PALLIATIEVE ZORG
fysieke aspecten Rob Jongbloed Raphaëlstichting Jacqueline Fluitman `s Heeren Loo
Indeling workshop • Inleiding • Specifieke kenmerken • Selectie lichamelijke klachten in palliatieve fase • Selectie lichamelijke klachten in terminale fase • Stellingen
Specifieke kenmerken • • • • • • • •
Snelle veroudering Zintuigstoornissen Moeilijk klachten aangeven Minder of geen ziekte-inzicht Wils(on)bekwaamheid Sociaal netwerk/ wegvallen ouders en relaties Gedragsmatige en/of psychiatrische problematiek Begrijpen en ervaren sterfelijkheid afhankelijk van ontwikkelingsniveau
Specifieke kenmerken • Andere: – communicatie – reactie op medicatie – pijnbeleving – gedragskenmerken (in laatste fase)
Meest voorkomende fysieke problemen Depressie Diarree Angst Ascites Blaasretentie Cachexie Darmobstructie Decubitus Vermoeidheid
Dehydratie Delier Pijn Dysfagie Hik Hoesten Jeuk Koorts
Kortademigheid/ Dyspnoe Misselijkheid/ braken Obstipatie Slaapstoornissen Spierkrampen Sufheid Urine-retentie Droge, pijnlijke mond
Meest voorkomende fysieke problemen Depressie Diarree Angst Ascites Blaasretentie Cachexie Darmobstructie Decubitus Vermoeidheid
Dehydratie Delier Pijn Dysfagie Hik Hoesten Jeuk Koorts
Kortademigheid/ Dyspnoe Misselijkheid/ braken Obstipatie Slaapstoornissen Spierkrampen Sufheid Urine-retentie Droge, pijnlijke mond
Decubitus • • • •
Bevindingen Oorzaken Preventief (VG) Behandeling afhankelijk van stadium: -bv hydrocolloid, metronidazol gel, honingzalf, necrotomie, alginaatverbanden.
• Denk aan pijnstilling bij verbandwisseling!
Delier • • • •
Criteria (VG) Bevindingen Oorzaken (VG) Behandeling -algemene maatregelen: rustige omgeving, niet alleen, lamp aan, uitleg familie. -medicamenteus
NB:
- alle medicamenten kunnen delier uitlokken - 70 tot 90% kankerpatiënten heeft in terminale stadium een delier
Pijn Pijn is pijn wanneer de patiënt zegt dat het pijn is (VG)
• Bevindingen: -1. nociceptieve pijn (weefselbeschadiging) -2. neuropathische pijn (chron. beschadiging zenuwvezels)
• Oorzaken; beïnvloedende factoren (VG) • Behandeling: -1. Fase 1 t/m 4 -2. bv amitriptiline, venlafaxine, tramadol, gabapentine, clonazepam, carbamazepine
Diagnostiek pijn bij VG • Richtlijn Signaleren van pijn bij mensen met een verstandelijke beperking (V&VN) • REPOS (Rotterdam Elderly Pain Observation Scale) • Gezichtenschaal (7) • CPG (Checklist PijnGedrag) • PGA (Pijn Gedrag Analyse) • Etc.
Droge mond • Bevindingen • Oorzaken • Behandeling -orale hygiëne, vochtige lucht, water met limoen/citroen, kunstspeeksel, zuigen op ijs/ananas, suikervrije kauwgom,kenacort in orabase, lidocaine gel -bij candida: fluconazol, itraconazol
Dyspnoe kortademigheid/benauwdheid
• Onaangename en angstige gevoel dat ademhaling tekort schiet (subjectief) • Bevindingen (VG) • Oorzaken • Behandeling -algemene maatregelen -medicamenteus
NB: bij acute verstikking: midazolam, morfine, pleurapunctie bij pleuravocht.
Markeren van de terminale fase • Omslag maken naar terminale fase • Multidisciplinair regieteamoverleg
“Vragenlijst” • Pijn, eetlust, misselijk, braken, obstipatie, jeuk, hik, plas ophouden, benauwdheid, slaap, praten over ziekte/toekomst, bang, somber. • Red u het nog?, hebt u hulp nodig?, wat kunnen we regelen?
Zorgplan • • • •
Somatisch Verpleging/verzorging Psychisch functioneren/spiritueel Sociaal
• Wij gaan vnl in op somatische deel & verpleging/verzorging
Terminale fase • Palliatieve zorg: zorg aan patiënten die niet meer beter kunnen worden • Terminale fase: laatste levensfase – Dagen voorafgaand aan de dood
Lichamelijke veranderingen • • • • • • •
Slaperigheid • Moeilijk slikken • Troebele ogen Verzwakte hartslag • Doodsmasker Reutelen • Veranderde ademhaling
Onwillekeurige bewegingen Verlies van urine/ ontlasting Vermindering eten en drinken Onrust en doodsangst
Ademhaling terminale fase • Dyspnoe en/of tachypnoe • Onregelmatige zowel in diepte en frequentie – Cheyne-Stokes-ademhaling
• Reutelende ademhaling – wordt veroorzaakt door slijm dat hoog in de luchtwegen zit, wordt niet meer weggehoest
Dyspnoe/tachypnoe • Verontrustend en angstig • Luidruchtige en versnelde ademhaling bij patiënt met sterk verlaagd bewustzijn • Voorlichting • Aanwezigheid bekenden • Morfine en z.n. Benzodiazepines
Cheyne-Stokes
Reutelende ademhaling • • • -
Secreet in hogere ademhalingswegen Belastend Beleid: Voorlichting (in vroeg stadium) Houding, frisse lucht Medicatie (liefst preventief)
Reutelende ademhaling • Medicamenteuze behandeling – Butylscopolamine s.c/ i.v. – Scopolamine transdermaal – Atropine oogdruppels sublinguaal (cave delier)
• Bijwerkingen – Droge mond – Urineretentie – Verwardheid
Ademhaling terminale fase • Wie heeft hier het meeste last van? • Associatie met nood, benauwdheid en discomfort • Angst dat cliënt zal stikken. • Het geluid is verontrustend en confronterend – de herinnering hieraan kan het rouwproces belemmeren
Signalen stervensfase • Niet meer eten en drinken • Toenemende zwakte en bedlegerigheid • Snelle, zwakke pols, verminderde urineproductie en doorbloeding van extremiteiten, spitse neus • Reutelen • Onregelmatige ademhaling • Toenemend sufheid • Onrust (terminaal delier)
Overig • • • • •
Overbodige medicatie stoppen/minderen Symptoomcontrole (verwardheid, urine retentie) Comfort Communicatie (patiënt, naasten, zorgverleners) Afscheid nemen mogelijk maken
Algemene aanpak terminale fase • • • •
(H)erkennen van symptomen Ondersteuning naasten Angst verlichten Overweeg palliatieve sedatie
Palliatieve sedatie Palliatieve sedatie is het toedienen van een slaapmiddel (dormicum) in de terminale fase. Hierbij wordt de onderliggende ziekte niet meer behandeld en overlijdt een patiënt uiteindelijk aan zijn ziekte; een natuurlijke doodsoorzaak. Het is geen euthanasie, waarin actief het leven wordt beëindigd door middel van het toedienen van medicamenten!
Palliatieve sedatie Indicatie: •Ondraaglijk lijden door 1 of meer onbehandelbare klachten •Geschatte levensverwachting van 1 tot 2 weken •Wens van cliënt en/of naasten
Stellingen: • Vocht toedienen in de terminale fase verlengt het lijden • De omstanders hebben meer last van reutelende ademhaling dan de patiënt dus je hoeft er niets aan te doen • Morfine kan je (op geleide van de pijn) steeds blijven verhogen en is de beste pijnstiller voor alle pijn
Take home message • Multidisciplinair overleg • Observeren en signaleren • Communicatie – Niveau cliënt/ naaste/ collega/ professionals
