Ondernemen tussen kunst en techniek

nummer 05 • 2013

Opra draait op volle toeren

Ondernemen tussen kunst en techniek GreenSource: voortzetten op een waterbron

Easy Drain: hightech in het afvoerputje Powered by kennispark Twente

INNOvation > INtro > arnold poelstra [03]

Arnold Poelstra I Grant Thornton

‘Toys for boys (and girls)’ Het thema van innovation in brede zin was - en is - tweeledig: de verandering van het bedrijfsleven in groot Twente van traditioneel tot hightech en het publiek tonen wat een fantastische hoeveelheid innovatie bij het Twentse bedrijfsleven berust. Techniek speelt hierbij traditioneel, maar ook nu nog, een grote rol. Belangstelling voor techniek moet jong worden aangeleerd. Uitdrukkelijk ‘moet’, omdat er - al dan niet tijdelijk ten gevolge van voortschrijdende mechanisatie en automatisering - een groter tekort lijkt te ontstaan aan technisch geschoold personeel. De ontwikkeling van technisch vernuft bij jonge mensen begint op de lagere school en gaat de rest van het leven door. Kinderen worden al op de lagere school ‘gebrainwashed’ en gevormd. Wat een zegen was dus de Lego Solar Challenge! Technisch speelgoed in de tijd van de juf of de meester verder ontwikkelen! Daar kun je een leven lang verder mee. Van Lego naar echte auto’s, en vervolgens naar echte vliegtuigen. En dat allemaal in Twente. Naast de Lego Solar Challenge meten en strijden we wat af. Wie kent niet de Young Technology Award, De Fast 50, de High Growth Award etc. etc. Veel starters en snelle groeiers doen hier graag aan mee. Men is trots op het idee, het bedrijf en het product. Dat moet gezien en beloond worden. Interessant is het om te achterhalen wat er intussen gebeurd is met de winnaars van deze prijzen? Heeft het ze gebracht wat ze er destijds van verwachtten? Blijven mensen kinderen? Ik hoop het. Knoeien met techniek. Een leven lang leren en innoveren is het gevolg. Kijk om je heen en zie waar het tot op heden toe heeft geleid. Techneuten beginnen ook op latere leeftijd een onderneming en gaan ‘award-winning’ gelijk op met jonge universiteit- en hogeschoolverlaters. Hun gezamenlijke passie is vernieuwen. De laatste versie wordt nog beter dan de vorige: groter, kleiner, sneller, schoner, duurzamer, goedkoper, schaalbaarder.. State of the art! Vanuit deze plaats alvast een inspirerend en vernieuwend 2014 toegewenst. Ik wens u veel leesplezier toe met dit nummer van Innovation!

www.gt.nl • [email protected] • twitter.com/GrantThorntonNL • 053-4766177 • 06-38740312

[04] INhoudsopgave < INNOvation

Inhoudsopgave

14 32 INtro

3

door Arnold Poelstra

INzake

6

Lego Solar Challenge waardevol voor de toekomst

INzake

10

Portal to Innovation: opent deuren voor innovatieve MKB’er

INgenieus

12

Greensource: voortzetten op een waterbron Dit magazine is voorzien van layars. Hiermee voegen we een virtuele laag toe aan ons magazine. Hoe werkt het? • Download de gratis Layar app in de App store of de Android Market. • Open de Layar app en scan de pagina’s in dit magazine, die voorzien zijn van het Layar icoon.

IN & oud

14

Polaroid: Impossible koestert stijlicoon

De opINie van Trudy Vos

17

18

Inzake

Een jaar later: Dovideq, winnaar Young Technology Award 2012

INzake

20

Het Kennispark in Enschede: beste bedrijventerrein van Nederland

23

Facts & Figures Uit innovatief Twente

IN gesprek

24

Innovatie aan de keukentafel: Joppiesaus zet trend

INzake

26

Easy Drain: hightech in het afvoerputje

INNOvation > INhoudsopgave [05]

6 12 Ingenieus

28

26

Opra draait op volle toeren: OP16 gasturbine wereldwijd succes

31

De opINie van Kees Schöller

32

INgenieus

100% FAT: ondernemen tussen kunst en techniek

INzake

34

Innovatiefonds voor ondernemers met lef

Facts & Figures

37

Uit BTC Twente – de Twentse incubator

38

INzake

Innovatieve prijswinnaars 2013

IN ’t verschiet

40

Agenda

De opINie

41

van Frank Bouman en Bas-Jan ’t Jong

IN ’t verschiet Agenda

42

[06] Lego Solar Challenge < INzake < INNOvation

Lego Solar Challenge waardevol voor de toekomst

tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk, Eric Brinkhorst

Boeing wil talent ontdekken en stimuleren

INNOvation > INzake > Lego Solar Challenge [07]

Groot komt soms heel dicht bij klein. Bijvoorbeeld als ‘s werelds grootste vliegtuig­bouwer zich gaat bezighouden met Lego-steentjes. Zoals het geval was bij de eerste Lego Solar Challenge, die dit najaar voor de eerste keer werd gehouden in Enschede met Boeing als hoofdsponsor. Het lijkt een onlogische verbinding maar de visie erachter is van grote waarde voor de toekomst. “We moeten waarborgen dat er in de toekomst talenten zijn. Die zullen hard nodig zijn.” Met eigengemaakte zonne-energie autootjes gingen teams, bestaande uit 600 leerlingen uit de groepen 7 en 8 van 30 Twentse basisscholen, de strijd met elkaar aan. Een strijd die uiteindelijk werd gewonnen door basisschool Dalton Hengelo Zuid. Het was een primeur én een groot succes. Eén van de belangrijke sponsors: het grote Boeing, dat goede relaties heeft met Twente door de samenwerking binnen het ThermoPlastic Composites Research Centre, waarbinnen samen met Koninklijke TenCate, Fokker, Universiteit Twente en Saxion onderzoek wordt gedaan. Voor Boeing, dat naast vliegtuigen tal van andere producten ontwikkelt –van raketten tot defensiesystemen- is het belangrijk om telkens nieuwe talenten te ontdekken, zegt Pia Snijder, Global Technology Alliances and Strategy Director van Boeing: “En niet alleen voor Boeing zelf maar ook voor onze toeleveranciers. Dat talent is er, maar je moet het stimuleren: al op jonge leeftijd triggeren om voor techniek te kiezen. Daarom hebben wij ons verbonden aan de Lego Solar Challenge.” Boeing investeert graag in de jeugd en dat onder de noemer STEM, dat staat voor Science, Technology, Engineering en Maths. “In die gebieden hebben wij behoefte aan talentvolle mensen, die bij ons en onze toeleveranciers werken aan innovatie en ontwikkeling van nieuwe producten, systemen en platforms. Dat moeten wij waarborgen en daarom gelooft Boeing ook in educatie. De Lego Solar Challenge is daarbij een goed hulpmiddel: je laat jonge mensen kennismaken met techniek. Door het ontwikkelen van een zonneauto natuurlijk maar dat is niet het enige. Ze leren ook andere competenties zoals werken in een team, met elkaar communiceren. Dat zijn aspecten die in de toekomst steeds belangrijker worden. Ik zie dat in een organisatie als de onze: we werken samen in teams die over de hele wereld zijn verspreid. Dat moet je aanleren.” Met de Lego Solar Challenge wordt er een zaadje geplant bij de jeugd, vervolgt Snijder: “Je zag het enthousiasme bij ze. We zijn als Boeing heel enthousiast hoe het is gegaan en gaan dit project verder evalueren.” Want, zo benadrukt Pia Snijder nog eens, het belang is groot: “Het ging om de kinderen, maar daar houdt het niet op. We kijken ook naar de onderwijzer, naar het lesmateriaal en curriculum. De vraag naar goede mensen in de STEM-gebieden groeit. Onderwijs speelt daarin een cruciale rol: is de onderwijzer in staat de jeugd te stimuleren en te enthousiasmeren. Waarom gaat iemand geschiedenis studeren? Omdat die geschiedenisleraar op de middelbare school zo enthousiast les gaf. Inspireren is belangrijk voor de jeugd.” >>

[08] Lego Solar Challenge < INzake < INNOvation

“Inspireren is belangrijk voor de jeugd”

INNOvation > INzake > Lego Solar Challenge [09]

Pia Snijder

En, zo voegt zij er aan toe: “Ik praat dan niet over alleen jongens, maar ook meisjes. Techniek is geen mannenbolwerk. Ook vrouwen kunnen daarbinnen een grote bijdrage leveren. Trouwens, bij de Lego Solar Challenge waren ook meisjes betrokken. Heel goed. En ook bij die meiden kunnen we dan overbrengen dat met techniek, met STEM, er een hele wereld opengaat. We laten zien wat je kunt bereiken, dat je zelfs bij Boeing kunt werken aan een nieuw type vliegtuig, een nieuwe cockpit. Hoe cool is dat!” Boeing heeft al vele jaren goede contacten met de universiteiten in Delft en Twente. Daar immers zijn de wetenschappers en techneuten te vinden die in de toekomst waarde hebben voor Boeing en de toeleveranciers. In Twente heeft die ­samenwerking een nog grotere impact door het TPRC, het ThermoPlastic composites Research Centre, waarin Boeing, TenCate, Fokker, de UT en Saxion samenwerken aan een nieuw soort materiaal dat extreem licht, sterk en duurzaam is en toegepast kan worden in bijvoorbeeld vliegtuigbouw of de automotive industrie. Pia Snijder is als Global Technology Alliances and Strategy Director van Boeing verantwoordelijk voor de realisering van het onderzoekscentrum: “Wij richten wereldwijd dit soort centra in met andere partijen. Er zijn er nu zestien en dat worden er zeker meer. We merken dat innovatie in dit type centra versnelt: er zijn korte communicatielijnen, het is niet alleen wetenschappelijk onderzoek maar ook worden echte applicaties getest. Het maakt dat nieuwe technologie sneller beschikbaar komt.” Met name dat laatste is de reden om de ­relatie tussen enerzijds opleiding en weten­schap en anderzijds het bedrijfs­

leven te versterken. De NASA ontwikkelde het principe van de TLR, de Technology Readiness Levels: een systeem om aan te kunnen geven in welke fase van volwassenheid een innovatie verkeert. Pia Snijder: “De fases 1 tot 3, dat is de onderzoeksfase, de universitaire fase. In de fases 3 tot en met 5 moet die innovatie de stap maken van de universiteit naar de industrie. En telkens blijkt dat daar de grote kloof zit. Om daarin verbetering en versnelling te krijgen zijn we begonnen met de onderzoekcentra, waarbij binnen een fysiek centrum iedereen in de waardeketen bij elkaar zit. We ontdekten dat dit principe werkt toen we ons eerste research center openden in Sheffield in Engeland: als je die partijen bij elkaar zit, van wetenschap en onderwijs tot de producenten, de industrie, dan gebeurt er iets magisch. De korte lijnen, dezelfde interesses, de communicatie én vertrouwen in elkaar.” Het belang is er niet alleen op universitair niveau. Snijder noemt ook het belang dat Saxion betrokken is: “Het gaat ons ook om de bright young components-engineers, die nu al hands-on getraind worden om met equipment te werken. Ook dat is weer inspirerend.” “Maar daarnaast werken we ook in a­ ndere samenstellingen. Met een partij als TenCate kunnen wij bijvoorbeeld ook één op één werken aan een nieuw materiaal, maar net zo goed kan dat ook weer binnen een bepaald consortium. Als Boeing kijken wij altijd wat het beste model is voor het doel dat we willen bereiken.” Twente zal ook in de toekomst voor Boeing daarbij een belangrijke regio zijn. “We houden onze ogen open”, besluit Pia Snijder, “want voor ons is het wel duidelijk: Twente is the place to be”

“Voor Boeing is het wel duidelijk: Twente is the place to be”

[10] Portal to Innovation < INzake < INNOvation

Portal to Innovation

tekst Erwin Gevers

Opent deuren voor innovatieve MKB’er

088 444 04 69 [email protected]

INNOvation > INzake > Portal to Innovation [11]

Groeien kan pijn doen. En hoe vreemd het ook klinkt: ook een ondernemer die kansen ziet om zijn bedrijf te laten groeien, ontkomt soms niet aan die pijn. Investeren, juridische zaken en fiscale aspecten, de zoektocht naar partners en andere factoren. Het kan voor een MKB’er een schier onneembare hindernis zijn. De Portal to Innovation is in dat geval het laagdrempelige loket om kansen en innovatie waar te maken. Eén telefoontje kan al voldoende zijn om de weg naar succes te openen! Akkoord, de Portal to Innovation is geen echt loket, waar een ondernemer zich meldt. Maar het is wel het figuurlijke portaal voor iedere ondernemer om ambities te verwezenlijken. Al na het eerste telefonische contact wordt de ondernemer bij de hand genomen om hem of haar over het hobbelige pad te begeleiden. Om de ondernemer bijvoorbeeld in contact te brengen met mogelijke investeerders, partners en experts. Maar ook met ondersteuning op het gebied van productontwikkeling en technologie, nieuwe markten en meer. De Portal to Innovation is vooral laagdrempelig. Iedere MKB-ondernemer uit Twente of ondernemer van buiten Twente die zich in deze regio wil vestigen, kan aankloppen voor het realiseren van een idee, een product of innovatie. Het misverstand dat het alleen geldt voor ideeën of innovaties van het niveau ‘rocket-science’ is misplaatst. Dat blijkt ook uit het verhaal van Paul Briedé van A1 Aanhangwagens in De Lutte. Met zijn bedrijf levert Briedé uiteenlopende types aanhangwagens. In juli van dit jaar werd hij dealer voor de WallTrailer; een vernuftige aanhangwagen, die helemaal opvouwbaar is en zo geen ruimte inneemt. Een product dat ook voor particulieren zeer interessant is. Paul Briedé: “Iedereen die de WallTrailer ziet, zegt: ‘Dat is wat voor mij’. Alleen, hoe bereik je die mensen? Je gaat alleen naar een aanhangerleverancier als je een aanhanger nodig hebt. Dit is in feite de omgekeerde weg. Pas als je het ziet, zie je ook de mogelijkheden, waarbij het feit dat die opklapbaar is

natuurlijk de doorslag geeft.” Door een gesprek kreeg Briedé het telefoonnummer van de Portal to Innovation. “Het contact was snel gelegd, er werd vlot gereageerd. Kijk, in feite is dit geen innovatie: de WallTrailer is ontwikkeld in Noorwegen. Dat traject is eigenlijk al voorbij. Maar de mensen van de Portal to Innovation

hebben mij op weg geholpen om de marketingcommunicatie op te zetten. Daarvoor is nu een student voor mij een onderzoek aan het doen. Briedé is tevreden over de assistentie en het advies van de Portal to Innovation: “Ik merk in mijn omgeving dat MKB’ers het niet allemaal kennen. Toch is het een aanrader.”

De partners Binnen de Portal werken Kennispark en Syntens samen. Syntens vervult daarbij de rol als eerste aanspreekpunt. Syntens stimuleert ondernemingen om zich duurzaam te vernieuwen en maakt ondernemers bewust van de mogelijkheden om te innoveren. De ondernemer wordt daarbij geholpen om concreet stappen te zetten die leiden tot resultaat voor de onderneming. Daartoe beschikt de organisatie over een uitgebreid netwerk van kennispartners, ondernemers en brancheorganisaties in de belangrijkste sectoren van de Nederlandse economie. In Twente ligt de de volgende stap in uitvoering (ondersteuning) voor een belangrijk deel bij Kennispark Twente, omdat hier naast de menskracht ook de netwerken en andere uiteenlopende vormen van ondersteuning en faciliteiten kunnen worden aangeboord. Vanuit hier wordt de MKB-ondernemer zoveel mogelijk ondersteund en geassisteerd om ideeën en innovaties te ontwikkelen tot concrete producten cq business. De Portal to Innovation is juist van belang omdat bij de organisatie een groot aantal waardevolle partijen betrokken zijn. Naast Kennispark en Syntens zijn dat de provincie Overijssel, Regio Twente, de Kamer van Koophandel, VNO-NCW, MKB Twente, Industriële Kring Twente, Technologiekring Twente en TIB Advies. Kortom, een omvangrijk netwerk. De nieuwe ontwikkelingen waarbij Syntens en de Kamer van Koophandel per 1 januari samengaan sluit overigens goed aan bij deze regionale insteek. Voor de Portal to Innovation verandert er in dat opzicht niets en blijft het ook in de toekomst de deuren openen voor vernieuwende MKB’ers.

[12] GreenSource < INgenieus < INNOvation

GreenSource dient meerdere doelen

tekst Erwin Gevers • fotografie Eric Brinkhorst

Voorzetten op een waterbron

INNOvation > INgenieus > GreenSource [13]

Twee doelen op een voetbalveld liggen voor de hand. Maar ook twee doelen in figuurlijke zin, dat is vooruitgang. GreenSource maakt het mogelijk: een project waarmee water wordt opgevangen, gezuiverd en gebufferd én een sportveld wordt gerealiseerd. The best of both worlds. Innovatief denken is denken in meerdere mogelijkheden, richtingen en oplossingen. Het is de transitie van productinnovatie naar systeem­ innovatie. Een uitdaging, maar steeds vaker noodzakelijk om vanuit verschillende invalshoeken resultaat te bereiken. Bijvoorbeeld als het gaat om milieu en duurzaamheid, maar ook volksgezondheid, welzijn en econo­mie. Een schoolvoorbeeld van een dergelijke aanpak is het GreenSource-project waarin Pentair, TenCate en Wavin samenwerken met ondermeer Saxion. Dit gebeurt onder de vlag van de stichting Advanced Materials Manu­facturing Oost-­ Nederland, kortweg AMMON. Dit samenwerkingsverband heeft van het Ministerie van EZ de opdracht gekregen om in Zuid-Afrika twintig duurzame drinkwatersystemen aan te leggen. Maar met een bijzondere toegevoegde waarde: het gaat niet alleen om een drinkwatersysteem, maar tevens om een sportveld nabij scholen. In de Zuid-Afrikaanse provincie North West, waar de twintig systemen worden gerealiseerd, is veilig water een probleem. Daardoor loopt niet alleen de volksgezondheid gevaar maar komt ook de landbouw op achterstand. Bovendien, en dat is de tweede doelstelling, moeten er sportfaciliteiten worden gebouwd

voor de jeugd. Het GreenSource-project voorziet in beide. Het systeem is gebaseerd op een waterberging die een continue, schone en veilige waterstroom garandeert. Zowel regenwater, rivierwater als grondwater worden in een vuilwaterbassin opgeslagen en separaat gefiltreerd. Door middel van membraantechnologie worden virussen en bacteriën verwijderd. Het gezuiverde water komt vervolgens in schoonwatertanks voor gebruik als drinkwater, sanitair water en irrigatie van landbouwgewassen. De filtratie-eenheid staat in een compact gebouw, dat ook een klein klaslokaal heeft voor onderwijs over water en hygiëne. Het systeem levert straks circa 50 liter veilig drinkwater per minuut. Als het 16 uur per dag wordt gebruikt, kan hiermee dagelijks circa 50.000 liter worden gefilterd, oftewel circa 17 miljoen liter op jaarbasis. Zonnepanelen zorgen voor de energie voor de pompen en verlichting. Het kunstgrassysteem kan worden gebruikt als sportveldje om bijvoorbeeld te voetballen. Zo combineert het multi­ functionele GreenSource-systeem kunstgras met watermanagement. Voorzetten op een waterbron . Het waterzuiveringsdeel van dit geïntegreerde systeem wordt

geproduceerd door het Enschedese Pentair, de waterbuffering en buissystemen worden vervaardigd door Wavin in Zwolle en Hardenberg en het kunstgras en de geotextielen worden geleverd door TenCate uit Nijverdal. De firma Landscape Solutions zorgt met haar lokale partner Royal Turf South Africa voor de bouw. En niet in de laatste plaats levert Saxion als kennisinstelling in watertechniek en textieltechnologie een belangrijke bijdrage door train­ ing­en begeleiding voor een juist gebruik van de drinkwatersystemen.­ Saxion doet dit samen met de Mmapula Community Development, waarmee de hogeschool al enige jaren samenwerkt. Het geheel wordt begeleid door de stichting Advanced Materials Manufacturing Oost-Nederland (AMMON). De verwachting is dat in de eerste helft van 2014 het eerste Green­ Source-systeem in gebruik kan worden genomen. Alle twintig systemen zullen binnen vijf jaar gerealiseerd zijn. Aangezien het concept op veel plekken in de wereld toepasbaar is, wordt momenteel ook een onderzoek gedaan naar het aantal landen waar GreenSource geïmplementeerd kan worden. Waar nu de bouw nog deels wordt gesubsidieerd, zal deze innovatie uiteindelijk commercieel succesvol moeten worden.

[14] The Impossible project < IN & oud < INNOvation

Impossible koestert stijlicoon De direct klaar fotografie was ooit het domein van Polaroid. Een naam die verbonden is aan de iconische vierkante foto’s met de herkenbare witte rand. In 2006 stopte de laatste fabriek, in Enschede, met de productie. Tot teleurstelling van miljoenen adepten en gebruikers over de hele wereld: modefotografen, kunstenaars, verzekeringsagenten, politie.

tekst Erwin Gevers • fotografie Karin van der Meul

Anno 2013 is de fabriek weer in gebruik. Een innovatie, gebaseerd op innovatie: Impossible. Henk Minnen weet het nog goed, het ‘feest’ dat in 2006 werd gehouden ter gelegenheid van het feit dat de laatste packs met Polaroidjes waren geproduceerd. Vanaf de zestiger jaren werden er miljoenen van die packs geproduceerd, maar door de digitalisering van de fotografie zag Polaroid er geen brood meer in. Het doek viel. Niet voor Oostenrijker Florian Kaps en André Bosman. Nog datzelfde weekeinde namen ze het besluit tot een doorstart. Minnen: “Kaps was een Polaroid-freak, Bosman moest hem overtuigen dat er geen toekomst was voor de instant-fotografie. Het is precies de andere kant uitgegaan.” Het duo verzamelde tien oud-medewerkers om zich heen, waaronder Minnen. Twee jaar later liepen de eerste packs met de kenmerkende instant-foto’s weer van de productielijnen. “We hadden geluk: dit was de laatste fabriek. Hier stonden de machines nog. Die konden we overnemen. Sommige zelfs van de sloop. Maar het was een groot avontuur: we moesten alles opnieuw uitvinden. De samenstelling van de coatings, de pasta die de film ontwikkeld. Zelfs de verpakking. Polaroid produceerde alles zelf. Gedetailleerde kennis was weg.” Met name de samenstelling de ontwikkelpasta is een ware zoektocht geweest. En nog altijd, zegt plant manager Dick Lemmens: “Dat was het geheim van Polaroid. Die pasta wordt tussen het folie van het negatief en het positief geperst en dan wordt de foto ontwikkeld. Hoe de samenstelling precies was, daar is veel tijd in gestoken.” Het leek onmogelijk: een fabriek weer opstarten, de juiste toeleveranciers vinden en bovendien weer een markt heroveren. Niet voor niets dus dat de initiatiefnemers het

The Impossible Project noemden. En dat is thans ook de merknaam: Impossible. Henk Minnen, nu als production engineer verantwoordelijk voor de productie herinnert zich 28 oktober 2008 nog: “Toen rolden de eerste packs weer van de productie. Ja, met een traan. Het was een emotioneel moment.” Nu, vijf jaar verder, is The Impossible Project een heel ander bedrijf. Met een productie van 750.000 packs met daarin acht foto’s en wereldwijd 180 medewerkers is Impossible hard op weg om weer een internationale fotografie- icoon te worden. Lemmens: “We groeien harder dan ooit verwacht. Maar vergeet niet dat er wereldwijd nog altijd zo’n 300 miljoen Polaroid-camera’s waren. We wisten wel dat er een behoefte was aan films. Maar harder en beter dan verwacht.” Overigens zijn bij de productie vele Twentse bedrijven als toeleverancier betrokken. Minnen: “We produceren veel zelf maar een pack bestaat uit wel dertig componenten. Een aantal daarvan wordt in Twente gemaakt.” Dat digitale fotografie roet in het eten gooit, wordt door Impossible bestreden. Het hele idee is dat mensen weer iets tastbaars in de handen heeft. Geen fotootje die je bekijkt op je telefoon, maar ook weer fysiek op de deur van de koelkast kunt plakken, is het idee. En daarop is de innovatieve dadendrang van Impossible ook gebaseerd. Zo werd onlangs de Instant Lab Camera geïntroduceerd, kortweg de I-lab. Een wonderlijk fenomeen: in het toestel wordt een I-phone geklikt en, via een aparte app, kan een digitale foto worden omgezet in een echte Impossible-foto. Lemmens: “Het is veel om iemand een echte foto te geven.” >>

INNOvation > IN&oud > The Impossible project [15]

Direct klaar fotografie opnieuw uitgevonden

[16] The Impossible project < IN & oud < INNOvation

Camera te koop Ondanks het feit dat Impossible eigen camera’s produceert, zijn er in de webshop van Impossible nog altijd Polaroid-camera’s te koop. Dat laat zich simpel verklaren: wereldwijd worden deze via E-bay en andere kanalen ‘ingezameld’ en nagekeken en in de webshop van Impossible te koop aangeboden vanaf € 59,Kijk op www.the-impossible-project.com.

De I-lab komt er nu ook in een versie voor andere merken smartphones. En er komt ook weer een serie eigen Impossible pinhole-camera’s. Zeg maar: de vroegere Polaroid-camera’s. De productie daarvan gaat ook in Enschede plaatsvinden, zoals nu ook al de I-Lab in Enschede wordt gemaakt. De vraag is uiteraard of Impossible toekomst heeft tussen alle noviteiten op het gebied van digitale fotografie. Absoluut, bezweert Dick Lemmens: “We zien een enorme belangstelling onder de jeugd. We zullen nooit de omvang bereiken van Polaroid in de hoogtij dagen. Maar er is zeker toekomst voor Impossible. Ook in nichemarkten. De politie gebruikt instant fotografie. De foto kan namelijk niet worden gemanipuleerd en is voor de rechtbank sluitend bewijs. Kunstenaars werken met Impossible, het wordt ingezet als marketinggadget. Er zijn veel mogelijkheden.” Maar er moet nog veel R&D-werk worden verzet voordat het niveau van Polaroid weer wordt bereikt, zegt Henk

Minnen: “We moeten soms het wiel weer helemaal opnieuw uitvinden.” Bijvoorbeeld als het gaat om de ontwikkeltijd: waar vroeger een ‘Polaroidje’ met een paar minuten ontwikkeld was, duurt het nu nog drie kwartier. Die tijd moet aanzienlijk worden ingekort en uiteindelijk weer uitkomen op die paar minuten. In het eigen lab wordt daar constant aan gewerkt. En dan de camera’s. De voeding voor het hele proces zit nu als batterijtje in ieder foto-pack. De nieuwe Impossible-modellen hebben een oplaadbare batterij in het camerahuis. Lemmens: “Uit oogpunt van duurzaamheid en milieu veel beter natuurlijk. We kunnen de batterij weglaten uit het pack en dan is er ook weer ruimte voor extra foto’s.” Henk Minnen, één van de tien getrouwen die zich in 2006 in het avontuur stortte, gelooft in de toekomst van Impossible: “Het kindje is groot geworden. Groter dan we eerlijk gezegd hadden verwacht. Tja, niets is onmogelijk dus”

“Hard op weg om weer een internationaal fotografie-icoon te worden”

INNOvation > opINie > Trudy Vos [17]

Trudy Vos I Algemeen directeur/secretaris Regio Twente

Trots: Een jaar lang boegbeeld van de Twentse Zakenvrouwen Het voelt als een enorme eer dat ik tijdens de finale van de verkiezing ‘Twentse zakenvrouw 2013’ ben uitverkozen tot ‘beste vrouwelijke manager’. Niet alleen voor mijzelf, maar vooral ook voor mijn organisatie: Regio Twente. En voor alle ambtenaren in Twente! Er spreekt waardering in uit voor het werk dat we doen en de rol die ik daarin vervul. Twente heeft vertrouwen in mij en natuurlijk doe ik mijn uiterste best om dat waar te maken. Ook in mijn rol als boegbeeld van de Twentse Zakenvrouwen, dat biedt weer een mooie kans! Het voelt – en dat blijkt ook – best bijzonder om als ambtenaar deze titel te krijgen. Misschien wel gezien de traditie in dit soort competities, maar misschien ook wel niet. Ambtelijke organisaties moeten steeds zakelijker werken en mijn organisatie misschien wel in het bijzonder. In een tijd waarin alles door bezuinigingen onder druk staat moeten we steeds creatiever worden om de resultaten te boeken die nodig zijn voor Twente. Daarbij is managen alleen niet genoeg. Medewerkers hebben richting nodig, visie en leiderschap. Waar ik trots op ben is de betrokkenheid en energie bij medewerkers en bestuurders om voor Twente te gaan. En laten we eerlijk zijn: dat verdient Twente en het is een prachtige opdracht om hier leiding aan te mogen geven! Samenwerken en verbinden. Dat doen wij, Regio Twente, vóór en samen met de 14 Twentse gemeenten, de provincie, het rijk en ondernemend, onderzoekend en onderwijzend Twente. Vol trots, om de toptechnologische regio Twente duurzaam te versterken voor alle Twentenaren. Zodat zij prettig wonen in een veilige omgeving, gezond leven, fijn werken en goed kunnen toeven. Wij zijn ambassadeur van Twente: binnen onze eigen regio, binnen Nederland èn binnen Europa. Overal laten we zien en vertellen we enthousiast hoe krachtig en innovatief Twente is. Regio Twente zoekt steeds verbinding, luistert en probeert draagvlak te vinden op terreinen zoals gezondheid (GGD Twente), bedrijfsvoering, mobiliteit, economie, recreatieve voorzieningen en Twentse belangenbehartiging in Den Haag en Brussel. Twente is geweldig! Een stedelijke regio waarbinnen het bruist van de creativiteit in een prachtige omgeving, met een heel sterke identiteit en een voor Nederland prachtig technisch profiel. Het DNA wordt van oudsher bepaald door de maakindustrie. Maar Twente is ook een kwetsbare regio als je kijkt naar het gemiddeld inkomen en de werkgelegenheid. Beiden blijven achter bij het Nederlands gemiddelde. Genoeg te doen dus! Twente onderscheidt zich in Nederland als een technologische en innovatieve regio (High Tech Systemen en Materialen). De agenda waar Nederland op wil focussen om concurrerend en economisch vitaal te blijven. Twente speelt hierop in, waarbij we nog stevig aan de weg moeten timmeren om de ambities ook echt waar te maken. Hiervoor staat ondernemend Twente vooral aan de lat, onderwijzend en onderzoekend Twente moet het talent leveren en de overheid faciliteert. Een overheid die zich samen met haar partners sterk maakt voor Twente. Dat verdient Twente. En ook een overheid die slim samenwerkt, zodat de dienstverlening aan de samenleving zo goed mogelijk verloopt. Als Twentse manager en als Twentse Zakenvrouw draag ik daar met trots graag mijn steentje aan bij!

www.regiotwente.nl • [email protected]

[18] Young Technology Award < INzake < INNOvation

Een jaar later: winnaar Young Technology Award Voor Dovideq medical ligt de medische wereld open. De internationale belangstelling voor de ScopeControl, het unieke meetsysteem voor endoscopen, is groot. Een medisch-wetenschappelijke publicatie staat op stapel en de productie kan ieder moment

tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk, Eric Brinkhorst

worden opgevoerd. De Young Technology Award, die het bedrijf in 2012 ontving, heeft daaraan een bijdrage geleverd.

In november was Dovideq medical present op de Medica in Düsseldorf, de internationaal toonaangevende beurs voor medische apparatuur. “Dit keer met een eigen stand”, vertelt oprichter Bert Dommerholt: “Vorig jaar stonden we nog in het Holland paviljoen met andere bedrijven.” Die paar vierkante meters extra gaan rendement opleveren, want de belangstelling voor de ScopeControl was groot: “Distributeurs uit de hele wereld waren zeer geïnteresseerd. Het is het bewijs dat het apparaat wordt gezien als een echte innovatie.” De bezoekers konden nu de ScopeControl zien en aanraken. Dommerholt: “We hebben die partijen natuurlijk een paar jaar aan het lijntje moeten houden. Maar nu is de ScopeControl er echt.” Het klinkt niet als een zucht van verlichting uit de mond van Dommerholt, maar niettemin: vanaf 2009 is het hard werken geweest. “Toen ben ik, samen met mijn schoonzoon begonnen met de ontwikkeling. Letterlijk aan de keukentafel in ons huis in Holten. Ik heb het dus niet alleen gedaan, wan mijn schoonzoon Menno de Braak heeft ook een cruciale rol gespeeld in de ontwikkeling van de ScopeControl.” De aanleiding was een verzoek van het St.Jansdal ziekenhuis in Harderwijk aan de oud-Philips Medical-techneut Dommerholt: “Er is een wereldwijd probleem met endoscopen, namelijk dat het beeld bij een operatie soms slecht is. Een chirurg wil met een operatie beginnen, maar dan blijkt de endoscoop geen goed beeld te geven. Een chirurg zei eens: ‘Of je door een bevroren voorruit kijkt.’”

Er ontstaat dan een ongewenste situatie in de OK: de chirurg kan besluiten ondanks het slechte beeld toch te opereren, hetgeen risico’s kan opleveren. Of er komt een vervangende endoscoop: “Dat leidt tot vertraging en de patiënt moet langer onder narcose worden gehouden. Of, als er geen andere endoscoop is, wordt de operatie traditioneel uitgevoerd en wordt er gesneden”, aldus Dommerholt: “De oplossing is dus om die endoscoop vooraf te testen, waarbij dit past binnen de workflow van de organisatie.” Daarin is Dovideq medical geslaagd met de ScopeControl: het apparaat is in staat om het beeld van ieder merk en type endoscoop te testen. Dit gebeurt na de operatie en desinfectie van de endoscoop. Een medewerker van de sterilisatieafdeling plaatst de endoscoop in de ScopeControl en deze voert geheel automatisch een beeldtest uit. Werkt de endoscoop naar behoren, wordt deze gesteriliseerd en voorbereid voor een volgende operatie. Zo niet, wordt deze gerepareerd. De ontwikkeling was uitdagend, waarbij Dommerholt een aantal ‘keukengeheimen’ van de techniek niet prijsgeeft: “Het is zeer geavanceerd. Bovendien worden alle gegevens van iedere afzonderlijke endoscoop opgeslagen. Zo ontstaat ook nog eens een databank met informatie over de kwaliteit van de endoscoop. Ook dat is interessant.” Dat een endoscoop een slecht beeld levert heeft meerdere oorzaken. Bij het sterilisatieproces in de autoclaaf loopt de temperatuur naar

INNOvation > INzake > Young Technology Award [19]

Dovideq medical klaar voor internationaal succes

Instinct for growth Grant Thornton heeft haar naam verbonden aan de Young Technology Award. Een logische stap voor de accountants en adviesorganisatie, die sinds dit jaar ook in Enschede is gevestigd met een eigen kantoor. Immers, niet voor niets hanteert de wereldwijde organisatie in haar mission statement de term ‘Instinct for growth’, zegt Mr.Drs. Jort Annink, als fiscaal jurist verbonden aan Grant Thornton: “We zijn als partner toegetreden omdat wij het belangrijk vinden om jonge, technische bedrijven die snel gaan, een podium te bieden. En door dat podium te bieden, worden die bedrijven gedwongen om kritisch te gaan nadenken. Ook over de manier waarop zij zich presenteren.” Hij vervolgt: “Bovendien is het voor ons een uitstekende gelegenheid om met die bedrijven kennis te maken. We hanteren de slogan Instinct for growth en brengen dat ook in praktijk: wij willen snel groeiende bedrijven graag leren kennen, met ze praten over ambities en aanknopingspunten bieden met ons wereldwijde netwerk.”

135 graden. “Je hebt dus te maken met uitzetting en krimp. Daardoor kan er vocht in de lens komen. Maar het kan ook mechanische mishandeling zijn: een chirurg die bijvoorbeeld in een knieholte zit te porren. Of, tijdens het dichtschroeien van bloedvaten springt een vonkje over naar de endoscoop, waardoor er schade ontstaat. Door de endoscoop na iedere operatie te controleren, weet je zeker dat je bij de volgende operatie werkt met een goed functionerende endoscoop.” Daarmee verdient de ScopeControl, die 40.000 euro kost, zich snel terug. “Er zijn geen vertragingen meer in de OK, het welzijn van de patiënt is gegarandeerd. En door foutjes in de endoscoop in een vroegtijdig stadium op te sporen, zijn de reparatiekosten lager. We hebben berekend dat daarmee op jaarbasis gemiddeld 80.000 euro wordt bespaard. En, niet in de laatste plaats, de ScopeControl levert een bijdrage aan patiëntveiligheid. Dat moet je niet vergeten.“ De totale ontwikkeling heeft veel geld gekost: “Je kunt er een paar mooie Ferrari’s van kopen. De eerste investeringen zijn uit eigen middelen gefinancierd. Daarna is er een venture capitalist gekomen en hebben we diverse subsidies ontvangen, onder andere via de TOP-regeling. Ook hebben we nu een lening vanuit het Innovatiefonds van de provincie. Maar het gaat dan niet alleen om het geld. Neem de TOP-regeling: daardoor kom je ook in de kijker als bedrijf met een innovatief product”.

Bij dit alles heeft ook de erkenning dankzij de Young Technology Award een rol gespeeld. Vorig jaar won Dovideq medical zowel de jury-als de publieksprijs. “Het levert veel publiciteit op en je wordt dan serieus genomen. Het heeft impact.” En wat waren de wijze lessen gedurende het achterliggende traject? “Waar ik achter ben gekomen is dat je netwerk cruciaal is voor succes. Het Kennispark Twente heeft daarin een rol gespeeld: zowel in juridische als marketing-ondersteuning. Het maakt je als bedrijf sterker.”

Crowdfunding Vernieuwend denken is de kern van innovatie. Creatief zijn, gebaande paden durven te verlaten. Dat geldt net zo zeer voor het vinden van financiering. Ook daarin toonde Dovideq Medical het vermogen om ‘out of the box’ te denken. Bij het zoeken naar risicokapitaal zette het bedrijf het instrument crowdfunding in. En met succes: op de crowdfunding-website www.geldvoorelkaar.nl werd het project aangemeld. En er bleek veel vertrouwen: binnen twee dagen was een bedrag van 150.000 euro bijeen gebracht!

[20] Incubation < INzake < INNOvation

‘Een stille parel’

tekst Erwin Gevers • fotografie Nymus 3D

De praktijk van het ecosysteem voor innovatie

Het Kennispark in Enschede is onlangs uitgeroepen tot het Beste Bedrijventerrein van Nederland. Een opsteker voor het gebied, dat naast de campus ook het Business & Science Park en Twente Village omvat. Kennispark werd door de jury onder meer geroemd voor het ecosysteem voor innovatie. Maar met de uitverkiezing is niet het moment aangebroken om achterover te leunen. Integendeel, vindt Marjan Weekhout van Kennispark Twente: “We gaan ook in 2014 verbeterslagen maken.”

Voor drs. Marjan Weekhout, binnen de Kennispark-directie verantwoordelijk voor ondernemersklimaat, acquisitie en marketing, is de prijs een erkenning: “Kennispark Twente is het supportsysteem voor innovatie en ondernemerschap voor Twente. Fysiek krijgt dat voornamelijk gestalte op de innovatiecampus Kennispark. De prijs bevestigt dat we samen op de goede weg zijn, maar dat we door moeten gaan. Specifiek voor dit terrein werken we daar veel samen met de Universiteit Twente, gemeente Enschede en met de Ondernemersvereniging Kennispark. “Er zijn altijd verbeterslagen te maken. We willen de onderlinge contacten tussen bedrijven versterken. Men kent elkaar nog te weinig, blijkt uit onderzoek en daar gaan we aan werken in 2014.” Het gebied Kennispark kent aantrekkelijke elementen. Uiteraard is de aanwezigheid van de Universiteit Twente belangrijk. Daar immers is de wetenschappelijke kennis te vinden voor de hightech bedrijven, zo’n 60 procent van de ‘bewoners’. Dat beaamt ook Ronny van ’t Oever van Micronit, specialist in geavanceerde laboratoriumtechnologie voor DNA-en bloedonderzoek: “Ik durf wel te stellen dat wij zonder de visie van de universiteit en de regio

niet hadden bestaan. Het feit dat wij kunnen beschikken over een High Tech Factory en andere faciliteiten is van doorslaggevende betekenis. Als wij hier Amerikanen op bezoek hebben, en die zien de High Tech Factory en het Nanolab, kijken zij hun ogen uit. Dat wij succesvol zijn is te danken aan die unieke infrastructuur.” Het gaat om ‘incubation’; een vruchtbare biotoop creëren waarin bedrijven kunnen groeien. De wetenschap, de talenten, ondersteunende dienstverlening en het netwerk vormen de basis. Maar ook andere aspecten zijn belangrijk voor de ontwikkeling van startup tot multinational, zegt Casper Peeters van het succesvolle Xsens: “We hebben verschillende locaties gehad op Kennispark. Ook in het Bedrijfstechnologisch Centrum Twente (BTC-Twente). De flexibiliteit is aantrekkelijk: je begint met twee kantoortjes en nam er een derde bij zonder dat je gelijk vastzat aan lastige huurcontracten. Een prima plek om te starten.” Voor Xsens, specialist in motion capture technologie, is de aanwezigheid van de UT, net als voor Micronit, van groot belang: “Dat is een asset. Je zit dichtbij

INNOvation > INzake > Incubation [21]

Kennispark in Enschede • 392 bedrijven • 180 hectare • 6300 commerciële arbeidsplaatsen • 729 bomen aan de ‘Laan van Innovatie’, waarvan er 150 geadopteerd zijn.

de kennis, je hebt toegang tot vakgroepen en het is uit oogpunt van recruitment interessant. En het ecosysteem gaat op een gegeven moment ook leven: je versterkt elkaar. De UT heeft topwetenschappers, daar komen weer studenten op af, ook internationaal. Belangrijk voor ons, want dat kunnen onze toekomstige medewerkers worden. En je spart met andere ondernemers. Het stimuleert je als ondernemer.” Dat heeft ook Ronny van ’t Oever ervaren: “Je ontmoet de experts die je in het begin op weg helpen. Er zijn veel evenementen, informele ontmoetingen, kruisbestuiving. De technische middelen, de infrastructuur. Samen vormt dat het ecosysteem.” Wel moet er een kritische massa zijn, vindt hij: “Als er meer bedrijven zijn, is er ook meer werkgelegenheid. Mensen verhuizen hier eerder naar toe als er meer keuzemogelijkheden zijn.” Dat realiseert ook Marjan Weekhout zich: “Daarom zijn we zijn heel blij met de komst van het researchcentrum van Apollo Vredestein, Maar daar willen wij er meer van hebben. Met name grotere bedrijven. Daarom gaan we internationaal meer en gerichter acquireren.”

Edwin Oude Middendorp is een relatieve nieuwkomer op het Kennispark. Vanuit Markelo verhuisde Ecare in 2011 naar Enschede. De groei van het bedrijf, onder andere ontwikkelaar van ICT-systemen voor de (thuis)zorg, begon aanvankelijk in het BTC-Twente. Thans is er een kloek kantoor aan het Capitool en een vestiging in The Gallery. “We hebben de business en de ontwikkelaars bewust van elkaar gescheiden”, zegt de Ecare-CEO: “In The Gallery kunnen ze zich concentreren op nieuwe ideeën en concepten. Er is dus een duidelijke scheiding tussen de business en de echte innovatie. En bovendien zitten ze in The Gallery dicht tegen de UT: we halen én brengen kennis. Daardoor straalt onze ontwikkelafdeling ook een stukje onafhankelijkheid uit, het heeft een andere sfeer.” Achteraf ervaart hij de verhuizing als een goede zet: “Je hebt er het Kennispark Twente, er is een netwerk, je wordt geïntroduceerd bij andere partijen. Het heeft veel contacten opgeleverd. En bovendien: waar gebeurt het? Niet in Markelo in ons vakgebied. Wil je mensen werven, kennis uitwisselen en die wetenschappelijke stempel op Ecare drukken, dan is Kennispark de beste locatie.”

INNOvation > Facts & Figures > Twente Branding [23]

Facts & Figures

uit innovatief Twente

Wereldprimeur Technische Geneeskunde UT De nieuwe high-tech medisch professional komt uit Twente. Technische Geneeskunde aan de Universiteit Twente (UT) leidt professio­nals op die denken en werken als arts én als ingenieur. De opleiding kreeg als eerste van zijn soort mondiale erkenning, het kwaliteitszegel ‘Topopleiding’ én de bevoegdheid om zelfstandig patiënten te behandelen.

Twente, Nederlands meest ondernemende hightech regio 700+ Innovatie hightech bedrijven

Innovatie traditie in Twente Volgens de ‘Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor’, een jaarlijks onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam, scoort Twente hoog op innovatie. Juryvoorzitter prof. Henk Volberda van de ‘Erasmus Innovatie Award’ benadrukt dat deze regio zich kenmerkt ‘door een relatief hoge mate van ondernemend gedrag en het vermogen om snel te handelen’. Op twente.com vindt u iedere 20e van de maand 20 nieuwe hightech highlights in de ‘Twenty Twente’. Maandelijks een editie vol met nieuws, feiten en weetjes over innovaties uit Twente. Wilt u zich verbinden met onze ondernemende kennisregio en samen werken aan voorsprong? Get Connected via twente.com

Nieuwe Twentse Twentse vacaturebank successen in voor het kort De afgelopen periode waren er veel Twentse­ hoogopgeleiden succes­sen te vieren. Zo werd het Kennis­park De Stichting Twente Branding neemt per 1 januari de activiteiten van het Career Center over. Er is een nieuwe vacaturebank ontwikkeld waarin alle hbo+ vacatures, stage- en afstudeerplaatsen worden verzameld en gedeeld via off- en online media. Partners van Twente Branding kunnen onbeperkt vacatures plaatsen en in de CV-bank zoeken naar kandidaten. twente.com/vacatures

Twente­ uitgeroepen tot het beste bedrijventerrein van Nederland en de Universiteit Twente tot meest ondernemende universiteit van Nederland. Urenco, Woning­corporatie Domijn, Stichting Buurtzorg en het wereldconcern Apollo Vrede­s tein, die onlangs haar R&D Centre in Twente opende, behoren tot de beste werkgevers van Nederland.

Meer dan 2.500 members op twente.com Het bezoekersaantal op de website van Twente Branding is het afgelopen jaar gestegen van 2.000 naar 15.000 bezoekers per maand. Meer dan 2.500 professionals hebben zich ingeschreven waarmee ze een eigen profielpagina hebben aangemaakt. Op elke twintigste van de maand zijn twintig nieuwe Twentse highlights te lezen die kunnen worden gedeeld via Facebook, Linkedin en Twitter. Meldt u ook aan als member via twente.com/getconnected zodat wij de Twentse successen direct met u kunnen delen.

RED Engineers van Dalton Hengelo Zuid winnen Lego Solar Race De Lego Solar Race is een groot succes geworden. 600 leerlingen van 30 basisscholen gingen de strijd aan om de prijs voor de snelste, slimste of meest innovatieve team in de wacht te slepen. Basisschool Hengelo Zuid werd de grote winnaar. De vakjury riep de Prinseschool de Daalweg uit tot winnaar in de categorie ‘tech-

niek, duurzaamheid en innovatie’ en basisschool Drakensteijn in de categorie ‘marketing, communicatie en sponsoring’ (beide scholen uit Enschede). Ruim 1.000 bezoekers volgden de strijd in ‘De Waaier’ (UT) en ruim 10.000 online. Kijk voor een compilatie van het event op twente.com/legosolarrace

[24] Elite < IN gesprek < INNOvation

Joppiesaus zet trend Innovatie aan de keukentafel Innovatie uit onverwachte hoek: ontwikkeld in een snackbar in Glanerbrug. “Er hing zo’n kartonnetje aan de muur, waarop je een kroket serveerde: Joppiesaus. In gele letters.” De successtory van een frisse saus die Europa verovert. De knoflooksaus volgt nu. Twente

tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk

innoveert ook aan de keukentafel. Het verhaal is al honderd keer verteld en niet zelden in verschillende uitvoeringen. Niettemin, de basis blijft, net als de saus zelf, dezelfde: Harry Niemeijer, directeur van Elite Salades en Snacks in Neede, wandelt een snackbar in Glanerbrug binnen. “Dat doe ik vaak: wij verkopen snacks, sauzen en salades en cafetaria’s zijn onze klanten. Er hing zo’n kartonnetje aan de muur, waarop je een kroket serveerde: Joppiesaus. In gele letters. Ik dacht nog: waarom doen ze dat niet anders.’’ De rest is historie: Niemeijer proefde de saus, genoemd naar de bijnaam van de uitbaatster van de cafetaria en was verrast door de smaak: “De saus was knap gemaakt: zoet en fris. In overleg met haar hebben we de saus gekocht. De bedenkster heeft gedurende vijf jaar een bijdrage van vijf eurocent per emmer van 2,5 kilo gekregen.” Joppiesaus is nu tien jaar bezig met een triomftocht via patat, snacks en zelfs chips. De saus is behoedzaam geïntroduceerd, vertelt Harry Niemeijer: “Eerst in de regio. Het werd een soort cult: iedereen had het erover. Zo zijn we het landelijk gaan uitrollen en door het succes kwam het later ook in de supermarkten. “ Met als gevolg dat er klonen van de saus op de

markt kwamen. Iets waarover Niemeijer zich, tot op heden, geen zorgen maakt: “Ze verdwijnen ook weer: Joppiesaus is de enige echte!” In de fabriek in Neede worden nu 1500 flacons per uur afgevuld. Daarnaast gaat het in duizend liter-containers naar verpakkingsbedrijven, in emmers naar snackbars en andere groot gebruikers. Alles in het zogenaamde out-of-home segment. Met uitzondering dan van de flacons die in de supermarkten liggen. De grens is inmiddels overgestoken: Duitsland, België en daarna heel Europa gaat aan de saus uit de Glanerbrugse cafetariakeuken. Niemeijer is trots: “Het mooiste is je eigen kinderen te zien opgroeien. En Joppiesaus is ook een kindje” Harry en zijn broer Robert zitten hun hele leven in de sauzen, snacks en salades. Hun vader begon in 1957. Een entrepreneur puur sang. “Onze oma had al een bescheiden lunchroom in Hengelo, Overijssel. Mijn vader kreeg van de vliegbasis Twente een opdracht om 700 nasiballen te leveren voor een feestje. Dat is het begin geweest.” Via omzwervingen komt het bedrijf in Neede terecht. Er staat een ultramoderne fabriek waar ambachtelijke snacks, sausen en

salades worden ontwikkeld en geproduceerd. Niemeijer benadrukt keer op keer het ambachtelijke aspect: “Onze kiploempia’s worden met de hand gevouwen. Dat kun je niet door een machine laten doen: dan wordt de vulling kapot gedrukt en is de kwaliteit weg. Daarom liggen onze prijzen ook hoger. We stoppen echt vlees in onze bamischijven, geen kunstvlees met een smaakje.” Het Joppiesaus-succes krijgt hopelijk een vervolg, zegt Harry Niemeijer: “Het restaurant C’est Si Bon in Enschede maakt een eigen, lekkere knoflooksaus. De vraag is groot; ook vanuit supermarkten. Dergelijke hoeveelheden kunnen zij niet maken. Wij gaan voor hun nu de productie doen van die knoflooksaus.” Het is kennelijk een Twentse trend: producten die in kleinschalige ambachtelijke omgeving worden ontwikkeld groeien uit tot een nationale, soms internationale hit. Zoals Heks’nkaas, bedacht door een Twentse groenteboer en door de Zuivelhoeve succesvol op de markt gebracht. Of ijsmaker Van der Poel in Hengelo dat ijs, desserts en smoothies aan de supermarkten en het out-of-home-segment levert. Het is ambachtelijke innovatie... aan de keukentafel.

INNOvation > IN gesprek > Elite [25]

[26] Easy Drain < INzake < INNOvation

Hightech in het afvoerputje

Hoe simpel een product op het eerste gezicht ook lijkt, er gaat een wereld van creatief denkwerk en technische ontwikkeling vooraf. Dat geldt zelfs voor iets alledaags tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk, Easy Drain

als een doucheputje. De broers Jürgen en Eric Keizers verheven dit noodzakelijke element tot hightech en maakten van Easy Drain een wereldwijd succes. Mede dankzij een scherp en intensief octrooi-beleid en modelrecht beleid.

INNOvation > INzake > Easy Drain [27]

Easy Drain: succes dankzij octrooi-beleid en modelrechtbeleid De sanitair branche werd de gebroeders Keizers met de paplepel ingegoten. Het familiebedrijf stamt al uit 1928 en ontwikkelde zich vanuit een bouwmaterialenhandel steeds meer tot sanitair specialist. Jürgen en Eric, gezegend met zowel technisch inzicht als design en creativiteit, gingen vanuit hun Losserse winkel steeds meer luxueuze badkamers ontwerpen voor de ‘well to do’: vaak veeleisende klanten uit het Gooi en andere bovenmodale regio’s. Maar hoe luxe en fraai ook, één aspect bleef een storend visueel element: het onmisbare afvoerputje. “Zeker toen de inloopdouche opkwam”, vertelt Jürgen Keizers: “Je zat dan met de tegels; het afvoerputje past daar niet echt mooi in. Bovendien moest je voorkomen dat het water uit de douche de badkamer inliep, waardoor de tegels ook nog eens op afschot moesten worden gelegd. Dat is lastig.” De beide broers waren gewend om problemen op te lossen binnen de vaak vrij beperkte ruimte van een badkamer. Zo kwam het idee voor een ruimtebesparend hoekwandcloset ook al uit de koker van de Keizers. Niet onlogisch dus dat voor het lelijke, vierkante afvoerputje een aantrekkelijker alterna­ tief werd ontwikkeld. Dat gebeurde in de vorm van een goot in plaats van een putje: de Easy Drain, inmiddels een wereldwijd succes. Eric over het ontstaan: “Het werd een trend om een hardglazen deur voor de inloopdouche te plaatsen. Het douchewater spat er dan tegen aan en loopt naar beneden. Een gootje onder die deur is dan de oplossing.” Wellicht een voor de hand liggende oplossing, maar de uitwerking ervan was lastig. Immers, onder het fraaie rvs-afdekplaatje van de Easy Drain douchegoten gaat techniek schuil die de categorie ‘vernuftig’ ver ontstijgt. Bijvoorbeeld omdat de inbouwdiepte vaak gering is. Bijvoorbeeld omdat er een speciaal doek wordt toegepast in de tegellijm waardoor een

absoluut­waterdichte afdichting wordt gerealiseerd. Of bijvoorbeeld met het duurzame WTW-concept, waarbij warm douchewater wordt gebruikt om koud leidingwater op te warmen, met een besparing van gemiddeld 35 m3 gas per persoon per jaar tot gevolg. Easy Drain en het bedrijf ESS (Easy Sanitair Solutions) hebben inmiddels zo’n 1.500 verschillende modellen, types en uitvoeringen op de markt gebracht. Wereldwijd worden de producten gedistribueerd vanuit Oldenzaal en Gildehaus. Inmiddels wordt er ook gebouwd aan een nieuwe sanitair showroom in Oldenzaal. waar gedeeltelijk een Easy Drain Experience Center gecreëerd wordt. Kenmerkend voor alle producten is de perfecte symbiose tussen design en techniek. Maar er is meer, zegt Jürgen Keizers: “Het moet ook simpel toepasbaar zijn. Bij ieder ontwerp of aanpassing houden we daar rekening mee: voor de installateur of tegelzetter moet het eenvoudig te verwerken zijn. In feite zijn we geen puttenverkoper maar een systeemoplosser. Dat zie je in al onze ontwerpen en modellen terug.” Succes kent vele vaders, maar evenveel jaloerse na-apers. Ook de beide broers werden en worden geconfronteerd met partijen die het concept imiteren en op de markt brengen. Jürgen Keizers: “We investeren jaarlijks tussen de vier en zes ton aan octrooien en het bevechten van partijen die onze producten namaken en op de markt brengen. Vanaf 2002, toen onze eerste modellen op de markt kwamen, hebben wij al octrooien aangevraagd. Wij worden daarin bijgestaan door Inaday. Kijk, concurrentie is gezond. Niets op tegen, maar als ze niet met een eigen verhaal komen, dan staan wij dat niet toe. Met octrooien en modelrechten bescherm je dan je ontwerp, je techniek en uiteindelijk je markt.” Vaak gebeurt het schaamteloos, voegt Eric Keizers toe: “Ze gebruiken zelfs foto’s uit onze brochures om hun eigen product te promoten!”

De ‘copy cats’ zijn onder andere te vinden in China, Turkije en Polen etc. Jürgen Keizers is zeker één dag per week bezig om te onderzoeken waar die concurrentie mee bezig is en in hoeverre er inbreuk wordt gemaakt op de patenten van ESS. Binnen Europa heeft ESS met het merk Easy Drain inmiddels een koppositie als A-merk. De marketing is gebaseerd op de kwaliteit, de techniek, het design en systeem­ oplossingen. In andere continenten is er meer imitatie op de markt waar scherp op wordt gelet. “Belangrijk is om, als je een nieuw model of een nieuwe techniek presenteert, dat je er indien mogelijk meerdere octrooien aan hangt of schrijf het groot en breed in. Er zijn altijd wel raakvlakken met andere producten. Van één van die meerdere octrooien blijft er dan één overeind en dat is de uiteindelijke kern. De praktijk leert dat je op die manier je product beter beschermt”, zegt Keizers, die er aan toevoegt: “Bescherm in ieder geval je afzetmarkt en waar je eventuele imitatie verwacht. Mocht de afzetmarkt binnen Europa zijn dan is het niet perse noodzakelijk om je product buiten Europa te beschermen.” En dan heeft Keizers nog een belangrijke tip voor uitvinders: “Als je iets nieuws hebt, blijf dan een tijdje zoveel mogelijk onder de radar. Kijk, wij werden in het begin niet serieus genomen met ons product. Dan let niemand op je en kun je vrij ongestoord verder ontwikkelen zonder dat je nog last hebt van imitatie.” De voortdurende energie die wordt gestoken in actief octrooi-beleid, houdt de mannen overigens niet af van verdere innovatie. Jürgen en Eric denken telkens nieuwe oplossingen uit. Zo komt binnenkort een systeem op de markt waarbij het niet meer nodig is om op een spoelknop te drukken bij een wandcloset. Een revolutie, beloven de broers. En dus liggen de octrooien al klaar bij Inaday.

[28] Opra Turbines < INgenieus < INNOvation

Opra draait op volle toeren

tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk

OP16 gasturbine wereldwijd succes

INNOvation > INgenieus > Opra Turbines [29]

Als president Poetin straks een douche neemt na de opening van de Olympische Spelen in Sotsji, zorgt een Hengelo’s bedrijf voor het warme water: de gasturbinefabrikant Opra. In totaal zes OP16 gasturbines leveren in Sotsji elektriciteit en warmte. Dat de skiliften straks stilstaan of Poetin een koude douche krijgt, is niet te verwachten: de machines van Opra draaien al geruime maanden probleemloos.

Innovatie is niet zelden een kwestie van een lange adem. Dat geldt zeker in de gasturbinewereld. Olie-en gasmaatschappijen kiezen liever voor ‘proven technology’ dan voor een innovatief product dat zich nog moet bewijzen. De gasturbinefabrikant Opra in Hengelo heeft die slag gemaakt; met in totaal anderhalf miljoen ‘draaiuren’ behoren de gasturbines van Opra inmiddels tot de gevestigde orde. Zij het in een niche van de markt. In 1991 vestigde Opra zich in Hengelo. De reden voor de oprichter, de Noorse ingenieur Jan Mowill, om naar Nederland te komen, was een researchproject met de Gasunie. Voor Hengelo werd gekozen vanwege de aanwezigheid van goede toeleveranciers; een voorwaarde om concurrerend te kunnen produceren. En niet in de laatste plaats, de aanwezigheid van Universiteit Twente en Saxion, zegt Fredrik Mowill, zoon van oprichter Jan en thans directeur. “Wij rekruteren vooral op universitair niveau. En die hoog opgeleide ingenieurs vinden wij hier in Twente.” Opra is één van de weinige fabrikanten die in de range van 2MW gasturbines produceert en wereldwijd de enige die volledig de eigen ontwikkeling van deze gasturbines doet. Het concept van Opra, waarbij Mowill sr. aan de ­basis stond, is onderscheidend: gasturbines zijn veelal axiaal, zoals vliegtuigturbines, terwijl de OP16 gasturbine van Opra een radiaal turbine is: vanuit de verbrandingskamer wordt de lucht in een hoek in de turbine gebracht. Mowill: “In de eerste plaats ontstaat zo een hoog rendement. Boven-

dien is het is het een robuuste turbine met lage operationele kosten. Daarnaast, en dat is even belangrijk, kenmerkt de OP16 zich door een optimale menging van lucht en brandstof in de verbrandingskamer. Door die verbranding zijn de emissies minimaal.” De ontwikkeling van de OP16 vereiste een lange adem, zegt Fredrik Mowill: “Het heeft bijna vijftien jaar in beslag genomen. Pas in 2005 hebben wij onze eerste turbine verkocht. Maar het was een bewuste keuze. Je kunt niet op ­tegen de grote fabrikanten zoals General Electric en Siemens dus moesten wij een product met onderscheidend vermogen bouwen. Niet alleen in ontwerp, maar ook in toepassingen. Dat is gelukt.” Er is circa vijftig miljoen euro geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling. Het resultaat is een gasturbine met veelzijdige mogelijkheden. De OP16 wordt ingezet om energie op te wekken door aan te sluiten op een stroomgenerator. Maar dankzij de warmte, die ontstaat door de verbranding, is de turbine ook geschikt voor zogeheten cogeneration: een combinatie van warmte en elektriciteit. Bovendien werkt de gasturbine met zowel vloeibare brandstof als gas. Zo kan gas dat nu wordt afgefakkeld bij gaswinning of chemische plants, met de OP16 omgezet worden in energie. Vanaf 2005 zijn inmiddels meer dan tachtig gasturbines, met een totale omzet van honderd miljoen euro, door Opra wereldwijd geleverd. Mowill: “We produceren nu vijftien turbines per jaar. In totaal hebben onze machines nu >>

[30] Opra Turbines < INgenieus < INNOvation

anderhalf miljoen draaiuren. Dat is belangrijk voor onze klanten: je kunt laten zien dat het een betrouwbare gasturbine is. In onze sector loopt men niet graag een risico met een nieuwe product of concept.” Het succes blijkt ook uit de groei van het Hengelose bedrijf: begonnen met vijftien mensen, biedt het bedrijf nu werk aan tachtig mensen. Het merendeel is betrokken bij de engineering. “We zijn een technologisch bedrijf. Engineering van de producten en systemen is belangrijk. Wat de productie zelf betreft doen wij in feite in Hengelo alleen de assembly van de turbine; de componenten worden geproduceerd door toeleveranciers.” De internationalisatie zet zich verder door: er zijn verkoopkantoren in Moskou en Singapore maar Mowill kijkt verder: “We zijn een klein concern,

maar internationaal georiënteerd. We zien veel mogelijkheden in Azië. Maar ook in Noord-en Zuid-Amerika, waar we goede contacten hebben. Het komt doordat onze gasturbines veelzijdig zijn, multifunctioneel. Gekoppeld aan de combinatie van een hoog rendement en de lage emissie maakt ons dat uniek.” De volgende stap kan nu worden gezet. “We doen research voor een uitbreiding van de range. De OP16 is een 2MW-gasturbine. Wij overwegen om uit te breiden in de range tussen 0,5 MW en 5 MW. Uiteraard met dezelfde techniek.” Maar, voegt hij er aan toe: “We verwachten dan meer concurrentie te krijgen, ja. Het is zaak om goed te kijken naar onze klanten, naar de markt, de techniek.”

‘Innovatie heeft hier prioriteit’ Camilo Contreras is Marketing Manager LatijnsAmerika voor Opra. Afkomstig uit Colombia studeerde hij aan de Universiteit Twente. “Ik had werkervaring maar wilde verder studeren. De Universiteit Twente bood mij daarvoor de beste mogelijkheden omdat mijn interesse uitging naar duurzame energie en milieuvraagstukken.” Contreras volgde de studie Master of Environmental and Energy Management (MEEM) en trad aansluitend in dienst bij Opra. Geen onlogische stap: “Ik zie het als mijn ambitie om op een duurzame manier energie te produceren. Opra sluit daar op aan: de gasturbine

die wij maken heeft een hoog rendement, is efficiënt en heeft een lage emissie. Het is een milieuvriendelijke turbine, die bovendien met verschillende types brandstof werkt. In Latijns-Amerika is daar een grote behoefte aan omdat er veel alternatieve brandstoffen zoals biobrandstof beschikbaar zijn.” Contreras kijkt met veel plezier terug op zijn studie: “De Universiteit Twente was ideaal voor mijn studie en ambities. En Twente op zich is een innovatieve regio. In een zich ontwikkelend land als Colombia is innovatie nog geen prioriteit. Hier ligt dat anders; Twente is een samenleving die innovatie echt als prioriteit ziet.”

INNOvation > opINie > Kees Schöller [31]

Kees Schöller I Business Developer bij Kennispark voor Saxion I Dé man om te spreken op het gebied van Business Development van innovatieve producten en diensten, kennisbescherming, pre-seed leningen aan tech starters en techniek netwerken.

Epke’s hard way to success Acht jaar oud en op pad naar de turnhal. Trainen! Voor de derde keer deze week en morgen nog een keer. Zelf heb je je spullen in de tas gepropt en daar zit je dan, op de achterbank. Het sneeuwt hard en het is glad. Je vader rijdt je naar de turnclub, de rest van de familie is thuis of op weg naar huis. Fietsen is geen optie, de club is groot en je benen zijn klein. Wel al groot genoeg om vier keer per week een stap te zetten op weg naar jouw succes. Een prachtig verhaal. Dat is wat Epke teweeg heeft gebracht. Hij zat zelf op die achterbank en inspireert nu auto’s vol kinderen. Hij is een prachtig voorbeeld. Alles blinkt in zijn omgeving. Goud op het WK in Antwerpen, Olympisch goud in Londen. Ook ik zat op het puntje van mijn stoel. “Ellegreep drie combinaties; de eerste de tweede en de DERDE! JAWEL, hij heeft het geflikt: drie vluchtelementen op rij. En nu de afsprong nog; dubbele salto en hij staat. HIJ STAAT en ik sta ook!!”. Het was een mooie zomerse dag, sporthistorie waar je live bij was. De tekst van Hans van Zetten kan ik mij letterlijk herinneren. Is Epke een sportheld? Het is onderzocht. Een held bewandelt een aardig standaard pad. Er moet in ieder geval tegenslag zijn en passie. Heel veel passie. Het hart is niet zo wispelturig en ja, passie doet soms pijn. Daar zit voor mij de koppeling als business developer. Drie maanden geleden scoutte ik twee turnsters; Carolien Visser en Lisa Deen. Carolien studeert op Saxion en Lisa op de Johan Cruyff Academy in Amsterdam. Twee vrouwen die de passie voor turnen delen en op die achterbank bij hun vader en moeder hebben gezeten, op weg naar hun eigen turnclub. Nu hebben zij hun eigen bedrijf. Zij kennen Epke goed, zijn uit het zelfde hout gesneden en hebben hun bedrijf gebouwd om; the hard way to success (THWTS) van sporthelden te laten zien. Helden vertellen in THWTS documentaires het verhaal achter hun succes. Met de video’s hebben ze al dik 300.000 kijkers binnen de turnsport weten te boeien. Carolien en Lisa hebben een internationale focus en maken documentaires in grote turnlanden. Voor hun werk worden ze vanaf de start betaald! Typisch voor HBO starters. Het model van case based development, zoals ik dat omschrijf in mijn business development for Universities of Applied Science (HBO business development model), werkt goed voor Saxion start ups. Ik werk nu tweeënhalf jaar aan de ontwikkeling van waarde bij Saxion start ups en weet dat de cash flow positie dominant is voor verdere ontwikkeling. In vergelijking met een onderzoeksuniversiteit zit er minder onderzoeksresultaat in de businesscase. In het HBO business development model heb ik een systeem ontwikkeld om te testen in de markt en gelijktijdig geld te verdienen, met aanvullingen van auteurs als Steve Blank en Alexander Osterwalder. HBO starters leveren bijna vanaf dag één waarde. Prachtig om daar vanuit Kennispark als business developer aan te kunnen werken en het te helpen versnellen.

www.kennispark.nl • www.saxion.nl • [email protected] • nl.linkedin.com/keesschöller • twitter.com/keesscholler

tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk

[32] 100% FAT < INgenieus < INNOvation

100%FAT onderneemt tussen kunst en techniek

INNOvation > INgenieus > 100% FAT [33]

Waar houdt kunst op en begint techniek. Of juist andersom. En is de ultieme symbiose­ tussen de disciplines überhaupt mogelijk? 100%FAT doet een poging, waarbij het ­succes vooral wordt bepaald door de gebruiker, de toeschouwer, het publiek.

Het is de dagelijkse worsteling van drie oud-studenten Kunst en Techniek van Saxion.

‘Het gaat om het wow-effect’

De oude gymzaal van een voormalige Enschedese lagere school houdt het midden tussen kantoor, magazijn, atelier, laboratorium en testruimte. Tussen stellingen vol apparatuur, een vide waar bureaus en een bankstel zijn samengeperst, werken Lieven Maes, Floris Schreuder en Erik Kijk in de Vegte aan grensverleggende ontwikkelingen. Inderdaad, op de grens van kunst en techniek. 100%FAT heet hun bedrijf, waarbij FAT staat voor Fusion of Art and Technology. Een gebrek aan lef kan de heren niet worden ontzegd, waarmee ze ook hun visitekaartje ruimschoots hebben afgegeven. Projecten als Gologo en Livingroom waren een graadmeter: speelse en creatieve objecten waarin hightech moeiteloos werd gecombineerd met visuele, informatieve elementen. En niet te vergeten de Aging Machine, waarmee iemand kan zien hoe hij of zij er op 72 jarige leeftijd uitziet. Bij veel, zo niet alles, is de interactie met het publiek doorslaggevend, zegt Lieven Maes: “Maar dan gaan we juist weer verder dan bijvoorbeeld op een knopje drukken of een touchscreen. We kijken welke technische mogelijkheden er zijn en ontwikkelen daarop verder.” Zoals nu het geval is met een presentatiezuil en tafel: de gebruiker kan informatie opvragen door met de hand boven een sensor te bewegen: leap-motion. “We wisten dat die sensor er zou komen. Vervolgens gaan we bedenken wat we er mee kunnen.” Het aspect kunst zit vooral in de vormgeving van de objecten, de grafische weergave van de informatie. De techniek zit in de software en de hightech-componenten. ”Maar, en dat is belangrijk, er moet altijd een wow-effect zijn”, zegt Maes: “We bouwen als het ware dromen, soms magie.” 100%FAT had een vliegende start: tijdens hun studie kregen de drie pioniers al een opdracht van Twentse Welle. Een startsubsidie deed de rest. Aansprekende projecten en opdrachten volgden. Telkens ging het om een ‘one-off’: een speciaal object of presentatievorm. Veelal voor een museum of universiteit. “Dat zijn potentiele klanten van ons. Maar we bereiken nu een omslagpunt: de nieuwe presentatiezuilen kunnen in serie worden gemaakt, zodat het voor bedrijven interessant wordt. Maar je merkt dan dat soms we te ver vooruit zijn. Bedrijven gaan op safe, willen standaard techniek. Maar standaard, dat vinden we heel saai. Wij willen steeds weer iets nieuws bedenken.” Ook dat is een worsteling, vindt Maes: “Want soms moet je ook concessies doen. Zeker als je er van wilt leven. Dat lukt nu wel, maar we moeten wel groeien. De droom is dan om producten door derden seriematig te laten maken. Zelf hebben wij dan de tijd om weer nieuwe dingen te bedenken.” Met de nieuwe informatiezuilen met leap-motion techniek heeft 100%FAT een product dat seriematig gemaakt kan worden. Dat geldt ook voor de Virtuscope: een soort kijker die de reële situatie combineert met virtual reality. Bovendien ligt er de eervolle opdracht van Kennispark Twente om het publiekscentrum in de hal van The Gallery te helpen ontwikkelen qua techniek. Lieven Maes tot slot over de kwestie of kunst en techniek te verenigen zijn: “Er zal altijd een grijs gebied blijven. We zijn techneuten maar pure kunstenaars zijn we niet: wij moeten luisteren naar wat de klant wil, wat zijn doelstelling is. Het is commercieel dus. Wat dat betreft zijn wij misschien wel een nieuwe generatie kunstenaars.”

Playing coach... Vanuit het Kennispark Twente worden business developers ingezet die ondernemers coachen. Dat doet Kees Schöller ook bij de Saxion alumni 100%FAT: wekelijks is hij fysiek aanwezig in de werkplaats van het drietal. “In plaats van adviseur ben je dan mee aan het creëren, playing coach. Bij 100%FAT gaat het om leadsontwikkeling. Cash is King ook binnen kunst en techniek “ Schöller put uit eigen ervaring en bouwt samen een solide bedrijf. “Het zijn creatieve mannen die willen ontwikkelen. Graag iets bedenken. Als coach probeer ik focus aan te brengen, “ In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister “. “Waar zet je je capaciteit op in, wat wil je ontwikkelen en hoe verzilver je ambitie. Samen met het Kennispark ecosysteem ontstaan er kansen die wij binnen het bedrijf oppakken. Het gaat erom dat we samen een bedrijf opbouwen, dat ze kunnen gaan vlammen.”

[34] Innovatiefonds < INzake < INNOvation

SolMateS in Enschede is één van de eerste Twentse hightech-ondernemingen die een lening heeft ontvangen uit het Innovatiefonds Overijssel. In totaal stelt de provincie Overijssel een bedrag van 42 miljoen euro beschikbaar. In mei 2013 is de eerste tien miljoen vrijgekomen. Dit geld wordt in de vorm van leningen uitgegeven aan kansrijke ondernemingen. Arjan Janssens, oprichter en CEO van SolMateS is er verguld mee: “We hebben ambitieuze groeiplannen, deze lening betekent extra brandstof in de motor.”

tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk

Gedeputeerde Theo Rietkerk ziet met SolMateS het nut van het Innovatiefonds bewezen.

Eind mei werd het Innovatiefonds Overijssel geïntroduceerd, tijdens het jaarlijkse innovatiecongres Innoversum, met in totaal 42 miljoen in kas om de Overijsselse economie te ondersteunen. De focus ligt op ondernemers en samenwerkingsverbanden in de sectoren High Tech Systems, Kunststoffen&Chemie, Gezondheidszorg Life Sciences en de zogeheten cross-overs: technologische ontwikkelingen die andere sectoren versterken, specifiek de bouw, agro en food, energie en de vrijetijdseconomie. Het geld is beschikbaar voor circa vijftig businesscases, waarmee naast de versterking van de concurrentiepositie van Twente ook 500 banen worden gecreëerd en voor de langere termijn 2000. Gedeputeerde Theo Rietkerk, met economie, energie en innovatie in zijn portefeuille, kan gezien worden als de geestelijke vader van het fonds. “De visie is dat innovatieve ondernemingen de kans moeten hebben om door te groeien. Daarmee creëren we banen, verbeteren de welvaart en de concurrentiepositie van Twente. De focus ligt dan in de drie sectoren. Maar zeker ook in de cross-overs: verbinden met sectoren als de bouw en de agrarische sector. Persoonlijk heb ik daar hoge verwachtingen van.” Rietkerk noemt nadrukkelijk Twente: “Omdat dit, in tegenstelling tot Zwolle, economisch een broze regio is. Ik verwacht dat twee derde van het geld in Twente wordt besteed: de werkgelegenheid is hier kwetsbaar.”

Het is een aanpak die in Den Haag wellicht met enige afkeer wordt gevolgd, maar Rietkerk ligt er niet wakker van: “Ik investeer liever in de BV Twente dan dat ik de schatkist vul. Het kabinet is alleen maar aan het bezuinigen. Het geld uit het fonds wordt niet benut om overal gaten te dichten, nee, met dit geld gaan we zorgen dat er mensen uit de kaartenbak van het UWV verdwijnen! En daar moeten we tempo mee maken.” Tempo maken, dat wilde ook SolMateS uit Enschede. Maar tussen dromen en daden staan wetten en praktische bezwaren, weet oprichter Arjen Janssens inmiddels: “We liepen bij de levering van onze eerste machine tegen een probleem aan: de klant wilde een aanbetaling doen, maar vroeg om een bankgarantie. Onze bank wilde dat alleen geven als zij daarvoor een bedrag van ons konden reserveren. Dat zou een aanslag zijn op ons werkkapitaal en onze verdere ontwikkeling vertragen.” SolMateS is één van de interessante hightech startups van Twente. In 2006 werd de basis gelegd en vanaf 2009 werd concreet gewerkt aan het product: een wafermachine die een piezolaag op een siliciumchip aanbrengt. Het is een unieke vinding, want deze piezolaag beweegt onder invloed van elektrische spanning. Daarmee liggen talrijke nieuwe toepassingen binnen handbereik, zoals hogere resoluties voor printkoppen of kleine autofocuslenzen voor de

mobiele telefoon. Inmiddels zijn de eerste twee systemen verkocht. Vanwege de eigenschappen ligt de wereld open voor SolMateS. Arjen Janssens:­“De belangstelling is groot. We hebben een groeiplan en de ambitie is om te groeien naar een omzet van 100 miljoen.” Maar daar is geld voor nodig: voor R&D, marketing, etc. De bank werkt dan niet mee, constateert Janssens: “Banken zijn er niet voor jonge bedrijven. In ons geval: als ik werkkapitaal had moeten reserveren voor die bankgarantie, remt ons dat in de ontwikkeling, in het toevoegen van nieuwe functionaliteit aan onze technologie. We moeten nog een paar investeringen doen en dan kunnen we onze ambities waarmaken. Dankzij de lening van het Innovatiefonds is die stap nu gezet.” En dat is niet alleen belangrijk voor SolMateS, voegt hij toe: “Wij hebben een technologie die we kunnen exporteren. En de enige manier om welvaart te creëren is dat de export van Nederland omhoog gaat. SolMateS kan concurreren op wereldschaal: wij hebben hier de technologie, kennis én de mensen.” Voor Theo Rietkerk is SolMateS het bewijs dat het Innovatiefonds werkt: “Subsidies beginnen met papier en eindigen met papier. Hier hebben we het over een concrete lening, waarmee we ondernemers faciliteiten bieden om te groeien en om structurele werkgelegenheid te realiseren.” >>

INNOvation > INzake > Innovatiefonds [35]

Innovatiefonds voor ondernemers met lef “Extra brandstof in de motor”

[36] Innovatiefonds < INzake < INNOvation

Evenals Arjen Janssens constateert Rietkerk dat banken niet happig zijn om jonge ondernemingen te faciliteren: “Dat de banken door de overheid overeind moesten worden gehouden, dat begrijp ik. Maar met al die miljarden had ik wel gehoopt dat er betere afspraken waren gemaakt met de banken voor jonge ondernemers. Dat is niet gebeurd. Daar stappen wij in met het Inno­ vatiefonds. En mocht het nodig zijn, dan halen we geld binnen het Innovatiefonds naar voren. Daar zijn we trouwens al mee begonnen, want de vraag is groot.” Het Innovatiefonds is zeker geen exclusief krediet. De misvatting mag niet ontstaan dat het alleen voor een select gezelschap ondernemingen is bestemd. “Pertinent niet: het is voor iedere ondernemer die innovatief is, die kansrijke ontwikkelingen of producten wil financieren. Maar de ondernemer is zelf aan zet: het moet van hem komen. En iedere ondernemer móet dat weten.” Kennispark Twente, behoort samen met de Regio Twente, UT, Saxion, gemeente Enschede namens Netwerkstad Twente en provincie Overijssel tot de founding partners en is de portal waar ondernemers terecht kunnen. Rietkerk: “Kennispark Twente is het

loket. Tja, als je dat niet kent of weet, dan ben je geen ondernemer.” Hij vervolgt: “Ik hou van ambitieuze ondernemers. Ondernemers die lef hebben. Daar hebben we behoefte aan, want zij kunnen zorgen voor banen. En als zij, om dat te realiseren, gebruik maken van het Innovatiefonds, is dat fantastisch. Het zou jammer zijn als die ambities geremd worden omdat er geen financiering is. Want een jaar stilstand in je ontwikkeling kan er toe leiden dat je grote kansen mist, de voorsprong kwijt raakt. Nu kun je zorgen dat je als ondernemer klaar bent als de economie aantrekt.” Overigens kan Janssens begrip opbrengen voor ondernemers die zich niet tot het Innovatiefonds Overijssel wenden: “Die zijn er, die hebben er moeite mee. Maar er zijn er ook die het wel oppakken, die het een fair systeem vinden. Ik heb persoonlijk moeite met subsidies. Je bent aan regels gebonden en dat kan belemmerend werken. Dit is een lening en het is dus ook een risico dat je als ondernemer neemt. Maar je moet doen waar je goed in bent. Er is geen excuus om iets niet te doen. Niets doen, dat is het slechtste. Je moet niet bang zijn om te ondernemen.”

Kennispark ‘Portal to Innovation’ Naast SolMateS ontvingen in Twente ook Blue4Green en Medimate in Enschede en het Hengelose Perrit een lening uit het Innovatiefonds Overijssel. Blue4Green werkt aan preventieprogramma’s die betere en snellere diagnoses bij dieren mogelijk maakt. Medimate ontwikkelt Lab-on-a-chip technologie voor de gezondheidszorg. Perrit kan dankzij de lening haar nieuwste Cloud platform bouwen. PPM Oost is verantwoordelijk voor de uitvoering van het Innovatiefonds en analyseert de aanvragen. De Kennispark ‘Portal to Innovation’ is het ‘loket’: ondernemers kunnen daar terecht voor informatie en vragen rondom de aanvraag. Bel 088 444 04 69 of mail naar [email protected].

INNOvation > Facts & Figures > BTC [37]

Facts & Figures Door miniscule belletjes scherpe echo’s fotografie: hetoog.nl

Uit BTC-Twente de Twentse incubator

“Alles heeft te maken met al het andere”  Leonardo DaVinci Uitgeverij DaVinci is een educatieve uitgeverij­ voor het basisonderwijs die vooruit denkt en kijkt en kinderen voorbereidt op de toekomst. Onderwijs wordt vakoverschrijdend uitgewerkt in thema’s waardoor kinderen verbanden­ leren zien en overzicht leren houden­op het grote geheel. Daardoor ontwikkelen ze een creatief denkvermogen en een brede kijk op de wereld om hen heen. Binnen de thema’s kan ieder kind vanuit zijn of haar talent en interesse aan het werk. Er wordt ­gewerkt aan talentontwikkeling, onderzoekend & ontwerpend leren, samenwerkend

leren en creatief leren denken. DaVinci ontwikkelt het onderwijs samen met universiteiten, bedrijven, culturele instellingen en het onderwijsveld zodat altijd de meest actuele en innovatieve inzichten en technieken worden geïntegreerd waarbij het goede behouden blijft. Scholen worden gedegen begeleid om hun visie en werkwijze te koppelen aan deze innovaties, zodat het ook daadwerkelijk in de klas tot bloei kan komen. De kinderen van nu zijn de werknemers van de toekomst! DaVinci nodigt u uit eens met hen mee te denken: kijk eens op de website: www.uitgeverijdavinci.nl

Artsen die sneller en beter diagnoses kunnen stellen op basis van echografie. Door de ontwikkeling van technologie waarmee betere contrastvloeistoffen kunnen worden gemaakt draagt Tide hieraan bij. Door middel van lab-on-chip technologie maakt Tide minuscule belletjes van gelijke grootte. Die reageren identiek op het ultrasound signaal van echoapparatuur zodat een scherper beeld ontstaat.­ Wim van Hoeve heeft het idee ontwikkeld tijdens promotieonderzoek aan de Universiteit Twente. Met behulp van STW subsidie is hij erin geslaagd een goed werkend prototype te maken. Inmiddels zijn de eerste tests uitgevoerd met beter dan verwachte resultaten. Diverse investeerders zijn geïnteresseerd in de verdere uitrol van het idee. Sinds april 2013 huurt Tide in The Gallery,­ op de campus van de Universiteit Twente,­een laboratorium en kantoorruimte. Nu, na een half jaar wordt al voorzichtig aan uitbreiding gedacht. Meer informatie kunt u vinden op www.tidemicrofluidics.nl.

Westbound Travel neemt haar intrek Sinds afgelopen juni heeft Westbound Travel met een eigen Business Center haar intrek genomen in één van de ondernemersloketten in The Gallery. De professionele travel planners kennen wereldwijd de weg en Westbound Business Travel biedt een totaalpakket aan zaken­ reizen. Eenvoudig wijzigen vanuit het buitenland, kosten­loze opties en 24/7 bereikbaarheid zijn maar enkele van de ­zaken die zij u kunnen bieden. Door het slim boeken en vergelijken kunnen b­ edrijven jaarlijks veel geld en tijd besparen

ten opzichte van het boeken­op internet. Op deze manier zijn wij een toegevoegde waarde voor veel ondernemers, ­aldus Tim Rotsma zaken­ reispecialist bij Westbound Business Travel. Bij het maken van een zakenreis moet u er blind op kunnen vertrouwen dat alles tot in detail geregeld is, door persoonlijke aandacht nemen wij de zorg van het zelf zoeken en boeken uit handen. Laat u eens informeren over de werkwijze en de mogelijkheden die Westbound Business Travel u zou kunnen bieden.

[38] Innovatieve prijswinnaars 2013 < INzake < INNOvation

Twente staat al een ruime tijd bekend als zeer innovatieve regio. Er wordt veel geïnvesteerd in de Twentse kenniseconomie en het kennisintensieve bedrijfsleven. Dit resulteerde in het afgelopen jaar in fantastische resultaten en daaropvolgend in motiverende prijzen. 13 januari vindt de Rode Loper van Twente plaats bij het Kennispark Twente. Gezamenlijke netwerkorganisaties willen graag ondernemers, onderwijs/onderzoeksinstellingen en overheden, die het afgelopen jaar met een bijzondere prestatie Twente op de kaart hebben gezet, in de schijnwerpers plaatsen. Om deze prijswinnaars ook op papier in het spreekwoordelijke zonnetje te zetten bij deze enkele van de innovatieve prijswinnaars van 2013.

SciSportsNL - Enschede Philips - Innovation Award 2013 De Philips Innovation Award is de grootste student-ondernemer award in Nederland. Afgelopen jaar werd deze prijs gewonnen door SciSportsNL. SciSports zet wetenschappelijke methodologieën om naar concrete middelen voor de sportwereld. Het eerste product is SciSearch, een systeem waarmee in een database met meer dan 300.000 spelers gezocht kan worden naar de speler die het meest bij kan dragen aan de selectie van een club.

Indes - Enschede - Red Dot Design Award Indes is bekroond met de Red Dot Award 2013 voor de ontwikkeling van WheelDrive; de nieuwe­ generatie hulpaandrijving voor gebruikers van een handbewogen rolstoel. WheelDrive bestaat uit twee elektrisch aangedreven wielen die bevestigd kunnen worden op bijna alle gangbare rolstoelen in de markt.

tekst Jordy Klein Schaarsberg

Texperium - Enschede - Rachel Carson HBO milieu scriptie prijs 2013 Texperium is opgezet als open innovatiecentrum om ontdoeners van textiele producten te verbinden met potentiële gebruikers van herwonnen vezels. In samenwerking met Texperium won de scriptie van Pia Maria Laux en ­Melissa Wagner (Saxion, Textile Engineering and Management) de Rachel Carson HBO ­milieu scriptie prijs 2013. Dit is een initiatief van VVM, het netwerk van milieuprofessionals en een aantal milieustudieverenigingen. Hiermee willen zij grotere bekendheid geven aan het milieu en duurzaamheidonderzoek dat studenten hebben uitgevoerd. Onder andere op basis van dit onderzoek heeft MUD jeans hun “Lease a Fleece” concept via crowdfunding een maand geleden in de markt gezet.

Kennispark Twente Enschede - Beste Bedrijventerrein van Nederland De verkiezing Beste Bedrijventerrein van Nederland is een initiatief van Elba Media­en het Nationaal Bedrijventerreinencongres. Op basis van 43 inzendingen en uiteindelijk drie nominaties bepaalde een 15-koppige vakjury en het aanwezige publiek tijdens het congres op 10 oktober dat Kennispark Twente het beste Bedrijven­terrein van ­Nederland is. Kennispark Twente­ is het supportsysteem voor innovatie en ondernemerschap voor heel Twente. Fysiek krijgt dat gestalte op de innovatiecampus Kennis­park in Enschede.

Ostendum - Enschede Frost & Sullivan Technology Leadership Award Frost & Sullivan heeft zijn Europese Award for Technology Innovation Leadership toegekend aan UT-spin-off Ostendum. De consultant prijst de technologie voor goedkope maar extreem gevoelige en snelle detectoren voor virussen, bacteriën en biomole­ culen.

Morssinkhof Groep Enschede - Gouden Decibel Award 2013 Producent van betonnen GWW- en sierbestratingsproducten en leverancier van straatbakstenen en gevelstenen, heeft de Gouden Decibel Award 2013 gewonnen in de categorie ‘meest innovatieve product/ dienst’ met haar geluid reducerende grasbetonblok type Meander. Met deze award(s) willen de initiatiefnemers over­heden, orga­nisaties, bedrijven en personen in de schijnwerpers zetten, die een bijzonder­ inspanning hebben geleverd om geluids­ hinder in Nederland terug te dringen.

Tumoren kun je horen Enschede - Publieksprijs Academische - Jaarprijs 2013 Team Steenbergen van de Universiteit Twente­ heeft met ‘Tumoren kun je horen’ de NWQ Publieksprijs van de Academische Jaarprijs 2013 in de wacht gesleept. Bij ­‘ Tumoren kun je Horen’ gaat het om foto­ akoestiek. Licht en geluid worden gebruikt als nieuwste technologie om borstkanker mee op te sporen. Bovendien willen de teamleden jongeren enthousiast maken voor wetenschap en technologie. De Academische Jaarprijs is een initiatief van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), de Koninklijke ­Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en NRC Handelsblad.

Apolo VREDESTEIN - Enschede - Gouden Dolfijn - ’s werelds beste bedrijfsfilm Bandenfabriek Apollo Vredestein uit ­Enschede won in Cannes de prijs in de categorie Marketing Communication. Vredestein deed mee met een introductiefilm voor een nieuwe band. Het ging om een muziek­ filmpje, gefilmd met een Google 360-graden­ camera, speciaal daarvoor gecomponeerde muziek en een game voor de iPhone en iPad met integratie met Facebook.

Universiteit Twente, CTIT Enschede - Nederlandse Prijs voor ICT-onderzoek 2013 In juli van dit jaar werd bekend dat de jury van de Nederlandse Prijs voor ICT-onderzoek unaniem had gekozen voor onderzoekster Marieke Huisman die samen met haar team werkt aan de betrouwbaarheid en correctheid van parallelle software. Het onderzoek van Huisman helpt bugs en crashes van ­parallelle software te voorkomen door het gebruik van logische redeneertechnieken.

INNOvation > INzake > Innovatieve prijswinnaars 2013 [39]

Innovatieve prijswinnaars van 2013

[40] agenda < IN ‘t verschiet < INNOvation

Agenda

Kijk voor een actueel overzicht van evenementen op het gebied van innovatie en ondernemerschap op poweredbytwente.nl of download de Twapp op twente.com/twapp

14 januari

Rode Loper van Twente

29 januari

TWENTE DINER

23 januari 6, 20 februari 6 maart

Grant Thornton Academy

30 januari

Finale Young Technology Award

5 februari

Route Suc6

7-8-9 maart

Startup Weekend Enschede

Rabotheater, Hengelo • voor Twentse ondernemers • meer informatie vindt u op www.poweredbytwente.nl De Twentse netwerken rollen de rode loper uit voor de winnaars van 2013. De jury, die wordt gevormd door vertegenwoordigers van de netwerkorganisaties, zal uit de vele aanmeldingen de 20 meest aansprekende ‘winnaars’ selecteren. Leidraad hierbij zijn de speerpunten uit de Economische Motor van Twente: High Tech Systemen & Materialen, Logistiek en Toerisme. De Topambassadeur van Twente 2013 ontvangt de Rode Loper Prijs: een symbolische sleutel die in 2014 vele deuren voor hem of haar zal kunnen openen.

Den Haag • voor genodigden Een delegatie van Twentse ondernemers en diverse vertegenwoordigers van overheden, onderwijs- en onderzoeksinstellingen presenteren Twente in (politiek) Den Haag en starten of vervolgen hun lobby op verschillende thema’s. Het Twente Diner is een initiatief van MKB Oost Nederland, VNO-NCW Twente, Industriële Kring Twente en de Werkgeversvereniging Zorg en Welzijn samen met de Twentse 2e Kamerleden.

Grant Thornton ontwikkelt in continuïteit kennissessies waarin op praktische- en interactieve wijze verdieping wordt aangebracht in uw kennis en begrip van actuele en, veelal, complexe onderwerpen rondom u en uw onderneming .Om de beoogde verdieping in kennis en kunde aan te brengen beslaan onze kennissessies meerdere dagdelen. Meestal drie, soms vier. De inhoudelijke sessie starten om 18.30 uur en eindigen uiterlijk 22.30 uur. Elke avond worden één of twee specifieke onderwerpen uit de betreffende cyclus behandeld. De avond wordt geleid door een ervaren deskundige. De sessies vinden plaats met tussenpozen van twee weken. Meer info en aanmelden kan via: www.gt.nl

Atak, Enschede • voor jonge innovatieve bedrijven • meer informatie vindt u op www.youngtechnologyaward.nl Dit jaar vindt de verkiezing voor de zesde keer plaats. De organisatie wil met de award de innovativiteit van het bedrijfsleven uit Oost Nederland stimuleren en aan een breed publiek laten zien. Daarnaast biedt de verkiezing een podium aan innovatieve bedrijven die van elkaar kunnen leren.

The Gallery, Enschede • voor studenten en (student)ondernemers • meer informatie vindt u op www.routesuc6.nl Route Suc6 is een 4-delige lezingenserie waarin succesvolle gevestigde ondernemers hun keuzes, ervaringen en verhalen delen met jonge (aspirant) ondernemers. Hoe is hun route naar succes verlopen en wat zijn de levenslessen die ze daarbij geleerd hebben? Route Suc6 is een initiatief van Saxion, Kennispark Twente en Powered by Twente.

Spinnerij Oosterveld, Enschede • voor iedereen met een drive, talent en motivatie • meer informatie vindt u op www. enschede.startupweekend.org Bruis je van de drive om een nieuw idee om te zetten in een bedrijf met een product? Dan is Startup Weekend zeker iets voor jou! In 54 uur vorm je een team met andere fanatiekelingen en vertaal je ideeën naar stomende businessplannen. Ontwikkelaars, grafisch ontwerpers, marketingmensen, projectleiders iedereen met een drive, talent en motivatie doet mee!

INNOvation > opINie > Inaday [41]

Frank Bouman en Bas-Jan ‘t Jong I Inaday I Een goede bescherming van uw product, dienst en merk is onmisbaar bij een goede bedrijfsvoering. Inaday helpt u daarbij.

Innovatie en Noaberschap Twente scoort! Een artikel in de TC Tubantia van 9 december: “Twentse economie trekt langzaam aan”. Uit de nieuwste Twente Index van hogeschool Saxion blijkt dat het beter lijkt te gaan met onze regio. Los van het feit dat onze regio de economische achterstand op de rest van het land snel wegwerkt, is ook iets anders erg interessant: We doen het namelijk erg goed als het gaat om innovatie! Zowel het uitgavenpatroon, het aantal patentaanvragen en het aantal medewerkers op innovatiegebied liggen hoger dan het landelijk gemiddelde. Daarin is de laatste jaren kennelijk een omslag geweest omdat in 2010 de cijfers aangaven dat ook hier nog sprake van een achterstand. In vergelijking met andere Europese kennisregio’s blijken we het ook goed te doen. Dat is goed nieuws! Qua innovatiekracht hebben we hier in Twente dus echt een inhaalslag weten te maken. Toch blijft het nodig om meer te investeren in innovaties en innovatieve nieuwe bedrijven. Helaas lijkt de overheid zich op dit vlak wat terug te trekken. Zoals gezegd werd de Innovatievoucher, waarmee bedrijven een aanzienlijk deel van hun innovatiekosten vergoed kregen, afgeschaft. Met het wegvallen van de innovatievoucher die door de overheid werd aangeboden, werd een belangrijk middel om een economische voorsprong op te bouwen en werkgelegenheid te stimuleren ingetrokken. Daarnaast wordt er door de Kamer van Koophandel minder ondersteuning gegeven aan Twentse ondernemers. Gelukkig is het zo dat we in Twente ook ondernemend noaberschap kennen. Bij een terugtrekkende overheid ontstaan nu her en der initiatieven van bedrijven om zelf innovatie en bedrijvigheid te stimuleren. Ik wil hier kort aandacht vragen voor twee van dit soort initiatieven: 1. Twenco, Ondernemersbegeleiding door ondernemers. Via Twenco worden trainingen, workshops en evenementen gericht op de versterking van ondernemers en het ondernemerschap in Twente gegeven. Door ondernemers en voor ondernemers. Twenco (www.twenco.nl) is vooral gericht op startende bedrijven die, naast hun eigen business, uiteraard ook geconfronteerd worden met allerlei andere ondernemersnoodzakelijkheden, zoals de communicatie en de administratie. 2. De nieuwe Innovatievoucher. We hebben besloten in het gat te stappen dat door de overheid is achtergelaten bij het intrekken van de Innovatievoucher. Via Innovatie by Inaday (www.inaday.eu/nl/ innovatie-by-inaday) wordt aan jonge technische bedrijven een korting van al snel 40% gegeven als het gaat om het uitvoeren van onderzoeken en het aanvragen van patenten. Laten we hopen dat, mede door het Ondenemend Noaberschap, Twente in de toekomst steeds hoger kan scoren!

www.inaday.eu • [email protected] • nl.linkedin.com/in/productprotection • nl.linkedin.com/in/frankbouman • twitter.com/Frank_Bouman

[42] agenda < IN ‘t verschiet < INNOvation

Agenda

Kijk voor een actueel overzicht van evenementen op het gebied van innovatie en ondernemerschap op poweredbytwente.nl of download de Twapp op twente.com/twapp

13 maart

Health Valley Event 2014

20 maart

CDAY 2014

26 maart

Captains Diner 2014

Nijmegen, concertgebouw De Vereeniging • voor geïnteresseerden • meer informatie vindt u op www.health-valley.nl Op 13 maart 2014 organiseert Health Valley voor de zesde keer op rij het Health Valley Event. Een groot en toonaangevend event op het gebied van gezondheid en innovatie. Thema: ‘Where Health & Innovation connect’.

Thema: ‘Design for Profit’ • voor ondernemers maakindustie (HTSM) en creatieve industrie Het doel van CDAY is het creëren van cross-overs tussen de creatieve industrie en bedrijven die actief zijn binnen de maakindustrie (Hightech Systems & Materials). CDAY is een initiatief van de Stichting Twente Branding in samenwerking met Syntens, Stichting Fris, IDC, ROC van Twente, Saxion, Universiteit Twente, IKT en Kennispark Twente en wordt georganiseerd door Powered by Twente.

The Gallery, Enschede • voor genodigden, captains of Industry • meer informatie vindt u op www.kennispark.nl Jaarlijks diner waar zo’n 100 captains of Industry uit Twente elkaar ontmoeten, informeren en netwerken rondom innovatie en waar Twente op dat gebied in investeert.

2 april

Officiële opening The Gallery

15 april

Industrial Laserevent 2014

21 mei 2014

Innoversum Innovatiecongres 2014 - Innovations for succes

The Gallery, Enschede • voor genodigden • meer informatie vindt u op www.kennispark.nl The Gallery is inmiddels de uitvalsbasis voor 40 innovatieve bedrijven en in gebruik als incubator voor innovatie en ondernemerschap. Momenteel werken we hard aan de laatste ‘finishing touches’ om het gebouw een landmark voor innovatie en ondernemerschap te laten zijn en werken we toe naar het officiële openingsmoment op 2 april.

Universiteit Twente, Enschede • voor geïnteresseerden • meer informatie vindt u op www.industrial-laserevent.nl Het LaserEvent is een ééndaags symposium dat op de Universiteit Twente wordt gehouden. Op het symposium komen kennisinstellingen, leveranciers en gebruikers samen om informatie uit te wisselen over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van laser materiaalbewerking.

Grolsch Veste, Enschede • voor innovatieve ondernemers, R&D managers en intermediairs • meer informatie vindt u op www.innoversum.nl Design for what? Your customers’ future success! Innovatiecongres over trends en ontwikkelingen voor en in de (hightech) maakindustrie. Inclusief UT Innovatielezing en EW/Saxion Award.

INNOvation > INformatie > organisatie & colofon [43]

Colofon

• KENNISPARK TWENTE

• BLADMANAGER:

Vanaf de innovatiecampus in Enschede zet stichting Kennispark Twente zich in om een optimaal

Ellen Kemerink

ecosysteem voor innovatie en ondernemerschap in Twente te creëren. Die omgeving biedt kansen voor innovatieve ondernemers, die door te groeien en kansen te pakken de innovatiekracht van

• VORMGEVING:

onze regio en Nederland vergroten. Kennispark Twente staat voor innovatie en versnelling, op

Eline Knops/Anneke Semmekrot

basis van de kennis van het talent van onze bedrijven en kennisinstellingen. Adresgegevens Kennispark Twente: The Gallery, Hengelosestraat 500, 7521 AG

• DISTRIBUTIE:

Enschede, 053 48 94 118, [email protected], www.kennispark.nl

Als bijlage bij TOM – Twents Ondernemers Magazine (december 2013). Tevens verkrijgbaar via Kennispark Twente.

• COLOFON Innovation is een gezamenlijke uitgave van Kennispark Twente en Van Deinse Media. Samenwer-

• AAN DEZE UITGAVE WERKTEN MEE:

kende partners zijn: Grant Thornton, Twente Branding en BTC-Twente BV.

Moniek Aansorgh, Eric Brinkhorst, Kees Eijkel, Karin Effing, Janinka Feenstra, Erwin Gevers, Kiki Haasewinkel, Rob de Koning, Odette van der Kuil, Jan Noltes, Gijs van Ouwerkerk, Arnold Poelstra,

• Oplage: 10.000 stuks.

Mirella Smit, Kees Schöller, Frank Visschedijk en team Kennispark Twente.

• UITGEVERIJ:

• COPYRIGHTS:

Van Deinse Media, Postbus 40194, 7504 RD Enschede, www.vandeinsemedia.nl,

Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande,

telefoon 053-478 20 71, fax 053- 478 20 70, e-mail: [email protected].

schriftelijke toestemming van de uitgever en andere auteursrechthebbenden. Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. De uitgever aanvaardt echter geen enkele aansprakelijk-

• UITGEVER:

heid voor onvoorziene gevolgen van onvolkomenheden of vermelding van onjuiste gegevens. Aan

Jeroen Achterberg

de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. ©Van Deinse Media BV

Accountancy - Belastingen - Advies