Overbetuwe: heerlijk naar buiten!
Beleidsplan Recreatie en Toerisme gemeente Overbetuwe
Colofon Opdrachtgever Gemeente Overbetuwe Postbus 11 6600 AA Elst Gemeentelijk projectleider Paul Rooijackers Stuurgroep Frits Witjes, wethouder Verkeer en Vervoer, Sport, Cultuur en Recreatie, Milieuzorg Raymond Peters, hoofd afdeling Maatschappelijke Ontwikkeling Projectgroep Wijnand Alink (Communicatie) Bas Colen (Groen en Landschap) Christian Heerings (Economie) Piet Jaarsma (Milieu) Jurriaan de Mol (RBT KAN) Peer van de Ven (Evenementen) Gert-Jan Willemsen (Bestemmingsplan Buitengebied) Jacques Zwartkruis (Archeologie en cultuurhistorie) Opdrachtnemer Grontmij | Route IV Postbus 485 6800 AL ARNHEM Auteurs Mieke Coenen Rob van Ham Arnhem, juni 2008 Kenmerk 243385
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding 1.2 Doelstelling 1.3 Werkwijze en proces 1.4 Leeswijzer
1 1 1 2 2
Hoofdstuk 2 Toerisme en recreatie in Overbetuwe 2.1 Algemeen 2.2 Belevingskwaliteiten van Overbetuwe 2.3 Het toeristisch-recreatieve product Overbetuwe 2.4 Promotie, informatievoorziening en organisatie 2.5 Overbetuwe in regionaal verband 2.6 De regio Arnhem - Nijmegen in cijfers
3 3 3 4 6 7 8
Hoofdstuk 3 Relevant beleid 3.1 Inleiding 3.2 Landelijk en provinciaal beleid 3.3 Regionaal beleid 3.4 Gemeentelijk beleid
9 9 9 11 12
Hoofdstuk 4 Marktontwikkelingen 4.1 Inleiding 4.2 Maatschappelijke ontwikkelingen 4.3 Ontwikkelingen in de vraag 4.4 Ontwikkelingen in het aanbod
15 15 15 15 19
Hoofdstuk 5 Analyse op hoofdlijnen 5.1 Samenvatting
21 21
Hoofdstuk 6 Strategische visie 6.1 Inleiding 6.2 Ambitie 6.3 Profilering 6.4 Beleidsdoelstellingen 6.4.1 Veelzijdige routes in een aantrekkelijk landschap 6.4.2 Dagrecreatie in vele geuren en kleuren 6.4.3 Verassend, goed en gastvrij verblijf 6.4.4 Informatie, promotie en samenwerking 6.5 Ruimtelijke vertaling
23 23 23 24 25 25 26 28 29 30
Hoofdstuk 7 Actieprogramma 7.1 Inleiding 7.2 Acties: routes 7.3 Acties: dagrecreatie 7.4 Acties: verblijfsrecreatie 7.5 Acties: informatie, promotie en samenwerking 7.7 Overzichtstabel actieprogramma
33 33 33 35 37 38 40
Bijlage 1 Bijlage 2
Deelnemerslijst workshop Groslijst ideeën workshop
Inleiding Belangrijke onderwerpen voor de op te stellen kadernota Recreatie en Toerisme zijn: • de gewenste ontwikkelingsrichting voor toerisme en recreatie in de gemeente Overbetuwe; • de gevolgen van de intrekking van de Wet op de Openluchtrecreatie voor de gemeente Overbetuwe; • de aantrekkelijkheid en het toeristisch-recreatieve gebruik van het grondgebied van de gemeente; • de relatie tussen een gezonde landbouw en recreatie en toerisme (o.a. agrotoerisme); • de samenwerking en afstemming met andere beleidsterreinen zoals cultuurhistorie, ruimtelijke ordening, verkeer en economische zaken.
1.1 Aanleiding De gemeente Overbetuwe ligt in Gelderland tussen de steden Arnhem en Nijmegen. De gemeente bestaat uit een 11-tal kernen. Kenmerkende kwaliteiten van de gemeente zijn het Betuwse landschap met de rivieren Waal, Nederrijn en Linge, de fruitboomgaarden, de pittoreske dorpjes, prachtige boerderijen, landgoederen en de rijke cultuurhistorie van Bataven en Romeinen. Kortom, een aantrekkelijke omgeving met bijzondere elementen en karakteristieken waarin voor zowel toeristen als recreanten voldoende te beleven valt. Het gemeentelijke beleid voor toerisme en recreatie in Overbetuwe wordt gevoerd op basis van de in 2003 vastgestelde Recreatienota. Een aanpassing en update van deze nota is noodzakelijk. Enerzijds door de toenemende vraag naar mogelijkheden voor recreatie en toerisme voor zowel lokale als regionale inwoners. Anderzijds is de bestaande Recreatienota gedateerd geraakt door meer recent vastgestelde plannen, zoals het Erfgoedplan, de Sociaal-Economische Beleidsvisie en de nota Visie op Ruimte. Zowel in het collegeprogramma 2006-2010, als in het Raadsprogramma 2006-2010, wordt recreatie en toerisme bovendien gezien als een kans om onder nadere meer kleinschalige bedrijvigheid van de grond te krijgen. Ook ziet de gemeente mogelijkheden voor agrotoeristische ontwikkelingen en liggen er kansen voor gepaste recreatie van inwoners uit de regio, zoals in het Park Lingezegen. Door het opstellen van een Nota Recreatie en Toerisme wil de gemeente beleidsmatig beter inspelen op de nieuwe ontwikkelingen en veranderingen.
1.2 Doelstelling Doelstelling van het toeristisch-recreatieve beleid is het versterken en vergroten van recreatie en toerisme in de gemeente Overbetuwe op basis van de volgende uitgangspunten en voorwaarden: • Actualisatie van de gemeentelijke visie en ambities uit het Raadsprogramma 2006-2010 met als uitgangspunt het versterken van de beleving van de (potentiële) toerist en recreant. • Vergroten van de toeristisch recreatieve aantrekkelijkheid van het Overbetuwse grondgebied door het zicht- en beleefbaar maken van kunst, cultuur, historie, landschap en evenementen. • Ruimte bieden aan nieuwe economische impulsen op recreatie en toerisme, ook in relatie tot het Landschap Ontwikkelingsplan (LOP).
1
gemeentelijke afdelingen (Bouw, wonen en milieu, Ruimtelijke Ontwikkeling en Communicatie) en RBT-KAN.
• Vertalen van het toeristisch-recreatieve beleid naar ruimtelijk ordeningsbeleid dat als basisdocument kan dienen voor het bestemmingsplan en een toetsingskader voor vergunningen vormt.
Ook is een aantal groepsgesprekken gehouden met diverse belanghebbenden, zoals recreatieondernemers, het Platform Recreatie en Toerisme (PRET), horecaondernemers, Uiterwaarde (voorheen Recreatiemaatschappij Rivierengebied), natuur- en landschapsorganisaties, organisaties op het gebied van marketing en promotie en agrariërs. Doel van deze gesprekken was het inventariseren van kansen en knelpunten bij de verdere toeristisch-recreatieve ontwikkeling van de gemeente en het enthousiasmeren van de partijen. Daarnaast is op 19 februari 2008 een werkbijeenkomst gehouden in het Florence Nightingale Instituut te Zetten. Tijdens deze bijeenkomst is aan de hand van scenario’s gediscussieerd over de gewenste ontwikkelingsrichting van recreatie en toerisme in gemeente Overbetuwe. Verder hebben de aanwezigen met elkaar concrete ideeën gegenereerd voor de toeristisch-recreatieve ontwikkeling. Aan de bijeenkomst hebben onder meer ondernemers, belangenorganisaties en bewoners deelgenomen. Zie bijlage 1 voor een lijst van deelnemers. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk twee wordt een korte kwalitatieve verkenning gedaan naar het recreatief-toeristisch profiel van Overbetuwe. Hoofdstuk drie gaat in op relevant beleid. Hoofdstuk vier geeft een overzicht van marktontwikkelingen. In hoofdstuk vijf wordt een overzicht gegeven van sterke en zwakke punten, kansen en bedreigingen. In hoofdstuk zes wordt de strategische visie beschreven aan de hand van een ambitie, profilering en beleidsdoelstellingen. In hoofdstuk zeven wordt ten slotte een concreet actieprogramma aangegeven.
1.3 Werkwijze Voor het verkrijgen van een breed draagvlak voor de nota is een interactief proces met diverse interne en externe belanghebbenden gevolgd. De totstandkoming van de nota is begeleid door een projectgroep bestaande uit vertegenwoordigers van enkele
2
Toerisme en recreatie in Overbetuwe ingeleverd. Wel liggen er verspreid over de gemeente, en vooral op de oeverwallen, kleinere gebieden met bijzondere landschappelijke kwaliteiten.
2.1 Algemeen De gemeente Overbetuwe ligt in hartje Gelderland. De gemeente is in 2001 ontstaan door samenvoeging van de voormalige gemeenten Elst, Valburg en Heteren. De gemeente ligt middenin het rivierengebied (Betuwe) en wordt aan de noordzijde begrensd door de Nederrijn en aan de zuidzijde door de Waal. Dwars door de gemeente stroomt het riviertje de Linge. De gemeente bestaat uit een elftal kernen, te weten: Andelst, Driel, Elst, Hemmen, Herveld, Heteren, Oosterhout, Randwijk, SlijkEwijk, Valburg en Zetten. De gemeente telt in totaal ca. 44.000 inwoners. Het oostelijk deel van de gemeente wordt gekenmerkt door de stedelijke ontwikkeling van de agglomeratie Arnhem - Nijmegen. Het westelijk deel van de gemeente heeft nog grotendeels een agrarisch karakter. Verder wordt de gemeente doorsneden door grote infrastructurele werken, zoals snelwegen A50, A15 en A325, de Betuweroute en de spoorwegen Arnhem -Nijmegen en Arnhem - Tiel. Op diverse locatie aan deze verkeersaders liggen bedrijventerreinen.
Zo is de voor de Betuwe karakteristieke fruitteelt bijvoorbeeld nog op vele plaatsen in het buitengebied aanwezig. Bijzondere landschappelijk elementen zijn verder de verschillende landgoederen en buitenplaatsen. Landgoed Hemmen ligt ten westen van Zetten en bestaat uit een kasteelruïne, een park met waterpartijen, bos en lanen en een historische dorpskern. Op het landgoed zijn hoogstamfruitbomen geplant. De kasteeltuin van Hemmen trekt jaarlijks vele duizenden bezoekers. In het landgoed liggen verschillende wandelpaden. Het Landgoed Heerlijkheid Loenen ligt ten westen van Slijk-Ewijk en bestaat uit een landhuis (met gastenkamers), bossen, lanen en verschillende boerderijen. Voor Landgoed Heerlijkheid Loenen en Strandpark Slijk-Ewijk is een landschapsvisie opgesteld. Verder ligt nabij Valburg het particuliere Landgoed De Mellard. Verder zijn er binnen de gemeente Overbetuwe met uitzondering van de uiterwaarden geen grootschalige natuurgebieden. Verspreid in de gemeente liggen enkele kleinere bosjes (b.v. bij de Hollanderbroek). De rivieren Nederrijn en Waal zijn met hun uiterwaarden en dijken sterk beeldbepalend. De dijken bieden prachtige uitzichten over natuurlijke uiterwaarden en op de stuwwallen van de Veluwe en Nijmegen. Op verschillende plaatsen liggen wielen en kolken. Samen met de gemeenten Lingewaard, Nijmegen en Arnhem loopt een project om deze wielen op te knappen. Dwars door de gemeente stroomt de Linge, de langste rivier van Nederland. De Linge heeft binnen de gemeente Overbetuwe niet het karakter van een rivier (gekanaliseerd), maar vormt wel een belangrijk landschapselement.
2.2 Belevingskwaliteiten van Overbetuwe Landschap en natuur Het grondgebied van de gemeente Overbetuwe is in de loop van vele eeuwen gevormd door de grote rivieren. Hierdoor is een bijzonder patroon van oeverwallen en komgronden ontstaan. Van oudsher werden de oeverwallen gebruikt voor bewoning en landbouw. De huidige kernen in de gemeente Overbetuwe liggen op de hoger gelegen oeverwallen. De natte, laaggelegen komgronden werden lange tijd niet ingericht. Inmiddels is het onderscheid tussen komgronden en oeverwallen op vele plaatsen vervaagd, waardoor het gebied als geheel aan identiteit heeft
3
De landschappelijk kwaliteiten van Overbetuwe worden in negatieve zin beïnvloed door de grote infrastructurele werken (weg en spoor) die de gemeente in zowel noord-zuid als oost-west richting doorsnijden. Naast visuele- en geluidshinder die de beleving van ruist, ruimte en openheid verstoort is hier ook sprake van barrièrewerking in de recreatieve routestructuren.
sten uit deze periode gedaan, zoals de restanten van een GalloRomeinse tempel onder de Grote Kerk in Elst en de tempelresten in Westeraam. Verder heeft in de nabijheid van Driel naar verwachting een Castellum gelegen. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde de oversteek van de grote rivieren in de Operatie Market Garden een cruciale rol. Verspreid door de gemeente liggen verschillende rijks-, gemeentelijke- en archeologische monumenten en bezienswaardigheden, zoals kerkjes, molens, boerderijen en landgoederen. Ten slotte is in alle kernen van de gemeente de oude woonkern nog in meer of mindere mate aanwezig en herkenbaar door vrijstaande, kenmerkende woningen of boerderijen die vaak op een terp of woerd zijn gelegen. 2.3 Het toeristisch-recreatieve product Overbetuwe Dagrecreatie Binnen de gemeente Overbetuwe liggen twee grotere recreatiegebieden. Beiden worden beheerd door Uiterwaarde. Ze zijn het gehele jaar toegankelijk. Recreatiegebied De Rijkerswoerdse Plassen ligt ten noorden van Elst grenzend aan Arnhem-Zuid. Hier zijn mogelijkheden tot zwemmen, luieren, strandsporten, vissen, surfen, duiken of kanoën. Maar ook voor wandelaars, fietsers en pitch & putt-golfers zijn er in dit gebied mogelijkheden. In de nabije toekomst zullen deze plassen onderdeel uitmaken van Park Lingezegen. Het Strandpark Slijk-Ewijk ten zuiden van Valburg biedt naast wandelen en fietsen ook mogelijkheden om heerlijk te zwemmen, windsurfen, kanoën en vissen. Hier is ook het evenementenlocatie Watergoed gevestigd dat mogelijkheden biedt tot evenementen, vergaderingen, feesten, activiteiten en buitensport. Verder zullen er mogelijk in het kader van ontzanding bij de Plas van Wijck enkele kleinschalige recreatieve voorzieningen worden gerealiseerd. Bij de steenfabriek in Randwijk is een smalspoormuseum gevestigd.
Cultuurhistorie De gemeente Overbetuwe kent een rijke geschiedenis. De ligging aan de grote rivieren, die een natuurlijke grens of barrière vormen, is hiervoor in sterke mate bepalend geweest. Zo lag de voormalige Romeinse rijksgrens, de Limes, ter hoogte van de Nederrijn. In de gemeente Overbetuwe zijn op verschillende plaatsen bijzondere archeologische vond-
Binnen de gemeente liggen geen grootschalige dagattracties die een bovenregionale aantrekkingskracht hebben. Wel zijn er diverse kleinschalige ‘slecht weer’ voorzieningen, te bezoeken zijn onder meer: Museumboerderij “De Tip” bij Herveld, waar de beleving van het oude boe-
4
de routes verkeert in matige onderhoudsstaat. Diverse routes kunnen worden gecombineerd en sommige routes kunnen verdwijnen. Verder is Staatsbosbeheer bezig een wandeling bij de Rijkerwoerdse Plassen te ontwikkelen. Ook zijn gemeente, Uiterwaarde, zandwinmaatschappij Dekker van de Kamp en Staatsbosbeheer bezig drie wandelroutes bij de plas van Slijk-Ewijk en landgoed Loenen te realiseren. Niettemin zijn er relatief weinig wandelommetjes mogelijk direct vanuit de kernen, dit geldt zeker voor het intensiever bewoonde oostelijk deel van de gemeente. Momenteel wordt ook gezocht naar mogelijkheden om wandelc.q. struinroutes te realiseren langs de Waal en Nederrijn.
renleven centraal staat; Landwinkel “De Grote Doorn” bij Loenen; Kunstcentrum Het Klaphek in Randwijk; het Betuws Oorlogsmuseum The Island 1944 -1945 bij Heteren; het Florence Nightingale Instituut, een educatief centrum voor de geschiedenis van verpleging en verzorging, in Zetten; Het Kerkmuseum Elst, waar de resten van een Gallo-Romeinse tempel zijn gevonden (enkel op afspraak te bezoeken). Verder is Thermen de Lingetuin in Elst onlangs verwoest door een brand. Tenslotte ligt nabij Elst de Golfbaan Welderen die bestaat uit onder meer een 18 holes championship course, een 9 holes oefenbaan, een driving range en een pitch & puttbaan. Routes Het buitengebied van de gemeente biedt een aantrekkelijk decor om actief te recreëren. Door de gemeente lopen verschillende bewegwijzerde fietsroutes, zoals de Overbetuwe Fietsroute (50 km), de Romeins Bataafse fietsroute (40 km), de Rijn Waal route (60 km), de Drie Burchten Route (30 km) en de Heldring route (37 km), Langs over en rondom de Nederrijn (40 km). Op dit moment wordt gewerkt aan het realiseren van een regionaal fietsknooppuntennetwerk. De bestaande fietsroutes worden in dit systeem opgenomen. Op diverse lokale wegen (b.v. de winterdijken en de Weteringswal), die ook in de recreatieve fietsroutestructuren zijn opgenomen, is de verkeersveiligheid een belangrijk aandachtspunt. Belangrijk voor de routegebonden recreatie zijn ook aantrekkelijke verbindingen over de grote rivieren. Aan de Nederrijn liggen twee veren: het voetveer Driel-Doorwerth en het Lexkesveer tussen Randwijk-Wageningen. Diverse van de eerder genoemde fietsroutes maken gebruik van deze veerdiensten, die de Zuid-Veluwe en Betuwe met elkaar verbinden. Wandelmogelijkheden zijn er onder andere in de verschillende natuurgebieden en landgoederen. Verschillende organisaties hebben bewegwijzerde wandelroutes uitgezet in de gemeente. Bestaande routes zijn onder meer de Natuur- en een cultuurwandeling (beide 7 km) en de ‘In de schaduw van de Tempel’ wandeling (3 km) door Elst, Rondje Randwijk (5 km), Rondje Heteren (5 km), Rondje Driel (8 km), Lakemondroute (6 km), Rode Lijntjes route (7 km) en Struinroute (3 km). Een deel van
Op de Linge zijn mogelijkheden om te kanoën. Op dit moment zijn er nog geen ruiterroutes in de gemeente Overbetuwe. Een regionaal initiatief is tenslotte de Liberationroute Arnhem - Nijmegen, die de samenhang toont in de gebeurtenissen die zich in 1944 en 1945 afspeelden in de regio Arnhem-Nijmegen. Een belangrijke rol is
5
Overbetuwe biedt een combinatie van camping, stacaravans, chalets, ‘bed and breakfast’, kinder- en zorgboerderij in Heteren. Motel-Camping de Halve Weg in Oosterhout combineert huisjes en kamperen. Andere campings zijn De Hoge Brug bij Strandpark Slijk-Ewijk, De Steenoven en De Grote Altena in de uiterwaarden bij respectievelijk Slijk-Ewijk en Oosterhout en mini camping Rijkerswoerd. Bij Vakantieboerderij en manege De Hoeven wordt paardrijden en verblijf gecombineerd. In Slijk-Ewijk ligt ‘bed and breakfast’ De Remketting en in de directe omgeving ligt ook de ‘bed and breakfast’ van Landgoed Heerlijkheid Loenen.
daarbij weggelegd voor zogenaamde luisterplekken waar een persoonlijke benadering van het oorlogsverleden centraal staat. Plattelandstoerisme Een groot deel van de gemeente bestaat uit agrarisch buitengebied. Toch is er slechts een zeer beperkt aantal bedrijven dat zich richt op plattelandstoeristische activiteiten. Voorbeelden zijn landwinkel De Grote Doorn en Museumboerderij De Tip. Het huidige bestemmingsplan biedt bovendien weinig ruimte voor plattelandsactiviteiten. Hier wordt momenteel aan gewerkt.
2.4 Promotie, informatievoorziening en organisatie
Evenementen In de gemeente wordt jaarlijks een groot aantal evenementen georganiseerd. De meeste evenementen richten zich primair op de lokale bevolking. Een aantal evenementen heeft een (boven)regionale aantrekkingskracht en trekt ook bezoekers van buiten de gemeente. Enkele bijzondere evenementen zijn: de Oldtimerrit vanuit Elst, Kom in de Kas, De Dag van het Park (Lingezegen), de Kersenfeesten in Driel, de Wandelvierdaagse en Internationale Fietsvierdaagse, het Dancefestival bij de Rijkerswoerdse Plassen, de Airborn Herdenking in Driel, de Paardenmarkt in Elst en het Winterfestijn in Elst. De gemeente heeft een evenementenkalender en coördineert de verschillende festiviteiten, die voor het merendeel uit particulier initiatief voortkomen.
Promotie De gemeente Overbetuwe maakt deel uit van de Stadsregio ArnhemNijmegen, dat zich als samenhangende toeristische regio presenteert. Het Regionaal Bureau voor Toerisme Knooppunt Arnhem - Nijmegen (RBT KAN) houdt zich bezig met het bevorderen van toerisme en recreatie door middel van marketing, promotie, informatieverstrekking en productontwikkeling. De regio Arnhem - Nijmegen is daartoe onderverdeeld in een zestal regio’s. De gemeente Overbetuwe behoort tot de regio Betuwe. Om de regio beter op de kaart te zetten en digitaal vindbaar maken voor bezoekers en bedrijven uit binnen- en buitenland is begin 2008 bovendien de imagocampagne “Arnhem Nijmegen Cool Region” gestart
Horeca De gemeente kent een ruim aanbod aan horecagelegenheden. De horecagelegenheden liggen verspreid door de gemeenten, zowel in de kernen als op bijzondere plekken in het buitengebied, onder meer bij de landgoederen en recreatieplassen. Uiteraard zijn er verschillen in kwaliteit en uitstraling.
Informatievoorziening Binnen de gemeente Overbetuwe bevindt zich geen VVV -agentschap. Wel is er een toeristisch informatiepunt (folderpost) bij Hotel Het Wapen van Elst. Er bestaat ook geen toeristische informatiegids voor de gemeente. Op Internet is informatie te vinden over recreatie en toerisme binnen de gemeente via de website www.vvvarnhemnijmegen.nl. De gemeente subsidieert het RBT-KAN met een jaarlijkse bijdrage per inwoner.
Verblijfsrecreatie De gemeente Overbetuwe heeft een beperkt toeristisch verblijfsaanbod. In Elst bevinden zich enkele hotels (Het Wapen van Elst en Het Lingehotel). Binnen de gemeente liggen geen grootschalige campings of bungalowparken. Het aanbod is overwegend kleinschalig. Recreatiecentrum
6
hem bijzondere parken, zoals het Sonsbeekpark. Verder is het aanbod van musea in Arnhem groot en divers. Naast musea op het gebied van kunst, water, wijn en historie heeft Arnhem ook topattracties zoals Burgers’ Zoo en het Nederlands Openluchtmuseum.
Organisatie Gemeente Overbetuwe heeft met betrekking tot Recreatie en Toerisme directe samenwerkingsrelaties met de volgende partijen. • Uiterwaarde (voorheen de BV Recreatiemaatschappij Rivierengebied) is in 1999 opgericht door drie recreatieschappen. Een van deze recreatieschappen is het Recreatieschap Overbetuwe, waarin de gemeenten Arnhem, Lingewaard en Overbetuwe samenwerken. Uiterwaarde beheert openbare dagrecreatievoorzieningen, zoals dagrecreatiegebieden, fiets- en wandel-, kano- en skateroutes, en fiets- en voetveren. • RBT KAN verzorgt de marketing en promotie voor de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. Het RBT KAN is in 2003 opgericht en timmert sindsdien flink aan de weg in het aantrekken van Nederlandse en buitenlandse bezoekers voor de regio . • Het Platform Recreatie en Toerisme (PRET) is een samenwerkingsverband van verschillende recreatieondernemers binnen de gemeente. PRET houdt zich bezig met het opzetten van arrangementen en promotiemateriaal, zoals folders.
Rijk van Nijmegen Nijmegen heeft een zeer aantrekkelijke omgeving met veel en gevarieerd natuurschoon. Nijmegen is de oudste stad van Nederland en heeft keizerlijke allure. Attracties in Nijmegen zijn het Valkhofmuseum, het Afrika museum en het Museumpark Orientalis. Met de Nijmeegse Vierdaagse (Feesten) heeft de stad bovendien een van de grootste nationale meerdaagse evenementen. Wageningen Wageningen profileert zich als universiteitsstad en bevrijdingsstad, heeft een groen karakter en kent een groot aantal evenementen, waaronder het Bevrijdingsfestival op 5 mei. Veluwe De Veluwe biedt volop mogelijkheden om natuur te beleven. In het uitgestrekte decor van bossen, heidegebieden, stuwwallen en zandverstuivingen is het prachtig fietsen en wandelen. Midden in het Nationaal Park De Hoge Veluwe ligt bovendien het Kröller Müller museum.
Er vindt structureel overleg plaats tussen PRET en RBT-KAN. Er is geen sprake van structureel overleg tussen deze partijen en de gemeente. 2.5 Overbetuwe in regionaal verband
Gelderse Poort De Gelderse Poort biedt een prachtige natuurrijke omgeving middenin het grensoverschrijdende rivierlandschap. Het gebied is bijzonder aantrekkelijk voor onder meer vogelliefhebbers, wandelaars en fietsers.
Omdat voor de recreant grenzen tussen regio’s en gemeenten geen rol spelen, is het van belang de gemeente te bekijken in een regionale context. De gemeente Overbetuwe is omringd door verschillende voor de bezoeker interessante (natuur)gebieden, attracties en steden. Voor een deel vormt de omliggende regio een aanvulling op het toeristischrecreatief product van Overbetuwe, maar gedeeltelijk zijn zij ook een concurrent.
Betuwe Typerend voor de Betuwe zijn de boomgaarden, landgoederen, rivieren, uiterwaarden. De gemeente Overbetuwe is onderdeel van deze regio en heeft een zelfde karakteristiek.
Arnhem Arnhem is een bruisende stad met een variëteit aan vrijetijdsaanbod. Het is een aantrekkelijke winkel(mode)- en uitgaansstad. Ook heeft Arn-
7
Omvang sector In de Stadsregio Arnhem-Nijmegen zijn in 2004 ongeveer 455.000 vakanties doorgebracht. Daarnaast worden naar schatting bijna 39 miljoen dagtochten gemaakt in de regio Arnhem – Nijmegen (GOBT, 2006).
Vakantiegangers omschrijven de omgeving waarin ze verblijven vooral als stad of heuvellandschap. Winkelen is een populaire activiteit. Toch is natuur ook erg belangrijk in de regio. Wandelen is een populaire activiteit tijdens een vakantie in de regio Arnhem - Nijmegen. Van de bezoekers geeft 67% aan te gaan wandelen. Ongeveer 40% gaat er met de fiets op uit. Het herhalingsbezoek ligt in de regio Arnhem - Nijmegen op het Nederlands gemiddelde.
Karakterisering van het bezoek Populairste maanden voor een bezoek aan de regio Arnhem - Nijmegen zijn de maanden mei, juli en augustus (GOBT, 2006). Het najaar is wat minder in trek. Meer dan de helft van de vakanties in de regio Arnhem Nijmegen zijn korte vakanties van twee tot vier dagen, 40% verbleef vijf tot acht dagen. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met die van Gelderland in zijn geheel en die van Nederland.
Economische betekenis In 2004 besteedden vakantiegangers in de regio Arnhem - Nijmegen circa 1,25 miljard (Toeristisch-recreatieve Monitor Regio Arnhem - Nijmegen, 2005). Deze bestedingen hebben bettrekking op verblijfstoerisme (9%), zakelijk toerisme (2%) en dagtoerisme (89%). In 2004 bedraagt de gemiddelde besteding per persoon per dag tijdens toeristische vakanties in de regio Arnhem - Nijmegen € 27,50.
2.6 De regio Arnhem - Nijmegen in cijfers
De toeristische sector is een economische peiler van betekenis, ruim één op de 17 arbeidsplaatsen in de regio Arnhem - Nijmegen hangt samen met de sector toerisme en recreatie. Volgens de Toeristischrecreatieve Monitor voor de regio Arnhem- Nijmegen levert dit tussen de 21.500-25.000 banen op (fulltime, parttime en seizoenswerk. Dit is inclusief het recreatief winkelen. In de gemeente Overbetuwe ligt het aandeel van toerisme en recreatie in de totale werkgelegenheid op 4,1 (PWE Gelderland/Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland).
8
Relevant beleid water voor activiteiten in het rivierbed. Initiatiefnemers in het rivierbed zijn zelf aansprakelijk voor schade en zelf verantwoordelijk voor het nemen van maatregelen om zich tegen potentiële schade te beschermen.
3.1 Inleiding De omvang en kwaliteiten van het toeristisch-recreatief product worden mede bepaald door het bestaande en in ontwikkeling zijnde beleid. In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van relevant beleid. Ingegaan wordt op relevant landelijk en provinciaal beleid, regionaal beleid en gemeentelijk beleid.
Agenda voor een Vitaal platteland (2004) In de Agenda Vitaal Platteland geeft het Rijk een integrale visie op een vitaal platteland in al zijn facetten (economisch, ecologisch, gebiedsgericht en sociaal-cultureel). Landbouw is niet meer de belangrijkste economische drager. Het platteland verandert van voedselproducent naar consumptieruimte, voor álle Nederlanders. Aan de agenda is een meerjarenprogramma gekoppeld, gericht op een leefbaar, vitaal en duurzaam platteland. De overheid bevordert dat burgers ‘buiten’ van rust, ruimte en groen kunnen genieten. Het gaat daarbij om voldoende recreatiemogelijkheden in en nabij de stad, een toegankelijk platteland en ruimte voor ondernemers in de toerisme- en recreatiesector.
3.2 Landelijke en provinciaal beleid Nota ruimte (2006) De Nota Ruimte bevat de visie van het kabinet op de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland en bevat de ruimtelijke bijdrage aan een sterke economie, een veilige en leefbare samenleving en een aantrekkelijk land. Het kabinet schept ruimte voor ontwikkeling uitgaande van het motto ‘decentraal wat kan, centraal wat moet’ en verschuift het accent van het stellen van ruimtelijke beperkingen naar het stimuleren van gewenste ontwikkelingen. De nota zet in op de recreatiesector als economische drager van het platteland. Ook stimuleert zij de vergroting van de nevenactiviteiten op agrarische bedrijven.
Intrekking Wet op de Openluchtrecreatie Per 1 januari 2008 is de Wet op de openluchtrecreatie (WOR) vervallen. Deze wet vormde het wettelijk kader voor beleid/verordeningen, vergunningen, ontheffingen en vrijstellingen op het gebied van kamperen. Gemeenten moeten vanaf deze datum hun eigen regelgeving op het gebied van kamperen hanteren. Het bestemmingsplan, de APV en de brandveiligheidverordening zijn hiervoor de meest geëigende instrumenten. De kampeerregelgeving in de WOR bevat regels over de ruimtelijke spreiding en de diversiteit van het kampeeraanbod, de regeling van de kampeerovereenkomst en voorschriften op het gebied van hygiëne, gezondheid en veiligheid. Het kabinet heeft gesteld dat voor geen van deze onderwerpen het voortbestaan van de WOR noodzakelijk is. Alles
Beleidslijn grote rivieren (2006) Het uitgangspunt van de Beleidslijn grote rivieren is het waarborgen van een veilige afvoer en berging van rivierwater, onder normale en onder maatgevende hoogwaterstanden, en het bieden van voldoende ontwikkelingsmogelijkheden voor overheden om te zorgen voor een goede ruimtelijke ordening. De beleidslijn gaat uit van een eigen risico en verantwoordelijkheid ten aanzien van ontstane schade door hoog
9
wat in de WOR is geregeld, wordt ook in andere regelingen geregeld of kan op grond van andere regelingen geregeld worden. En voor een aantal onderdelen van de WOR acht het kabinet de noodzaak van overheidsinterventie niet nodig, omdat kampeerterreinhouders dit ook zelf kunnen regelen.
Mooi dichtbij, Uitwerkingsnota Recreatie en toerisme provincie Gelderland (2003) “Mooi dichtbij” vormt de uitwerking van de paragraaf recreatie en toerisme uit het provinciaal Sociaal Economisch Beleidsplan “Trekkracht” 2001-2006. De provincie zet in op vier toeristischrecreatieve thema’s, te weten kwaliteitsverbetering, plattelandstoerisme, cultuurtoerisme en basisvoorzieningen en infrastructuur.
Streekplan Gelderland 2005, kansen voor de regio’s Met het Streekplan ‘Gelderland 2005; kansen voor regio’s’ kiest de provincie voor de versterking van de ruimtelijke kwaliteit in Gelderland. Op provinciaal niveau richt men zich op kenmerken en waarden die van provinciaal belang worden geacht. Deze kenmerken en waarden zijn: natuur en water in het ‘groenblauw raamwerk’, en ruimtelijke ontwikkelingen in het ‘rode raamwerk’ van stedelijke functies en infrastructuur. De rest van de provincie, het ‘multifunctioneel gebied‘, wordt meer dan in het verleden het domein van de gemeenten. Zij werken daarvoor samen in regionaal verband. De bemoeienis van de provincie met dit multifunctioneel gebied is beperkt. Aangezien toeristische en recreatieve activiteiten in het algemeen sterk gebonden zijn aan landschappelijke kwaliteiten en specifieke gebiedskenmerken, dienen initiatieven voor toeristisch-recreatieve voorzieningen volgens het streekplan te worden beoordeeld op de mate van aansluiting bij de regionale gebiedskenmerken en hun bijdrage aan de kwaliteitsverbetering van het regionaal toeristisch-recreatieve product. Ten aanzien van de regio KAN stelt de provincie dat de opgave voor de regio een ‘regionale transformatie’ is: zich verder te ontwikkelen als een aantrekkelijke regio voor huishoudens, bedrijven en bezoekers. Met de transformatie wordt beoogd een impuls te geven aan de kwaliteit van het stedelijk netwerk KAN als een aantrekkelijke regio.
10
Het landelijk gebied verandert in een multifunctionele verblijfsruimte om in te wonen, werken, recreëren en voor natuur en waterberging. Meervoudig ruimtegebruik en kwaliteit zijn de sleutelwoorden. Naast het ontwikkelen van een regionaal landschapspark (Park Lingezegen) wordt ingezet op het ontwikkelen van een regionaal netwerk van recreatieve routes, natuur- en landschapsontwikkeling nabij de stad en het ontwikkelen van cultuurhistorische hotspots/zones.
De provincie streeft naar een op alle fronten kwalitatief hoogwaardig toeristisch-recreatief product. Bij de verdere ontwikkeling van plattelandstoerisme dient ernaar gestreefd te worden dat het karakter van het landelijk gebied, als het gaat om rust, ruimte en kleinschaligheid, behouden blijft, dat de eigen identiteit van een regio benut wordt en dat plattelandstoeristische bedrijven een bijdrage leveren aan de economie van het landelijk gebied. Ten aanzien van cultuurtoerisme geldt dat de provincie het aanbod van karakteristieke hoogwaardige kleinschalige logiesaccommodaties in Gelderland, zogenaamde erfgoedlogies, stimuleren. Behalve in de stedelijke uitloopgebieden is uitbreiding van de Gelderse toeristisch-recreatieve basisinfrastructuur niet meer nodig. Wel wordt ingezet op kwaliteitsverbetering.
Een park van formaat, Park Lingezegen naar realisatie (2007) Provincie, Stadsregio Arnhem-Nijmegen, gemeenten en Waterschap werken aan de realisatie van Park Lingezegen. Het park wordt een grote groene oase tussen Arnhem en Nijmegen dat moet voorzien aan de groeiende behoefte aan recreatief groen. Het hoofdelement in het park is de Linge. In het park is ruimte voor natuur, waterberging, landbouw, cultuurhistorie maar vooral voor recreatie. Bewoners van de omliggende gemeenten krijgen de mogelijkheid om dicht bij huis te gaan wandelen, fietsen, kanoën, etc. Een deel van dit park ligt op het grondgebied van de gemeente Overbetuwe.
Bij de genoemde thema’s wordt ingezet op positionering en profilering van regio’s als vakantiebestemmingen met onderscheidende imago’s. 3.3 Regionaal beleid
Het park bestaat uit een vijftal deelgebieden, te weten: De Woerdt, De Buitens, Het Landbouwland, Het Waterrijk en De Park. De Park krijgt de uitstraling van een stadspark met grote afwisseling. De Woerdt heeft een parkachtig karakter, ruimte voor landgoederen, ruimte voor water en natuur en – op kleine schaal – ook voor landbouw. In De Buitens wordt op de stroomrug ten noorden van Bemmel het oude mozaïeklandschap in ere
Ontwerp regionaal plan 2005-2020 Stadsregio Arnhem-Nijmegen De Stadsregio Arnhem-Nijmegen legt in het ontwerp Regionaal Plan de gemeenschappelijke beleidsambities vast voor de ontwikkeling van de regio Arnhem-Nijmegen. Het plan laat zien hoe de betrokken gemeenten binnen de stadsregio streven naar een hoogwaardige regionale ontwikkeling van het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen als geheel. Het werken aan een aantrekkelijke, internationaal concurrerende regio staat centraal. Om dit doel te bereiken zet dit Regionaal Plan in op het verbeteren van de bestaande kwaliteiten in stad en land, boven nieuw ruimtebeslag voor wonen en werken. Doelstelling voor recreatie en toerisme is: Het optimaal voor recreatie en toerisme benutten en het uitbouwen van de in de regio aanwezige potenties op het gebied van natuur, landschap, water, archeologie en cultuurhistorie en daarmee nieuwe economische dragers introduceren in het landelijk gebied.
11
hersteld. Verbetering van de landschappelijke kwaliteit en de aanleg van fiets- en wandelpaden, maken er weer een aantrekkelijk gebied van voor recreanten. In Het Landbouwland, blijft landbouw de hoofdrol spelen. Wel komen er nieuwe bomensingels, fiets- en voetpaden. Het Waterrijk is vooral een landschapspark, waarin water een centrale rol speelt.
sentatie van de inhoud’. Genoemde acties in het plan zijn het ontwikkelen van de Romeinse tempels onder de Grote Kerk, het landschap ten oosten van Driel en ’t Veld in Westeraam tot kwaliteitsvolle cultuurattracties, werk een fietsroute uit met routeboekje en ondersteun particuliere initiatieven voor het organiseren van evenementen rondom het thema Romeinen en Bataven.
3.4 Gemeentelijk beleid
Kadernota visie op ruimte (2003) Overbetuwe is een overwegend landelijke gemeente waar een grote druk van nieuwe ontwikkelingen op wordt uitgeoefend. Om hier richting te geven is in de visie op ruimte een landschappelijk kader opgesteld en een grens getrokken tussen het meer verstedelijkte (oostelijke) deel van de gemeente en het meer landelijke (westelijke) deel van de gemeente. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid binnen de gemeente voor het zowel ontwikkelen van een stedelijk gebied met een hoog voorzieningenniveau als een meer groen, landelijk gebied.
Landschapsontwikkelingsplan (in ontwikkeling) De gemeente werkt aan een landschapsontwikkelingsplan. In de projectopdracht voor het landschapsontwikkelingsplan stelt de gemeente dat zij de kwaliteit van natuur en landschap wil behouden en vergroten. Het begrip landschap moet breed geïnterpreteerd worden. Gestreefd wordt naar het ontwikkelen van een goede samenhang tussen alle functies die een rol spelen in het buitengebied. Recreatie en toerisme is nadrukkelijk opgenomen als een van deze functies. De nadruk moet komen te liggen op het behouden en versterken van het landschap en het vergroten van het toeristisch-recreatief medegebruik.
Het landschappelijk kader heeft als doel de identiteit van de gemeente te behouden en versterken waarbij eveneens ruimte wordt gegeven aan nieuwe ontwikkelingen. Hiervoor wordt de bestaande landschapstypen gebruikt omdat deze de basis vormen van de historische identiteit van de gemeente. Deze landschapstypen worden gebruikt als kader waarbinnen nieuwe ontwikkelingen kunnen plaatsvinden. Onderscheiden worden oeverwallen en komgronden, de uiterwaarden, de kernen en de parels van de Overbetuwe, waardevolle gebieden en elementen in de gemeente, oude woonkernen en stroomgeulen. De parels van de Overbetuwe zijn de meest waardevolle gebieden en elementen in de gemeente. Het zijn bijvoorbeeld landgoed Loenen, landgoed Hemmen en de Linge. De parels bepalen in belangrijke mate de identiteit van de gemeente. In de parels is geen ruimte voor grootschalige (stedelijke) ontwikkelingen.
Erfgoedplan (2004) De gemeente Overbetuwe heeft de ambitie om de cultuurhistorische waarden richtinggevend te laten zijn in de ruimtelijke processen. Deze waarden vormen immers een bepalende factor voor de kwaliteit van de leefomgeving. Om deze reden heeft zij in 2004 een erfgoedplan opgesteld, dat nadrukkelijk als uitgangspunt meekreeg dat het als input moest kunnen dienen voor het toeristisch-recreatief beleid. Cultuurtoerisme is één van de thema’s die in deze nota aan de orde komt. Beschreven wordt dat bij de ontwikkeling van erfgoed tot een toeristisch product er sprake is van een spanningsveld. Als er echter voor duurzame ontwikkeling wordt gekozen waarbij de balans wordt gevonden tussen enerzijds het aantrekken van toerisme als bron van werk en inkomen en anderzijds het beschermen van het cultureel erfgoed en de leef- en woonbevolking. Als mogelijke strategieën worden genoemd: ‘fysiek beschermen’, ‘zichtbaar maken’, herinneren en verwijzen’, en pre-
Landschapsvisie Slijk-Ewijk/Landgoed Loenen (2006) De gemeente Overbetuwe heeft in samenwerking met Staatsbosbeheer, Uiterwaarde en Dekker van de Kamp een landschapsvisie op laten stellen voor het gebied Slijk-Ewijk/Landgoed Loenen. Daarin staan voorstel-
12
len om de kwaliteit van het landschap en de recreatieve mogelijkheden te verbeteren. Het strandpark Slijk-Ewijk en het landgoed Loenen liggen in een bijzonder en waardevol gebied binnen de gemeente Overbetuwe. Het gevarieerde landschap biedt prachtige mogelijkheden om te recreëren. De gemeente wil, in samenwerking met andere organisaties ervoor zorgen dat de kwaliteit van het landschap, de natuur en de recreatieve mogelijkheden worden verbeterd. In het plan zijn maatregelen opgenomen voor de aanleg van wandel- en fietspaden, de aanleg van erfbeplantingen, houtwallen en laanbeplanting en de aanleg van o.a. natuurvriendelijke oevers. In de komgronden wordt de landbouw zo min mogelijk beperkingen opgelegd. In het plassengebied wordt een deel gereserveerd voor intensieve recreatie met verschillende recreatieve voorzieningen, een ander deel wordt gereserveerd voor natuurdoeleinden met recreatief medegebruik. Landschapsvisie de Danenberg Het Betuws Bedrijvenpark stelt in samenwerking met de gemeente Overbetuwe een landschapsvisie op voor het gebied, de Danenberg, dat gelegen is tussen het Betuws bedrijvenpark en de A15, de kern Oosterhout, de Waaldijk en het gebied Slijk-Ewijk/landgoed Loenen. Leidend bij de ontwikkeling van het gebied de Danenberg zullen zijn de versterking van de bestaande en de nog nieuw te ontwikkelen kwaliteiten van het gebied. Bestaande kwaliteiten zijn de openheid van het gebied, de karakteristieke dorpsgezichten van Slijk-Ewijk en Oosterhout, de cultuurhistorie en de landelijke sfeer. Onder de te ontwikkelen kwaliteiten vallen onder andere de mogelijkheden voor extensieve routegebonden recreatie en de kleinschalige landschappelijke verdichting in een extensieve agrarische sfeer.
Beleidsregel hergebruik vrijkomende agrarische bebouwing en nieuwvestiging agrarische bedrijven in het buitengebied Het doel van de beleidsregel is het formuleren van beleid ten aanzien van hergebruik van vrijkomende agrarische bebouwing (VAB) en nieuwe agrarische bedrijven in het buitengebied waarbij criteria gegeven worden waaraan toekomstige verzoeken getoetst kunnen worden. Algemene voorwaarden waar vormen van hergebruik en ook recreatief-toeristische ontwikkelingen aan moeten voldoen, zijn de volgende: • Het bedrijf moet ook op langere termijn kunnen voldoen aan de overige voorwaarden;
13
houden van goede contacten met de lokale toeristisch-recreatieve sector.
• De activiteit moet plaatsvinden binnen bestaande bebouwing; • Er mogen geen extra woningen gerealiseerd worden ten behoeve van de nieuwe activiteit;
• Karakteristiek bebouwing met cultuurhistorische of architectonische waarde moet behouden blijven;
• De nieuwe activiteit mag geen nadelige effecten uitoefenen op gebruik van gronden in de directe omgeving;
• De nieuwe activiteit mag geen buitenopslag met zich mee brengen; • De visuele uitstraling van het voormalige agrarische complex moet aansluiten bij de landelijke uitstraling;
• De bestaande infrastructuur moet afdoende zijn voor de nieuwe activiteit;
• De nieuwe activiteit dient te voorzien in eigen parkeergelegenheid. • Het VAB beleid wordt in 2008 geactualiseerd. Sociaal-economische beleidsvisie De missie die de gemeente op sociaal-economisch terrein wil uitdragen is gericht op het behouden van werkgelegenheid in de gemeente door het stimuleren van bedrijvigheid en het creëren en optimaliseren van randvoorwaarden voor een optimaal ondernemersklimaat mede gericht op versterking van de leefbaarheid in de gemeente. Daarnaast het stimuleren van een gezonde en uitgebalanceerde groei van de (kleinschalige) bedrijven in de sector recreatie en toerisme (met een positieve spin-off voor detailhandel en horeca). Één van de speerpunten van beleid is het stimuleren van recreatie en toerisme door het benutten van kansen op het gebied van recreatie en toerisme ten behoeve van werkgelegenheid (o.a. B&B, kaasboerderijen), het uitbreiden van de mogelijkheden voor kleinschalige recreatie (wandelen, fietsen) en het onder-
14
Marktontwikkelingen 4.1 Inleiding
Internationalisering De wereld wordt steeds kleiner. De moderne mens kijkt steeds meer ook over de landgrenzen heen, ook voor een vakantie. Dit houdt in dat Nederlandse bestemmingen steeds meer de concurrentie met buitenlandse bestemmingen aan moeten gaan, maar ook dat het buitenland steeds meer als potentieel afzetgebied gezien mag worden. Dit effect wordt vergroot door het feit dat vliegen steeds goedkoper wordt en daarom ook voor korte vakanties in aanmerking komt.
Voor investeringen in het toeristische product is het van belang te weten wat de wensen en behoeften in de toekomst zullen zijn. Hierbij gaat het om het samenspel van trends aan de vraagzijde en ontwikkelingen aan de aanbodzijde, in relatie tot het regionale toeristisch-recreatieve product. 4.2 Maatschappelijke ontwikkelingen
Nieuwe technologie De ontwikkeling van allerlei nieuwe technologieën heeft door de hele samenleving zijn invloed doen gelden, zo ook bij toerisme en recreatie, van het bieden van informatie, het boeken van vakanties tot aan de activiteiten die ondernomen worden. Internet, mobiele telefonie en GPSsystemen hebben de laatste decennia hun intrede gedaan en bieden kansen voor nieuwe innovatieve recreatieproducten.
Vergrijzing Nederland vergrijst in een rap tempo. Naar verwachting is in 2015 ongeveer 40% van Nederlandse bevolking senior (55+). De senior van nu heeft relatief veel tijd en geld en een goede gezondheid. Bij de actieve senior staat service en comfort voorop. Afnemende gezinsgrootte De gemiddelde gezinsgrootte neemt af en het aantal éénpersoonshuishoudens is sterk gegroeid. Het CBS verwacht dat in 2015 40% van de huishoudens éénpersoonshuishoudens zal zijn.
4.3 Ontwikkelingen in de vraag De meest actuele ontwikkelingen in vrijetijdsgedrag worden hieronder beschreven. Elke ontwikkeling appeleert aan een bepaald gevoel dat lijkt te ontstaan.
Verkleuring Het aandeel allochtone Nederlanders is de laatste decennia gestegen. Dit geldt vooral voor de grote steden en de tweede generatie allochtonen. Voor wat betreft vrijetijdsbesteding hecht deze tweede generatie minder aan etnische cultuur dan de eerste generatie.
• Van belevenis naar beleving (taste & feel)
Het behoeftepatroon van mensen is de afgelopen tijd vormgegeven door het begrip belevenissen. In zijn vrije tijd beleefde men de ene kortdurende bijzondere ervaring na de andere. De consument heeft echter genoeg van kortdurende eenmalige belevenissen die snel weer worden vergeten. Beleving is het nieuwe sleutelwoord. Men wil geraakt
15
worden door ervaringen en gaat op zoek naar actviteiten die emotie losmaken. Hierbij kunnen alle zintuigen worden aangesproken. Dit vraagt een meer persoonlijke aanpak van bedrijven.
• Duurzaamheid (care)
De vele berichten in de media over klimaatverandering en milieuvervuiling gaan de consument aan het hart. Consumenten zijn zich bewust van de effecten van onze consumptiemaatschappij en er is een groeiend besef dat welvaart en welzijn hand in hand moeten gaan. Bij het maken van de keuze voor producten speelt het begrip duurzaamheid een steeds belangrijkere rol. Biologische voeding, klimaatneutraal vliegen en een bankpasje met klimaatbijdrage zijn maar enkele van de voorbeelden van producten van deze tijd. Ook de toeristische industrie kan hier op in spelen.
• Bewuste consument (trust)
De consument kiest bewuster. Men is zich meer bewust van de negatieve effecten van de consumptiemaatschappij en gaat op zoek naar producten en ervaringen die goed zijn voor ons. Vertrouwen speelt een belangrijke rol tussen consument en producent. Als bedrijven zich aan hun woord houden en gezonde, verantwoorde producten maken, kunnen zij rekenen op de loyaliteit van consumenten.
• Groeiende belangstelling voor eigen omgeving (stay)
De globalisering heeft een soort tegenbeweging veroorzaakt: veel mensen hebben weer meer belangstelling voor de eigen omgeving en zijn op zoek naar de eigen identiteit. In dit kader worden natuur en landschap en cultuurhistorie weer meer gewaardeerd. Tijdens een dagje uit wil de bezoeker best iets wijzer worden. Grenzen tussen informatie en educatie vervagen doordat educatieve elementen steeds vaker op een interessante en vermakelijke wijze worden aangeboden. Dierentuinen, natuurbeherende organisaties en musea spelen hier handig op in en profileren zich als belevingscentra.
• Gezondheidstoerisme (heal)
In de vergrijzende samenleving is gezondheid is een steeds belangrijker thema. Dit uit zich onder meer in de opkomst van allerlei voorzieningen op het gebied van ‘wellness’, kuren en zorg. Door het jachtige bestaan waarin mensen steeds meer taken moeten combineren, wil men aandacht besteden aan ontspanning van lichaam en geest in een prettige, luxueuze omgeving. De sector is een echte groeimarkt. Voor de Europese wellnesssector wordt voor de komende jaren een jaarlijkse groei van 25% verwacht (Rabobank, 2006). Ook mensen met een aandoening of ouderen die zorg nodig hebben, willen op vakantie. Hierbij is (medische) zorg op het verblijfsadres onontbeerlijk. Deze doelgroep zal door het groeiende aantal 50+ers in de toekomst aan belang toenemen.
• Opkomst groepsgevoel (share)
De hoogtijdagen van het individu zijn voorbij. Het groepsgevoel staat steeds meer centraal. Samen is beter dan alleen. Het gaat dan zowel om de eigen familie- of vriendengroep als om mensen waarmee men een gezamenlijke interesse deelt. Ook de toeristische sector wordt hiermee geconfronteerd. Zo wordt de “driegenerarievakantie” een steeds meer voorkomend fenomeen en is er een groeiende vraag naar vakantiehuisje voor groepen van 8-12 personen.
16
• Belevingsspectra
Bezoekers laten zich niet langer in een hokje duwen. De voorkeuren van de consument veranderen snel en een belevenis is voor geen twee mensen hetzelfde. Belevenissen die voorheen schijnbaar tegengesteld waren, worden nu gemakkelijk gecombineerd. Belevingsspectra Kleinschaligheid Er is een toenemende belangstelling voor kleinschalige toeristische voorzieningen. Vooral voorzieningen met een bijzondere en sfeervolle uitstraling zijn in trek. Ook speciaalzaken zijn weer populair. Luxe Er is een toenemende behoefte aan luxe en verwennerij. Wellicht door het jachtige bestaan waarin mensen steeds meer taken moeten combineren, is er behoefte aan verzorgd worden door anderen in een prettige, luxueuze omgeving (wellnesstoerisme). Avontuur In hun vrije tijd willen mensen een avontuur beleven, of in ieder geval de illusie hebben een avontuur mee te maken. Want steeds vaker gaat het ook om een van tevoren goed geregisseerd avontuur zonder daadwerkelijke risico's. Na een avontuurlijke belevenis heeft men het thuisfront echt wat te vertellen. Historie De maatschappij blijft constant veranderen. Zeker wanneer men langer terugkijkt, zijn de veranderingen zeer ingrijpend. Hierdoor is een sterk verlangen naar het verleden ontstaan, wellicht naar een tijd dat alles nog simpel en overzichtelijk was. Nostalgie is een sterk gevoel geworden.
↔
Grootschaligheid Het aantal grootschalige toeristische voorzieningen neemt toe. Winkelcentra waar men alles onder één dak kan vinden, zijn erg in trek. Deze grootschalige voorzieningen liggen vaak buiten de bebouwde kom. Back to basic Er is een toenemende behoefte aan de simpele dingen des levens. In het dagelijkse leven maken we steeds meer gebruik van allerlei technologische hulpmiddelen om taken van ons over te nemen. In de vrije tijd is er dan juist behoefte aan ogecompliceerde bezigheden in een simpele, natuurlijke omgeving. Veiligheid Door allerlei spanningen op het wereldtoneel, willen mensen zich in hun vrije tijd juist veilig voelen. Men zoekt een plek op die een gevoel van geborgenheid oproept. Daarbij spelene schoonheid en de aantrekkelijkheid van de openbare ruimte en de voorzieningen een belangrijke rol.
↔
↔
↔
Modern De voortschrijdende technologie zorgt er voor dat consumenten gericht blijven op moderne snufjes. Moderne technologie biedt ook allerlei mogelijkheden voor nieuwe toeristisch-recreatieve producten. Zo zijn hippe design- en kunsthotels erg in trek.
17
Illusie In de vrije tijd wil men de dagelijkse beslommeringen vergeten en aan de realiteit ontsnappen. Men heeft geen moeite met het feit dat bepaalde toeristisch-recreatieve producten of activiteiten in scène gezet of namaak zijn. Men is zich bewust van het feit dat een illusie beleefd wordt, maar aan het effect doet dit niets af. Zingeving Met het wegvallen van allerlei traditionele kaders (zoals geloof en familiebanden), gaat men op zoek naar andere wijzen van zingeving. De vrije tijd dient daartoe nuttig besteed te worden. Men moet er iets van opsteken, wijzer worden, zich kunnen ontplooien. Toeristisch-recreatieve voorzieningen met een educatief karakter worden dan ook steeds populairder. Traditionele attracties De traditionele attracties en bezienswaardigheden blijven populair. Musea, dierentuinen, pretparken, speeltuinen en historische binnensteden blijven onverminderd bezoekers aantrekken. Vertragen Veel mensen leiden een jachtig en hectisch bestaan en kiezen daarom in hun vrije tijd voor ‘een pitje lager’. Vertragen als het tegenovergestelde van hun dagelijkse leven: tijd voor zich zelf nemen, ruimte creëren voor zelfontplooiing, onthaasten en zonder agenda de dag doorbrengen.
↔
Authenticiteit Er is al genoeg onechtheid in het dagelijkse leven. In de vrije tijd gaat men daarom op zoek naar de werkelijkheid, naar eerlijkheid en het alledaagse. Alles wat het label authentiek heeft, krijgt meerwaarde. Ook al kan men zich in sommige gevallen afvragen hoe authentiek het getoonde nu werkelijk is.
↔
Vermaak Een grote groep mensen wil in de vrije tijd ‘domweg’ vermaakt worden. Men wil een bepaalde beleving ondergaan, zonder hier al te bewust of actief mee bezig te moeten zijn. Dit zou passief consumeren genoemd kunnen worden.
↔
Nieuwe attracties Nieuwe ‘attracties’ zijn in opkomst. Allerlei voorzieningen die voorheen niet gezien werden (en zichzelf ook zo niet zagen) als onderdeel van de vrijetijdsindustrie, trekken steeds meer bezoekers. Winkelcentra (bij voorkeur overdekt), meubelboulevards en tuincentra zijn steeds meer het doel van een dagje funshoppen. Versnellen Mensen hebben het gevoel steeds minder vrije tijd over te hebben. Dit heeft tot gevolg dat men in een korter tijdsbestek een beter resultaat wil boeken en meer ervaringen op wil doen. De korte vrije tijd moet dan ook met veel verschillende - meest kort durende activiteiten gevuld worden. Hierbij gaat het om het uitproberen van diverse sporten, eigen grenzen te verkennen en met geweldige verhalen naar huis te komen. Het antwoord van de aanbieders is clustering van vrijetijdsmogelijkheden tot een totaalproduct.
↔
18
Aanbod ‘bed and breakfast’ accommodaties verdubbelt in vijf jaar De Nederlandse ‘bed and breakfast’ sector is de afgelopen jaren sterk gegroeid. In vijf jaar tijd is het aanbod aan bed and breakfast’s verdubbeld (NRIT, 2007). In totaal zijn er nu in Nederland 4.000 accommodaties waarvan de meeste in Noord-Holland en Gelderland liggen. Gemiddeld ontvangt een ‘bed and breakfast’ 342 overnachtingen per jaar en draait een omzet tussen de 10.000 en 12.000 euro. Juni, juli en augustus zijn de drukset maanden voor de ‘bed and breakfast’ accommodaties.
4.4 Ontwikkelingen in het aanbod In het aanbod doen zich de volgende algemene ontwikkelingen voor:
• Bijzondere en luxe accommodaties favoriet
De vraag naar verblijfsaccommodaties laat twee ontwikkelingen zien. Enerzijds is er behoefte aan hoge kwaliteit en meer luxe. Het gaat dan om korte verblijfsmogelijkheden voor bijvoorbeeld 50+ers en om groepsaccommodaties voor kleine groepen. Voor bungalows die voorzien in deze behoefte is ruimte in de markt. Anderzijds vraagt men om authentieke kleinschalige voorzieningen, bijvoorbeeld op het platteland of in cultuurhistorische gebouwen.
Productverbreding/diversificatie De verblijfsrecreatie heeft te maken met een sterke concurrentie. Zij moeten tegenwoordig niet alleen concurreren met binnenlandse bestemmingen maar ook met buitenlandse. In een verzadigde markt wordt veel ingezet op het verbreden van het product. Zo ontstaan meer mengvormen (campings met huisjes, bungalowparken met groepsaccommodaties of ‘bed and breakfast’). Daarnaast wordt ook vaak een combinatie gemaakt tussen een dagrecreatieve en een verblijfsrecreatieve voorziening. Veel grote attractieparken bieden tegenwoordig ook overnachtingsmogelijkheden aan.
Versnippering, meer innovatie en maatwerk De markt voor campings en bungalowparken is versnipperd en verzadigd, blijkt uit de Sectorstudie Verblijfsrecreatie van ING (2007). Kleine familiebedrijven concurreren met grote internationale ketens en omzetvolumes groeien nauwelijks. Nederlandse bedrijven moeten steeds meer concurreren met het buitenland en er is een neerwaartse margedruk door de betere vergelijkmogelijkheden op Internet.
Opkomst plattelandstoerisme In heel Nederland heeft de agrarische sector het moeilijk. Veel boeren zijn op zoek naar aanvullende of vervangende inkomsten. Plattelandstoerisme biedt hiervoor een goede mogelijkheid. Onderzoek toont aan dat het landelijk gebied namelijk in trek is bij de toerist. In veel regio’s wordt het ontwikkelen van logiesaccommodatie bij boerenbedrijven en in vrijkomende agrarische bebouwing door de overheid gestimuleerd.
Om meer schaalvoordelen te creëren in deze verzadigde markt en het aanbod beter af te stemmen op de hoge eisen van de consument, die vraagt om een hogere kwaliteit, zullen ondernemers extra ruimte nodig hebben. Indien deze ruimte niet beschikbaar is, zal de ondernemer met creatieve innovatieve oplossingen moeten komen om het ruimtegebruik te optimaliseren. Innovatie is noodzakelijk hiervoor. Het gaat dan om het bedenken van nieuwe concepten, functionele combinaties en producten, toevoeging van service-elementen en de toepassing van ICT. Betere samenwerking tussen dag- en verblijfsrecreatie en het benaderen van specifieke doelgroepen met een afgestemd product leveren hiertoe ook een bijdrage.
Groei in zakelijke markt Bereikbaarheid en ligging zijn de hoofdkenmerken waarmee zakelijke accommodaties zich profileren. De nabijheid van groen en een aparte uitstraling zijn belangrijke aanvullende onderscheidende kenmerken. In de vraag naar zakelijke accommodaties is een beperkte groei te signaleren. Ook zijn verschuivingen waar te nemen, van grootschalig naar
19
kleinschalig, van meerdaags naar korter en intensiever en van specifieke vormen naar mengvormen.
• Promotie
De VVV-wereld staat onder druk, zowel landelijk, regionaal als lokaal. De functies productontwikkeling, promotie, informatievoorziening en kennisuitwisseling worden steeds verder gescheiden. Regionale bureaus voor toerisme werken eraan om regio’s op de kaart te zetten.
20
Analyse op hoofdlijnen 5.1 Inleiding In de volgende analyse worden de sterke en zwakke punten, kansen en bedreigingen voor het toeristisch-recreatieve product Overbetuwe samengevat. Overbetuwe heeft…
Overbetuwe mist…
•
• Samenhang en ontsluiting in het landschap
Bijzondere landschappelijke en natuurlijke belevingselementen Deze elementen zoals de verschillende landgoederen, de recreatieplassen, de uiterwaarden en dijken en de Linge vormen een aantrekkelijk decor voor recreatieve activiteiten
De snel- en spoorwegen doorkruisen de gemeente en zijn prominent aanwezig in het landschap, evenals de bedrijventerreinen. Deze infrastructuur zorgt voor barrières in de recreatieve routestructuren en voor geluidsoverlast en visuele vervuiling. Het oostelijk deel van en deel van de gemeente is verstedelijkt en het landschap is op veel plaatsen versnipperd. • Een goede recreatieve infrastructuur De infrastructuur voor fietsen is veelal onveilig vanwege het ontbreken van vrijliggende fietspaden en het vele sluipverkeer over landelijke wegen. De infrastructuur voor wandelen en ommetjes vanuit de kernen ontbreekt grotendeels.
•
Een rijke cultuurhistorie De gemeente beschikt over veel archeologisch en cultuurhistorisch waardevolle elementen. Het gebied wordt al vele eeuwen bewoond. De Limes en de Romeins-Bataafse periode zijn belangrijk, evenals de Tweede Wereldoorlog.
• Een aantrekkelijke ligging tussen twee rivieren en twee steden
De ligging van de gemeente tussen de twee grote rivieren Rijn en Waal, en tussen de twee steden Arnhem en Nijmegen met een breed voorzieningenaanbod, vormt een belangrijke toeristisch-recreatieve kwaliteit van de gemeente.
•
Samenhang in het toeristisch-recreatief product Het toeristisch-recreatief product Overbetuwe is versnipperd en kent onvoldoende samenhang, zowel ruimtelijk als thematisch.
•
• Een centrale ligging en goede bereikbaarheid
Grootschalige verblijfsrecreatie Overbetuwe is geen toeristisch verblijfsgemeente. Daarvoor zijn de meeste accommodaties te kleinschalig en te zeer gericht op de rust zoeker.
De gemeente ligt centraal in Nederland is via snelwegen en het spoor goed te bereiken vanuit alle delen van het land.
21
Overbetuwe kan inspelen op…
Overbetuwe moet alert zijn op…
•
•
De ligging nabij twee grote steden De inwoners van Arnhem en Nijmegen hebben behoefte aan een uitloopgebied met een landelijk karakter. De gemeente Overbetuwe heeft dit in de aanbieding en kan dus op eenvoudige wijze recreanten naar de gemeente trekken.
Planologische belemmeringen Regelgeving en besluitvormingsprocessen vanuit de overheid kan de toeristisch-recreatieve ontwikkelingen in de gemeente frustreren.
•
Verdere verstedelijking van de gemeente en de directe omgeving Arnhem en Nijmegen breiden uit en ook binnen de gemeente wordt volop gebouwd. Hierdoor neemt de omvang van het beschikbare buitengebied af. • De bewuste consument De hedendaagse consument wil producten waarop hij kan vertrouwen en is kritisch. Als producten niet aan zijn verwachtingen voldoen, kijkt hij verder. • Kwaliteit en duurzaamheid Een belangrijk en voortdurend aandachtspunt is de kwaliteit en duurzaamheid van de voorzieningen. De consument verwacht optimale kwaliteit , service en gastvrijheid.
•
De realisatie van Park Lingezegen Met de komst van Park Lingezegen is de gemeente Overbetuwe een recreatiegebied van formaat rijker, wat allerlei nieuwe initiatieven kan aanzwengelen. • Bestaande samenwerking binnen de toeristisch-recreatieve sector Het reeds bestaande PRET-overleg en de samenwerking met RBT-KAN vormt een goede basis om de toeristisch-recreatieve samenwerking binnen de gemeente verder uit te bouwen. • Aanwezigheid van het Betuws karakter De Betuwe geniet landelijke bekendheid als toeristische regio en landschappelijke eenheid. De karakteristieke elementen van de Betuwe kunnen worden versterkt door verdere landschapsontwikkeling.
•
Interesse in eigen omgeving De recreant heeft in deze tijd van snelheid en digitalisering steeds meer behoefte aan authenticiteit. Het platteland is bij uitstek de plek om dit te vinden omdat het lijkt of hier de tijd heeft stil gestaan.
22
Strategische visie op het gebied van natuur, landschap en cultuurhistorie. Integendeel, de productontwikkeling moet juist aansluiten bij en gebruik van maken deze kernkwaliteiten. De belevingsmogelijkheden worden versterkt door het realiseren van gevarieerde routenetwerken (wandel, fiets, kano, ruiter, e.d.) die toegang verstrekken tot een aantrekkelijk landelijk gebied, waarin ruimte wordt geboden aan bijzondere, kleinschalige en karakteristieke dagrecreatieve voorzieningen.
6.1 Inleiding De visie op de toeristisch-recreatieve ontwikkeling van de gemeente Overbetuwe is gebaseerd op de verkenning van het product, het beleid en de marktontwikkelingen. Deze zijn beschreven in de voorgaande hoofdstukken. Op 19 februari 2008 is tijdens een werkbijeenkomst met het toeristisch-recreatieve veld een discussie gevoerd over de gewenste ontwikkelingsrichting van recreatie en toerisme in Overbetuwe. De resultaten hiervan zijn eveneens meegewogen bij het opstellen van de strategische visie. Achtereenvolgens wordt hier ingegaan op de toeristischrecreatieve ambitie van de gemeente Overbetuwe, de profilering en doelgroepen, de beleidsdoelstellingen en de ruimtelijke vertaling van het beleid.
Enerzijds is de ontwikkeling erop gericht een attractief recreatief uitloopgebied te creëren in de directe leefomgeving van zowel de eigen inwoners als bewoners van de stadsregio. Anderzijds passen binnen deze context uiteenlopende kleinschalige agro-, natuur en cultuurtoeristische ontwikkelingen, ook in de verblijfsrecreatieve sfeer. Kwaliteiten als duurzaamheid, innovatie en onderscheidend vermogen van het product worden aangemoedigd. Bovendien kunnen toerisme en recreatie een bijdrage vormen aan de plattelandsverbreding binnen de gemeente.
6.2 Ambitie
Daarnaast zijn er delen van de gemeente waar recreatie en toerisme een van hoofdfuncties is voor de gebiedsontwikkeling, zoals in Park Lingezegen, de Rijkerswoerdse Plassen en Strandpark Slijk-Ewijk. Hier wordt naast de extensieve en routegebonden recreatie ook ruimte geboden aan meer intensieve vormen van dagrecreatie. De impact van het ruimtebeslag en de bezoekersaantallen mogen de draagkracht van het gebied en de bewoners uit de omgeving echter niet overstijgen. Overbetuwe richt zich niet op massatoerisme en ook niet op de ontwikkeling van grootschalige verblijfsrecreatie.
Uit de analyse komt naar voren dat de kernwaarden van de gemeente Overbetuwe liggen in het karakteristieke landschap van de Betuwe en het Rivierengebied en in de bijzondere historie van de Romeinen en Bataven en de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast vormt de ligging van Overbetuwe in de zich verstedelijkende Stadsregio Arnhem-Nijmegen en het bestaande overwegend kleinschalige recreatieve aanbod eveneens een belangrijke basis en uitgangspunt voor de toekomstige ontwikkeling van recreatie en toerisme in de gemeente. Met dit rapport wordt gekozen voor een versterking en doorontwikkeling van het toeristisch-recreatieve product. Deze versterking mag echter niet ten koste gaan van de leefbaarheid in de kernen en de kernkwaliteiten
Versterken en ontwikkelen van toerisme en recreatie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van gemeente, ondernemers, natuur-
23
en landschapsorganisaties en toeristische organisaties. De gemeente zet zich samen met het bedrijfsleven en andere lokaal en regionaal betrokken partijen in om de recreatief-toeristische aantrekkingskracht van de gemeente te vergroten. De gemeente heeft daarin een faciliterende, toetsende, stimulerende en soms initiërende rol. De uitvoering van de toeristich-recreatieve productontwikkeling ligt echter voornamelijk bij de sector zelf.
Arnhem-Nijmegen. De toeristisch-recreatieve ontwikkelingskansen zijn nauw verweven met en sluiten aan bij beide regio’s. Authentiek genieten in de Betuwe In de gemeente Overbetuwe genieten toeristen en recreanten van de vele authentieke gezichten van de Betuwe. Het profiel richt zich op de beleving van de kernwaarden met karakteristieke regionale kwaliteiten, als de fruitboomgaarden, de landgoederen, de hoeves, de kleine plattelands kernen en kerkjes, de Linge en het rivierenlandschap. En de beleving van cultuurhistorische relicten en verhalen die met de Limes (Romeinen en Bataven) en Market Garden (WOII) samenhangen. Hieraan worden diverse vormen van routegebonden recreatie, recreatief medegebruik, agrotoerisme, natuur-, cultuur-, culinaire en plattelandsbeleving gekoppeld. De recreatieve ontwikkelingen en activiteiten die binnen dit profiel passen zijn overwegend kleinschalig en extensief, zoals wandelen, fietsen, struinen, museumbezoek, verkoop streekproducten, rustiek verblijf. Hedendaags vermaak in de stadsregio In aanvulling op de rust van de Overbetuwe bieden de steden van de stadsregio vele mogelijkheden voor toeristisch-recreatief vermaak. Anderzijds vormt de gemeente Overbetuwe een aantrekkelijk uitloopgebied voor recreanten uit de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. Het gaat daarbij niet alleen om de dagelijkse ommetjes, en de fietstochten in het weekend. Binnen dit profiel richt de gemeente zich meer op unieke, actieve, trendsettende en soms intensievere vormen van buitenrecreatie. Heel nadrukkelijk ligt er een koppeling en relatie met de gebieds-ontwikkeling van Park Lingezegen en met de recreatiegebieden van de Rijkerswoerdse Plassen en Strandpark Slijk-Ewijk. Deze gebieden vervullen een recreatiefunctie voor de stadsregio als ‘Cool Region’. Thema’s die binnen dit profiel passen zijn sportiviteit en avontuur, gezondheid en wellness, avontuur en water. Het gaat om ontwikkelingen en activiteiten als roeien, duiken, waterskiën, een danceevenement, een wellness- of ecohotel..
6.3 Toeristisch recreatieve profilering De gemeente Overbetuwe kiest ervoor in haar toeristisch-recreatieve profilering aan te sluiten bij de zowel de Betuwe als bij de Stadsregio
24
tes. De TOP’s liggen in dorpskernen en/of bij horecagelegenheden en worden gecombineerd voor de diverse routevormen (o.a. wandelen en fietsen). Aandacht voor onderhoud en beheer van de routes, paden en aanvullende voorzieningen (bewegwijzering, bankjes en picknickplaatsen) is belangrijk om een duurzame kwaliteit van het product te garanderen.
De twee profielen lopen sterk uiteen, maar ze staan niet los van elkaar. Ze moeten in samenhang met elkaar ontwikkeld worden, elkaar aanvullen en versterken. De doelgroepen waarop de gemeente Overbetuwe zich richt zijn de eigen inwoners en de inwoners van de stadsregio (primair), maar ook bezoekers van daarbuiten (secundair). Door de uiteenlopende profielen zullen zowel 50+ers, gezinnen met jonge kinderen, jong volwassenen, jongeren als jeugd worden aangesproken. Dit geldt ook voor de diverse interessegroepen: van sportief, actief, ontspanning en gezondheid tot natuur, cultuur, vermaak en avontuur.
Van lokale ommetjes naar een breed wandelnetwerk Vooral voor eigen inwoners worden diverse korte wandelommetjes gerealiseerd. De routes verbinden en ontsluiten aantrekkelijke cultuur- en landschapelementen in de directe nabijheid van de kernen. De paden lopen door en/of langs boomgarden, hoeves, landgoederen, kastelen, watergangen, bosjes en uiterwaarden. Paden kunnen bovendien gekoppeld worden aan oude verbindingen, zoals kerkepaden. De ontwikkeling van ommetjes dient in nauw overleg met agrariërs en overige grondeigenaren tot stand te komen. Voorkomen moet worden dat zij overlast of beperkingen in de bedrijfsvoering ondervinden. De ommetjes worden bij voorkeur uniform en herkenbaar bewegwijzerd. Op bijzondere locaties worden rustpunten (banken, picknicktafel) gerealiseerd, eventueel aangevuld met een informatievoorziening. Door de lokale ommetjes met elkaar te verbinden wordt een netwerk gerealiseerd. Dit wandelnetwerk is interessant voor de echte wandelrecreant.
6.4 Beleidsdoelstellingen Om de hiervoor beschreven ambitie en profilering te realiseren heeft de gemeente onderstaande beleidsdoelstellingen geformuleerd. De doelstellingen zullen deels integraal en vanuit de verschillende beleidsafdelingen binnen de gemeente opgepakt moeten worden. De doelstellingen geven ook een ontwikkelingsrichting aan voor het gewenste ondernemersinitiatief. Daarnaast is een actieve betrokkenheid en samenwerking met belangenorganisaties, terreinbeheerders en -eigenaren, overige organisaties en overheden essentieel.
Overbetuwe en omgeving ontdek je op de fiets Door de realisatie en goede marketing van het fietsknooppuntensysteem zal het fietsen in de Stadsregio Arnhem-Nijmegen de komende jaren aan populariteit winnen. Het fietsnetwerk zorgt voor aantrekkelijke recreatieve verbindingen, zowel binnen de gemeente, als met omliggende steden en gebieden, zoals Arnhem, Nijmegen, Wageningen, Veluwe, Betuwe en Gelderse Poort. Om de verbinding met Renkum (en de Veluwe) te versterken moet onderzocht worden of een fiets-/voetveer gerealiseerd kan worden. Vergelijkbaar kan aan de zuidzijde van de gemeente de oude veerverbinding tussen Beuningen en Slijk-Ewijk voor recreanten hersteld worden. Ook dit moet onderzocht worden. De verkeersveiligheid voor fietsers verdient aandacht bij diverse lokale wegen, zoals op dijken langs Waal en Nederrijn en bij de Weteringsewal langs
6.4.1 Veelzijdig bewegen in een aantrekkelijk landschap Om toeristisch-recreatieve meerwaarde te realiseren wordt zowel op landschapsversterking als op versterking van het routenetwerk ingezet. Dit veelzijdig routenetwerk ontsluit het Betuwse landschap, de bezienswaardigheden, natuurgebieden en voorzieningen voor recreanten en toeristen. Routegebonden recreatie sluit bovendien aan bij de trend van gezondheid en bewegen. Aan het routenetwerk moeten herkenbare startpunten worden gekoppeld, zogenaamde toeristische overstappunten (TOP’s). Een TOP bestaat uit een parkeerplaats met horeca en informatievoorzieningen en vormt een startpunt voor fiets- en wandelrou-
25
de Linge. Aan het fietsnetwerk kunnen verschillende thematische route gekoppeld worden. Aanknopingpunten hiervoor liggen in de eerder genoemde kernkwaliteiten van Overbetuwe. Daarnaast moet ook het fietsnetwerk gekoppeld worden aan pleisterplaatsen, horeca, verkooppunten van streekproducten, bezienswaardigheden e.d. Meer dan alleen fietsen en wandelen Op diverse locaties binnen de gemeente Overbetuwe liggen ontwikkelingskansen voor andere vormen van routegebonden recreatie. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan: • skaten op de dijken of door Park Lingezegen, • struinen door de uiterwaarden en over de zomerkades; • mountainbiken; • kanoën over de Linge en zegen; • GPS- en Nordic Walking routes; • routes voor specifieke doelgroep, zoals kinderen (b.v. een natuurpad of blote voetenpad) of gehandicapten (b.v. rolstoelvriendelijk); • en niet op de laatste plaats, realisatie van ruiterroutes. Versterking landschapsbeleving Het inzetten op versterking van routestructuren moet gepaard gaan met een versterking van de landschapsbeleving. Vanuit de toeristischrecreatieve landschapsbeleving kunnen de volgende aandachtspunten of kansen worden benoemd: • ontwikkelen van de Linge als landschappelijke, ecologische en recreatieve verbindingsas; • herstellen en versterken van authentieke landschapselementen, als hoogstam boomgaarden en authentieke erfbeplantingen; • benutten en versterken van bijzondere landschapszones, zoals de landgoederen, Park Lingezegen en de recreatieplassen; • natuurontwikkeling in uiterwaarden en herstel wielen. De visie op en uitvoering van de versterking van het landschap in de gemeente Overbetuwe zal worden opgepakt vanuit het Landschap Ontwikkelingsplan (LOP), dat momenteel wordt opgesteld.
6.4.2 Dagrecreatie in vele geuren en kleuren Aansluitend op de twee toeristisch-recreatieve profielen van de gemeente Overbetuwe wordt ingezet op een breed palet aan dagrecreatieve ontwikkelingen. De kleinschalige voorzieningen liggen in het landelijke gebied en bij de kernen. Grotere trekkers horen thuis bij Park Lingezegen, de Rijkerswoerdse Plassen en Strandpark Slijk-Ewijk. De kleinschalige dagrecreatieve ontwikkelingen kunnen een bijdrage leveren aan de plattelandsvernieuwing. Agrariërs en ondernemers worden uitgenodigd met vernieuwende ideeën te komen die aansluiten bij kernwaarden en profielen van Overbetuwe.
26
Hoe smaakt de Betuwe? Het platteland krijgt in toenemende mate een toeristische waarde. Er is steeds meer interesse om een kijkje te nemen in de keuken van het boerenbedrijf. Overbetuwe kent al enkele bedrijven en voorzieningen waar de bezoeker op een bijzondere manier het landelijk gebied kan beleven. De gemeente streeft ernaar dit aanbod aan te vullen en uit te breiden met bij voorkeur vernieuwende ontwikkelingen. De mogelijkheden zijn divers; van bedrijfsbezichtiging tot boerengolf, van fruit plukken tot sap en jam maken, van creatieve workshops tot kinderfeestjes en theeschenkerijen. De Betuwse streekproducten krijgen hierbij speciale aandacht. Zij dragen de beleving van het streekgevoel verder uit. Dergelijk agrotoeristische ontwikkelingen moeten worden afgestemd met overige beleidsvelden. Een idee dat aandacht verdient is bijvoorbeeld de realisatie van een fruitpark, waarin veel van hiervoor genoemde plattelandsactiviteiten gecombineerd kunnen worden binnen één voorziening c.q. attractie. Belevenissen terug in de tijd De Romeins Bataafse historie met de verschillende archeologische vindplaatsen binnen de gemeente moet op passende wijze beter beleefbaar worden gemaakt. Hier liggen vanuit de Limes als Belvedèreproject aanknopingspunten op regionaal en nationaal niveau. In het gemeentelijke Erfgoedplan zijn al concrete voorstellen gedaan om de cultuurhistorische beleving te versterken: het ontwikkelen tot kwaliteitsvolle cultuurattracties van de Romeinse tempels onder de Grote Kerk, het landschap ten oosten van Driel en ’t Veld in Westeraam. Daarnaast worden particuliere initiatieven voor het organiseren van evenementen rondom het thema Romeinen en Bataven ondersteund. In Park Lingezegen en in het bijzonder deelgebied de Park zal het thema Romeinen en Bataven eveneens toeristisch-recreatieve uitwerking moeten krijgen. Rond de historie van de Tweede Wereldoorlog en in het bijzonder Market Garden is vrij recent de Liberationroute gerealiseerd. Aanvullende en vernieuwende ideeën rond dit thema worden ondersteund.
Variatie in recreatiegebieden De bestaande recreatiegebieden binnen de gemeente Overbetuwe, Strandpark Slijk-Ewijk en de Rijkerswoerdse Plassen, krijgen onderscheidende, elkaar aanvullende ontwikkelingsrichtingen. Beide gebieden staan onder beheer van Uiterwaarde. • De Rijkerswoerdse Plassen vormt in de eerste plaats een direct uitloop- en recreatiegebied voor Arnhem-Zuid en Elst. Het gebied wordt nu en in de toekomst intensief gebruikt voor dagelijkse ommetjes, voor water- en oeverrecreatie. Daarnaast is er ruimte voor aanvullende voorzieningen op bijvoorbeeld het gebied van beweging en
27
geldt voorlopig dat naast behoud van de agrarische functie vooral wordt ingezet op recreatief medegebruik. Qua thematiek sluiten voorzieningen bij voorkeur aan bij de kernwaarden en profielen. Gezocht wordt naar ideeën en voorzieningen die vernieuwend zijn en Park Lingezegen een meerwaarde geven.
(water)sport. Aan de zuidzijde van de Rijkerswoerdse Plassen ligt het accent op natuurbeleving aan het water. • Strandpark Slijk-Ewijk wordt minder intensief en veel minder als direct uitloopgebied gebruikt. Op basis van de Landschapsvisie SlijkEwijk en Landgoed Loenen wordt aan de noordzijde van de plas, tussen boerderij de Leijgraaf en het schiereiland, ruimte geboden aan intensievere recreatie. Van belang is dat de recreatieve voorzieningen daar één concept vormen en ook bij slecht weer een attractief aanbod van recreatiemogelijkheden ontstaat. Voorbeelden van voorzieningen zijn een pannenkoekenrestaurant, duikschool en kabelskibaan. Daarnaast kan indien mogelijk ruimte worden geboden aan evenementen. Aan de zuidzijde van de plas wordt de landschappelijke en recreatieve verbinding met de Heerlijkheid Loenen versterkt. Hier ligt het accent op recreatief medegebruik en natuurbeleving. Nabij de keren Heteren ligt de Plas van Wijck. Hier zal verdere ontzanding plaatsvinden waarna ruimte ontstaat voor natuur en recreatie. Het accent zal hier liggen op extensieve recreatie, recreatief medegebruik en natuurbeleving. Voorzieningen die hierop aansluiten zijn wandel- of struinroutes, een vogelkijkhut en indien mogelijk een recreatiestrandje. Onderzocht moet worden of de plas kan voldoen aan de eisen voor zwemwaterkwaliteit en of er door het recreatiestrandje geen verkeersoverlast ontstaat op de dijk en het centrum van Heteren.
Evenementen als uithangbord Evenementen vormen een ideale manier om de profilering van de gemeente kenbaar te maken en te versterken. Ook voor de evenement geldt dus dat een brede schakering wenselijk is. De evenementen moeten bijdragen aan bekendheid en beleving van de profielen. Binnen het ‘Betuwse profiel’ passen evenementen als een historische ambachten festival, een Romeins Bataafs reënactment festival, een fruitoogst- of bloesem festival. Bij het ‘Stadsregio profiel’ passen evenementen op het gebied van cultuur, muziek, gezondheid, sport. Bijvoorbeeld een klassiekconcert, een pop/dancefestival of marathon. De meer grootschalige publieksevenementen worden gehouden in Park Lingezegen, de Rijkerwoerdse Plassen of Strandpark Slijk-Ewijk. Om deze brede insteek aan evenementen te kunnen realiseren wil de gemeente de samenwerking tussen evenementenorganisaties en het lokale bedrijfsleven stimuleren. Daarnaast streeft de gemeente naar een evenementenkalender waarop in alle seizoenen een aantal voor de recreant en toerist interessante evenementen te vinden zijn. Om dit te bewerkstelligen blijft een goede afstemming tussen bestaande en nieuwe evenementen noodzakelijk.
Park Lingezegen Park Lingezegen is een regionaal landschapspark dat op basis van regionale samenwerking tussen de betrokken overheden wordt ontwikkeld en gerealiseerd. Binnen de gemeente Overbetuwe liggen drie deelgebieden van Park Lingezegen: het Park, het Waterrijk en het Landbouwland. Het Park en het Waterrijk hebben beide een functie als direct uitloopgebied vanuit de omliggende wijken. Het gebied naar de toekomst steeds intensiever gebruikt worden voor alledaagse recreatievormen als wandelen, fietsen, hond uitlaten. Maar ook zal er behoefte zijn binnen deze parkdelen aan kleinschalige recreatievoorzieningen (b.v. boerderijwinkel, theehuis of skatepark), als ook aan voorzieningen met een grotere impact, zoals een evenemententerrein. Voor het Landbouwland
6.4.3 Verrassend, goed en gastvrij verblijf De gemeente Overbetuwe vormt een ideale uitvalsbasis. Zowel voor rustzoekers en actieve recreanten die de Betuwe, het prachtige rivierenlandschap en het reliëf van de Veluwse en Nijmeegse stuwwallen willen ervaren. Als voor hen die graag steden als Arnhem, Nijmegen, Wageningen en verschillende toeristisch-recreatieve trekkers binnen handbereik hebben. Ook liggen er in dit kader kansen voor de zakelijke verblijfsmarkt. De gemeente Overbetuwe wil haar positie als uitvalsbasis
28
dere locatie te huisvesten, door een nieuw totaalconcept te ontwikkelen of door een vernieuwend verblijfsconcept te hanteren. Illustratieve voorbeelden zijn een eco-, design-, fiets-, of hangmat- accommodatie.
beter benutten en biedt ruimte voor een versterking van het verblijfsrecreatieve aanbod, waarbij het accent ligt op kleinschalige ontwikkelingen in het landelijk gebied en de kernen. Middelgrote ontwikkelingen in de vorm van bijvoorbeeld een reguliere camping of hotel, zijn slechts in beperkte mate mogelijk en moeten worden afgestemd met andere beleidsvelden en het bestemmingsplan buitengebied.
Kwaliteit voorop De gemeente Overbetuwe streeft naar een kwalitatief hoogwaardig en duurzaam aanbod aan verblijfsrecreatie. Over het algemeen is de bestaande kwaliteit voldoende tot hoog. De gemeente zal bestaande bedrijven die een daadwerkelijke kwaliteitsslag willen doorvoeren faciliteren. Nieuwe ontwikkelingen dienen op een positieve bijdrage te leveren aan de kwaliteit van het gehele toeristisch-recreatieve product van de gemeente. Door de afschaffing van de Wet op de Openluchtrecreatie moet de gemeente haar eigen kampeerbeleid opstellen en vastleggen. Met dit toetsingkader wordt het gewenste kwaliteitsniveau voor uitbreiding en nieuwvestiging van bedrijven mede vastgelegd. Het nieuwe kampeerbeleid moet worden geïmplementeerd in het bestemmingsplan buitengebied en de Algemene Plaatselijke Verordening (APV). Daarnaast hebben alle bedrijven hebben uiteraard hun eigen verantwoordelijkheid voor een gastvrije uitstraling. 6.4.4 Informatie, promotie en samenwerking RBT-KAN is de aangewezen organisatie om de promotie en marketing van de gemeente Overbetuwe uit te voeren. Toeristische promotie is nadrukkelijk geen gemeentelijke kerntaak. Over de promotie en marketing van de gemeente Overbetuwe dienen uiteraard heldere en controleerbare afspraken te worden gemaakt.
Ruimte voor vernieuwing Bij uitbreiding van het verblijfsrecreatieve aanbod ziet de gemeente graag vernieuwing en diversificatie van het aanbod en niet ‘meer van hetzelfde’. Nieuwe verblijfsrecreatieve voorzieningen dienen een aanvulling te zijn op het bestaande aanbod. Bij nieuwe ontwikkelingen wordt gedacht aan kleine tot middelgrote bedrijven die bij voorkeur innovatief zijn. De gemeente zet vooral in op het faciliteren van kleinschalige en verblijfsvormen, zoals plattelandslogementen, ‘bed and breakfast’ accommodaties, groepsaccommodaties, minicampings en boerderijkamers. Innovatie kan vorm krijgen door de accommodatie op een bijzon-
Informatieverstrekking De fysieke informatieverstrekking is een activiteit die bij uitstek plaatsvindt op het lokale niveau. De recreant of toerist verblijft ergens en wil ook op die plaats informatie aangereikt krijgen over de regio. Toeristisch-recreatieve informatie, brochures, routeboekjes en kaartmateriaal moeten door middel van folderkasten beschikbaar worden gesteld bij logiesverstrekkers en horecaondernemers.
29
Bezoekers moeten hun toeristisch-recreatieve informatieve informatie op diverse locaties binnen de gemeente Overbetuwe maar ook in de wijdere regio (Arnhem, Nijmegen en Wageningen) kunnen verkrijgen. Daarnaast moet al het promotie- en informatiemateriaal uniform (zelfde lay-out) en goed herkenbaar zijn.
Organisaties en partijen die nauw betrokken zouden moeten zijn bij de doorontwikkeling van PRET zijn: • RBT-KAN; • Uiterwaarde • gemeente Overbetuwe; • toeristisch-recreatief bedrijfsleven; • natuur-, boeren-, cultuur- en historische organisaties;
Arrangementen Door het ontwikkelen van arrangementen wordt voor de bezoeker een keten van activiteiten aan elkaar gekoppeld. De hedendaagse recreant maakt graag combinaties en knoopt belevenissen aan elkaar. Door het aanbieden van arrangementen wordt hij verleidt meerdere delen van het toeristisch-recreatief product tegelijkertijd te consumeren. Er is vooral winst te boeken door gasten langer vast te houden binnen de gemeente (en regio) en door ze te verleiden meerdere voorzieningen aan te doen. Er zijn talloze mogelijkheden te bedenken voor het maken van arrangementen waarbij de dag- en verblijfsrecreatie, de horeca en de vele mogelijkheden voor routegebonden en sportieve recreatie worden gecombineerd.
Verder is het van belang dat vanuit de gemeente Overbetuwe ook wordt samengewerkt met de buurgemeenten: met de stedelijke gemeenten Arnhem en Nijmegen, waar het gaat om de functie van Overbetuwe als recreatief uitloopgebeid voor de stadsbewoners. En met de buurgemeenten Lingewaard en Neder-Betuwe waar het gaat om het versterken en op elkaar afstemmen van de Betuwse identiteit en profilering. 6.5 Ruimtelijke vertaling
Samenwerking Voor de toeristisch-recreatieve toekomst van de gemeente is een versterking van het lokale samenwerkingsverband PRET heel belangrijk; niet alleen om eenheid binnen het toeristisch-recreatieve werkveld te smeden, maar vooral ook om concrete zaken daadwerkelijk van de grond te krijgen. Het is daarbij van belang dat gekozen wordt voor een goed georganiseerde vorm van samenwerking waarin alle partijen betrokken worden.
Rekening houdend met de kenmerken van het gebied en randvoorwaarden vanuit bestaand beleid, is hier een ruimtelijke vertaling uitgewerkt van de visie. Aansluitend bij de twee profielen van de gemeente Overbetuwe ligt het accent van het profiel ‘Authentiek genieten in de Betuwe’ vooral in het westelijk deel van het grondgebied van de gemeente. Het profiel ‘Hedendaags vermaak in de Stadsregio’ sluit aan bij de oostelijke delen met een duidelijk accent op Park LIngezegen, de Rijkerswoerdse Plassen en bij Strandpark Slijk-Ewijk.
De belangrijkste rol van het platform is afstemming en samenwerking om zo synergie te bewerkstelligen.Het platform signaleert daarnaast belangrijke ontwikkelingskansen en zet nieuwe lijnen uit. Bij voorkeur heeft het platform een klein eigen budget, bijvoorbeeld door een gezamenlijke bijdrage van ondernemers en gemeente waarmee zij uitvoering kunnen geven aan bijvoorbeeld het samenstellen, vormgeven en/of uitvoeren van toeristische informatie, activiteiten en arrangementen.
Voor het hele grondgebied van de gemeente Overbetuwe geldt dat er kansen zijn voor de ontwikkeling van plattelandstoerisme en overige kleinschalige vormen van dag- en verblijfsrecreatie. Voor intensievere dagrecreatieve trekkers is ruimte bij Park Lingezegen en de recreatie-
30
31
plassen. De ontwikkeling van nieuwe verblijfsrecreatie is niet gewenst in gebieden met natuur- en landschapswaarden, zoals de uiterwaarden en de open kommen. Op de visiekaart (pagina 32) is aangegeven dat belang wordt gehecht aan het leggen van recreatieve verbindingen met de omliggende regio’s. De recreatiedruk vanuit de stedelijke omgeving moet worden opgevangen. Toeristische overstappunten (TOP’s) zorgen voor opvang van recreanten bij kernen en bijzondere deelgebieden. De Linge wordt ontwikkeld tot een landschappelijke en recreatieve ontwikkelingsas. Bij de dorpen worden aantrekkelijke ommetjes gerealiseerd. Het fietsknooppunten systeem ontsluit het gehele buitengebied van de gemeente en verbindt dit met de regio.
32
Actieprogramma 7.1 Inleiding
7.2 Acties: routes
De toeristisch-recreatieve visie uit het vorige hoofdstuk is in dit laatste hoofdstuk vertaald naar een concreet actieprogramma. De projectideeën zijn mede samengesteld op basis van gesprekken met diverse organisaties en de ideeën die op 19 februari 2008 tijdens de workshop met het veld zijn gegenereerd. In bijlage 2 staat een overzicht (groslijst) van alle ideeën die tijdens deze bijeenkomst zijn aangedragen.
1 Realiseren van lokale ommetjes Onder de inwoners van de verschillende kernen is er grote animo voor het realiseren van lokale wandelommetjes. De ommetjes moeten door de landschappelijk aantrekkelijke gebieden rondom de kernen lopen. Mogelijke locaties liggen bij Hollanderbroek/Oostermeint, Landgoed Loenen, Park Lingezegen, Landgoed Hemmen, Park Danenberg, bij Valbrug en Zetten en in de uiterwaarden van Waal en Nederrijn. De exacte locaties moeten met betrokkenen worden vastgesteld. Voor het draagvlak en de realisatiekansen is het van wezenlijk belang dat grondeigenaren en boeren direct vanaf de eerste ideevorming bij de ontwikkeling van de ommetjes betrokken worden. Dit geldt ook voor lokale cultuur-, natuur- en landschaporganisaties. Bij de ontwikkeling van de ommetjes wordt bij voorkeur aangesloten op oude paden, zoals kerkepaden. Op locaties met een verhaal of bezienswaardigheid worden informatieborden geplaatst. Deze locaties kunnen worden uitgebreid tot pleisterplaats.
De projectideeën zijn, in overeenstemming met de beleidsdoelstellingen, ingedeeld in de volgende categorieën: • Routes • Dagrecreatie • Verblijfsrecreatie • Promotie, informatievoorziening en organisatie De projectideeën omvatten zowel kleinschalige activiteiten die snel realiseerbaar zijn en waarbij op korte termijn resultaten zichtbaar worden, als ook projecten die ambitieuzer zijn en waarvoor een langere adem nodig is. Dit actieprogramma moet gezien worden als een meerjarenwerkplan, dat kan worden aangepast en aangevuld op basis van voortschrijdend inzicht en nieuwe marktkansen.
2 Ontwikkelen van een wandelroutenetwerk De lokale ommetjes die vanuit de verschillende kernen en recreatiegebieden gerealiseerd worden kunnen met elkaar verbonden worden, zodat een routenetwerk ontstaat. Een dergelijk routenetwerk is een regionaal wandelproduct voor de Stadsregio Arnhem-Nijmegen en moet ook regionaal worden opgepakt in een samenwerking tussen gemeenten, Stadsregio Arnhem-Nijmegen en RBT-KAN.
De projecten worden eerst kort toegelicht. In de slotparagraaf wordt een schematisch overzicht gegeven van de projecten en de betrokken partijen, de rol van de gemeente, de fasering en een kostenindicatie.
33
3 Fietsknooppuntensysteem Het fietsknooppuntensysteem wordt vanaf 2008 gerealiseerd voor het gehele grondgebied van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. De Stadsregio Arnhem Nijmegen is verantwoordelijk voor de realisatie van het netwerk. De ligging van het netwerk is al bepaald. Het fietsnetwerk zal een belangrijke bijdrage en meerwaarde geven aan het toeristischrecreatieve product van de stadsregio, als ook van de gemeente Overbetuwe. Bij de ontwikkeling is rekening gehouden met een goede aansluiting op het fietsnetwerk van de Veluwe. In de westelijk gelegen regio Rivierenland c.q. Betuwe moet het fietsknooppuntensysteem nog ontwikkeld worden. Hier zal de aansluiting in de toekomst gerealiseerd moeten worden.
5 Verbeteren verkeersveiligheid Met verbeteren en uitbreiden van het fietsroutenetwerk neemt het belang van veilige wegen en paden voor fietsers alleen maar toe. Belangrijk aandachtspunt zijn de wegen op de winterdijken van Nederijn en Waal. Onderzocht moet worden op welke wijze de verkeersveiligheid en beleving van rust en landschap het best gewaarborgd kan worden. Dit kan bijvoorbeeld door een (gedeeltelijke) afsluiting voor autoverkeer of verkeersremmende en snelheidbeperkende maatregelen. Ook op de Weteringsewal die langs de Linge loopt, is de verkeersveiligheid een aandachtspunt. Hier kan het verbeteren van de verkeersveiligheid voor de recreant gekoppeld worden aan de ecologische en landschappelijke versterking van de Linge. Mogelijk kan daarbij een vrijliggend fietspad langs de Linge worden gerealiseerd.
4 Realiseren TOP’s en pleisterplaatsen Wanneer het routenetwerk (voor o.a. wandelen en fietsen) in de gemeente Overbetuwe wordt uitgebreid en doorontwikkeld is het eveneens belangrijk een aantal goed herkenbare en bereikbare startpunten voor routes te realiseren. Deze zogenaamde Toeristische Overstappunten (TOP’s) liggen bij voorkeur in of nabij een dorpskern of recreatiegebied. De TOP is duidelijk gemarkeerd en voorzien van voldoende parkeergelegenheid (bij voorkeur bestaand parkeren) en ligt eveneens in de directe nabijheid van een horecavoorziening. Verder is de TOP voorzien van informatieborden en is het een vertrekpunt voor diverse routes. Eventueel worden bij de TOP ook verhuurmogelijkheden van fietsen aangeboden. Potentiële locatie voor een TOP zijn: Strandpark Slijk-Ewijk, Park Lingezegen, de Rijkerswoerdse Plassen en de kernen Elst, Zetten, Randwijk en Heteren. Verder is het in aanvulling op de routestructuren eveneens wenselijk kleinschalige pleisterplaatsen te realiseren. Deze pleisterplaatsen moeten op strategische plaatsen (bijvoorbeeld op knooppunten van routes, op mooie uitzichtpunten of bij bezienswaardigheden langs de routes) gerealiseerd worden. De pleisterplaatsen kunnen bestaan uit (een combinatie van) zitbankjes, picknickplaatsen, schuilhutten en informatieborden.
6
Uitvoeren haalbaarheidsonderzoek fiets-/voetveren HetererenRenkum en Slijk-Ewijk-Beuningen Door het realiseren van een aantrekkelijke verbinding over de Nederrijn tussen Betuwe en Veluwe en over de Waal tussen Betuwe en het Rijk van Nijmegen wordt het routenetwerk voor fietsen en wandelen aanzienlijk versterkt. De ontwikkelingen sluiten bovendien uitstekend aan bij de beoogde extensieve recreatie ontwikkelingen aan de Plas van Wijck en bij de ontwikkelingen bij Landgoed Loenen en Strandpark Slijk-Ewijk. Vanuit de gemeente Renkum bestaat ook interesse in het realiseren van een dergelijke veerverbinding. 7 Thematische routes ontwikkelen Gebruik makend van het fiets- en wandelnetwerk kunnen verschillende thematische routes worden ontwikkeld. Ze moeten bij voorkeur aansluiten op de kernkwaliteiten en thema’s van de gemeente Overbetuwe. Gedacht kan worden aan onder meer een streekproductenroute, een monumentenroute, een boomgaardroute of een landgoederenroute. Ook kunnen er in aansluiting op de goede ontsluiting per spoor diverse routes ontwikkeld worden.
34
9 Versterken kanomogelijkheden Linge en zegen In de afgelopen jaren zijn al verschillende kanovoorzieningen op en aan de Linge gerealiseerd. Deze voorzieningen dienen een upgrade te krijgen. Daarnaast verdient het aanbeveling alternatieve routes te ontwikkelen. Bij voorkeur wordt gezocht naar ‘rondjes’ om te kanoën. Uitbreiding is bijvoorbeeld mogelijk naar Strandpark Slijk-Ewijk via de Verloren Zeeg en naar de Nederrijn via het Lingekanaal. Op dit moment is er geen kanoverhuur aan het Overbetuwse deel van de Linge. Kanoverhuur zou gerealiseerd kunnen worden bij Park Lingezegen of bij Strandpark SlijkEwijk. 10 Nieuwe routevormen Naast de hiervoor genoemde routes zijn er ook andere routevormen die ontwikkeld kunnen worden. Voor een deel gaat het om sportieve of avontuurlijke routes die kunnen aansluiten bij de ontwikkeling van Park Lingezegen, zoals een nordic walking-route, een skate-route of GPSPDA-routes. Eventueel past ook een mountainbike-route in de programmering van het park. Daarnaast wordt zowel aan de Waal als aan Nederrijn ingezet op de ontwikkeling van een doorlopende struinroute langs de rivier. Ook routes of excursies onder begeleiding van een gids kunnen tot de nieuwe mogelijkheden behoren. 7.3 Acties: dagrecreatie 8 Ontwikkelen ruiterroutes Hoewel Overbetuwe (Elst) en Lingewaard (Bemmel) bekend staan om hun paardenmarkten en paardenhouderijen, ontbreken vooralsnog ruiterroutes binnen deze gemeenten. Om hierin verandering te brengen zal in eerste instantie worden ingezet op het realiseren van ruiterroutes binnen de ontwikkeling van Park Lingezegen. Vervolgens kunnen de ruiterroutes worden uitgebreid over het hele grondgebied van beide gemeentes. Binnen dit project kunnen Overbetuwe en Lingewaard samenwerking zoeken en gezamenlijk hun recreatieve imago op het gebied van paarden versterken.
11 Streekproducten en specialiteiten aanbieden Het aanbieden van ambachtelijke streekproducten en Betuwse specialiteiten wordt aangemoedigd. Uiteraard moet daarbij gedacht worden aan diverse soorten fruit: van appels en peren tot kersen en frambozen. Maar ook aan vlees, groeten en eieren. Vervolgens zijn er talrijke ambachtelijke producten die hiervan afgeleid worden, zoals vruchtensap, wijn, -likeur, -cider, -jam en –siroop. De producten kunnen worden aangeboden in winkels, op markten, bij agrarische bedrijven en worden verwerkt in het menu van restaurants. De Betuwe geniet landelijke bekendheid door het fruit en kan zich dus uitstekend met streekproducten profileren. Een organisatie die op regionale schaal de kwaliteit van
35
binnen haar grenzen. Bovendien is het thema onderdeel van de regionale identiteit. In het gemeentelijk Erfgoedplan zijn al diverse ontwikkelingskansen aangegeven welke hier worden onderschreven, zoals het ontwikkelen van: • de tempelresten van Elst tot cultuurattractie; • evenementen rond het thema Romeinen en Bataven; • reconstructie van de Grote Molenstraat; • thematische routes; • een historische speeltuin. Tenslotte kan ook hier, vergelijkbaar met het Fruitpark, gedacht worden aan een Limespark met ruimte voor educatie, activiteiten en vermaak.
streekproducten waarborgt is Betuws Best. Hierbij kan aansluiting gezicht worden. Tenslotte behoort bijvoorbeeld ook het organiseren van workshops waarin streekproducten op ambachtelijke wijze worden vervaardigd tot de mogelijkheden. Net als het aanbieden van (groeps)spelen in de boomgaard en de mogelijkheid om zelf fruit te plukken. De gemeente ontwikkelt deze producten niet zelf, maar wil ideeën van ondernemers hiervoor positief benaderen. 12 Plattelandsverbreding De gemeente Overbetuwe wil ontwikkelingsruimte bieden voor toeristisch-recreatieve en aanverwante ontwikkelingen bij agrariërs. Gedacht kan worden aan onder meer theetuinen, educatieve bedrijven, landwinkels en routes over boerenland. Het voortbestaan van de agrarische bedrijven is van belang voor het in tact blijven van het karakteristieke landschap in de gemeente. Hun rol voor natuur- en landschapsbeheer is zeer belangrijk. De gemeente ontwikkelt de agrotoeristische producten niet zelf, maar wil ideeën van ondernemers hiervoor positief benaderen. 13 Ontwikkelen Fruitpark Een concreet idee waarin bovengenoemde plattelandsverbreding en ontwikkeling van streekproducten gecondenseerd kan worden, is het realiseren van een Fruitpark. Een mogelijke locatie is Park Lingezegen, maar wellicht is er ook elders binnen de gemeente ruimte. De Betuwe is fruit en in het Fruit- of Betuwepark kunnen bezoekers kennismaken met het hedendaags verhaal en de historie van de Betuwe en het fruit. Naast een variëteit aan boomgaarden met vele rassen, waardoorheen een educatieve route voor bezoekers is uitgezet, is er ook ruimte voor allerlei activiteiten rond ambachtelijke streekproducten. De gemeente ontwikkelt een dergelijk product niet zelf, maar wil ideeën van ondernemers en belangenorganisaties hiervoor positief benaderen. 14 Versterken Limes beleving De geschiedenis van de Romeins/Bataafse periode en in het bijzonder de Limes (de oude Romeinse Rijksgrens) krijgt in Nederland steeds meer aandacht. De gemeente Overbetuwe heeft naast de Tempelresten in Elst, waarschijnlijk ook twee castella, één bij Driel en één bij Randwijk
36
7.4 Acties: verblijfsrecreatie
15 Plas van Wijck ontwikkelen Voor de Plan van Wijck wordt een plan opgesteld door gemeente, Dekker van de Kamp en betrokken partijen. De insteek is om het gebied rond de Plas van Wijck te ontwikkelen tot een extensief recreatiegebied in de uitwaarden, waarin naast natuurontwikkeling vooral natuurbeleving en recreatief medegebruik centraal staan. Hier is ruimte voor wandel- en struinroutes, een vogelkijkhut en indien mogelijk een recreatiestrandje. Onderzocht moet worden of de plas kan voldoen aan de strenger wordende eisen voor zwemwaterkwaliteit en of er door het recreatiestrandje geen verkeeroverlast ontstaat op de dijk en in het centrum van Heteren. Bij de ontwikkeling van de Plas van Wijck zal rekening gehouden worden met de bedrijvigheid van de steenfabriek. Verder kan een relatie gelegd worden tussen de plas en het Smalspoormuseum en de herontwikkeling van het voet-/fietsveer Heteren-Renkum.
17 Ontwikkelen van niet-alledaagse overnachtingsmogelijkheden De hedendaagse toerist is op zoek naar een onderscheidend product en een unieke beleving. Om bij de toerist, die heel wat gewend is, in het vizier te komen, is het belangrijk een onderscheidend product aan te bieden. Een idee hiervoor is bijvoorbeeld overnachten in het hooi of in een boerenkamer (B&B). Bij het zoeken naar alternatieve, vernieuwende vormen van verblijfsaccommodatie kan worden ingespeeld op trends als de wens om te verblijven in een natuurlijke omgeving en de beleving van authenticiteit. Het kan gaan om kleinschalige tot middelgrote accommodaties. Voorbeelden zijn een hangmathotel, een natuurcamping in de uiterwaarden, een ecologisch ‘cradle to cradle’ hotel of een design ‘bed and breakfast’ met thematische kamers. De gemeente ontwikkelt deze producten niet zelf, maar wil ideeën van ondernemers hiervoor positief benaderen.
16 Beter benutten evenementen Binnen de gemeente Overbetuwe worden reeds vele evenementen georganiseerd. Het merendeeel van deze evenementen heeft een lokaal karakter. Bij de ontwikkeling van nieuwe evenementen kan nog beter aansluiting gezocht worden met de onderscheidende thema’s voor Overbetuwe zoals, streekproducten, Romeinen en Bataven, WOII, sport, gezondheid en avontuur. Gedacht kan bijvoorbeeld worden aan een historisch festival rond het thema Romeinen en Bataven, dat in Park Lingezegen wordt gehouden, of het Romeins Festijn op het Archeologisch veld. Een ander voorbeeld is een ‘Kijk bij de boer” evenement waarbij de fruittelers hun bedrijven een dag voor belangstellenden openen. Ook kan een evenement plaatsvinden rond het kunstgehalte in de gemeente. Tijdens een dergelijk evenement openen de kunstenaars in de gemeente hun deuren. Kunst wordt op verschillende plekken in de gemeente tentoongesteld en er vinden kunstworkshops plaats. In Park Lingezegen en mogelijk bij Strandpark Slijk-Ewijk is ruimte voor meer grootschalige evenementen zoals een dance-, pop- of klassiekfestival. Ook kan gedacht worden aan grootschalige sportevenementen.
37
18 Ontwikkelen kleinschalig verblijven bij de boer De gemeente Overbetuwe wil ruimte bieden aan agrotoeristische ontwikkelingen. Hierbij kan gedacht worden aan minicamping of kamperen bij de boer, aan logies of ‘bed and breakfast’ bij de boer en aan groepsaccommodaties. Indien er overnacht wordt op een agrarisch bedrijf, leidt dit bovendien tot neveninkomsten voor de betreffende agrariër en kan een bedrijf mogelijk langer blijven voortbestaan. Het voortbestaan van de agrarische bedrijven is van belang voor het in tact blijven van het karakteristieke landschap in de gemeente. De gemeente ontwikkelt deze producten niet zelf, maar wil ideeën van ondernemers hiervoor positief benaderen. 7.5 Acties: informatie, promotie en samenwerking 19 Geleiding en bewegwijzering Om de recreatieve automobiliteit binnen de gemeente zoveel mogelijk te beperken moet een goede en uniforme bewegwijzering worden gerealiseerd naar de TOP’s en overige recreatieve voorzieningen. Vanuit de TOP’s kunnen recreanten te voet of per fiets de omgeving gaan verkennen. Om daarnaast de plaatselijke horecaondernemers meer te laten meegenieten van de wandelaars en fietsers binnen de gemeente, dienen routes in de buurt van een horecaonderneming, direct langs de onderneming te lopen. Ook kunnen er in bestaande routes wegwijzers worden geplaatst naar de horecagelegenheden.
21 Website gemeente aanpassen Naast de toeristisch-recreatieve website van RBT-KAN is het van belang dat de internetsite van de gemeente Overbetuwe, die ook toeristischrecreatieve informatie bevat wordt uitgebreid. Hierbij kunnen links gerealiseerd worden naar de verschillende toeristisch-recreatieve voorzieningen en ondernemers binnen de gemeente.
20 Toeristische informatie verspreiden Toeristische informatie, brochures, routeboekje en kaartmateriaal moeten door middel van folderkasten beschikbaar worden gesteld bij verschillende logiesverstrekkers en horecaondernemers. Op deze wijze kunnen bezoekers aan Overbetuwe op diverse locaties hun toeristischrecreatieve informatie verkrijgen. Het is mogelijk om voor de verspreiding van de toeristische informatie een contact af te sluiten met RBTKAN. De toeristisch-recreatieve informatie moet verder ook beschikbaar zijn in de wijdere regio. Ten slotte moet al het promotie- en informatiemateriaal uniform (zelfde lay-out) en goed herkenbaar zijn.
22 Arrangementen uitbreiden Ondernemers, gemeente en belangenorganisaties op het gebied van kunst, cultuur, natuur en historie moeten gezamenlijk arrangementen opstellen. Hierbij kan gemikt worden op arrangementen van een dagdeel, een dag of meerdere dagen. Het gaat hierbij om het aantrekkelijk combineren van activiteiten (b.v. fietsen, wandelen, workshops volgen,
38
duiken, golfen), eten en drinken (b.v. horeca en streekproducten) en overnachtingen (bij de accommodaties in Overbetuwe). Bij het samenstellen van arrangementen moet natuurlijk ook gebruik worden gemaakt (samenwerking worden gezocht) met voorzieningen in de regio ArnhemNijmegen. De thema/s “Authentiek genieten in de Betuwe” en “Hedendaags vermaak in de stadsregio” bieden volop aanknopingspunten voor de samenstelling van arrangementen. Voor verschillende doelgroepen is een aanbod te realiseren, enkele voorbeelden zijn • Plattelandsarrangementen: overnacht op het platteland en breng een bezoek aan een boerderij waar iets te leren valt; • Actieve arrangementen: actieve wandel- of fietstocht in combinatie met een overnachting; • Streekproduct-arrangementen; leer meer over waar ons eten vandaan komt bij producenten van streekproducten; • Stad- en plattelandarrangementen: bezoek aan de stad Arnhem of Nijmegen en overnachten op een bijzondere locatie in Overbetuwe. Arrangementen maken betekent samenwerken. Het opbouwen van samenwerkingsrelaties tussen verschillende organisaties binnen de toeristisch-recreatieve sector is een positief neveneffect van het werken aan arrangementen.
Het is van belang dat goed gecommuniceerd wordt tussen de diverse actoren in het toeristische veld en dat men bovendien goed op de hoogte is van elkaars activiteiten, mogelijkheden en beperkingen. Structureel overleg, begrip voor elkaars situatie, afstemming en taakverdeling zijn hiervoor noodzakelijk. Daarbij moet voortdurend gewerkt worden vanuit één visie op de toeristische ontwikkeling en één pakket aan maatregelen. Het voorliggende beleidsplan vormt daartoe een eerste leidraad. Binnen het platform werken toeristisch-recreatieve ondernemers, RBTKAN en gemeente met elkaar samen. Een belangrijke taak van het platform is de ontwikkeling van toeristisch-recreatieve producten voor Overbetuwe. Deze producten worden vervolgens door RBT-KAN in de markt gezet. Voorbeelden hiervan zijn folders, arrangementen, routes en eventueel evenementen. Het platform is hierin de initiator en zoekt vervolgens per project een taak- of werkgroep. Die kan bestaan uit leden van het platform, maar ook uit buitenstaanders (bijvoorbeeld organisaties op het gebied natuur, landschap en cultuurhistorie). Het is belangrijk dat men direct met relatief eenvoudige en snel uitvoerbare projecten aan de slag gaat, zodat op korte termijn succes geboekt wordt en het Platform zich hiermee naar buiten toe kan profileren. Aan de financiering van projecten vanuit het platform zullen gemeente en bedrijfsleven gezamenlijk een bijdrage moeten leveren. Projecten die commercieel te exploiteren zijn door een private partij worden niet gefinancierd vanuit het platform.
23 PRET versterken Voor de toeristisch-recreatieve toekomst van Overbetuwe is een goed georganiseerd en verenigd toeristisch-recreatief werkveld van essentieel belang. Niet alleen om eenheid binnen de gelederen te smeden, maar vooral ook om concrete zaken daadwerkelijk van de grond te krijgen.
39
7.6 Overzichtstabel actieprogramma Project
Betrokken partijen
Rol van gemeente
Termijn
Kostenindicatie gemeente
Dorpsraden, grondeigenaren (boeren, landgoedeigenaren, waterschap), natuuren cultuurhistorische organisaties, PRET, Uiterwaarde, Landschapsbeheer Gelderland
Initiëren, faciliteren
2008 – 2015
€ 15.000 (planontwikkeling)
Stadsregio Arnhem-Nijmegen, Uiterwaarde, PRET, RBT-KAN Stadsregio Arnhem-Nijmegen, RBT-KAN, gemeenten
Stimuleren, faciliteren
2010 – 2015
P.M. (regionaal project)
faciliteren
2008-2010
Stadsregio Arnhem-Nijmegen, RBT-KAN, Uiterwaarde, ondernemers, PRET Gemeente, waterschap
Faciliteren, initiëren
2008 – 2015
Jaarlijks c.a. € 1.500 voor onderhoud (komende vijf jaar) € 10.000 (planontwikkeling)
Initiëren
2008 – 2010
6. Realiseren voet-fietsveer Hetereren-Renkum en voet-fietsveer Loenen- Beuningen 7. Thematische routes ontwikkelen
Gemeenten, Uiterwaarde, Rijkswaterstaat
Faciliteren
2010 – 2012
PRET, RBT-KAN, natuur- en cultuurhistorische organisaties
Stimuleren
2008 – 2015
8. Ontwikkelen ruiterroutes
Stimuleren, faciliteren Stimuleren
2010 – 2015
9. Versterken kanomogelijkheden Linge en zegen
Stadsregio Arnhem-Nijmegen, RBT-KAN, Uiterwaarde Uiterwaarde
10. Nieuwe routevormen
Uiterwaarde, PRET, RBT-KAN
Stimuleren, initiëren
2008 – 2015
Dagrecreatie 11. Streekproducten en specialiteiten aanbieden 12. Plattelandsverbreding
Ondernemers, agrariërs Ondernemers, agrariërs
Faciliteren Faciliteren
2008 – 2010 2008 – 2015
Routes 1. Realiseren van lokale ommetjes
2. Ontwikkelen van een wandelroutenetwerk 3, Realiseren fietsknooppuntensysteem
4. Realiseren TOP’s en pleisterplaatsen 5. Verbeteren verkeersveiligheid
40
2008 – 2012
€ 15.000 (planontwikkeling) € 15.000 (planontwikkeling) € 5.000 (jaarlijkse bijdrage aan folders) P.M. (regionaal project) € 10.000 (planontwikkeling) € 15.000 (planontwikkeling) n.v.t. n.v.t.
13. Fruitpark
Ondernemers, agrariërs
14. Versterken Limes beleving 15. Plas van Wijck ontwikkelen 16. Evenementen ontwikkelen Verblijfsrecreatie 17. Ontwikkelen van niet-alledaagse overnachtingsmogelijkheden 18. Ontwikkelen verblijven bij de boer Informatie, promotie en samenwerking 19. Geleiding en bewegwijzering 20. Toeristische informatie verspreiden 21. Website gemeente aanpassen 22. Arrangementen opstellen 23. PRET versterken
2010 – 2012
n.v.t.
Ondernemers, cultuurhistorische organisaties Gemeente en Dekker van de Kamp Ondernemers, belangenorganisaties
Faciliteren, stimuleren Stimuleren, faciliteren Faciliteren Faciliteren
2008 – 2012
P.M. (diverse Projecten) kostenneutraal P.M. (in het kader van cultuurbeleid)
Ondernemers
Faciliteren
2008 – 2015
n.v.t.
Ondernemers, agrariërs
Faciliteren
2008 – 2015
n.v.t.
Gemeente, RBT-KAN, PRET, Uiterwaarde RBT-KAN
Initiëren, faciliteren
2010 – 2015
Stimuleren
2008 – 2010
Gemeente Ondernemers, PRET, RBT-KAN PRET, ondernemers, gemeente, RBTKAN
Initiëren Stimuleren Initiëren
2008 – 2010 2008 – 2015 2008 – 2010
€ 100.000 (uitvoeringskosten) € 10.000 - 25.000 (jaarlijks) € 5.000 n.v.t. n.v.t.
41
2012 – 2015 2008 – 2012
42
Bijlage 1
Presentielijst Workshop 19 februari 2008 Beleidsplan recreatie en toerisme Overbetuwe
Naam Paul Doekes Harry Wiebing Magda Rein Frans van Lijnden Jolanda Kuiper R. Rietveld Chris Zwerver Rienk Miedema Ineke van Gastel Jacques Zwartkruis Frans Kosters M. Borgers I. Kok Marinus v.d. Linde Jan van den Brandhof Bas Colen Walter van Zoggel Pauli Dings Margreet Jelemen Gertjan Gerritsen Erla Braskamp Gé Bauw Leo Starink Eef Leenders Jan Peters Ineke van Druten N. Wiegman Suzan Wiltink I.W. Gijsberts
Organisatie Buurtteam Liefkenhoek
Jurriaan de Mol Wijnand Alink Toon Osterlok Wim Hoogerbrug Johan van Maanen Fam. Michiel v.d. Toorn Jacqueline Hermeling Famke Welling Frits Witjes Paul Rooijackers Arend Middelburg Rob van Ham
Dorpsraad Zetten Hemmen Landgoed Hemmen Provincie Gelderland Dorpsraad Zetten Hemmen Hulpverlening Gelderland Midden Dorpsraad Randwijk Dorpsraad Randwijk Gemeente Overbetuwe Wandel Platform Gemeente Lingewaard Gemeente Lingewaard Dorpsraad Heteren Kasteeltuin Hemmen Gemeente Overbetuwe Dorpsraad Oosterhout Dorpsraad Oosterhout IVN Rijn Waal IVN Rijn Waal St. Platform Recreatie en Toerisme St. Platform Recreatie en Toerisme Overbetuwe Groen Museum 'De Tip' Museum 'De Tip' Historische Kring Oosterhout Florence Nightingale Instituut Gemeente Overbetuwe Camping De Hoge Brug
43
RBT KAN Gemeente Overbetuwe Dorpsraad Valburg LTO Dorpsraad Driel Uit®waarde gemeente Overbetuwe gemeente Overbetuwe Grontmij│Route IV Grontmij│Route IV
44
Bijlage 2
Groslijst van ideeën Workshop 19 februari 2008
Tijdens de Workshop beleidsplan Recreatie en Toerisme Overbetuwe zijn met behulp van de cross-over-methode ideeën voor de toeristischrecreatieve ontwikkeling verzameld. Bij de cross-over-methode houden de deelnemers korte interviews met elkaar. De onderwerpen zijn vooraf gestuurd, te weten: dagrecreatie, routes en landschapsbeleving, verblijfsreceatie en promotie/informatie en samenwerking. Deelnemers verzorgden zelf de aantekeningen.
• Rijkerswoerdse plassen meer intensievere recreatie. Strandpark Slijk Ewijk minder intensief. Zo laten.
• Meer voorzieningen in de vorm van bezoekerscentrum op thema met faciliteiten. Ook op zondag open!
• Kleinschaligheid / eigen karakter behouden. • Meer voorzieningen, bestaande beter (aantrekkelijker) inrichten en/of
Hieronder volgt een overzicht van de ideeën uit deze workshop. Het betreft hier geen projecten die per definitie uitgevoerd gaan worden. Het is niet meer dan een lijst met ideeën voor projecten, rijp en groen. Deze lijst is als bijlage opgenomen om geen van de ideeën verloren te laten gaan. Mogelijk kan er op een later tijdstip, wanneer het actieprogramma al deels is uitgevoerd, opnieuw gebruik worden gemaakt van de lijst met ideeën.
• • • •
Dagrecreatie • Gebruik maken van bestaande voorzieningen en meer op de kaart • • • •
• •
gaan zetten. Promotie van bestaande voorzieningen. Meer verbeelden van cultuurhistorie. Kunstroutes ontwikkelen. Jaarlijks terugkerend popevenement in Park Lingezegen of klassieke muziek in een cultuurcentrum.
• • •
45
uitbreiden. Oostkant (Lingezegen) Slijk-Ewijk ‘outdoor’ afbakenen. Gemeente en betrokken partijen. Kwaliteit en duurzaamheid waarborgen tijdens overleg. Diverse nieuwe activiteiten nodig in Park Lingezegen. Bestaande ontwikkelingen versterken (kerk Elst en diverse kerkenroutes). Uitsluitend voor mensen uit de kernen en regio. Voor fietsers, wandelaars. Paardenroutes. Ontwikkelingen door gemeente, provincie + KAN. Ook boeren erbij betrekken (biologische landbouw). Aanleggen groot fruitpark en wandelpaden er doorheen. Sportevent, Strandpark Slijk-Ewijk binnen de perken houden, zodat karakter niet verandert voor de regio. Recreatieschap oké, geen wildgroei, toezicht is noodzakelijk. Kernwaarden uitbuiten, cultuurhistorie. Nijmegen doen bijvoorbeeld veel aan ‘de geschiedenis naspelen’ in landschappelijk context.
• Evenementen,festival historische ambachten (fruitteelt). Historische • • • • • • • • • • • • • • •
• Intensief contact met boeren/landeigenaren: ‘overstapjes’ stimuleren
tuin Lent en museumboerderij de Tip zouden meer kunnen samenwerken. Rijkerwoerdse plassen, meer voor kinderen ontwikkelen richting Arnhemse bevolking door Recreatiemaatschappij. Voorzieningen kort bij woonwijken. Voor mensen uit die woonwijken. Door recreatieschap en gemeentes als er behoefte bestaat vanuit de woonwijk. Let op overlast voor agrariërs bij wandelpaden. Wie gaat wandelpaden onderhouden. Ontwikkeling van wandelnetwerken, rustpunten/terrasjes bij lokale bedrijven/boerderijen voor streekgebonden producten. Kleinschalige, streekgebonden cultuur promoten bijvoorbeeld appels plukken sap maken, Betuwe fruit profileren. Kanotochten via de zegen naar de Linge. Gezinnen met jonge kinderen moeten gelegenheid hebben om de Betuwe te beleven. Oude lokale verbindingen in ere herstellen voor wandelaars en fietsers. Aanleg groot fruitpark met hoogstam en laagstam, met naambordjes (fruitsoorten), een verzameling van fruitrassen (15 soorten) met zitjes en wandelpaden. Wandelpaden door weilanden met overstapjes, heiningen, geen honden mee. Struinpaden aanleggen in uiterwaarden, oude kerkenpaden herstellen, aansluiten verschillende wandelroutes. De Limes moet ontwikkeld worden in onze gemeente. Castellum in Randwijk opgraven. Meer horeca bijtijds open en ’s morgens koffie en koek. Kanoroutes ontwikkelen.
• •
•
en beheersvergoedingen. Bedoeld voor liefhebbers van rust/ruimte en landschap zowel locals en toeristen. Moet worden uitgevoerd door gemeenten. Aansturing regionaal/provincie RBT. Koppel de behoefte aan dagrecreatieve voorzieningen aan een plaatselijke behoefte aan natuurbeleving in een ontsloten landschap. Grote toeristische trekkers zo dicht mogelijk bij Arnhem, Nijmegen. Kleine toeristische trekkerts rondom/bij de kleine woonkernen. Voor plaatselijke bevolking in combinatie met recreanten van buitenaf. Door de markt en de regionale bureaus.. Grote trekkers bij Park Lingezegen en de plassen voor eigen inwoners en daarbuiten en voor een deel ook van buiten de regio.
Routes en landschapsbeleving • Kanoën op de Linge, opknappen voorzieningen bijvoorbeeld • •
• • • • •
46
overstapplaatsen. (welke mogelijkheden zijn er?) Struinen in de uiterwaarden. Goede contacten met grondeigenaren (privé). Skateroutes op de dijken. Autoluw maken!!! Dus ook voor fietsen. Denk aan de Weteringsewal (autoluw maken!). Doelgroep: natuur (struinen) sportief, gezondheid etc. Niet alleen toerisme, maar zeker ook voor de recreant! Eerst plaatselijk dan landelijk. Verblijfsrecreatie vooral voor rustzoekers. Uit te bouwen door Recreatiemaatschappij. Meer samenwerken, vooral met grondeigenaren. Regio Arnhem Nijmegen = Betuwe -> Overbetuwe en Lingewaard, dit verduidelijken voor consument. Openstellen prikkeldraad en borden weg, mooier A50 onder graffiti voor beleving aankleding.
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Routes voor paarden. Wandelen door landerijen. Mountainbike routes. Linge in oude staat voor kano varen. Kerkenpaden in ere herstellen. Skaten op dijken en ommetjes door binnengebied. Houtwallen combineren rond de dorpen door A50 (Heteren) en voor eigenaren toeslagvergoeding voor gebruik. Wandelpad over de teen van dijk + zomerdijk Driel – Randwijk, voor ingezetenen bedoeld. Natuurgebieden openstellen voor beleving natuur. Verblijfsrecreatie trekkershutten meer bij elkaar. Geen routes aanleggen -> maar zelf laten ontdekken. Natuurwaarde/rustgebieden -> weinig toerisme toegestaan! Uiterwaarden moeten struingebieden worden. Iedere kern een historische wandeling. Fietsknooppunt + GPS coördinatie. Dijken autoluw Uitvoering routes door gemeente + RBT KAN Combineer ‘ommetjes’ Zetten, Randwijk, Heteren. Zie dorpsraden: Zetten, Randwijk, Heteren -> uitgewerkte routes aanwezig + terrasjes met streekgebonden producten. Fruitpark + wandelpaden aanleggen. Kanoroutes/verhuur -> Linge Paardenroutes -> langs de Rijn. Fietsen, wandelen, rustige activiteiten door uiterwaarden en rustgebieden, Loenen verbinden met Slijk-Ewijk langs speerpunten van de gemeente. Regionale + bovenregionale bezoekers voor iedereen. Provincie/gemeente + RBT -> financieel.
• Route langs Rijn + Heterense Plas om te wandelen + fietsen + Park Lingezegen, bedoeld voor eigen bevolking en KAN-gebied.
• Geregeld door gemeente, betere nummering, veel vernielingen, •
•
•
•
47
meldpunt daarvoor ontwikkelen. Wandelen, fietsen, skaten, paardrijden, kanoën, mountainbiken bij recreatieplas Slijk Ewijk, Hemmen, Lingezegen, rekeninghoudend met geluidshinder. Doelgroep: iedereen, inwoners, verblijfsrecreatie, dagrecreatie. Recreatieschap zorgt voor uitvoering gemeente. Verbinden van bestaande paadjes, info bij de lokale mensen in Zetten. Voor wandelaars: ° Schoolroute ° bouwweg, om Rieshout heen ° verbinding naar Waterwingebied ° Rieshout -> Hemmen Uitvoering: iemand van de dorpsraad (Rembrand Rietveld). LAW en Boerenlandpad: contact mee. Belemmering: geen toegankelijkheid, dus: ° Toegankelijkheid vergroten ° Paden aanleggen door gemeente en overkoepelend organisaties + landeigenaren. Voorbeeld: Drenthe, wandelpad Hemmen -> Linge (westen) doortrekken. Prima als er routes komen, alleen wanneer er respect is voor en behoud van de huidige situatie: Niet in uiterwaarden vanwege natuurwaarden. Wel als verbinding tussen dorpen, landgoed, waterplas. Samenwerking met historische kring en IVN ° begeleiding; ° routebeschrijving; ° gids; ° spel.
• Uitvoering door meerdere projecten levert meerwaarde per • • • • • • • • • • • • • • • • • •
° Voor inwoners – bewoners Arnhem + Nijmegen + Recreanten.
doelgroep, een andere route. Wandelen, fietsen. Alles kan, afhankelijk van (deel)gebied. In nabijheid woonkernen (Ommetjes). Verbindingen typen wandel- en fietsroutes (Lingezegen – Hemmen) (wandelnetwerk). Onderscheid voor mensen die hier wonen (Ommetjes). Voor bewoners, regio en toeristen. Bewoners kijken naar doelgroep (ouderen, gehandicapten, kinderen). Gemeente (trekker) met betrokken organisaties, afhankelijk om route en situatie voor Ommetjes bewoners erbij betrekken. Ruiterpaden ook aansluiten, agrarisch gebied noord van zuid. Rivierengebied met Veluwe – herstel kerkenpaden. Struinroutes langs de Waal Linge dekanaliseren, bevaarbaar maken. Verbinden wandelroutes + fietsroutes (LAW) netwerk. Terrasjes met streekgebonden producten. Kanoën + waterfietsen, paardrijden. Bij Meinerswijk- aanleg sportbrug – wandelbrug. + combineren. Vrijliggende wandelpaden. De Rijn + Waal Ommetjes + routes met LAW. Koppelen van natuurbeleving Noord-Zuid en versterken door middel van nieuwe aanleg. Groen / bos studeren. Voornamelijk in het Park Lingezegen ° Vergrijzingsgroep: 65 – 80+. Binden aan de economische drager van de dorpen. ° Kleinschalig bewoners. ° Waterplassen en dergelijke voor jeugd en extern.
Ontsluiting wandelend van de Betuwe.
• Wandelen + fietsen. De verbindingen op orde maken, dus • • • • • • • • • • • • • • • •
48
bruggen/onderdoorgangen. Toegang verzorgen naar uiterwaarden aansluitend op padenstructuur. Ruiterpaden Mountainbiken. Slijk Ewijk plassengebied. G.P.S. routes Linge als bevaarbare rivier (kano/roeien). Waterfiets (Slijk Ewijk). Herstellen oude wandelpaden van voor de ruilverkavening meidoornhagen opnieuw aanleggen Benut kansen Park Danenberg en en Loenense bos Paden aanleggen in Park Danenberg en geen routes, met name vanwege landbouwbelang. Paden voor lokaal gebruik en dagrecreanten. Verbindingen tunneltjes, weggetjes. Landschap aantrekkelijk, beleving/aankleding. Ruiterpaden, mountainbiken, Linge in oude glorie (sluizen eruit, kan je lekker kanoën). Paden voor ruiters, bij voorkeur in westelijk deel: Hemmen – Randwijk. Mountainbiken zuidelijk bijvoorbeeld Loenen, Slijk-Ewijk. Bordjes weg! Wat kan wel!?! Eerst en vooral wandelvoorzieningen, ook denkend aan minder validen. Paden, waar mogelijk in de uiterwaarden
° Mensen van buiten de regio, alle leeftijden. ° Ruiters: inwoners + mensen van buiten ° Doelgroep: sportieve/actieve mensen.
• Paden en routes zijn prima koppelbaar, bijvoorbeeld van ‘Hemmen • •
naar Lingezegen’, met kleinere onderdelen daarin of die daarop aansluiten. Voor wie? In de eerste plaats eigen inwoners van de Betuwe. En op de tweede plaats toeristen, dagrecreanten. Hotel nodig aan/bij A325. hotel betrekkelijk dicht bij woonwijken.
• Uitbreiding bestaande accommodaties, zoals: ° Eco hotel (streek eigen producten) omgeving Park Lingezegen ° B&B (gehele gemeenten) ° Mini camping bij de boerderij • Noordoever Slijk-Ewijk. Accommodatie ‘Wellness centrum’. • Meerdere campings langs de Nederijnen. ‘Steun camperen aan de
Verblijfsrecreatie • Richten op uitbreiding en nieuwvestiging, voorbeeld afhankelijk van • • • • • • • • • • •
•
rivier’. Gebruik maken kans rivierengebied.
lokale omstandigheden of voornoemde past. Kwaliteit heeft de voorkeur boven kwantiteit. Weekend of dagrecreatie. Camping voor langdurig verblijf. IVN inschakelen. Gemeentelijke procedures vermelden! Bestemmingsplan wijzigen. Verbetering/uitbreiding van huidige en nieuwe locaties, bijvoorbeeld camping bij Heteren of Slijk-Ewijk, kwaliteitsimpuls. Nieuwe mogelijkheden bij agrariër (stalling van ruiter + paard) Kwaliteitsverbetering. Bed&Breakfast in landelijk gebied (westelijk) Kamperen bij de boer. Ecologisch hotel in Park Lingezegen (oostelijk). Trekkershal + horeca (terras etc.) Waar? ° In het niet-stedelijk gebied (westelijk). Koppeling met Neder Betuwe ° Betere spreiding over het gebied van de gemeente. Voor:
• Wijziging bestemmingsplan, mogelijkheden minicampings, B&B
• • • • • • • • •
49
agrarische bijgebouwen. Meer gericht op nieuwe kleinschalige verblijfsrecreatie: rustzoekers, de-actieve 50+ mensen zonder kinderen. In het buitengebied. Boerderijcamping (kleinschalig). Verspreid over de gemeente, mensen van buitenaf/stedelingen. Kwaliteit boven kwantiteit. Bed&Breakfast. Huidige accommodaties uitbreiden (wel met limiet, behoud van locatie). Aan buitengrens van de kernen, landelijk Uitbreiding Bed&Breakfast, Eco hotel, Grootschalige bij Elst Bed&Breakfast bij de kernen, vooral voor korte vakanties. Voor natuurliefhebbers. Voldoende verblijfsrecreatie aanwezig, geen uitbreiding. Hotel in verstedelijking (kwaliteit en betaalbaar). Hotels voor gehandicapten. Nieuwvestiging in verstedelijk gebied, uitbreiding huidige accommodatie. Gemeente. = voorwaarde scheppend. Uitbreiding kleinschalige accommodatie. Hotels maximaal 20 kamers/sportieve jongerenhotel. Kwaliteit.
• Rustgebied, zo laten. Uitbreiden, waar mogelijk, kinderopvanghotels. • Richten op 2-verdieners + jongeren / gehandicapten. • Voorwaardenscheppend (gemeente) -> ondernemers hebben • • • • • •
• • • •
ideeën, toekomstvisie. Tussen de steden authentieke dorpen bewaren. Het ‘merk’ Betuwe, wat wordt de toekomst van het merk. Designhotels: in de buurt van kunst en cultuur. Visionaire ideeën uitwerken = namelijk een goede ontwikkeling als het op de juiste plaatsen komt. Kunst en cultuur + recreatie en toerisme kan een sterk punt worden. B&B, bijvoorbeeld themakamers. Hotel voor bijvoorbeeld fietsers in rustgebieden, hangmathotel.
• • •
• • Verblijfsrecreatie ° kamperen bij de boer ° schoolaccommodaties. • Highlight: ° agrarische kunst ° waterbouw ° nieuwe natuur • Uitbreiding • Koppeling boer – recreant, met name ° ruiter+paard: dag + nacht ° diner voor 2 ° week of meerdaagse tochten ° gekoppeld historische paardenmarkt. • Routes: naar noord en zuid en oost (Lingewaard) en west. • Positie agrariër. • Routes paardrijder hele gemeente
• • • • • •
• • • • •
50
Kanoën: op de Linge. Ga de ruilverkavelingsbosjes met elkaar verbinden. Bedoeld voor eigen inwoners. Aan bod routes bundelen. Historie Hommoet onder de aandacht. ° Wandelmogelijkheid de Tip ° Ommetje Aanse Concentratie (de mogelijkheid moet bestaan om uit te breiden) van huidige accommodatie. Typen bedrijven bij elkaar -> camping bij camping Geografisch ° concentreren bij Arnhem/Elst nabij station ° bij de Nederijn, Randwijk Doelgroep: 50 plussers Kwaliteit of kwantiteit? -> de gast bepaalt. Bovenregionale doelgroep; brede leeftijdscategorie. Meer B&B. Ook nieuwe accommodaties -> Eco hotel bijvoorbeeld. Waar: ° op veel plekken B&B ° Eco hotel -> bij de weg / infrastructuur Park Lingezegen Duitsland koppelen met Lingewaard en Overbetuwe als ‘paardenland’. B&B streekproducten, routes en dergelijke, ponymarkt. Beperkte uitbreiding accommodaties met versterking bestaand. Geen uitbreiding of versterking. Uitbreiding in verband met wandelvoorzieningen met betrekking tot huidige woonkernen. Behoefte aan kleinschalige projecten, zoals wandel- en fietsrecreatie, geen herrie veroorzakende zaken.
° gemeente (fietsroutes zelf uitzetten, vingers aan pols houden)
• Eco hotel + B&B mogelijkheden. ° goede wandelvoorzieningen, ook denkend aan rolstoelgangers •
samen met RBT KAN (digitale weg)
° Toeristisch Recreatief Informatie Punt (TRIP) -> zelf op beurs
(minder validen). ° kwaliteitscamping en B&B Daar waar landschap ontsloten kan worden ° over de dorpen heen en in directe nabijheid van plassen.
• •
Promotie/informatie en samenwerking • Samenwerking tussen gemeente, provincie, recreatieschap, KAN, Regionaal Bureau voor Toerisme
•
• Planvorming, planontwikkeling, realisatie • Werkconferenties – thematisch – regelmatig ° met betrokkenen uit de gemeente (bewoners, dorpsraden,
• • • •
belangengroepen, boeren)
• Faciliterende rol, integrerende rol, coördinerende rol -> gemeente ° Los van afzonderlijke gemeenten, geen grenzen, dus • • • • • • • • •
bovengemeentelijk aansturen (RBT of KAN of VVV-Betuwe) Internet, VVV, folders, informatiebalie gemeentehuizen Informatiepanelen langs routes. Samenwerking tussen gemeente, ondernemers, KAN Samenwerken in P.R. en evenementen Overleg gezamenlijke bedrijven en gemeente + KAN Promotie en informatievoorziening via computer en plaatselijke pers (radio + tv) Bureau naar Toerisme + gemeente Bundelen van de reclamevoering. Gemeente als financier, als voorwaardenschepper voor reclamevoering. Uitzetten van arrangementen (wandeling + lunch + B&B)
• • • • • •
51
staan ° samenwerking met Lingewaard, bijvoorbeeld gezamenlijk blad, arrangementen door 2 gemeenten VVV-kantoren (promotie) PRET, samenwerking tussen ondernemers en gemeenten ° folders vanuit gemeente ° website is noodzakelijk -> webportal Samenwerking met ‘boeren’ om mensen natuur in kunnen laten gaan. Meer samenwerken. Alles loopt langs elkaar heen. Waarom is er geen camping welkom in Park Lingezegen. Hoe willen ze Park Lingezegen realiseren als ze de gronden niet kunnen aankopen? Samenwerking tussen de RBT’s (Rivierengebied + KAN) op terrein promotie. Niet alleen Arnhem en Nijmegen, maar ook aandacht besteden aan de gemeenten in de regio. Rol gemeente ->hier laten zien in het KAN. Samenwerking! Samenwerking tussen VVV, IVN. Historisch kring -> bedrijfsmatig invullen natuur + historie. Betrokkenheid + interactie bewoners via spelvormen: speels brengen / betrekken gemeente: regierol. Alle organisaties dw geheel promoten: VVV ondernemersverenigingen. Platform (gemeente regie). Brede samenwerking: recreatie / promotie. Organisatie promotie/info: creatief -> tv/web/origineel/themagewicht /breed.
• Gemeente: faciliteren • Samenwerken tussen historische verenigingen – gemeente – • • • •
provincie. Wandelplatform landschapsbeheer. Goede relatie met boerenorganisatie. Ontwikkeling kerken-, wandel- en fietspaden. Lingewaard en Nederbetuwe. Web natuurhistorisch. Een contactadres RBT-KAN. Brochure – website – infopoint VVV. MP.3. Centrale coördinatie – stimuleren. Centrale info – subsidie verlenen
52
