Beschermheer: Z.M. de Koning Ereleden: Mevr. F.H.E. Baaij-Sterkenburg (2006) Mr F.W. van den Berg (1993) Mr F.J.J. Besier (1993) Jhr. Mr G. Beelaerts van Blokland (1993) De heer drs. Ch. Dumas (2008) Jhr. Mr G.Th. Gevers Deynoot (1993) De heer G. Heuff (2001) Mevr. drs. E. van Heuven-van Nes (2007) De heer drs. L.J. van der Klooster (1998) De heer J.K.H. de Roo van Alderwerelt (1975) Jhr. W. Röell (1958) Mevr. drs. M.E. Spliethoff (2003) Prof. Dr. C.A. Tamse (2010) De heer drs. B. Woelderink (2008)
Bedrijfsleden: Expo Atelier Ans Markus Haags Historisch Museum Historizon Munthandel Verschoor Pictura W-Books
Nieuwe leden: De heer Mr. P.B. Beekman Mevrouw Dr. Y. de Groot De heer E.W. van Hasselt De heer B. Hoex De heer C. Hofman Mevrouw L.T. Knot Mevrouw E. Moraal De heer Mr. J.C. van Oordt De heer W. Poerink Mevrouw M.E.C. Sabel-Durville De heer G. Spies De heer E.G. Smeele De heer S.P.P.M. Soons De heer M. de Vlam De heer Mr. G.A. van de Watering De heer Drs. M.A. Wery De heer Mr. Dr. E.J. Wolleswinkel Correctie vorig Bulletin: de heer W.J. van den Berg moet zijn de heer W.J.J. van den Berg
Nieuw bedrijfslid: Paleis Het Loo Het bestuur heeft met leedwezen kennis genomen van het overlijden van: Mevrouw Th.G. de Beaufort-Rinsema De heer A. Lamberts De heer M.C.M. Schless De heer Drs. M.J.M. Schneiders Mevrouw Drs. A. Stork Mevrouw P.M. van der Veen-Bakker De heer Mr. O.W.A. baron van Verschuer Mevrouw W. van der Vlugt
Opgave strook: Martijn Akkerman - Oranje-juwelen tussen kunst en kitsch de heer / mevrouw
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
adres
_____________________________________________________________________
e-mail
_____________________________________________________________________
telefoon ___________________________________________________________________
Zal met …. pers./ …. Introducé(es) de lezing bijwonen van Martijn Akkerman op 23 april 2016. Aanmelding gaarne per email naar
[email protected] of door het opsturen van dit strookje naar het secretariaat voor a.s.: Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau Postbus 11509 2502 AM Den Haag Hij/zij zal de kosten ad € 10,= p.p. / € 15,= introducé overmaken op NL 71 INGB 0000 0239 62 t.n.v. Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau te Zwijndrecht.
GESCHIEDKUNDIGE VERENIGING
ORANJE-NASSAU BULLETIN 1 - 2016
WOORD VAN DE VOORZITTER Geachte leden van de GVON, Wij zijn weer een nieuw jaar in gegaan. En niet zomaar een jaar. Op 10 maart 1926, dus nu 90 jaar geleden, werd in de Boterwaag in Den Haag het Oranje-Nassau Museum geopend! Een hoogtepunt waar we best wel even bij mogen stilstaan. Wat toen een bescheiden collectie was, die onder de voortvarende voorzitter A.J.E.A. Bik bijeen was gebracht, is inmiddels uitgegroeid tot verzameling van ca. 9000 objecten. En die collectie groeit nog steeds. In dit bulletin kunt u lezen over de grote schenking die wij in het najaar van 2015 van ons lid T. van der Ploeg mochten ontvangen, maar ook over de aankoop van een tekening van Pieneman. Verzamelen is en blijft één van de doelstellingen van onze vereniging en dankzij de goede zorgen van Paleis Het Loo zijn wij ervan verzekerd dat die collectie optimaal gebruikt en beheerd wordt. Overigens hebben wij Paleis Het Loo met ingang van dit jaar als bedrijfslid mogen noteren. Daarmee onderstreept de directie hoe zeer zij hecht aan de banden met ons als grootste bruikleengever. Naast de instandhouding van de collectie is kennisoverdracht een ander speerpunt van ons beleid. Op zaterdag 23 april zal de juwelenexpert Martijn Akkerman voor ons spreken over Oranje-juwelen. Maar er is meer nieuws. Zoals u wellicht al hebt gezien is onze website totaal vernieuwd en verbeterd. Ons bestuurslid Jan de Klerk heeft hier een grote rol in vervuld en bericht u hier in dit Bulletin over. Wij zijn Jan zeer dankbaar voor al zijn inspanningen in deze. Dit alles en nog meer kunt u in dit Bulletin lezen. Het bestuur hoopt van harte u op één van de komende bijeenkomsten te zien. Jim van der Meer Mohr, Voorzitter
WOORD VAN DE PENNINGMEESTER Het bestuur maakt u bekend dat onze “oude” rekening bij de ABN-AMRO is opgeheven.
Die kunnen u en wij dus niet meer gebruiken. Het motief is: dat werkt kostenbesparend. Inmiddels hebben velen hun contributie voor het jaar 2016 overgemaakt. Waarvoor natuurlijk hartelijk dank. Met deze inkomsten hopen we een aantrekkelijk verenigingsjaar financieel te realiseren. Eh… wilt u even controleren of u echt al betaald (gegireerd) heeft? De bedragen van die leden die ons machtigden, zijn inmiddels ook geïncasseerd. Heel dankbaar zijn wij voor het feit dat velen iets extra’s over hebben gemaakt en personen die al vele jaren lid voor het leven zijn ons ook met een gift bedachten. Zij zullen zich hebben gerealiseerd dat de verenigingskas echt niet wordt gespekt als iemand twintig of meer jaren geleden heeft laten inschrijven voor het toen formidabele bedrag van fl. 250,- (zeg maar ruim € 100,-) ons nu van lieverlede alleen maar geld kost. Dit is niet onaardig bedoeld uiteraard, maar wel de nuchtere realiteit. Voor alle financiële acties is, en blijft, ons rekeningnummer: NL 71 INGB 0000 0239 62 t.n.v. Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau, Zwijndrecht René van den Berg
LEZING MARTIJN AKKERMAN OP 23 APRIL IN UTRECHT Oranje-juwelen tussen kunst en kitsch Op zaterdag 23 april zal Martijn Akkerman voor ons een lezing houden over sieraden van de Oranjes. In 1963 richtte Koningin Juliana de stichting Regalia van het Huis Oranje-Nassau op. Die bezit de familiejuwelen, huisdiamanten en andere kostbaarheden. Tot de
S e c re ta ria a t: P os t b us 11509, 2502 A M D e n H a ag - www.oran je - n as s au .org - i n f o@oran je - n as s au .org • ISSN : 2 2 1 4 -319X
collectie behoren zo'n twintig juwelen sets. We zullen nader kennismaken met ons vertrouwd aandoende parures, halskettingen, broches, armbanden en diademen. Martijn Akkerman is een groot kenner van juwelen. Voorts is hij onder meer bekend van het televisieprogramma Tussen Kunst & Kitsch. Introducés zijn van harte welkom, maar betalen wel iets meer. Locatie: Maltezerhuis, Nieuwegracht 14 te Utrecht. Aanvang: 11.00 uur, inloop vanaf 10.30 uur. Kosten: € 10,= incl. één kop koffie/thee./ introducés € 15,-. Het Maltezerhuis is te voet bereikbaar vanaf Station Utrecht CS in ca. 20 minuten. Per openbaar vervoer vanaf CS: Bus 8 richting Wilhelminapark, of Bus 28 richting Uithof, beide
bushalte CS Centrumzijde en uitstappen Janskerkhof. Dan 10 minuten lopen naar de Nieuwegracht. Parkeren in de binnenstad van Utrecht is lastig; eventueel garage Kruisstraat of Wittevrouwensingel, maar in beide gevallen is het dan nog wel even lopen naar de Nieuwe Gracht.
ALGEMENE LEDENVERGADERING 4 JUNI 2016. Op zaterdag 4 juni zal de Algemene Ledenvergadering plaatsvinden. De locatie is nog niet bekend, maar wij verzoeken u deze datum in ieder geval vast te leggen. Aansluitend aan de ALV zal het nieuwe Jaarboek gepresenteerd worden.
GROTE SCHENKING VAN DE HEER T. VAN DER PLOEG
In juli 2015 heeft de heer Tjerk van der Ploeg zijn grote collectie van ca. 1000 bladen grafiek uit de 17e tot en met de 20e eeuw betreffende het Oranjehuis en aanverwante geslachten, alsook historische kranten, pamfletten en dergelijke geschonken aan de Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau. Deze collectie is een zeer welkome aanvulling op de reeds grote collectie grafiek die de GVON bezit en deel uitmaakt van het bruikleen aan Paleis Het Loo. Hoewel de collectie ook doubletten bevat, zijn er ook veel bijzondere stukken tussen, of in sommige gevallen varianten van een prent die reeds in de collectie is. De overige bladen als kranten zijn reeds overgedragen aan de bibliotheek van Het Loo.
Het gaat hier om in totaal 28 historische kranten (o.a. ’s Gravenhaegse Courant, Geldersche Historische Courant, Opregte Haarlemsche Courant, Dordrechtsche Courant, Nederlandsche Staats-Courant, Algemeen Handelsblad, Het Vaderland, Algemeen Indisch Dagblad en De Java-Bode), daterend uit de periode 1760-1790 (o.a. huwelijken prinses Carolina, prins Willem V, prinses Louise, meerderjarigheid prins Willem V, geboorte en doop van de latere koning Willem I), 1842-1890 (o.a. huwelijk prinses Sophie, overlijden en begrafenis koningin Sophie, kroonprins Willem, prins Frederik, prins Alexander en koning Willem III) en 1934-1938 (begrafenis prins Hendrik, huwelijk prinses Juliana, geboorte prinses
Beatrix). Voorts zijn er ongeveer 35 liederen en lofdichten, deels verschenen bij verjaardagen van prins Willem V, voor een groter deel lofzangen op de troonsbestijging of het huwelijk van koningin Wilhelmina, sommige voorzien van muziek. Deze bladen moeten nog verder ontsloten worden. Het bijzondere aan de schenking is dat de GVON vrij kan beschikken over de bestemming van doubletten, waarbij ook verkoop ten behoeve van het aankoopfonds een optie is die de schenker toejuicht. Twee prenten uit de collectie Van der Ploeg zijn dit jaar te bezichtigen in de aanwinstenkamer van Paleis Het Loo.
AANKOOP KLEINE PORTRETTEKING VAN WIWILL DOOR PIENEMAN Vorig jaar deed de GVON een interessante aankoop bij de Amsterdamse kunstenaar en handelaar in oude boeken en prenten, Dave Desjardijn. Het betreft een potloodtekening met een jeugdportret van Willem van Oranje-Nassau (1840-1879), beter bekend onder de bijnaam Wiwill. Hij was de oudste zoon van koning Willem III en Sophie van Württemberg. De tekening is van de hand van Nicolaas Pieneman (1809-1860), een kunstenaar die veel portretten vervaardigde voor het hof. De tekening diende waarschijnlijk als ontwerp voor een prent die Dirk Jurriaan Sluyter van de prins maakte en die in 1853 werd uitgegeven door de Amsterdamse
kunsthandel Frans Buffa & Zonen. Een exemplaar van deze prent is in het bezit van de GVON en daarmee vormt deze tekening een waardevolle aanvulling op de collectie. In het aankomende jaarboek zal uitgebreider worden stilgestaan bij deze aankoop.
WIJ HEBBEN EEN NIEUWE WEBSITE
Vorige jaar werd duidelijk dat een kostbare update noodzakelijk was om de website van de GVON te kunnen behouden. Al snel kwam het bestuur tot de conclusie dat het beter zou zijn om een nieuwe website te laten ontwikkelen. Voor deze opdracht werd Vivienne van Velzen van Torin internet
applications aangesteld. Ook kreeg de website een geheel nieuwe uitstraling, ontworpen door Claudia Claas van ontwerpbureau Valetti. Sinds het begin van dit jaar is de nieuwe website te vinden op het bekende adres: www.oranje-nassau.org. De nieuwe
website is eenvoudiger in het beheer en ook de jaarlijkse onderhoudskosten zijn aanzienlijk lager. Daarnaast hebben bezoekers de mogelijkheid om zich via de website aan te melden voor de digitale nieuwsbrief, die regelmatig verstuurd zal worden. Aan een andere functie, een beeldbank met afbeeldingen van objecten in de collectie, wordt nog gewerkt. Op de website vindt u een actueel overzicht van de laatste activiteiten, publicaties, tentoonstellingen en overig nieuws dat betrekking heeft op de geschiedenis van het Huis Oranje-Nassau. Mocht u iets missen in dit overzicht dan kunt u uw tip uiteraard doormailen
aan de redactie. Tot slot wijzen we u er op dat de GVON ook actief is op facebook (www.facebook.com/vereniging.oranje.nassau) en twitter (twitter.com/oranjemuseum). Overigens heeft ook het Koninklijk Huis een nieuwe site, waarop de Koninklijke Verzamelingen worden getoond. Deze site is goed doorzoekbaar op thema en de afgebeelde objecten en foto’s zijn eenvoudig te downloaden. Ga naar: www.koninklijkeverzamelingen.nl/ Jan de Klerk
PALEIS HET LOO KOOPT EEN BELANGRIJK SCHILDERIJ VAN HONTHORST.
Dubbelportret met Amalia van Solms door Gerard van Honthorst. Foto Paleis Het Loo.
Hoewel wij normalerwijs geen aankopen van Paleis Het Loo vermelden in ons Bulletin, is deze recente aankoop wel zo belangrijk, dat wij die hier kort willen noemen. Het betreft het zeventiende-eeuwse 'Portret van Amalia van Solms en Charlotte de la Trémoïlle' door Gerard van Honthorst (1592-1656). Het schilderij was decennialang onvindbaar, maar dook vorig jaar op bij kunsthandelaar Adam
Williams op TEFAF Maastricht. Het dubbelportret door Van Honthorst is een waardevolle aanvulling op de collectie van Paleis Het Loo. De aankoop werd mede mogelijk gemaakt dankzij belangrijke bijdragen van de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar A.M. Roeters van Lennep Fonds en haar Beatrijs de Rooy Fonds), het Mondriaan Fonds, de BankGiro Loterij, het P.I.A.M. Eijkman-de Nerée tot Babberich Fonds en de opbrengsten van vrijwilligers van Paleis Het Loo.
RECENT VERSCHENEN
NIEUWTJES:
Nassau en Oranje in gebrandschilderd glas 1503-2005.
WAAR IS GRAAF AFDOLF GEBLEVEN?
In de loop van de eeuwen zijn talloze gebrandschilderde glas-in-loodramen gemaakt met voorstellingen die verwijzen naar het Huis Oranje-Nassau. Ze zijn door heel Nederland te vinden, enkele zelfs in het buitenland. Vroeger traden de prinsen van Oranje vaak op als schenkers. In de negentiende eeuw veranderde dat en waren het vooral privé-initiatieven. Aanleidingen waren belangrijke gebeurtenissen als inhuldigingen, regeringsjubilea, eeuwfeesten, huwelijken en geboortes. In dit boek zijn zo’n 130 van deze gebrandschilderde glas-in-loodramen opgenomen. De beschrijvingen en afbeeldingen tonen de geschiedenis en betekenis van de ramen. De inleidingen, geschreven door E. van Heuven-van Nes, S. Groenveld en D.B.M. Hermans, behandelen de historische achtergronden van het Huis Oranje-Nassau, de glasschenkingen en de techniek van het maken van glas in lood. Dit prachtig geïllustreerde boek, het eerste over dit thema, belicht op bijzondere wijze de relatie tussen het Huis Oranje-Nassau en de Nederlanden. 314 pp. ISBN 9789087045357, verkoopprijs € 39,-.
Wij kennen allemaal de passage in de vierde strofe van ons volkslied waarin wordt herinnerd aan de dood van graaf Adolf van Nassau, de broer van Willem van Oranje. Adolf sneuvelde in 1568 op het slagveld bij Heiligerlee in Groningen. Waar hij begraven is? Zijn graf bleef tot op heden onbekend. Interessant is daarom het onderzoek van Lammert Doedens. Hij kwam kort geleden met de suggestie dat Adolf in het Duitse Oldenburg begraven werd en denkt het graf zelfs gevonden te hebben. Het onderzoek hield deze geschiedenisleraar en historicus jarenlang bezig. Hielden sommigen rekening met een graf in Emden, Doedens beweert dat het toch echt in Oldenburg moet zijn. Adolf werd gebalsemd en opgebaard in de kerk van Heiligerlee, om vervolgens in Wedde bijgezet te worden. Daar waren de Spaanse troepen echter nog heer en meester en het leek beter, ten einde grafschennis door de vijand te voorkomen, het lijk van de jong gesneuvelde graaf te transporteren naar Dillenburg. Maar dat vervoer is gestrand, ergens tussen Wedde en Dillenburg, want in Dillenburg is hij nooit aangekomen, of teruggevonden. In 1937 zijn enkele grafkisten ontdekt in een kelder in de Oldenburgse Lambertikirche. Daar was een gebalsemd lichaam bij van een onbekende. Wie? Er bestonden goede betrekkingen tussen Willem van Oranje en Anton van Oldenburg, die peetvader was van prins Maurits. Zou Adolf daar zijn bijgezet? Er is inmiddels toestemming (en subsidie) om de grafkelder opnieuw te openen en DNA-materiaal af te nemen van een zus van Willem en Adolf, Katherina van Nassau, die in Arnstadt begraven is. Dat zou dan definitief uitsluitsel kunnen geven. Binnenkort zal dit onderzoek plaatsvinden. Doedens denkt voor 75% zeker te zijn van zijn vondst. En wij weten dan waar graaf Adolf is gebleven, na de slag. Nog even afwachten, maar wij hopen u als leden uiteraard ook te informeren. René van den Berg
Adolf van Nassau 1540-1568
