Oud Boxtel In. beeld , "

Oud Boxtel

Nu ,:1 H of" \' <111 I'igenaar \!('rwi sseld is en in eigl'ndom 3J.n de g emt'l' 111 C overgegaan, krijgt het huis ('('11 andere bes!t'mming. 'I Hof wordt l'en dienstg ebouw, waarin GcmcCn!ewerkcn VOOrtaan uI gevestigd zijn. De naam '( Hof is vcrmoWeJijk Ontstaan uit de volksa;l1lcl uidillg van hel vroegere huis, dat het laatst bewoond werd door dC' famili e Adr. \ ' <111 OcrIe, Vo lgens bejaarde ;Ilwon('rs datccrt het Oude I-Iof, waarvan hieT een fOloreproduçtaie wordt gegeven, uit de 171' eeuw, en zO.t.'den er rcchl Szittingl'1l in gehouden zIJn. Vandaar de aanduiding 'I I-I of. Anderl'n wi sten uit ov(' r!everi ng va n vader op zoon, dal prins Van 5alm-Kirburg er gewoond heef!. In d" geschieden iS van de BOlTon;e van BoxteilezeIl we d;u prins Van SalmKirburg in 1742 huwde met Maria Theresia Josepha, dochter van de laatste Heer \'3n Boxtel uil hel geslacht Van Hom , Ma_~imi liaan Emmanuel. Als hel jonge paar niet bij de ouders op h e~. kasleel is blijven Înwonen, is h('( mogell,k geweest d:u zij zich in hel landhUIS hebben gevestigd. Of er in de geschi.edenis iets van vemleld wordt . ons nlet bekend IS Ve rde r infoTl~"r<'llde vernamen w, d

,

"

•

In

beeld

hel oude !:Indhuis 'I Hof ook bewoond is geweesi door een familie Van der VOOrt, waarvan 1'1'11 dochter trouwde mei een uit Brussel afkomstige Rou:r. p" welke de naam zijne r vrouw eed registreren bij zijn eigell naam, waardoor de na;Jm !{ouppe van der Voort Ont stond. Ook burgemeester H . J. van der Ven werd OIlS gelloemd als bewoner van ' t HoL Hoe is hel loch mogelijk geweesi d
• Oud Boxtel In beeld

Aan hel eeuwenoude Bo;l:lelse \\'atermolen bedrijf in de Molenstraat, dat de energie kreeg van de stuwende waterkracht der Dommel kwam op ] november van het jaar 1934 plotseling een einde door instorting van de zaagmolen til de Stuwsluis. Hel was de eigenaar enige dagen tevoren opgevalltn, dat in d(' omgeving van de molen scheuren in de grond VQorkwamen, doch dat uit voortekenen waren van een zo ernstig mankement mei instorting lOt gevolg, h3d hij allerminst gedacht. Wat de oorzaak der instorting W:JS lag voor de hand. Het mct de kracht van ecn hoog verval gestuwde water had de fundamenten ondemlijnd en ter plaatse WilS een diepe put in de rivierbodem OntSlaan.

Het was \Ioor de hetT Van Stekclenburg ecn schokkende gebeurtenis op AI· lerheiligendag van 19304. Tot herbouw va.\ de watemiOlen kon de eigenaar niet besluiten in \·erband met de crisisomstandighcden en wegens de enorOle investering daarvoor noodzakelijk, temeer niet omreden het ingestorte gedeelte, waarin de houtugerij was ondergebracht, niet evenredig rendabel zou %ijn.

l iet gebouw langs de t.lolenstraat, de graanmaalderij, was vrijwel intact ge· bleven. [n 1930 was in dit deel van het w
• Oud Boxtel In beeld

"

Of Kees van OOllgcn, toen hij in 190~ trouwde en hel huis langs de Eindhovenseweg betrok, al aanstonds het pb.o had bij zijn Ve rlofzaak een "Theetuin" aan IC leggen, is ons niet bekend, en of er rond en in "Dommcloord", toen die mooie theetuin aangelegd was, ved thee gedronken werd, weten wij evenmin. Toch zijn we zo vrij te betwijfelen of de Boxtelse Darume.loordbezoek.ers op thee zo veno! waren dal zij daarvoor een wandeling naar de Eindhovenseweg maakten. Hoe het ook zij, Kees maakte van zijn zonk een heerlijk oord en Irok vcel bezoekers. In 1907 legde hij een speeltuin aan mN een wip en schommels op het tcr· rein naast zijn huis, en bouwde later d",ari" ook een kiosk, waar de beide harmonieé!n van tijd-tot-tijd concert kwamen

geven.

Bij het bekijken van het plaatje krijgt men er enig idee van hoe 'n gezellig plekje " Dommeloord" was. Wel geen zogenaamd recreatieoord, daar was het niet omvangrijk genoeg voor, doch ontspanningsoord in ieder geval. Het ug er aantrekkelijk uit. In vacantietijd was het voor fielStoeristen uit het noorden dè aanlegpIaaIS. Nu had Kees van Dongen er wel slag van om bezoekers aan te trekken, want zelfs als in de wintermaanden Dommel-

oord werkelijk een oord van Dommel was en het water van dl' Dommel over de Eindhovenseweg stroomde, dan nog wilde DE uitgaande ma nnen hun conversatie met een flinke pot bier bij Kees niet missen. Dan ging Kees ze met de boot aan de Felfenoord ophalen en roeide hen door de beemd naar Dommeloord. [n 1926 had hij echter een strop. Toe n was de Dommel zo gulzig dat ze zelfs Dommeloord opslokte en er ongeveer 20 centimeter hoog doorstroomde. Dommeloord lag beduidend boven het wegde k, dus zulk een waterstand tOonde aan hoc noodukelijk voorzieningen moesten getroffen worden. In 1935 werd dan ook het afwateringskanaal gegraven en kwam cr een einde aan de "expansiezucht" van dl' Dommel. Ongeveer gelijktijdig werden de rijksplannen voor aanleg van de ringbanen gerealiseerd en kreeg ook Boxtel zijn Rijksweg. Een prachtverbetering voor het 5nelverkeer, maar met dat al verzonk Dommeloord in de diepte, nu niet in het water doch het kwam ongeveer 80 cm beneden het nieuwe wegdek liggen. Kees van Dongen had zijn hoge "baajlaarzen" niet meer nodig.. .... en langzamerhand, het kon niet andeN, dommelde Dommeloord in ...... Van de theetuin maakte Kees weer een moestuintje.

Oud Boxtel

•

In

beeld

Boxtel met zijn belangrijk station en uitgebreid spoo rweg emplacement werd o p het einde der vorige eeuw ook. begunstigd met een der eerste electnsche centrales. Na de in 1895 verkregen concessie werd meI de bouw een aanvang gemaakt en in 1896 kon ze in bedrijf worden Be-

s teld.

Deze moderne energie.install;lIie was voor de Boxtelse industrie va n groot beJan!" In hoe,-crre de hedrijven zich dit rea isecrden en die nieuwe krachtbron waa rdeerden, vennogen we niet vast te stellen. Als men weet dat een stad als Rotterdam zich terzelfdertijd meI de electri citeitsvoorziening ging bl'zighouden, dan mag met deze vergelijking worden vastgesteld dat Boxte! een heel bij:wndere kans kreeg, "'aard om enthousiast benut IC worden. De bevolking van Boxtel reageerde, volgens onze inform:uies, niet zo spontaan op de geboden mogelijkheid om van de hu isve rlichting van de brol\olielamp op electrische verlichting over te schakelen, alhoewel de electrische cenlrale de stroomlevering taTifieerde op slechts één kwartje per week per lamp, ong eacht he! aantal licht uren. Hel aan tal aansluitingen groeide slechts geleidelijk. Verkeerde zuinigheid speelde over he t algemeen een rol in de co nservatieve houding met betrekking tOt de moderne licht· en krachtbron. Over de straatver· lichting werd zelfs na afloop van de eer· ste co ntractsperiode nog een strijd "op politiek niveau " gevoerd met als inzet handha\'ing van electrische straatverlich· ting ofwel overgang naar gaslantaarns. Met de aa nleg van het bovengronds stroomnet kwam en diverse problemen aan de orde. Een ervan was de plaatsing \'an de mast op het punt RechterstraatKruisst raat, waar hel nel in de richting van de Bossche"'eg moest doorgevoerd worden. De bewoner van het pand kon

zich ni el vere nigen meI de plaalsing van de paalreus, die op rees .~it ~e schakel· kast, naast de deur van Z:IJn wmke1. Zulk belwaar was begrijpelijk. T oen T oontje van der Hagen ZIch op dat hoekje kwam vestigen bond hi j de strijd aan en was vinni g genoeg om zo lang Ie opponeren tOt de reus geveld werd. In de Reschiedenis over de electrHiel." ring van Bo_~tel heeft " Hoekje aha een aanteke ning gekregen, waarop wij met nevenstaand pbatje atte nderen.

, "

• Oud Boxtel In beeld

Deze week een kijkje in de straat met de drie benamingen, Op de voorgrond links de laatste boerderij, die met de wijd openslaande schuurdeur als het ware om afbraak schreeuwt. In hel jaar 1922 werd ze afgebroken en kwam hel pan d Pechtold cr vourin de plaats. leis verJ cr de Slr,l,l ! in twee nieuwe rl,l11le herenhuizen, wa3Tvan het ene wcrd gebouwd ter plaatse waar voorheen ook

waar voorheen de houtwerf van Wout van Jan \'(!oute lag, heef! de Molenstraal een behoorlijk aanzien gekregen. De oude nalllen Haringstraatje en Garen\'indje zijn sl\'chts herinn\'ring\'n aan de tijd to\'o er verscheiden\' wevers woonden, die thuis met hun getouw een schraal inkomentje konden verdienen als ze veel ellen weefsel afleverden.

een boerderij stand en het andere op de

Evenwel, verderop in de Molennraat is nog wel op e\'n en ander \'an tOCpassing dat oud lang oud blijft, al is \'r geen reden meu om tussen ~e .benaming Haringstraatje of GareoelodJe en het levenspeil verband te leggen.

grond va n de houtwerf Den Helm. Met de nieuwe moderne winkelpanden op de beide horken van de straat en de andere nieuwe huizen, Ier plaatse wa;).r de vervallen boerderij stond, en rechls

• Oud Boxtel In beeld

Ter afwisseling deze week l'en "zoekpl
\'0:/1'

zull(,11 de I('UTS ("(!Ju,'r hel·

pen en de wcg wijzen om dal hoekje uit \'(0('8eT jaren Ie vinden. liet mooie en'all is evenwel "crclwe· llen. Door demping "an het vijvenje is Ier plaatse tuingrond 011 IS\J.:III. Hi ervan hebben de tegt'llwoordigl." eigenaars Illeer

profiil dan van snoeken, baJrsjes en

:'In'

dert' P.'eschubde zwemmers. En voor !tt'! spoelen van wasgoed k01111 hel water van <.11;.' Kleine Domme!" I'venmin Îll :I<'II1I111.'rkil18 als dat van de "Grote Dom-

!1lC'I", daar de IH'lderheid ervan Ille! de induSlriëh,' ontwikkeling 101 een sprook.

jesachtig begrip is geworden. '\·Ien bn nog slechts gl'nieten \'an hel 11100;1' kiekje. Om 1<," weten waar het hoekje natuurschoon Ie zicn was moet men he! oog

op de verte richten en :zich niet on:z~ SI. Petrustoren in :zicht nachten te oriër," teren. 111'1 is niet gemakkeli/"k, wanl er werd na de eerste we reldoor og veel gehouwd in die omgeving. Dic hoge fabrieksschoorsteen dl'r eerStC Boxt("lse Sloomweverij is ook nog te :zien varlaf het punt \·anwa:Jruit dl' opname werd gemaakt, eVl'ncens de daken van dl' St. Pl'lrusschool en ,·an de BLOschool. De fotograaf had de driepoot met de c:nnl'ra o~este ld op enige afstand VM, Het Snoekl'huis", dat was _ volgens de catalogus van de openbarl' vl'rkoping d~r Baronnij "an Boxtel ~n de Heerlijk-

heid van Liempdl', die provisioneel op donderdag 4 juni 1857 werd g<",houdl'n, - een oouwmanswoning, Sial en schuur aan dkander gelegen (bij de ophaalbrug aan dl' ingallg van de grote ~iken la an)­ Nu "'-eet U he t nog niet! Welnu dan, die ophaalbrug was een van de drie oph:Jalbruggen over de Grote Dommel en de Kleine Dommel, waarmede "de eronden buiten het omgracht kasleel ondl'n worden afgeslotl'n". Ze werd al heel lang gdeden vervangl'n door een vasle brug, welke de Il'genwoordige eigenaren afbraken tol'n :zij het vijvertje dempten om tuingrond te winnen. Zo verdween dit stukje Oud Boxtel. Wie :zich nu wil ,-ergewissen, moet een wandelingetje maken over De Ossepad _ tegenwoordig Prins Hendrikstraat el) bekijke op een paar meter afstand ,'an de poon van Kasteel Stapelen de ompeving. Dan :ziet men voor :zich " Het Srloekehuis", dat is de boerenhui:zinge bij de ingang va n de eikenlaan naar het kasteel. Het mei struikgewas begroeide terrein links is met de uitbreiding van BO;l:Iel benut voor woningbouw langs de Prins Hendrikstraat en De Ihaphof, dus daarop bedt men geen :zicht meer, evenmin op het achterste deel van de vroe· gere stoomweverij en het g~bouwtje waari n thans les in handenarbeid wordt geReven aan de leerlingc-n van de B~O. De:ze zijn vanaf 0(" Raaphof te :ZIen. Ga maar 'ns kijkc-n!

• Oud Boxtel In beeld

.

•

, ' •.,,!'~

........,./ '

~

Met de foto ons welwillend door Foto-Atelier Janssen ter beschikking gesteH, is het mogelijk de bekende figuur "S u~enlje" door middel van ons bb.d te "vereeuwigen". Voor wil' hem niet hebben gekend volgcn hier enige bijzonderheden. Van der Steen dankte zijn bekendheid voornamelijk aan zijn parochiale functie'. Hij was namelijk van 1905 tot 1939 Suisse in de SI. Petruskerk. Als Suisse, dat is ordebewaker, was "Steentje" de verpersoonlijking van gestrengheid. De reproductie van de fOlo heeft ook nog een andere bedoeling dan het portret van die oude man. MeI "Steentje" op het klinket _ het smalle ophaalbruggetje van kasteel Stapelen hij de Paardedijk _ willen we de lezers van ons blad een aardig hoekje van oud Boxtel onder ogen brengen. De Dommel lÏet men hier op Over. stfomingspeil. Wel blijft ze op dit punt

r

....

~""

nog binnen de oevers, doch over de lager gelegen oevers zal het water zeer zeker de beemden en landerijen binnen· gedrongen zijn. De Dommel kon wild zijn in de wintermaanden. Het brugje, ongetwijfeld vele tiental· len jaren in gebruik geweest, lijkt op het plaatje naar constructie stevig genoeg om aan de kracht va n de sterke stroom te kunnen weerstaan, evenwel kon het " pittoreske" aanzien geen genade vinden bij de nieuwe eigenaars van Stapelen. De Paters Assumptionisten, die in 1915 kaSteel Stapelen hadden aangekocht, sloopten in 1925 het houten brugje. On· der leiding van de allround bekwilme Paler Theodoor werd de thans in ge· bruik zijnde betonnen brug gebouwd door de Broeders Jozef en Canisius Meysen, volgens bestek en tekening van de heer Haartsen, die destijds opzichter \\'as bij de bruggen bouw in Kasteren en de NieuwstrOlilt.

• Oud Boxtel In beeld 90XrEL

1

Is dat Boxtd? zo vroeg een jonilcm,1Il bij het zien V:1n di l dorpskiekje. - Ja, dat was en is nog Boxtel.

Op de achtergrond zien wij hel oude gemeentehuis. Dil lijkt ons in stijl "Wa(('rSliI;).l" te 2:ijn geweest, de stijl waarin

in de eerste he lft der 1ge eeuw kerk<'11 en die nstgebouwe n werden uitgevoe rd. Die stijlbenaming on tl ee nde zijn on tSlaan aan het feit dat d(' staalsoverheid de ingenieurs van de Waterstaat aanwees voor hel maken der bouwplannen. In 1936 kwam het tegenwoordige gemeentehuis er voor in de plaats, dal wil zt''!gen, hel wt'rd gebouwd in de rooilijn van de RO'l:cmarijnstraat. De huize n, die daar terst stonden werden er voor ge· sloopt, en met de daar achter gelegen

.~,

holk~

kwam het terrein vrij voor de bouw va n hel nieuwe gemeentehuis. Zo· doende heeft het marktplein een grOtere oppervlakte gek regen. Overigens is er rondom het mJ.rklplein nog veel "als vanouds", behoudens enige gevelveranderingen en een paar nieuwe panden. Het gebouw met die "pijpslelling" op het dak staal er nog. Daarin was (vanaf 1882, het bouwjaar, 101 1912) het post· en telegraafkantoor gevestigd. Het an· dere ernaasI is tweemaal veranderd of verbouwd. Veertig jaar of iets langer geleden, kwam er de eeNte bioscoop in. Als men vanaf het gemeentehuis de rond de Markl staande huizen bekijkt, komt men tot de conclusie dat oude huizen lang "oud" blijven!

Oud Boxtel

Hot' de economÎ sc::he toestand va n de landarbeidcTslx-volkin g over het ... Igemeen was, nog bij hel begin dezer eeuw, ligt vele dorpsmcn sc n vast in het gehe ugen ,

Van levensslandaanl kon gl'en sprake tij n. A!l ts moest 101 hel allemood::akeijkste beperkt blijven. Kleding zowel als voedsel. Met ('e li loon van 70 cen t pcr dag, - en dan wl'rkdagell van minstens 12 llur, als hel niet was "
een geil, de zogenaamde arheidcrskoe, op stal tc nemen en ('('11 pa;tr varkens in het hok, was v.lnzelfsprcke nd. Een somber "erhaaltje ! Aanleiding ertoe vonden wij in de' aan· winst "an het hierbij afgedrukte plaa tje in de- rubriek Oud Boxt el. Het is een woningske dJ.! de arrnoede tekl' nl, zoals die hierv oor werd beschrrve n. Men mag « htl'r niet \'eronderstellen dat dl' woontoe-stJnd in hl'! alR rmee-n zo primiti ef w.ls. \'
•

ln

beeld

gde-den in de dorpen nog vde "an der· gdijke stulpkes, %('lfs minderwaardiger dan het van Doru ske Rijkers en zijn NeHek(' op de Roond. Tot o ng('vee r dertig jaar ge leden werd het door hen bewoond. Zove r ons bekend Îs kan me-n thans nog zo'n stulp bewoond zirn in de omg('ving van Gemonde. D(' bouw "an "Zulke woningske-s was h('d ee-nvoudig. Ved geld kwam e- r niet aan te- 1135. Bi j de bouw werd de anne door zijn 100ge-noten g(' holpl'll. In de boss('n mocht met to(' stenlrlling der eige naars het b(,llodigde hout wor de-ll gekapt en hl'! stro voor de dakbl' dekking werd gewoonlijk door een of andere landbouwe-r in de omgeving geschonken. De do rpsli mm erman zaagde de bomen en be\\<erkte di e verder tot stutwerk en gl'bi nt en. Als deze op stenen o nderlagen in de grond W.l ren ge pl3atst werden de gev locht r n fit selstekwanden 3angebraçht en d.l.lrna me-t leem bestre-ken, Met de ler111 is men voor het stulpke van Doruske nog31 "Zuinig geweest, want in de zijwand is .lIleen een kijkgat beo stfrken. Daar m3akte poeslief gebOlik van om eVl'n.lls Ne-l1eke op de fot o te worden l1e-zicll.

Oud Boxtel

De Rechlel1itraat Khijn t

de

(
man nen welhaast mngnclisch te hebben aanget rokk(,ll, af Ie leiden uil de opnamen, die ervan gemaakt zijn. Het aantal foto's v.m deze straat is een collectie{ waarmee een latere gene· ratie zich za kunnen voors tellen hoe beo voorrecht rustig onze "oorou de.., konden wonen in het centrum hunner woonplaats.

Thans wordt er in de grootste s!t'den ons land, Amsterdam, Dordrecht, Utrecht , l eiden en Alk maar volop actie gevoerd legen de planologische ideeën om meer ruimte te maken voor hel I ~· nemende snelverkeer. De tegenstanders Villl die vernieuwingen willen daarenteRen de binncnSU'dcn afsluiten om gezellige rust t e krijgen. Daar wordt dus gevochten VQOT iets wal onze groot· o uders genoten. Mooi kunnen we de Re,hterSlraal, zo· als we die hier zie n, niel noemen. Op. vallend is het verschil in huizentypen, toe n verschil da t in onze tijd met de vele instanties voor bt'oordeling V:1Il bouwp1:annen onmogelijk zou kun nen ViI U

•

In

beeld

ontSlaan. Inmiddels is in het kader van de sanermgspl,lrlOcn het linkerstraatge. d('elte $('dert emge jaren afgebroken en kwaml'n er reeds een drie tal nieuwe win· kelpanden voor in de plaats. Het rech · tergedeelte heeft met de vt'rbouwingen tot moderne zakenpanden reeds t'erder een ande r aan zie n g('kregen. De vroegere al te grote vrijh t'id bt'· vorderde dl' schoonheid niel. Toch spreekt het totale straatbeeld ons aan elI het geeft toe n indruk van dt' et'nvoudige omgangsvonnen. Die eigenschap is nog niet geht'eI vreemd in onze gemeente, die karakte· ristiek van de minder volkrijke gemeen· schappen. Mogelijk zal de snelle bevolkingsaan· was van invloed worden op de oude ge· woontl'n, doch in aanml'rking nemende, dat onze gemeente als woonplaats \'ele aantrekkelijke eigenscllappen heeft bo· ven de dkhtbevolkte steden, mag wor· den ve rondersteld dat menigeen hier ge· makkelijk "de aa rd zal krijgen", en wij hopen dat Boxtel een gezellige woon · plaats zal blijven.

Oud Boxtel

Terwijl in de dagelijkse omgang zo dikwijls vergeetachtigheid g«onstateerd moel worden, ervaart men in gesprekken met bejaarde mensen dal belevenissen en gebturtenissen uit hun jeugd als hel ware in htl geheugen vast liggen. Op onze infoml3tiebezGeKcn voor "Oud Boxtel in beeld" krijgen wij wel eenS de indruk dal geschiedenis veelal vastgelegd wordt uit het gcheugen en niet teil tijde 'van het gebeuren, omdat dan de aandacht nog niet is gericht op de toekomst. Bij de pogingen om bij gelegenheid van het jG-jarig bestaan onzer beide harmonieën l'en en ander Ie verneme n omtreilt hetgeen :ûch in en om deze muziekgezelscha ppen heeft afgespeeld, vernamen Wif" tevcns dat in onze gemeente reeds fan ares hebben bestaan vóór de oprichting van de jubilerende harmonielin. Thans kennen wij de mUlika[e weelde van het bezit van vier mUliekkorpsen: de twee binnenkort in goudglans staande harmonieën en de de fanfares '/St. Lam· bertus" in Gemonde en "St. Arnoldus" in lennisheuvel. Afgaande op mededelingen onler oud· "Ste inwoners mag worden aangenomen

•

In

beeld

da t in Boxtel reeds honderd ja.lr geleden in fanfareverband gemusiceerd we rd door jongelui, doch de orga nisatorische bindi ng is vermoedel!jk niet sterk genoeg gewees t om de liefhebberij gebundeld te houden in de vorm van een fanfare. Wel mag Mstorisch worden vastgesteld dat omstreeks 1880 een fanfare werd opgericht. De gt'broeders Frans t'n Janus van O t' rl e, zoo ns van de stichter der Van Oerl e's Weverijen, ware n 0.3. lid van deze fanfare. Ook de thans 94-jarige Theodoor de Visser behoorde als 1S-jarige jongeling lOt dit muziekkorps. De lieer De Visser noemde ons nog verschillende namen van muzikanten, namen die ook voorkomen onder de leden van de "Gi!debomls-Harmonie" en " Boxtels Harmonie". Kapelmeester van deze fanfare was Christiaan Hörmann, kapelmeester van hel muziekkorps der Bossche Schutterij. Hoe lang deze Boxtelse fanfare heeft beslaan vermogen we nie t met zekerheid vast te stellen, doch afgaande op het· geen in de geschiedenis van de Liempdse fanfare staat vernield omtrent medewerking van dit korps aan festiviteiten in Boxtel, dan moeten wij vóór de oprichting van de Fanfare "Wilhelmina" onge-

,'eer 10 jaar zonder eigeu muziekkorps ziju geweest. Rond I89S uamen de drie gebroeders Frans, Jauus en Jan van Oerle he t initiatief voor oprichting van hun fanfare. Onder het personeel van hun textielfabriek was volop belangstelling om deel uit te maken van het korps. Op bovenstaande foto is de sterkte van F3nfare "Wilhelmina" te zien. Ongetwijfeld zullen de Boxtelsen onder onze abonnees verschillende mannen ervan herkennen. Twee van deze fanfardeden zijn nog in leven, nl. Hame en Huub van den Berg. Deze fanfare viel jammer genoeg in in 1903 uiteen. Nadien -,,'erden het vaandel en de instrumenten verkocht aan de in Den Dungen opgerichte fanfare, die met het vaandel de naam ,,""ilhelmina" overnam. Bi j enige mannen van het uiteengenllen korps was de interesse \'oor d.e ~u­ ziek sterk genoeg gebleven om dne Jaar later toe te treden tOt de nieuwe harmonieën. Bij de Gildebonds sloten zich a~.n G errit Voets, Toontje Voets, Jan ThIJs en Kees van de Ve n, en Marinus Hazenberg VI'erd lid van de Boxtelse Harmonie.

Oud Boxtel

• In

beeld

•

Caf~

" De Gouden Leeuw".

Geen besluit van ons Gemecmebcstu ur kan voor de vernieuwing in 30:
deling van een O!lzer oudste i!lgezelenen, was niet meer. Hel had l:ijn gouden tijd gehad. 't Is niet onmogelijk dat "De Gouden Leeuw" nog eens opspringt, als Nederland in navolging ,'an Amerika l:ijn verlede n ook gaat "r<.'staureren" en met de afgebroken huizen "oude" dorpen ::tal stichten. Dan kan hel gaan gebeuren dat we weer bij Willem van Elten in de Reehterstraat binnenstappen, het kleine trapje opklimmen en in zijn Pettenwinkel boven de café een "neije pèt" kopen en ons daarna beneden door Kee van Ellen een paar flinke borrels laten inschenken. Mei de pet en 'n "locht smeerke" kunnen we er dan aan de Kruisst raat uit. Men kan niet welen, Neduland doel Amerika graag in alles na, en verlangt ook steeds meer naar recreatie-oorden.

Oud Boxtel

In de augustusmaand werd in de nieuwe parochie op Se!issenwal ten actieve samenwerking getoond om de kinderen afleiding Ie geven gwurtnJe dl' lange vacantie. Hel was l'en weldadig initiatief da;lTtoe een comité te vormen en personen aill1 te trekken, die bereid waren een pi'lar vacanti('dagen disponibel Ie stellen om met groepen kinderen uit Ie trekken om ze te doen genieten van de natuur of leiding te geven bij onderlinge wcdsnijdjes. Voor de parochiegemeens
•

In

beeld

jeu~uontspanning, uan zou uit voor UI' ouuers van onsçhatbare waarde kunnen zijn en voor de gemeenKhap een veredeling betekenen. In hun levensdrang komen vers<:hîllende kinderen zoveel tekort. Zij missen de zo hOOR nodige ruimte voor hun spel. liet verkeer levert teveel Revaar op. Ot trottoirs bieden geen voldoende speelp!:lats en er is een overdreven aanleg v:'ln grasgazons, zelfs zo overdreven uat de kinderen al "stout" geaçht worden als ze niet over de tegelpaadjes op huis aankomen. Met de drang naar urbanisatie wordt al teveel vergeten dal men in de hersenen der jeugd geen bereuenering der tuinarchitectuur mag veronderstellen. Ten opziçhte van de speelruimte komt "UI' jeugu van tegenwooruig" veel tekort in vergelijking met voorheen. liet resterend brokje Selissenwal op het plaatje van deze week zal menigeen herinneren aan dat ontspanningsparadijs, een speelruimte waarop UI' dartelheid niet behoefd Ie worden afgeremd.

• beeld Oud Boxtel In

Het water steeg niet

101 3Jll

de lippen,

doch stroomde erover ell ...... OoSI-Hrlbanl verdronk in 1926. Zo r.ldicilill ware l\ de overstromingen nog nil'l geweeSt. In 1920 ,,'as hel erg, maar 1926 was wel hel topjaar. Gehec! oostclijk Noordbrabant was ;'lis ecn UI:', in hel land van Cuyk, rondom Dril Bosch lot aan B
kolkende w;ner bcukte IegelI IIIUrl'l1, klom in de polders tOt de daken op. De walerramp \',111 1926 is ('eli brokje drilmalische [:t'schiedcnis.

Voor Boxtel waren de gevolg('11 wcl niet zo umpzalig als voor de M:Jas- 1'1\ Waalstreken, c\'cnwcl onze streek en gc·

1l1('('l11e

kreJlen

e('n niel

onbl'Iangrijk

we- broertjes en zusjes brengt, Voor alle zekerheid moest de !:oier· boven afllebee-[de boot gecharterd worJen om onJer zulke moeilijke omstan· Jigheden het neersIrijken van Langpoot Ooi('\'aar mogelijk te maken, Het werd voor de familie een on\'('(gctelijk gebeuren, op het kantje \':111 het Jr:unatische af. De onder Spanning staande man ,'oer uit om de nooi"e hulp, maar op de " terulOreis" geraakte hij in moeilijkheden en moest van de nood een deugd maken ~n o,'erhoord Springen om het" vrachtje", lil casu de baker, badende naar zijn woonhuis te dragen, De oude dokte r P. Hoek trachtte over hel geplaatste plankier zijn doel te bereiken, Hel plankier was evenwel niet bestand tegen de hevige wind en het beukende w~te-r, liet stortt e in en dt' doktt'r moest b~dende op de Ibaphof "aanste-\'ent'n", De " fo[k[oristische heilbrengt'r" kwam aho onder wcl ht'el bijzonder moeilijke ol1lstJndigheden de familie Verheijden huwelijksgeluk brengen,

"311-

deel in de schadege\'olgen. [n 1925 stond hel waler hoog, en zalen de mensen figuurlijk ~('sproke n " in de hoot", doch in i916 kon UH,'n met dl' boOl over De Ossepad (lege1ll.mordig Prins I-Iend-ikstraal) en Ibaphof \'aren. Op de 4e januari bereikte IH,"I water %'n hOOJ,!sle stJnd en ook hier kolkte 1'11 beukte hel, De bmilie Verheijden beleefde die dali op heel bijzondere wijze. Terwijl al hun buren onderdak hadde-n ~ekregen bij familie en vrie nden, kon Verheijden met zijn vrouw niet ven rekken omdat zij bij alle Slorm en gekolk van 11e-1 "aIer ook de wiekslag \'an de folkloristische heilbrenger hadden gehoord. De lleSladig vliegende, die in de kinderfantasic nieu·

Omstreeks dezelfde tijd begon het waer te zakken. Dat constateerde de gelukkige vJder, die 's middags op een telefoonpaal de stand had JJngetekend. Na 1916 heeft men op de Raaphof geen overlast me-t( sehad van Dommel· overstromingen,

Oud Boxtel

Alhotwt] het Ili<'t Oille bedoeling is met Je plaatjes van Oud Box!,,] ook beIlolkingskarakte ri sliek IC geven, kunnC'n wij loch niet hel een van he l ;lIlJer gescheiden houden.

M('11 moel in aanmerking nemen dal

de mensen vrOl.'ger graag op de foto "sIOnJen". Daar sJK'cul<,crden de fotografCIl op, evengoed als tl'genwoorJig. Bij een publieke Rebeurteni s of familie (('est is de fotograaf. reporter immers met zijn fotoçam('ra pres<'ll t om kiekjes Ie maken. De 3(name van folO's mOCI lidst 2;0

groot mogelijk zijn.

Nu hebben de fOlo-reponers met de geperfectioneerde I ~s l cll('n cOlnmercieel zeker 'n bell're kJns dan hun vakgenoten, die 40 jaar geleden ,'oor iedere opname

een

glasnegaticfje

moeste n

in-

schuiven. Niettemin probeerden :zij loch zo ... ~et ~og~l~ik profijt !~ !rekk~n uit de "gevoelIgheId \';111 de poserenden. Wie een kwartje g:J( kwam op de foto!

•

In

beeld

De cameraman die in d~ oorl<;>gsjar~n 1914-1918 alzo he! oude caf~ " Pas Ruilen" nam is mogelijk bes! !e\'red~n geweest met zij n commerske, maar heeft niet kunnen \'~ nnoeden dal zijn 0r.nam~ "a ruim 40 jaren door honderdtal en Ie· zers van Braban!s Cemrum met belangsielling taU bekeken worden ~n. besproken. Na de ~ersl e Ni~uwstraat ~en

wereldoorlog kr~eg d~ nieuw " Pas Builen". D~ eigenaar Alphons van H e~sch s loopt~ h~t oud~ en bou ....d~ e~n nieuw aan de eisen des tijds beantwoordend caf~, waaraan vele Boxtelse manne" nog prettige herinneringen hebb~n als een ontmcelillgscerllrum, WOlOl' zij zich spannend konden omspannen in de handboogsport. ~

Hel ni~uw~ " Pas Buiten" h~~ft slechts enig~ jar~ n bestaan en moest ook met de aanleg van de nieuwe rijksv~rk~rt­ weg word~n g~sloop!.

Oud Boxtel

Ht'! is ons niet bekend of j'l de rubriek Oud Box!el historische onjuistheden zijn voorgekomen. Aanmerkingen bleven lot nu toe achterwege. Dl'ze week werden wij echter, lot ons genoegen, geattendeerd op fouten in de mededdingen bij de afbeelding v;m het ollde landhuis 't Hof. De opmerker blijkt een historicus te zijn en geeft een interessant stukje geschiedenis ter correctie van de gemaakte fouten. Onder de titel " Historische gegevens" is de inzending in dit blad geplaatst. ~

Met de afbeelding Viln Oud Boxtel is voornamel~k bedoeld aan te tonen hoe het aanzicht van Boxtel in het verleden was. Door de vergelijkingsmogelijkheden met het eigentijdse kan ieder voor zich vaststellen hoe om:e gemeente uitge· groeid en veranderd is. Daartoe wordt deze week een foto· reproductie gegeven van de Selissenwal zoals die was tot voor 25 jaren, vóór de aanleg van de "nieuwe weg" vanaf de brug bij 't Schipke tot de brug van de

•

In

beeld

Eindhovense weg, in 1933--'34. Wat uil' wegaanlegging te maken heeft met de Selissenwal? Voor de ophoging van de wegbaan werd het zand gebruikt van de Sclissenwal, en daarmee begon de eerste op· ruiming van dat heerlijke omspannings· veld, waarop de Boxtelse jeugd zich zo gezond kon uitleven. De Wal me! omliggend terrein is zo· ver uitgediept dat de put omstond, wel· ke thans bl'kend is als visvijver aan de Selissenwal, waarlangs binnenkort, als " eerste complex flats bewoond is, een wandelwegje zal worden aangelegd. Ongeveer ter hoogte van de plaats waar op de foto paard en kar staan, kan men nu de naar de Parkweg uitgebouwde flat zien. De Selissenwal was destijds een brok· je natuurschoon, en tevens speelterrein bij uitnemendheid. De afbeelding toont het aan. En maak nu een vergelijking tussen verleden en heden, dan ligt daarin beslo· ten de geschiedenis van een brokje Oud Boxtel: de Selissenwal.

Oud Boxtel

Van de drie windmol<'IlS, die in Boxtel slol1den, - de standaard graanmolen in Den Berg, de windoliemolen op Molenwijk en die in de Van Sa1mstraat, welke op dil plailtje te :ien is, - was del:e laatste in 1926 nog in bedrijf en eigendom van Malhijs Merks. In 1946 is de molen gesloopt .Onze mooie windmolens zijn door de technische ontwik· keling en de daJ.ruit volgende overgang mar de machinale maalderij oVl'rbodig geworden. In andere plaatsen zijn de windmolens in h{,1 landschap gt"ble\'en onder de bescherming van Monumentenzorg of de Vereniging " De hollandse molen". Zo is ook de stoomlocomotief uil de rails verdwenen voor de diesel· en ('leeIrischt trein. Een van dl" laat ste in gebruik geweest zijnde locomotieven werd enige maanden geiNen gepl:!atst in een museum van de spoorwegen. Het spoorwegwnen heeft ook een sneUe ontwikkeling doorgemaakt, doch met dit plaatje voor ogen is het niet vast te stellen, evenwel Boxtel heeft ervaren dat met die ontwikkeling station Boxtel in betekenis afnam. Een groot aant:!1 spoorwegmannen moesten de gemeente verlaten met hun gezinnen omdat ze andere standplaatsen kregen aangewe_ z~n. De Boxtelse bevolking minderde dIentengevolge naar schalling met zeshonderd inwoners. In 1934 werd wegens reorganisatie van het goederenvervoer het overlaadstation opge.heven} ongeveer tegelijk met het traCtledepOl, Die opheffing betekende dat 40 10colllOtieven niet mee r op het Boxtel~e spoorweg'emplacement ZOuden gestatIoneerd blijven, en door de reorga_

•

In

beeld

nisatie \'an het goederenvervoer werd overlading overbodig, Zakelijk bezien was het een belangrijke verbetering, daar met het nieuwe systeem de- goederen in e-en tijdsbestek \'an 2 dagen op de plaats \'an bestemming konden worden afgelel'en!. Met het overlaadsysteem kon dat wel 8 à 10 dagen duren, Van:!f de aanleg der eerSte spoorlijn in 1864 was station Boxtel van betekenis geweest en nam daarin tOe met deomwikkeling \'an het spoorwegbedril'f en reizigersve-rvoer, De gemeente hel' t er de eerste uitbreiding door gekregen, zoals we- vorige week aantoonden, " Aan hel spoor gelegen" hield destijds ook een commerciéle voork eurskwalificering in voor iedere stad of gemeente waarlangs de treinen liepen. BoxIel Kreeg met de atnleg I'an de eerste spoorweg een klcill, s~ationsge' bouwIjl', dat op he-t perron IUISI legen' over de Stationstraat was gebouwd, doch na de aanleg van andere lijnen we~d het vervangen door dat ,",'at nu ~og ,~n gebruik is, Toen werd Boxtel geieldehJk een zogenaamd knooP1?um ,van ~po
• beeld Oud Boxtel In I-lier :tiet

1I1/:'1I

wecr een

mooi plekje afgebeeld, dal wegens de nood z3kelijke uitbreiding voor de volkshui svesting moest verdwijnen. Dt" sçhoo nh eid ervan

wcrd njN ll'll volle begrepen toen nog gebruik gemaakt kon worden van hel primitief gebouwde smalle bruggetje bij de stuw. Iiel " Meuienpadje" werd dikwij ls genomen alleen Ol11d
was nJJr of ...
We zullell hun ook nog even verll·1!en hoe de situatie rondom de stuw vroeger was.

In het platuje sta.. t "Watennolen, Boxtel". Dit is niet juist. Het wtU de SluW, die gelegd moest worden om het coestromende w.. ter op peil te houden, zodat de eigenlijke w3lermol{'n "1:01.1 kun nen malen. Om de kr3cht van het snelstromende Dommelw.. te r te kUl111e li benutten, moest bij hel bouwen van de 1I10lell de Dommel .. fget~kt worden. Die aftakking begon ongeveer n.. bij de pla.. ts waar nu de br3ndweerkazerne staat en liep achter de huizen door, die staan in het v('rlengde van de Molenstra .. t. Om de waterkracht v.. n de ge-graven loop te kunnen benuIle n was het noodu kelijk het water vall de eigenlijke Dommel te stremmen. Da;\rtoe moet de SlUW gema.. kt :tijn die op bovenstaand plaatje te zien is en welke lal! aan de :o:uid:::ijde van hel huis van tand~rts Hoyng. De Dommel had voor de Sl UW een t
T Ge n de op het einde van de oorlog in 1944 verwoeste brug herbouwd werd,

g('beurde dit naast de Dommel, met hN gevolg dat na het gereedkomen ervan, de Dommel wee r enige meters verlegd moest worde n. Zodoende is de rivier· kronkeling tweemaal minder geworden. Veel V
Van de onder de rubri ek "Oud Boxtel in beeld" afl!edrukte dorps .. fbeeldingc n zijn op bestelling fOl o', verkrijgbaar bij de administratie van Brabants Centrum.

• Oud Boxtel In beeld

Alhoewel mevr. Strijbosch-v. d. Sp;lnk (Nijmegen) al vele jaren geleden Boxtel heeft verlaten, gaal haar bel;mgstelling nog ~te~s uit naar haar gebooneplaats Boxtel. Derhalve is het fi'IJ trouwe lezeT('S

ViIn

de rubriek "Oud Boxtel

in

beeld", Op «.'11 verzoek aan verzamelaars om toetending "an oude foto's zond mc\'r. Strijbosch enkele exemplaren welke wij nog bij seen enkele andere, ons in bruik· leen ;lfgestanc collectie a;Jn troffcn. Door deze daadwerkelijke b('langsleI. ling zijn wij nu in Sl a;!!

de JeZ('TS boven-

staand plaatje IIOOT tc 1l'ggen. Ons inziens ('cn fraaie opname waarin hel massale kerksebouw in g;ijze loon zeldzaam mooi domin('crt tussen het geboomte

door. \\:/e kt Je achtergrond .ill·j onze prachlise St. Pet ruskerk vooral onze bewondering op, de voorgrond van de folO roept historische Ilerinnl'ringl'n in ons w:lkkl'r. We dwalen in ~edachtl'n uan weer terug naar de tijd, dat Boxtel nog geell processiepark kende. De tijd dus vÓÓr 1924, het belangrijke jaar wa.:'lrin toen op de 121' juni door meer dan

SOO Boxtelse ingezetenen de 1-1. Blol'ddoek uit !-loogstraten werd terug ~e­ haald en overgebracht naar de St. Petruskerk in ons eigen Boxtel, w:lar ue H. Bloedkapel reeds in gereedheid was ~ebracht voor bewaring \'an deze H. Schat. Uit het jaar 1924 datere n ook de plannen \Joo r de aanleg \J:ln een speciaal park \Joor het houden \Jan de jaarlijkse H . BIOl"dprocessie welke voor UI' I'erstl' luaal nog plaats \Jonu in de tuinen van Pastorie en Liddchuis. Voo ral d~nk zij Deken]. W. \Vl. Spierings z.g., dl' paslOor \Jan de parochie \'an de H. Petrus te Bo.~tel, zijn de plannen voor aanleg van een processiepark spoedig - d.w.z. in 1926 - ten uitvoer gelegd kunnen worden. Het park is een trot s bezit van de Boxtelse katholieke gemeenschap geble,'en al die jaren door. liet zou ueze zeli'de gemeenschap omegenzeggelijk heel erg spijten als daan'an Illettertijd doo r omstandigheden toch nog afst;mu gedaan zou moeten worde n. Moge dat voorkomen kunnen worden!

• beeld Oud Boxtel In

Tot dat de Rijksverkt'erswi!g in 1936 aangelegd werd, was de Reçhterstraat de enige in- en uitrijmogelijkheid voor het interlokale vrachtvervoer. Met de technische en commercii!le ontwikkelingen in ht't begin der 20ste eeuw, waarbij vooral het autoverkeer in aanmerking is te nemen, - aanvankelijk wel als een luxe in personenvervoer, - ontstond in Boxtel het idee om de inrij vanaf de Eindhovenseweg te verb rWen. De oorlog 1914 -1918 remde dç ontwikkeling van het snelverkeer tijdelijk af. Na 1918 begon echter h('! vrachtve rvoer per auto snel

op te komen en toe te nemen. Toen ontstond ook het plan om de Rechterstrailt ten behoeve van hel interlokale verkeer te verbrede n. Vooraleer een pl;m voor uitvoering in aanmerking komt ver.strijken doorgaalls nogal vele jaren, en wat er in de Rechterstraat nu nog moet verdwijnen al\'orens het oud geworden plan uitgegroeid is tOl de verweze nlijking, dat kan iedereen voor zich vaststellen. Er is evenwel een nieuw plan ter tafel gekomen. Als dat verwezenlijkt is ...

Oud Boxtel

In \'erschillenrle straten \lan Oud Box~ tt'l maakten we reeds een praatje mei elk"ó1r, en wc n.lmen tesaml'n ook een kijkje bij het hoogwater op de Eindho\'enseweg en in het Konijnshooi. Nu ontmoete n we ,,1k01ar in de Wiemelhoek ! Nooi t gehoord die naam' 'r Is mogelijk. Daarom ",illen wij di e volkse aanduiding op onze manier in de historie vastIeggeil, hoe pittig ze ook mogt klinken. St'den vele jaren is uil' naam min of meer in onbruik geraakt, vermot'delijk omreden het in de Wicqlelhoek niCI meer zo "wemelachlig" druk is als 50 à 60 jaar geleden. De officiële naamaanduiding " FeIlenoord" heeft nu de voorkeur gekregen, evenwel blijft de vraag of er loch niet ccn afleiding van de vroegere " titel" achter moet gezocht worden, want waar het " wemelt" kan hrt er ook wrl ~ns " fel" toegaan! :\'I"ar laten w~ het toch maar vredig bij het Felle-oord houden, die aanduiding in de gevel van het café De Zon.

• In

beeld

De Fellenoord was voorheen een nogal druk bezocht ,.Rezc1Hghridscentrum", UitGaand Boxtel gaf Cf een zekere voorkeur aan_. In café De ZOll, van Jan van Kuijk, was 0.01, sod~t l'it "Ol'n Haerd" gevestigd, een dub, die blijkens de gekozen naam voor de "warmtt''' van 'n c1ubhaard gevoeliGer was dan voor die in eigen huis. Café DI' Zwaan op de hoek van het Konijnshooi mocht op nogal wat "vaste klante n" rekenen, terwijl bij M:mha Voets de ,,3-centerkes" et'n behoorlijke aftrek hadden _ Voor ht't organiseren va n festiviteiten had destijds de uitgaande burgerij een bijzonder flair, en ze wist cr 'n aantrekkelijk decorum van deftigheid
Oud Boxtel

Hel landhuis van Freiher Luclwig George yon Hartitzsch heeft gelegen op Duin('nda",!. Na sloping in 1902 werd Icr plaal~ de school gebouwd van de Zusters van hel gezelschap Viln J M. ). Douairihe Von I-Ianilzsch, geboren Vicollnesse de Blois à Arrondéau, bewoonde hel huis tOl haar overlijden op 11 maan 1888. Zij was 91 jaren oud toen zij stierf. H aar tijk werd bijgeU't in

hel grafka~llelje op hel kerkhof n",ast de St. Pelruskerk, waar haar dochter Elodir von Hanilzsch ruSlIe , die op 21· jarige leeftijd op 20 oktober 1844 was

overleden. De rubriek "Oud BoxIel in beeld" heeft slechts ten dot! meI de reproducering van oude dorpskie kjes de jongere generatie onder de lezers van Brabants Centrum v~rgelijkingsmatcriaal Ie geven, waarmede IS vasl Ie stellen hoe het aan'Zien va n de geboone- of woonplaats is veranderd in. een tijdsbestek va n rond 60 jaren. Voor ~istorische bij'Zonderh eden 'Zijn archeo logische bronnen nodig. Mogt'lijk wordl'n dit' ook nog wd aangeboord. Nu bepalen wij ons 'Ot de oorspronkdijkt' oput. Zoals boven reeds guegd werd het

•

In

beeld

landhuis, waarva n de afdruk de achter'Z ijde laat 'Zien met op de trap naar de keuken Mijntje Roestenberg, dienstbode van de familie Von Hal1itzsch, t'n naast de trap Francina van de Loo, de werkster, met nedjt' Jantjt' van de Loo. Volgens de gegevens van de nog in leven zijnde familieleden is de foto n paar geleden genomen. Na het overlijdt'n van de Douairi~re heeft Mijntje Roeslenberg met de familit' Van de Loo lIog enige tijd het huis bewoond, lotdat ht't in eigendom van het kerkbestuur der St. Petrusparochie overginl!'. Tot'n werden de kamen van het landhuis door de Zusters in gebruik genomen als leslokalen. Zuster Ludgarda gaf in een ervan naailes en Zuster Generou in een der andere katechismusles aan oudere meisjt's. Ook Zuster Innatie, die nog op Duinendaal is, heeft er zangles gegeven. De bewaarscllool is eveneens enige tijd in ht't oude gebouw ondergebracht gewet'st. Een nieuw schoolgebouw was dringend nodig, daarom vid in 1901 het besluit van het Kerkbestuur tot sloping van het oude huis en de bouw van een nieuwe school.