Oral hygiëne education guide for the Nepalese people Een paar jaar geleden werd ik al enthousiast gemaakt door de verhalen van mijn eigen tandarts Willem de Lint en mondhygiëniste Léonie Dumoulin. Zij hadden al twee keer deelgenomen aan de Dental Camps van de NOHS. In mei 2008 zag ik kans om mij op te geven voor 2009. De opleiding Mondzorgkunde te Groningen, waar ik parttime werkzaam ben als instructeur praktijkonderwijs, was ook enthousiast over mijn deelname. Voor mijn vertrek heb ik contact gezocht met Gerjen Winkeler om te vragen of ik wat kon betekenen bij het geven van voorlichting over de mondgezondheid. Want zoals NOHS-voorzitter Theo Jetten in Vaisha Dev van februari 2007 al schreef: “Voorlichting aan de basis, bijvoorbeeld op de scholen en in de Dental Camps, kan een belangrijke ondersteunende taak zijn”. Daar ben ik het zeer mee eens omdat door voorlichting de mondgezondheid ook op lange termijn kan worden verbeterd. Ik begreep dat er bij de NOHS nog geen eenduidige handleiding bestond voor het geven van voorlichting en instructie. Gerjen vertelde me dat ze in Kawasoti (Kumarischool) al wel hebben geprobeerd om een voorlichtingsprogramma op te zetten, maar dat er nog niets definitiefs op papier was gezet dat ook bij volgende Dental Camps kon worden gebruikt. Het leek ons dan ook een goed idee om hiermee aan de slag te gaan. In voorgaande Dental Camps werd bij de voorlichting gebruik gemaakt van het voorlichtingsboek Oral Health van de Christelijke stichting “United Mission to Nepal (UMN). In dit praktische boek staat telkens op de rechterpagina een grote gekleurde afbeelding en op de linkerpagina de bijbehorende Nepalese en Engelse tekst. De Engelse tekst kan dan door bijvoorbeeld een 20
deelnemer van de NOHS worden voorgelezen, waarna het wordt vertaald door een Nepalese tolk. In overleg met Gerjen heb ik een Engelstalige handleiding geschreven, ‘Oral hygiëne education guide for the Nepalese people’, die als achtergrondinformatie kan worden gebruikt bij het voorlichtingsboek van de UMN. Uit praktisch oogpunt sluit mijn handleiding qua inhoud en volgorde dan ook aan bij het voorlichtingsboek. In de handleiding ga ik meer in op de functies van de mond en het gebit, de anatomie van de mond en tanden, het wisselen van het melkgebit, het geven van borst- en flesvoeding, de relatie tussen voeding en cariës, tandvleesontstekingen en mondkanker. Ook wordt er een uitgebreide poetsinstructie beschreven, toegelicht met afbeeldingen. Ten slotte worden de benodigdheden en aandachtspunten genoemd voor het geven van de voorlichting en de poetsinstructie. In de bijlage staat een poetsplaat afgebeeld waarbij de volgorde van het poetsen in het Engels wordt aangegeven (binnenkant, buitenkant, bovenop). Deze poetsplaat is gelamineerd en meegenomen naar het Dental Camp. Tijdens dit Dental Camp diende de handleiding als pilot, zodat na evaluatie een definitieve handleiding wordt gemaakt dat bij elk volgende Dental Camp gebruikt kan worden. De handleiding is bestemd voor deelnemers van de NOHS, Nepalese docenten en vrijwilligers van de Dental Camps. Op 25 februari vertrok ik met de groep naar Nepal, de dag waar ik al lange tijd 21
naar had toegeleefd! Op weg naar Schiphol werden we opgeschrikt door het tragische nieuws over het neergestorte Turkse vliegtuig. Onze vlucht vertrok echter volgens schema en na een lange reis (via Londen en Doha) kwamen we aan in Kathmandu. We bleven een paar dagen in deze chaotische en indrukwekkende stad. Voor we naar het Dental Camp vertrokken, ging ik samen met de teamleider van de Chitwangroep Cees Engels en zijn vrouw Annemarie naar United Mission om nieuwe voorlichtingsboeken aan te schaffen. Helaas bleek dat de boeken op dat moment niet verkrijgbaar waren. Gelukkig had ik in Nederland van Gerjen nog een exemplaar gekregen die ik had meegenomen. Dit boek werd dan ook veel gebruikt tijdens het Dental Camp in Chitwan.
.nl s h o n . w ww
In de Chitwan-groep waren we met vijf mondhygiënistes. Omdat we met zo veel mondhygiënistes waren, konden we de werkzaamheden veel afwisselen. De bedoeling was om elke dag een school te bezoeken om voorlichting en instructie te geven. We gaven voorlichting aan schoolkinderen tussen de elf en vijftien jaar oud. Er gingen Nepalese tolken mee, zodat we tegelijkertijd aan verschillende groepen voorlichting konden geven. Mijn tolk was Shankar Silwal. Hij is een Nepalese gezondheidsassistent met veel kennis van de mondgezondheid. We moesten wel even wennen aan het Engels van elkaar, maar we raakten steeds beter op elkaar ingespeeld. Bij onze voorlichting gebruikten wij vier posters met prachtig getekende afbeeldingen op rijstpapier, gemaakt door Shankar zelf. (zie foto) Na de uitleg van de posters 22
In Chitwan waren we met vijf mondhygiënistes vlnr: Myriam, Léonie, Anky, Ingrid, Ginger
werden de onderwerpen in het voorlichtingsboek besproken. Als laatste werd aan de hand van de poetsplaat een instructie gegeven op het poetsmodel volgens de Bass-methode. We lieten vervolgens ook iemand uit de klas het poetsen voordoen op het model. Dit was natuurlijk best spannend en onwennig voor diegene, maar voor de kinderen werd goed duidelijk waarom tanden poetsen zo belangrijk is en hoe je het beste kunt poetsen. De kinderen kregen na afloop allemaal een tandenborstel en tandpasta (met fluoride!) waar ze erg blij mee waren! Ik heb de directeur van de school en de docenten nog mijn handleiding en een poetsplaat overhandigd. Helaas kon ik het voorlichtingsboek er niet bij geven... Hoewel we wegens ‘banda’ niet veel scholen konden bezoeken, konden we natuurlijk wel vaak voorlichting en poetsinstructie geven in de overvolle wachtruimte van het Dental Camp zelf. Naast het geven van voorlichting hebben we (de mondhygiënistes) heel veel tandsteen verwijderd. Ongelofelijk wat voor gebitten je allemaal tegenkomt. Ook heb ik nog een paar occlusale restauraties mogen maken. Erg bijzonder dat het hoekstuk dan wordt gekoeld met een slangetje dat verbonden is aan een plantenspuit. Ik vond het in elk geval indrukwekkend om de Nepalezen van zo dichtbij mee te maken. Een ervaring die ik nooit zal vergeten!
Appendix II. Information sheet of brushing
Namasté, Ingrid Omlo Handleiding voor het geven van voorlichting en instructie
23
Op huwelijksreis naar Nepal Op 19 september 2008 zijn wij getrouwd en een paar maanden daarvoor hadden we al zitten denken; waar zullen we naartoe op onze huwelijksreis? In het voorjaar van 2007 ben ik voor het eerst mee geweest met de NOHS en dat beviel zo goed, dat ik dit graag nog eens wilde doen. Bovendien had ik toen bij thuiskomst Emiel zo nieuwsgierig gemaakt met alle verhalen, dat de beslissing om op huwelijksreis naar Nepal te gaan vrij snel was gemaakt. Terwijl ik aan het werk was in het Dental Camp heeft Emiel alles in de Kathmandu vallei kunnen bekijken wat ik de vorige keer al had gezien. Na het Camp hebben we afscheid genomen van de groep en begon voor ons de huwelijksreis. Vanuit Pokhara hebben we eerst de beroemde Poon Hill trek gedaan en zijn tot aan Tatopani gelopen. Een fantastische tocht met onderweg veel mooie dorpjes en uitzichten. Toen we boven op de top van Poon Hill stonden hadden we het geluk dat het helder genoeg was om de besneeuwde toppen te zien van de Dhaulagiri, de Annapurna South en de Machapucchare. Wat een geweldig mooi uitzicht! Na een korte stop in Kathmandu zijn we daarna begonnen aan de Tamang Heritage Trail. Een relatief ‘nieuwe trekking’ in een gebied ten noorden van Kathmandu waar nog maar sinds 24
kort toeristen komen. En dat was heel duidelijk te merken. Een heel bijzonder ontvangst in de dorpjes en overal heel vriendelijke mensen. De eerste avond werden we in het dorp Gatlang verwelkomd met zang en dans door de hele gemeenschap en kregen we rakshi en een khata. Op een schoolplein in Goljung heeft Emiel een paar opblaasbare wereldbollen kunnen uitdelen en heeft hij nog even zijn vak kunnen uitoefenen en een kleine aardrijkskundeles kunnen geven. De kinderen stonden nieuwsgierig om hem heen, maar zodra de bollen op het plein werden gegooid om mee te voetballen, ontstond er een geweldige chaos! Gelukkig stonden de leraren van de school er met een grote glimlach naar te kijken. De trekking bracht ons daarna verder langs mooie rijstvelden, prachtige bijna onontdekte dorpjes, versierde chortens en fantastische uitzichten. De hele week hebben we het zonder stromend water, elektriciteit en comfort moeten doen, maar wat hebben we enorm genoten van de rust en sfeer! Om toch nog een ‘huwelijksreisgevoel’ te krijgen hebben we de laatste twee nachten nog doorgebracht in het luxe Summit hotel. We hebben een heel bijzondere huwelijksreis gehad waar we met erg veel plezier op terug kijken! Myriam van Zomeren en Emiel Mulder
Huwelijk in de Nepalese samenleving De rolverdeling tussen man en vrouw is in de Nepalese samenleving traditioneel. Zo worden jongens voorbereid op hun rol als kostwinnaar en besluitvormer, terwijl meisjes worden voorbereid op een bestaan als huisvrouw, moeder of dienstverlener. In de traditionele hindoe huishoudens wordt zelfvertrouwen en gevoel voor eigenwaarde niet in de opvoeding aan de meisjes meegegeven. Verder wordt er nauwelijks gesproken over menstruatie, seks en zwangerschap. Een meisje of vrouw leert alleen uit eigen ervaring over deze zaken. Het merendeel van de huwelijken in Nepal zijn ‘arranged marriages’ waarbij bruid en bruidegom geen inspraak hebben. Er wordt getrouwd binnen dezelfde kaste, met wie en wanneer wordt door de ouders bepaald. Deze gang van zaken is zo ingebakken dat Nepalese vrouwen uithuwelijking niet per definitie als iets negatief zien. Dit komt ook doordat het huwelijk in Nepal een heel andere betekenis heeft dan in het Westen. Een huwelijk is het veiligstellen van de toekomst, waarbij de verstandhouding tussen man en vrouw zo goed mogelijk moet zijn. Aangezien man en vrouw elkaar nog niet kennen moet deze verstandhouding tijdens het huwelijk groeien.
de traditie van het uithuwelijken. Steeds vaker hebben de bruid en bruidegom inspraak in de keuze van een trouwpartner en kunnen ze een kandidaat afwijzen als zij hem of haar niet zien zitten. Nadat een meisje getrouwd is, op het platteland tussen haar zestiende en negentiende jaar, in de stad meestal tussen de twintig en vijfentwintig, hoort ze bij de familie van haar echtgenoot en trekt bij hen in. Daar wordt van haar verwacht dat ze in het huishouden meewerkt, waarbij haar positie in het gezin ook een rol speelt. Meestal moet de jongste vrouw het meeste werk doen. Naast het huishoudelijke werk en het grootbrengen van de kinderen, zijn er nog veel andere taken die vrouwe in de landelijke gebieden verrichten. Ze werken op akkers, zoeken voedsel voor het vee en sprokkelen brandhout in het bos. Fysiek zwaar werk, zoals baksteen en cement dragen in de bouw wordt in Nepal als typisch vrouwenwerk gezien. In de stedelijke gebieden proberen steeds meer vrouwen op de arbeidsmarkt te komen om zo een eigen inkomen te verdienen. Het is voor vrouwen erg moeilijk zelfstandig te worden, de reden hiervoor is dat zij beperkte eigendom- en besluitrechten hebben. Vrouwenorganisaties proberen de situatie voor de Nepalese vrouw te verbeteren en zetten zich in voor hun rechten.
Steeds vaker willen vrouwen van de jongere generaties een zogenaamde ‘love marriage’, een huwelijk gebaseerd op liefde en een onderlinge band met een partner naar eigen keuze. In goed ontwik- Uit: Dwars door Nepal - S.K. Paudyal kelde gezinnen in stedelijke gebieden ISBN 97 890 7879 102 7 – Uitgeverij: is er een verandering merkbaar binnen NDA (Nepal Development Academy)
25
Extreme Dental Camp: Huwas en Patichauri
Locatie Huwas, foto: Ru-shan Goey
Het begin/de drie studenten Maike (Nijmegen) In Nijmegen worden tijdens de eindejaars barbeque verschillende prijzen uitgereikt, waaronder de reis naar Nepal. Toen Theo Jetten naar voren kwam om bekend te maken wie dit jaar mee mocht, voelde ik een aangename spanning. ‘De reis gaat naar...’ Ik was nog aan het klappen toen pas na 30 sec tot mij doordrong dat mijn naam daar stond en dat iedereen naar mij keek. Ik had de reis, ik had de reis! Die avond gingen de Nepalese muts, gekregen van Theo, en de enorme glimlach op mijn gezicht niet meer bij mij weg. Ru-shan (Amsterdam) Na het opsturen van een motivatiebrief en mijn CV werd ik uitgenodigd voor een gesprek bij het bestuur van ACTA. Het gesprek verliep nogal moeizaam, maar diezelfde dag zou de uitslag nog bekend gemaakt worden op de honoursdag en dat gaf toch wel de nodige zenuwen. Juist tijdens mijn paro werkgroep werd ik gebeld, maar helaas kon ik niet zomaar opnemen met mijn professor aan het woord. Na de werkgroep rende ik naar buiten om mijn voicemail af te luisteren. Ik moest naar de collegezaal komen maar was inmiddels veels te laat en wist dus niet of Aaltje, de vorige Nepalganger, de uitslag al bekend had gemaakt. Dat was gelukkig niet zo, dus toen kwamen ze persoonlijk naar me toe… Het avontuur kon beginnen: ik mocht naar Nepal! Steffanie (Groningen) Op een dag eind juni vorig jaar opende ik mijn mail en zag in mijn inbox de titel ‘Nepal 2009’. Ik had al meer dan een maand ervoor een sollicitatiebrief gestuurd en zat al een lange tijd met spanning te wachten op een bericht. Ik was de gelukkige die Groningen in Nepal mocht vertegenwoordigen! 26
In Huwas tussen de kinderen vlnr: Ru-shan, Maike, Steffanie
27
Ru-shan Goey
Douchezakken in de zon in Huwas
Thuladai en de Biotex waren enorme hulpen! 28
Judith van Uchelen
De reis In Nepal gaat alles ‘bistare’ (=langzaam) en er kan van alles misgaan en dat hebben we vele malen in onze reis meegemaakt. Het begon al bij de douanepost, die slechts bemand was door één persoon, waardoor we alleen al een uur bezig waren met het bemachtigen van een stempel voor onze visa. Het ging ook meteen al mis bij de bagage: de bagage van Martin en Theo waren niet aangekomen... Gelukkig was Theo daar psychisch op voorbereid want hij zou tijdens deze reis meerdere keren zijn slogan gebruiken: ‘You never know in Nepal’. Al snel werd duidelijk dat Kathmandu een grote chaos is: getoeter, motoren met hele gezinnen erop, geiten op het dak en het is er heel stoffig. Achterop vrachtwagens staat zelfs geschilderd: Horn please! Er is maar beperkt stroom op een dag dus warm douchen kan alleen op bepaalde tijden en het water dat ze hebben in de rivier, lijkt op een vuilnisbelt. Kathmandu heeft echter ook een mooie kant: prachtige stupa’s en tempels, en mooie (iedereen is hier fotogeniek) en vooral vriendelijke mensen. Na deze eerste indrukken en het leren kennen van de groep moesten we ons opsplitsen, één groep ging naar Chitwan en onze groep ging de bergen in naar Huwas en Patichauri. Het rijden in Nepal is een ervaring op zich; veel getoeter en regelmatig moet er hard geremd worden voor een kuil in de weg. De weg naar het eerste Dental Camp was smal en slecht begaanbaar; de afgrond leek soms wel héél dichtbij te komen. Een aantal van ons was het laatste stuk dan ook gaan lopen. Het was niet verwonderlijk dat op weg naar Huwas de naam ‘Extreme Dental Camp’ werd bedacht. Ook extreem was ons 29
.nl s h o n . w ww
camp, omdat we bij de mensen thuis sliepen. Dit was, voorzover wij weten, nog nooit eerder gedaan. Twee aan twee werden we bij de dorpelingen ingedeeld. Sommige dorpelingen stonden zelfs hun eigen bed aan ons af en sliepen dan zelf op de grond. Omdat er amper sanitaire voorzieningen waren hebben we onze eigen douchezakken en toiletpapier meegenomen. De douchezakken vulden we iedere ochtend met water uit een pomp en hingen die daarna de hele dag in de zon, zodat we ‘s avonds toch nog een redelijk warme douche hadden!
Het camp in Huwas zit erop....op naar Patichauri. Toch maar liever een paar uur lopen dan hobbel de bobbel met de bus, foto’s: Ru-shan Goey
Het Dental Camp De dagen van het dental camp vlogen voorbij. We hebben heerlijk in de open lucht en in de zon behandeld. Extracties, scaling, intakes, iedereen deed van alles wat en het was bovendien heel leerzaam. De extracties waren niet altijd even makkelijk aangezien de elementen vaak erg carieus of alleen wortelresten waren. Wat tandheelkundig erg opvallend was, was de gebitsslijtage die duidelijk waarneembaar was. Aan de elementen zaten geen knobbels meer en het dentine lag helemaal bloot. Na een dag werken gingen we met z’n allen naar een klein ‘winkeltje’ om wat te drinken. We waren de bezienswaardigheid van het dorp en bijna alle kinderen van het dorp groepeerden zich dan ook om ons heen om met ons op de foto te gaan of alleen om ons even aan te raken. Ook in de avonduren was het altijd gezellig met de groep die vaak gevuld werden met kampvuren en Nepalese dansen. De laatste dag van het eerste camp kwam dan ook snel in zicht. Onze reis ging weer terug naar Pokhara om vanaf daar naar het tweede dorp, Patichauri, te gaan. De terugweg zijn we met z’n allen tot aan de geasfalteerde weg gelopen, aangezien bijna niemand zin meer had in zo’n extreme busreis. Zo konden we genieten van een erg mooie wandeltocht door o.a. de rijst- en graanvelden. De dagen van het tweede dental camp vlogen ook voorbij. In het eerste camp hebben we in vier dagen ongeveer 900 patiënten behandeld; in het tweede camp 30
31
Locatie Patichauri; Martin en Angela ongeveer 600 patiënten. Ook in het laatste dorp hadden we een welkomsten afscheidsceremonie. Op de laatste dag van ons camp in Patichauri vond het Holy, het festival of colors, plaats. Iedereen gooit dan met gekleurd water en smeert elkaar in met gekleurde verfpoeder. Onze gezichten werden ook helemaal ingesmeerd en de werkkleding was meer rood dan wit... Ontspanning De laatste paar vrije dagen zouden we in Pokhara verblijven samen met de andere groep uit Chitwan. Na wat shoppen, fietsen en wandelen en het afscheid van de rest zijn wij samen met Connie en Sandra nog een week langer gebleven en hebben de Poonhill trek gedaan, geraft en het National Park Chitwan bezocht. Terug in de drukte van Kathmandu verlangden we erg terug naar de rust van de bergen, maar eigenlijk ook wel naar het luxe Nederland! Wat konden we het broodje kaas, de warme douche en de altijd aanwezige stroom weer waarderen. We hebben echt een fantastische tijd gehad, veel geleerd, gezien, gelachen en meegemaakt! De reis leek wel een jaar te duren met de vele indrukken die we daar hebben opgedaan, maar aan de andere kant is de tijd juist voorbij gevlogen! We willen dan ook voornamelijk Theo Jetten bedanken voor deze geweldige kans! Dhaniabaad! Maar ook de rest van de groep bedanken! Zonder jullie was het dental camp nooit zo leuk geweest! Maike, Ru-shan en Steffanie 32
Afscheidsceremonie met tika en khata in Patichauri
Tika Het universele symbool van het hindoeïsme voor mannen, vrouwen en kinderen is de tika, een teken of rondje in het midden van het voorhoofd geplaatst. Een tika kan een klein plastic rondje zijn, een lange lijn of over het hele voorhoofd een mengsel van yoghurt, rijst en sindoor. De tika is een teken van zegening van de goden. Het is ook een erkenning en uitbeelding van het goddelijke in ons allen. In veel plaatjes van Shiva is hij te zien met een tika, uitbeeldend het derde oog. Dit derde oog verbeeldt het al ziende, al wetende dat volgt op de totale naleving van de grondbeginselen of the Vedas. Vrouwen hebben de tika tot een modebeeld gemaakt. In de winkels kan je allerlei plastic tika’s kopen in verschillende grootte, kleuren en ontwerpen. Op festivals zijn er meestal tika winkels waarin vrouwen twijgen in bakjes met verschillende kleuren tikapoeder vermengt met mosterdolie dopen en zo bij zichzelf met behulp van kleine spiegeltjes een tika op het voorhoofd plaatsen. Mannen dragen geen plastic tika’s, maar ontvangen een tika thuis of in een tempel, dit hoort bij hun dagelijks routine. Een tika krijgen hoort bij de meeste ceremonies en is een erkenning van de goddelijke aanwezigheid en een uitnodiging voor goddelijke bescherming voor degene die de tika ontvangt. Een tika krijgen bij aankomst of vertrek is een teken van respect en genegenheid voor de ontvangende mensen, het betekent goddelijke bescherming voor die persoon. Edith Bekking
.nl s h o n . w ww
33
Vaisha Dev Galerij De naam voor het magazine van de NOHS, Vaisha Dev, is afgeleid van de god van de kiespijn. In de omgeving van Bangemudha Square, in oud Kathmandu, bevindt zich op de hoek van de straat een blok hout genaamd Bangemudha, wat zoiets betekent als gedraaid hout. Je neemt een munt, een kleine offerande, en slaat die in het blok hout; de kiespijn moet dan verdwijnen en je timmert alle boze geesten vast. Midden in dit blok hout bevindt zich een kleine vergulde afbeelding van de ‘god tegen de kiespijn; Vaisha Dev’. Het is niet helemaal duidelijk of je door dit te doen ook moed krijgt om alsnog bij een tandarts aan te kloppen, mocht onverhoopt het inslaan van de munten niet helpen. In dezelfde omgeving bevinden zich een aantal tandartspraktijken en zelfs een Dental depot.
Angela Bugel, Annemarie Engels, Cees Engels
.nl s h o n . w ww
Wij zijn benieuwd of er van de najaarsgroep ook een originele foto komt van deze locatie... De foto’s van de Vaisha Dev Galerij van de reeds verschenen nummers zjjn op onze site www.nohs.nl te bekijken. Redactie Vaisha Dev Willem de Lint en Léonie Dumoulin 34
Christel Kranendonk, Myriam van Zomeren, Ginger Bousché
Anky Brouwer en Ingrid Omlo
35
