Ouderenzorg: integrale aanpak nodig

Onderzoek & Praktijk

Trefwoorden • Ouderenzorg • Mantelzorg • Langdurige zorg

Ouderenzorg: integrale aanpak nodig

• Arbeidsmarkt

Samenlevingen vergrijzen en de langdurige zorgbehoefte neemt toe. Deze en andere internationale trends in demografie en zorggebruik hebben gevolgen voor (mantel)zorgers en voor de arbeidsmarkt. Door de voortdurende economische crisis verschuift de aandacht. Toch lijkt meer en betere waardering voor degenen die zorgen juist nu cruciaal.

Er is steeds meer behoefte aan langduri-

Familierelaties en huishoudens dunnen

ge zorg, maar er zijn steeds minder po-

echter uit en het aandeel eenpersoons-

tentiële zorgers. Meer dan de helft van

huishoudens in de EU25 neemt toe, van

alle langdurige zorggebruikers in

16% in 1960 tot 29% in 2001 (Europe-

OESO-landen1 is 80 jaar of ouder, van

an Commission, 2009). Van de 55+’ers

27% in Hongarije tot 64% in Japan

woont een derde alleen (Eurobarometer,

(Colombo, e.a., 2011). Van de 85+-Eu-

2008). Omdat de meest intensieve (en

ropeanen heeft 25% ervaring met lang-

de meest belastende) mantelzorg binnen

durige zorg (Eurostat, 2007). Het ge-

het huishouden wordt geleverd, wordt

bruik van zorg varieert echter sterk: in

formele zorg met name voor alleen-

Polen gebruikt van de 80+-vrouwen

staanden van belang. De groei van het

2%, en van de mannen 3% zorg. Bij

absolute aantal alleenwonende ouderen

hun Noorse leeftijdsgenoten is dit res-

(ook bij gelijkblijvend aandeel) sugge-

pectievelijk 46% en 32%. 80+’ers vor-

reert daarom extra druk boven op de

men de snelst groeiende leeftijdscatego-

door vergrijzing toenemende zorgbe-

rie in Europa, en de levensverwachting

hoefte (European Commission, 2008)4.

neemt toe voor zowel 65- als 80-jarigen

De spanning tussen vraag naar en aan-

(Huber e.a., 2009). In 2050 is in 30

bod van ouderenzorg neemt dus toe.

OESO2-landen

Een professioneel aanbod van ouderen-

bijna 10% van de bevol-

Auteur

king 80 jaar of ouder; bijna een verdrie-

zorg is echter een manier om mantel-

Frits Tjadens is eigenaar van

voudiging ten opzichte van vandaag.

zorgers te ondersteunen, want zorguit-

HASCA: Health and Social Care

Het aandeel 15-64-jarigen daalt van

gaven en waargenomen steun voor

Associates.

67% in 2010 tot 58%, daardoor daalt

familieleden hangen samen (figuur 2).

het aantal mensen in een ‘verlengde

Toch vindt meer dan de helft van de be-

Correspondentie

zorgleeftijd’(15-79 jaar), de potentiële

volking in de EU dat ouderen te veel op

HASCA/Health and Social Care

zorgbevolking, van 26 voor elke 80+’er

familieleden moeten leunen voor steun

Associates

in 2000 tot minder dan 8 in 2050 (fi-

en zorg, van 42% in Denemarken tot

Frits Tjadens

guur 1). Bovendien stijgt de gemiddelde

bijna 100% in Bulgarije (Eurobarome-

[email protected]

leeftijd van mensen in deze ‘verlengde

ter, 2007). In Europa zorgen werkende

zorgleeftijd’.3

vrouwelijke mantelzorgers bijvoorbeeld

44 |

TvZ_12_03.indd Sec1:44

tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2012 nr. 3

6/5/2012 4:36:16 PM

Figuur 1. Potentiële zorgbevolking (15-79 jaar) en bevolking 80+ als aandeel in totale bevolking OESO, 1950-2050

Bron: OECD Labour Force and Demographic Database, 2010

nu al gemiddeld 11 uur per week voor

waardeerd, secundaire voorwaarden

1. vrouwen van middelbare leeftijd;

een kwetsbaar familielid; mannen ge-

ontbreken vaak, diensten zijn vaak ge-

2. inactieve vrouwen en vrouwen met

middeld 8 uur (Anderson, 2009). Hoe

broken waardoor ze samenhang tussen

lage kwalificaties (zowel door toene-

kunnen landen hiermee omgaan?

familieleven en arbeid doorbreken, con-

mende arbeidsmarktparticipatie als

tracten vergen extreme flexibiliteit zon-

door toenemende opleidingsni-

Krimpende arbeidspools, toch groeiruimte

der arbeidszekerheid en het werk kan

veaus).

fysiek en psychologisch zwaar zijn. Vei-

Bovendien kan het wereldwijde tekort

Zorgwerkers, doorgaans vrouwen die

ligheid op de arbeidsplek kan ontbre-

aan verpleegkundigen (WHO, 2006;

meer parttime werken dan in andere

ken en (seksueel) geweld komt voor.

OECD, 2008) tekorten aan verpleegkun-

sectoren, waarderen hun werk vaak

Dit alles leidt bijvoorbeeld bij verpleeg-

digen in de langdurende zorg doen toene-

hoog. Maar tekorten (aan geld of colle-

kundigen in Europa tot burn-out (van

men, omdat de competitie zal toenemen

ga’s), slechte leiding, moeilijke omstan-

der Schoot e.a., 2003) en stimuleert

en de langdurende zorg vaak slecht kan

digheden, slechte arbeidsvoorwaarden

hoge – en kostbare – vervangingsvraag

concurreren met bijvoorbeeld ziekenhui-

en een gebrek aan waardering of erken-

en kan bijdragen aan lage productiviteit

zen. In de meeste landen werkt echter

ning voor hun werk, dragen bij aan

en kwaliteit van zorg (Colombo e.a.,

slechts een klein deel van de arbeidsbe-

lage arbeidssatisfactie en ontevreden-

2011). En terwijl de zorgsector tot 2050

volking in de langdurende zorg, OESO-

heid met de uitkomsten van hun werk.

meer dan verdubbelt, krimpen twee be-

breed geschat 1,5%. Er lijkt daarom

Lonen zijn vaak lager dan het nationaal

langrijke arbeidspools voor zorgwer-

groeipotentie te bestaan die parallel loopt

gemiddelde, ervaring wordt niet meege-

kers:

aan de ontwikkeling van collectieve stel-



| 45

6/5/2012 4:36:16 PM


Figuur 2. Uitgaven langdurige zorg als % BBP en % bevolking dat vindt dat zorgbehoevenden te veel

meer landen ontwikkelen dus formele

op familieleden moeten steunen voor zorg, EU, 2007-2008

zorgstelsels, maar vele worstelen met werving en behoud van werkenden. Wer-

90% % mensen dat vindt dat afhankelijke mensen te veel op famileden moeten vertrouwen

SLK

ving, behoud en verhogen van producti-

PT

viteit zijn echter nodig. De belangrijkste

85% POL

uitdagingen worden hierna besproken. ESP

HU

80%

Werving verbeteren CZR

75%

De belangrijkste wervingsopties zijn het AUT

beter benutten van beschikbare arbeids-

70%

SWE

pools en het openen van nieuwe arbeidspools, zoals degenen die de ar-

BE

65%

GER

SLO

beidsmarkt verlaten hebben, of nog niet op zijn gegaan, diegenen die ver van de

FRA

60%

arbeidsmarkt af staan en minderheden. NL

LUX

Sommige landen trekken elders geboren

55%

werkers in de sector, maar slechts enke-

DK

le landen, zoals Canada en Australië, 50%

FIN

benoemen langdurige zorg als een sector die openstaat voor arbeidsimmigra-

45%

tie. Om hun zorg te organiseren rekruteren zorgbehoevenden in enkele landen

40%

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

met hoge out-of-pocketkosten en/of cash toelages zelf ‘ad hoc’ arbeid; soms

Y = -0,0775x+0,8052 R2=0,5039

2008 Totale uitgaven langdurige zorg als % GDP

ongekwalificeerd, zonder contract, soms

Bron opinies: Eurobarometer, 2007

vanuit een ander land. Maar ook de

Bron uitgaven: OECD Health Data October, 2010

steeds korter wordende verblijfsduur in

Noten bij uitgaven: Data zijn 2006 voor Slowakije; 2005 voor Luxemburg; data uitgaven onderschat-

ziekenhuizen kan een voordeel worden

ten private out-of-pocketuitgaven en bijbetalingen. Data België, Tsjechische Republiek, Denemarken,

voor de zorg, juist omdat interacties met

IJsland, Noorwegen en Zwitserland vertegenwoordigen alleen verpleegkundige langdurende zorg.

zorgbehoevenden langer duren (Thomas

IJsland alleen institutionele zorg. Sociale uitgaven aan zorg in Tsjechië geraamd op 1% BBP (Bron:

e.a.; 2005: 14 in: Yeates, 2005).

Tsjechisch Ministerie van Volksgezondheid, 2009)

Vasthouden werkers

Data dateren van voor de impact van de crisis

De hamvraag lijkt echter te worden hoe sels ter dekking van de vraag naar lang-

(Zorginnovatieplatform, 2009; Plexus,

werkers vast te houden en hen te stimu-

durende zorg. Zo zal in Luxemburg,

2011). Snel vergrijzende landen als Duits-

leren meer uren per week te werken en

Nieuw-Zeeland en Japan de relatieve

land en Japan is het sinds de jaren 1990

voor langere perioden. Behoud werken-

hoeveelheid zorgarbeid in 2050 het huidi-

gelukt om hun verzekering voor langdu-

den en vermijd ‘dead-end jobs’ (uitzicht-

ge niveau in Noorwegen, Zweden of Ne-

rende zorg uit te bouwen en daaraan ge-

loze banen). Hoewel salaris natuurlijk

2011).5

koppeld de hoeveelheid zorgarbeid. Ook

van belang is, is dat niet de belangrijkste

Bovendien bereidt een relatief ‘oud’ land

Spanje, in een fase van voorbereiding en

of enige oplossing.6 Belangrijker is de

met een omvangrijke zorgsector, Neder-

implementatie van zijn langdurige zorg-

mate waarin zorgarbeid en de werken-

land, zich voor om anno 2025 met puur

wet, ziet het aantal werkenden in de

den worden gewaardeerd. Arbeids-

Nederlandse arbeid de zorg te leveren

langdurende zorg sterk toenemen. Steeds

marktbeleid kan specifieke maatregelen

derland bereiken (Colombo e.a.,

46 |



6/5/2012 4:36:17 PM

omvatten die de uitdagingen van een

brede variatie in aantallen werkers – en

mogensverlies door de ouders de moge-

verouderende arbeidsbevolking omvat

hun vaardigheden en competenties – per

lijkheden beperken om de opleiding van

(Houten, 2011). ‘Werkervriendelijk’ be-

zorggebruiker (bijvoorbeeld het aandeel

hun kinderen te betalen. Hierdoor kan

leid beïnvloedt de mogelijkheid om wer-

verpleegkundigen in relatie tot het aandeel

de instroom in zorgopleidingen dalen.

kenden in de zorg te behouden (Colom-

lager geschoolde zorgwerkers). Dit sugge-

Bezuinigingen op (beroeps) onderwijs

bo e.a., 2011). Bij dit beleid hoort

reert bovendien ruimte voor productivi-

kunnen instroom verder beperken, wat

verbetering van secundaire voorwaar-

teitsstijging door aanpassing van deze ra-

opnieuw tot tekorten kan leiden.7

den, arbeidsomstandigheden, empower-

tio’s, bijvoorbeeld door taakdelegatie door

ment van werkenden inclusief zeggen-

verpleegkundigen. Dit kan leiden tot hoge-

schap over de arbeidsinhoud,

re productiviteit zonder verlies van kwali-

Scherpere toegangsbewaking of ‘value for money’?

(voortgaande) training en opleiding en

teit (Verkaik e.a., 2010). Soortgelijke nieu-

Gedurende de eerste helft van 2010 had

loopbaanontwikkeling, en verbetering

we mixen van taken en functies kunnen de

de crisis in de helft van de EU-landen

van functiestatus. Werkervriendelijk be-

productiviteit en arbeidskwaliteit verhogen

nog niet geleid tot uitgavenbeperkingen

leid kan zich vertalen in betere arbeids-

en tegelijk kwaliteit van zorg (en leven)

in de zorg (Social Protection Committee

omstandigheden en –contracten. Zo wil-

voor de zorgbehoevende verbeteren.

& European Commission, 2010). Beleid was eerder gericht op substitutie van ver-

len substantiële percentages werkende vrouwen in de OESO graag meer uren

Reduceer de vraag

blijfszorg door zorg thuis en op verbete-

werken. Dit helpt bovendien om het

Langdurige zorg is arbeidsintensief, dus

ring van toegang tot zowel zorg thuis als

imago van ‘dead-end jobs’ te verschui-

veel van de kosten zijn direct arbeidsgere-

palliatieve zorg. Inmiddels blijkt dat soci-

ven naar beroepen met mogelijkheden

lateerd. Het terugbrengen van de vraag

ale bescherming, waaronder zorg, een

tot professionele groei en dus een loop-

kan derhalve zowel kostengroei als vraag

van de belangrijkste gebieden voor bezui-

baan. Een optie is het verzorgen van

naar arbeid beperken. Dit is extra relevant

nigingen in publieke uitgaven is in de

cursussen en trainingmodules die erken-

in crisistijd, maar leidt tot verschillende

OESO (OECD, 2011b). Naarmate de cri-

de waarde hebben in het systeem, buiten

keuzes. Want in crisistijd werkt de zorg

sis doorzet, zullen scherpere indicaties of

de eigen werkgever om, bijvoorbeeld

als ‘veilige haven’, waardoor de urgentie

beperking van diensten de behoefte naar

door een systeem van nationaal erkende

daalt om de sector en de arbeidscontext

zorgarbeid beperken (Forder & Fernan-

trainingsmodules. Een dergelijk stelsel is

verder te ontwikkelen en implementeren.

dez, 2010). Hoewel zulke strategieën het

in OESO-landen grotendeels onbekend

Zo zijn de aantallen (moeilijk te vervul-

risico in zich dragen dat ze de verwachte

en gaat ook verder dan de Nederlandse

len) vacatures in Engeland en Nederland

langetermijntoename van zorgbehoefte en

mogelijkheden van BBL, BOL, of een

recent gedaald. En in de Verenigde Staten

daarmee de duurzaamheid van de zorg-

door de werkgever geïnstigeerde en ge-

blijven mensen langer in de sector en

stelsels kunnen ontwijken, kunnen ze

accordeerde opleiding.

nemen sollicitaties toe. Bovendien, naar-

ook doelmatigheid en focus op ‘value for

mate de babyboomgeneratie-zorgwerkers

money’ stimuleren. Dergelijke strategieën

Productiviteit verhogen

langer blijft werken, wordt de verwachte

zullen echter de al verwachte toenemen-

Toenemende productiviteit en verbeteren

verhoogde vervangingsvraag getemperd.

de druk op mantelzorgers verergeren. Bo-

van ‘value for money’ kan samengaan met

De consequenties voor instroom in bij-

vendien zijn ze niet per sé een oplossing

verbeterde arbeidsomstandigheden. Meer

voorbeeld de opleiding verpleegkunde

voor een postcrisissituatie waarin de

zeggenschap en verantwoordelijkheden

zijn gemengd. Waar overheden de meeste

competitie om een vergrijzend en krim-

kunnen bijvoorbeeld leiden tot minder

kosten betalen, zoals in Nederland, stijgt

pend arbeidsaanbod weer sterker wordt.

ziekteverzuim (Plexus en BKB, 2011).

de instroom in opleidingen, wat zelfs kan

Technologie kan bijdragen aan zowel pro-

leiden tot tijdelijke overschotten.

ductiviteit als kwaliteit van zorg, ook al is

In de Verenigde Staten, waar mensen

Preventie en zelfmanagement

bewijs van de kosteneffectiviteit nog

een belangrijk deel van de opleidings-

Colombo e.a. (2011) beschrijven twee

schaars. Tussen OESO-landen bestaat

kosten zelf bekostigen, kan baan- of ver-

andere strategieën om de kloof tussen



| 47

6/5/2012 4:36:17 PM


vraag en aanbod te reduceren. De eerste

Oudijk, Woittiez, & de Boer, 2011). Na-

als een categorie voor wie diensten be-

betreft preventie van afhankelijkheid.

bije familieleden leveren nu al het leeu-

schikbaar zijn (Tjadens & Duijnstee,

Afhankelijkheidsvrij ouder worden is

wendeel van de langdurende zorg. De

1998), of voelen zich door dergelijke ter-

een belangrijke optie, hoewel eenslui-

alternatieve kosten van mantelzorg kun-

minologie gestigmatiseerd (Gerstenberger

dend bewijs over reductie of compressie

nen echter lang doorwerken. Intensieve

& Anderson, 2011). Dit is een reden

van gebreken bij ouderen ontbreekt (La-

zorg (>20 uur per week) hangt samen

waarom het moeilijk kan zijn gerichte

fortune & Baléstat, 2007). Daarnaast is

met reductie van betaalde arbeid, en

steun te ontwikkelen (Tjadens, Visser, &

het mogelijk de toename van de zorgbe-

daarmee met verlies aan (uitgestelde) in-

Sangers, 2008), ook omdat bewijs voor

hoefte te reduceren of uit te stellen, bij-

komsten, hoger armoederisico en een

de kosteneffectiviteit mager is (Eager e.a.,

voorbeeld door stimulering van zelfma-

20% hogere prevalentie van mentale ge-

2007; Cameron, 2006; Parker, Arksey, &

nagement. Japan heeft recent de toegang

zondheidsproblemen (Colombo e.a.,

Harden, 2010; Mason e.a., 2007; Glen-

tot verzekerde zorg voor licht zorgbe-

2011). Ook hebben mantelzorgers een

dinning e.a., 2009)10. Dit zien we ook

hoevenden aangepast tot een aanbod

slechtere fysieke gezondheid dan niet-

terug in Nederlandse analyses (Schreu-

dat langere en betere zelfstandigheid be-

mantelzorgers (Eurocarers, 2009). Jong-

der-Goedheijt en Ploegmakers, 2010;

oogt. Zulke benaderingen kunnen ook

leren van zorg en andere verantwoorde-

ZonMw, 2011). Betere steun voor man-

gecombineerd worden met betere on-

lijkheden kan problemen met

telzorgers is dus de sleutel voor elk stelsel

dersteuning voor mantelzorgers.

tijdmanagement en sociale isolatie ver-

van langdurige zorg, maar is niet eenvou-

Een paradoxaal resultaat van beide stra-

oorzaken, terwijl overbelasting negatief

dig en kent ook alternatieve kosten (‘op-

tegieën kan overigens zijn dat ze niet

kan doorwerken op kwaliteit van zorg,

portunity costs’). Zo is een balans nodig

leiden tot forse besparingen. Dat is

de (zorg)relatie en de gezondheid van

tussen steun voor mantelzorgers en prik-

omdat zorgsystemen dan meer focussen

mantelzorger en verzorgde. Japan biedt

kels tot arbeidsparticipatie11 en kan ‘mo-

op mensen met meer complexe – en

bijvoorbeeld alleen zorg in natura omdat

netarisering’ van sociale relaties tot span-

kostbaarder – vraag naar zorg (Tjadens,

een pgb-constructie al overbelaste man-

ningen leiden.12 Formalisering van de

2011), waarvan echter aantallen en aan-

telzorgers verder zou kunnen binden.

positie van mantelzorgers kan weliswaar

deel door vergrijzing zullen toenemen.

Ondersteuning voor mantelzorgers is een

leiden tot meer helderheid, maar impli-

Toch verschilt de focus van beide strate-

drie-winsituatie: voor mantelzorgers (die

ceert ook risico’s voor mantelzorgers

plichtsgevoelens8),

de

omdat er plichten en aansprakelijkheid

gieën. Terwijl vraagreductie beoogt

zorgen uit liefde of

mensen beter met hun eigen situatie –

verzorgden die (voor sommige taken9)

mee gepaard gaan (Flohimont, 2010). Bij

thuis – om te laten gaan, richten bezui-

liever door vrienden of familie geholpen

meer druk op mantelzorg wordt dan de

nigingen zich primair op toegangscrite-

worden en voor overheden die anders

vraag, of ontspoorde zorg te wijten is aan

ria of het dienstenpakket en zijn ze niet

hogere kosten voor formele zorg krijgen

de mantelzorger of aan het systeem.

gericht op preventieve benaderingen.

en alle mogelijke steun voor hun afhankelijke bevolking nodig hebben (Colom-

Conclusies

Steun voor mantelzorgers

bo e.a., 2011). Echter, slechts twee op

Tussen nu en 2050 verdubbelt de zorg-

Bij dunnere familienetwerken zullen

elke zeven mensen in Europa zijn tevre-

behoefte in de OESO-landen, terwijl

grotere delen van de bevolking naar ver-

den met de steun voor hen die zorgen

het reservoir mogelijke zorgenden

wachting vaker en meer moeten zorgen

voor oudere familieleden (Eurobarome-

krimpt en vergrijst. Omdat in veel lan-

voor een familielid (Sadiraj e.a., 2009)

ter, 2008, p. 19). Men krijgt soms geen

den de sector relatief klein is, lijkt groei

of vriend (Peters & Wilbrink, 2011). In

steun door gebrek aan informatie of ver-

mogelijk. Beleid dat vanwege de crisis

Europa – en Nederland – lijken vrien-

voer, door kosten voor toegang tot of ge-

snijdt in de zorg kan weliswaar de be-

den alleen een substituut voor kinderen

bruik van steun, wachtlijsten, bureaucra-

hoefte aan zorgarbeid reduceren, maar

en bij beperkte zorgbehoefte, waardoor

tie, en door een negatieve houding van

vermindert de – macro toenemende –

de zwaarste belasting bij nabije familie-

de verzorgde (Triantafillou, 2006). Som-

zorgbehoefte niet. Evenmin zal het ef-

leden blijft (Kalwij, Pasini & Wu, 2009;

mige mantelzorgers zien zichzelf ook niet

fect hebben op opties voor preventie en

48 |



6/5/2012 4:36:17 PM

zelfmanagement. De rol van en druk op

ring in bijvoorbeeld de Tsjechische Repu-

mantelzorgers zal fors toenemen.

bliek betekent een grotere behoefte aan

Omdat zware mantelzorg vergaande en

zorgarbeid dan geprognosticeerd.

langdurige gevolgen kan hebben, is goede ondersteuning cruciaal, maar dat vergt soms complexe afwegingen en er

zorg dan degenen die uit plichtsgevoel zorgen (Tjadens & Woldring, 1991). 9.

Er is ook onderzoek dat suggereert dat dit niet voor alle taken geldt. Daarbij is bijvoorbeeld

6. Er zijn ook signalen dat salarisverhoging

onderscheid te maken tussen HDL en ADL.

leidt tot vermindering van arbeidsuren. 7. Bovendien zijn in de Verenigde Staten de

10. Uitzondering vormen de ontmoetingscentra

is nog weinig bewijs wat werkt. Integra-

salarissen van opleiders van – toch al

voor dementie (het werk van Droëss). Ver-

le benaderingen zijn nodig om vergrij-

schaarse – verpleegkundigen lager dan in de

der: zie ook het ZonMW Signalement rond

zende samenlevingen beter voor te be-

ziekenhuizen. Dit trekt opleiders in crisistijd

mantelzorg en de achterliggende studie van

reiden op de groeiende zorgvraag,

terug de zorg in, waardoor ook mogelijkhe-

het Expertisecentrum Mantelzorg.

waaronder focus op preventie en zelfmanagement en betere waardering van betaalde en onbetaalde zorgarbeid. ■

11. Zie ook recente plannen rond de kinderop-

den tot opleiding verminderen.

vang, welke veel werkenden van de arbeids-

8. Degenen die uit plichtsgevoel zorgen, erva-

markt weghaalt.

ren een hoge belasting anders dan zij die uit liefde zorgen. De laatsten zijn in het

12. Nederland bewandelt, met het per 2011

Referenties

algemeen beter in staat om te gaan met

bijna geheel wegvallen van het pgb, hier

De literatuurlijst is beschibaar via

hogere intensiteit of langere duur van de

een bijzondere weg.

www.tvzonline.nl / inhoudsopgave nr 3/2012.

Advertentie Noten 1. De OESO is de Organisatie voor Samenwerking en Ontwikkeling (Engels: OECD), een denktank voor inmiddels 34 van de belangrijkste economieën ter wereld. De organisatie komt voort uit de Marshall-hulp die na de Tweede Wereldoorlog door de VS aan Europese landen werd geboden. De OESO is gevestigd in Parijs. (www.oecd.org) 2. Niet inbegrepen zijn recente toetreders Israël, Chili, Slovenië en Estland, welke alle relatief jonge populaties hebben. 3. In Japan, Duitsland, Bulgarije, Letland, Litouwen, Roemenië, Estland, Hongarije, Polen, Slowakije en Slovenië gaat dit samen met sterke krimp van de totale omvang van de bevolking. 4. Onderzoek suggereert echter het eind van de individualiseringstendens. Het aandeel driegeneratiehuishoudens in de Verenigde

Informatiemiddag zorgondernemerschap Herbergier (verpleegkundige m/v) Bent u toe aan een nieuwe stap in uw carrière, waarbij u voortaan zelf invulling kunt geven aan uw vak? Waar uw medewerkers geen energie verliezen met rapportages en overleggen, maar al hun tijd kunnen besteden aan de zorg? Dan is het wellicht tijd voor het zorgondernemerschap. Herbergier is een zorgformule voor mensen met geheugenproblemen die niet meer zelfstandig kunnen wonen. In elke Herbergier wonen circa 16 mensen, die we de ruimte bieden om zoveel mogelijk het leven voort te zetten zoals ze dat altijd hebben geleid. Bureaucratie kennen we daarbij niet. Als zorgondernemer geeft u, samen met uw partner, leiding aan een Herbergier. U selecteert uw eigen bewoners en creëert met uw eigen creativiteit, kennis en ervaring voor hen een veilige en liefdevolle leefomgeving. Elke Herbergier wordt opgeleverd met een privéwoning voor de zorgondernemers. Hier gaat u wonen zodat u uw gasten en hun familie dagelijks een vertrouwd gezicht kunt bieden. Ervaring in de zorg is voor uw partner niet vereist.

Staten neemt, als gevolg van de gestegen kosten van levensonderhoud na de crisis, weer toe. Een dergelijke trend is ook voor Europa niet denkbeeldig (Taylor & al, 2010). 5. Dat is: onder gelijkblijvende omstandighe-

Kom naar de infomiddag op 23 juni Op zaterdag 23 juni vindt er in Herbergier Grathem een informatiemiddag over het zorgondernemerschap plaats. U krijgt een rondleiding door de Herbergier en u wordt zoveel mogelijk geïnformeerd over het zorgondernemerschap. Bent u BIG geregistreerd en heeft u interesse? Kijk dan snel op www.herbergier.nl/werken. U kunt zich hier ook aanmelden voor de infomiddag op 23 juni in Grathem.

den; uitbreiding van het pakket of financie-



| 49

6/5/2012 4:36:17 PM

Ouderenzorg: integrale aanpak nodig

Recommend Documents