Helden
Zij
zijn de schakel tussen kunst en ondernemen
Steeds meer mensen in de culturele sector worden zzp’er. Het is er crisis, aldus een onlangs verschenen rapport van de Sociaal Economische Raad. Vooral de kunstenaars hebben het zwaar, 60% van hen is zelfstandig. Hoe word je succesvol zzp’er als je daar nooit voor bent opgeleid? Wie leert je hoe je moet ondernemen? Gers! sprak vier Rotterdammers die eigenhandig een oplossing bedachten voor dit probleem. Deze Rotterdamse helden zijn de schakel tussen kunst en ondernemen. tekst: Femke Radder Beeld: Femke Radder, Maaike van Steenis, Mark Bode
Helden Maaike van Steenis was ooit fondsenwerver voor
zondere sector is. Alsof ‘ie anders is dan de financiële sector.
Rotterdamse theatergroepen. Na forse bezuinigingen Wat mensen maken is wel bijzonder, maar de problemen zelf besefte ze dat er iets moest veranderen. Ze volgde zijn dat niet perse. Het rapport heeft het over dalende tarieven talloze cursussen over marketing en ondernemen en door grote concurrentie. Maar dat is in de wereld van de kluskoppelde deze kennis aan haar kennis over de culture-
jesmannen of vertalers net zo. Ik denk dat er meer moet worden
le sector. Sinds 2012 geeft ze trainingen, coachsessies gekeken naar hoe andere sectoren deze problemen oplossen. en workshops aan andere creatievelingen.
Wat ik overigens wel zie is dat er in de culturele sector een paar specifieke valkuilen zijn. Perfectionisme bijvoorbeeld,
“Perfectionisme is de grootste valkuil voor creatievelingen”
Maaike: “In 2010, tijdens de Mars der Beschaving (een
is de grootste. Het duurt vaak lang voordat er knopen worden
protestmars tegen de bezuinigingen op cultuur, red.), kreeg
doorgehakt. ‘Ik ga pas naar een galerie als mijn werk perfect
ik dagelijks petities in m’n mailbox. Of ik die wilde tekenen.
is’, of ‘ik lanceer pas een website als deze helemaal naar
Ik dacht: al die handtekeningen gaan niks oplossen. Er moet
mijn wens is’. Het zorgt er vaak voor dat je niet in actie
iets zijn wat we kunnen doen, een andere manier om geld te
komt. Ik snap dat ergens wel, wat je maakt is van jou,
verdienen met kunst. Ik kwam er al snel achter dat de culturele
je verkoopt als het ware jezelf. Ik probeer mijn coachies
sector zelf ook niet echt wist wat die manier was, dus ik ben
wel in te laten zien dat ze over die drempel heen moeten.
verder gaan zoeken. In andere sectoren kwam ik wel van
Een andere valkuil is vindbaarheid. Mensen denken vaak: als ik
alles tegen. Cursussen over ondernemen en marketing. Hoe
in een galerie hang, komen mijn klanten vanzelf. Juist het proces
stel je een prijs vast? Hoe zet je jezelf op de markt? Als ik die
daarna is veel belangrijker. Zorg dat je met de mensen die je ont-
informatie kon vertalen naar de culturele sector, zou dat wel
moet in contact blijft, zet lijntjes uit en onderhoud die. Uit on-
eens de oplossing kunnen zijn. Ik volgde veel cursussen en
derzoek is ooit gebleken dat 80% van de aankopen op een kunst-
ging ze toepassen op m’n eigen werk. Dat was een succes, en
beurs achteraf is. Als je tijdens zo’n beurs geen actie onderneemt
steeds meer mensen om me heen kregen dat door. Kon ik ze dat
en dat lijntje niet warmhoudt, verlies je dus 80% van je klanten.
ook niet leren? In 2012 ben ik volledig zelfstandig als coach en
Inmiddels ben ik als coach verbonden aan het platform
trainer verder gegaan. Inmiddels heb ik verschillende trainingen
Optreden Voor Jezelf, een initiatief van het Sociaal Fonds van
ontwikkelt, over subsidieaanvragen bijvoorbeeld. Zo’n training
de
is een combinatie van algemene marketing toegespitst op de
en sociale fondsen hebben de handen ineengeslagen om de
culturele sector. Veel van mijn klanten volgen één van mijn
inzetbaarheid van mensen die in de culturele sector actief
zelfstudie programma’s. Van Kunstenaar Of Creatief Naar
zijn een impuls te geven. Mensen die via dit platform bij
Cultureel Ondernemer, bijvoorbeeld. Deze online cursus duurt
mij terecht komen, krijgen een aangepast coachings-traject
twee maanden en leert je hoe je meer kunt verdienen met je
waarvan 50% door het platform wordt gesubsidieerd.
werk, of hoe je ervoor zorgt dat mensen jou weten te vinden.
Het gat zit volgens mij tussen de opleiding en de beroepsprak-
Weet je wat het spelletje van marketing is? Elke euro die
tijk. Ik vind dat ondernemen als vak moet worden opgenomen
je uitgeeft, is een keuze. En hoe zorg je ervoor dat jij die
in het curriculum van creatieve opleidingen. Wel vind ik dat je
keuze bent? Waarom moeten mensen jou hebben en niet
dan moet werken met gastdocenten en zonder vaste invulling.
die ander? Dat moet je heel duidelijk voor ogen hebben.
Dit werkveld is zo dynamisch, daar moet je bovenop zitten. En
Ik ben er van overtuigd dat iedereen kan ondernemen. Ook
we moeten met z’n allen stoppen met schaarstedenken. Niet
in de culturele sector. De één heeft misschien wat meer
alleen in deze sector, ook daarbuiten. Wat ik daarmee bedoel?
informatie nodig dan de ander, maar iedereen kan het leren.
Niet denken dat je óf doet je wat je leuk vindt óf rijk wordt.
De media, en dat blijkt ook weer uit het rapport van de Sociaal
Waarom niet allebei? Die mogelijkheden zijn er écht, je moet er
Economische Raad, doen net alsof de cultuursector zo’n bij-
alleen voor open staan om ze te vinden en ervoor te werken.” •
Podiumkunsten.
Werkgevers-,
werknemersorganisaties
Helden Lennard de Vlieger (links) en Piet Hein (rechts) richtten
P:
“Weet
je
wat
het
probleem
is?
Mensen
willen
in april 2015 stichting Cretopia op. Een stichting voor en tegenwoordig alleen maar geld, geld, geld. Als je het door kunstenaars, die creatieve ondernemers met elkaar financieel goed voor elkaar hebt, ben je gelukkig, denken in contact brengt. “Ondernemen met de menselijke ze. De overheid stimuleert dat ook. Koop die auto, ga voor maat, dat is wat we willen uitstralen en overbrengen.” dat derde kind, koop dat koophuis. En die mensen komen na twintig jaar keihard werken uitgeblust bij ons terecht.” L: “Weet je wat je in een crisis moet doen? Kansen pakken! Zonder de economische crisis hadden wij ons pand aan de West Kruiskade
L: “Voor ik Cretopia oprichtte, had ik een goede baan als technicus
niet gehad. ‘Maak er maar een bruisende tent van’, zei de gemeente
in de Botlek. Werd ik er gelukkig van? Niet echt. Ik kon mijn
vorig jaar tegen ons. En dat hebben we gedaan. Binnen een week
huur betalen, maar ik ging niet dagelijks huppelend naar m’n
was Cretopia geboren. Een ontmoetingsplek voor kunstenaars in
werk. Nu ben ik zzp’er, verdien ik weliswaar veel minder, maar
het hart van de stad. Vanaf dag één werd de deur platgelopen.”
ben ik gelukkiger dan ooit. Cliché? Misschien. Maar het is wel de waarheid en ik zou willen dat meer mensen dat gingen inzien.”
P: “Ik denk dat ik wel weet waarom. Wij ondernemen met een menselijke maat. Da’s ouderwets, maar inmiddels weer
P: “De term zzp’er is nog zo nieuw, dat moet zich nog helemaal
vernieuwend.Als kunstenaars hier komen om hun werk te verkopen
uitkristalliseren. De politiek begint nu te snappen dat een groot
of bandjes willen een keer komen optreden, vragen we niet: wat
aantal mensen onder de bestaanslimiet gaat leven, dus ik verwacht
lever jij op? Wij kijken naar de mensen zelf, dié vinden we leuk.”
dat er de komende jaren wel het een en ander gaat veranderen.”
L: “En dat proberen we ook over te brengen, dat ondernemen
L: “In de vorm van workshops en netwerkbijeenkomsten houden
met menselijke maat. Laatst was hier een fotografe die werken
wij iedereen op de hoogte van die ontwikkelingen. Zoals laatst, toen
heeft hangen in het Boymans van Beuningen museum. Ze
iemand uit het veld een workshop risico-analyse voor onderne-
wilde een foto bij ons ophangen, maar eiste wel dat ze een
mers gaf. Dat bieden we gratis aan en de toko zit dan helemaal vol.”
hele muur kreeg. Dat doen we dus niet. Binnen een week hingen er dus ook andere kunstwerken omheen. Is toch
P: “De creatieve zzp’er is overigens in Rotterdam het best op z’n
leuk? Inmiddels heeft deze dame haar prijs bijna gehalveerd,
plek, vinden wij. It’s the place to be. De stad is bezig met een cultu-
van €1500 naar €875, en wil ze meer werken ophangen.”
rele inhaalslag. De Markthal, de Rotterdam, alles is nieuw en vernieuwend. De gemeente snapt dat. Kijk maar naar ons, wij hoefden
P: “Kijk, als je dagelijks schildert of liedjes opneemt en je stopt
geen tonnen te betalen voor dit pand. Zolang we er voor de Rot-
alles in een doos, word je er niet gelukkig van. Kunst wordt
terdammers wat moois van maken, is het goed. Dat siert de stad.”
pas interessant als je het gaat delen. En dat kan hier. Er komen hier zoveel verschillende mensen, en iedereen mag van ons iets
P: “Je moet als creatieveling, net als wij vorig jaar, ergens
ophangen of neerzetten om te verkopen. Wie weet waar het toe
beginnen. Dat is wat ik tegen iedereen zeg die hier binnenloopt.
leidt, toch? En ja, dat is eng, maar mensen hebben vrij snel door
Maar een enkeling heeft van de één op de andere dag succes.
dat het eigenlijk heel leuk is om je eigen werk te zien hangen.”
Die andere duizend moeten eerst kilometers maken. Vallen en opstaan. Maar maak dan leuke kilometers, val voor iets waar
L: “Bij Cretopia worden verbindingen gelegd. Nieuwe, startende
je blij van wordt. Ze zeggen toch dat je leven aan je voorbij
kunstenaars hangen tussen de professionals, en dat vinden beide
flitst als je dood gaat? Laat het dan op z’n minst een leuk
partijen leerzaam en inspirerend. We bieden ze flexplekken,
leven zijn, in plaats van een financieel succesvol leven.” •
workshops en entertainment, maar laten ze vooral ‘zijn’. Hier kunnen ze tot rust komen, inspiratie opdoen of terugvinden.”
“De overheid stimuleert de gedachte dat geld gelukkig maakt”
Helden Mark Bode geeft les in ondernemen op de Willem de belangrijkste - stap is drive. Waarom doe je wat je doet? Wat de Kooning Academie. Drie jaar geleden lanceerde is je drive, fascinatie, passie? Pas daarna gaan we kijken naar hij Beards & Suits, een platform voor jonge wat je maakt, voor wie je het maakt en hoe je dat moet doen. ondernemers. Voor dit platform ontwikkelde hij Ik denk dat de creatieve en commerciële sector heel veel de Creative Business Map, een tool waarmee je van elkaar kunnen leren, en elkaar kunnen versterken. in 6 stappen jouw onderneming op kunt zetten.
Creatievelingen moeten leren hoe ze een product op de markt krijgen. Iets moois maken is één, verkopen is twee. Vaak
Mark: “Ik geef al een aantal jaar les op de Willem de Kooning
ontbreekt het aan de kennis hoe je je product aan de man krijgt
Academie. Op een gegeven moment, nu zo’n drie jaar geleden,
en eindigt het voor kunstenaars nadat hun product gemaakt
was ik het zat om elk jaar weer hetzelfde te vertellen, ik wilde
is. Ondernemers zijn goed in dingen verkopen. Daarentegen
wat anders. In de zomervakantie kwam ik op het idee van
ontbreekt het in commerciële sector nog wel eens aan creativiteit.
Beards & Suits. De site heeft als doel om – vooral jonge en
Niet geheel onbelangrijk, als je iets wilt verkopen. Die twee
startende – creatieve ondernemers handvatten aan te reiken
werelden zijn nu zo erg van elkaar gescheiden, dat is zonde.
om als zelfstandige succesvol te opereren. Op de Willem de
De grootste fout die startende ondernemers maken is dat ze
Kooning Academie wordt al jaren lesgegeven in ondernemen.
niet kunnen bedenken voor wie ze iets maken. Ze zijn heel
In eerste instantie kreeg je alleen in jaar 4 les, inmiddels starten
onzeker. Het zijn autonome kunstenaars die niet veel verder
we al in het eerste jaar met basisvaardigheden. Veel studenten
kijken dan hun eigen wereld. Die blijft dan zo klein, op een
ondernemen nu al, dat is leuk om te zien. Door de lancering van
gegeven moment moet je out of the box denken. Om een
Beards & Suits krijg ik de mogelijkheid om in mijn lessen wat
voorbeeld te noemen: in Rotterdam Zuid hangt de helft van de
meer de diepte in te gaan. De rest kunnen ze vinden op de site.
jeugd de hele dag op straat. Waarom zou je niet daar niet iets
Ondernemen is een vak apart, zeker in deze sector. Je moet
mee te doen? Er zijn daar zat buitenruimtes die nog niet
heel goed weten waar je krachten liggen, van welke waarde
beschilderd zijn of leeg staan. Er zijn in de stad sowieso veel
jij bent. Om studenten of startende ondernemers nog meer te
sociale vraagstukken waar creatievelingen een goede bijdrage
helpen, heb ik de Creative Business Map ontwikkelt, da’s
aan kunnen leveren. Scholen kunnen een opknapbeurt gebruiken,
eigenlijk waar Beards & Suits vooral om draait. Er zijn tal van
Rotterdam Zuid kan vrolijker, en er staan heel veel panden leeg
andere businessmodellen die je als beginnende ondernemer
in de binnenstad. Je kunt als creatieve ondernemer echt een
kunnen helpen, maar voor deze sector geldt dat ze de lading
heleboel kanten op, maar je moet je wereld niet zo klein maken.” •
niet helemaal dekken. Dat begint al bij het uitgangspunt. Andere businessmodellen, zoals de Golden Circle bijvoorbeeld, denken in termen van geld en macht. Vertel dat maar eens aan een kunstenaar. Die is vaak helemaal niet bezig met geld, maar met de boodschap van z’n werk. Kunstenaars willen bewustzijn creëren, mensen anders naar de wereld laten kijken. Hun drive om te ondernemen is bij voorbaat al heel anders. Mijn broer (Luuk Bode, red) is zelf kunstenaar in Rotterdam en denkt zoals de gemiddelde kunstenaar zou denken. Zijn kennis over ‘het brein’ van de mensen in deze sector en mijn kennis over ondernemen resulteerde in de Creative Business Map. Met deze ‘tool’, zoals we ‘m zelf graag noemen, helpen we startende ondernemers in 6 stappen naar een onderneming. Die eerste - en
“De creatieve en commerciële sector kunnen veel van elkaar leren”
CRISIS
in de culturele sector Het gaat al lange tijd niet goed met de zzp’ers in de cultuursector. Een in januari verschenen rapport van de Sociaal Economische Raad (SER) bevestigt dit opnieuw. Het aandeel zelfstandigen in deze sector is bijna vier keer zo groot als in de rest van de Nederlandse economie. Ook hebben culturele zzp’ers een laag persoonlijk inkomen, wat volgens de SER komt door een gebrek aan ondernemersgeest van de kunstenaars. “Hoewel creatief ondernemers geld verdienen en het verzekeren van financiële stabiliteit belangrijk vinden, ligt daar niet hun sterkste kant”, concludeert de SER. De belangrijkste cijfers uit het rapport hebben we voor je op een rijtje gezet:
€21.908
60% 17%
Het bedrag dat een zelfstandige in de culturele sector gemiddeld per jaar verdient. Over alle sectoren genomen verdient een zzp’er in Nederland gemiddeld €32.500. Beeldend kunstenaars verdienen het minst, €13.990 per jaar. Acteurs verdienen met €26.900 per jaar het meest in deze sector.
In de periode 2011-2012 was 60 procent van de kunstenaars zelfstandig. Bij andere creatieve beroepen lag dat gemiddelde op 40 procent. Van de beeldende kunstenaars was zelfs 90 procent zelfstandig.
17 procent van de zzp’ers in de culturele sector had in 2011 nog werk naast zijn onderneming. Hybride arbeidsrelaties, noemen ze dat. Gemiddeld genomen had 6 procent van de Nederlandse beroepsbevolking een combinatiebaan.
106.000
42%
Het aantal zzp’ers in de cultuursector is in de periode 20092013 De
met
20,4
gemiddelde
procent toename
toegenomen van
het
tot
aantal
bijna zzp’ers
106.000. in
de
Nederlandse economie was in diezelfde periode 9,6 procent.
Eind 2013 was 42 procent van de beroepsbeoefenaren in de cultuursector zelfstandig. Het gemiddelde in de Nederlandse economie was toen 16 procent.
