#0, 2013
uitgesproken onpartijdig
p litiek
€ 5,95
nieuw
Ronald Plasterk:
‘De benoemde burgemeester uit de grondwet!’ Waarom Gerd Leers moest aftreden
Hoe Wiegel ontsnapte aan de krakers
De zware schaduw van de raadsverkiezingen
De plopkap van Rutger
2013
Uitgesproken onpartijdig
H ERNST van splunter
Werkte van 1992 tot 2002 als persoonlijk medewerker, persvoorlichter, speechwriter en Kamerlid bij de VVDTweede Kamerfractie. In 2010 nam hij vanuit de redactie van Nieuwspoort Nieuws het initiatief Politiek Magazine op te richten.
3
editorial
et was me een raadsel, vanaf het moment dat ik in politiek geïnteresseerd raakte. Want je kunt het zo gek niet bedenken, voor ongeveer alles en de laatste jaren ook over ongeveer iedereen is er wel een tijdschrift. Over kunst, geschiedenis, filosofie, wijn, voetbal, tennis, mode en over BN‘ers zoals Linda en Maarten. Over alles dus, behalve politiek. Ja natuurlijk, er wordt veel over politiek geschreven. Maar een laagdrempelig tijdschrift uitsluitend over democratie, rechtsstaat, politici en de wereld aan het Binnenhof was er niet. Merkwaardig, want er is een markt: het ledental van alle politieke partijen samen is meer dan 300.000. En wie lid is van een partij, moet toch bovengemiddeld politiek geïnteresseerd zijn? De vraag kwam weer boven na de kabinetscrisis en verkiezingen van 2010. Toen politiek bijna een hype werd. Meer aandacht, maar vluchtige aandacht. Via social media, satire en oppervlakkige nieuwsprogramma’s. Steeds meer mensen die geboeid raakten, snapten er steeds minder van. De snelheid van het nieuws maakte duiding moeilijk. Een politiek tijdschrift dat tien keer per jaar zou verschijnen zou hier iets aan kunnen doen. Vanuit Groot-Brittannië was Total Politics een goed voorbeeld. Een blad dat geen politieke kleur heeft, positief schrijft over het politieke proces en de ambitie heeft om nieuws te maken. Moeilijke onderwerpen uitlegt in begrijpelijke taal. Burgers die volksvertegenwoordigers willen worden de weg wijst naar de gemeenteraad, regionaal bestuur of in het Britse geval, het Lagerhuis. Kortom een blad dat bijdraagt aan het vergroten van het democratisch draagvlak. Gordon Brown, destijds eerste minister, begreep het en werkte mee aan de eerste editie in 2007. Hij maakte nieuws waardoor het tijdschrift geen ‘leuk blaadje’ over politiek werd, maar een medium dat ‘need to know’ was. Uitgesproken, maar tegelijkertijd onpartijdig. Alle partijen komen aan bod, met mening en al, maar de redactie kleurt ze niet in. Veel feiten en uitleg,
maar wie wil discussiëren moet een ander medium zoeken. Een formule waaraan je je kunt spiegelen. Samen met Milja de Zwart, hoofdredacteur van Nieuwspoort Nieuws werd dan ook de stap gezet om Nieuwspoort en ProDemos te betrekken bij de plannen. Met deze twee instituten op het gebied van democratie, rechtsstaat en journalistiek zouden de plannen immers een vliegende start krijgen. Het bestuur van Nieuwspoort en de directie van ProDemos waren bereid met ons de uitdaging aan te gaan en naar de politieke partijen te stappen met een uniek aanbod. Een abonnement tegen een zeer scherpe prijs op een blad waarin uw leden beslist geïnteresseerd zijn. Dat wij tien keer per jaar verschijnen, biedt partijen ook de mogelijkheid het eigen blad met ons tijdschrift mee te sturen, waardoor kosten dalen. Daar komt bij dat wij adverteerders, partners en sponsors door ons gezamenlijk initiatief in contact kunnen brengen met het politieke bedrijf. Daarbij kan gedacht worden aan gesprekken met politici, rond leidingen, evenementen, zoals een debatwedstrijd voor nieuwe kandidaten op de kieslijst. Aan de slag dus met een basisplan en een bladformule. Nieuws maken vanuit de coverstory. Terugkijken via achtergrondverhalen over historische politieke gebeurtenissen. Maar ook vooruitblikken naar debatten en grote dingen die gaan komen. Recensies over boeken, films, televisieseries en theatervoorstellingen die onder andere geschreven worden door politici met journalistieke ervaring. En (staatsrechtelijke en journalistieke) duiding van ontwikkelingen die voor velen op het eerste gezicht moeilijk te doorgronden zijn. Met aandacht voor landelijke onderwerpen maar ook voor ontwikkelingen die op regionaal en lokaal bestuursniveau spelen en het provinciale of stedelijke belang overstijgen. Een voorproef hiervan, de 0-editie, heeft u nu in handen. Met grote dank aan de redactie van Nieuwspoort Nieuws, onze vormgevers en de drukker stellen wij ons aan u voor. Aan de politieke partijen die in de Tweede Kamer vertegenwoordigd zijn. Aan adverteerders, partners en sponsors. Ernst van Splunter Initiatiefnemer Politiek Magazine
4
06
inhoud
politiek
RoNALD PLASTERK
——— De minister van Binnenlandse Zaken over de gekozen burgemeester, doedemocratie en PowNews
Kort Nieuws
——— met o.a. de klassenstrijd van de SP, lijstverbinding SGP en CU, de plopkap van Rutger bij GroenLinks
10 16 17
22
2013
19 28
Gemeenteraadsverkiezingen 2014
——— Voor lokale politici het jaar van de waarheid. Vooruitblik op verkiezingen met landelijke impact
Speelplaats
——— Hoe stemmen vrouwen met een niet-westerse afkomst?
——— Beeldreportage laat zien hoe de ME zich sinds 1980 op speciale oefenterreinen voorbereidt op confrontaties met relschoppers
Een ontevreden volk
———
Politiek is een initiatief van Nieuwspoort, ProDemos en Van Splunter Communicatie en verschijnt 10 keer per jaar.
Lancerende hoofdredactie: Ernst van Splunter Milja de Zwart Redactie: Nicole Bodéwes, Josine Boven, Gijs Korevaar, Margriet van Lith, Peter Schouten, Magda de Vetten
38
Recensies
——— Boeken, films en tv-series over politiek. Bekeken en gelezen door o.a. Marleen Barth en Ton Elias
4
Terugblik
——— Een schril contrast: de troonswisselingen in 1980 en in 2013. Hans Wiegel over 30 april 1980 en zijn contact met de Oranjes
COLOFOn
Redactiesecretariaat Hofweg 1H 2511 AA Den Haag T: 070 – 750 4646 redactie@ politiekmagazine.com www.politiekmagazine.com
trend
——— Politiek poëtisch bezien vanaf de Amsterdamse Zeedijk door Thom de Lagh
5
inhoud
46
#Politiek
——— Niet meer weg te denken: politieke tweets van volks vertegenwoordigers
Hard Vak
——— Afgetreden politici vertellen hun verhaal. Gerd Leers over zijn vertrek als burgemeester van Maastricht
Bladmanagement: Raymond van Hooft Concept & Design: Lena Steinborn & Matthijs Koppen Druk: NPNdrukkers, Breda
© niets uit deze uitgave mag openbaar worden gemaakt of worden gereproduceerd door middel van druk, fotokopie, film, internet of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie. uitspraken van geïnterviewden geven niet noodzakelijk het standpunt van de redactie van politiek weer.
6
kort nieuws
politiek
2013
kort ‘Klassenstrijd niet voorbij’ ———
“Nederland is een conservatief land geworden”, constateerde Paul Schnabel bij zijn afscheid van het Sociaal en Cultureel Planbureau, waarvan hij vijftien jaar directeur was. In Schnabels ogen zijn nu alleen zijn eigen partij, D66, en GroenLinks nog echt progressief. Tweede Kamerlid Ronald van Raak van de Socialistische Partij reageert gestoken: “Wij zijn niet conservatief. Ook niet modern conservatief. Wij zijn socialist.” Ronald van Raak, ervaren SP-Kamerlid, historicus en filosoof, is duidelijk in zijn antwoord op de stelling van Paul Schnabel. “Partijen hebben de mond vol van moderniseren, Nederland voorbereiden op de toekomst.
“
Nederland is een conservatief land geworden
”
Maar dat zijn lege woorden. Eigenlijk is het een razend ouderwets streven naar kaal, keihard kapitalisme. De verzorgingsstaat is niet het probleem, maar een oplossing. Als je die wegneemt, krijg je de oude problemen terug waarvoor we hem ooit hebben ingevoerd: armoede, tweedeling in de samenleving, het ontstaan van een onderklasse. Dat willen wij niet. Dan zijn we toch niet conservatief? Dan zijn we socialistisch. Progressief.” Van Raak zet zich daarmee af tegen de stelling van Schnabel, dat de verzorgingsstaat is gebouwd op de onjuiste veronderstelling dat iedereen hardwerkend was. Volgens de ouddirecteur van het SCP is nu iedereen het er wel over eens dat de verzorgingsstaat alleen een vangnet moet zijn voor mensen die zelf ‘het redelijke doen om zich die sociale zekerheid te verschaffen’. Een misvatting, volgens Van Raak, die nog steeds noodzaak ziet om mensen te steunen. “Mensen als Schnabel vinden de verzorgingsstaat uit de tijd. Maar het gaat nog steeds om de klassenstrijd. Je kan het strijd tussen generaties, tussen gezond en ongezond, tussen rassen noemen, maar het blijft dezelfde klassenstrijd. De elite profiteert en de massa betaalt. Daar moeten we met de verzorgingsstaat iets tegen blijven doen.” ‘Asociaal gedrag’ Het SP-Kamerlid kenschetst het heden als een ‘heel erg ideologische tijd’. Waarbij de ideologie het ‘neoliberalisme’ is, verpakt als praktijk. Van Raak schildert dat er onder het mom van ‘dat moet nu eenmaal gebeuren’ ontslagen vallen, wordt wbezuinigd, gesneden en ingekrompen. “Meer markt, meer afschuiven van verantwoordelijkheid naar burgers en publieke managers. De politiek heeft afscheid genomen van de samenle-
7
kort nieuws
€
nieuws Thieme (PvdD) brengt dringende boodschap over in ‘Méér’
“
Wij zijn niet conservatief. Ook niet modern conservatief. Wij zijn socialist
”
ving. Het zijn niet de burgers die zich van de politiek afwenden, het zijn de politici die de samenleving de rug toe draaien. Het is zo gemeengoed geworden. Wie met zijn uitkering fraudeert is een boef. Een multinational die miljarden belasting ontwijkt is een held.” Dergelijk asociaal gedrag, typeert Van Raak, is volgens hem 25 jaar lang door politici van links en rechts gepropageerd. Hij voorspelt dan ook dat het jaren zal duren voordat die trend is gekeerd. Toch ziet hij lichtpuntjes: “Er zijn hoopgevende tekenen. Het beeld dat mensen alleen aan zichzelf denken, spreekt steeds minder mensen aan.”
€ € € € € €€ €€ € €€ € € € € €€ €
———
€
——— Politiek leider en Tweede Kamerlid voor de Partij voor de Dieren Marianne Thieme heeft besloten een ‘urgente boodschap’ te verwoorden in een boek: ‘Méér’, waarin de visies van 15 wetenschappers zijn gebundeld. De boodschap is dat economische groei de ondergang van de mensheid wordt. In ‘Méér’ laat Thieme onder meer ecoloog Louise Vet, econoom Arjo Klamer, antropoloog Leida Rijnhout en milieu-econoom Jeroen van den Bergh aan het woord. Die waarschuwen dat schoon drinkwater, olie en fosfaten op raken, pleiten voor herverdeling van arm naar rijk en loslaten van het bruto nationaal product als peilstok voor welvaart. Omdat die boodschap volgens Thieme dringend breed gedeeld moet worden, krijgen leden van de PvdD die het boek kopen er twee cadeau om weg te geven. Wie er twee koopt, krijgt er vijf om aan vrienden, familie of kennissen te schenken.
Elftal zet beginselen 50PLUS op papier
€ D66 wil inzicht in kosten softdrugsbeleid ——— Wat zijn de kosten van het Neder landse softdrugsbeleid? Die vraag hebben D66-parlementariërs Magda Berndsen (Veiligheid) en Wouter Koolmees (Financiën) het kabinet gesteld. Berndsen: “De politie is met man en macht aan het werk om illegale hennepteelt tegen te gaan. Een kansloze zaak, zonder effect op het totale aantal kwekerijen of de pakkans. Zolang er geld te verdienen valt aan hennep wordt er illegaal geteeld.” Berndsen en Koolmees wijzen ook op schade door diefstal van energie en claims bij verzekeringen. De parlementariërs willen ook inzicht in omzet en winst van coffeeshops. De informatie willen zij gebruiken ter onderbouwing van hun standpunt dat het de schatkist geld oplevert als de aanvoer van wiet naar coffeeshops uit de criminele sfeer wordt gehaald.
50PLUS werkt aan een beginsel programma. De partij, met drie zetels vertegenwoordigd in het par lement (Henk Krol en Norbert Klein in de Tweede Kamer en Jan Nagel in de Eerste Kamer) heeft daartoe een elftal mensen aan het werk gezet. De commissie, onder leiding van de vicevoorzitter van 50PLUS, managementconsultant Marion Schobre, gaat uitgangspunten, grondbeginselen en idealen van de partij op papier zetten. In september moet een eerste versie van het beginselprorgramma klaar zijn, zodat de leden van 50PLUS zich er in oktober over kunnen buigen. Het moet een kader worden dat lang meegaat en houvast biedt voor verkiezings programma’s en politiek handelen, aldus Schobre. In de programmacommissie zitten onder anderen Presley Bergen (eerder actief in Leefbaar Nederland), kinderhartchirurg Erik Jan Meijboom en oud-directeur Reclassering Nederland Ted van der Valk. Tweede Kamerlid voor 50PLUS Norbert Klein en senator Jan Nagel zullen de commissie van advies dienen.
8
kort nieuws
politiek
kort ‘Verzetsapp’ voor PVV-demonstratie tegen Rutte II ———
CU en SGP mikken samen op zetel in Haagse raad ——— Met het oog op de gemeenteraads verkiezingen in maart 2014 hebben ChristenUnie en SGP in Den Haag besloten één lijst te vormen. Geen van de partijen verwierf in 2010 nog een zetel in de Haagse raad. Ze willen nu samen proberen weer vertegenwoordigers in de Haagse raad te krijgen. Dat is de uitkomst van gesprekken die de ChristenUnie aanknoopte met SGP en CDA om tot één christelijke lijst te komen. Maar dat was een brug te ver. De leden van ChristenUnie en SGP hebben inmiddels groen licht gegeven voor de samenwerking. In het najaar worden de kandidatenlijst en het programma bekendgemaakt.
De PVV heeft een app gemaakt waarmee mensen zich kunnen aanmelden voor een demonstratie tegen het kabinet-Rutte II, op 21 september om 13 uur bij de Koekamp in Den Haag. De (gratis) app, die in eerste instantie alleen via de app-store van Android was te downloaden, maakt het ook mogelijk om het nieuws over de demonstratie te volgen. Volgens PVV-leider Wilders ‘hebben de mensen er schoon genoeg van’. Ze zouden ‘woest zijn op Rutte en zijn PvdA-vriendjes’. De inzet van de demonstratie, ondersteund met de website www.tekenverzetaan.nl, is tot belastingverlaging te komen. Dat kan door te bezuinigen op ‘Brussel’, ontwikkelingshulp, windmolens, ‘multikul’ en kunstsubsidies, meent Wilders.
2013
kort nieuws
9
nieuws Om bang van te worden: Rutger met de roze plopkap ———
“
De mensen zijn woest op Rutte en zijn PvdAvriendjes
”
Rutger Castricum (PowNews) viel dit voorjaar binnen tijdens een mediatraining van de fractievoorzitter van GroenLinks, Bram van Ojik. “ Huisvredebreuk”, zegt hij erover. Zijn trainer Machteld Kooij zegt: “Alsof je met een draaiende camera de spreekkamer van de dokter binnenkomt.” “Een heel vervelende situatie”, reageert Kooij op de overval dit voorjaar op de Media-academie in Hilversum. “Je neemt aan dat een mediatraining een veilige omgeving is. Dat je op een discrete manier kunt leren. Het is alsof je met een draaiende camera de spreekkamer van de dokter binnenloopt: kan ik even meekijken?” Op YouTube is nog te zien hoe Rutger Castricum binnenvalt in de n agebootste studio. “Inbraak, inbraak”, roept hij. “Dit is onderdeel van de mediatraining. Waar valt nog aan te sleutelen?”vraagt hij de trainer. Daarna onderwerpt hij Bram van Ojik aan een ondervraging, die daar nogal laconiek op reageert. “Het was huisvredebreuk”, blikt Van Ojik terug. “Het is eigenlijk schandelijk wat ze doen. PowNews had er niets te zoeken. Maar ik was ook weer niet tot in m’n vezels geschokt. Ik moet er stiekem een beetje om lachen. Castricum had iets van een jongetje dat kattenkwaad uithaalde.” “Ik heb na de uitzending heel veel reacties gekregen. Mensen reageerden net als ik: eigenlijk schandalig wat ze doen, maar het heeft ook een hoog Pietje Bellniveau. Uit reacties van collega-kamerleden maakte ik op dat mediatraining niet iets is waarmee je te koop loopt. ‘Nu weet iedereen het.’ Maar dat kan me geen bal schelen. Niks mis met zo’n training. Ik voelde me dus niet betrapt en daardoor reageerde ik ook relaxed.” ‘Houd het klein’ Kooij kreeg achteraf complimenten voor haar reactie op deze overval. “Ik heb zo min mogelijk gezegd. Met ieder woord dat je uitspreekt, word je om de oren geslagen. Als ik zeg dat de trainee iets bepaalds moet leren, krijg je de vraag: O, dus je vindt dat hij dat niet kan? Ze zoeken de confrontatie. Als je het klein houdt, word je een klein onderdeel van het programma.” Vervelend voor Kooij is dat door het programma mensen weten wat voor werk zij doet. “In de week na de uitzending werd ik aangesproken door mensen op het schoolplein: o, doe jij dát! Terwijl ik daar uit discretie nooit over praat. Ik zeg ook niets over de mensen die ik train. Ik werk in de krochten van Hilversum en dat wil ik graag zo houden.” Van Ojik gaat naar aanleiding van de overval geen stappen ondernemen. “Die lol zou ik ze maar niet gunnen.” Dat zelfde geldt voor Kooij. “Dit zijn de regels van het spel. Maar ik ga met dubbel enthousiasme mensen in de training leren hoe ze zich kunnen bewapenen tegen dit soort aanvallen van media. Ik ga ergens zo’n roze plopkap bestellen. Puur dat ding op de microfoon is voor mensen al heel bedreigend. ‘Rutger met de roze plopkap’, zeggen ze. ‘Daar ben ik bang voor.’”
10
interview
politiek
2013
ronald plasterk
Minister Plasterk adviseert de overheid:
‘Laat het los, vertrouw de burger’ Een diepe kloof tussen het Binnenhof en de rest van het land heeft minister Ronald Plasterk niet gezien, toen hij niet zo lang geleden de Larense kermis opende (‘één van de weinige keren dat ik iets deed als buurtbewoner’) en in het hoogste reuzenrad van Europa plaatsnam. Toch deelt de minister van Binnenlandse Zaken de zorg van de Nationale ombudsman dat de spanning tussen de leefwereld van mensen en Het Systeem van de overheid tot vervreemding leidt. “Mensen hebben te veel het idee dat de overheid iets is wat buiten hen is gesteld.”
11
12
——— Tekst Ernst van Splunter & Milja de Zwart Beeld Janus van den Eijnden ———
interview
O
Op zijn werkkamer in het gloednieuwe nieuwe departement licht de PvdA-bewindsman toe hoe hij ruim baan wil geven aan de burger die zijn mouwen opstroopt en zegt: “Laat mij dat maar even doen.” “Mensen nemen steeds meer het lot in eigen hand. Of het nou gaat over de groenvoorziening, de indeling van de straat, over het buurthuis of sportfaciliteiten. Een niet te stuiten ontwikkeling, die wel wordt aangeduid als de ‘doe-democratie’. De macht van het volk, maar dan met de handen in plaats van volksvertegenwoordigers. In de boekjes staat dit vaak omschreven als burgerparticipatie. Maar ik zou het juist willen aanduiden als overheidsparticipatie. De overheid die bijspringt of ondersteunt – dat hoeft helemaal niet zo’n grote bijdrage te zijn – en niet meer zorgt vóór, maar zorgt dát iets wordt verwezenlijkt. Dergelijke steun van de overheid zet tegelijkertijd de deur open voor particuliere sponsoring. Want het zoeken van sponsors gaat makkelijker als de overheid een initiatief legitimeert.”
Temperatuur van de jus Dat vraagt ook een overheid die niet steeds het stuur uit handen trekt van mensen. “We zullen er aan moeten wennen dat buurtbewoners zeggen dat zij zelf de straat gaan renoveren en dan ook zelf beslissen hoe dat gaat gebeuren. Dat moeten we dan natuurlijk accepteren. De rijksoverheid hoeft niet alles te doen. Laat het los in vertrouwen.”
“Buurtbewoners renoveren zelf de straat: wen er maar aan”
politiek
2013
eerste keer voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 en de tweede lezing na die verkiezingen. Natuurlijk moet er een eerbiedwaardig debat plaatsvinden over wat er dán moet gebeuren. Of de burgemeester dan direct door de burger of indirect, via de gemeenteraad, wordt gekozen. Maar zoals het nu is, is Nederland een van de laatste landen ter wereld waar de burger feitelijk geen invloed heeft, en dat is niet goed.” Loslaten, dat betekent volgens Plasterk ook dat de overheid wordt gedwongen de eigen regels tegen het licht te houden. “Initiatief kan gefrustreerd worden als de keuringsdienst van waren komt kijken of de jus bij de buurtmaaltijd wel de juiste temperatuur heeft”, geeft hij als voorbeeld. “Om dat te voorkomen zou je initiatieven de tijd moeten gunnen. Laat het zich nou eens even ontwikkelen. Je zou regelvrije zones kunnen instellen. Dat werkt vaak verrassend goed. Je ziet het in het verkeer. Af en toe zijn er experimenten met gebieden waar totaal geen verkeersborden worden gebruikt. Dat gaat vaak verbluffend goed. Want automobilisten gaan veel meer rekening houden met fietsers en voetgangers, gaan beter op hun snelheid letten.”
Burgemeester Ruimte geven aan de doe-democratie is niet het enige dat de minister van Binnenlandse Zaken wil doen om de democratische betrokkenheid te vergroten en de kloof tussen politiek en burger te verkleinen. Plasterk heeft ook oor voor het sentiment dat politici ‘zakkenvullers’ zijn. “Bij een kleine minderheid neemt dat extreme vormen aan. Die wantrouwt alles wat de politiek doet. Niet dat dit door een grote meerderheid van de bevolking wordt gedacht, maar aan die heftige reacties kun je wel afmeten dat een veel grotere groep van de bevolking ook moeite heeft met zeer hoge topsalarissen van bestuurders. Het kabinet probeert die aan te pakken. Het was VVD-leider Rutte die verwees naar het sociaaldemocratisch erfgoed: een ‘Dreesiaanse uitstraling’. We willen niet dat in de publieke sector, overheid en semioverheid, bedragen worden verdiend waarvan mensen zich geen voorstelling kunnen maken. Daarom schroeven we de topsalarissen van bestuurders per 1 januari 2015 terug van 130 naar 100 procent van het ministerssalaris. Ik kom meteen na het zomerreces met een wetsvoorstel daartoe.” Een derde actie die Plasterk op stapel heeft staan is de weg vrij maken voor de gekozen burgemeester, die nu wordt benoemd. “Om te beginnen willen we die kroonbenoeming uit de grondwet halen. Dat gaat wel even duren, want een grondwetswijziging vraagt om twee keer behandeling door het parlement. De
13
ronald plasterk
“Als er iets is, loop ik gewoon bij mijn VVDcollega’s binnen”
Ronald Plasterk was van 2007 tot 2010 minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinetBalkenende/Bos, dat op een coalitie rustte van CDA, PvdA en ChristenUnie. Hoe ervaart hij zijn ministerschap in het kabinet-Rutte, dat een smallere basis heeft in het parlement en steeds op zoek is naar draagvlak voor beslissingen? “We hebben hoge ambities, we willen veel hervormen in Nederland. Als je wat langer meedraait in Den Haag, weet je dat je dat niet zomaar kan doen. Dan moet je draagvlak zoeken, in het land en in de twee Kamers. Ik vind het prima dat het gebeurt. Je moet natuurlijk wel je verhaal overeind houden. En kritiek weten te plaatsen. Soms zie je dat persoonlijke of institutionele belangen doorklinken; dat mag, maar die hoeven niet altijd de doorslag te geven.”
Ik mopper niet over PowNews Dat roept de vraag op wat Plasterk vindt van de rol van de media, die vaak de stemming van gewone mensen peilen door ze op straat of in een winkelcentrum een microfoon onder de neus te houden.
RONALD PlASTERK Ronald Plasterk (1957) is sinds 5 november 2012 minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Hij was van 2007 tot 2010 minister van OC&W in het kabinet-Balkenende IV. Van 17 juni 2010 tot 5 november 2012 was hij Tweede Kamerlid voor de PvdA en financieel woordvoerder van zijn fractie. Eerder was hij hoogleraar ontwikkelingsgenetica in Utrecht en in Amsterdam. Daarvoor was hij o.a. directeur van de onderzoekschool van het Nederlands Kanker Instituut.
“Ik hoor niet bij degenen die mopperen over de media. Nee, ook niet over PowNews. Ik moet zeggen dat ik regelmatig naar hun programma’s kijk. Ze hebben iets nieuws gebracht. Vaak met een vrolijke noot. Ik vind ook dat ze vooral mensen aanpakken die hoog in de boom zitten. Ik heb ook wel eens opnamen gezien die ik over de grens vond, maar tegelijkertijd vind ik dat PowNews er in is geslaagd een andere groep mensen te interesseren voor de Haagse politiek. Op hun kwajongensmanier hebben ze toch een weg gevonden om politiek dichter bij de mensen te brengen. Het zal niet ieders smaak zijn, maar dat geldt ook voor wat andere omroepen doen.
P
PowNews heeft ook nieuwe wegen ingeslagen. Ze gingen als eerste bewindslieden interviewen vóór de ministerraad begon. Dat bleek een hele goede formule, want na de ministerraad zijn er altijd woordvoerders en voorlichters bij en staat iedereen achter touwtjes, het bekende mediacircus. Maar ’s ochtends vroeg bleek je veel spontanere reacties te krijgen. Nu staat zo ongeveer iedereen daar voor de ministerraad begint klaar. De NOS, RTL, ze zijn er allemaal.”
14
interview
“PowNews heeft nieuwe wegen ingeslagen” Geen gespin en gelek In een afscheidsinterview als directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau wenste Paul Schnabel Nederland een kabinet toe dat de rit uitzit. Gaat dat lukken? “Ik denk dat het gaat lukken. Ten eerste zijn het economisch zware tijden. Daarom moet je niet weglopen voor de verantwoordelijkheden die je hebt gekregen. Ten tweede zit er een goede club mensen. Er wordt niet gespind en gelekt. Misschien heeft het er juist mee te maken dat er twee partijen in zitten met een behoorlijke afstand tot elkaar. Electoraal zit je minder in elkaars vaarwater. En er is geen competitie om het morele gelijk. Natuurlijk denkt de VVD anders over de omvang van de overheid en de inkomensverdeling dan wij als Partij van de Arbeid dat doen. Dat we verschillend denken, nemen we gewoon als een gegeven. Ik zal dus echt niet gaan proberen een collega van de VVD te overtuigen. Om er uit te komen, zoeken we meteen naar oplossingen. De sfeer in het kabinet is goed. Er zijn dus ook geen enorme krachten nodig om het bij elkaar te houden. Zoals in alle organisaties is het wel verstandig om ervoor te zorgen dat er geen ruis op de lijn komt. Ik vind eerlijk gezegd dat Rutte dat uitstekend doet. Samen met Diederik Samsom. Hun succesformule berust er ook op dat ze geen geheimen hebben voor elkaar. Als er iets misloopt, wat wel eens gebeurt, bellen ze elkaar op en zeggen: dit was niet de bedoeling. Dat beïnvloedt meteen het gedrag van de anderen. Iedereen er omheen gaat dat ook doen.”
politiek
D
‘Doe eens normaal’ “Ik zit hier met Stef Blok op het departement. Wij doen veel met z’n tweeën, en alles in onderlinge openheid. Als er een probleem ontstaat tussen onze organisaties en de mensen gooien het omhoog, dan merken ze heel snel dat wij dat conflict niet voortzetten. Wij zeggen dan allebei tegen onze mensen: ‘Joh, doe eens normaal, los dat even onderling op.’ Als je dat consequent doet, zet je de toon. Dan zijn er ineens ook veel minder van dat soort incidenten.” In het in december 2012 opgeleverde nieuwe onderkomen van de ministeries van Binnenlandse Zaken en Veiligheid en Justitie, zitten ook de bewindslieden Ivo Opstelten en Fred Teeven dichtbij. Plasterk noemt zijn drie VVD-collega’s ‘goede buurmannen’. “Als er iets is, loop ik met mijn handen in mijn zakken bij ze binnen en dan weet ik het ook meteen. En omgekeerd, als er bij hen iets speelt of als er irritatie is over iets wat de PvdA doet, dan hoor ik ook snel: ‘Dit valt niet helemaal goed.’ Als je maar open naar elkaar blijft, kan je een heel eind komen. We moeten nu gewoon doen wat moet gebeuren. Tot 2017, dan mag iedereen naar de stembus en zeggen wat hij ervan vindt.” ◆
100 JAAR BENOEMDE BURGEMEESTER 1922
1974
1992
2005
2017
Kabinet-Ruys de Beerenbrouck stelt voor de kroonbenoeming van de burgemeester uit de Grondwet te schrappen. Het voorstel haalt het niet.
Het kabinet-Den Uyl oppert in een nota in 1974 hetzelfde. In 1975 neemt de Kamer een motie Tilanus aan die het idee afwijst.
De commissie-Deetman mag van de Tweede Kamer voorstellen om te komen tot een gekozen burgemeester nader uit te werken.
De Eerste Kamer verwerpt het voorstel van minister De Graaf (D66) om de benoeming van de burgemeester uit de Grondwet te halen. De Graaf treedt af.
Minister Plasterk van BZK wil dat de kroonbenoeming uit de Grondwet is verdwenen.
———
———
———
———
———
2013
ronald plasterk
15
16
infographic
politiek
trend Stemgedrag vrouwen van niet-westerse komaf
GL (6%) ———
SP (5%)
In vergelijking met de VVD scoort GroenLinks bij nietwesterse allochtone vrouwen in verhouding met de totaaluitslag, waar ze 6,7 % van de stemmen behaalde, een stuk beter.
Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 was de opkomst onder niet-westerse allochtone vrouwen laag. Zij die wel stemden, kozen het meest voor de PvdA.
———
De VVD doet het bij deze stemgerechtigden slecht, maar scoort wel iets hoger dan in het verleden. Dat de partij bij deze verkiezingen de grootste werd, speelt hierbij ongetwijfeld een rol.
PVDA (37%) ———
Al sinds de jaren ’70 stemmen allochtone kiezers het meest op de PvdA. De partij blijft onder deze groep populair.
CDA (5%) ———
Bij deze groep kiezers haalt het CDA nog niet de helft van de score op nationaal niveau (13,6%).
kunst
Een ontevreden volk Thom deLagh, XXI-2-2013
VVD (8%)
———
De SP blijft in vergelijking met de andere partijen bij deze groep veel minder achter in vergelijking met de totaaluitslag (9,8 %).
2013
OVERIG / NIET GESTEMD (39%) ———
32 % van deze kiezers bleef thuis. PVV, D66 en de CU haalden respectievelijk 2, 2 en 1% . De overige partijen haalden samen 2 %.
Verweesd het land dat zijn eigen lot in handen nam; Bolkestein, Fortuyn, Wilders, Roemer zwegen hun stem en spraken het geluid van ‘t volk, Leve de democratie! Stuurloos verdwaald in onbehagen, woede, jaloezie Een volk, ontdaan van ‘t gidsend licht van Tilanus, Romme, Oud, Den Uyl Op drift. Majestueus verlaat een koningin haar boze volk, een laatste herinnering aan wat ooit verbond Onthecht weerkaatsten de sonore woorden van Vonhoffs doordachte bas Verloren echoot de verstomde stem van prof. Diepenhorsts wijze eloquentie. Leve de democratie! Zeg wat gedacht wordt Doe wat gezegd wordt En zie nu een volk, gehuld in het kleed van bang geworden politici, dat zijn verdorven onvrede salonfähig bedacht Alles moet gezegd Alles mag gezegd Los gelaten, los geslagen, draaft het volk door over vertrapte tolerantie over gestorven bedachtzaamheid op weg, op weg naar zijn zelfzuchtig gelijk En toch, Thorbecke, Van Houten, Troelstra, Beel en Drees, zij die voorgingen en vertrokken Heb erbarmen, Heb erbarmen met uw volk. Leve de democratie!
* Bij Tweede Kamerverkiezingen 9 juni 2010, bron CBS
17
Loop geen risico, neem het!
2013
19
vooruitblik
Gemeenten: meer te doen, minder te vertellen In maart 2014 naar de stembus voor de ‘eerste overheid’ Beeld Joost Dekkers
Besturen is risico’s nemen, richting wijzen, knopen doorhakken. Een vak voor moedige mensen. Die zelfstandig ondernemen, de jeugdzorg vernieuwen, het onderwijs verbeteren of een facebookcrisis aanpakken. Het Nederlands Adviesbureau Risicomanagement helpt bij het nemen van risico’s in plaats van ze te lopen. Dit doen wij in de rol van adviseur,
Meer weten? E-mail ons vandaag nog voor een afspraak.
[email protected] www.risicomanagement.nl
procesbegeleider, kennispartner, coach en duurzame sparringpartner. Onze trainingen versterken uw talent om de juiste vragen te stellen, tegenspraak te organiseren, een betere afweging te maken en daarover goed te communiceren. Onze adviseurs kunnen uw organisatie ook voor langere periode bijstaan bij de implementatie van risicomanagement op interim-basis.
Op de landkaart van Nederland is per gemeente de sterkste politieke oriëntatie weergegeven. Links is rood, rechts blauw, progressief groen en conservatief grijs. Hoe donkerder de kleur, hoe sterker de betreffende oriëntatie.
Conservatief - Progressief * Bij gemeenteverkiezingen 2010, bron CBS
Links - Rechts
20
vooruitblik
O
Op 19 maart 2014 is het zover: in ruim vier honderd steden en dorpen worden nieuwe gemeenteraden gekozen. Hoewel partijen zich tot en met 23 december kunnen registreren en de kandidatenlijsten uiterlijk 3 februari 2014 ingeleverd moeten worden, werpt de schaduw van de gemeenteraadsverkiezingen zich vooruit. De kandidaten voor ruim 8000 raadszetels lopen zich warm en veel lokale partijen hebben al een lijsttrekker aangewezen. Veel mensen vinden de nationale regering het belangrijkst. Maar de laatste jaren groeit de opvatting dat de lokale overheid de eerste overheid is. VVD-prominent Jozias van Aartsen schreef het in 2007 al op in een nota met voorstellen om de gemeentewet en de grondwet te wijzigen: “De lokale politiek heeft van alle overheden het meest zicht op wat er zich bij de inwoners afspeelt. De gemeenten pakken concrete problemen aan, bedenken oplossingen, bieden overzicht. Is de gemeente dan niet de eerste overheid?” Toen was het een nieuw geluid, maar zes jaar later is iedereen het er wel over eens dat de gemeente inderdaad het dichtst bij de burger staat. Dat zie je ook aan het afstoten van taken van rijk naar gemeenten. In 2007 gebeurde dat met de huishoudelijke zorg, het welzijnswerk, de opvang van dak- en thuislozen, woningaanpassingen en vestrekking van rolstoelen. Al deze zorg werd ondergebracht in de Wet Maatschappelijke Opvang, die door de gemeenten wordt uitgevoerd. Nu komen daar de Jeugdzorg, de AWBZ en de Participatiewet bij. Terwijl de verantwoordelijkheden van gemeenten groeien, neemt hun zeggenschap over hun budget echter af. Het rijk maakt geld over voor alle taken, maar geeft de gemeenten niet de vrijheid zelf keuzes te maken. De gemeentebegrotingen worden nu al voor 75 procent ingevuld door ‘vadertje staat’, als verreweg de voornaamste broodheer van de gemeenten. Dat percentage wordt de komende jaren door de geplande overheveling van taken alleen maar groter. ‘Ook remmen en gas geven’ De politieke keuzes die gemeenteraden kunnen maken om uitgaven en inkomsten te verhogen of te verlagen zijn dus heel beperkt. Gemeenten mogen de belasting op onroerend goed, de ozb, binnen bepaalde marges
politiek
vaststellen. Daarnaast bestaat er de mogelijkheid om honden- of paardenbelasting in te voeren, maar daarmee is het repertoire wel uitgeput. De roep van gemeenten om hen meer financiële ruimte te geven, ten koste van die van het rijk – het is niet de bedoeling de burger meer belasting te laten betalen – zwelt aan. Zo zei de vroegere Haagse wethouder Financiën Sander Dekker (VVD), nu staatssecretaris van Onderwijs, in juni 2012: “Geef gemeenten niet alleen het stuur in handen, maar ook de macht over de rem en het gaspedaal.” Hij voorzag dat dit de lokale politiek ook veel interessanter zou maken. Gemeenteraadsverkiezingen gáán dan ergens over: “Welk niveau aan voorzieningen willen we: scholen, groen, cultuur, huishoudelijke zorg? En hoeveel belasting willen we daarvoor in onze afzonderlijke gemeenten betalen?” Op een aantal departementen is deze boodschap van de gemeenten intussen opgepikt. Maar het rijk heeft nog geen aanstalten gemaakt ook financieel een stapje terug te doen. De scheefgroei tussen steeds meer taken, steeds minder zeggenschap over het geld zal dus groter worden. Na maart 2014 zullen de nieuwe gemeenteraden en de colleges van burgemeester en wethouders daar zeker mee te maken krijgen.
Aantal inwoners
Aantal raadsleden
Aantal burgers per raadslid
0-3001 9 0-333 3001-6000 11 272-545 6001-10.000 13 461-769 10.001-15.000 15 666-1.000 15.001-20.000 17 882-1.176 20.001-25.000 19 1.052-1.315 25.001-30.000 21 1.190-1.428 30.001-35.000 23 1.304-1.521 35.001-40.000 25 1.400-1.600 40.001-45.000 27 1.481-1.666 45.001-50.000 29 1.551-1.724 50.001-60.000 31 1.612-1.935 60.001-70.000 33 1.818-2.121 70.001-80.000 35 2.000-2.285 80.001-100.000 37 2.162-2.702 100.001-200.000 39 2.564-5.128 Meer dan 200.000 45 4444
2013
21
raadsverkiezingen
Wie mag stemmen?
Nieuwe partijen moeten zich registreren
Dag van de kandidaatstelling
———
———
———
Iedereen vanaf achttien jaar mag op 19 maart 2014 stemmen voor de gemeente waar hij of zij tot 3 februari 2014 woonde. Iemand die na 3 februari van Groningen naar Maastricht verhuist, moet dus nog stemmen over de Groningse gemeenteraad. Stemrecht hebben ook niet-Nederlanders die minimaal vijf jaar legaal in Nederland verblijven. Sinds 2008 mogen ook mensen met een geestelijke beperking naar de stembus. De wet is gewijzigd nadat de verstandelijk gehandicapte Martijn Greuter, die onder curatele stond bij zijn ouders, voor kiesrecht pleitte. Ook gevangenen mogen stemmen, maar zij kunnen dat alleen per volmacht doen. Op Bonaire, St Eustatius en Saba zijn geen verkiezingen. De eilandraden daar worden op 18 maart 2015 gekozen.
Nieuwe partijen die willen meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen, moeten voor 23 december hun naam laten registreren bij de centrale stembureaus in de gemeente(n) waar zij met een kandidatenlijst gaan komen. Bevoegde bestuurders van de nieuwe partij moeten onder meer een notariële akte met de statuten van de vereniging overleggen en een bewijs van inschrijving bij de Kamer van Koophandel. Ook moet er een waarborgsom van 112,50 euro worden betaald. Partijen die zich na 23 december melden kunnen ook nog meedoen, maar dan met een blanco lijst. Nieuwe partijen moeten ook ondersteuningsverklaringen overleggen van kiesgerechtigden uit hun gemeente. Afhankelijk van de grootte van de gemeente moeten dit er tien, twintig of dertig zijn.
Een laatste horde op weg naar deelname aan de gemeenteraadsverkiezingen is de dag van de kandidaatstelling, 3 februari. Op die dag moeten alle deelnemende partijen hun kandidatenlijsten inleveren op het stadhuis en wel stipt tussen 9 en 15 uur. Ook moeten nieuwe partijen een waarborgsom van 225 euro betalen. Het hoofdstembureau controleert alles en worden er fouten ontdekt, dan krijgt een partij drie dagen de tijd om die te corrigeren. Een voorbeeld van een fout in een kandidatenlijst, die destijds met heel wat kunsten vliegwerk rechtgezet moest worden, was de spelling van Pim Fortuyn met een y in plaats van de officiële ij. In een openbare zitting doet het hoofdstembureau uiteindelijk verslag van alle bevindingen.
Opleidingsniveau van raadsleden
Het aantal raadsleden is in de afgelopen jaren afgenomen door gemeentelijke herindelingen en fusies. In 2014 zal het aantal raadsleden naar verwachting 10 procent lager liggen dan in 2012.
het merendeel van de raadsleden heeft een HBO-opleiding afgerond (39,5%), gevolgd door 27% die universitair geschoold is. Slechts 3% van de raadsleden heeft als hoogste opleiding Lager Beroepsonderwijs of VMBO genoten.
Aantal raadsleden
Percentage vrouw
10.349
22,7%
9.952
23,5%
1998
2002
9.562
25,6%
9.289
26,8%
2006
9.175
26,7%
2010
2012
22
terugblik
politiek
2013
hans wiegel
hans wiegel:
‘Alles onder controle, majesteit!’ Tekst Ernst van Splunter
23
24
terugblik
politiek
Op de Dam stonden brave mensen te wachten op de balkonscène. Daaromheen was het chaos. Het lawaai van de strijd tussen stenengooiers en ME’ers met wapenstokken drong door tot in het paleis. Tegen dit decor trad 33 jaar geleden koningin Juliana af en koningin Beatrix aan. VVD-prominent Hans Wiegel maakte de troonswisseling van zeer nabij mee. Aan de vooravond van de abdicatie van Beatrix en de inhuldiging van Willem-Alexander kijkt hij terug.
1972 – Val kabinet-Biesheuvel
——
Hans Wiegel
Hans Wiegel (1941) werd in 1965 voorzitter van de JOVD, in 1967 lid van de Tweede Kamer en in 1971 fractievoorzitter van zijn partij, de VVD. In 1977 werd hij vice-premier en minister van Binnenlandse Zaken. Na een korte terugkeer in de Tweede Kamer werd hij in 1982 Commissaris van de Koningin in de provincie Friesland. Van 1995 tot 2000 was hij lid van de Eerste Kamer.
Wat moeten we met dat jonge ventje van de VVD? In 1971 was ik nog geen fractievoorzitter van de VVD, dat werd ik na de formatie van het kabinet-Biesheuvel. In 1972 viel dat kabinet vanwege een intern conflict over de begroting. Toen werd ik uitgenodigd op Soestdijk om daar mijn mening te geven. De koningin was absoluut nog in full swing. En ik kwam in die tijd net kijken. Ze zal wel gedacht hebben: wat moeten we met dat jonge ventje, en dan nog wel van de VVD en met die krachtige taal? Ze zal mij, zonder dat ze dat liet merken, wel kritisch hebben bekeken. In de gesprekken met haar moest je meteen to the point komen. En als je advies uitbracht, moest alles keurig op papier staan, want het moest binnen de kortste keren naar het kabinet van de koningin. In de tijd dat ik minister was, gaf de koningin haar mening over van alles en nog wat. Ze heeft daar het recht toe en ik vond het altijd nuttig om te weten. Ik vond de koningin in 1977, toen ik minister werd, heel alert en heel geestig. Ze kon ook heel goed vals-vriendelijke opmerkingen maken. Van afnemende krachten of vermoeidheid heb ik eigenlijk nooit iets gemerkt. Maar Juliana was 71 toen ze na 32 jaar aftrad en kan ik me best voorstellen dat ze toen dacht: mijn oudste dochter is volwassen, haar kinderen zijn al iets ouder, ze heeft nu een mooie leeftijd om het over te nemen.
31 januari 1980 – Aankondiging Abdicatie
——
Opzienbarend nieuws Ik hoorde een paar dagen van tevoren van de troonsafstand. Dat lag ook in de lijn, ik was vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken, ging ook over de Grondwet. Het was natuurlijk wel spannend om iets te horen wat je echt niet verder mag vertellen. Ik weet niet meer of ik het zelfs niet aan mijn vrouw heb verteld. Het was opzienbarend nieuws. Bij de bekendmaking in de Tweede Kamer lag het voor de hand dat ik als vicepremier iets zou zeggen, nadat Kamervoorzitter Dick Dolman een verklaring zou hebben afgelegd. Waarbij de Kamervoorzitter zijn verantwoordelijkheid had en ik de mijne. Ik heb er wel voor gekozen om heel kort te spreken. Dat vond ik ook knap van koningin Beatrix, die haar aftreden heel beknopt heeft aangekondigd. Geen woord te veel.
juni 2013
hans wiegel
25
Tussen 31 januari en 30 april 1980
——
We waren op het ergste voorbereid Mijn belangrijkste taak bij de voorbereiding van de troonswisseling was het onderwerp van de beveiliging doorspreken met de burgemeester van Amsterdam, de commissaris van de koningin in Noord-Holland, de Amsterdamse politie, de procureur-generaal, Justitie en Defensie. We konden op onze vingers natellen dat er gedonder vanuit de kraakbeweging zou komen, want niet lang daarvoor waren er krakersrellen in de Vondelstraat geweest. Ook toen was met dezelfde mensen uitvoerig overleg gepleegd over de aanpak. Het duurde wat mij betreft te lang voordat er in de Vondelstraat werd ingegrepen. Ik had wel begrip voor de aarzelingen van de burgemeester. Uiteindelijk is daar toch hardhandig opgetreden. Dat kon niet anders. We wisten dat er wat zou gaan gebeuren, onder aanvoering van Radio Stad Amsterdam. We waren echt op het ergste voorbereid. De Amsterdamse commissaris van politie De Rhoodes had de leiding. Een prachtige figuur. Die had zich er echt ingestort. Er waren allerlei scenario’s gemaakt. Bijvoorbeeld voor als het op de Blauwburgwal zou misgaan.
30 april 1980 – Abdicatie
——
Voor de nieuwe koningin was het moment ook verschrikkelijk In de Mozeszaal in het Paleis op de Dam was de sfeer eigenlijk heel gezellig. Minister Job de Ruiter van Justitie was jarig op die dag en kreeg een taart of oranjekoek van de oude koningin. Tijdens de bijeenkomst tekenden de koningin en haar opvolgster en de leden van het kabinet de akte. Toen gingen de koningin en de prinses naar buiten met hun echtgenoten. Ik stond naast het balkon achter een raam. Ik kon niet op het balkon kijken. Op de Dam stonden allerlei brave mensen, leden van Oranjeverenigingen uit het hele land, te wachten. Maar tegelijkertijd kon je het lawaai in de stad horen. Ik had heel erg met prinses Juliana te doen. Ze moest om stilte vragen, het was erg pijnlijk. Voor de nieuwe koningin was dat moment ook verschrikkelijk. Je kon het aan haar gezicht zien. De enige informatie kwam via de burgemeester, die steeds op en neer naar de telefoon liep die ergens in de kerk stond. Ik kon niks doen. Meteen na de plechtigheid ben ik naar het hoofdbureau van politie gereden. Waar de burgemeester natuurlijk de verantwoordelijkheid had.
19 december 1977 Het kabinet Van Agt-Wiegel op het bordes met Koningin Juliana. Het kabinet kwam tot stand na de langste kabinetsformatie in de Nederlandse parlementaire geschiedenis.
Dries van Agt en Hans Wiegel. Door Wim Kan ‘Paap en Smulpaap’ genoemd en door Jos Brink ‘Deutie en Kneutie’. Of hun goede verstandhouding op culinaire voorliefde of pure wederzijdse sympathie was gebaseerd, of wellicht beide, blijft een vraag.
30 april 1980 – Inhuldiging
——
Opruiende radiozenders: schandalig! Mijn indrukken van de plechtigheid in de Nieuwe Kerk waren eigenlijk niet veel anders dan die van een televisiekijker. Je ondergaat het. Je hebt geen rol. Maar bijzonder was het. Dat de VARA, Radio Stad Amsterdam en de krakerszender ‘De Vrije Keijser’ een opruiende rol speelden, werd snel duidelijk. Ik heb daarover meteen op 30 april en de dagen erna ongezouten mijn mening gegeven in de media. Schandalig! Hun rol had een aanjagende
“Zo waarlijk helpe mij, God Almachtig”. Koningin Beatrix moet het nadrukkelijker hebben gezegd dan haar voorgangers en haar opvolger. Geluiden van oproer en geweld en de bestrijders daarvan waren tijdens de eedsaflegging door de ramen van de Nieuwe Kerk te horen.
26
terugblik
politiek
werking op de rellen. Tot woede van heel links Nederland. Maar tot genoegen van de rest van Nederland, dat merkte ik ook al snel. Ik vond ook dat ik moest opkomen voor de mensen die het die dag maar moesten doen. Want je zou er maar staan met een helm en een schild, als lid van de mobiele eenheid. Wij kunnen mooie plannen maken, maar zij moeten ze uitvoeren. Ik vond het ook geweldig van de koningin dat zij de volgende dag meteen de gewonde politiemensen ging opzoeken. Hanneke Groenteman speelde bij de VARA een grote rol door iedereen op te roepen naar Amsterdam te komen en mee te doen aan de ongeregeldheden. Ik heb het daar onlangs nog met haar over gehad tijdens een etentje. Ze wist het ook allemaal niet zo precies meer, want ik zei nog tegen haar: weet je wat je toen allemaal gezegd hebt? Ze heeft er overigens ook heel veel problemen mee gehad, werd bedreigd. Dat moet natuurlijk allemaal niet.
“Zojuist, Zo-jui-huist……”. Na deze twee woorden zei koningin Juliana: “Sssst!” om het geschreeuw aan de achterzijde van de Dam tot bedaren te brengen. Het mocht niet baten.
De kraakbeweging had besloten 30 april 1980 te gebruiken haar idealen te onderstrepen. Al snel sloten allerlei andere actiegroepen zich hierbij aan. Ook republikeinse gevoelens werden die dag naar voren gebracht.
30 april 1980 – Hoofdbureau, boottocht en thuisreis
——
Met een vaart van 100 achteruit door de Wibautstraat Tijdens de receptie in het Paleis op de Dam was ik op het hoofdbureau van politie. Daar had men een heel goed overzicht van wat er allemaal speelde. Ik had meteen de indruk dat de zaak onder controle was. De bevelvoerende commissarissen traden met een enorme rust op. De incidenten waren niet helemaal voorbij, maar ze waren niet zo erg meer als op die middag. En het optrekken naar de Dam was voorkomen. Ik vond dat ze de zaak toch heel goed hebben weten te managen. Nadat ik op het hoofdbureau klaar was, heb ik mijn vrouw opgepikt en toen zijn we naar het feest de feestelijke afsluiting van de dag op de boot op het IJ gegaan. Op een gegeven moment gingen mijn vrouw en ik naar huis. De chauffeur van Binnenlandse Zaken reed met ons door de Wibautstraat. Opeens kwam er een enorme menigte met stokken en stenen op onze auto af. Maar onze chauffeur was heel goed opgeleid. Met 100 kilometer per uur reed hij achteruit terug en trok daarna de auto om. Als hij dat niet had gedaan, hadden ze onze auto in elkaar geslagen en misschien ook nog wel degenen die erin zaten. Ik had echt wel de indruk dat ze wisten dat het om een auto van een minister ging.
Na 30 april 1980
——
De actievoerders hadden zich goed voorbereid op de dag van de troonswisseling. In veel gevallen waren ze bijna net zo goed beschermd als de politieagenten die deel uitmaakten van de Mobiele Eenheid.
“Ik had heel erg met
prinses Juliana te doen”
Een gesprek met de nieuwe koningin: een hachelijk examen De nieuwe koningin stelde andere vragen dan de oude. Je moest meer in detail, beslagen ten ijs komen. Ze bereidde zich heel goed voor op die gesprekken en daardoor werd het overleg ook altijd heel goed en interessant. Er is wel eens gezegd dat een gesprek met de koningin een hachelijk examen was. En dat was eigenlijk ook wel zo. Je moest wél een goed antwoord geven. Het moest wél kloppen. Over de inhoud van de gesprekken met de koninginnen kan ik weinig kwijt. Maar één geheimpje mag ik wel vertellen. Tijdens een overleg over de provincie opende koningin Beatrix een keer het gesprek met de vraag: ‘En, meneer Wiegel, hoe is de situatie in Friesland?’ Waarop ik antwoordde: ‘Majesteit, alles volledig onder controle!’ ◆
juni 2013
hans wiegel
27
28
beeld
politiek
De rellen in 1980 in Amsterdam tijdens de troonswisseling lieten zien dat de Nederlandse oproerpolitie, de Mobiele Eenheid, niet altijd even goed voorbereid was op grootschalige rellen.
SPEEL P L A AT S Beeld Jeroen Hofman
2013
oefeningen ME
Daarom werden surrealistische spookstadjes gebouwd om de rellen van de toekomst beter in de hand te houden. Hoewel de trainingen de realiteit benaderen, blijft het echter spel.
29
30
De Mobiele Eenheid traint zich in het veroveren en opruimen van barricades.
beeld
politiek
2013
oefeningen ME
31
32
beeld
politiek
De groepscommandant heeft de leiding en geeft instructies.
2013
oefeningen ME
33
34
Een groep ME’ers leert hoe met brand om te gaan. Door de training zo realistisch mogelijk te maken, onderzoeken de agenten waar hun grenzen liggen als het vuur wordt bestreden.
beeld
politiek
2013
oefeningen ME
35
36
beeld
politiek
De evacuatie van een gebied is onderdeel van de ME-training voor gevorderden.
2013
oefeningen ME
37
38
recensies
politiek
2013
Wilders: judoka of marathonloper?
Argo: must voor politieke junkies FILM
Argo (2012), 120 min regie: Ben Affleck met o.a.: Ben Affleck, Bryan Cranston, Alan Arkin
De Academy Award voor beste film ging dit jaar naar Argo van regisseur Ben Affleck. Voor politieke junkies is Argo een heerlijke film. Hij zet aan tot een favoriet spel onder historici en politicologen: ‘Wat als?’ Wat, als de Amerikaanse ambassade in Teheran niet op 4 november 1979 zou zijn bestormd door radicale, jonge aanhangers van Ayatollah Khomeini? Als die actie niet uit was gedraaid op een 444 lange dagen durende gijzeling van 52 ambassademedewerkers? Zou Jimmy Carter in november 1980 dan voor de tweede keer president zijn geworden, in plaats van Ronald Reagan? Etcetera. Argo vertelt het onwaarschijnlijke maar waargebeurde verhaal van de ontsnap-
ping uit Teheran van zes Amerikaanse ambassademedewerkers, die tijdens de bestorming door aanhangers van Khomeini weten te ontkomen en veilig onderdak vinden in de residentie van de Canadese ambassadeur. De buitenwereld weet niet dat de zes ontsnapt zijn aan de gijzeling en de CIA wil hen ongemerkt het land uitsmokkelen. Een klus voor CIA-agent Tony Mendez (mooi vertolkt door Affleck zelf), een specialist in ‘exfiltratie’. Hij komt op ‘the best bad idea we could think of’: de zes voorstellen als leden van een filmcrew, die in Iran op zoek is naar geschikte locaties voor een sciencefictiondrama, ‘Argo’. Om het zo echt mogelijk te maken, wordt gewerkt met een authentiek script en schakelt Mendez een Hollywoodgrimeur en –producer in, geweldige rollen van John Goodman en Alan Arkin. Grimmig wordt de film als Mendez in Teheran geland is en de zes in een paar dagen klaar moet stomen voor een
geloofwaardig optreden als regisseur, camera- en belichtingsman. Affleck toont een stad waarin demonstraties en openbare lynchpartijen aan de orde van de dag zijn en het volk alleen maar om wraak op Amerika lijkt te schreeuwen. Het is knap hoe de film dan de politieke nuance blijft vasthouden. Ook in de scènes ‘back home’, waar de collectieve haat tegen Iran groter wordt naarmate de VS langer machteloos moeten toezien hoe dagen weken en weken maanden van gijzeling worden. Het slot van de film is wel erg Hollywood; de spanning wordt aan alle kanten opgevoerd rond de vraag of de missie van Mendez slagen zal. Aan de ene kant is dat jammer, omdat de opgeklopte suspense ten koste gaat van de geloofwaardigheid van de film. Maar het is ook knap hoe nagelbijtend en meeslepend het eindspel van Argo is, zelfs al is de afloop bekend.
✯✯✯✯✯ door: Marleen Barth
39
recensies
In het gedicht Der Zauberlehrling van Goethe roept de pupil van de tovenaar krachten op die hij niet meer in bedwang kan houden. Maar het loopt goed af. De tovenaar komt op tijd terug en bezweert alle onheil. In Geert Wilders Tovenaarsleerling is – volgens auteur Meindert Fennema – Frits Bolkestein de tovenaar. Het boek is een absolute must voor wie alle gebeurtenissen die hebben geleid tot de opkomst van de PVV nog eens wil nalezen. Ook liefhebbers van principiële discussies (vrijheid van meningsuiting en wat is democratie eigenlijk) en tegenstanders van Wilders die willen weten hoe hij discussieert en al dan niet argumenteert, komen aan hun trekken. Fennema heeft meer dan een jaar zoals hij
zelf zegt ‘met Geert Wilders geleefd’. Hij bewondert Wilders om zijn moed voort te gaan op de weg die hij heeft gekozen. Op beklemmende wijze wordt beschreven hoe intensief Der blonde Engel (er staan nog veel meer bijnamen in het boek) wordt bewaakt. Wie leest hoe lang dat al gaande is en hoeveel Wilders daarvoor moet prijsgeven, krijgt onwillekeurig mededogen met de politiek leider van de PVV. Ook wordt nog maar weer eens duidelijk dat Wilders in de directe omgang een charmante man is, die ook met politieke tegenstanders goed kan omgaan. Fennema is overigens niet blind voor het opportunisme, de streken en de leugens van het onderwerp van zijn biografie. Verwarrend is het dat Fennema in het
BOEK
Meindert Fennema, Geert Wilders Tovenaarsleerling Uitgeverij Bert Bakker
begin van het boek in de huid van Wilders kruipt. Dan is het niet altijd duidelijk of de schrijver iets vindt of dat het om de mening van Wilders gaat op basis van één van de vele bronnen die Fennema heeft geraadpleegd (Wilders wilde zelf niet meewerken aan de biografie). Omdat de carrière van Wilders nog niet ten einde is, zou het mooi zijn als er nog een tweede deel van deze biografie zou volgen. Al was het maar om te lezen of Bolkestein de tovenaar in het gedicht van Goethe heeft nagevolgd. En om het antwoord te lezen op Fennema’s vraag in de epiloog of Wilders een judoka is geweest of een marathonloper is geworden.
✯✯✯✯ door: Ernst van Splunter
4x Lijsttrekker schrijft boek Verkiezingen inspireren lijsttrekkers tot het schrijven van boeken. 4 korte samenvattingen van de werken van de nummers 1 van CDA, CU, SGP en D66.
Arie Slob Altijd in beweging Uitgeverij Ark Media Na de val van Balkenende IV klom Arie Slob (ChristenUnie) in de pen. In Altijd in beweging beschrijft val van het kabinet-Balkenende IV.
Sybrand van Haersma Buma Samen kunnen we meer Uitgeverij HDC De jongste bijdrage in de serie boeken van lijsttrekkers is van CDA- aanvoerder Sybrand van Haersma Buma.
In – volgens het Reformatorisch Dagblad – bijna troonachtige stijl houdt hij een pleidooi voor een andere aanpak in de politiek. Volgens Van Haersma Buma kan Nederland sterker uit de crisis komen als ‘we’ nu samen de juiste keuze maken: niet voor God, vaderland en Oranje maar voor werk, gezin en samenleving.
Cees van der Staaij, Woord houden Uitgeverij Boekencentrum In Woord houden geeft Cees van der Staaij een uniek kijkje achter de schermen van de SGP. En nog belangrijker, waar staat hij voor, wat is zijn visie op actuele thema’s en hoe vertaalt zich dit in de praktijk? Kun je als kleine partij iets betekenen, en zo ja, wat dan? Kees van der Staaij vertelt in een persoonlijk verhaal uitvoerig over zijn roeping, diepte-
en hoogtepunten, en kijkt vooruit naar wat komen gaat.
Alexander Pechtold Henk, Ingrid en Alexander Uitgeverij Bert Bakker In Henk, Ingrid en Alexander gaat Alexander Pechtold in gesprek met mensen die, om wat voor reden dan ook, bij de vorige verkiezingen op de PVV hebben gestemd. In boeiende en soms verhitte gesprekken komen zij uitgebreid aan het woord en laat Pechtold zien waar hij voor staat. Het boek werd bij de eerste druk in februari 2012 door pers en publiek goed ontvangen. Speciaal voor dit verkiezingsjaar, en voor de vijfde druk, schreef Pechtold een nieuw hoofdstuk over zijn gesprekken met mensen over Europa, over zijn opvattingen en de belangrijke keuzen die Nederland moet maken. door: Josine Boven
40
recensies
politiek
D66: de vierkante cirkel van Van Mierlo Boek
Hans van Mierlo Een krankzinnig avontuur. Politieke, culturele en literaire beschouwingen Uitgeverij De Bezige Bij
Stomverbaasd is Van Mierlo. Het is 1966. Op een persconferentie legt hij uit dat zijn nieuwe partij een districtenstelsel wil en eigenlijk twee grote partijen voor ogen heeft. Naïef, oordeelt de pers, “want als ze hun zin krijgen, gaan de kleine partijen er het eerst aan en dus ook de voorsteller van dit idee.” “Natuurlijk had ik voorzien”, schrijft Van Mierlo achteraf, “dat als ons doel bereikt zou worden, wij niet meer nodig waren.”
Pas later begrijpt hij dat andere politieke partijen zich niet kunnen voorstellen dat iets goed is voor Nederland en niet goed voor de eigen partij. “Dat wordt gezien als metafysisch onmogelijk, zoals een vierkante cirkel.” Dit is één van de passages in Een krankzinnig avontuur waaruit Hans van Mierlo naar voren komt als integer en bevlogen politicus. Hij leek het verwezenlijken van idealen belangrijker te vinden dan politiek en persoonlijk succes. Het boek is een samenraapsel van speeches die hij in dertig jaar heeft gehouden, tussen 1968 en 2007. Van Mierlo’s speeches lijken consciëntieus voorbereid, getuigen van intellectuele bagage en blinken uit in verzorgd taalgebruik. Ook is hij bij vlagen grappig. “Hoge
polls vangen veel wind”, waarschuwt de D66-voorman in 1991, als de partij op papier de een na grootste partij is geworden. Een van de krenten in de pap is een anekdote over zijn ontmoetingen met Henry Kissinger. Na een gesprek met de hoogleraar Kissinger bazuint Van Mierlo diens mening over nucleair commitment rond in Washington. Een paar weken later krijgt hij opnieuw een uitnodiging van Kissinger. Inmiddels is de kleine man met het grote ego potentieel staatsman en laat hij ‘Pappa Paradox’ weten dat zijn mening 180 graden is veranderd. Jammer dat voor dit soort krenten door een brij van verouderde en oninteressante informatie geworsteld moet worden.
Peter Kee Het Briefje van Bleker Uitgeverij Atlas Contact
In het voorportaal van de Tweede Kamerzaal staat tijdens het politieke spitsuur vrijwel altijd een lange, jongensachtige man. Het is Peter Kee, politiek redacteur van het tv-programma Pauw & Witteman. Ik heb hem nog nooit betrapt op het lezen van één Kamerstuk. Niettemin is hij met Paul Janssen (chef politieke redactie van De Telegraaf) de belangrijkste journalist in huis. Dat komt door een combinatie van factoren. Hij is aimabel en heeft een neus voor wat speelt tussen en in partijen. Daarnaast is hij betrouwbaar en houdt hij
zich aan afspraken. Doorslaggevend voor het belang van Kee in journalistiek Den Haag zijn, ondanks zijn kwaliteiten, de kijkcijfers die als een aureool om hem heen hangen. Peter Kee schrijft er in zijn boek Het briefje van Bleker omstandig over, waarbij hij er overigens pijnlijk nauwgezet op toeziet nergens de echte vertrouwelijkheid te schenden en toch dusdanig openhartig te zijn, dat de lezer werkelijk een kijkje achter de schermen krijgt. Hij komt goed uit die spagaat en alleen dat al maakt het boek geloofwaardig en geslaagd. Op één punt ben ik negatief, maar dat betreft meer de journalistieke keuzen van het programma zelf, dan Kee’s boek. “Bij een talkshow als de onze”, schrijft Kee, “wordt op een eigen manier naar de
41
recensies
Neoliberalisme en verwaterd links
✯✯ door: Magda deVetten
Liever lawaai dan inhoud bij Pauw en Witteman Boek
2013
Boek
Jan Marijnissen Kijk op deze tijd uitgeverij Nieuw Amsterdam
werkelijkheid gekeken.” Kijk, daar zit mijn bezwaar. Ik snap niet dat P&W meer aandacht aan strovuurtjes als Tofik Dibi en Hero Brinkman afzonderlijk heeft gegeven dan aan twee jaar onderwijsbeleid. Dat staat in lastige beleidsstukken die Kee niet leest en dat wordt besproken in nogal saaie Kamerdebatten die Kee niet volgt. Toch is wat daar besloten wordt van groot belang voor alle P&W-kijkers en je maakt mij niet wijs dat de presentatoren ook van die kost geen boeiend gesprek kunnen maken. Kee beschrijft hoe de redactie zich erom bekreunt dat politici ‘het grote verhaal’ niet vertellen, maar tegelijkertijd kiest ze zelf, continu, voor lawaai boven inhoud. Ook dat blijkt fraai uit de talloze smakelijke anekdotes die Kee opdient.
✯✯✯✯ door: Ton Elias
Politici leven van het woord. Praten, debatteren, voordragen; als de boodschap maar overkomt. Sommige politici werken ook graag met het geschreven woord om te communiceren. SP’er Jan Marijnissen is zo iemand. Onlangs is Kijk op deze tijd van hem verschenen, waarin hij de samenleving fileert aan de hand van een serie vraaggesprekken met gelijkgestemden. De politiek moet richting geven aan de samenleving. Politici moeten oplossingen aanreiken op problemen die zich voordoen. Maar, zegt Jan Marijnissen in Kijk op deze tijd: Eerst weten waar je het over hebt, dan pas oordelen. Eerst met deskundigen praten, dan pas een politieke mening verkondigen, aldus de SP-topper. In het boek – eerder als een lange serie interviews verschenen in het SP-tijdschrift Tribune – haalt Marijnissen overal deskundigen vandaan op vrijwel alle denk-
bare terreinen: economie, onderwijs, opvoeding, media, wetenschap en natuurlijk niet te vergeten politiek. Van Arie van der Zwan en Arnold Heertje tot Midas Dekkers en monseigneur Jan Bluyssen, allemaal openen zij hun deur voor Marijnissen om ideeën en meningen te delen over de weg die Nederland, Europa en de wereld zijn ingeslagen. “De gesprekken kennen geen overkoepelend thema, anders dan dat het allemaal vragen zijn die mij al heel lang bezighouden”, schrijft Jan Marijnissen in het voorwoord. Toch zijn er wel enkele weerkerende onderwerpen in het boek te vinden. Zoals het neoliberalisme, waarvan de SP’er zich nog steeds afvraagt waarom het door zovelen is omarmd gezien de ellende die het volgens hem heeft gebracht op het terrein van financiën en economie. Van der Zwan en Heertje zijn het eens met Marijnissen. “De vruchten van de euforie worden geplukt door weinigen en de boete wordt tijdens de crisis betaald door velen”, stelt Arnold Heertje. Een ander terugkerend thema is de PvdA. De sociaaldemocraten zijn de weg kwijt, stelt Marijnissen en zijn gesprekspartners
zijn het daar volmondig mee eens. Te rechts, de natuurlijke achterban genegeerd, te veel concessies aan dat ‘neoliberalisme’, aldus ook iemand als Marcel van Dam, de oud-minister en oud-VARAbaas en criticaster van PvdA-leider als Wim Kok, Job Cohen en Wouter Bos. Het ene na het andere onderwerp passeert zo de revue: onderwijs – verkeerde fusies, weg met de middenschool – media, zorg, geestelijke gezondheidszorg, Amerika, ontwikkelingssamenwerking. Kijk op deze tijd is zo een doorsnee geworden van het gedachtegoed van links. Tenminste, van links zoals de Socialistische Partij dat ziet. Niet het verwaterde links van PvdA of GroenLinks, vindt Marijnissen. De opbouw van het boek maakt het goed leesbaar in de vrije uurtjes. Elk hoofdstuk brengt nieuwe mensen, nieuwe onderwerpen die los van elkaar zijn te lezen. Voor geïnteresseerden in politiek, in links-intellectueel denken, is het nieuwe boek van Jan Marijnissen dan ook zeker het aanbevelen waard.
✯✯✯✯ door: Gijs Korevaar
42
hard vak
politiek
2013
43
gerd leers
‘Onder de grote boom Leers
Tekst Guus Mater en Ernst van Splunter Beeld Maarten Willemstein
———
CDA-prominent Gerd Leers (61) kijkt in de serie Hard Vak terug op zijn aftreden als burgemeester van Maastricht. ‘Was het niet het vakantiehuis geweest, dan was ik om iets anders van mijn sokkel gehaald.’ Maastricht lonkt naar Gerd Leers, als hij in 2001 weet dat hij na twaalf jaar Kamerlidmaatschap wat anders moet. Op zijn vijftigste verjaardagsfeest zingen zijn vrienden de CDA-politicus toe als de nieuwe burgemeester van Maastricht. Maar de kans dat hij daar burgemeester kan worden schat Leers niet hoog in. “Er was een andere CDA-kandidaat, waar de partij informeel achter was gaan staan”, blikt Gerd Leers terug. Hij ziet dan ook geen reden om een sollicitatiebrief te schrijven. Tot hij, één dag voor sluiting van de sollicitatietermijn, CDA-voorzitter Marnix van Rij tegenkomt in de wandelgangen van de Tweede Kamer.
CV: Gerd Leers, Kerkrade 12 juli 1951, CDA 1982 – 1990: gemeenteraadslid in Goirle 1990 – 2002: Tweede Kamerlid 2002 – 2010: burgemeester Maastricht 2010 – 2012: minister voor Immigratie en Asiel en Integratie
konden de anderen niet groeien’
“Marnix zei: ‘Jij moet naar Maastricht solliciteren en ik steun je.’ Toen dacht ik: hij heeft gelijk. Ik had een uur om een tweeregelig briefje aan de commissaris van de koningin te sturen. Later heb ik natuurlijk een vervolgbrief gestuurd.” Diezelfde septemberavond in 2001 breekt er in het CDA een machtsstrijd uit tussen Van Rij en CDA-leider De Hoop Scheffer. “Doordat alles in beweging kwam en uiteindelijk zelfs de eerste keus van de Maastrichtse vertrouwenscommissie afhaakte, ben ik het geworden.” Leers ging niet blanco aan de slag in Maastricht. “Ik ben Limburger van huis uit, maar ik heb gestudeerd in Nijmegen en daarna 25 jaar in Brabant gewoond. Toen ik terugkwam in Limburg, nam ik een frisse kijk op de stad mee. Ik had een duidelijke agenda. Ik wilde de burgemeester van de mensen zijn, niet die van de bureaucratie of het establishment. Met mijn vrouw heb ik daar uren over gepraat. Over de hei gelopen. Ik wilde de harten van de mensen veroveren. Niet de technocraat zijn. Maastricht was een moeilijke stad. Erg op zichzelf gericht, zeiden ze. Ik wilde dat open maken. Naar buiten treden.”
44
hard vak
L
Leers valt op. Hij ontpopt zich als een krachtig bestuurder, zet 700 man politie in om een einde te maken aan de wietteelt op woonwagenkamp Vinkenslag en pakt de overlast van coffeeshops aan. Hij trekt veel media-aandacht. Daar, denkt Leers, is het gaan wringen. Met instemming haalt hij een citaat aan uit het boek Onder Burgemeesters van bestuurskundige Arno Korsten: ‘Onder de grote boom Leers konden de andere bestuurders niet groeien.’ Té positief
“Hij heeft het naar mijn mening goed gezien. Ik nam te veel licht weg. Ik was veel in de publiciteit. Landelijk, regionaal, in de stad. Zeker in het begin had ik de pers mee. Zelfs zo, dat er volgens zegslieden op redacties wel eens werd gediscussieerd of ze niet té positief over mij waren. Ik pakte van alles aan. De problematiek rond woonwagenpark Vinkenslag liet ik niet voortsudderen. De voetbalclub MVV, die gezond moest worden zonder steun van de gemeente Maastricht. Het drugsbeleid. Mensen verwachtten steeds meer van me, ook op terreinen waarvoor ik niet direct verantwoordelijk was. En ik pakte dat op, liet me verleiden ook daar stappen te zetten. Zo bemoeide ik mij met de ambitie om Maastricht culturele hoofdstad van Europa te maken. Ook omdat ik vond dat de burgemeester weer de centrale figuur in het lokale bestuur moest worden. Die niet
politiek
2013
“Ik wilde burgemeester van de mensen zijn”
alleen maar representatie, openbare orde en veiligheid doet, maar ook onderwerpen in portefeuille heeft die voor de stad belangrijk zijn om voor te vechten. Maar dit heeft weerstand opgeroepen. Het leidde uiteindelijk tot onvrede en tot jaloezie, vooral bij de PvdA-wethouders. Ik moet het me primair zelf aanrekenen. Ik had moeten zien dat het de PvdA’ers irriteerde dat ik zoveel aandacht kreeg. Ik heb dat niet voldoende onderkend. In de Limburgse bestuurscultuur wordt zoiets ook niet uitgesproken. In de collegevergaderingen kwam nooit aan de oppervlakte dat de PvdA-wethouders iets dwars zat. Hadden ze maar eens tegen me gezegd: Gerd, wij willen ook wel eens schitteren. Dan was het meteen duidelijk geweest. Dan had ik hen ondersteund. Zéker was ik daartoe bereid. Maar men zweeg en trok conclusies en zo bouwde de ergernis zich op.” Vakantiehuis
Leers is ervan overtuigd dat zo een sfeer ontstond waarin pers en politiek elke gelegenheid zouden aangrijpen om hem tenminste een toontje lager te laten zingen. Die kans kwam toen NRC Handelsblad schreef dat Leers zijn positie had misbruikt in een conflict over een vakantiehuis in Bulgarije, gekocht via een topambtenaar van de gemeente. Vooruitlopend op de publicatie schakelde Maastricht het Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten in voor onderzoek naar de kwestie. “Als het niet het vakantiehuis in Bulgarije was geweest, dan was er wel iets anders voorgevallen om mij van mijn sokkel te halen. Ik weet dat 100 procent zeker. Achteraf gezien had ik daar meer gevoel voor moeten hebben. Maar ik was zo met het bestuur bezig: de stad moest vooruit. En daardoor zag ik dat onvoldoende”, zegt Leers nu. Het nog te bouwen vakantiehuis bij Byala aan de Zwarte Zee in Bulgarije had een plek moeten worden om van de zon en de zee te genieten. Maar het werd volgens Leers ‘een onderwerp waar de media eens stevig mee konden uithalen’. “Het huis was betaalbaar en ik vertrouwde de ambtenaar bij de gemeente, die als privépersoon medeaandeelhouder was in het project en bemiddelde. Maar het bedrijf dat het huis daar ging bouwen, kreeg te maken met onderlinge conflicten. Het ging zover dat de Bulgaarse kant de Nederlandse aandeelhouders in een open brief beschuldigde van corruptie. NRC Handelsblad pakte die brief op en maakte er een verhaal omheen. Daarin werd niet de ambtenaar, maar ik aangepakt. Dat zal ik nooit vergeten. Belangenverstrengeling werd het etiket, en ook
45
gerd leers
misbruik van mijn functie. En dat terwijl ik nog liever mijn rechterarm zou missen dan dat ik misbruik zou maken van mijn positie.” Al beklonken
De hele geschiedenis heeft lang zwaar op Leers’ maag gelegen. “Wat ik moeilijk kan verteren, is dat ik mij nooit in de raad heb kunnen verdedigen over de zaak rond de vakantiewoning. Die onrechtvaardigheid heb ik maanden met me meegedragen. De kwestie begon te spelen in augustus, september 2009. Maar het debat kon pas plaatsvinden na afronding van het onderzoek van BING, in januari. Dat betekende bijna een half jaar heel veel negatieve publiciteit. Iedere dag stond er wel weer een nieuw stuk in de krant waartegen ik mij op dat moment niet kon verdedigen. Ik moest immers wachten op het BING-rapport. Uiteindelijk, om twee uur in de kerstnacht, kwam het BING-rapport, dat alle beschuldigingen over ‘belangenverstrengeling’ en ‘misbruik van positie’ weersprak. Maar toen was het eigenlijk al beklonken. Ik had me zeer grondig voorbereid op een verdediging in het debat met de raad. Professionals, zoals psycholoog Frans Gerards, bestuurskundigen Arno Korsten en Cees Versteden en advocaat Olaf Trojan, haalden mij door de mangel. Ik werd niet gespaard. Maar vlak voordat het debat zou plaatsvinden, kreeg ik een telefoontje. De uitkomst stond al vast. Er zou een motie worden aangenomen waarin stond dat er geen vertrouwen meer was. De PvdA en Groen Links hadden het voorbereid. Er was dus al ruimschoots voordat het rapport was uitgekomen bepaald wat er met mij moest gebeuren. Het ging niet meer over ‘Bulgarije’. Het ging om de onderlinge verhoudingen. Nog op de inhoud
ingaan in het debat had geen enkele zin. Daarom heb ik uiteindelijk tegen de raad gezegd dat ik ‘de eer aan Maastricht’ zou geven.” Volksadieu
Leers beschouwt zijn benoeming als minister in het kabinet-Rutte I, tien maanden later, als ‘de hoogste vorm van rehabilitatie’. “Ik was natuurlijk nooit beëdigd als er iets op het gebied van integriteit had gespeeld.” De verontwaardiging over de gang van zaken is volgens Leers echter nog niet weg. Niet bij hemzelf: “Ik heb het als de grootste onrechtvaardigheid gevoeld dat er iets tegen mij werd gebruikt op het gebied van integriteit, waar ik mijzelf juist recht in de spiegel kan aankijken. Ik accepteer het niet, als dát tegen mij wordt gebruikt en ik mij niet kan verdedigen, omdat het al niet meer nodig is.” Maar ook niet bij de stad: “Zonder overdrijving: een groot deel van Maastricht was het er niet mee eens. Dat leidde ook tot het ‘volksadieu’ in het hartje van de stad bij mijn afscheid. Ook nu, na drie jaar, is dat sentiment niet verdwenen. Als ik boodschappen ga doen, moet ik een half uur extra uittrekken. Want ik word hierover nog steeds aangeklampt door mensen. Als we carnaval gaan vieren, weten mijn vrienden het ook. Er wordt vele tientallen keren gevraagd: Mag ik met u op de foto?” ◆
Gerd Leers
Trad in februari 2010 af als burgemeester van Maastricht, omdat hij het vertrouwen van de meerderheid van de gemeenteraad had verloren. Leers werd beschuldigd van belangenverstrengeling na de aankoop van een vakantiehuis in Bulgarije via een Maastrichtse topambtenaar. Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten concludeerde na onderzoek dat Leers vooral onhandig had geopereerd en de schijn van belangenverstrengeling had gewekt, maar zijn positie niet had misbruikt.
46
twitter blad
politiek
2013
formule
47
#politiek Politicus ben je 24 uur per dag, dat weten Tweede Kamerleden heel goed. Ook buiten de kantooruren van de politiek maken zij iedereen deelgenoot van het debat. Of de actualiteit. (Of de vakantie.) Negen tweets van negen Kamerleden.
Liesbeth van Tongeren (GroenLinks) heeft jaren in Australië gewoond. Daar spreken ze Engelse woorden en namen wel goed uit. Liesbeth v Tongeren @GroenLiesbeth 8Apr
Avondspel: noem de journo die Thatcher correct uitspreekt en Iron Lady? Heb er nog niet een gehoord maar hele avond te gaan #P&W # Nieuwsuur
De machtigste man in zorgland te gast bij #hoorzitting langdurige zorg. Dhr Besselink #CPB kijkt om zich heen….maar hij is het! Van Twitter kun je ook filosofisch worden, getuige het bericht van Henk Krol (50PLUS): Henk Krol @HenkKrol 14 May
Alexander Pechtold (D66) is ervan overtuigd dat alles poltiek gemaakt kan worden. Alexander Pechtold @APechtold 13 Jul
Arie Slob (ChristenUnie) leeft erg mee met de PvdA: Arie Slob @arieslob 27 april
Is het onkies een DM te zenden aan iemand die je niet volgt? Of is Het beter niet te antwoorden. Wie bedenkt Twitter-beleefdheidsregels?
Kranten gelezen, nu aan het werk. Het gras moet hoognodig genivelleerd worden!
Bij de PvdA is van alles in beweging. Neem daarom aan dat men vanmiddag het ledencongres in Leeuwarden met Wilhelmus af zal sluiten.
Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) zit in een kleine fractie. Maar gelukkig kan zij iets wat niemand anders kan: bilocatie.
Paul Ulenbelt (SP) roept Diederik Samsom (PvdA) een paar keer op om mee te doen met een debat. De volgers van Ulenbelt vinden de herhaalde oproepen overdreven. Moet dat zo open en bloot?
Kamerleden reageren ook op elkaars berichtjes. Zo las Elbert Dijkgraaf (SGP) een tweet van Ard van der Steur (VVD).
Esther Ouwehand @estherouwehand 13 May
@bitsoffreedom zit in gelijktijdige debatten maar doe m’n best! Geweldig initiatief, hoe dan ook : )
Paul Ulenbelt @paululenbelt 27 Jul
@diederiksamsom Ik heb zijn nummer niet. Dus doe ik het transparant.
t u rn
Elbert Dijkgraaf @elbertdijkgraaf 16 May
Bij SGP is 67% van fractie aanwezig bij verantwoordingsdebat. bij VVD volgens @ArdvanderSteur slechts 37%…
47
Fleur Agema @FleurAgemaPVV 16 May
formule
Fleur Agema (PVV) ontgaat helemaal niets:
politiek
Auteur Nicole Bodéwes
