Operationeel Programma INTERREG V France-Wallonie-Vlaanderen

Operationeel Programma INTERREG V France-Wallonie-Vlaanderen

Tussentijds rapport rapport nr. nr.5 r.5 bis

December 2013

Inhoudsopgave 1 Strategie voor de bijdrage van het operationeel programma aan de Europa 2020-strategie 5 1.1 Strategie van het programma en de bijdrage ervan tot de strategie van de Unie met het oog op slimme, duurzame en inclusieve groei 6 2 Beschrijving van de prioritaire assen 2.1 Beschrijving van de prioritaire assen (exclusief Technische Bijstand) 2.2 Beschrijving van de prioritaire assen voor de technische bijstand

18 19 35

3 Het financieringsplan van het samenwerkingsprogramma 39 3.1 Een tabel met voor elk jaar, overeenkomstig de artikelen 53, 110 en 111 van de CPR (Common Provisions Regulation – verordening inzake gemeenschappelijke bepalingen), het bedrag van de beoogde totale financiële enveloppe voor de EFRO-steun (EUR) 40 3.2 Financieringsplan van het samenwerkingsprogramma dat voor de volledige programmeringsperiode, voor het samenwerkingsprogramma en voor elke prioritaire as, het bedrag vermeldt van de volledige financiële enveloppe voor de EFRO-steun en de nationale medefinanciering (EUR) 40 3.3 Verdeling van het financieringsplan van het samenwerkingsprogramma per prioritaire as en thematische doelstelling 41 4 Geïntegreerde aanpak voor de territoriale ontwikkeling 43 4.1 Voor de grensoverschrijdende samenwerkingsprogramma’s: de aanpak toelichten voor het gebruik van de lokale ontwikkelingsinstrumenten door de gemeenschappen en de principes om te bepalen in welke zones deze toegepast zullen worden 44 4.2 De principes om de stedelijke zones te bepalen waar geïntegreerde acties van duurzame stedelijke ontwikkeling uitgevoerd moeten worden en het aandeel van de EFRO-steun voor deze acties 44 4.3 De aanpak voor het gebruik van de geïntegreerde territoriale investeringen (GTI) verschillend van de gevallen onder 4.2 en de indicatieve financiële toewijzing ervan voor elke prioritaire as 44 4.4 Wanneer de lidstaten en regio’s deelnemen aan macroregionale strategieën en strategieën in de maritieme regio’s : aanstippen welke bijdrage ze voor de interventies met het oog op deze strategieën overwegen , onder voorbehoud van de noden van de programmazones, zoals bepaald door de betrokken lidstaten en desgevallend rekening houdend met projecten van strategisch belang in de respectieve strategieën 45 5 Modaliteiten voor de uitvoering van het samenwerkingsprogramma 46 5.1 Identificatie van de bevoegde autoriteiten en diensten 47 5.2 Procedure voor de werking van het Gemeenschappelijk Secretariaat 48 5.3 Beknopte beschrijving van de beheersen controlemodaliteiten 49 5.4 Verdeling van de verantwoordelijkheid tussen de deelnemende lidstaten in geval van financiële correcties opgelegd door de Beheersautoriteit of de Commissie 54 5.5 Gebruik van de euro 54 5.6 Betrokkenheid van de partners 54 6 Coördinatie

58

7 Verlichting van de administratieve last voor de begunstigden

60

Tussentijds rapport nr. 5 bis

2

7.1 7.2

Nieuw volledig geïntegreerd beheerssysteem Invoering van een nieuw concept van voorprojecten

8 Horizontale principes 8.1 Duurzame ontwikkeling 8.2 Gelijke kansen en niet-discriminatie 8.3 Gelijkheid mannen-vrouwen

61 62 63 64 65 65

9 Afzonderlijke elementen die als bijlagen in de gedrukte versie van het document voorgesteld worden 67 9.1 Lijst met de voornaamste projecten waarvan de uitvoering gepland is tijdens de programmeringsperiode 68 9.2 Prestatiekader voor het samenwerkingsprogramma 68 9.3 Lijst met de relevante partners die bij de voorbereiding van het samenwerkingsprogramma betrokken zijn 68 9.4 Uitvoeringsvoorwaarden van het programma die dankzij een bijdrage van de IPA en het ENB het financieel beheer, de programmering, opvolging, evaluatie en controle van de deelname van derde landen aan de transnationale en interregionale programma’s regelen. 68 10 Socio-economische context van de samenwerkingszone 10.1 Kaart van de samenwerkingszone en de gebieden 10.2 Economische dynamieken 10.3 Onderwijs en innovatie 10.4 Dynamieken op ruimtelijk en milieuvlak 10.5 Socio-demografische dynamieken 10.6 Overzicht sterktes, zwaktes, opportuniteiten en bedreigingen van de samenwerkingszone

70 71 73 95 119 147 172

11 Bijlagen 11.1 Lijst met de interviews en gesprekspartners 11.2 Bibliografie

179 180 184


3

Opmerking vooraf: Dit rapport is opgesteld overeenkomstig de architectuur zoals vastgelegd in versie nr. 2 van het model en de richtlijnen van de programma’s voor Europese territoriale samenwerking van 28 juni 2013 (“Fiche 1B –

Draft model for the Cooperation Programme under the European Territorial Cooperation goal”). Met het oog op de leesbaarheid verwijzen we in een apart kader aan het begin van elke sectie, onderdeel of paragraaf naar de aanwijzingen die als leidraad dienden bij de opstelling.


4

Strategie voor de bijdrage van het operationeel programma aan de Europa 2020-strategie

1 Strategie voor de bijdrage van het operationeel programma aan de Europa 2020-strategie


5


1.1 Strategie van het programma en de bijdrage ervan tot de strategie van de Unie met het oog op slimme, duurzame en inclusieve groei ETC Template, 28 juin 2013 : “Description of the cooperation programme’s strategy to contribute to the delivery of the Union strategy for smart, sustainable and inclusive inclusive growth and to the achievement of economic, social and territorial cohesion” (35.000 input)

1.1.1

De strategische oriëntaties van de grensoverschrijdende samenwerking

Het operationeel programma INTERREG France– France–WallonieWallonie-Vlaanderen 20142014-2020 wil de grensoverschrijdende samenwerking een kwalitatieve sprong voorwaarts doen maken zodat deze een grotere bijdrage levert aan de ontwikkeling van het groeipotentieel van de grensstreek en aan de economische, sociale en territoriale cohesie van de grensoverschrijdende gebieden die er deel van uitmaken. In deze optiek liggen verschillende principes eraan ten grondslag: ► De acties toespitsen op de sectoren en gebieden die over een sterk potentieel beschikken om de economische ontwikkeling, de jobcreatie en de cohesie van de gebieden te versnellen, en waarvoor de grensoverschrijdende samenwerking een grote meerwaarde betekent; ► De synergieën tussen de regionale strategieën voor economische en sociale ontwikkeling uitbreiden met het oog op meer efficiëntie en op termijn een grotere impact; ► De grensoverschrijdende ervaringen en de gemeenschappelijke identiteit van de grensregio’s versterken, door een geïntegreerde aanpak (meerdere sectoren, meerdere actoren, meerdere projecten) aan te moedigen bij de uitvoering van gezamenlijke projecten rond de ontwikkeling van economische activiteiten en de creatie van duurzame banen, met name rond de bescherming en valorisatie van het natuurlijk en cultureel erfgoed, en rond sociale inclusie. naargelang lang van de gebieden: Dit programma is gebaseerd op een lange traditie van grensoverschrijdende samenwerking die echter ongelijk verdeeld is naarge ► De grensstreek tussen Nord-Pas de Calais in Frankrijk en de Belgische provincies West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen en Henegouwen wordt sinds lang gekenmerkt door intense grensoverschrijdende uitwisselingen, of het nu gaat om handelsstromen of personenverkeer (werknemers, studenten, consumenten, toeristen). Door deze lokale en intense grensoverschrijdende ervaringen bestaat er een sterke traditie van grensoverschrijdende samenwerking tussen de institutionele, economische en sociale actoren van deze gebieden. Ondanks het reële en langdurige karakter van de integratie van deze grensgebieden is er nog veel ruimte om ze verder te verdiepen: ze blijkt minder ontwikkeld dan voor andere regio’s zoals de grensstreken tussen Frankrijk en Zwitserland of de Euroregio Frankrijk-Duitsland-Luxemburg-België. Toch gaat de grensoverschrijdende integratie in stijgende lijn onder het dubbele effect van enerzijds de uitbreiding van het grootstedelijk gebied Rijsel-Kortrijk-Doornik dat zich uitstrekt tot ver buiten de administratieve grenzen van deze regio , en anderzijds initiatieven om de grensoverschrijdende samenwerking te institutionaliseren zoals de Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai en de EGTS West-Vlaanderen/Flandre-Dunkerque-Côte d’opale. ► Voor andere gebieden die nochtans ook in de grensstreek liggen, zijn er nog veel onbenutte mogelijkheden, hoewel deze leefgebieden vaak geconfronteerd worden met gemeenschappelijke economische en sociale uitdagingen en qua landschap en cultuur opmerkelijke gelijkenissen vertonen, zoals de Grande Thiérache of de Frans-Belgische Ardennen. Het handels- en personenverkeer over de grens heen blijft er beperkt, ook al vonden er opmerkelijke projecten van grensoverschrijdende samenwerking plaats (met name op het vlak van cultuur, toerisme, opleiding en gezondheid) onder impuls van het INTERREGprogramma of bilaterale initiatieven tussen de Franse regio’s en de Waalse provincies. ► Tot slot heeft de grensoverschrijdende samenwerking betrekking op de gebieden van de zone die niet meteen aan de grens liggen, waar institutionele, economische en culturele actoren met regionale uitstraling actief zijn (metropool Gent, de stadspolen Charleroi, Namen, Amiens, Reims, Saint-Quentin, Charleroi, Soissons), die nauw betrokken zijn bij de Frans-Waals-Vlaamse samenwerkingsnetwerken. gemeenschappelijkee economische, sociale Ondanks deze grote heterogeniteit worden deze gebieden aan beide kanten van de grens gekenmerkt door sterke gemeenschappelijk en ecologische uitdagingen, die een grensoverschrijdende samenwerking rechtvaardigen. Op basis van deze uitdagingen werd ervoor geopteerd het operationeel programma INTERREG V FranceFrance-WallonieWallonie-Vlaanderen voor 20142014-2020 rond vier prioritaire assen te organiseren: ► PRIORITAIRE AS 1 – Verbeteren en ondersteunen van de grensoverschrijdende grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van onderzoek en innovatie

(Thematische doelstelling 1 van de EU “Versterking “Versterking van onderzoek, technologische ontwikkeling en innovatie” innovatie”) ► PRIORITAIRE AS 2 – Versterken van het grensoverschrijdende concurrentievermogen van de kmo’s

(Thematische doelstelling 3 van de EU

“Versterking van het concurrentievermogen van het mkb”) mkb”) ► PRIORITAIRE AS 3 – beschermen en valoriseren van het milieu door een geïntegreerd beheer van grensoverschrijdende hulpbronnen

(Thematische doelstelling 6 van de EU “Bescherming van milieu en bevordering van efficiënt gebruik van hulpbronnen”) (Thematische doelstelling 9 van de EU “Stimulering van sociale inclusie en bestrijding van armoede” en ETSETS-investeringsprioriteit “Bevordering van de werkgelegenheid en de grensoverschrijdende mobiliteit – Integratie van de grensoverschrijdende arbeidsmarkten, met inbegrip van mobiliteit, informatie en adviesdiensten over gemeenschappelijke plaatselijke werkgelegenheidsinitiatieven evenals gemeenschappelijke opleiding” opleiding”)

► PRIORITAIRE AS 4 – Bevorderen van de cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s

Daarnaast werd er een transversale prioriteit voor alle prioritaire assen van het operationeel programma vastgelegd om te beantwoorden aan de transversale uitdagingen op het vlak van opleiding en vorming. Deze prioriteit zal enerzijds bijdragen tot het beter op elkaar afstemmen van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, met name om de niet-ingevulde noden aan arbeidskrachten op te vangen. Anderzijds zal ze de grensoverschrijdende mobiliteit versterken van de


6

Strategie voor de bijdrage van het operationeel programma aan de Europa 2020-strategie werknemers, werkzoekenden, studenten en van eenieder in een traject van beroepsinschakeling. Dit wordt weerspiegeld in de acties die ondersteund worden door de investeringsprioriteiten. ► TRANSVERSALE PRIORITEIT - Gezamenlijke onderwijsonderwijs-, beroepsopleidingsberoepsopleidings- en vormingsprogramma’s ontwikkelen en uitvoeren (investeringsprioriteit ETS) ETS)

1.1.2

Bijdrage aan de Europa 2020-strategie

Het operationeel programma sluit aan bij de 2020-strategie van de Europese Unie, die gericht is op slimme, duurzame en inclusieve groei en op een versterking van de economische, sociale en territoriale cohesie. De keuze van de prioritaire samenwerkingsassen, investeringsprioriteiten en specifieke doelstellingen in het programma is er dan ook op gericht bij te dragen tot de verwezenlijking van de Europese doelstellingen, zoals die op nationaal niveau zijn ingevuld, en, dankzij de grensoverschrijdende samenwerking, de inspanningen van de regio's en provincies die aan het programma meewerken aan te zwengelen. PRIORITAIRE AS 1 – Verbeteren en ondersteunen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van onderzoek en innovatie (Thematische doelstelling 1 van de EU “Versterking van onderzoek, technologische ontwikkeling en innovatie”) De grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van onderzoek en innovatie is een van de voornaamste assen van het toekomstige programma 2014-2020. De R&D- en innovatie-indicatoren van de samenwerkingszone liggen ver achter op de nationale gemiddelden en op de Europese doelstelling om het aandeel van het bbp dat aan onderzoek en ontwikkeling besteed wordt tegen 2020 op te trekken tot 3 %.

Brut o binnenlandse R&D uit gaven in 2009 (in % van het BBP)

4,00%

Doelstelling Europa-2020 strategie 3,00% 2,27% 2,03%

2,09%

2,00% 1,30%

1,24%

1,29%

1,01% 1,00%

0,82%

0,80% 0,30%

0,00%

Bron : Eurostat, 2013

Deze grote achterstand op de doelstellingen van de Europese Unie staan in contrast met de aanwezigheid van dichte netwerken van vooraanstaande institutionele, socio-economische, universitaire en wetenschappelijke actoren in alle gebieden van de zone, die zich resoluut inzetten om beleidslijnen op het vlak van onderzoek en innovatie te ontwikkelen en projecten op te zetten. Deze beleidslijnen werden in de periode 2007-2013 vooral vertaald in: ► de organisatie van het hoger onderwijs en van het onderzoek rond grote polen of regionale netwerken; ► een steeds uitgebreider netwerk van actoren die zich bezighouden met technologische valorisatie (science parks, competitiviteitspolen, bedrijvenclusters); ► initiatieven om de ontwikkeling van digitale sectoren en de creatieve economie te steunen;

In deze context wil het operationeel programma enerzijds de dynamiek van deze regionale R&D- en innovatienetwerken op het niveau van de samenwerkingszone versnellen, en anderzijds het innovatiepotentieel van de samenwerkingszone versterken door zich toe te spitsen op de ontwikkeling van een beperkt aantal grensoverschrijdende sectoren met een sterk potentieel: ► Dankzij de uitwerking van regionale innovatiestrategieën voor een slimme specialisatie was het immers mogelijk belangrijke, opkomende economische sectoren met een sterk potentieel op het vlak van innovatie en economische valorisatie te identificeren. De grensoverschrijdende samenwerking lijkt des te relevanter aangezien de meeste regionale sectoren waarvan men meent dat ze strategisch zijn en een sterk innovatiepotentieel vertonen, aan weerszijden van de grens aanwezig zijn:

o

nieuwe materialen (textiel, polymeer, biologische materialen, nanomaterialen);

o

de voedingsmiddelnijverheid, de valorisatie van agrarische hulpbronnen en de groene chemie;

o

ecologische en schone technologieën en hernieuwbare energie;

o

ICT, digitale en creatieve economie;


7

Strategie voor de bijdrage van het operationeel programma aan de Europa 2020-strategie o

de sector van de gezondheidszorg en van de ouderenzorg en farmacie;

o

individueel en collectief transport (auto, openbaar vervoer, luchtvaart) en de logistieke sector;

► Naast deze als strategisch beoordeelde sectoren bestaan er aan weerszijden van de grens sterk complementaire sectoren (competenties, expertisecentra). Ze bieden mogelijkheden op het vlak van technologische, sociale, culturele en ecologische innovatie:

o

de groene sectoren (houtsector, ecologisch bouwen, afvalsector, sectoren die betrokken zijn bij de vermindering van de luchtverontreiniging);

o

persoonsgebonden dienstverlening en ondernemerschap in de sociale economie;

o

toerisme en cultuur.

De geselecteerde investeringsprioriteiten en specifieke doelstellingen sluiten niet alleen aan bij deze dynamieken voor de structurering en afbakening van het onderzoeks- en innovatiebeleid, maar vertalen ook de wil van de partnerinstanties van het programma om een antwoord te bieden op de gemeenschappelijke uitdagingen van België en Frankrijk, die vastgelegd werden door de Europese Commissie in de position paper: Standpunt van de diensten van de Commissie over de uitwerking van een partnerschapsovereenkomst en programma’s voor de periode 20142014-2020 BELGIË FRANKRIJK ► De privé-investeringen in R&I verhogen ► De innovatie en het concurrentievermogen van de ondernemingen stimuleren, vooral bij de kmo’s ► De sociale innovatie aanmoedigen

► Een economische omgeving bevorderen die meer competitief is en innovatie aanmoedigt ► Investeringen in R&D en innovatie verhogen, in de eerste plaats in de privésector

Meerwaarde van de grensoverschrijdende samenwerking ► Gemeenschappelijke uitdagingen voor de ontwikkeling en uitstraling van de zone die coördinatie rechtvaardigen ► Grotere efficiëntie van de gemeenschappelijke acties doordat de projecten een kritische omvang bereiken ► Sterke complementariteiten in de strategische sectoren aan weerszijden van de grens

Bronnen: ex ante evaluatie, rapport over de externe coherentie van de strategie van het PO INTERREG, juni 2013


8

Strategie voor de bijdrage van het operationeel programma aan de Europa 2020-strategie (Thematische doelstelling 3 van de EU

PRIORITAIRE AS 2 – Versterken van het grensoverschrijdende concurrentievermogen van de kmo’s

“Versterking van het concurrentievermogen van het mkb” mkb”) Op het vlak van economische dynamiek en grensoverschrijdende samenwerking bestaan er in de samenwerkingszone schrille contrasten. De samenstelling, de performantie en de uitdagingen van het economische weefsel blijkt bijzonder heterogeen in de samenwerkingszone: ► gebieden die over belangrijke, innovatieve sectoren beschikken met een sterke internationale concurrentiepositie (bepaalde industriële gebieden die geslaagd zijn in hun reconversie, aantrekkelijke landelijke en landbouwgebieden en stedelijke polen); ► de gebieden die hun ontwikkeling toespitsten op lokale en residentiële activiteiten (kuststreek behalve industriële gebieden, voorstedelijke en landelijke gebieden); ► de gebieden die nieuwe groeistimuli en economische diversificatie nodig hebben (gebieden in reconversie en ingesloten landelijke gebieden). De economische prestaties op lange termijn van een groot aantal Franse departementen en Waalse arrondissementen blijven overigens onder de nationale gemiddelden.

Gemiddelde jaarlijkse groei van het BBP/ hoofd over de periode 19952010 EU-27 : 3,46% Frankrijk

Frankrijk

1,49% 1,74% 1,95% 2,01% 2,18% 2,50% 2,83%

Aisne Oise Ardennes Marne Somme Pas-de-Calais Nord

Wallonië

2,65% 2,83%

Virton Arlon Charleroi Philippeville Soignies Mons Dinant Ath Marche-en-Fa... Thuin Neufchâteau Mouscron Bastogne Namur Tournai

Vlaanderen

België

Roeselare Oostende Veurne Kortrijk Diksmuide Gent Tielt Brugge Ieper Oudenaarde 0,00%


1,18% 1,40% 2,17% 2,39% 2,41% 2,46% 2,65% 2,78% 2,81% 2,86% 3,13% 3,34% 3,39% 3,44% 3,45% 2,49% 2,81% 2,87% 2,97% 2,98% 2,98% 3,06% 3,06% 3,48% 3,50% 1,00%

2,00%

3,00%

4,00%

9

Strategie voor de bijdrage van het operationeel programma aan de Europa 2020-strategie Vergelijkende evolutie van het gemiddelde BBP/hoofd over de periode 1995-2010 34000 België Frankrijk

EU-27 24000 Samenwerkingsgebied

14000 1995

1996

1997 1998

1999

2000 2001

2002

2003 2004

2005

2006 2007

2008

2009

2010

Bron : Eurostat, 2013. De verklaring voor deze economische prestaties ligt in een aantal structurele belemmeringen van het concurrentievermogen van de regionale economische weefsels van de zone, waarvan het gemeenschappelijke karakter grensoverschrijdende samenwerkingsacties rechtvaardigt: ► een weinig innovatief weefsel van kmo's, die zich om historische redenen hebben toegespitst op activiteiten met lage of middelmatige toegevoegde waarde en weinig internationaal gericht zijn; ► de kwetsbaarheid van bepaalde grensoverschrijdende gebieden waarvan het economische weefsel sterk gekoppeld blijft aan belangrijke sectoren die sterk geraakt zijn door de economische crisis (bv. auto-industrie) of die erop achteruit zijn gegaan (bv. staalindustrie); ► een economie van de nabijheidsdiensten (toerisme, diensten aan personen, sociale en solidaire economie) die nog in ontwikkeling is, hoewel de behoeften aanzienlijk zijn; ► een onevenwicht tussen de behoeften op de arbeidsmarkt enerzijds en de scholingsgraad van de werkzoekenden anderzijds; ► de beperkte kennis van de markten en economische opportuniteiten aan de andere kant van de grens; ► Een dynamiek van oprichting van ondernemingen en voortbestaan binnen de zone die gekenmerkt wordt door een sterke heterogeniteit van de gebieden: de provincies Oost- en West-Vlaanderen, Luxemburg en Henegouwen kennen de hoogste oprichtingsgraad tussen 2010 en 2011 (resp. +11 %, +10,5 % en +13 %) in vergelijking met een zwak gemiddelde aan Franse zijde (+2,65 %). De overlevingsgraad van de bedrijven die 5 jaar geleden werden opgericht, bedraagt 71 % in Vlaanderen, tegenover 65 % in Wallonië. In 2009 bedroeg de overlevingsgraad op 3 jaar aan Franse zijde 71 % in Champagne-Ardenne, 61 % in Picardie en 63 % in Nord-Pas de Calais. Met het oog op de doelstellingen van de Europa 2020-strategie op het vlak van ontwikkeling van innovatievermogen en jobcreatie, is het concurrentievermogen van de sectoren en de kmo’s van kapitaal belang om de reconversie van het economische weefsel rond de innovatieve sectoren te begeleiden en de ontwikkeling van werkgelegenheidsbevorderende economische activiteiten in alle gebieden te ondersteunen. Deze regionale uitdagingen sluiten overigens aan bij de uitdagingen die op nationaal niveau vastgelegd werden in het kader van de Europa 2020-strategie:


10

Strategie voor de bijdrage van het operationeel programma aan de Europa 2020-strategie Standpunt van de diensten van de Commissie over de uitwerking van een partnerschapsovereenkomst en programma’s voor de periode 20142014-2020 BELGIË FRANKRIJK ► Het ondernemerschap en de toegang tot ► Grensoverschrijdende ontwikkeling van de financiering bevorderen kmo’s ► De toegang tot geavanceerde diensten verbeteren voor de ondernemingen

► ICT ontwikkelen (diensten en toepassingen)

► De innovatie en het concurrentievermogen bij bedrijven (voornamelijk kmo’s) aanmoedigen

► Het concurrentievermogen en de innovatie in de privé-sector verbeteren ► De toegang tot financiering en geavanceerde diensten verbeteren voor de kmo’s

Meerwaarde van de grensoverschrijdende samenwerking ► Gemeenschappelijke uitdagingen voor de ontwikkeling en uitstraling van de zone die coördinatie rechtvaardigen ► Gelijkaardige of complementaire strategische sectoren aan weerszijden van de grens waarvan de ontwikkeling versneld kan worden ► Grotere efficiëntie van de gemeenschappelijke acties doordat een kritische omvang bereikt wordt: noodzaak om de begeleidingsinstrumenten van de kmo’s gemeenschappelijk in te zetten en de initiatieven te coördineren ► Een betere werking van de grensoverschrijdende economische regio’s

Bronnen: ex ante evaluatie, rapport over de externe coherentie van de strategie van het PO INTERREG, juni 2013 Om in te spelen op deze gemeenschappelijke uitdagingen en de heterogeniteit van de gebieden, wil de grensoverschrijdende samenwerking de ontwikkeling van het ondernemerschap en het concurrentievermogen van de kmo's voor 20142014-2020 ondersteunen via twee complementaire logica’s: ► De begeleiding van de kmo’s op het vlak van innovatie en internationalisering , aansluitend bij de ondersteunende acties voor de grensoverschrijdende sectoren met sterk innovatiepotentieel en de sterk complementaire sectoren; ► De begeleiding van de kmo’s die actief zijn in de grensoverschrijdende economische en arbeidsregio’s, in een optiek van verspreiding van goede praktijken, met name op het vlak van energietransitie, milieubeleid, rationeel gebruik van hulpbronnen en ICT-gebruik. Daarnaast kadert dit OP ook in de uitvoering van het Europese initiatief ter bevordering van het sociale ondernemerschap. Dat initiatief wil het sociale ondernemerschap ontwikkelen door de sociale ondernemingen in de gebieden beter zichtbaar te maken en een economisch klimaat te scheppen dat gunstiger staat tegenover de oprichting en het voortbestaan van die ondernemingen, alsook tegenover de sociale innovatie. PRIORITAIRE AS 3 – beschermen en valoriseren van het milieu door een geïntegreerd beheer van grensoverschrijdende hulpbronnen (Thematische (Thematische doelstelling 6 van de EU “Bescherming van milieu en bevordering van efficiënt gebruik van hulpbronnen”) De samenwerkingszone wordt geconfronteerd met omvangrijke grensoverschrijdende uitdagingen, vooral op het vlak van duurzame ontwikkeling: ► De gebieden van de zone kennen dezelfde aanzienlijke problemen met vervuiling, die grotendeels te maken hebben met de aanwezigheid van zware industriële activiteiten (bodem-, wateren luchtverontreiniging). Deze vervuilingsproblemen zijn vandaag nog verder toegenomen door belangrijke evoluties die gemeenschappelijk zijn voor alle gebieden van de zone: intensieve landbouw, verstedelijking en grotere afstanden van het woon-werkverkeer waardoor de wagen meer wordt gebruikt: ► De milieudiagnose van de zone maakt trouwens melding van belangrijke noden m.b.t. een brede waaier van milieu-uitdagingen: o Noden inzake preventie van natuurlijke risico’s: overstromingen, onderwaterzetting van de polders en kusterosie. Zo veroorzaakte de klimaatopwarming een stijging van het zeeniveau van de Noordzee met 1,7 mm per jaar in de loop van de XXste eeuw. Ook wordt nagenoeg 30 % van de Opaalkust bedreigd door overstroming; o o

o

Noden inzake planning van beheerscapaciteit van grensoverschrijdende crisissen die te maken hebben met industriële risico’s: de samenwerkingszone omvat 267 Seveso-inrichtingen; Nood aan de stimulering van de ontwikkeling van de milieuvriendelijke landbouw , zelfs al hebben bepaalde gebieden al een belangrijke knowhow op dat vlak. Zo is er bijvoorbeeld meer biolandbouw in Wallonië; in 2011 was de biolandbouw er goed voor 6,9 % van de landbouwgrond, tegenover net boven of onder de 1 % in 2010 voor andere regio’s van de samenwerkingszone (1 % in Flandre en Champagne-Ardenne, 0,7 % in Nord-Pas de Calais en 0,5 % in Picardie); Noden inzake renovaties gericht op energiebesparing in sociale en particuliere woningen, parallel met de toename van de energiearmoede bij meer kwetsbare bevolkingscategorieën.

► Door deze vervuilingsproblematiek ontstaat de noodzaak om de natuurlijke hulpbronnen van de gebieden gezamenlijk te beheren, wegens hun grensoverschrijdende karakter (rivieren, grondwater), wegens de fysieke continuïteit van natuurgebieden en ecologische corridors (o.a. trames vertes et bleues) aan weerszijden van de grens en negatieve externe factoren die kunnen wegen op de aangrenzende grensoverschrijdende gebieden (natuurrisico's). ► Bepaalde grensoverschrijdende gebieden hebben een opmerkelijke continuïteit op het vlak van natuur en landschappen. Dit rechtvaardigt een geïntegreerde ruimtelijke planning gericht op een duurzame ontwikkeling van die gebieden (kustgebieden, rurale gebieden in Vlaanderen, stedelijke en voorstedelijke gebieden en de Eurometropool, Henegouwen, Grande Thiérache, Ardennen). ► Tot slot hebben deze grensoverschrijdende gebieden ontegensprekelijk een gemeenschappelijk cultureel patrimonium, zowel historisch (Herdenking van de Grote Oorlog bijvoorbeeld), architecturaal (industrieel patrimonium) als gastronomisch.

Die milieu-uitdagingen omvatten overigens belangrijke grensoverschrijdende economische uitdagingen. De meeste gebieden in de zone hebben de hulpbronnen en het natuur- en landschapspatrimonium gevaloriseerd van belangrijke lokale economische sectoren in ontwikkeling: ► de strategische grensoverschrijdende sectoren, zoals de groene chemie en biotechnologie;


11

Strategie voor de bijdrage van het operationeel programma aan de Europa 2020-strategie ► de lokale sectoren die aan beide kanten van de grens sterk complementair zijn (houtsector, ecologisch bouwen, ecotoerisme) en veel ontwikkelingspotentieel vertonen voor bepaalde kwetsbare rurale gebieden. Om het hoofd te bieden aan deze uitdagingen wil het operationeel programma INTERREG meerdere antwoorden bieden: ► De steun aan groene grensoverschrijdende sectoren en de verspreiding van de ecologische technologieën en goede praktijken in het economische weefsel beoogt om, via de assen 1 en 2, regionale inspanningen te stimuleren en lokale oplossingen te ontwikkelen voor problemen als bodemverontreiniging, renovatie van gebouwen met het oog op energiebesparing, landbouw en milieuvriendelijke industrietakken, of de circulaire economie (cradle to cradle); ► Naast deze acties gaat de prioriteit via de specifieke prioritaire as 3 uit naar het behoud, de bescherming en de economische, wetenschappelijke en culturele valorisatie van de grensoverschrijdende hulpbronnen, en wel volgens twee oriëntaties:

o o

Het behoud en de bescherming van de grensoverschrijdende hulpbronnen, in de ruime zin van het woord, inclusief de preventie en het beheer van de natuurlijke en technologische risico’s die een grensoverschrijdende impact kunnen hebben op het voortbestaan van de hulpbronnen; De valorisatie van de grensoverschrijdende natuurlijke, landschaps- en culturele rijkdommen om de duurzame economische ontwikkeling van de grensgebieden te ondersteunen.

Via deze ruime visie van het beheer van de grensoverschrijdende hulpbronnen willen deze oriëntaties aansluiten bij de verschillende initiatieven van de Europese Unie tegen 2020, in de eerste plaats de EU-strategie ten voordele van de biodiversiteit met als doelstelling het biodiversiteitsverlies en de achteruitgang van de ecosystemen tegen 2020 een halt toe te roepen, en het vlaggenschipinitiatief “efficiënt gebruik van hulpbronnen in Europa”. Dit laatste initiatief streeft ernaar het beleid ter ondersteuning van de omschakeling naar een economie die efficiënt omspringt met hulpbronnen en een lage CO2-uitstoot heeft, vorm te geven door: ► de economische prestaties te bevorderen en tegelijkertijd minder hulpbronnen te gebruiken; ► nieuwe mogelijkheden voor economische groei te zoeken en te creëren; ► de groene innovatie kracht bij te zetten om bij te dragen tot het concurrentievermogen van de EU; ► de klimaatverandering te bestrijden en de bedreigingen voor de ecosystemen en de menselijke gezondheid in te dijken; ► een waterbeleid te voeren dat prioriteit verleent aan besparingsmaatregelen en rationeler gebruik, zodat het water in voldoende hoeveelheden beschikbaar is, van goede kwaliteit is en efficiënt en energiezuinig gebruikt wordt. In dit opzicht draagt het OP bij tot de doelstellingen die bepaald werden in de EU 2020-strategie en de invulling ervan door de lidstaten:


12

Strategie voor de bijdrage van het operationeel programma aan de Europa 2020-strategie Standpunt van de diensten van de Commissie over de uitwerking van een partnerschapsovereenkomst en programma’s voor de periode 20142014-2020 BELGIË FRANKRIJK ► De uitstoot van broeikasgassen ► Gezamenlijke productie en beheer van de verminderen, de energie-efficiëntie van de energievoorziening economie verbeteren en het aandeel van ► Bescherming van het ecologisch erfgoed hernieuwbare energiebronnen verhogen (inclusief het duurzaam beheer van de visbestanden) ► Gezamenlijk beheer van afval en watervoorziening en preventie van natuurlijke risico’s ► De energie-efficiëntie verhogen (met name in de productieve sectoren, inclusief landbouw, transport en gebouwen) ► Het aandeel van de energie die opgewekt wordt door hernieuwbare bronnen verhogen

Meerwaarde Meerwaarde van de grensoverschrijdende samenwerking ► Gemeenschappelijke hulpbronnen en sterke externe effecten aan beide kanten van de grens (positief: economische valorisatie; negatief: vervuiling) die coördinatie rechtvaardigen ► Grotere efficiëntie van de gemeenschappelijke acties doordat een kritische omvang bereikt wordt ► Bestaan van goede praktijken aan beide kanten van de grens ► Gemeenschappelijke uitdagingen op het vlak van milieu en gezondheid voor de hele zone die coördinatie rechtvaardigen

► De preventie en het beheer van de risico’s en de milieubescherming verbeteren

Bronnen: Ex ante evaluatie, rapport over de externe coherentie van de strategie van het PO INTERREG, juni 2013 PRIORITAIRE AS 4 – Bevorderen van de cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s (Thematische doelstelling 9 van de EU “Stimulering van sociale inclusie en bestrijding van armoede”)

(ETS--investeringsprioriteit: bevordering van de werkgelegenheid en de grensoverschrijdende mobiliteit) (ETS

De gebieden van de samenwerkingszone worden geconfronteerd met structureel zorgwekkende werkgelegenheidsindicatoren die beduidend lager zijn dan de nationale normen en de doelstellingen van de EU 2020-strategie, en die wegens de economische crisis sedert het begin van het vorige programma nog werden benadrukt.

werkzaamheids graad (%) 75% 73,2%

80% 70%

Doelstelling FRANKRIJK Europa- 2020 Doelst elling BELGIË Europa-20 20 Oost-Vlaanderen

60%

West-Vlaanderen

50%

Henegouwen Luxemburg

40%

Namen

30%

Champagne Ardennes

20%

Picardie Nord-Pas-de-Calais

10% 0% Van 15 tot 64 Van 15 tot 24 Van 55 tot 64 jaar jaar jaar Bron : Eurostat 2011

Deze situatie wordt nog acuter door de zeer beperkte grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit, zeker gezien de kansen en grote complementariteiten aan beide zijden van de grens: aan de ene kant is er de niet ingevulde vraag naar geschoolde arbeidskrachten en aan de andere kant een overschot aan geschoolde krachten. Ook de integratie van de grensoverschrijdende arbeidsmarkten blijkt relatief beperkt te zijn, met een laag niveau aan kennis en informatie over de werken opleidingsmogelijkheden aan de andere kant van de grens. Bovendien hebben bepaalde landelijke grensgebieden te kampen met een uitgesproken sociaal isolement, ook al bevinden ze zich geografisch in het centrum van de samenwerkingszone, en ervaren ze om historische redenen moeilijkheden op het vlak van gezondheidszorg en sociale aangelegenheden. Deze situatie wordt nog versterktdoor de economische crisis, waardoor de minst mobiele bevolkingsgroepen en de bevolking in de landelijke gebieden die het verst van de economische gebieden wonen steeds kwetsbaarder worden. In die context sluiten sociale inclusie en armoedebestrijding aan bij de ruimere problemen van territoriale inclusie op het niveau van de samenwerkingszone, wat een meer uitgesproken grensoverschrijdende samenwerking op dat vlak rechtvaardigt. Dankzij de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van sociale zaken en gezondheidszorg zijn er interessante en geslaagde initiatieven ontstaan. Die initiatieven zouden gebaat zijn bij een uitbreiding naar de andere gebieden in de samenwerkingszone die te maken krijgen met identieke gezondheidsproblemen. Tussentijds rapport nr. 5 bis

13

Strategie voor de bijdrage van het operationeel programma aan de Europa 2020-strategie De samenwerking op het vlak van sociale en territoriale inclusie biedt niet alleen aanzienlijke uitdagingen voor armoedebestrijding, maar ook mogelijkheden om: ► de grensoverschrijdende identiteit en ervaringen te promoten door de invoering van een geïntegreerd aanbod van publieke en sociale diensten in de geïsoleerde gebieden, waarvoor het grenseffect groot blijft in het dagelijkse leven van de inwoners; ► de lokale ontwikkeling van stedelijke en landelijke gebieden in moeilijkheden te ondersteunen, door lokale economische activiteiten en diensten (sociale economie, diensten aan personen, toerisme) te promoten en die dynamischer zouden worden door een meer doorgedreven grensoverschrijdende samenwerking (grotere markt, ontwikkeling van een territoriaal merk en toeristische producten). Vanuit de wetenschap dat armoedebestrijding en de sociale inclusie van alle burgers via een betere toegang tot de sociale en gezondheidsdiensten verloopt en via een inclusieve lokale ontwikkeling van de stedelijke en landelijke grensgebieden in moeilijkheden, werkt het operationeel programma mee aan de regionale en nationale inspanningen om de doelstellingen van de Europa 2020-strategie te bereiken, namelijk het aantal mensen dat zich in een situatie van armoede of sociale uitsluiting bevindt of dreigt daarin terecht te komen met minstens 20 miljoen te verminderen. Het OP neemt meer bepaald deel aan de uitvoering van het Europese platform voor de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting, wetende dat de hindernissen waarmee de personen in een situatie van armoede of sociale uitsluiting geconfronteerd worden voornamelijk van territoriale aard zijn en de interventie van het EFRO en acties van territoriale samenwerking rechtvaardigen;

In dit opzicht draagt het OP bij tot de doelstellingen die bepaald werden in de EU 2020-strategie en de invulling ervan door de lidstaten: Standpunt van de diensten van de Commissie over de uitwerking van een partnerschapsovereenkomst en programma’s voor de periode 20142014-2020 BELGIË FRANKRIJK ► De kwetsbare groepen actief opnemen in ► De kwetsbare groepen actief opnemen in de maatschappij de maatschappij ► De deur naar werkgelegenheid openhouden voor mensen die in een situatie van armoede en uitsluiting dreigen terecht te komen

Meerwaarde van de grensoverschrijdende samenwerking ► Gemeenschappelijke uitdagingen op sociaal en gezondheidsvlak en met betrekking tot de toegang tot openbare diensten ► Grotere efficiëntie van de gemeenschappelijke acties doordat een kritische omvang bereikt wordt ► Creatie van een gemeenschappelijke grensoverschrijdende identiteit

Bronnen: Ex ante evaluatie, rapport over de externe coherentie van de strategie van het PO INTERREG, juni 2013 TRANSVERSALE PRIORITEIT - Gezamenlijke onderwijsonderwijs-, beroepsopleidingsberoepsopleidings- en vormingsprogramma’s ontwikkelen en uitvoeren Daarnaast wordt er een transversale prioriteit toegevoegd aan alle prioritaire assen van het operationeel programma, om te beantwoorden aan de transversale uitdagingen van opleiding en scholingsgraad. Deze prioriteiten zijn des te meer gerechtvaardigd aangezien de samenwerkingszone opleidingsindicatoren vertoont die sterk onder de nationale normen liggen:

Hoogst behaalde diploma bij de bevolking van 25 tot 64 jaar (2011) 100% 29,8%

21,7%

25,4%

20,0% 34,6%

31,6%

35,1%

36,7%

41,3%

37,8%

28,7%

27,1%

27,2%

26,1%

31,0%

33,2%

38,3%

36,9%

30,7%

29,9%

75%

44,9% 50%

41,1%

37,8%

40,8%

41,8%

25% 28,4%

33,4%

33,8%

38,9%

36,1%

0% 0%

Hoger onderwijs

Hoger secundair onderwijs

Lager secundair onderwijs

Bron : EUROSTAT, 2012. ► De prioriteit werd als een belangrijke uitdaging voor de samenwerkingszone aangemerkt, zowel voor:


14

Strategie voor de bijdrage van het operationeel programma aan de Europa 2020-strategie o

het verbeteren en ondersteunen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van onderzoek en innovatie (prioritaire as nr. 1);

o

het beter afstemmen van de competenties op de ontwikkelingsnoden van de grensoverschrijdende strategische sectoren (prioritaire as nr. 2);

o

het voorzien in de grensoverschrijdende behoeften inzake arbeidskrachten voor de groene sectoren, om zo hun ontwikkeling te ondersteunen (prioritaire as nr. 3);

o

het bevorderen van de sociale cohesie en de beroepsinschakeling voor de meest achtergestelde grensgebieden van de zone (prioritaire as nr. 4).

1.1.3

Rechtvaardiging van de strategie ten aanzien van de uitdagingen van de samenwerkingszone

ETC Template, 28 juin 2013 : “Justification for the choice of thematic objectives and corresponding investment priorities, having regard to the Common Strategic Framework, based on an analysis of the situation of the programme area as a whole in terms of needs and the strategy chosen iinn response” (table 1)


15


Beknopte verantwoording bij de keuze van de thematische doelstellingen en investeringsprioriteiten van het cohesiebeleid van de EU

PRIORITAIRE ASSEN VAN HET OP

OVEREENSTEMMENDE THEMATISCHE DOELSTELLINGEN VAN DE EU

1

VERBETEREN EN ONDERSTEUNEN VAN DE GRENSOVERSCHRIJDENDE SAMENWERKING OP HET VLAK VAN ONDERZOEK EN INNOVATIE

INVESTERINGSPRIORITEITEN WAARNAAR DE VOORKEUR UITGAAT

1.b

Thematische doelstelling 1 Versterking van onderzoek, technologische ontwikkeling en innovatie

VERSTERKEN VAN HET GRENSOVERSCHRIJDENDE CONCURRENTIEVERMOGEN VAN DE KMO’S

Thematische doelstelling 3 Versterking van het concurrentievermogen van het mkb


► De toepassing van regionale strategieën voor slimme specialisatie ondersteunen, door voor meer samenwerking en technologische uitwisseling te zorgen tussen universiteiten, onderzoekscentra, expertisecentra en ondernemingen die betrokken zijn bij de ontwikkeling van de sectoren die tot de strategische activiteitsgebieden behoren (grensoverschrijdende strategische sectoren en groene sectoren) ► Het gezamenlijk gebruik van R&D-infrastructuur bevorderen, met name in de strategische sectoren met een economische specialisatie ► Voor meer samenwerking zorgen tussen de ondernemingen, onderzoekscentra, expertisecentra en institutionele actoren die betrokken zijn bij de ontwikkeling van de strategische sectoren met een sterk potentieel voor de zone De grensoverschrijdende R&IR&I-projecten ondersteunen, ook in domeinen die verder gaan dan louter technologische innovatie ► Voor meer samenwerking zorgen tussen de ondernemingen, onderzoekscentra, expertisecentra en institutionele actoren die betrokken zijn bij de ontwikkeling van de strategische sectoren met een sterk potentieel voor de zone

3.a

2

Bevorderen van de investeringen in R&D en uitbouwen van verbanden en synergieën tussen ondernemingen, onderzoekscentra en opleidingscentra

UITDAGINGEN BEPAALD BEPAALD AAN DE HAND VAN DE SOCIOSOCIO-ECONOMISCHE DIAGNOSE

Bevorderen van de ondernemerszin, in het bijzonder door de economische exploitatie van nieuwe ideeën te stimuleren en de opzet van nieuwe bedrijven specifiek via bedrijvencentra

► De ondernemerszin versterken ► Voor meer samenwerking zorgen tussen de ondernemingen, onderzoekscentra, expertisecentra en institutionele actoren die betrokken zijn bij de ontwikkeling van de strategische sectoren met een sterk potentieel voor de zone ► De ondernemingen in hun groei begeleiden om zo hun voortbestaan te garanderen

3.d

Versterken van het groeipotentieel van KMO’s op de regionale, nationale en internationale markten evenals hun innovatievermogen

► De begeleiding versterken van de kmo’s en micromicro-ondernemingen die actief zijn in de grensoverschrijdende economische regio’s, regio’s bij de verspreiding van ICT, hun opleidingsacties en inspanningen voor duurzame ontwikkeling, en op internationaal niveau

16


6.c

3

► Bestaan van een gemeenschappelijk cultureel (Grote Oorlog, industrieel patrimonium), gastronomisch, landschappelijk en natuurlijk patrimonium dat moet worden gevaloriseerd

BESCHERMEN EN VALORISEREN VAN HET MILIEU DOOR EEN GEINTEGREERD BEHEER VAN GRENSOVERSCHRIJDENDE HULPBRONNEN

Thematische doelstelling 6: De aanpassing aan de klimaatverandering en risicopreventie en -beheer bevorderen

4

Het natuurlijke en culturele erfgoed behouden, beschermen, promoten en ontwikkelen

6.d

5.b

Investeringen promoten om het hoofd te bieden aan specifieke risico's, de capaciteit tot herstel na rampen waarborgen en systemen ontwikkelen voor rampenbeheersing

9.a

Investeren in sociale en gezondheidsgerelateerde infrastructuur die bijdraagt tot tot de lokale ontwikkeling, die ongelijkheden op het vlak van gezondheidszorg afbouwt en die sociale inclusie bevordert

BEVORDEREN VAN DE COHESIE EN DE GEMEENSCHAPPELIJKE IDENTITEIT IN DE GRENSREGIO'S

Thematische doelstelling 9 Stimulering van sociale inclusie en bestrijding van armoede ETS:: bevordering van de Investeringsprioriteit ETS werkgelegenheid en de grensoverschrijdende mobiliteit


De biodiversiteit beschermen en herstellen, bodems beschermen en herstellen en diensten met betrekking tot ecosystemen promoten, waaronder NATURA 2000 en groene infrastructuur

9.b ETS

De achtergestelde stedelijke en rurale gemeenschappen helpen bij hun fysieke en economische heropleving Integratie van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt, met inbegrip van de mobiliteit, de informatie en de adviesdiensten over gemeenschappelijke lokale initiatieven m.b.t. werkgelegenheid en gezamenlijke opleidingen

► De grensoverschrijdende hulpbronnen duurzaam en geïntegreerd beheren (water, biodiversiteit, landschappen, groen-blauwe netwerken)

► De grensoverschrijdende samenwerking versterken op het vlak van het beheer van technologische risico’s, overstromingen en onderwaterzetting

► De netwerken en de zoektocht naar complementariteiten op het vlak van gezondheidsdiensten en maatschappelijke integratie versterken

► De acties ondersteunen die gericht zijn op het behoud en de valorisatie van het gemeenschappelijk cultureel en natuurlijk erfgoed ► De uitwisseling van goede praktijken verhogen in de strijd tegen uitsluiting en voor beroepsinschakeling en maatschappelijke integratie, in het bijzonder in de achtergestelde stedelijke en landelijke grensgebieden

► De integratie ontwikkelen van de grensoverschrijdende arbeidsregio’s en de grensoverschrijdende mobiliteit van werknemers

17

Beschrijving van de prioritaire assen

2 Beschrijving van de prioritaire assen


18


2.1 Beschrijving van de prioritaire assen (exclusief Technische Bijstand) PRIORITAIRE AS 11– – Verbeteren en ondersteunen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van onderzoek en innovatie De prioriteit zal volledig worden uitgevoerd door middel van financiële instrumenten De prioriteit zal volledig worden uitgevoerd door middel van financiële instrumenten en zal ten uitvoer worden gebracht op EU niveau De prioriteit zal worden uitgevoerd met behulp van instrumenten voor lokale ontwikkeling ► Fonds in kwestie : ► ► Investeringsprioriteit : THEMATISCHE DOELSTELLINGEN VAN DE EU

INVESTERINGSPRIORITEITEN

Versterking van onderzoek, technologische technologische ontwikkeling en innovatie (1) (1)

► Bevorderen van de investeringen in R&D en uitbouwen van verbanden en synergieën tussen ondernemingen, onderzoekscentra en opleidingscentra

N°

1.b

► De basis voor het berekenen van steun vanuit de Europese Unie ►

PRIORITAIRE AS 2 – Versterken van het grensoverschrijdende concurrentievermogen van de kmo’s De prioriteit zal volledig worden uitgevoerd door middel van financiële instrumenten De prioriteit zal volledig worden uitgevoerd door middel van financiële instrumenten en zal ten uitvoer worden gebracht op EU niveau De prioriteit zal worden uitgevoerd met behulp van instrumenten voor lokale ontwikkeling ► Fonds in kwestie : ► ► Investeringsprioriteit :


THEMATISCHE DOELSTELLINGEN VAN DE EU

Versterking van het concurrentievermogen van het mkb mkb (3) (3)

N°

► Bevorderen van de ondernemerszin, in het bijzonder door de economische exploitatie van nieuwe ideeën te stimuleren en de opzet van nieuwe bedrijven specifiek via bedrijvencentra

3.a

► Versterken van het groeipotentieel van KMO’s op de regionale, nationale en internationale markten evenals hun innovatievermogen

3.d


AS 3 – beschermen en valoriseren van het milieu door een geïntegreerd beheer van grensoverschrijdende grensoverschrijdende hulpbronnen De prioriteit zal volledig worden uitgevoerd door middel van financiële instrumenten De prioriteit zal volledig worden uitgevoerd door middel van financiële instrumenten en zal ten uitvoer worden gebracht op EU niveau De prioriteit zal worden uitgevoerd met behulp van instrumenten voor lokale ontwikkeling ► Fonds in kwestie : ► ► Investeringsprioriteit : THEMATISCHE DOELSTELLINGEN VAN DE EU Het milieu beschermen en het efficiënt gebruik


INVESTERINGSPRIORITEITEN ► Het natuurlijke en culturele erfgoed behouden, beschermen, promoten en ontwikkelen

N°

6.c

19

Beschrijving van de prioritaire assen van de hulpbronnen bevorderen (6) (6)

De aanpassing aan de klimaatverandering en risicopreventie en -beheer bevorderen bevorderen (5) (5)

► De biodiversiteit beschermen en herstellen, bodems beschermen en herstellen en diensten met betrekking tot ecosystemen promoten, waaronder NATURA 2000 en groene infrastructuur

6.d

► Investeringen promoten om het hoofd te bieden aan specifieke risico's, de capaciteit tot herstel na rampen waarborgen en systemen ontwikkelen voor rampenbeheersing

5.b 5.b


PRIORITAIRE AS 4 – Bevorderen van de cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s De prioriteit zal volledig worden uitgevoerd door middel van financiële instrumenten De prioriteit zal volledig worden uitgevoerd door middel van financiële instrumenten en zal ten uitvoer worden gebracht op EU niveau De prioriteit zal worden uitgevoerd met behulp van instrumenten voor lokale ontwikkeling ► Fonds in kwestie : ► ► Investeringsprioriteit :


THEMATISCHE DOELSTELLINGEN VAN DE EU

N°

► Investeren in sociale en gezondheidsgerelateerde infrastructuur die bijdraagt tot de lokale ontwikkeling, die ongelijkheden op het vlak van gezondheidszorg afbouwt en die sociale inclusie bevordert

9.a

► De achtergestelde stedelijke en rurale gemeenschappen helpen bij hun fysieke en economische heropleving

9.b

► Bevorderen van de grensoverschrijdende tewerkstelling en mobiliteit. Integreren van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt, met inbegrip van mobiliteit, informatie en advies rond gemeenschappelijke lokale initiatieven op het vlak van tewerkstelling en vorming

NC

Bevorderen van sociale inclusie inclusie en armoede bestrijden (9) (9)

Stimuleren van grensoverschrijdende werkgelegenheid en mobiliteit mobiliteit (ETS) (ETS)



20


2.1.1

Specifieke doelstellingen die overeenstemmen met de investeringsprioriteiten en verwachte resultaten

ETC Template, 28 juin 2013 : “ (repeated for each specific objective under the investment priority : - Specific objective (500 input); - The results, which the Member States seek to achieve with EU support (2.000 input); - Programme Specific Result Indicators (Table 3) – One (if possible) and no more than two result indicators should be used for each specific objective”

PRIORITAIRE AS 1– Verbeteren en ondersteunen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van onderzoek en innovatie INVESTERINGS PRIORITEIT

Specifieke doelstelling N°1

Bevorderen van de investeringen in R&D en uitbouwen van verbanden en synergieën tussen ondernemingen, ondernemingen, onderzoekscentra en opleidingscentra

N°1.b

► Meer duurzame samenwerkingsverbanden tot stand brengen tussen de overheid, bedrijfswereld en kennis-en onderzoekscentra op het vlak van de strategische sectoren en de sectoren met sterke complementariteit om het innovatiepotentieel van de zone duurzaam te versterken ► Een versterking van het innovatievermogen van de strategische sectoren (grensoverschrijdende strategische sectoren met sterk innovatiepotentieel en groene sectoren) en sterk complementaire sectoren via een toename van de transfer van onderzoeksresultaten naar de bedrijfswereld binnen de samenwerkingszone.

o

Via deze doelstelling wil het OP INTERREG bijdragen tot de verhoging van de R&I-inspanningen in de samenwerkingszone en het economische weefsel innovatiever maken, meer bepaald door het innovatieproces te ondersteunen en tegelijkertijd een structurerend en duurzaam kader te ontwikkelen voor wetenschappelijke en technologische samenwerking aan beide kanten van de grens

o

Op een meer operationeel niveau streeft het OP enerzijds naar een toename van de gemeenschappelijke R&Iprojecten, -structuren en -netwerken in het kader van grensoverschrijdende samenwerking; anderzijds wil het de R&Iuitrusting en -infrastructuur beter toegankelijk maken voor de economische en institutionele actoren van de andere gebiedsdelen.

Verwachte resultaten N°1

Specifieke doelstelling N°2

► De verspreiding van innovatie en goede praktijken aan beide kanten van de grens stimuleren en valoriseren op het vlak van de strategische sectoren en de sectoren met sterke complementariteit om te beantwoorden aan de behoeften van het algemeen belang van de gebieden ► Een omgeving die bevorderlijk is voor de verspreiding van sociale, ecologische en culturele innovatie

Verwachte resultaten N°2


o

Het OP wil innovatieve projecten stimuleren die werkgelegenheid creëren en economische en sociale welvaart teweegbrengen, door de territoriale, institutionele, economische, universitaire actoren en de actoren uit de sociale en solidaire economie te mobiliseren en samen te brengen in netwerken of in grensoverschrijdende incubatoren die zich toeleggen op de verspreiding van sociale en ecologische innovaties

21


PRIORITAIRE AS 2 – Versterken van het grensoverschrijdende concurrentievermogen van de kmo’s

INVESTERINGS PRIORITEIT

Bevorderen van de ondernemerszin, in het bijzonder door de economische exploitatie van nieuwe ideeën te stimuleren en de opzet van nieuwe bedrijven specifiek via bedrijvencentra

Specifieke doelstelling

► De ondernemingszin ontwikkelen en versterken alsook startende en jonge ondernemingen stimuleren en begeleiden in de gehele grensoverschrijdende zone

N°3.a

► Een positieve bijsturing van de perceptie van bepaalde groepen over ondernemerschap en de economische exploitatie van innovaties en nieuwe ideeën

o

Verwachte resultaten

Via deze doelstelling wil het OP INTERREG promotie- en sensibiliseringsinitiatieven voor verantwoord ondernemen ondersteunen en verspreiden, vooral bij de volgende doelgroepen: langdurig werklozen, immigranten, vrouwen, universitairen en jongeren. Deze initiatieven die gefinancierd worden door en het label dragen van “FranceWallonie-Flandre” kunnen op het niveau van de samenwerkingszone of op het niveau van de grensoverschrijdende arbeidsregio's georganiseerd worden Ze kunnen bovendien voordeel halen uit de goede praktijken die terzake in bepaalde gebieden bestaan




► Grensoverschrijdende voorzieningen creëren, opwaarderen en gemeenschappelijk maken voor de begeleiding van KMO's op het vlak van innovatie en/of op het vlak van toegang tot de regionale, nationale en internationale markten

N°3.d

► Een toename van het innovatieve en internationale karakter van de KMO’s om de concurrentiepositie van de grensoverschrijdende strategische of complementaire sectoren te versterken

o

Het OP INTERREG wil de creatie en het gemeenschappelijk gebruik van begeleidende diensten voor ondernemingen in als strategisch bepaalde sectoren ondersteunen voor de hele samenwerkingszone:

Verwachte resultaten o

En in sectoren waarbij er aan weerszijden van de grens economische complementariteiten bestaan:

o

nieuwe materialen (textiel, polymeer, biologische materialen, nanomaterialen);de voedingsmiddelennijverheid, de valorisatie van agrarische hulpbronnen en de groene chemie; ecologische en schone technologieën, hernieuwbare energie; ICT, de digitale en creatieve economie; de sector van de gezondheidszorg en de autonomie van personen en farmacie; individueel en openbaar transport (auto, openbaar vervoer, luchtvaart) en de logistieke sector.

de groene sectoren (houtsector, ecologisch bouwen, afvalsectoren, sectoren die betrokken zijn bij de vermindering van de luchtverontreiniging) persoonsgebonden dienstverlening en ondernemerschap in de socialeeconomie, toerisme en cultuur.

Deze doelstelling wil meer specifiek de bestaande toegang tot begeleidende diensten voor kmo's bij innovatie en op internationaal niveau verruimen in de sectoren in een gebiedsdeel, en zelfs aanzetten tot de creatie of het gemeenschappelijk gebruik van nieuwe diensten (sensibilisering, in contact brengen met de clusters, acties om de kmo’s van de zone samen te brengen in netwerken).

PRIORITAIRE AS 3 – Beschermen en valoriseren van het milieu door een geïntegreerd beheer van grensoverschrijdende hulpbronnen INVESTERINGS PRIORITEIT



► Innovatief en duurzaam opwaarderen van het cultureel, historisch en industrieel erfgoed en het natuur- en landschapspatrimonium in het grensgebied op toeristisch, economisch en ruimtelijk vlak

N°6.c

► Opgewaardeerde grensoverschrijdende culturele, industriële, natuurlijke en landschappelijke patrimonia met een opmerkelijk en typisch karakter in de kusten plattelandsgebieden, dankzij ontwikkelingsprojecten voor duurzame economische sectoren zoals :


o

houtsector en ecologisch bouwen;

o

visserijhulpmiddelen en -praktijken die bijdragen tot de grensoverschrijdende regionale identiteit voor de sector van de duurzame visvangst en aquacultuur;

o

teelten en productietypes die bijdragen tot de grensoverschrijdende regionale identiteit voor de sectoren van de duurzame landbouw.

► Een sterkere toeristische aantrekkingskracht van de gebieden in de samenwerkingszone, door de grensoverschrijdende


22

Beschrijving van de prioritaire assen culturele identiteiten en de opwaarderingsacties van die gebieden meer in de verf te zetten

o

Het OP heeft tot doelhet grensoverschrijdende culturele erfgoed toeristisch beter te valoriserendoor marketing- en promotieacties te ontwikkelen voor de grensgebieden als geografisch aaneensluitende culturele en toeristische bestemming en door de ontwikkeling te ondersteunen van grensoverschrijdende toeristische aanbiedingen en producten (grensoverschrijdende culturele evenementen, grensoverschrijdende bezoekers-/wandelroutes, grensoverschrijdende museumcircuits, grensoverschrijdende aanbiedingen van hotels en logies).


De biodiversiteit beschermen en herstellen, bodems beschermen en herstellen en diensten met betrekking tot ecosystemen promoten, waaronder NATURA 2000 en groene infrastructuur


► Ontwikkelen en implementeren van innoverende methodes voor een geïntegreerd en duurzaam beheer van landschappen, natuurlijke rijkdommen en ecosystemen

N°6.d

► Behoud van de ecologische continuïteit van de natuurgebieden en behoud van de grensoverschrijdende ecosystemen

o


Het OP van INTERREG is bedoeld om bij te dragen aan de bescherming en het herstel van de biodiversiteit en van de ecosystemen, door ondersteuning te bieden voor initiatieven om gemeenschappelijke beheersinstrumenten in het leven te roepen (grensoverschrijdende parken, grensoverschrijdende handvesten) en aan initiatieven om de inwoners en de relevante economische actoren te informeren en bewuster te maken.


Investeringen promoten om het hoofd te bieden aan specifieke risico's, de capaciteit tot herstel na rampen waarborgen en systemen ontwikkelen voor rampenbeheersing


► Beheren van de natuurlijke, technologische en industriële risico’s alsook van de noodsituaties

N°5.b

► Vermindering van natuurlijke risico’s, zoals het risico op overstroming en watersnood met invloed op de aangrenzende grensoverschrijdende gebieden (afwatering van de polders bijvoorbeeld) via ondersteuning van preventieacties en acties om de beheerscapaciteiten uit te breiden

o


Dat kan door een betere samenwerking bij het beheer van overstromingen van waterlopen in het binnenland en van overstromingen vanuit de zee in de kuststreek. Deze doelstelling beoogt ook de ontwikkeling van de grensoverschrijdende hulpen noodplannen en -diensten, zoals de verbetering van de waterafvoer.

► Ontwikkeling van gemeenschappelijke samenwerkingsacties om de industriële en technologische risico's met een grensoverschrijdende impact te beheren

o


Het programma is bedoeld om de grensoverschrijdende samenwerking te versterken op het vlak van beheer van industriële en technologische risico's, door de uitvoering van gezamenlijke planningen en oefeningen inzake crisisbeheersing.

23


PRIORITAIRE AS 4 – Bevorderen van de cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s


Investeren in sociale en gezondheidsgerelateerde infrastructuur die bijdraagt tot de lokale ontwikkeling, die ongelijkheden op het vlak van gezondheidszorg afbouwt en die sociale inclusie bevordert


► Versterken en bestendigen van de netwerking en van het dienstenaanbod voor de bevolking op sociaal en gezondheidsvlak

N°9.a

► Ontwikkeling van het grensoverschrijdende aanbod van diensten voor gezondheidszorg en sociale inclusie en een gemakkelijkere toegang voor de bevolking aan beide kanten van de grens ► Deze doelstelling is bedoeld om de bestaande initiatieven door te trekken, o.a. door:


o

de synergieën uit te breiden tussen bestaande instellingen en voorzieningen op het vlak van sociale zaken en gezondheidszorg aan beide kanten van de grens;

o

de coördinatie van de zorgvoorzieningen aan beide kanten van de grens te verbeteren en zelfs te komen tot een grensoverschrijdende planning van sociale diensten en gezondheidsdiensten;

o

de grensoverschrijdende toegang tot publieke diensten te bevorderen;

o

de bevolking beter te informeren over het aanbod en de mogelijkheden van grensoverschrijdende sociale voorzieningen en gezondheidszorg.

► Binnen de samenwerkingszone kan de samenwerking ook betrekking hebben op medisch-sociale aangelegenheden en de toenemende problemen die bepaalde achtergestelde stedelijke en rurale gebieden ondervinden (telegeneeskunde, de medische wachtdienst in rurale gebieden, de strijd tegen ongeletterdheid, de promotie van gezondheid als hulpbron voor mensen, de promotie van gelijke kansen).


De achtergestelde stedelijke stedelijke en rurale gemeenschappen helpen bij hun fysieke en economische heropleving


► Ontwikkelen van grensoverschrijdende dienstverlening aan de bevolking en bevorderen van hun toegankelijkheid


N°9.b

► Deze doelstelling wil de geïntegreerde projecten die gericht zijn op heropleving en herintegratie in grensoverschrijdende stads- en stadsrandzones steunen.


Bevorderen van de grensoverschrijdende tewerkstelling en mobiliteit. Integreren van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt, met inbegrip van mobiliteit, informatie en advies rond gemeenschappelijke lokale initiatieven op het vlak van tewerkstelling en vorming


► Bevorderen van de werkgelegenheid en de grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit en integreren van de arbeidsmarkt



► Deze doelstelling beoogt de werkgelegenheid in de stedelijke en landelijke gebieden van de samenwerkingszone te bevorderen om de levensstandaard en de inzetbaarheid van deze bevolkingsgroepen te verbeteren

24

Beschrijving van de prioritaire assen TABEL MET RESULTAATINDICATOREN De kwantificering en de toevoeging van bepaalde indicatoren zal besproken worden tijdens de vergadering van 5 december 2013. Dit deel is momenteel niet volledig (rapport 5.0). 5.0).

DOELWAARDE GEGEVENSBRON (2022) PRIORITAIRE AS 1 – VERBETEREN EN ONDERSTEUNEN VAN DE GRENSOVERSCHRIJDENDE SAMENWERKING OP HET VLAK VAN ONDERZOEK EN INNOVATIE

IP Nr.

RESULTAATINDICATOREN

EENHEID

REFERENTIEWAARDE

JAAR

1.b SD 1

► Aantal ondersteunde grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden, die 3 jaar na afloop van het project nog actief zijn

Aantal

-

-

1.b SD 2

► Aantal ondersteunde bedrijven die een nieuw product, of een verbeterd product, proces of organisatie hebben gelanceerd

Aantal

FREQUENTIE VAN DE RAPPORTAGE

► Operatoren

► Tweejaarlijks

► Operatoren

► Jaarlijks

► Operatoren

► Jaarlijks

PRIORITAIRE AS 2 – VERSTERKEN VAN HET CONCURRENTIEVERMOGEN VAN DE GRENSOVERSCHRIJDENDE SECTOREN 3.a

► Aantal oprichtingen van bedrijven met begeleiding van het programma

Aantal

3.a

► Oprichting van bedrijven per NUTS-3 grensgebied

Aantal

3.d

► Aandeel van de omzet van de ondersteunde kmo’s dat wordt gerealiseerd in de grensoverschrijdende regio.

% omzet

► Operatoren

► Tweejaarlijks

3.d

► Aantal kmo’s die werden begeleid en die acties ondernemen op het vlak van milieubeheer, energieefficiëntie of afvalrecyclage

Aantal

► Operatoren

► Tweejaarlijks


► Frankrijk : INSEE

► Jaarlijks

► België: STATBEL

25

Beschrijving van de prioritaire assen PRI PRIORITAIRE AS 3 – BESCHERMEN EN VALORISEREN VAN HET MILIEU DOOR EEN GEINTEGREERD BEHEER VAN GRENSOVERSCHRIJDENDE HULPBRONNEN 6.c

► Aantal toeristen die deelnemen aan toeristische activiteiten aan beide kanten van de grens

Personen

► Operatoren

► Jaarlijks

6.c

► Aantal grensoverschrijdende toeristische en culturele aanbiedingen en producten die werden gecreëerd tijdens de programmatieperiode

Aantal

► Operatoren

► Jaarlijks

6.d

► Oppervlakten die geïntegreerd worden beheerd

Km²

► Operatoren

► Jaarlijks

5.b

► Bevolking die beschermingsmaatregelen geniet tegen natuurlijke risico's en grensoverschrijdende noodsituaties in verband met deze risico’s

Personen

► Operatoren

► Jaarlijks

5.b

► Bevolking die beschermingsmaatregelen geniet tegen industriële en technologische risico’s en grensoverschrijdende noodsituaties in verband met deze risico’s

Personen

► Operatoren

► Jaarlijks

PRIORITAIRE AS 4 – BEVORDEREN VAN DE COHESIE EN DE GEMEENSCHAPPELIJKE IDENTITEIT IN DE GRENSGEBIEDEN 9.a

► Bevolking die gezondsheidszorg geniet

9.b

► Bevolking die diensten geniet

TransTransversale

grensoverschrijdende


► Aantal grensoverschrijdende werknemers


openbare

Personen

-

-

► Operatoren

► Driejaarlijks

-

-

-

► Operatoren

► Driejaarlijks

► Frankrijk: INSEE

Aantal

► België: RIZIV / INAMI

26

► Driejaarlijks


2.1.2 2.1.2.1

Acties op basis van de investeringsprioriteiten Beschrijving van de soorten en voorbeelden van acties die zullen worden gefinancierd en van de bijdrage ervan tot de overeenkomstige specifieke doelstelling

ETC Template, 28 juin 2013 : « 10.500 input / investment priorities » PRIORITAIRE AS 11– – Verbeteren en ondersteunen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van onderzoek en innovatie Bevorderen van de investeringen in R&D R&D en uitbouwen van verbanden en synergieën tussen ondernemingen, onderzoekscentra en N°1.b opleidingscentra ► Grensoverschrijdende expertisecentra uitbouwen (onderzoekscentra/bedrijven/hoger onderwijs,...) door te steunen op de competentiepolen en de clusters IP

► De coördinatie bevorderen tussen de stakeholders van de onderzoekswereld (tussen disciplines en instellingen) door hen een aanbod te laten uitbouwen voor meer contacten tussen de wereld van het onderzoek en die van de innovatieve bedrijven - uitbouwen van een spin-offeffect gericht op de clusters, gebaseerd op de kennis en de knowhow van de kenniscentra enerzijds en van het bestaande industriële weefsel anderzijds ► De samenwerking gericht op de markt tussen de onderzoeks-/bedrijvencentra aanmoedigen, door innovatietrajecten en/of nieuwe producten-dienstentoepassingen te ontwikkelen ► Het grensoverschrijdende netwerk tussen van stakeholders en infrastructuur uitbouwen waardoor de menselijke, intellectuele en materiële middelen gedeeld kunnen worden ► Ondersteunen van de grensoverschrijdende mobiliteit en de opleiding van onderzoekers, wetenschappers, studenten, werknemers... ► Ontwikkelen van vormingsacties, samenwerkingsacties tussen onderwijs-/vormingsinstellingen binnen de innovatieve sectoren, de groene sectoren, de strategische sectoren en de sectoren met sterke complementariteit ► Stimuleren en opwaarderen van de innovatiecultuur om zo de concurrentiekracht te ondersteunen van de stakeholders uit de grensstreek door hen aan te moedigen om technologische innovatie op te nemen binnen de openbare, private sectoren, de onderzoekscentra en de onderwijs-/vormingsinstellingen ► Bevorderen van het gebruik van nieuwe technologieën bijvoorbeeld door demonstratieprojecten, specifiek in de innovatieve sectoren, de ecologische sectoren, de strategische sectoren en de sectoren met sterke complementariteit. ► Ondersteunen van toegepast onderzoek en transsectoriële innovatie ► Grensoverschrijdend ondersteunen, bevorderen en opwaarderen van de grensoverschrijdende initiatieven op het vlak van sociale of milieugerelateerde innovatie bij de openbare sectoren, de private sectoren, de onderzoekscentra en de onderwijs-/vormingsinstellingen

grensoverschrijdende Axe prioritaire 2 – Prioritaire as 2 - De grensov erschrijdende competitiviteit van de kmo’s verhogen opzett van Bevorderen van de ondernemerszin, in het bijzonder door de economische exploitatie van nieuwe ideeën te stimuleren en de opze N°3.a nieuwe bedrijven specifiek via bedrijvencentra ► Ondersteunen van grensoverschrijdende sensibiliserings- en informatieacties rond ondernemerschap op het niveau van het samenwerkingsgebied of de grensoverschrijdende tewerkstellingszones door de netwerking te bevorderen bij startende en jonge bedrijven (bedrijvencentra,...) IP

► Grensoverschrijdend structureren van de toegang tot financiering voor de startende en jonge bedrijven en de ondernemer grensoverschrijdend begeleiden in zijn zoektocht naar financiering (advies, hulp,...) ► Adviseren en begeleiden van "jonge" bedrijven om hun "markt" potentieel langs de andere kant van de grens te ontwikkelen via o.a. de opwaardering en de opzet van gemeenschappelijke grensoverschrijdende instrumenten ► Opwaarderen van het potentieel en versterken van de interventie- en innovatiecapaciteit en de toegang tot financiering van de bedrijven actief op sociaal en solidair vlak ► Bevorderen van een proactief beheer van de grensoverschrijdende tewerkstellingszones om zo de behoeften van nieuwe werkgevers op het vlak van opleiding te bepalen, te anticiperen en te beantwoorden. ► Uitwerken van grensoverschrijdende opleidingsinstrumenten die kunnen inspelen op de verwachtingen van jonge bedrijven ► Ondersteunen van opleidingsacties in innovatieve domeinen en domeinen met een sterk groeipotentieel. ► Ondersteunen van acties ter versterking van de beheerscapaciteit van de ondernemers en de stakeholders binnen de sociale en solidaire economie (vorming, professionalisering van de sector, ...)

IP


N°3.d

► Opzetten van relais en steunpunten in de grensstreken voor de bedrijven om initiatieven te ondersteunen gericht op de verspreiding van innovatie, ICT, duurzaam ondernemen,... bij de KMO's ► Adviseren en begeleiden van het bedrijf bij de uitbouw van haar "markt" potentieel langs de andere kant van de grens en op internationaal vlak, via o.a. de opwaardering en de opzet van gemeenschappelijke, grensoverschrijdende instrumenten ► Grensoverschrijdend structureren van de toegang tot financiering voor bedrijven in ontwikkeling en begeleiden van het bedrijf bij haar zoektocht naar


27

Beschrijving van de prioritaire assen financiering (advies, hulp,...) ► Bepalen en ondersteunen van grensoverschrijdende acties op het vlak van overdracht en overname van bedrijven ► Ondersteunen van grensoverschrijdende acties gericht op de integratie van duurzaam ondernemen bij de uitbouw/aanpassing van de bedrijven ► Bevorderen van de netwerking tussen bedrijven door de opzet van grensoverschrijdende sectoren ► Begeleiden van ondernemers in hun uitwerking van nieuwe technieken en nieuwe processen en nieuwe ondernemingsvormen

De doelgroep bestaat met name uit sectoren met een sterk potentieel, uit belangrijke, opkomende economische sectoren met een sterk potentieel op het vlak van innovatie en economische valorisatie (nieuwe materialen, voedingsmiddelnijverheid, ecologische en schone technologieën, ICT, digitale en creatieve economie, gezondheids- en ouderenzorg, individueel en collectief transport, logistiek, ...) evenals uit sterk complementaire sectoren die mogelijkheden bieden op het vlak van technologische, sociale, culturele en ecologische innovatie (houtsector en ecologisch bouwen, persoonsgebonden dienstverlening en sociaal ondernemerschap, toerisme en cultuur). ► Bevorderen van een proactief beheer van de grensoverschrijdende tewerkstellingszones om zo de behoeften van de werkgevers op het vlak van opleiding te bepalen en te beantwoorden aan de verwachtingen van de werkgevers en de werknemers ► Uitwerken van grensoverschrijdende opleidingsinstrumenten die kunnen inspelen op de verwachtingen van de bedrijven ► Ondersteunen van opleidingsacties in innovatieve domeinen en domeinen met een sterk groeipotentieel ► Ondersteunen van acties ter versterking van de beheerscapaciteit van de ondernemers en de stakeholders binnen de sociale en solidaire economie (vorming, professionalisering van de sector, ...)

PRIORITAIRE AS 3 – beschermen en valoriseren van het milieu door een geïntegreerd beheer van grensoverschrijdende hulpbronnen IP


N°6.c

► Coördineren van innovatieve acties rond toeristisch onthaal en uitwerking van instrumenten bestemd voor toeristen met het oog op duurzaam toerisme, o.a. op het vlak van riviertoerisme, fietstoerisme, gastronomisch toerisme, ervaringsgericht toerisme, herdenkingstoerisme en jongerentoerisme ► Ondersteunen van innovatieve marketing- en promotieacties van de grensstreken als toeristische en culturele bestemming ► Ondersteunen van pilootprojecten rond nieuwe modellen van publiek-private samenwerking op het vlak van het behoud van het culturele, industriële, natuurlijke en landschappelijke erfgoed ► Ontwikkelen van innovatieve projecten voor de bescherming en bevordering van het culturele, industriële en landschappelijke erfgoed ► Versterken van de capaciteiten voor de uitwerking van innovatieve en duurzame strategieën voor het beheer van het culturele, industriële, natuurlijke en landschappelijke erfgoed ► Opwaarderen en ontwikkelen van innovatieve culturele acties die zorgen voor een internationale uitstraling van het samenwerkingsgebied. ► Toepassen van de grensoverschrijdende acties gericht op het ondersteuren van de professionaliseringsopleidingen van de stakeholders actief op het vlak van het beheer van duurzame ontwikkeling, toerisme en cultuur

De biodiversiteit beschermen en herstellen, bodems beschermen en herstellen en diensten met betrekking tot ecosystemen promoten, promoten, N°6.d waaronder NATURA 2000 en groene infrastructuur ► Ondersteunen van de instrumenten voor een geïntegreerd beheer van water (riviercontracten, grensoverschrijdend rivierenplan,...) en natuurreservaten (aanleg van grensoverschrijdende natuurreservaten, bescherming van ecologische corridors en beheer van beschermde zones,...) IP

► Ondersteunen van acties die het delen van rijkdommen en de toegang tot drinkwater voor iedereen beschikbaar maken, ten gunste van de bevolking in het grensoverschrijdende gebied ► Sensibiliseren van de bevolking en de plaatselijke stakeholders rond het gerationaliseerde en participatieve beheer van natuurlijke rijkdommen door best practices te delen ► Uitwerken van acties die zich richten op een efficiënt waterbeheer in de landbouw- en de bedrijvensector ► Ondersteunen van de grensoverschrijdende geïntegreerde acties bij het beheer van de landschappen, de ecosystemen, het beheer van de kustzone, de bescherming van de gronden en de biodiversiteit ► Ondersteunen van de investeringen die zorgen voor de uitbouw van innovatieve technologieën voor afvalverwerking, waterzuivering, bodembescherming, vermindering van de luchtvervuiling,...

Investeringen promoten om het hoofd te bieden aan specifieke risico's, de capaciteit tot herstel na rampen waarborgen en systemen systemen ontwikkelen voor rampenbeheersing ► Ondersteunen van de acties in de strijd tegen het overstromingsrisico (beheer van zoetwatervoorraden,...) en de klimaatsverandering IP

N°5.b

► Uitbouwen van een grensoverschrijdend informatie- en sensibiliseringsplatform voor het publiek over de natuurlijke (o.a. de overstromingen) en industriële (vervuiling,...) risico's. ► Toepassen van acties gericht op een efficiënt waterbeheer bij de landbouwsector en de bedrijven ► Ontwikkelen en versterken van de coördinatie bij de spelers op het vlak van grensoverschrijdende veiligheid (rampoefeningen, gemeenschappelijke opleidingen, grensoverschrijdend urgentieplan,...) ► Bevorderen van grensoverschrijdende preventiemaatregelen tegen industriële en technologische risico's ten gunste van de bevolking.


28


PRIORITAIRE AS 4 – Bevorderen van de cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s Investeren in sociale en gezondheidsgerelateerde infrastructuur die bijdraagt tot de lokale ontwikkeling, die ongelijkheden op op het vlak N°9.a van gezondheidszorg gezondheidszorg afbouwt en die sociale inclusie bevordert ► Ondersteunen van coördinatie- en netwerkingsacties bij de diensten voor zorgverstrekking en welzijn in de grensoverschrijdende woongebieden, o.a. door te zorgen voor een betere coördinatie van de diensten en het delen van de infrastructuur IP

► Ondersteunen van de mobiliteit van patiënten en zorgverstrekkers in de grensoverschrijdende woongebieden en zorgen voor de efficiënte medische opname op het platteland of in de stadsrand ► Bevorderen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van verslavingspreventie, gezondheidspromotie, innovatie in de zorgsector en de uitbouw van diensten gericht op de persoon. ► Uitbouwen en uitwerken van innovatieve concepten en methodologieën op het vlak van welzijnszorg

IP

De achtergestelde stedelijke en rurale gemeenschappen helpen bij hun fysieke en economische heropleving

N°9.b

► Geïntegreerde projecten uitbouwen die gericht zijn op de heropleving en de herintegratie in stads- en stadsrandszones (methodologisch concept, sociale inclusie, duurzame wijk,...). ► De mobiliteit van personen bevorderen door de plaatselijke grensoverschrijdende verbindingen te verbeteren en te harmoniseren en door alternatieve manieren van vervoer te bedenken (carpooling,...) ► Pilootprojecten ondersteunen op het vlak van e-medicine, e-vorming en onderwijs waardoor de mensen vlotter toegang krijgen tot deze diensten ► Geïntegreerde grensoverschrijdende acties uitwerken die erop gericht zijn om jongeren te integreren (preventie van voortijdig schoolverlaten, acties gericht op een geslaagde schoolloopbaan door innovatieve benaderingen, toegang tot huisvesting, mobiliteit en tewerkstelling,...). ► Optimaliseren van de toegang tot de bestaande diensten en infrastructuur langs weerszijden van de grens en verbeteren van het aanbod door de opzet of het delen van diensten gericht op de persoon.

Bevorderen van de grensoverschrijdende tewerkstelling en mobiliteit. Integreren van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt, met inbegrip van mobiliteit, informatie en advies rond gemeenschappelijke gemeenschappelijke lokale initiatieven op het vlak van tewerkstelling en vorming ► Een geïntegreerd aanbod uitwerken op het vlak van grensoverschrijdende begeleiding die erop gericht is om de mobiliteit bij de werknemers, de leerlingen, de studenten en de werkzoekenden te laten toenemen. IP

► Acties ondersteunen die zich richten op talenonderwijs en cultuur vanaf jonge leeftijd ► Uitwerken van grensoverschrijdende opleidingsprogramma's voor knelpuntberoepen en opleidingen aangepast aan de nieuwste economische trends (sectoren gericht op de groene, wetenschappelijke, technologische, medisch-sociale economie,...). ► Ondersteunen van de grensoverschrijdende terbeschikkingstelling van informatie over vacatures via tewerkstellingsloketten, samenwerking tussen verschillende arbeidsbemiddelingsdiensten,... ► Bevorderen van de integratie van grensoverschrijdende arbeidsmarkten, met inbegrip van mobiliteit, informatie en advies rond gezamenlijke plaatselijke initiatieven rond tewerkstelling en opleiding

2.1.2.2

De richtsnoeren voor de selectie van de concrete acties

IP ►


29


2.1.2.3

Outputindicatoren

TABEL MET PRESTATIEPRESTATIE-INDICATOREN De kwantificering en de toevoeging van bepaalde indicatoren zal besproken worden tijdens de vergadering van 5 december 2013. Dit deel is momenteel niet volledig (rapport 5.0). 5.0).

IP Nr.

OUTPUTINDICATOREN

EENHEID

DOELWAARDE (2022)

GEGEVENSBRON

PRIORITAIRE AS 1 – VERBETEREN EN ONDERSTEUNEN VAN DE GRENSOVERSCHRIJDENDE SAMENWERKING OP HET VLAK VAN ONDERZOEK EN INNOVATIE 1.b

► Aantal acties die door het programma worden ondersteund op het vlak van technologie-overdracht en/of de verspreiding van innovatie (PSI)

Aantal

► Operatoren

1.b

► Aantal bedrijven die steun krijgen op het vlak van technologie-overdracht en/of de verspreiding van innovatie (CI4)

Aantal

► Operatoren

1.b

► Aantal onderzoeksinstellingen die deelnemen aan een onderzoeksproject (ETC(ETC- CI 42)

Aantal

► Operatoren

3.a

► Aantal acties die door het programma worden ondersteund op het vlak van ondernemerschap, de oprichting of overdracht van bedrijven (PSI)

Aantal

► Operatoren

3.a

► Aantal begunstigden van acties die begeleiding bieden bij het ondernemen en dankzij het programma worden uitgevoerd (PSI)

Aantal

► Operatoren

Aantal

► Operatoren

PRIORITAIRE AS 2 – VERSTERKEN VAN HET CONCURRENTIEVERMOGEN VAN DE GRENSOVERSCHRIJDENDE SECTOREN

► Aantal bedrijven die begeleiding krijgen op het vlak van (PSI): (PSI) - internationale begeleiding - goede milieupraktijken 3.d

- goede praktijken op het vlak van organisatie - begeleiding van innovatie - ITC-gebruik


30

Beschrijving van de prioritaire assen PRIORITAIRE AS 3 – BESCHERMEN EN VALORISEREN VAN HET MILIEU DOOR EEN GEINTEGREERD BEHEER VAN GRENSOVERSCHRIJDENDE HULPBRONNEN ► Aantal valorisatie-acties van het - culturele, - industriële, 6.c

- natuurlijke en

Aantal

► Operatoren

- landschappelijke patrimonium in de samenwerkingszone (PSI) 6.d

► Aantal acties rond gemeenschappelijk beheer en behoud van natuurlijke hulpbronnen (PSI)

Aantal

► Operatoren

6.d

► Aantal deelnemers aan sensibiliseringsacties rond gecoördineerd milieubeheer en beheer van de natuurlijke hulpbronnen (PSI)

Aantal

► Operatoren

5.b

► Aantal voorzieningen voor gecoördineerd beheer van de natuurlijke risico’s (overstroming, enz.) en noodsituaties (PSI)

Aantal

► Operatoren

5.b

► Aantal voorzieningen voor gecoördineerd beheer van de industriële risico’s en noodsituaties (PSI)

Aantal

► Operatoren

PRIORITAIRE AS 4 – BEVORDEREN VAN DE COHESIE EN DE GEMEENSCHAPPELIJKE IDENTITEIT IN DE GRENSGEBIEDEN 9.a

► Aantal begunstigden die toegang hebben gekregen tot een gezondheids- en sociale dienst aan beide kanten van de grens (PSI)

Aantal

► Operatoren

9.b

► Aantal grensoverschrijdende projecten die door het programma worden gesteund om de toegankelijkheid van de grensoverschrijdende persoonsgebonden dienstverlening te stimuleren (PSI)

Aantal

► Operatoren

9.b

► Aantal begunstigden van grensoverschrijdende acties rond gezondheids- en sociale preventie (PSI)

Aantal

► Operatoren

TransTransversaal

► Aantal acties om mensen te begeleiden bij het zoeken naar een baan in een grensoverschrijdend gebied (PSI)

Aantal

► Operatoren

TransTransversaal

► Aantal begunstigden die toegang hebben gehad tot hulpen begeleidingsdiensten bij grensoverschrijdende mobiliteit (PSI)

Aantal

► Operatoren


31


2.1.3

Evaluatie matrix

De kwantificering en de toevoeging van bepaalde indicatoren zal besproken worden tijdens de vergadering van 5 december 2013. Dit deel is momenteel niet volledig (rapport 5.0).

ETC Template, 28 juin 2013 : An identification of implementation steps and financial and output indicators to act as milestones and targets for for the performance framework in accordance with Article 19(1) CPR and Annex (xx) Table 5: The performance framework of the priority axis

PRIORITAIRE AS

CATEGORIE VAN INDICATOREN

IP N°

UITVOERINGSFASE, FINANCIËLE INDICATOR, REALISATIEREALISATIEINDICATOR OF RESULTAATINDICATOR

As 1

Outputindicatoren

1.b

► Aantal onderzoeksinstellingen die deelnemen aan een onderzoeksproject (ETC(ETC- CI 42)

As 3

Outputindicatoren

3.a

► Aantal begunstigden van acties die begeleiding bieden bij het ondernemen en dankzij het programma worden uitgevoerd (PSI)

As 3

Outputindicatoren

3.d

► Aantal bedrijven die begeleiding krijgen

Outputindicatoren

6.d

► Aantal acties rond gemeenschappelijk beheer en behoud van natuurlijke hulpbronnen (PSI)

Aantal

As 6

Outputindicatoren

9.a

► Aantal begunstigden die toegang hebben gekregen tot een gezondheids- en sociale dienst aan beide kanten van de grens (PSI)

Aantal

As 9

Outputindicatoren

Transversaal

► Aantal begunstigden die toegang hebben gehad tot hulpen begeleidingsdiensten bij grensoverschrijdende mobiliteit (PSI)

Aantal

As 8

EENHEID

TUSSENTIJDSE WAARDE (2018)

DOELWAARDE (2022)

GEGEVENSBRON

Aantal ► Operatoren Aantal ► Operatoren Aantal


► Operatoren

► Operatoren

► Operatoren

► Operatoren

32

Toelichting bij de relevantie van de indicator, indien nuttig


2.1.4

Categorieën van bijstandsverlening

In afwachting van de publicatie van de nomenclatuur van de Europese Commissie via uitvoeringsbesluiten (ontwerp(ontwerp-reglement ETS), blijft dit deel voorlopig onvolledig.

Tabel 1: Dimensie 1: Domein van bijstandsverlening Prioritaire as

Code

Bedrag €

Tabel 2: Dimensie 2: Financieringsvorm Financieringsvorm Prioritaire as

Code

Bedrag €

Niet terugbetaalbare hulp

01

Tabel 3: Dimensie 3: Zone Zone Prioritaire as

Code

Grensoverschrijdende samenwerkingszone

Bedrag € 08

Tabel 4: Dimensie 6 : Territoriale prestatiemechanismen prestatiemechanismen Prioritaire as

Code

Bedrag €

Tabel 5: Dimensie 12 : Thematische doelstelling Prioritaire as

Code

Bedrag €

Thematische doelstelling 1 van de EU innovatie”” “Versterking van onderzoek, technologische ontwikkeling en innovatie Thematische doelstelling 3 van de EU “Versterking van het concurrentievermogen van het mkb” mkb” Thematische doelstelling 6 van de EU “Bescherming van milieu en bevordering van efficiënt gebruik van hulpbronnen” Thematische doelstelling 9 van de EU “Stimulering van sociale inclusie en bestrijding van armoede”


33


2.1.5

Een samenvatting van het geplande gebruik van de technische bijstand, indien nodig met inbegrip van de acties die erop gericht zijn het administratieve vermogen te versterken van de autoriteiten die betrokken zijn bij het beheer en de controle van de programma’s en de begunstigden en, indien nodig, van de acties voor de verbetering van het administratieve vermogen van de betrokken partners om deel te nemen aan de uitvoering van de programma’s (per prioritaire as)

ETC Template, 28 juin 2013 : 2.000 input


34


2.2 Beschrijving van de prioritaire assen voor de technische bijstand Prioritaire as 5 – Technische bijstand ► Betrokken fonds: ► ► Berekeningsbasis voor de steun van de Unie: ►

2.2.1

Specifieke doelstellingen en verwachte resultaten

Prioritaire as 5 – Technische bijstand1 SPECIFIEKE DOELSTELLING 5.1

► Een doeltreffend administratief en financieel beheer van het programma verzekeren via de update van het geïnformatiseerd gegevensbeheerssysteem, en voor meer mogelijkheden zorgen op het vlak van rechtstreekse invoer in de databank van het programma.

SPECIFIEKE DOELSTELLING 5.2

► De uitgaven controleren met naleving van de communautaire verplichtingen via de opstelling van gemeenschappelijke checklisten van de te controleren punten bij de eerstelijnscontrole.

SPECIFIEKE DOELSTELLING 5.3

► De hulp bij het opzetten, de behandeling, de opvolging en de begeleiding van de projecten vergemakkelijken via de informatisering van alle informatie- en opvolgingsstromen van de projecten en via de opstelling van gemeenschappelijke checklisten van de te controleren punten bij het helpen opzetten van de projecten.

1

Voor deze prioritaire as worden geen verwachte resultaten of resultaatindicatoren geformuleerd, aangezien het bedrag dat de Europese Unie toekent voor de technische bijstand van dit samenwerkingsprogramma niet hoger ligt dan € 15 miljoen.


35


2.2.2 Ondersteunde acties en de verwachte bijdrage ervan tot de specifieke doelstellingen (per prioritaire as) 2.2.2.1

Beschrijving van de acties die gefinancierd zullen worden, en van de bijdrage ervan tot de overeenstemmende specifieke doelstelling

Prioritaire as 5 – Technische bijstand Specifieke doelstelling 1 - Een doeltreffend administratief en financieel beheer van het programma verzekeren via de update van het geïnformatiseerd gegevensbeheerssysteem, en voor meer mogelijkheden zorgen op het vlak van rechtstreekse invoer in de databank van het programma ► Update van het geïnformatiseerd gegevensbeheerssysteem: o Ontwikkeling van een geïnformatiseerd beheersinstrument om de projecten en het bijbehorende budget online in te dienen. o

Integratie van een functiemogelijkheid om de schuldvorderingen en bewijsstukken rechtstreeks in te dienen met aangepaste informaticacontroles.

► De rechtstreekse invoer in de databank van het programma mogelijk maken: o voor de opvolging van de financiële verklaringen

o

van de halfjaarlijkse activiteitenrapporten door de operatoren van kleine wijzigingen om de ‘grote’ wijzigingen met betrekking tot de administratieve opvolging van de projecten vlotter te laten verlopen van de stukken en gegevens door de operator voor het controleproces ervan

o

voor de indiening van de schuldvorderingen met een harmonisering van de timesheets voor de drie gebiedsdelen

o

door de operatoren voor de opvolging van de EFRO-betalingen.

o o

Specifieke doelstelling 2 – De uitgaven controleren met naleving van de communautaire verplichtingen via de opstelling van gemeenschappelijke checklisten van de te controleren punten bij de eerstelijnscontrole ► Opstelling van gemeenschappelijke checklisten van de te controleren punten bij de eerstelijnscontrole. Specifieke doelstelling 3 - De hulp bij het opzetten, de behandeling, de opvolging en de begeleiding van de projecten vergemakkelijken via de informatisering van alle informatie- en opvolgingsstromen van de projecten en via de opstelling van gemeenschappelijke checklisten van de te controleren punten bij het helpen opzetten van de projecten ► Informatisering van alle (feitelijke, administratieve en financiële) informatie- en opvolgingsstromen van de projecten.

► Opstelling van gemeenschappelijke checklisten van de te controleren punten bij het helpen opzetten van de projecten.


36


2.2.2.2

Realisatie-indicatoren die bijdragen tot de resultaten

De kwantificering en de toevoeging van bepaalde indicatoren zal besproken worden tijdens de vergadering van 5 december 2013. Dit deel is momenteel niet volledig (rapport 5.0). 5.0).

Figuur 2: realisatierealisatie-indicatoren INDICATOREN

EENHEID

DOELWAARDE (2022)

BRON VAN HET GEGEVEN

► Aantal gesensibiliseerde potentiële operatoren

Aantal

► Opvolgingssysteem van het OP

► Aantal gerealiseerde sensibiliseringsvergaderingen

Aantal


► Aantal vergaderingen voor hulp bij het opzetten van gerealiseerde projecten

Aantal


► Aantal behandelde projecten

Aantal


► Aantal ontwikkelde grensoverschrijdende projecten

Aantal


► Aantal uitgevoerde controles ter plaatse

Aantal



37


2.2.3

Categorieën van bijstandsverlening

In afwachting van de publicatie van de nomenclatuur van de Europese Commissie via uitvoeringsbesluiten (ontwerp(ontwerp-reglement ETS), blijft dit deel voorlopig onvolledig

Tabel 6: Dimensie 1: Domein van bijstandsverlening Prioritaire as as

Code

Steun van de EU

Tabel 7: Dimensie 2: Financieringsvorm Financieringsvorm Prioritaire as

Code

Steun van de EU

Niet terugbetaalbare hulp

01

Tabel 8: Dimensie 3: Zone Zone Prioritaire as Grensoverschrijdende samenwerkingszone


Code

Steun van de EU 08

38

Het financieringsplan van het samenwerkingsprogramma

3 Het financieringsplan van het samenwerkingsprogramma


39

Het financieringsplan van het samenwerkingsprogramma Verdeling van het financieringsplan resulterend uit de bespreking van het Comite van Toezicht op 9 december 2013. Deze cijfers moeten nog worden gevalideerd door de besluitvormende organen van de verschillende partners.

Prioritaire assen

Verdeling

Prioritaire as 1– Verbeteren en ondersteunen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van onderzoek en innovatie

30%

Prioritaire as 2 – Versterken van het grensoverschrijdende concurrentievermogen van de kmo’s

20%

Prioritaire as 3 – Beschermen en valoriseren van het milieu door een geïntegreerd beheer van grensoverschrijdende hulpbronnen

25%

Prioritaire as 4 – Bevorderen van de cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s

19%

Prioritaire as 5 – Technische bijstand

6%

3.1 Een tabel met voor elk jaar, overeenkomstig de artikelen 53, 110 en 111 van de CPR (Common Provisions Regulation – verordening inzake gemeenschappelijke bepalingen), het bedrag van de beoogde totale financiële enveloppe voor de EFRO-steun (EUR) Fonds

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Totaal

EFRO

Bedragen voor het IPA (pretoetredingsinstrument), waar van toepassing Bedragen voor het ENB (Europees nabuurschapsbeleid, waar van toepassing)

Totaal

3.2 Financieringsplan van het samenwerkingsprogramma dat voor de volledige programmeringsperiode, voor het samenwerkingsprogramma en voor elke prioritaire as, het bedrag vermeldt van de volledige financiële enveloppe voor de EFRO-steun en de nationale medefinanciering (EUR) ETC Template, 28 juin 2013 : 1. The financial table should set out the financial plan of the cooperation programme by priority axis. Where outermost regions’ programme programme combine crosscross-border and transnational allocations, separate priority axes need to be set out for each of these.


40


financial programme 2. The fina ncial table shall show for information purposes, any contribution from third countries participating in the cooperation progr amme (other than contributions from IPA and ENI, e.g. NO, CH) priority 3. The EIB contribution should be presented at the level of the prior ity axis.

Fonds

Berekenings basis voor de EUEU-steun

EUEU-steun (a)

Nationale medefinan-medefinan ciering (b) = (c) + (d)

Indicatieve opsplitsing van de nationale medefinanciering Nationale openbare financiering (c)

Nationale privéfinanciering (d) 3

Totale financie-financie ring € (f) = (a) + (b)2

Medefinan cieringscieringspercentag e (f) = (a)/€ (a)/€

Ter informatie Bijdragen van derde landen

Bijdrage EBI ?

EFRO Prioritaire as 1

IPA ENB EFRO

Prioritaire as 2

IPA ENB EFRO

Prioritaire as 3

IPA ENB EFRO

Prioritaire as 4

IPA ENB

3.3 Verdeling van het financieringsplan van het samenwerkingsprogramma per prioritaire as en thematische doelstelling ETC Template, 28 juin 2013 : This breakdown is required in order to fulfil the requirement set out under (Article 7(2) (d) (ii) to specify for priority axes, which combine investment priorities from different thematic objectives, the amount of total financial appropriation and the national co-financing for each of the corresponding thematic objectives. Where each priority axis corresponds to a single thematic objective, this table will not require a breakdown below the level of a priority axis.

Prioritaire assen

Thematische doelstellingen

EUEU-steun

Nationale medefinanciering

Totale financiering

2

Dit cijfer kan afgerond worden naar het dichtste gehele getal in de tabel. Het precieze percentage dat gebruikt wordt voor de terugbetaling van de uitgaven is de ratio (f) 3 Enkel in te vullen wanneer de prioritaire assen uitgedrukt zijn in totale kosten Tussentijds rapport nr. 5 bis

41


Prioritaire assen

Thematische doelstellingen

EUEU-steun

Nationale medefinanciering

Totale financiering

Thematische doelstelling 1 Prioritaire as 1 Thematische doelstelling 2

Totaal

Tabel 9: Indicatief bedrag van de te gebruiken steun voor de doelstellingen met betrekking tot klimaatverandering Prioritaire assen

Indicatief bedrag van de te gebruiken steun voor de doelstellingen met betrekking tot klimaatverandering

Aandeel in de totale enveloppe voor het samenwerkingsprogramma (%)

Totaal


42

Geïntegreerde aanpak voor de territoriale ontwikkeling

4 Geïntegreerde aanpak voor de territoriale ontwikkeling


43

Geïntegreerde aanpak voor de territoriale ontwikkeling Voor deel 4 “ Geïntegreerde aanpak voor de territoriale ontwikkeling” is het wachten op de regionale OP’s die momenteel niet beschikbaar zijn. zijn. Dit deel is momenteel niet volledig (rapport 5.0).

ETC Template, 28 juin 2013 : 3.500 input “A description, taking into account the content and objectives of the cooperation programme, of the integrated approach to territorial territorial Agreements development, including in respect of areas referred to in Article 174 (3) TFEU, having regard to the Partnership Agreeme nts of the results.” participating Member States, and showing how it contributes to the accomplishment of the programme objectives and expected re sults.”

4.1 Voor de grensoverschrijdende samenwerkingsprogramma’s: de aanpak toelichten voor het gebruik van de lokale ontwikkelingsinstrumenten door de gemeenschappen en de principes om te bepalen in welke zones deze toegepast zullen worden ETC Template, 28 juin 2013 : 7.000 input (where appropriate)

4.2 De principes om de stedelijke zones te bepalen waar geïntegreerde acties van duurzame stedelijke ontwikkeling uitgevoerd moeten worden en het aandeel van de EFRO-steun voor deze acties ETC Template, 28 juin 2013 : 3.500 input (where appropriate) Tabel 10: 10: Het indicatieve indicatieve bedrag van de EFROEFRO-steun voor de geïntegreerde geïntegreerde acties van duurzame stedelijke ontwikkeling Fonds

Het indicatief bedrag van de EFROEFRO-steun voor de geïntegreerde acties van duurzame stedelijke ontwikkeling (EUR)

4.3 De aanpak voor het gebruik van de geïntegreerde territoriale investeringen (GTI) verschillend van de gevallen onder 4.2 en de indicatieve financiële toewijzing ervan voor elke prioritaire as ETC Template, 28 juin 2013 : 5000 input (where appropriate)

Tabel 11: 11: Het indicatieve financieringsaandeel financieringsaandeel voor de GTI verschillend van die vermeld onder punt 4.2 (gecumuleerd bedrag) Prioriteit


Indicatief financieringsaandeel (EU(EU-steun) (EUR)

44

Geïntegreerde aanpak voor de territoriale ontwikkeling

Prioriteit

Indicatief financieringsaandeel (EU(EU-steun) (EUR)

Prioritaire as 1

Prioritaire as 2

Prioritaire as 3

Prioritaire as 4

4.4 Wanneer de lidstaten en regio’s deelnemen aan macroregionale strategieën en strategieën in de maritieme regio’s : aanstippen welke bijdrage ze voor de interventies met het oog op deze strategieën overwegen , onder voorbehoud van de noden van de programmazones, zoals bepaald door de betrokken lidstaten en desgevallend rekening houdend met projecten van strategisch belang in de respectieve strategieën 4.4.1

De bijdrage van het samenwerkingsprogramma voor de geplande interventies in het kader van de macroregionale strategieën en de strategieën in maritieme regio’s, desgevallend rekening houdend met projecten van strategisch belang in de respectieve strategieën



45

Modaliteiten voor de uitvoering van het samenwerkingsprogramma

5 Modaliteiten voor de uitvoering van het samenwerkingsprogramma


46

Modaliteiten voor de uitvoering van het samenwerkingsprogramma Voor deel 5 “Uitvoeringsmodaliteiten” is het wachten op de bespreking van de partnerschapsovereenkomst op 5 december 2013. Dit deel is momenteel niet volledig (rapport 5.0).

5.1 Identificatie van de bevoegde autoriteiten en diensten Figuur 3: tabel: identificatie en contactgegevens van de bevoegde autoriteiten en diensten Autoriteit / dienst

Naam van de autoriteit / dienst

Beheersautoriteit

Wallonië (Wallonie-Bruxelles International)

Certificatieautoriteit

Provincie Oost-Vlaanderen

Auditautoriteit

Auditcel van de Inspectie van Financiën voor de Europese Fondsen

Verantwoordelijke van de autoriteit / dienst De heer Philippe SUINEN Administrateur général Saincteletteplaats 2 B-1080 BRUSSEL Tel.: +32(0)2/421.82.11 – Fax: +32(0)2/421.83.42 E-mail: [email protected] Mevrouw Marie-Paule BOONE Gouvernementstraat 1 B - 9000 GENT Tel.: + 32 (0)9/267.87.10 – Fax: + 32 (0)9/267.86.98 E-mail: [email protected] De heren Christophe RAPPE en Pierre MANGEZ, Inspecteurs van Financiën Avenue Gouverneur Bovesse, 103-106 (4ème étage) B - 5100 JAMBES Tel.: +32 (0)81/32.19.51 – Fax: +32 (0)81/25.46.39 E-mail: [email protected]

De dienst waaraan de Commissie de betalingen zal verrichten is: de Beheersautoriteit de Certificatieautoriteit Autoriteit / dienst

Aangestelde dienst(en) om de controletaken te verrichten

Naam van de autoriteit / dienst 4 Frans gebiedsdeel Conseil Régional du Nord-Pas de Calais

Waals gebiedsdeel SPW-Département de la Coordination des Fonds structurels-Direction du Contrôle de premier niveau

Fédération Wallonie-Bruxelles - Service général de la modernisation et de la stratégie

Vlaams gebiedsdeel Provincie West-Vlaanderen Eerstelijnscontrole

Autoriteit / dienst Aangestelde dienst(en) om de controletaken te

4

Naam van de autoriteit / dienst Frans gebiedsdeel Conseil Régional du Nord-Pas de Calais – Direction du contrôle des

Verantwoordelijke van de autoriteit / dienst Mevrouw Anne WETZEL Directrice Siège de Région 151, Avenue du Président Hoover F – 59555 LILLE CEDEX Tel.: +33-(0)3.3.28.82.70.51 E-mail: [email protected] De heer Luc HOUGARDY Directeur Place Joséphine Charlotte, 2 B - 5100 JAMBES Tel.: +32-(0)81.32.13.38 E-mail: [email protected] Mevrouw Ingrid GOUDEMANT Leopold II-laan 44 B - 1080 BRUSSEL E-mail :[email protected] Tel.: +32-(0)2.413.29.56 Mevrouw Sandra DEMEESTER Koning Leopold III-laan 41 B - 8200 SINT-ANDRIES Tel.: +32-(0) 50.40.35.88 E-mail: [email protected] Verantwoordelijke van de autoriteit / dienst De heer Touhami GHERISSI - Directeur Boulevard Hoover, 151

Er wordt nog onderhandeld over welke dienst aangesteld zal worden om de controletaken uit te voeren voor het Franse gebiedsdeel.


47

Modaliteiten voor de uitvoering van het samenwerkingsprogramma verrichten

fonds européens

Waals gebiedsdeel SPW - SG - Département de l'Audit Direction de l'audit des fonds européens - DAFE Vlaams gebiedsdeel Vlaamse overheid Agentschap Ondernemen - Afdeling Europa Economie - EFRO

F - 59555 LILLE CEDEX Tel.: +33(0)3.28.82.78.01 – Fax: +33 (0)3.28.82.61.95 E-mail: [email protected] De heer Eric STAPELLE Avenue Gouverneur Bovesse, 103-106 (3ème étage) B - 5100 JAMBES De heer Erik DE GENDT Ellipsgebouw Koning Albert II-laan 35 bus 12 B - 1030 BRUSSEL E-mail: [email protected]

5.2 Procedure voor de werking van het Gemeenschappelijk Secretariaat 2013:: 3.500 input ETC Template, 28 juni 2013 Het Gemeenschappelijk Secretariaat valt onder de Beheersautoriteit en heeft als opdracht om het operationele beheer van het programma te verzorgen binnen de bevoegdheden van de Beheersautoriteit. In dit kader staat het Gemeenschappelijk Secretariaat, in nauwe samenwerking met de Beheersautoriteit, in voor de volgende taken: ► de uitvoering van het operationele programma; ► de selectie van de concrete acties; ► het financiële beheer en de controle van het operationele programma; ► de uitvoering van de procedures om de terugbetalingsaanvragen van de begunstigden te controleren; ► de opvolging van de controles ter plaatse. Naast de bovenvermelde taken verzorgt het Gemeenschappelijk Secretariaat de volgende taken, waarvan sommige nieuw zijn ten opzichte van de vorige programmering: ► de ingediende voorprojecten in ontvangst nemen, nemen de ontvangst ervan bevestigen en nakijken of het dossier ontvankelijk is voordat het ter behandeling wordt doorgestuurd (nieuw); ► in samenwerking met de Beheersautoriteit en het Technisch Team, een gemotiveerd gemotiveerd “programma“programma-advies” geven over de ontvankelijk verklaarde voorprojecten (nieuw); ► de ingediende projecten/projectportefeuilles in ontvangst nemen nemen, de ontvangst ervan bevestigen en nakijken of het dossier ontvankelijk is voordat het ter behandeling wordt doorgestuurd; ► in samenwerking met de Beheersautoriteit en het Technisch Team, een gemotiveerd “programma“programma-advies” geven over de ontvankelijk verklaarde projecten/projectportefeuilles en de budgettaire behandeling ervan verzorgen (nieuw); ► op basis van de vastleggingsdossiers die het Technisch Team bezorgt, de overeenkomsten met betrekking tot de vastlegging van de Europese bijdrage opstellen en de administratieve opvolging van de aanvaarde projecten/projectportefeuilles verzorgen; verzorgen ► de opvolging van de programmering programmering beheren in overleg met de Beheersautoriteit en het Technisch Team; ► voor een systeem zorgen om gegevens in te zamelen over de staat van voortgang van het programma, wat nodig is voor het beheer van het operationele programma in samenwerking met het Technisch Team; ► het geïnformatiseerd gegevensbeheerssysteem bijwerken en de projecten/projectportefeuilles, in samenwerking met het Technisch Team;

nodige

elementen

controleren

voor

de

opvolging

van

de

► in samenwerking met het Technisch Team de feitelijke feitelijke staat van voortgang van het jaaruitvoeringsrapport en het einduitvoeringsrapport consolideren en in samenwerking met de Certificatieautoriteit het financiële deel van die rapporten opstellen dat aan het Comité van Toezicht wordt voorgelegd; ► meewerken aan de toepassing van het in itinere evaluatieproces van het programma dat door de Beheersautoriteit wordt vastgelegd; ► het secretariaatswerk van het Comité van Toezicht verzorgen en de vergaderingen van de Stuurgroep bijwonen;


48

Modaliteiten voor de uitvoering van het samenwerkingsprogramma ► de conformiteit van de dossiers met betrekking tot de betaling van het Europese aandeel controleren, controleren voordat de Beheersautoriteit deze dossiers doorgeeft aan de Certificatieautoriteit; ► de opvolging verzekeren van de financiële correcties en de toepassing van de aanbevelingen die voortvloeien uit de eerste- of tweedelijnscontroles ter plaatse en een boordtabel van de ter plaatse uitgevoerde controles bijwerken; ► samen met de Beheersautoriteit, het Technisch Team en de partnerautoriteiten meewerken aan de opstelling van een communicatiestrategie communicatiestrategie en een jaarlijks communicatieplan van het programma, die voorgelegd moeten worden aan het Comité van Toezicht; ► het secretariaatswerk verzorgen van de verschillende werkgroepen die door de Beheersautoriteit of het Comité van Toezicht van het programma zijn opgericht.

5.3 Beknopte beschrijving van de beheersen controlemodaliteiten 2013:: 35.000 input ETC Template, 28 juni 2013

5.3.1

Beheersmodaliteiten

De Beheersautoriteit Wallonië voert zijn mandaat uit tot de definitieve afsluiting van het operationele programma door de Europese Commissie. De Beheersautoriteit werkt in het kader van een filosofie die gebaseerd is op zes grote principes: ► respect voor de eigenheden van de gebieden en instellingen, rekening houdend met de complexiteit van de betrokken grens, de socio-economische heterogeniteit ervan en de vele institutionele actoren; ► partnership, partnership wat een werkmethode inhoudt die op consensus berust; ► naleving van de financiële en juridische controlenormen die door de Franse en Belgische autoriteiten worden toegepast, wat een overdracht van de verantwoordelijkheid inhoudt (meer bepaald met betrekking tot de financiële controle en de certificatie van de uitgaven) volgens een cascadesysteem: cascadesysteem uiteindelijk valt de controle van de conformiteit en opportuniteit altijd onder de verantwoordelijkheid van de lidstaat waarin de eindbegunstigde gevestigd is (aangezien men zich niet kan beroepen op een “grensoverschrijdend administratief recht”); ► administratieve vereenvoudiging, vereenvoudiging meer bepaald met het oog op de verbetering van het tijdsbestek tijdsbestek waarbinnen de administratieve verwerking en de uitbetaling van de dossiers plaatsvindt en door het gebruik van vaste bedragen (onrechtstreekse kosten en personeelskosten); ► continuïteit en innovatie, innovatie door voort te bouwen op de kennis die verworven werd onder INTERREG IV; ► de toepassing van een geïntegreerd opvolgingssysteem (volledige integratie van het beheerssysteem in een geïnformatiseerde toepassing) in het kader van een resultaatgerichte aanpak. aanpak De laatste drie punten, namelijk de administratieve vereenvoudiging, de innovatie en de resultaatgerichte aanpak zijn nieuwigheden voor de programmering 2014-2020. De Beheersautoriteit neemt, neemt op basis van de Verordeningen (EG) nr. XXXXX , de volgende opdrachten op zich: zich 1.

De Beheersautoriteit staat in voor het beheer van het operationele programma overeenkomstig het principe van goed financieel beheer.

2.

Met betrekking tot het beheer van het operationele programma staat de Beheersautoriteit in voor de volgende taken: ► de activiteiten van het Comité van Toezicht ondersteunen, en aan het comité de informatie bezorgen die het nodig heeft om zijn taken uit te voeren, met name gegevens over de vooruitgang die het operationele programma geboekt heeft in de verwezenlijking van zijn doelstellingen, financiële gegevens en gegevens over de indicatoren en de fasen; ► het jaaruitvoeringsrapport en einduitvoeringsrapport opstellen en, na goedkeuring door het Comité van Toezicht, voorstellen aan de Commissie; ► aan de bemiddelende instellingen en de begunstigden de nodige informatie verstrekken voor de uitoefening van hun taken en voor de uitvoering van de concrete acties; ► een geïnformatiseerd systeem ontwikkelen voor de registratie en opslag van de gegevens over alle concrete acties, die nodig zijn voor de opvolging, de evaluatie, het financiële beheer, de controles en de audits, desgevallend met inbegrip van de gegevens over de verschillende betrokken partijen bij de concrete acties; ► erop toezien dat de gegevens bedoeld in het punt hierboven in het systeem verzameld, ingevoerd en bewaard worden en dat de gegevens met betrekking tot de indicatoren indien mogelijk per geslacht worden opgesplitst.

3.

Wat de selectie van de concrete acties betreft, staat de Beheersautoriteit in voor de volgende taken:


49


► aangepaste en transparante niet-discriminerende procedures en selectiecriteria opstellen die rekening houden met de algemene principes zoals vermeld in de artikelen 7 en 8 van Verordening (EG) nr. XXXXX , en deze na goedkeuring toepassen; ► zich ervan vergewissen dat de geselecteerde concrete actie toegewezen wordt aan het betrokken fonds en de categorie van bijstandsverlening die bepaald wordt door de prioritaire as(sen) van het operationele programma; ► aan de begunstigde een document bezorgen waarin de voorwaarden voor de hulp voor elke concrete actie omschreven worden, onder meer de specifieke vereisten in verband met de producten of diensten die voor de actie geleverd moeten worden, het financieringsplan en de uitvoeringstermijn; ► zich er vóór de goedkeuring van de concrete actie van vergewissen dat de begunstigde over het administratieve, financiële en operationele vermogen beschikt om te voldoen aan de voorwaarden vermeld in het vorige punt; ► indien de concrete actie van start gegaan is vóór de indiening van een financieringsaanvraag bij de Beheersautoriteit, zich ervan vergewissen dat de regels van de Unie en de nationale regels die van toepassing zijn op de concrete actie nageleefd worden; ► zich ervan vergewissen dat een aanvrager die onderworpen is of onderworpen had moeten worden aan een terugvorderingsprocedure in toepassing van artikel 61 van Verordening (EG) nr. XXXXX naar aanleiding van de verplaatsing van een productieactiviteit binnen de Unie, geen bijdrage van de fondsen ontvangt; ► bepalen onder welke categorieën van bijstandsverlening de uitgaven van een concrete actie vallen.

4.

Met betrekking tot het financiële beheer en de controle van het operationele programma staat de Beheersautoriteit in voor de volgende taken: ► nagaan of de medegefinancierde producten en diensten verstrekt werden, en controleren of de door de begunstigden aangegeven uitgaven door hen betaald werden en beantwoorden aan de regels van de Unie en de geldende nationale regels, aan het operationele programma en aan de voorwaarden voor steun aan de concrete actie; ► erop toezien dat de begunstigden die aan de uitvoering van de terugbetaalde concrete acties deelnemen op basis van hun werkelijk gedane kosten hetzij een afzonderlijke boekhoudkundig systeem gebruiken, hetzij een geschikte boekhoudkundige code voor alle transacties in verband met de concrete actie; ► doeltreffende en evenredige antifraudemaatregelen nemen, rekening houdend met de vastgelegde risico's; ► procedures opstellen opdat alle documenten met betrekking tot uitgaven en audits die nodig zijn om een toereikend controlespoor te garanderen, bijgehouden worden overeenkomstig de vereisten van artikel 62, punt g) van Verordening (EG) nr. XXXXX ; ► een betrouwbaarheidsverklaring in verband met het beheer opstellen, over de werking van de beheersen controlesystemen, de wettelijkheid en regelmatigheid van de onderliggende transacties en de naleving van het principe van goed financieel beheer, evenals een rapport waarin de conclusies van de verrichte beheerscontroles, de vastgestelde lacunes in de beheersen controlesystemen en alle corrigerende maatregelen die genomen werden, uiteengezet worden.

5.

De controles die overeenkomstig paragraaf 4, eerste punt, uitgevoerd worden, omvatten de volgende procedures: ► Administratieve controles met betrekking tot elke terugbetalingsaanvraag die ingediend werd door de begunstigden. ► Controles ter plaatse met betrekking tot de concrete acties. ► De frequentie en de draagwijdte van de controles ter plaatse zijn evenredig met het bedrag van de overheidssteun die aan een concrete actie besteed wordt en met het risiconiveau dat bepaald wordt door deze controles en door de audits van de Auditautoriteit over het volledige beheersen controlesysteem.

6.

De controles ter plaatse van de verschillende acties overeenkomstig paragraaf 5, tweede punt, mogen via steekproeven uitgevoerd worden.

7.

Wanneer de Beheersautoriteit ook een begunstigde van het operationele programma is, waarborgen de controlemodaliteiten bedoeld in paragraaf 4, eerste punt, een toereikende scheiding van de functies.

Naast de taken die aan de Beheersautoriteit toevertrouwd worden op basis van de Verordeningen (EG) nr. XXXXXXXXXX, heeft de Beheersautoriteit van het Interreg V-programma France-Wallonie-Vlaanderen de volgende opdrachten: ► deelnemen aan de Stuurgroep; ► de opdrachten van de audit- en certificatieautoriteiten coördineren, evenals de relaties tussen de partners en met de Europese Commissie; ► in samenwerking met de partners een communicatiestrategie en een jaarlijks communicatieplan opstellen; ► in overleg met de partners het in itinere evaluatieproces van het programma opstellen;


50

Modaliteiten voor de uitvoering van het samenwerkingsprogramma ► de beslissingen of wijzigingen met betrekking tot het operationele programma die eerder goedgekeurd werden door het Comité van Toezicht uitvoeren.

5.3.2 5.3.2.1

Controlemechanisme Algemene context

Het geheel aan beheersen controlemechanismen dat ingesteld is door de Beheersautoriteit, de Auditautoriteit, de Certificatieautoriteit en de partners van het programma is gebaseerd op een controlesysteem dat georganiseerd is rond meerdere procedures: ► De invoering van Begeleidingscomités voor elk(e) project/projectportefeuille, die halfjaarlijks bijeenkomen. ► Het halfjaarlijks activiteitenrapport omvat een financieel deel met de uitgaven die de operatoren verricht hebben, zodat het verband gelegd kan worden tussen realisaties/resultaten en gedane uitgaven. ► De schuldvorderingen die ingevoerd zijn via het informaticasysteem van het programma worden pas verwerkt wanneer het activiteitenverslag gevalideerd is. is ► De controle van de uitgaven op basis van documenten gebeurt voor de totaliteit van de voorgelegde uitgaven (eerstelijnscontrole op basis van documenten). ► Op een deel van de uitgaven die op basis van documenten gecontroleerd werden, wordt op een tweede niveau niveau eveneens een eerstelijnscontrole ter plaatse verricht, namelijk op basis van een steekproef van operatoren. De Beheersautoriteit is van plan deze eerstelijncontroles ter plaatse uit te voeren op een steekproef van minstens 10 % van de uitgaven die bij de Europese Commissie gecertificeerd zijn. ► Daarnaast voorziet de Auditautoriteit in een derdelijnscontrole (tweedelijnscontrole ter plaatse) op basis van een willekeurige steekproef van de betrokken operatoren. Deze projectaudits worden uitgevoerd door de auditoren van de drie gebiedsdelen van het programma. In dit kader wordt minimum 10 % van de uitgaven gecontroleerd, evenals de naleving van het controlespoor. ► Tot slot voert de Certificatieautoriteit ook op willekeurige basis controles uit, met een gemiddelde van 10 controles ter plaatse per jaar.

Bij de vaststelling van onregelmatigheden wordt als volgt tewerkgegaan: ► Systematische onregelmatigheden: onregelmatigheden er zal een actieplan uitgevoerd worden, dat overeengekomen werd tussen de Auditautoriteit, de Beheersautoriteit en de leidende partnerautoriteiten, om enerzijds na te gaan in welke gevallen de systematische onregelmatigheid mogelijk is en anderzijds bij bewezen onregelmatigheid de nodige correcties te waarborgen. ► Onregelmatigheden voor een bedrag van meer dan € 10.000 aan EFROEFRO-bijdrage (OLAF-gevallen): in dit kader worden de elementen voor elk van de gebiedsdelen meegedeeld aan de Europese instanties via de hiertoe aangestelde autoriteit, die parallel hiermee de Beheersautoriteit, de Certificatieautoriteit en het Gemeenschappelijk Secretariaat informeert. ► Wat het Waalse gebiedsdeel betreft, heeft de Waalse regering opdracht gegeven aan de interadministratieve OLAF-werkgroep om de vastgestelde onregelmatigheden elektronisch aan het OLAF (Europese Commissie) door te geven. Er wordt ter informatie een kopie van de doorgestuurde dossiers bezorgd enerzijds aan de vertegenwoordigers van de Waalse Regering en van de regering van de Federatie Wallonië-Brussel, en anderzijds aan de Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken en aan de Permanente Vertegenwoordiging van België bij de Europese Unie. ► Voor het Vlaamse gebiedsdeel geeft het Agentschap Economie van het Vlaams Gewest de vastgestelde onregelmatigheden via een geïnformatiseerd systeem door aan het OLAF. ► Voor het Franse gebiedsdeel geeft de nationale autoriteit de vastgestelde onregelmatigheden door aan het OLAF. Ze brengt de Beheersautoriteit, de Certificatieautoriteit en de Auditautoriteit hiervan op de hoogte, evenals de Préfet Coordonnateur, de vertegenwoordiger van de Franse Staat. ► Onregelmatigheden voor een bedrag van minder dan € 10.000 aan EFROEFRO-bijdrage: bijdrage de correcties worden opgevolgd door de eerstelijnscontroleur waaronder de betrokken operator valt, teneinde de onterecht betaalde bedragen te recupereren.

In dit kader en in alle gevallen zal het Gemeenschappelijk Secretariaat een boordtabel bijhouden om de verschillende controles en te verrichten correcties op te volgen. Deze boordtabel wordt voor opvolging ter beschikking gesteld van de Beheersautoriteit, de Auditautoriteit, de Certificatieautoriteit en de nationale leidende autoriteiten.

5.3.2.2

Financiële correcties

Om na vaststelling van een onregelmatigheid de nodige financiële correcties te waarborgen, wordt de volgende procedure ingevoerd: ► Indien het project nog niet is afgelopen en er nog schuldvorderingen moeten worden ingediend, wordt het onterecht betaalde EFRO-aandeel gerecupereerd op de volgende schuldvorderingen.


51

Modaliteiten voor de uitvoering van het samenwerkingsprogramma ► Indien het project in de afsluitingsfase verkeert en het saldodossier ingediend moet worden, wordt het onterecht betaalde EFRO-aandeel gerecupereerd bij de verwerking van het saldodossier en de betaling van de laatste EFRO-schijf. ► Indien het bedrag van de gevalideerde uitgaven na de vaststelling van een onregelmatigheid niet volstaat om het onterecht betaalde EFROEFRO-aandeel te compenseren, compenseren zal de Beheersautoriteit een procedure voor de recuperatie van het EFRO-bedrag instellen bij de betrokken operator.

5.3.3

Procedure voor de behandeling en selectie van de projecten

Tijdens zijn vergadering van 25 juni 2013 heeft het Comité van Toezicht van het programma de werkingsprincipes met betrekking tot het mechanisme voor de indiening, de behandeling en de uitvoering van de projecten gevalideerd. Om de strategische begeleiding van het programma te verbeteren en de behandeling van de ingediende projecten beter te beheersen, zal het behandelingsmechanisme gebaseerd zijn op een fundamenteel concept, de voorprojecten. voorprojecten Dit zal een verplichte fase zijn vóór de indiening van een project of projectportefeuille en het mogelijk maken de administratieve procedures voor de indiening van een project te verlichten. Daarnaast hebben de programma-autoriteiten eveneens de types projecten gevalideerd die in aanmerking komen voor financiering in het kader van het programma, namelijk: ►projectportefeuilles (bottum-up of top-down aanpak); ►projecten van het “klassieke” type (bottom-up aanpak); ►microprojecten (bottom-up aanpak). De procedures voor de indiening en behandeling van deze drie types projecten worden hierna beschreven.

5.3.3.1

Het mechanisme van de voorprojecten

Het concept van het voorproject heeft drie doelstellingen, die overigens zowel van toepassing zouden zijn op de ‘klassieke’ projecten als op de projectportefeuilles: ► het behandelingsproces vlotter laten verlopen; ► de begeleiding en de strategische beheersing versterken met het oog op de doelstellingen die zijn vastgelegd in het operationele programma; de afstemming van het voorproject op de strategie van het programma; ► een betere sturing van de strategische programmering. Concreet wordt voor elke oproep tot voorprojecten een uiterste datum vastgelegd. De fiche van het voorproject is beschikbaar vanaf de indiening via het informaticasysteem. De Beheersautoriteit en de technische bijstand, namelijk het Gemeenschappelijk Secretariaat en het Technisch Team, brengen een programma-advies uit en evalueren de fiche van het voorproject. Parallel hiermee wordt de fiche van het voorproject ter evaluatie naar elk gebiedsdeel verstuurd. Het programma-advies en de standpunten van de gebiedsdelen worden samengebracht in een tabel waarin de standpunten met elkaar geconfronteerd worden. Op basis hiervan kan de Stuurgroep voorbereid worden en krijgen de partnerautoriteiten een beeld van de standpunten van de betrokken partijen. De definitieve beslissing wordt genomen door de Stuurgroep, die zich zal uitspreken op basis van de volgende zes beoordelingscriteria: 1.

Bijdrage van het project tot de doelstellingen en resultaten van het programma.

2.

Grensoverschrijdende meerwaarde.

3.

Relevantie van de overwogen acties en resultaten.

4.

Relevantie van het partnership.

5.

Geografische zone.

6.

Kwaliteit van het budget.

Het voorproject is een noodzakelijke voorbereidende fase voor de selectie van een project/projectportefeuille. Het zal verplicht zijn om een voorproject in te dienen en de instemming van de Stuurgroep te verkrijgen voordat men een project/projectportefeuille indient. Het project / de projectportefeuille dat (die) geen groen licht heeft gekregen voor het voorproject, zal geen toegang krijgen tot de projectfiche op het geïnformatiseerd beheerssysteem. Elk voorproject krijgt na behandeling “groen licht” of “rood licht". Deze beslissing moet gemotiveerd worden met verwijzing naar de beoordeling door de Stuurgroep op basis van de zes criteria. Rood licht betekent dat het voorproject verworpen wordt en dat er geen project/projectportefeuille ingediend kan worden. De operator kan dus geen project indienen, maar hij kan wel een geamendeerd voorproject indienen bij de volgende oproep tot voorprojecten.


52

Modaliteiten voor de uitvoering van het samenwerkingsprogramma Groen licht betekent dat het voorproject aanvaard wordt, waarbij desgevallend verbeteringen/aanpassingen gesuggereerd worden. De operator kan een project/projectportefeuille indienen. Dankzij het groen licht krijgt de operator toegang tot de databank, waar hij de relevante informatie vindt voor de uitwerking van het project / de projectportefeuille dat (die) hij zal indienen. Het rood licht geeft geen toegang tot de databank. De toekenning van groen licht voor een voorproject leidt niet automatisch tot de aanvaarding van het project / de projectportefeuille.

5.3.3.2

De projectportefeuilles (bottom-up of top-down aanpak)

Vanuit de vaststelling dat er tijdens de vorige programmeringsperiode geen top-down aanpak toegepast werd, wensen de partners van het programma voor INTERREG V een meer strategische aanpak voor het beheer van de ingediende projecten te ontwikkelen door met “projectportefeuilles” te werken. Dit nieuwe concept steunt op de gemeenschappelijke wil van de partners om de INTERREG-projecten naar een hoger niveau te tillen, via de ontwikkeling van een geïntegreerde visie van het gebied en de impuls die uitgaat van gemeenschappelijke overheidsacties in domeinen waarvan de behandeling, als kritische samenwerkingsmassa en/of transversale bekommernis, het hele gebied of dynamische polen moet omvatten. Een projectportefeuille wordt als volgt gedefinieerd: “Plannen bestaande uit een cluster klassieke samenwerkingsprojecten die betrekking hebben op verschillende domeinen en thema’s, maar een gemeenschappelijke doelstelling hebben, namelijk de economische en sociale ontwikkeling van een specifiek grensoverschrijdend gebied of van de hele samenwerkingszone.” De “projectportefeuilles” steunen op de principes integratie en structurering, transversaliteit en heterogeniteit: ► Integratie en structurering van het samenwerkingsgebied: van de projectlogica overgaan naar de logica van structurerende en geïntegreerde overheidsacties, die ontzuild zijn (thematiek) en geterritorialiseerd (gebied). ► Transversaliteit van de acties: synergieën creëren tussen thematieken die bijdragen tot de verwezenlijking van een gemeenschappelijke doelstelling met betrekking tot de ontwikkeling en integratie van het samenwerkingsgebied. ► Heterogeniteit van het samenwerkingsgebied: rekening houden met de specifieke noden, kenmerken en uitdagingen van bepaalde grensoverschrijdende subgebieden en de niches en specialiteiten benutten die eigen zijn aan elk van deze subgebieden in een optiek van slimme specialisatie. Verschillende projectportefeuilles zouden betrekking kunnen hebben op een en hetzelfde gebied. De projectportefeuille beantwoordt aan een logica van projectfinanciering. Voor alle duidelijkheid, de projectportefeuille is niet verwant met structuurfinanciering of de toekenning van een globale subsidie. Tot slot zou een projectportefeuille in de hele samenwerkingszone kunnen worden toegepast. De “projectportefeuilles” streven 4 doelstellingen na: ► de impact van de interventie van het programma maximaliseren, optimaliseren en duurzaam maken; ► de aanzet geven tot een echte top-down samenstelling van de projecten; ► de effecten van de acties van de projecten gemeenschappelijk maken en vermeerderen, en daarbij redundanties en overlappingen vermijden en ruimte voor overleg mogelijk maken; ► synergieën tussen de projecten creëren. Naar het voorbeeld van het mechanisme van het voorproject zal het mechanisme van de projectportefeuille een drijvende kracht vormen in de oriëntering, begeleiding en strategische beheersing van het operationeel programma. Het draagt bij tot een verhoging van het ambitieniveau en van de prestaties van het programma. Het voordeel dat hierbij nagestreefd wordt, is dat projecten eenzelfde doelstelling hebben. Dit voordeel vloeit voort uit het hefboomeffect, de impact van de interventie en de bijdrage tot een resultaatgerichte cultuur. Tot slot heeft de projectportefeuille een meerwaarde: het effect van de projectportefeuille is meer dan de som van de effecten van de projecten waaruit deze is opgebouwd. Zo zouden twee categorieën projectportefeuilles kunnen worden toegepast: ► de grensoverschrijdende territoriale geïntegreerde portefeuille: samenstelling via een bottom-up projectoproep. Wat de geografische dekking betreft, wordt deze portefeuille toegepast in een specifiek grensoverschrijdend gebied dat ontstaat. ► de grensoverschrijdende thematische geïntegreerde portefeuille: samenstelling via een bottom-up of top-down projectoproep. Wat de geografische dekking betreft, wordt deze portefeuille toegepast op het volledige gebied of een deel ervan.

5.3.3.3

De projecten van het “klassieke" type (bottom-up aanpak)

Parallel met de uitvoering van de projectportefeuille, past het programma ook een klassieke bottom-up aanpak toe. Deze methode steunt op de voorafgaandelijke indiening van een voorproject.


53

Modaliteiten voor de uitvoering van het samenwerkingsprogramma Een project wordt enkel ingediend als het voorproject goedgekeurd werd door de Stuurgroep en ingevoerd werd via het geïnformatiseerde beheerssysteem van het programma. De behandeling van de projecten gebeurt op basis van de volgende criteria: ► relevantie en strategie van het project; ► bijdrage van het project tot de doelstellingen en resultaten van het programma; ► relevantie van de inhoud van het project; ► naleving van de horizontale principes (gelijke kansen en duurzame ontwikkeling); ► communicatie van de resultaten; ► opname van het project in een grensoverschrijdende strategie; ► geïntegreerde uitvoering van het project en structurering van de samenwerking; ► toegevoegde waarde door de samenwerking; ► financieel vermogen van de operatoren om het project uit te voeren; ► afstemming van het voorgestelde budget op de verwachte acties en resultaten.

5.3.3.4

De microprojecten

De microprojecten zullen besproken worden tijdens de vergadering van 5 december. Dit deel is momenteel niet volledig (rapport 5.0). 5.0).

5.4 Verdeling van de verantwoordelijkheid tussen de deelnemende lidstaten in geval van financiële correcties opgelegd door de Beheersautoriteit of de Commissie 2013:: 10.500 input ETC Template, 28 juni 2013

5.4.1

Terugbetaling van de hulp

► Indien de Europese autoriteiten kunnen eisen dat er een procedure wordt ingesteld voor de recuperatie van de hulp, bijvoorbeeld bij niet-gebruik van de hulp voor de geplande doeleinden en onder de vooropgestelde bijzondere voorwaarden, of wanneer een van de eindbegunstigden afziet van zijn engagement, zullen de Beheersautoriteit en de projectleiders, in samenspraak met de partners, een minnelijke schikking zoeken voor elk mogelijk geschil bij de interpretatie en uitvoering van dit akkoord. Ze kunnen hierbij zoveel als nodig een beroep doen op experten, gesprekspartners of arbiters om alle mogelijkheden tot minnelijke schikking te benutten. ► Indien deze inspanningen niet slagen, zal men zich wenden tot de lidstaat van de eindbegunstigde, die de mogelijke financiële gevolgen zal dragen van de eindbegunstigden die op zijn nationaal grondgebied gevestigd zijn.

5.4.2 Verantwoordelijkheid van de lidstaten ► Indien er bij een eindbegunstigde een procedure ingesteld moet worden voor de recuperatie van niet-verschuldigde kredieten, zullen de partners, en in het bijzonder de Beheers- en Certificatieautoriteit en de leidende autoriteiten, de nodige middelen en procedures voor de terugvordering inzetten totdat alle minnelijke of gerechtelijke verhaalmiddelen benut zijn. ► Indien deze inspanningen niet slagen, zal men zich wenden tot de lidstaat van de eindbegunstigde, die de mogelijke financiële gevolgen zal dragen van de eindbegunstigden die op zijn nationaal grondgebied gevestigd zijn.

5.5 Gebruik van de euro 2013:: 2.000 input – “Where applicable, the method chosen for the conversion of expenditure incurred in another ETC Template, 28 juni 2013 Euro”” currency than the Euro In het kader van deze programmering gebeuren alle uitgaven in euro.

5.6 Betrokkenheid van de partners Tussentijds rapport nr. 5 bis

54


5.6.1

Rol van de betrokken partners in de voorbereiding en implementatie van het samenwerkingsprogramma

2013:: 1.400.000 input ETC Template, 28 juni 2013

5.6.1.1

Partnerautoriteiten

Overeenkomstig hun regionale of nationale reglementering hebben de partnerautoriteiten de volgende taken: ► deelnemen aan de bepaling en toepassing van de communicatiemiddelen en voor de verspreiding ervan zorgen; ► de promotie en publiciteit voor het programma verzorgen; ► in een langetermijnperspectief de nieuwe grensoverschrijdende samenwerkingsacties vastleggen; ► een gemotiveerd, gedetailleerd en gezamenlijk advies uitbrengen over de opportuniteit van de uitvoering van de projecten/projectportefeuilles in het kader van de grensoverschrijdende dossierbehandeling; ► nagaan of de nationale medefinanciering die nodig is voor de realisatie van het project / de projectportefeuille beschikbaar gesteld wordt en ze desgevallend vastleggen; ► toezien op de uitvoering van het project / de projectportefeuille op het terrein, met name door een van hun vertegenwoordigers af te vaardigen naar de vergaderingen van het Begeleidingscomité.

5.6.1.2

Leidende partnerautoriteiten

Naast de bovenvermelde taken staan de leidende partnerautoriteiten in voor de volgende taken: ► de verschillende partners van het betrokken gebiedsdeel coördineren; ► nagaan of de communautaire en nationale verplichtingen worden nageleefd betreffende de normen inzake milieu, overheidsopdrachten, informatie en publiciteit en gelijkheid tussen mannen en vrouwen; ► controleren of alle uitgaven die de eindbegunstigden hebben verricht regelmatig zijn en in aanmerking komen voor nationale en communautaire financiering; ► de zo gecontroleerde uitgaven certificeren; ► de Beheersautoriteit informeren over mogelijke onregelmatigheden, de opvolging ervan verzekeren en ze indien nodig melden aan de Europese Commissie; ► steekproefsgewijs controleren of de uitgaven die de eindbegunstigden hebben verricht, regelmatig zijn en in aanmerking komen voor nationale en communautaire financiering, aan de hand van eerstelijnscontroles ter plaatse; ► de dienst en de persoon aanstellen die het betrokken gebiedsdeel zullen vertegenwoordigen bij de groep auditoren van het programma; ► de uitvoering en opvolging van de tweedelijnscontroles ter plaatse coördineren; ► de vastgestelde OLAF-gevallen aan de Commissie doorgeven via de procedures die elk van de gebiedsdelen ingesteld hebben; ► de uitvoering opvolgen van de aanbevelingen met betrekking tot systeemaudits of audits van projecten.

5.6.1.3

Het Comité van Toezicht

Het Comité van Toezicht van het INTERREG V-programma France-Wallonie-Vlaanderen bestaat uit de partnerautoriteiten van het programma. Daarbij wordt toegezien op een evenwichtige deelname van vrouwen en mannen. Het zal voor de eerste keer bijeenkomen binnen een termijn van drie maanden na de goedkeuring van het operationele programma door de Commissie. Nadien zal het Comité van Toezicht minstens één keer per jaar bijeenkomen. Een vertegenwoordiger van de Commissie neemt met raadgevende stem deel aan de werkzaamheden van het Comité van Toezicht.

De taken Het Comité van Toezicht vergewist zich ervan of de bijstand op doeltreffende en kwaliteitsvolle wijze wordt uitgevoerd, overeenkomstig Verordening (EG) nr. ….. Met het oog hierop staat het Comité van Toezicht in voor de volgende taken. Het Comité van Toezicht onderzoekt het programma en spitst zich daarbij toe op de uitvoering ervan en de gerealiseerde vorderingen om de doelstellingen ervan te bereiken. Hierbij houdt het rekening met de financiële gegevens, de gemeenschappelijke indicatoren en de specifieke indicatoren van het programma, met


55

Modaliteiten voor de uitvoering van het samenwerkingsprogramma inbegrip van de resultaatindicatoren en de vorderingen naar de gekwantificeerde doelwaarden, evenals met de fasen die vastgelegd zijn in het kader van de prestaties. ► Het Comité van Toezicht onderzoekt in detail alle kwesties die een impact hebben op de verwezenlijking van het programma. ► Het Comité van Toezicht wordt geraadpleegd en geeft advies in verband met elke wijziging die de Beheersautoriteit aan het programma voorstelt. ► Het Comité van Toezicht kan aanbevelingen doen aan de Beheersautoriteit in verband met de uitvoering en de evaluatie van het programma. Het verzorgt de opvolging van de acties die uit deze aanbevelingen voortvloeien. ► Het Comité van Toezicht onderzoekt in het bijzonder: ► elk probleem dat de verwezenlijking van het operationele programma belemmert; ► de vooruitgang die geboekt wordt bij de uitvoering van het evaluatieplan en het gevolg dat gegeven wordt aan de conclusies van de evaluaties; ► de toepassing van de communicatiestrategie; ► de uitvoering van de grote projecten; ► de uitvoering van de gemeenschappelijke actieplannen; ► de acties ter bevordering van de gelijkheid tussen mannen en vrouwen en de gelijke kansen en de acties ter bestrijding van discriminatie, met inbegrip van de toegankelijkheid voor gehandicapten; ► de acties ter bevordering van duurzame ontwikkeling; ► de acties van het operationele programma met betrekking tot de naleving van de ex ante voorwaarden; ► de financiële instrumenten. Het Comité van Toezicht onderzoekt volgende elementen en keurt ze goed: ► de methode en selectiecriteria van de concrete acties; ► de jaaruitvoeringsrapporten en einduitvoeringsrapporten; ► het evaluatieplan van het operationele programma en elke wijziging die aan dit plan aangebracht wordt; ► de communicatiestrategie van het operationele programma en elke wijziging die aan deze strategie aangebracht wordt; ► elk voorstel tot wijziging van het operationele programma dat voorgelegd wordt door de Beheersautoriteit. Voor de selectie van de projecten en de dagelijkse uitvoering van het operationele programma steunt het Comité van Toezicht op een Stuurgroep waarvan de rollen, de taken en de samenstelling toegelicht worden in punt 2.7. hierna.

De samenstelling Het Comité van Toezicht bestaat uit de daartoe gemachtigde vertegenwoordigers van de volgende partners: ► de Europese Commissie; ► de prefecturen van Nord-Pas de Calais, Picardie en Champagne-Ardenne, de regio’s Nord–Pas de Calais, Picardie en Champagne-Ardenne, de Conseils généraux van Nord, Pas-de-Calais, Aisne en Ardennes; ► Wallonië; ► de Federatie Wallonië-Brussel in België; ► het Vlaams Gewest; ► de provincie West-Vlaanderen; ► de provincie Oost-Vlaanderen; ► de Beheersautoriteit. Daarnaast zetelen de volgende personen in het Comité van Toezicht als daartoe gemachtigde waarnemers: ► een vertegenwoordiger van de Certificatieautoriteit;


56

Modaliteiten voor de uitvoering van het samenwerkingsprogramma ► een vertegenwoordiger van de economische en sociale raden van de regio's Nord-Pas de Calais, Picardie en Champagne-Ardenne ; ► een vertegenwoordiger van de Sociaal-Economische Raad van het Vlaams Gewest; ► een vertegenwoordiger van de sociaal-economische raad van Wallonië; ► een vertegenwoordiger van de bevoegde diensten inzake milieu en gelijke kansen binnen de leidende partnerautoriteiten; ► een vertegenwoordiger van de grensoverschrijdende INTERREG V-programma’s die aan het Programma France-Wallonie-Vlaanderen grenzen; ► een vertegenwoordiger van de Auditautoriteit; ► de vertegenwoordigers van het Gemeenschappelijk Secretariaat; ► de vertegenwoordigers van het Technisch Team.

5.6.1.4

De Stuurgroep

De Stuurgroep van het INTERREG V-programma France-Wallonie-Vlaanderen bestaat uit de partnerautoriteiten van het programma. Daarbij wordt toegezien op een evenwichtige deelname van vrouwen en mannen. Het zal voor de eerste keer bijeenkomen binnen een termijn van zes maanden na de goedkeuring van het operationele programma door de Commissie.

De taken De Stuurgroep heeft de volgende taken: ► de voorprojecten, projecten en projectportefeuilles die ter financiering worden voorgesteld onderzoeken onderzoeken en evalueren op basis van de gezamenlijke adviezen van de partnerautoriteiten en de technische bijstand; ► de voorprojecten, projecten en projectportefeuilles selecteren die voor INTERREG V-financiering worden voorgesteld; ► de uitvoering van de projecten/projectportefeuilles projecten/projectportefeuilles gecoördineerd opvolgen, opvolgen zowel op materieel als op financieel vlak; ► voorstellen doen aan het Comité van Toezicht om de algemene werking van het operationele programma te verbeteren, zowel op administratief en financieel vlak als op het vlak van de behandeling, de selectie van de voorprojecten, projecten of projectportefeuilles volgens criteria vastgelegd door het Comité van Toezicht, en de opvolging van projecten/projectportefeuilles die medegefinancierd worden door het EFRO.

samenstelling De samenstell ing De Stuurgroep bestaat uit de daartoe gemachtigde vertegenwoordigers van de volgende partners: ► de Prefecturen van Nord-Pas de Calais, Picardie en Champagne-Ardenne; ► de regio’s Nord-Pas de Calais, Picardie en Champagne-Ardenne; ► de Conseils généraux van Nord, Pas de Calais, Aisne en Ardennes ; ► Wallonië ; ► de Federatie Wallonië-Brussel; ► het Vlaams Gewest; ► de provincie West-Vlaanderen; ► de provincie Oost-Vlaanderen; Daarnaast zetelen de volgende personen in de Stuurgroep als daartoe gemachtigde gangmakers en/of waarnemers: ► de Beheersautoriteit en het Gemeenschappelijk Secretariaat; ► een vertegenwoordiger van de bevoegde nationale of regionale diensten inzake milieu en gelijke kansen binnen de partnerautoriteiten; ► een vertegenwoordiger van de programma’s “Convergentie” en “Regionaal Concurrentievermogen en Werkgelegenheid” van elke betrokken regio; ► een vertegenwoordiger van de Europese Commissie; ► de vertegenwoordigers van het Technisch Team.


57

Coördinatie

6 Coördinatie


58

Coördinatie

Voor deel 6 “Coördinatie” is het wachten op de regionale OP’s die momenteel niet beschikbaar zijn. Dit deel is momenteel bijgevolg niet volledig (rapport 5.0). 5.0).

2013:: 14.000 input ETC Template, 28 juni 2013 “The mechanisms that ensure an effective coordination between the Funds, the EAFRD, the EMFF and other Union and national funding funding instruments, including the coordination and possible combination with CEF, ENI, EDF and IPA and with the EIB taking into accou account the provisions laid down in the CSF as set out in Annex I of the CPR. Where Member States and third countries participate in cooperation cooperation programmes that include the use of ERDF appropriations for outermost regions and resources from the EDF, coordination coordination mechanisms at the appropriate level to facilitate effective coordination in the use of these resources.” resources.”


59

Verlichting van de administratieve last voor de begunstigden

7 Verlichting van de administratieve last voor de begunstigden


60


2013:: 7.000 input ETC Template, 28 juni 2013 “A summary of the assessment of the administrative burden for beneficiaries and, where necessary, the actions planned accompanied accompanied by an indicative timeframe to reduce administrative burden.”

De vereenvoudiging is een belangrijk element voor het operationele programma INTERREG France–Wallonie-Vlaanderen 2014-2020. De programmering 20072010 werd nog steeds gekenmerkt door een zware administratieve last, wat vele actoren ontmoedigde om zich te verenigen en samen projecten op te zetten. Om deze administratieve last te verlichten, zal de programmering 2014-2020 op de volgende elementen berusten: ► de ontwikkeling van een nieuw volledig geïntegreerd beheerssysteem ► de invoering van een nieuw concept van voorprojecten.

7.1 Nieuw volledig geïntegreerd beheerssysteem Uit de tussentijdse evaluatie van het INTERREG IV-programma is gebleken dat de uitvoering van het programma op het vlak van kosten, vereenvoudiging en efficiëntie verbeterd kon worden via de informatisering van alle informatie- en opvolgingsstromen van de projecten. De informatisering van de procedures zou dan ook op drie niveaus gebeuren: administratieve opvolging (indiening van de projecten), materiële opvolging (rapportering van de activiteiten en wijzigingen van de projecten) en financiële opvolging (schuldvorderingen, eerste- en tweedelijnscontrole, betaling van de nationale bijdragen, en onregelmatigheden). Naar aanleiding van deze vaststelling en voor de uitvoering van het INTERREG V-programma hebben de Beheersautoriteit en de partners beslist een nieuw volledig geïntegreerd beheerssysteem te ontwikkelen. Dit zal ter beschikking gesteld worden van alle betrokken partijen en van alle operatoren vanaf de eerste projectoproep voor INTERREG V. Zo zal de volledige opvolging van een voorproject, project of projectportefeuille via het geïnformatiseerd beheerssysteem verlopen, gaande van de indieningsfase tot de afsluitingsfase, via de behandeling, de financiële opvolging, de opvolging van de activiteiten- en resultatenrapporten en de opvolging van de eerste- of tweedelijnscontrole ter plaatse. Het systeem wordt per module ontwikkeld, met een testfase voor elke module, en de volledige ingebruikname is gepland voor eind juli 2014. De modules zullen ingezet worden overeenkomstig de levensfasen van een programma. De architectuur van het INTERREG V-informaticasysteem wordt zo opgevat dat de volgende bewerkingen mogelijk zijn: ► de invoer en raadpleging van de informatie vanaf een boomstructuur die toegepast wordt op het operationele programma (per prioritaire as, investeringsprioriteit, project, gebiedsdeel, leidende operator, operator, medefinancierder), wat de staat van feitelijke en financiële voortgang (behandeling afgesproken bedragen, vastleggingen, uitgaven, ...) betreft ; ► voor elk project de mogelijkheid om alle gedetailleerde gegevens (code, naam, locatie, beschrijving, operatoren, financiële staat, documenten, activiteitenrapport, indicatoren, enz.) in te voeren; ► voor elke operator de mogelijkheid om de gegevens over de schuldvorderingen in te voeren, bewijsstukken voor de betrokken schuldvordering voor te leggen en de validatiecertificaten van de uitgaven voor elke schuldvordering weer te geven; ► voor elk project en voor elk van de volgende niveaus (operator, medefinancierder, budgetposten) de mogelijkheid om alle wijzigingen in te voeren die tijdens de uitvoering van het project gevraagd of aangebracht werden en door de juiste instantie gevalideerd werden; ► informatie opzoeken via het opstellen van opzoekroosters die (met name) identificatiegegevens en financiële gegevens kruisen; ► cijfergegevens exporteren naar een spreadsheet om gekruiste gegevens te verkrijgen; ► rapporten, technische fiches, tabellen, ... afdrukken; ► informatie op een precieze datum consolideren door in de databank een versie aan te maken die gekoppeld is aan de betrokken datum, wat het mogelijk maakt de gegevens te archiveren die gediend hebben voor de certificatie van de uitgaven die aan de Europese Commissie werden doorgegeven; ► de raadpleging van de databank voor de geconsolideerde versie van een bepaalde datum (vroegere toestanden); ► een gerichte en geparametreerde raadpleging van de informatie volgens het profiel en de toegangsrechten van de gebruiker (mogelijkheid voor de systeembeheerder om de toegang tot bepaalde meer vertrouwelijke informatie te blokkeren). De ontwikkeling van een geïntegreerd beheerssysteem zou alle betrokken partijen bij het programma in staat moeten stellen hun administratieve last te verlichten, aangezien een deel van hun activiteiten geïnformatiseerd worden.


61


7.2 Invoering van een nieuw concept van voorprojecten In de tussentijdse evaluatie van het INTERREG IV-programma wordt ook gesuggereerd om het concept van voorprojecten te overwegen. Dit voorstel vertrekt van de vaststelling dat de behandelings- en beslissingstermijnen voor een groot aantal kandidaturen erg lang zijn. Om te vermijden dat de partners en de autoriteiten nutteloos tijd en personeel investeren, werd als oplossing voorgesteld om de indiening van een samenvattende projectfiche mogelijk te maken. Aan de hand hiervan zou snel nagegaan kunnen worden of het partnership, de doelstellingen, de acties en het budget beantwoorden aan de strategie van het OP. Daarna zou dan aan het partnership gevraagd kunnen worden om de voorstellen grondiger uit te werken of te heroriënteren. Tijdens zijn vergadering van 25 juni 2013 heeft het Comité van Toezicht van het programma de werkingsprincipes met betrekking tot het mechanisme voor de indiening, de behandeling en de uitvoering van de projecten gevalideerd. Om de strategische begeleiding van het programma te verbeteren en de behandeling van de ingediende projecten beter te beheersen, zal het behandelingsmechanisme gebaseerd zijn op een fundamenteel concept, de voorprojecten. voorprojecten Dit zal een verplichte fase zijn vóór de indiening van een project of projectportefeuille en het mogelijk maken de administratieve procedures voor de indiening van een project te verlichten. Het concept van de voorprojecten en de doelstellingen en praktische modaliteiten ervan worden toegelicht in punt 5.3.3 Procedure voor de behandeling en selectie van de projecten in dit rapport.


62

Horizontale principes

8 Horizontale principes


63

Horizontale principes

8.1 Duurzame ontwikkeling 2013:: 5.500 input ETC Template, 28 juni 2013 Het programma wil bijdragen tot de duurzame ontwikkeling van de samenwerkingszone. Hieronder verstaan we een economische en sociale ontwikkeling die houdbaar is vanuit milieuoogpunt en de ontwikkeling van de toekomstige generaties niet hypothekeert. De duurzame ontwikkeling streeft vijf doelen na: ► de strijd tegen klimaatverandering en de bescherming van de atmosfeer; ► het behoud van de biodiversiteit, het beheer van het milieu en de hulpbronnen; ► ontwikkelingsdynamieken volgens verantwoorde productie- en consumptiemethoden; ► de ontplooiing van alle mensen door toegang tot een goede levenskwaliteit; ► sociale cohesie en solidariteit tussen grondgebieden en tussen generaties.

Voor de periode 2014-2020 zal op de volgende manieren rekening gehouden worden met al deze doelen inzake duurzame ontwikkeling: ► Meerdere specifieke doelstellingen, zoals deze vermeld in de assen 3 “Het milieu beschermen en valoriseren door een geïntegreerd beheer van de grensoverschrijdende hulpbronnen (in de ruime zin van het woord)” en 4 “De cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s bevorderen”, dragen rechtstreeks bij tot de verbetering van de bescherming, het behoud en de valorisatie van het milieu en de natuurlijke en culturele hulpbronnen, het behoud van de biodiversiteit en de solidariteit tussen de gebieden. ► Bepaalde specifieke doelstellingen dragen onrechtstreeks bij tot deze doelen, doelen doordat ze omstandigheden creëren die bevorderlijk zijn voor de inspanningen van de regionale actoren op het vlak van bestrijding van de klimaatverandering, bescherming van de atmosfeer en behoud van de biodiversiteit. We verwijzen in het bijzonder naar de doelstellingen steun aan R&D-projecten, steun aan de groene sectoren en verspreiding van de groene technologieën in het economische weefsel. ► De impact van elk voorgelegd project op het vlak van duurzame ontwikkeling zal geëvalueerd worden op basis van een referentiekader waarin de drie volgende doelen beoordeeld worden: DOELEN INZAKE DUURZAME ONTWIKKELING

ANALYSE VAN DE BIJDRAGE TOT HET DOEL

+ = ? Draagt het project globaal genomen bij tot de volgende drie elementen? (de voorbeelden worden indicatief gegeven en moeten niet apart geëvalueerd worden)

1.

Klimaatverandering en bescherming van de atmosfeer ► ► ► ► ► ►

2.

Behoud van de biodiversiteit, beheer van het milieu en de hulpbronnen ► ► ► ► ► ►

3.

Het energieverbruik en de vraag naar energie onder controle houden Hernieuwbare energie stimuleren De stadsuitbreiding beperken omdat die autoverkeer in de hand werkt Rekening houden met de impact op de atmosfeer De broeikasgassen verminderen die verband houden met bebouwing (woningen, kantoren) De andere luchtverontreinigers verminderen

Het gebruik van ruimte door de verstedelijkte zone en de infrastructuur onder controle houden Behoud van de diversiteit van de natuurlijke habitats en de landschappen Verbetering van het ecologisch stramien Strijd tegen milieuvervuiling Rationeel beheer van de natuurlijke hulpbronnen Valorisatie van het erfgoed zodat iedereen toegang heeft tot een kwaliteitsvolle omgeving

Verantwoorde productie- en consumptiemethoden ► ► ► ►

Verbetering van de ecologische en sociale kwaliteit van de productieprocessen Vermindering van de afvalstoffen aan de bron Gebruik van ecolabels en milieucertificering Ontwikkeling van een verantwoord aankoopbeleid

► Tot slot zal de Beheersautoriteit toezicht uitoefenen op de milieueffecten van het programma, door milieueffectindicatoren op te volgen en door de tussentijdse beoordeling van de milieueffecten van het programma op te nemen in het evaluatieplan, rekening houdend met de evolutie van de contextindicatoren van de samenwerkingszone: MILIEUEFFECTINDICATOREN MILIEUEFFECTINDICATOREN


64

Horizontale principes ► Aantal acties waarin de bescherming van de biodiversiteit opgenomen is ► Aantal grensoverschrijdende acties op het vlak van beheer van natuurgebieden ► Landbouwoppervlakte waarop duurzame landbouwpraktijken plaatsvinden, wat de vervuiling beperkt (bodem, water en producten) ► Aantal ondersteunde acties voor de productie van hernieuwbare energie, en aandeel van de groene stroom in het totale geproduceerde vermogen ► Aantal geïntegreerde acties die gericht zijn op de vermindering van het energieverbruik, en betrokken doelgroep (ondernemingen en bewoners) ► Aantal geïntegreerde acties voor de beperking van het verbruik en/of de vervuiling van water, en betrokken doelgroepen (ondernemingen, bewoners) ► Aantal acties die rekening houden met het behoud van het landschap ► Aantal educatieve acties en acties die sensibiliseren voor het milieu, en populatie waarop deze acties betrekking hebben ► Aantal acties om risico’s te voorkomen en populaties te beschermen, en doelgroep waarop deze acties betrekking hebben / bedreigde doelgroep

8.2 Gelijke kansen en niet-discriminatie 2013:: 5.500 input ETC Template, 28 juni 2013 Het programma wil het principe van gelijke kansen en niet-discriminatie toepassen, door van de doelstelling toegankelijkheid een van de voornaamste principes en doelstellingen van zijn actieterrein te maken, en door de maatschappelijke integratie en beroepsinschakeling van gediscrimineerde of kwetsbare groepen te verbeteren. ► Het programma draagt in de eerste plaats bij tot de verbetering van de algemene toegang tot tot een aantal openbare diensten en beleidsstrategieën, beleidsstrategieën, en dit over de hele zone maar ook in de meest achtergestelde gebieden stedelijke en landelijke gebieden. Het gaat in het bijzonder om de acties ter bevordering van:

o

de toegang tot opleidingen (transversale prioriteit voor alle prioritaire assen van het programma);

o

de toegang tot begeleidende diensten op het vlak van ondernemerschap (prioritaire as 2);

o

de toegang tot gemeenschappelijke werkgelegenheidsdiensten en -acties (prioritaire as 4);

o

de toegang tot grensoverschrijdende diensten en infrastructuren voor gezondheid en gezondheidszorg (prioritaire as 4);

o

de toegang tot sensibiliseringsacties op gezondheids- en maatschappelijk vlak voor de meest kwetsbare doelgroepen (prioritaire as 4).

► De Beheersautoriteit zal de acties van het programma die rechtstreeks bijdragen tot gelijke kansen en de bestrijding van discriminatie opvolgen: REALISATIEREALISATIE-INDICATOREN – GELIJKE KANSEN / DISCRIMINATIE ► Aantal gerealiseerde acties voor gediscrimineerde / kwetsbare groepen ► Aantal acties voor opleiding / beroepsinschakeling die gevoerd worden in de achtergestelde grensgebieden (ingesloten landelijke gebieden, achtergestelde stedelijke gebieden)

8.3 Gelijkheid mannen-vrouwen 2013:: 5.500 input ETC Template, 28 juni 2013 Om rekening te houden met de gelijkheid tussen mannen en vrouwen wordt een dubbele aanpak gevolgd: ► een gerichte aanpak, aanpak, waarbij het programma acties ondersteunt die specifiek op vrouwen gericht zijn om de feitelijke ongelijkheid waarvan deze het het slachtoffer slachtoffer zijn te verhelpen: verhelpen opleidingen, beroepsinschakelingsacties, sensibiliseringsacties op gezondheidsvlak (verslavingen bijvoorbeeld), begeleiding bij ondernemerschap; ► een transversale aanpak opdat het element gelijkheid tussen mannen en vrouwen systematisch opgenomen wordt in alle acties die het programma steunt steunt. Het komt er hierbij op aan ervoor te zorgen dat er wel degelijk rekening wordt gehouden met de respectieve noden van mannen en vrouwen bij de lancering en uitvoering van de acties: UITDAGINGEN VAN DE DE BEVORDERING VAN DE GELIJKHEID MANNENMANNEN-VROUWEN

ANALYSE VAN DE MATE WAARIN ER REKENING MEE WORDT GEHOUDEN + = ?

Houdt het project globaal genomen rekening met de volgende vijf elementen? (de vragen worden indicatief gegeven en moeten niet apart geëvalueerd worden)

1.

Toegang tot en deelname aan de arbeidsmarkt op alle niveaus


65

Horizontale principes ► Respecteert het project het gemengde karakter van de werkgelegenheid op het vlak van kwalificatie (plaatsen en functies)? ► Ziet het project toe op de gelijke verloning (lonen en inkomen)?

2.

Deelname van vrouwen aan de oprichting en ontwikkeling van ondernemingen

► Maakt het project het mogelijk om de plaats van de vrouwen in de plaatselijke economische ontwikkeling te valoriseren (vrouwelijke bedrijfsleiders, enz.) ► Moedigt het project vrouwen aan om hun ondernemingsvermogen te ontwikkelen (loopbaanontwikkeling)?

3.

Beroepsopleiding (competenties en kwalificatie) ► Ziet het project toe op de gelijke toegang van mannen en vrouwen tot beroepsopleidingsacties? ► Ondersteunt het project mannen die willen evolueren naar een typisch vrouwelijk beroep en omgekeerd? ► Moedigt het project de kwalificatie van vrouwen aan in sectoren met weinig mogelijkheden tot professionele evolutie?

4.

Combinatie werk en gezin ► Houdt het project rekening met de levensomstandigheden van de (mannelijke en vrouwelijke) werknemers? ► Biedt het project de mannen en vrouwen de mogelijkheid hun ouderrol volledig op te nemen (werktijden, vakantie, enz.)?

5.

Evenwichtige deelname aan de besluitvorming

► Zijn de mannen en vrouwen evenveel betrokken bij de ontwerpfase van het project? ► Voorziet het project in de deelname van mannen en vrouwen aan de uitvoering ervan? ► Moedigt het project vrouwen aan om kaderfuncties op te nemen?

Daarnaast zal de doelstelling van bevordering van gelijkheid tussen mannen en vrouwen voortgezet worden bij de uitvoering van het programma via: ► de systematische opdeling naar geslacht van de realisatierealisatie- en resultaatindicatoren met betrekking tot de personen, die opgevolgd worden door de Beheersautoriteit; ► de naleving van het evenwicht tussen mannen en vrouwen in de comitologiecomitologie-instanties en het Gemeenschappelijk Secretariaat; ► de maximale deelname van de diensten van de bevoegde partnerautoriteiten van het programma aan het beleid om de gelijkheid mannen-vrouwen te bevorderen, in de comitologie-instanties van het programma, en de uitwerking van adviezen bij de behandeling van de voorprojecten en projecten.


66

Afzonderlijke elementen die als bijlagen in de gedrukte versie van het document voorgesteld worden

9 Afzonderlijke elementen die als bijlagen in de gedrukte versie van het document voorgesteld worden


67


9.1 Lijst met de voornaamste projecten waarvan de uitvoering gepland is tijdens de programmeringsperiode Tabel 12: 12: Lijst met de voornaamste projecten

Titel

Geplande datum voor bekendmaking / indiening van de projectaanvraag bij de Commissie (jaar, kwartaal)

Geplande datum voor het begin van de uitvoering (jaar, kwartaal)

Investeringsprioriteit

Prioritaire as

9.2 Prestatiekader voor het samenwerkingsprogramma Prioritaire as

Uitvoeringsfase, financiering, resultaatresultaat- of realisatierealisatie-indicator

Meeteenheid, indien van toepassing

Tussentijdse doelwaarde voor 2018

Einddoelwaarde (2022)

9.3 Lijst met de relevante partners die bij de voorbereiding van het samenwerkingsprogramma betrokken zijn ETC Template, 28 juin 2013 : 10.500 input

9.4 Uitvoeringsvoorwaarden van het programma die dankzij een bijdrage van de IPA en het ENB het financieel beheer, de programmering, opvolging, evaluatie en controle van de deelname van derde landen aan de transnationale en interregionale programma’s regelen. Tussentijds rapport nr. 5 bis

68




69

Socio-economische context van de samenwerkingszone

10 Socio-economische context van de samenwerkingszone


70

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone

METHODOLOGISCHE NOOT In dit document staat de sociaal-economische diagnose van de samenwerkingszone France-Wallonie-Vlaanderen beschreven. Daarmee willen we de evoluties die zich tijdens de vorige programmaperiode 2007-2013 binnen de verschillende gebieden hebben afgespeeld onder de aandacht brengen en onderling vergelijken. De gegevens en data die in deze diagnose zijn gebruikt, zijn gekozen op basis hun beschikbaarheid en vergelijkbaarheid voor alle gebieden. Naargelang de beschikbaarheid van gegevens, hebben we de voorkeur gegeven aan verschillende niveaus: de arrondissementen; de provincies en departementen (Henegouwen, Namen, Luxemburg, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen, Ardennes, Marne, Aisne, Oise, Somme, Nord en Pas-de-Calais); de regio's (Wallonië, Vlaanderen, Nord-Pas-de-Calais, Champagne-Ardenne en Picardie), terwijl bepaalde regionale gebieden buiten de samenwerkingszone vallen. Indien de gegevens niet beschikbaar (of niet vergelijkbaar) waren voor het laagste niveau, hebben we het daaropvolgende niveau geanalyseerd. Daarnaast is er zoveel als mogelijk geprobeerd om met de meest recente data te werken, tenzij deze data niet vergelijkbaar zijn over de verschillende regio’s (dan zijn oudere data gebruikt).

10.1 Kaart van de samenwerkingszone en de gebieden Dankzij de socio-economische diagnose en de analyse op het vlak van economie, kennis, milieu en sociodemografie, kunnen we een typologie van infraregionale gebieden onderscheiden die aanzienlijke problemen en uitdagingen gemeen hebben op het vlak van grensoverschrijdende samenwerking.

De verschillende gebieden in de samenwerkingszone naargelang hun typologie Oostende Dunkerque

Gent

Calais

Boulognesur-Mer

Saint Omer

Typologie van de gebieden met gemeenschappelijke en dynamische uitdagingen met betrekking tot economische en sociale ontwikkeling

Brugge

Kortrijk Tourcoing Roubaix Lille Tournai Lens

Stedelijke centra betrokken bij lokale samenwerking

Mons

Namur Douai Valenciennes Charleroi Arras Maubeuge

Amiens

Neufchâteau

Saint-Quentin

Beauvais Compiègne

Soissons Laon

CharlevilleMézières

betrokken bij netwerken op het gebied van economische samenwerking, universiteiten en innovatie Kustgebieden

Arlon

Creil

Oorspronkelijke industriële gebieden of die in conversie

Reims

Voorstedelijke en aantrekkelijk landelijke gebieden Voorstedelijke en geïsoleerde landelijke gebieden

Châlons-enChampagne

Omvang van grensoverschrijdende agglomeraties

Bron: EuroGeographics / Ernst & Young, 2013

Gebied van de studie

Eurometropool Duinkerke – Oostende

De kaart werd samengesteld aan de hand van bevindingen uit de diagnose, alsook van interviews op strategisch vlak en op het terrein. Zo kunnen we de volgende types gebieden bepalen: ► De stedelijke polen met:

o

De stedelijke polen van de zone, die zich niet noodzakelijk in grensgebied bevinden, maar dankzij de aanwezigheid van regionale en nationale actoren actief zijn in samenwerkingsverbanden op economisch, universitair en innovatievlak op het niveau van de zone;

o

De stedelijke gebieden in de grensstreek die actief zijn in een lokale samenwerking, aangezien dit overeenstemt met grensoverschrijdende arbeidsregio’s en leefgebieden. We onderscheiden twee gebieden van dat type die de kenmerken vertonen van grensoverschrijdende agglomeraties (stedelijke continuïteit, belangrijke grensstromen op het vlak van handelsverkeer, werk, vrijetijdsbesteding en consumptie), die een steeds sterkere interconnectiviteit bezitten en grote uitdagingen bieden inzake samenwerking op institutioneel, economisch en sociaal vlak en inzake vervoer en geconcerteerde ruimtelijke van het gebied:

De Eurometropool Lille-Tourcoing-Roubaix-Kortrijk-Tournai;


71


De agglomeratie Dunkerque-Oostende die minder groot is dan de perimeter van de Europese groepering voor territoriale samenwerking Flandre-Dunkerque-Côte d’Opale.

► De kustgebieden, die gedeeltelijk overlappen met de Europese groepering voor territoriale samenwerking Flandre-Dunkerque-Côte d’Opale, en gemeenschappelijke uitdagingen hebben inzake economische ontwikkeling, milieubescherming en risicobeheer; ► De industriële gebieden die geconfronteerd worden met zware problemen op het vlak van industriële reconversie (milieu-, economische en sociale aspecten), en vooral voorkomen in het mijngebied Lens-Maubeuge-Charleroi-Namur; ► De aantrekkelijke peri-urbane en landelijke gebieden, met een sterke economische en bevolkingsdynamiek (residentiële bevolking en toeristen), maar die geconfronteerd worden met gelijkaardige uitdagingen, hoofdzakelijk inzake ruimtelijke ordening, bescherming en valorisatie van het milieu ► De ingesloten peri-urbane en rurale gebieden, die betrokken zijn bij een nog bescheiden grensoverschrijdende samenwerking - zelfs al gaat het om grensgebieden -, zich in het hart van de samenwerkingszone bevinden (Grande Thiérarche, Ardenne) en geconfronteerd worden met gemeenschappelijke uitdagingen inzake economische en sociale ontwikkeling.


72


10.2 Economische dynamieken Dit hoofdstuk analyseert de economische dynamieken binnen de samenwerkingszone. Deze dynamieken zijn transversaal voor alle regio’s binnen die zone en gelden specifiek voor bepaalde infraregionale gebieden. Met het oog op de strategie van de Europese Unie behandelen deze analyses de volgende thema’s: ► Doelstelling 1 (gedeeltelijk ): Versterken van onderzoek, technologische ontwikkeling en innovatie ► Doelstelling 3: Verbetering van het concurrentievermogen van kmo’s en van de landbouw- en visserijsector

10.2.1 De economische prestaties en de creatie van welvaart in de samenwerkingszone 10.2.1.1

Gebied met dynamische welvaartscreatie binnen de Europese Unie in de periode 2005-2009, sinds 2008 beïnvloed door de economische crisis

In 2009 bedraagt het bruto binnenlands product (bbp) van de samenwerkingszone 2,2 % van het bbp van de EU-275. Dit onderstreept het economische gewicht van dit deel van het grondgebied voor de Europese Unie, en voor Frankrijk en België in het bijzonder. bijzonder. De productie in de samenwerkingszone is sinds 2005 met 11,5 % toegenomen tegen lopende prijzen6. Dit is minder dan de evolutie in geheel Frankrijk en België (respectievelijk 12,8 % en 17,2 %) maar meer dan het gemiddelde ritme van de EU-27 (11 %). In termen van het BBP per hoofd van de bevolking is de evolutie van de zone erg vergelijkbaar met die van de rest van de EU-27 in de periode 2005-2010 (zie grafiek), de EU-27 had een snelle groei van het BBP per hoofd van de bevolking tussen 2005-2007, maar ook een scherpe daling tussen 2008 en 2010. Het gemiddelde bbp per inwoner (24.090 euro) van de zone lag in 2010 iets hoger dan het Europese gemiddelde (EU-27), dat 24.500 euro per inwoner bedraagt, maar blijft onder het gemiddelde voor België (32.700 euro) en Frankrijk (29.900 euro). Door de economische crisis is de economische dynamiek in de Europese Unie sinds 2008 zichtbaar teruggevallen, met een daling van het bbp met 2 % tussen 2008 en 2010. Voor de samenwerkingszone wordt eveneens een achteruitgang vastgesteld, vastgesteld maar in mindere mate en op gedifferentieerde wijze (-1,2 % gemiddeld over de gebieden van de zone). Het bbp per tewerkgestelde, dat het mogelijk maakt om bij benadering de arbeidsproductiviteit te bepalen, wordt in 2009 op 64.437 euro geraamd voor de regio’s en provincies van de samenwerkingszone. De zone blijft in 2009 onder het Belgische en Franse gemiddelde, maar vertoont een dynamische evolutie (+8,3 % tussen 2005 en 2009). Deze goede positie kan mogelijk verklaard worden door de economische specialisatie in performante activiteiten in de verschillende gebieden zoals in dynamische industriële sectoren (farmacie, nieuwe materialen (textiel en metallurgie), kunststofindustrie, (agro)voedingsindustrie) en daarnaast de beperkte aanwezigheid van tertiaire activiteiten met een lagere productiviteit. Gezien het hogere groeiritme van het bbp per inwoner in vergelijking tot het EU-27-gemiddelde, en het relatief goed standhouden tegen de crisis sinds 2008 (het groeiritme in de samenwerkingszone bleef relatief hoger ten opzichte van het nationale groeiritme in Frankrijk of België), is de samenwerkingszone duidelijk een dynamisch economisch gebied dat een belangrijke plaats innneemt in de Europese Unie. Toch zijn er binnen de zone verschillen in de economische toestand en ontwikkelingen te onderscheiden.

10.2.1.2

Creatie van welvaart dicht bij het Europese gemiddelde, maar gedifferentieerd verdeeld over de samenwerkingszone

De samenwerkingszone wordt gekenmerkt door een grote heterogeniteit tussen de gebieden waaruit ze bestaat, zowel binnen als tussen de Belgische en Franse gebieden: ► In 2010 varieerde het bbp per inwoner bijvoorbeeld van 59 % (Thuin) tot 154 % (Gent) van het Europese gemiddelde (EU-27).

o o

Bepaalde gebieden in Wallonië (Philippeville, Dinant, Virton, Thuin, Bergen, Soignies en Ath) en de departementen Aisne, Ardennes en Pas-deCalais blijven meer dan 10 % onder het Europese gemiddelde (EU-27). De andere gebieden bevinden zich dicht bij het Europese gemiddelde of liggen er beduidend boven.

► Tussen 1995 en 2010 bedroeg de gemiddelde groei 2,65 % voor de samenwerkingszone tegenover 3,46 % voor de EU-27. Slechts enkele Belgische arrondissementen (Oudernaarde, Moeskroen, Doornik, Bastogne, Ieper) vertonen een groeipercentage dat hoger ligt dan het EU-gemiddelde.

5

Het gemiddeld bbp / inwoner van de EU-15 is niet beschikbaar op de Eurostat-webite. Het bruto binnenlands product van de samenwerkingszone wordt berekend door de bbp’s van de Belgische arrondissementen en van de Franse regio’s in de samenwerkingszone samen te voegen (beschikbaar granulariteitsniveau).

6


73

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Bepaalde gebieden combineren overigens een laag gemiddelde op het vlak van bbp per inwoner met een zwakke groei (Virton, Soignies, Dinant, Aisne). In de Waalse en Vlaamse gebiedsdelen leunt het gemiddelde bbp per inwoner in 2009 dicht aan bij het Europese gemiddelde (105%) en bij het gemiddelde van de Franse departementen (96%), maar dit deel van het gebied vertoont wel de grootste groeidynamiek van de zone en blijkt ook beter bestand tegen de gevolgen van de recente crisis dan de Franse departementen (respectievelijk -2,3% en -3,8%).

Gemiddelde jaarlijkse groei van het BBP / hoofd

UE-27 : 3,46%

Tournai Mouscron Bastogne Namur Neufchâteau Thuin Marche-en-Fa... Ath Dinant Philippeville Mons Charleroi Soignies Arlon Virton

Versant flamand

Versant wallon

Versant français

Nord Pas-de-Calais Somme Marne Ardennes Oise Aisne

2,83% 2,50% 2,18% 2,01% 1,95% 1,74% 1,49% 3,45% 3,34% 3,39% 3,44% 3,13% 2,86% 2,81% 2,78% 2,65% 2,39% 2,46% 2,17% 2,41% 1,40% 1,18%

Oudenaarde Ypres Veurne Tielt Brugge Diksmuide Gent Oostende Courtrai Roeselare 0,80% 0,80%

3,50% 3,48% 2,87% 3,06% 3,06% 2,98% 2,98% 2,81% 2,97% 2,49% 1,30% 1,30%

1,80% 1,80%

2,30% 2,30%

Territoire en zone non éligible

2,80% 2,80%

3,30% 3,30%

3,80% 3,80%

Territoire en zone éligible

Bron : Eurostat, 1995-2010


74

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Evolution comparée du PIB/hab moyen de periode 1995 Vergelijkende evolutie van het gemiddelde BBP / hoofd over over de periode 1995-2010 sur la période 1995 - 2010 34 000 Belgique België

France Frankrijk Union européenne (27 pays) EU-27 24 000 Zone de coopération Samenwerkingsgebied

14 000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

1995-2010 Vergelijkende evolutieEvolution van het gemiddelde / hoofd over de periode 1995-2009 comparée duBBP PIB/hab moyen - Frankrijk sur la période 1995-2010 - France 34 000 Marne

France Nord Somme

24 000

ArdennesOise Aisne

Pas-de-Calais

14 000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Vergelijkendeevolutie evolutievan vanhet hetgemiddelde gemiddeldeBBP BBP/ hoofd / hoofd over periode 1995-2009 Vergelijkende over dede periode 1995 – 2010 België België 34 000

België West Vlaanderen

Oost Vlaanderen Namen

24 000 Luxemburg

Henegouwen

14 000 1995 1996

1997 1998 1999

2000 2001

2002 2003 2004

2005 2006

2007 2008 2009 2010

Bron : Eurostat, 1995-2010


75


BBP per inwoner in euro (2010) (2010) Frankrijk Nord Aisne Ardennes Pas-de-Calais Somme Oise Marne

België

% EU27 EU27 gemiddelde

23200

95%

25900

106%

20200

84%

20400

84%

20400

84%

23700

99%

23000

95%

28800

118%

24680

101%

Gent

37 600

154%

Oudenaarde

27 800

114%

Brugge

32 700

133%

Diksmuide

21 900

89%

Ieper

26 400

108%

Kortrijk

33 200

136%

Oostende

24 700

101%

Roeselare

33 700

138%

Tielt

33 000

135%

Veurne

29 500

121%

Aat

17 800

73%

Charleroi

24 000

98%

Bergen

20 300

83%

Moeskroen

24 700

101%

Soignies

19 000

78%

Thuin

14 500

59%

Doornik

25 600

104%

Aarlen

22 900

94%

Bastenaken

22 600

92%

Marche-en-Famenne

24 700

66%

Neufchâteau

23 500

75%

Virton

16 100

66%

Dinant

18 500

75%

Namen

26 900

110%

Philippeville

15 400

63%



76


10.2.1.3

Een samenwerkingszone bestaande uit vier types economische ontwikkelingsgebieden

De verschillen in bbp per inwoner die binnen de zone vastgesteld worden, wijzen op lokaal vlak op een specifieke economische en demografische ontwikkeling die de grenzen tussen de Franse regio’s en Belgische provincies overstijgt, en complexer is dan de traditionele tegenstellingen tussen stedelijk en landelijk gebied of tussen kust en hinterland. Er tekenen zich vier types zones af, die een indeling in categorieën van samenwerkingsgebieden op economisch vlak7 mogelijk maken: ► De dynamische stedelijke polen op weg naar metropolisatie, metropolisatie, bijvoorbeeld rond Gent en het metropoolgebied Rijsel enerzijds, en de dynamische, maar kleinere stedelijke polen anderzijds.

o

o

In de metropolen Lille en Gent is er een concentratie van industriële en tertiaire economische activiteiten, nationale en Europese onderzoeks- en opleidingscentra en culturele activiteiten op regionale schaal. Deze metropolen onderscheiden zich door hun sterke economische competitiviteit en aantrekkelijkheid (voor inwoners, studenten, toeristen, werknemers). Ze beschikken bovendien over performante transportinfrastructuur en communicatienetwerken, waardoor ze geografisch gezien een steeds sterkere invloed uitoefenen op de voorstedelijke gebieden en de kleinere naburige stadspolen. In dat opzicht is de economische werking van de metropool Rijsel vandaag duidelijk grensoverschrijdend rond de driehoek Rijsel-Doornik-Kortrijk die 2 miljoen mensen telt. In de periode 2007-2013 is de invloedssfeer uitgebreid: de economische metropoolvorming omvat vandaag een perimeter van 3,8 miljoen mensen (grootstedelijk gebied Rijsel) en strekt zich uit over de stedelijke en voorstedelijke gebieden van de westelijke mijnregio, de gebieden in reconversie en de stedelijke gebieden van de mijnregio tot Pas-de-Calais (Lens, Douai, Arras) en de Samber (Maubeuge/Bergen); Dit geheel omvat eveneens stedelijke polen zoals Charleroi, Namen, Kortrijk, Brugge, Amiens of Reims, die een concentratie vertonen aan centra voor hoger onderwijs, openbare en culturele infrastructuur en economische en politieke beslissingscentra die stedelijk toerisme aantrekken. Elk van deze gebieden valt op door zijn specifieke dynamiek, en ontwikkelt zich in nauwe samenhang met nabije aantrekkelijke plaatsen zoals Brussel (Charleroi) of Île de France (Amiens, Reims).

► De kustzones vormen het tweede dynamische geheel van de zone. Vanuit economisch standpunt zijn dit grote toeristische trekpleisters met een groter aantal overnachtingen door niet-inwoners en een belangrijker vastgoedmarkt dan in de andere gebieden van de zone. Deze gebieden zijn rijk aan overnachtingsinfrastructuur, die georganiseerd wordt volgens de plaatselijke troeven en bevorderd wordt door de ontwikkeling van het kusttoerisme. Deze economische aantrekkelijkheid wordt in de hand gewerkt door de aanwezigheid van grote havens die de kuststreek structureren (Brugge-Zeebrugge, Oostende, Gent (meer in binnenland gelegen zeehaven), Boulogne-sur-Mer, Duinkerke, Calais), en die een belangrijke troef vormen voor de ontwikkeling van de logistieke functie in de samenwerkingszone en de inclusie van de gebieden van het achterland. Zo hebben heel wat industriële ondernemingen de haven van Gent als locatie voor hun distributie- en/of productieplatform gekozen in de autosector (Honda, Volvo), de metaalnijverheid (Arcelor-Mittal), de textielsector (Hanes) en de elektriciteit (windmolenpark van Electrabel). De haven van Brugge-Zeebrugge heeft een moderne infrastructuur ontwikkeld die geschikt is voor roroschepen en containerschepen. Dit is een belangrijke Europese speler in het transport van nieuwe wagens. Het is tevens een van de voornaamste Europese terminals voor gas en voor de import van vloeibaar aardgas. Hieruit blijkt dat de kuststreek een complex dynamisch geheel vormt. Er spelen economische belangen, van zowel stedelijke, toeristische als ecologische aard, die soms een bedreiging vormen voor kwetsbare risicogebieden. Voor bepaalde problematieken waarmee deze gebieden kampen, biedt een grensoverschrijdende aanpak een passende oplossing. ► De samenwerkingszone omvat eveneens stedelijke en industriële gebieden in reconversie die geconfronteerd worden met reële uitdagingen wanneer het erop aankomt een territoriale strategie te bepalen voor economische ontwikkeling en aantrekkingskracht. Deze gebieden waren historisch sterk gespecialiseerd in de mijnbouw, textiel- en staalindustrie, die sterk te lijden heeft gehad van desindustrialisering. Dit type zone bevindt zich hoofdzakelijk in Belgisch en Frans Henegouwen, de streek van de Samber, de Denderstreek, Duinkerke en het departement van Nord of Pas-de-Calais (Lens) of sommige Ardense zones. Sommige Vlaamse gebieden worden ook getroffen door problemen van reconversie en verlaten industrieterreinen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de bredere regio rond de Leievallei, Kortrijk en Gent. Inzake reconversie stippen we voorts nog de linnen- en textielindustrie aan in West- en OostVlaanderen. Alleen de modernste staalfabrieken blijven voortbestaan, zoals in het havenindustriegebied van Duinkerke. Kenmerkend voor deze gebieden is hun hogere werkloosheidsgraad, eerder laaggeschoolde bevolking, dalende demografie. ► Deze gebieden kampen met tegengestelde reconversiebewegingen : verarming van gebieden die bestaan uit kleine, voorheen industriële stadspolen zoals rond de Samber en in de ‘Grande Thiérache’, structurele uitbreiding van de tertiaire sector in stedelijke polen zoals in Lens dankzij toeristische ontwikkeling (erkenning van het mijnpatrimonium door de UNESCO, culturele voorzieningen), herindustrialisering door diversificatie van activiteiten rond nieuwe functies zoals biotechnologie (Bergen), vrije software (Soissons) en het beheer van bestaande logistieke infrastructuren en communicatie (Valenciennes). Men constateert een toenemende onderlinge economische afhankelijkheid van deze gebieden met regionale grootstedelijke systemen (Valenciennes, Douai en Lens ten opzichte van het metropoolgebied Rijsel, Charleroi ten opzichte van Brussel). ► Tot slot omvat de samenwerkingszone ook landelijke en peri-urbane gebieden in mutatie, weinig dichtbevolkt. We onderscheiden twee types zones:

o

o

7

De aantrekkelijke landelijke en peri-urbane zones zoals de sterk gespecialiseerde landbouwzones (Marne, Oise) en de peri-urbane zones die onder invloed staan van een metropool en beïnvloed worden door het lokale woon-werkverkeer. Deze zones maken gebruik van hun overvloedige ruimte door een economische specialisatie in de primaire sector (landbouw, bosbouw). De diversificatie van de activiteiten, de endogene ontwikkeling en de opvang van nieuwe bevolkingen vormen essentiële problemen voor dit type zone. De ingesloten landelijke en peri-urbane zones. Dit type bevindt zich in bepaalde gevallen in het centrum van de zone en aan weerszijden van de grens, bijvoorbeeld in de Franse departementen Aisne en Ardennes, de streek van Grande Thiérache, de Belgische arrondissementen Dinant, Neufchâteau of Virton. Daardoor hebben ze soms te kampen met een gebrek aan infrastructuur (moeilijke bereikbaarheid met het vliegtuig en via het spoor, gebrek aan multimodale platformen en uitgeruste activiteitenzones, enz.) en aan een lokaal dienstenaanbod. Het toeristische patrimonium, telewerken, het aantrekken van residentiële verblijven en de sociale economie kunnen opportuniteiten betekenen voor dit type gebieden.

Typologie uit de analyses van Ernst & Young, die steunen op de regionale strategische diagnoses en interviews op het terrein.


77


10.2.2 De economische specialisatie van de zone 10.2.2.1

Ondanks haar heterogene karakter kenmerkt de economische zone zich door het grote belang van de verwerkende nijverheid, de landbouw en de niet-marktdiensten.

Sleutelgegevens van de samenwerkingszone (Bron (Bron:: Eurostat, 2009 ; Insee, 2009) ► De landbouw vertegenwoordigt:

o o

2 % van de bruto toegevoegde waarde8 van de regio’s en provincies van de samenwerkingszone in 2009. 3 % van de totale werkgelegenheid, tegenover 1,5 % in België en 2,9 % in Frankrijk in 2009.

► De industrie vertegenwoordigt:

o o

17,6 % van de bruto toegevoegde waarde van de regio’s en provincies van de samenwerkingszone in 2009. 15,3 % van de totale werkgelegenheid, tegenover 13,7 % in België en 14,7 % in Frankrijk in 2009.

► De bouwsector vertegenwoordigt:

o o

7,1 % van de bruto toegevoegde waarde van de regio’s en provincies van de samenwerkingszone in 2009. 6,9 % van de totale werkgelegenheid, tegenover 6,1 % in België en 7 % in Frankrijk in 2009.

► De marktdiensten vertegenwoordigen:

o o

47,6 % van de bruto toegevoegde waarde van de regio’s en provincies van de samenwerkingszone in 2009. 41,6 % van de totale werkgelegenheid, tegenover 49,4 % in België en 45,4 % in Frankrijk in 2009.

► De niet-marktdiensten9 dragen bij tot:

o o

25,8 % van de bruto toegevoegde waarde van de regio’s en provincies van de samenwerkingszone in 2009. 33 % van de totale werkgelegenheid, tegenover 29,3 % in België en 29,7 % in Frankrijk in 2009.

In het algemeen onderscheiden de Belgische gebiedsdelen zich van de Franse gebiedsdelen door een lagere toegevoegde waarde in de landbouw en de nietmarktdiensten, ten gunste van een relatief grotere activiteit in de industrie, de bouw en de marktdiensten (respectievelijk 2 %, 1 % en 0,8 % hoger dan de verdeling van de bruto toegevoegde waarde voor de Franse gebiedsdelen).

8

De bruto toegevoegde waarde wordt gedefinieerd als het verschil tussen de eindwaarde van de productie en de waarde van de goederen aangewend tijdens het productieproces. Men spreekt van ‘bruto’ TW indien de investeringsafschrijvingen niet afgetrokken worden. 9 Onder niet-marktdiensten verstaat men diensten die gratis verstrekt worden of aan economisch verwaarloosbare prijzen (openbare administratie, sociale economie). Tussentijds rapport nr. 5 bis

78


BTW verdeling per sector in de samenwerkingszone in 2009 Totale BTW in marktprijzen (M€)

Landbouw, bosbouw en visserij

Industrie (exl. bouw)

Bouw

Marktdiensten

Nietmarktdiensten

België

105 645,7

1,2%

18,5%

7,6%

48,0%

24,7%

Oost-Vlaanderen

36 386,2

0,8%

20,7%

8,5%

48,3%

21,7%

West-Vlaanderen

30 623,9

1,7%

20,1%

8,4%

48,7%

21,1%

Henegouwen

24 095,5

0,8%

16,6%

5,7%

47,4%

29,5%

Luxemburg

5 123,4

2,3%

13,7%

8,4%

44,6%

31,0%

Namen

9 416,7

1,3%

12,6%

5,8%

47,2%

33,2%

Frankrijk

155 579,8

2,9%

16,6%

6,6%

47,2%

26,8%

Champagne-Ardenne

30 240,3

8,7%

17,5%

6,4%

42,5%

24,9%

Picardie

38 602,0

2,7%

18,0%

6,6%

47,3%

25,4%

Nord-Pas de Calais

86 737,5

1,0%

15,6%

6,6%

48,8%

28,1%

Bron : Eurostat, 2009 *waarvan wetenschappelijke en technische activiteiten; administratieve en ondersteunende diensten, kunst, evenementen en recreatieve activiteiten, andere

diensten, huishoudelijke activiteiten, financiële en verzekeringsactiviteiten, infromatie en communicatie, immobiliën. * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken

Verdeling van de werkgelegenheid in de samenwerkingszone in 2009

België

Totaal aantal werkenden (in duizenden)

Landbouw, bosbouw en visserij

Industrie (ongerekend bouw)

Bouw

Marktdiensten

Nietmarktdiensten

1 735,2

2,6%

14,1%

7,5%

43,1%

32,7%

Oost-Vlaanderen

555,6

1,9%

16,5%

7,7%

44,9%

29,0%

West-Vlaanderen

503,0

2,9%

19,5%

7,0%

44,0%

26,5%

Henegouwen

425,8

1,4%

14,3%

6,7%

42,7%

34,8%

Luxemburg

90,3

4,5%

10,9%

9,1%

40,2%

35,3%

Namen

160,5

2,2%

9,5%

6,7%

43,7%

37,9%

Frankrijk

2 731,8

3,5%

16,6%

6,4%

40,2%

33,4%

Champagne-Ardenne

535,2

5,6%

17,0%

6,4%

38,5%

32,5%

Picardie

679,7

3,2%

17,6%

6,6%

39,0%

33,6%

Nord-Pas de Calais

1 516,9

1,6%

15,1%

6,3%

43,0%

34,0%

België

4 454,3

1,5%

13,7%

6,1%

49,4%

29,3%

Frankrijk

26 757,2

2,9%

14,7%

7,0%

45,7%

29,7%

Bron : Eurostat, 2009 * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken

De gebieden van de samenwerkingszone zijn sterk heterogeen ondanks bepaalde punten van overeenkomst: ► De Vlaamse provincies onderscheiden zich door het grote belang van de industriële activiteiten, buiten de bouwsector, met voor West-Vlaanderen een proportioneel groter aandeel van deze sector in de werkgelegenheid (19,5 %); ► Nord-Pas de Calais en de provincie Henegouwen vertonen een vrij gelijkaardig profiel, met een gemiddeld belang van hun industriële sector en hun marktdienstensector, wat vooral wijst op de structurele uitbreiding van de tertiaire sector in deze regionale economieën. De provincies Luxemburg, Champagne-Ardenne en Picardie kenmerken zich door een sterke landbouwsector (respectievelijk 4,5 %, 5,6 % en 3,2 % van de regionale werkgelegenheid);


79

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone ► Champagne-Ardenne en Picardie onderscheiden zich door de zwakke positie van hun marktdienstensector, zowel wat hun aandeel in de toegevoegde waarde als in de regionale werkgelegenheid betreft, in vergelijking met de gemiddelden van de samenwerkingszone en de nationale gemiddelden.

Overzicht van de economische specialisaties per regio Secundaire sector Primaire sector

Granen, varken, zuivel, rundvlees, tuinbouw, hout

Vlaanderen

Granen, zuivel rundvlees en hout Wijnbouw, alfalfa, gerst en hennep Koolzaad en suikerbieten Hout

Wallonië

Champagne-Ardenne

2e secteur 1

3e secteur 1

Chemische industrie (voornamelijk in Antwerpen - buiten de zone)

Agro-voedingsindustrie

Metaalverwerkende nijverheid

Logistiek, hotel en restaurant

Farmaceutische industrie

Rubber- en plastieknijverheid

Metaalverwerkende nijverheid (gieterij)

Logistiek, horeca


Metaalverwerkende nijverheid

Autoindustrie

Picardie

Suikerbieten, granen, groenten voor verwerking, aardappelen


Nord-Pas de Calais

Granen, melk, aardappelen, groenten en visvangst


1 In functie van de

10.2.2.2

Tertiaire sector (verkoop)

1er secteur 1

Productie van elektrische apparatuur, computers,machines Productie van transportmateriaal (auto, trein)

Logistiek, handel

Plastiek-verwerking

Logistiek, horeca

Ijzer- en staalindustrie

Distributie, logistiek, financiële activiteiten en verzekeringen

specialisatie-indexen en de toegevoegde waarden in 2009 (Bron : ICN – IWEPS, INSEE, 2011)

Belangrijke sectoren in verandering

Het economische weefsel van de samenwerkingszone wordt historisch bepaald door het belang van de industrie en de landbouw, wat zich vertaalt in een specialisatie van de subregionale gebieden in sectoren die vandaag volop in verandering zijn

agro--voedings voedingsindustrie, visserijsector:: sterke ontwikkelingsassen De landbouwsector, de agro industrie, aquacultuur en de visserijsector In bepaalde regio’s is het belang van de landbouw aanzienlijk gebleven, zoals in Ardennes, Somme, de provincie Luxemburg of West-Vlaanderen. De gediversifieerde en productieve landbouw heeft bepaalde lokale specialiteiten sterk weten te valoriseren (wijnen in Champagne-Ardenne, suikerbieten in Picardie en Champagne-Ardenne, tuinbouw rond Gent, varkenshouderij en tuinbouw in West-Vlaanderen, melkveehouderij in de Vlaamse Ardennen, rundveehouderij rond Brugge, in Oost-Vlaanderen en in Wallonië met het Belgische Witblauw ras, hout in de zone Namen – Henegouwen - ChampagneArdenne, etc). Deze landbouwrijkdom zorgde voor de vestiging van een sterke agro-voedingsindustrie, met de aanwezigheid van grote groepen met internationale uitstraling over de hele samenwerkingszone (Bonduelle, Saint-Louis Sucre, Roquette, Lesaffre International, Téréos, Mc Cain, maar ook in diverse deelsectoren zoals de aardappelen groentenverwerkende sector (diepvriesgroenten), vooral in de streek rond Roeselare en vlees in West-Vlaanderen), enerzijds in de landbouwgebieden zelf en anderzijds in de havengebieden van de zone (bijvoorbeeld Duinkerke voor het branden van koffie). In West- en Oost-Vlaanderen is de aanwezigheid van de landbouwveilingen (bv. REO-veiling in Roeselare) en enkele proefcentra (zoals Inagro, PCG en PCS) van belang. De sectoren van de zeevisserij en de aquacultuur passen zich meer en meer aan aan die nieuwe productiecontext (dure olie, sterke lokale blootstelling aan intracommunautaire concurrentie,…). De zeevisserij- en aquacultuursector bestaat haast uitsluitend uit micro-ondernemingen en kmo’s. Deze worden weinig op de hoogte gebracht van de uitdagingen op het vlak van concurrentie en innovatie. Op basis van deze troeven worden de landbouw- en agro-voedingssectoren voor hun ontwikkeling geconfronteerd met drie grote uitdagingen: ► De overschakeling naar een groene landbouwsector, met name door de ontwikkeling van korte ketens voor bevoorrading-productie-distributie, het gebruik van meer milieuvriendelijke en zuinige productiemethodes of de ontwikkeling van biolandbouw. Deze laatste vertegenwoordigde in 2011 6,9 % van de 10 Waalse oppervlakte oppervlakte cultuurgrond (OCG), tegenover 1% of minder voor de andere regio’s van de samenwerkingszone; ► Het behoud van het concurrentievermogen van de sectoren, met name door zich te richten op de productie van voedingsmiddelen met hoge toegevoegde waarde. Zo is West-Vlaanderen de belangrijkste Europese producent van diepvriesgroenten; ► Het gebruik van agrarische hulpbronnen in andere economische domeinen (energie, groene chemie/bio-economie, farmaceutica, transport). In dit opzicht beschikt de samenwerkingszone over echte troeven en grensoverschrijdende mogelijkheden met een dynamiek van innovatie en structurering van het

10

De oppervlakte cultuurgrond (OCG) betreft een statistisch instrument om het gebied te meten dat wordt aangewend voor landbouwproductie. Het omvat het akkerland, grasland en meerjarige gewassen.


80

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone economische weefsel in deze domeinen, aan Franse kant met de mondiale concurrentiecluster Picardie/Champagne-Ardenne “Industries et Agroressources”, of het expertisecentrum voor CO²-vrije energie PIVERT, aan Waalse kant met de concurrentiecluster WAGRALIM in Gembloux en aan Vlaamse kant met BioBase Europe, het Science Park “Flanders’ FOOD”, “Fabriek voor de Toekomst” voor voeding, expertisecentrum voeding van KATHO en het project Thought 4 Food in West-Vlaanderen. ► De aquacultuur- en visvangstsector kunnen een beroep doen op technologische vernieuwingen (innovaties van de transformatie- en verpakkingsprocessen, producten voedingsinnovatie), diversificatie van activiteiten en hun aanwezigheid op de markt in de vorm van ‘niches’, waardoor ze beperkt zijn blootgesteld aan economische onzekerheid (visvangst naar aquacultuur, aquacultuur naar markten met sterk groeipotentieel of met grote toegevoegde waarde: op specifieke soorten, algenkweek, etc.).

De belangrijkste industriële sectoren: tussen kwetsbaarheid en opleving Hoewel relatief veel vormen van industriële activiteit aanwezig zijn , kent de regio historisch een aantal sterke industriële specialisaties in de agrovoedingsindustrie, maar ook in de autoauto-industrie, industrie de metaalnijverheid en de textielsector. textielsector Bepaalde gebieden tot slot kenmerken zich door vaak sterk lokale nicheactiviteiten (glassector rond de vallei van de Bresle in het zuidwesten, Picardie, het spoor in de regio rond Valenciennes, luchtvaart in Picardie en Charleroi). Wallonië kent overigens een sterke specialisatie in de farmaceutische sector (met bedrijven zoals UCB en Glaxo) en Vlaanderen en WestHenegouwen in de technische textielsector (bijvoorbeeld het bedrijf Sioen voor beschermende kledij en voor gecoate weefsels of Wollux dat vlaggen produceert, …). In bepaalde sectoren vinden momenteel diepgaande veranderingen plaats, zoals in de auto- of metaalindustrie. Die sectoren zien zich op structureel vlak geconfronteerd met de toenemende internationale concurrentie, en op conjunctureel vlak met de vertraging van de Europese en internationale vraag. In Wallonië heeft de metaalnijverheid daardoor tussen 2005 en 2009 het aantal arbeidskrachten met ongeveer 15 % zien afnemen, terwijl de sector van rubberen kunststofproductie of de chemiesector iets minder dan 10 % van zijn werknemers verloor. In bepaalde gebieden krijgen de traditionele sectoren bovendien met extra grote problemen te kampen doordat ze gespecialiseerd zijn in de productie van halfafgewerkte producten , en sterk afhankelijk zijn van grote opdrachtgevers die vaak buiten de regionale gebieden gevestigd zijn (auto-onderdelen en –uitrusting in Champagne-Ardenne, metaalnijverheid en chemie in Vlaanderen). In de traditionele industriële sectoren van de samenwerkingszone vinden er momenteel drie wezenlijke veranderingen plaats: ► Een dynamiek van (technologische) innovatie in sectoren die historisch gericht zijn op activiteiten met een lage techologische intensiteit (agrovoedingsindustrie, textiel- en metaalnijverheid in bepaalde zones); ► Een dynamiek van zoeken naar nieuwe groeimogelijkheden, in het bijzonder door een sterkere oriëntatie op buitenlandse groeimarkten. ► Een dynamiek van ontwikkeling in nieuwe nichesectoren (groene chemie in Picardie en Champagne-Ardenne, auto-uitrusting in Wallonië (de firma AW Europe fabriceert navigatiesystemen en Valéo LED verlichting voor de automobiel industrie), technisch textiel, smart plastics en “blue energy” in West- en Oost-Vlaanderen, bio-based economie in Gent. In West-Vlaanderen ontstonden dankzij de reconversie van de textielsector, de hout-, de meubel- en de vlassector sterke kmo’s die soms zelfs uitgroeien tot wereldspelers (bv. Unilin, Quickstep, etc.) Bovendien vullen bepaalde historische sectoren aan weerszijden van de grens elkaar echt aan. Dit zien we bijvoorbeeld in de metaalnijverheid waar de Franse en Waalse industrie gespecialiseerd is in de gieterij, terwijl de Vlaamse industrie overgestapt is naar de fabricage van metaalproducten, maar er is ook een link mogelijk tussen de bio-technologie in Oost-Vlaanderen, de agro-voedingsindustrie in West-Vlaanderen en de landbouw en agro-voedingsindustrie in Frankrijk, of tussen de farmaceutische sector in Wallonië en de gezondheidszorg in andere delen van het gebied.

dienstensectoren: sectoren: uitgesproken specialisatie van de gebieden De belangrijkste diensten De economieën van de samenwerkingszone kennen momenteel een uitbreiding van de tertiaire sector, al is de tertiaire sector nog steeds minder uitgebouwd dan in Frankrijk dan in België. Parallel met het ontstaan van nieuwe tertiaire sectoren zien we in bepaalde subregionale gebieden meerdere historische specialisaties: ► De activiteiten op het vlak van transporttransport-logistiek blijven economisch belangrijk, in het bijzonder voor goederentransport, en worden bevorderd door de centrale ligging van de samenwerkingszone in Europa, een dicht netwerk aan transportinfrastructuur en transnationale assen, het bestaan van grote havens en de exportgerichtheid van de regio’s in de samenwerkingszone. Zo is Nord-Pas de Calais de eerste regio van Frankrijk wat het aantal transportbedrijven betreft (40 op 100 km2 in 2005). Wallonië geniet van de concurrentiecluster Logistics in Wallonia. Deze ontving in 2013 het Europese ‘Bronze’ label als erkenning voor zijn innovatiedynamiek. De logistieke sector in West-Vlaanderen steunt op de aanwezigheid van de luchthaven van Wevelgem en van belangrijke platformen, zoals bijvoorbeeld het internationaal transportcentrum LAR (Lauwe, Aalbeke, Rekkem). ► De handel en distributie zijn voor bepaalde gebieden gebaseerd op de historische verankering van grote groepen, bijvoorbeeld het departement Nord met de groepen Auchan, La Redoute en 3 Suisses. ► Het toerisme is in bepaalde gebieden van de zone een goed verankerde economische sector: sector: kusttoerisme, erfgoedtoerisme in de steden, groen- en watertoerisme in de Belgische Ardennen, plattelandstoerisme in de Westhoek. De toeristische aantrekkingskracht van de zone is sterk toegenomen met de opkomst van nieuwe producten die verband houden met cultuurtoerisme (Louvre-Lens), historisch toerisme (erkenning van het mijnbekken als UNESCOwerelderfgoed) en herdenkingstoerisme (sites van de Eerste Wereldoorlog). De voorbije tien jaar evolueerde de toeristische activiteit echter naar een nieuw evenwicht tussen de gebieden in de samenwerkingszone, met een toename van de toeristische intensiteit in de Franse regio’s (+43,3% in Picardie tussen 2007 en 2011) en een relatieve daling van het aandeel van de Waalse provincies die in het verleden de overhand hadden. De toeristische intensiteit blijft dynamisch aan Vlaamse kant en het aantal overnachtingen is toegenomen van 29% tot 31% van alle overnachtingen in de zone (cf. onderstaande tabel).


81


Regionale intensiteit van toerisme (Jaarlijks aantal nachten per 1.000 inwoners voor hotels en campings) Aandeel in het samenwerkingsgebied 2011

Evolutie 20072007-2011

2002

2007

2011

Vlaanderen Oost-Vlaanderen

1 191

+12,0%

3%

4%

5%

West-Vlaanderen

6 803

+1,2%

26%

25%

26%

Wallonië Henegouwen Luxemburg Namen

654

+10,3%

1%

2%

3%

7 761

-17,9%

38%

36%

30%

2 259

-11,2% Frankrijk

11%

10%

9%

Champagne-Ardenne

2 746

+9,9%

8%

9%

11%

Picardie

2 599

+43,3%

6%

7%

10%

Nord-Pas de Calais

1 782

+5,3%

6%

6%

7%

Samenwerkingsgebied

25 795

-2,2%

-

-

-

Bron: Eurostat, 2012. * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken


82


10.2.2.3

Toekomstsectoren in ontwikkeling, maar waarvan de grensoverschrijdende structureringsgraad verschilt

Naast de traditionele sectoren zien we in de samenwerkingszone nieuwe sectoren opkomen die passen in de regionale strategieën voor economische specialisatie en innovatie, en die binnen de gebieden gebaseerd zijn op de traditionele sectoren, hun knowhow, hun netwerken en hun troeven.

Toekomstsectoren volgens volgens hun graad van grensoverschrijdende grensoverschrijdende structuur en potentieel voor grensoverschrijdende ontwikkeling Het belang van de sectoren in de samenwerkingszone Ontwikkelen van agrarische sector en groene chemie

Hoog

Biotechnologie Houtsector

Gemiddeld Toerisme

Gezondheidszorg, Farmacie Luchtvaart, transport ICT

NTIC

Eco-constructie Dienstverlening aan personen en bedrijven

Laag

Laag

Matig

Hoog

De uitstraling op de regionale economieën Groot potentieel voor innovatie

Potentieel van grensoverschrijdende ontwikkeling

Bron : Nomenclatuur van de sectoren die Ernst & Young voorstelde en die gevalideerd werden tijdens de workshops ‘Economie’ en ‘Innovatie’ op 21 maart 2013. Hiërarchisering van de huidige grensoverschrijdende structureringsniveaus en van het grensoverschrijdende ontwikkelingspotentieel door Ernst & Young, op basis van interviews op het terrein en van ervaringen uit vorige Interreg-programma’s ► De zone is bijzonder goed geplaatst om sectoren te ontwikkelen die inspelen op de uitdagingen inzake duurzame ontwikkeling en groene economie:

o

De houtsector kan voordeel halen uit de aanwezigheid van grote bossen en goed verankerde vaardigheden in bepaalde gebieden (Belgische Ardennen, Champagne-Ardenne) om nieuwe “groene” afzetmogelijkheden te ontwikkelen: productie van hout voor energieopwekking, valorisatie van hout als bouwmateriaal;

o

De (agro)voedingsnijverheid en de landbouwgrondstoffenindustrie (groene chemie/bio-economie, energie, biobrandstoffen) ontwikkelen zich in de gehele samenwerkingszone rond enkele grote innovatiepolen, rond enkele grote (agro)voedingsbedrijven, maar ook via een weefsel van dynamische en innovatieve kmo’s.

o

De biotechbiotech-sector, die steunt op een sterke historische aanwezigheid in en rond de Universiteit van Gent (VIB, Bio Base Plant) op de competitiviteitspool BIOWIN, het competentiecentrum voor de biochips Eppendorf Array Technologies (Wallonie) en op de aanwezigheid van belangrijke actoren in het domein van de chemie, de agro-voedingsindustrie in West-Vlaanderen en de farmaceutica. De school Paris-Tech (onderzoek in biotechnologie) in Reims draagt ook bij aan deze dynamiek. participe également à cette dynamique.

► De zone beschikt ook over grote troeven om nieuwe sectoren te ontwikkelen op het vlak van gezondheid en verzorging (“Care”), in het bijzonder in de farmaceutische nijverheid. Zo groeit deze laatste bedrijfstak sterk in Wallonië, waarbij het aandeel in de regionale verwerkende nijverheid gestegen is van 11 % in 2000 naar 20 % in 2009 (met bepaalde groeiende Waalse bedrijven zoals Bone Therapeutics bijvoorbeeld en grote internationale bedrijven). Hiermee werd “Care” in 2009 de eerste subsector in termen van toegevoegde industriële waarde; ► De transportsectoren van de zone zijn door hun diversiteit en de aanwezigheid van grote innoverende actoren bijzonder goed geplaatst om te profiteren van de stijgende wereldwijde vraag, zowel collectief (luchtvaart, stadsvervoer, spoor, binnenvaart) als individueel (auto’s), en zich aan te passen aan de nieuwe eisen in verband met minder vervuilend transport. In de tertiaire sector ontstaan er ook nieuwe sectoren onder het dubbele effect van een daadkrachtig lokaal overheidsbeleid en de ontwikkeling van de social profit sector. In het bijzonder: ► De digitale sector en de creatieve economie halen in bepaalde stedelijke polen voordeel uit de actieve ontwikkeling van innovatieve startende bedrijven in heel uiteenlopende domeinen: rond de vrije software in Soissons, digitale videospelen (gaming) in Roubaix en Kortrijk (Howest), de Pôle Ubiquitaire in Rijsel, of rond I-MINDS, sociale media en 3D-printing in Vlaanderen, design in Kortrijk, het kaderprogramma Creative Wallonia dat beoogt creativiteit en innovatie tot een hoeksteen van het Waalse project te maken, de Google-projecten in Henegouwen, en het Microsoft Innovation Centre in Bergen, de Ecampus van de Eurometropool, enz.


83

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone ► De sector van de persoonsgebonden dienstverlening is in volle expansie, en biedt grote ontwikkelingsmogelijkheden in de zone (hoge geboortecijfers, vergrijzing van de bevolking, groeiend fenomeen van peri-urbanisering, toename van het aantal afhankelijke personen). In Nord-Pas de Calais wordt de toename van het aantal gezinnen dat hiervan gebruikmaakt op +9 % geraamd tussen 2010 en 2020. Dit vertaalt zich overigens in grote kansen voor de sociale economie, vooral in de gebieden die met de grootste sociale problemen te kampen hebben. De sociale economie telde in 2009 meer dan 230.000 werknemers en 14.000 sterk groeiende instellingen in Nord-Pas de Calais (+3,2 % tussen 2008 en 2009) (bron: Observatoire transfrontalier de l’économie sociale et solidaire, 2010).

10.2.3 De concurrentiekracht van de zone 10.2.3.1

Een zone met gemeenschappelijke attractiviteitsfactoren

De samenwerkingszone beschikt, net als geheel België en Frankrijk, over heel wat troeven inzake economische attractiviteit. Tussen 2009 en 2012 presteerden zowel België als Frankrijk relatief goed op internationale concurrentiekracht-barometers. In 2012 neemt Frankrijk de 9de plaats ter wereld in volgens het klassement van de UNCTAD (United Nations Conference on Trade and Development). Wat de impact van de directe buitenlandse investeringen (DBI)11 en van de buitenlandse dochterondernemingen in de economie betreft (toegevoegde waarde, werkgelegenheid, lonen, fiscale inkomsten, export, uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling en kapitaalvorming), komt het land ook op de 9de plaats. België is over deze periode van de 17de naar de 4de positie wereldwijd geëvolueerd, en neemt met betrekking tot de impact van de DBI en van de buitenlandse dochterondernemingen in de economie een gelijkaardige positie in. In lijn met de positie van Frankrijk en België op wereldniveau beschikt de samenwerkingszone overeen aantal elementen van economische aantrekkingskracht: ► Het aantal buitenlandse investeringsprojecten bewijst in de eerste plaats dat de samenwerkingszone volop participeert in de dynamische ontwikkeling van België en Frankrijk. Tussen 2007 en 2011 werden er 450 DBI-projecten opgetekend in de regio's en provincies die deel uitmaken van de samenwerkingszone (Bron: Ernst & Young, European Investment Monitor 2012) ► In België trekken Wallonië en Vlaanderen (respectievelijk 25,5 % en 48,4 %) momenteel meer DBI-projecten aan dan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De sectoren waarin wordt geïnvesteerd zijn vooral de verkoop en marketing (eerste betrokken activiteitssector), de industrie en de logistiek.

o o

Zo vertoont Wallonië een bijzonder grote dynamiek in de logistiek en de distributie, in de chemie en de farmaceutische industrie, dankzij troeven als de luchthaven van Charleroi (creatie van 3.000 rechtstreekse banen, en waarschijnlijk een groot aantal onrechtstreekse banen) en het nieuwe industriepark Aéropole in de buurt van Charleroi (voor startende en hoogtechnologische ondernemingen). In België zijn de provincies Henegouwen en Oost-Vlaanderen in het algemeen de meest dynamische gebieden op het vlak van DBI.

11

De directe buitenlandse investeringen (DBI) betreffen de internationale bewegingen van kapitaal dat werden gerealiseerd binnen de samenwerkingszone met als doel een dochteronderneming op de richten, te ontwikkelen of te handhaven en/of de controle (of een aanzienlijke invloed) uit te oefenen op het beheer van een onderneming.


84


Aantal DBI (2007(2007-2011) Europese Unie

3906

Frankrijk

2694

Nord-Pas de Calais

141

Champagne Ardenne

46

Picardie

60

België

775

West-Vlaanderen

36

Oost-Vlaanderen

69

Henegouwen

80

Namen

11

Luxemburg

7

Bron: Ernst & Young database, European Investment Monitor 2012 ► De Franse activiteitssectoren waarop de DBI een impact hebben zijn de bedrijfsdiensten, software en industriële uitrusting. In 2011 was Frankrijk overigens de tweede belangrijkste investeerder in België (17 DBI), na de Verenigde Staten (38 DBI). ► De attractiviteit van de zone vertaalt zich eveneens in de aanzienlijke ontwikkeling van het toerisme in de verschillende types gebieden: kusttoerisme, het inzetten op de “kunststeden” in Vlaanderen en aandacht voor erfgoed (huidige invoering van het label “Ardennen”), groen toerisme in landelijke gebieden, herdenkingstoerisme, enz. Deze ontwikkeling van het toerisme in de samenwerkingszone is even belangrijk voor de binnenlandse als voor de buitenlandse bevolking. ► De toeristische stromen wijzen op een sterk ontwikkelingspotentieel in de samenwerkingszone dat zich evenwel geografisch onevenwichtig zou kunnen verdelen tussen kust en binnenland en tussen de Franse en Belgische gebiedsdelen.

o o

Zo telt de horecasector meer werknemers in België dan in alle aangrenzende Franse departementen samen. In België nemen steden uit de samenwerkingszone zoals Gent evenzeer een belangrijke plaats in. Het is echter in de arrondissementen aan de Belgische kust dat deze sector het grootste aandeel in de werkgelegenheid vertegenwoordigt (bv. Brugge, Oostende). Aan Franse kant ligt de werkgelegenheid in de toeristische sector heel wat lager dan in België, en is deze geconcentreerd in de metropool Rijsel en de kuststreek. De toeristische sector biedt dus nog veel potentieel in de landelijke gebieden, met name in het geografische hart van de zone, het departement Ardennes (groen, cultureel en herdenkingstoerisme).

► De attractiviteit van de verschillende gebieden in de samenwerkingszone kan ook gemeten worden aan de grensoverschrijdende grensoverschrijdende stromen en bevolkingsbewegingen in de zone. In dit verband blijkt uit het onderzoek van de langetermijnevolutie dat het grenssaldo niet in evenwicht is, en eerder in het voordeel van de Belgische gebiedsdelen van de samenwerkingszone uitdraait. De ondernemingen in de Belgische grensstreek werven frequenter aan dan in de regio Nord-Pas de Calais, vooral de gebieden die niet rechtstreeks aan België grenzen. Deze stromen houden echter meer verband met bepaalde sectoren (met name de verwerkende nijverheid).

o o

De situatie in de Vlaamse zone is divers , maar vertoont positieve saldi, vooral voor het zuiden van het gebied. De grensarrondissementen Moeskroen en Kortrijk zijn voorbeelden van de gebieden die gekenmerkt worden door een netto-uitstroom van de bevolking. In de Franse zones Picardie en Champagne-Ardenne is er een grote bevolkingsuitstroom naar andere regio’s, of naar België. De gebieden van de zone worden ook gekenmerkt door gedifferentieerde studentenstromen. studentenstromen In 2008 bedroeg het aandeel van de Franse studenten in de Belgische universiteiten 7,5 %. De openstelling van het Belgische onderwijssysteem is gunstig voor de Franse studenten en gaat ten koste van Frankrijk, met name voor bepaalde specifieke opleidingen (algemene geneeskunde, kinesitherapie, enz.). De studentendynamiek tussen de gebieden van de samenwerkingszone sluit perfect aan bij de demografische dynamiek, en is ongunstig voor bepaalde landelijke gebieden en gunstig voor de meer dynamische stedelijke polen.

De samenwerkingszone beschikt dus over tal van attractiviteitsfactoren. Het is dus van essentieel belang dat er rekening wordt gehouden met de specifieke eigen dynamiek en evolutie van de verschillende gebieden van de zone, en dat de link gelegd wordt met de situatie inzake logistieke infrastructuur (cf. infra).


85


10.2.3.2

Een dynamisch economisch weefsel dat een aantal verschillen in concurrentievermogen binnen de zone blootlegt

Uit de analyse van het economische weefsel en de ondernemingen van de samenwerkingszone blijkt dat het concurrentievermogen geleidelijk g aan een nieuwe dynamiek kent. De mogelijkheden zijn echter niet in elk gebied dezelfde. ► Op basis van de analyse van het economische weefsel van de zone kunnen 2 subgehelen onderscheiden worden:

o

o

De dichtbevolkte en dynamische gebieden zoals Vlaanderen en de Eurometropool: in deze gebieden, waarin meer dan de helft van de werknemers van de zone geconcentreerd is, zijn de grote gr ondernemingen erg belangrijk, maar is er ook een groot aantal micro-ondernemingen. micro Rekening houdend met de bevolkingsdichtheid en de mogelijkheden in deze zones is de ondernemersdynamiek belangrijk.

Aan Franse zijde stelt men een hogere dichtheid vast van bedrijven in het noorden van de zone. De regio Nord-Pas de Calais beschikt immers over een rijk en dicht economisch weefsel dat nieuwe bedrijven aantrok in de samenwerkingszone, meerbepaald tussen 2008 en 2009 (+16% bedrijven in de regio – Bron: Insee 2010). Sinds 2009 zien we wel de effecten van de crisis in dit gebied. Ten opzichte van de bevolkingsdichtheid is de concentratie aan bedrijven er sindsdien eerder beperkt. Deze situatie komt enerzijds doordat veel mensen in loondienst werken, anderzijds doordat de gevestigde instellingen er eerder grote bedrijven zijn. Nord-Pas de Calais distantieert zich bijvoorbeeld omdat de meerderheid van de bedrijven er meer dan 100 werknemers telden in 2010 (Bron: Insee 2010).

In België is de verdeling van het aantal ondernemingen als volgt : 60% in Vlaanderen, 30% in Wallonie en 10% in Brussel. Dit komt grosso modo overeen met de verdeling van de bevolking in België (bron: ( FOD Economie, eind 2011). De KMO’s en microondernemingen met tussen de 1 en de 50 werknemers, zijn relatief beter vertegenwoordigd in Vlaanderen (63%) ten opzichte van 26% in Wallonië en 11% in Brussel (source: Unizo, 2009).

Minder dichtbevolkte gebieden zoals Champagne-Ardenne, Champagne Picardie en Wallonië, waar het aandeel van de micro-ondernemingen micro groter is dan dat van de grote ondernemingen. In deze zones is er in bepaalde domeinen een grote afhankelijkheid van buitenlandse werkgevers (in 2011 is 19 % van de werkgelegenheid in Picardie afkomstig van buitenlandse groepen), wat de noodzaak van de bevordering van an het ondernemerschap onderstreept. De oprichting van bedrijven blijft echter beperkt. beperkt

In Wallonië zijn er minder ondernemingen geconcentreerd in de provincies Namen en Luxemburg Luxemburg dan in de provincie Henegouwen (maar maar Namen en Luxemburg zijn ook minder dicht bevolkt). bevolkt) Het belang van micro-ondernemingen ondernemingen is meer uitgesproken in ChampagneArdenne (23% van de werknemers binnen instellingen in 2012) en in Picardie (20%) dan in Nord-Pas Pas de Calais.

De groei van het aantal ondernemingen is duidelijk lager in Picardie en in Champagne-Ardenne Ardenne dan in Nord-Pas de Calais. Het groeiritme daalt echter meer in Nord-Pas de Calais dan in Champagne-Ardenne of in Picardie sinds 2009.

Verdeling van werknemers naar bedrijfsgrootte in de Franse regio's (2010)

Frankrijk

Aantal Totaal aantal loontrekkenden in 2010

22 181 035

ChampagneArdenne 434 741

Nord Nord-Pas de Calais

Picardie

1 320 304

569 267

Bron : Insee, 2010 ► Wat de oprichting van ondernemingen betreft, zijn de gebieden van de samenwerkingszone er sinds 2008 allemaal op vooruitgegaan, behalve de provincie Namen waar het aantal ondernemingen tussen 2009 en 2010 gedaald is.

o

Bij de beoordeling van de oprichtingen/sluitingen /sluitingen moet er rekening worden gehouden met de ondernemingsdichtheid van elk gebied: de Vlaamse gebieden en Nord-Pas de Calais hebben een hoge ondernemingsondernemings en bevolkingsdichtheid en zijn dus niet te vergelijken met de peri-urbane peri of landelijke zones.


86

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Binnen de zone verloopt de oprichting van ondernemingen sterk heterogeen: zo doet de groei die tussen 2008 en 2009 vastgesteld werd, zich vooral voor in de provincies Henegouwen en Oost-Vlaanderen en in Nord-Pas de Calais. De Belgische gebiedsdelen lijken daarbij beter bestand tegen de crisis in 2009-2010, terwijl de Franse regio’s door een lagere groei worden getroffen. Uit het percentage faillissementen blijkt bovendien duidelijk dat de overlevingskansen aanzienlijk hoger liggen aan Vlaamse kant dan aan Waalse of Franse kant. Zo bedraagt het overlevingspercentage van de ondernemingen die 5 jaar geleden werden opgericht in 2011 71,3 % in Vlaanderen tegenover 64,7 % in Wallonië. Het overlevingspercentage op 3 jaar bedraagt in 2009 71,2 % in Champagne-Ardenne, 63,3 % in Nord-Pas de Calais en 60,6 % in Picardie.

o o

Aantal bedrijven in 2010

Evolutie 08-09

Evolutie 09-10

Overlevingskans sinds 2006

ND

553 491

9,34%

11,51%

3 369 566

8,62%

1,72%

ND

Belgische gebied Oost-Vlaanderen

220 253 77 197

12,81% 15,91%

9,65%

5 jaar in 2011

11,07%

West-Vlaanderen

70 882

7,38%

10,51%

Henegouwen

46 146

16,25%

9,71%

Luxemburg Namen Franse gebied Champagne-Ardenne

9 401 16 627 250 526 49 732

8,05% 14,59% 12,52% 8,98%

12,90% -2,63% 2,65% 1,53%

64,7% in Wallonië

60,6% 63,3%

België Frankrijk

Picardie

62 832

8,55%

2,98%

Nord-Pas de Calais

137 962

15,98%

2,91%

71,3% in Vlaanderen

3 jaar in 2009 71,2%

Bron : Insee, 2009-2010 *de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken ► Als we kijken in welke sectoren er ondernemingen worden opgericht, duiken er ook regio-specifieke elementen op.:

o o

Zo worden er in het Waalse Gewest meer ondernemingen opgericht in de dienstensectoren (bouw, kleinhandel, horeca); In de 3 Franse regio’s zien we ook een specialisatie in de bouwsector (gemiddeld 20,9 % van de opgerichte ondernemingen), de handel, het transport en diverse diensten (gemiddeld 20,01 % van de opgerichte ondernemingen) tegenover 11,5 % en 10,4 % in de industrie en de managed services.

De verandering van het economische weefsel in de samenwerkingszone is dus aan de gang. De ingezette evoluties moeten voortgezet en uitgediept worden, met name door te investeren in domeinen met een hogere technologische intensiteit die het concurrentievermogen van de kmo’s-micro-ondernemingen kunnen versterken, meer bepaald de domeinen innovatie en technologieoverdracht.

10.2.3.3

De dynamiek rond grensoverschrijdende innovatieve sectoren kan worden versterkt

Zowel in België als Frankrijk wordt de samenwerkingszone gekenmerkt door een krachtige evolutie op het vlak van innovatie, netwerkopbouw en onderzoek en ontwikkeling om het economisch weefsel te versterken. ► In het Franse deel van de samenwerkingszone zijn zo acht competitiviteitspolen met kwaliteitslabel ontwikkeld: I-Trans, Industrie & landbouwgrondstoffen, Aquimer (de cluster van de visserijproducten), TEAM² (milieutechnologieën toegepast op stoffen en materialen), UP-TEX (geavanceerde textielmaterialen), MAUD (materialen voor huishoudelijk gebruik), Picom (handelsindustrie) en Nutrition Santé Longévité.

o

Twee van deze clusters zijn internationaal ingesteld: I-Trans, gevestigd in Nord-Pas de Calais en in Picardie, is gespecialiseerd in de domeinen duurzaam vervoer over land en logistiek; de cluster Industrie & landbouwgrondstoffen is gespecialiseerd in de ontwikkeling van plantaardige chemie en industriële biotechnologieën (Champagne-Ardenne en Picardie).

o

De pool Materalia (gevestigd in Charleville-Mézières) kan eveneens vermeld worden als één van de knooppunten op vlak van competitiviteit van materialen. Deze pool spitst zich toe op innovatie van materialen en methodes. In samenwerking met de Waalse pool MecaTech betreft dit de eerste grensoverschrijdende cluster op het gebied van materialen.

► In België richt het innovatiebeleid zich ook op geavanceerde sectoren.

o

Vlaanderen steunt 4 strategische onderzoeksonderzoeks- en expertisecentra om dit type sectoren te stimuleren: IMEC (nano-elektronica en nanotechnologie), VIB (biotechnologieën), VITO (energie, milieu- en materiaaltechnologieën, bodemonderzoek) en I-MINDS (ICT en bandbreedte). Vlaanderen steunt ook het Vlaams Kenniscentrum Water (VLAKWA) en I-Cleantech Vlaanderen dat zich op de cleantechsector richt. Daarnaast focust de provincie WestVlaanderen – die ook al de hoofdzetel van het VLAKWA telt – zich op drie belangrijke clusters: de agro en voedingscluster, de ‘materials en plastics cluster’ (PlasticVision, Flanders inShape) en de ‘Blue-energy cluster’. De provincie Oost-Vlaanderen focust eerder op logistiek, innovatief textiel en biotechnologie.

o

Wallonië beschikt over 6 competitiviteitspolen: in het kader van het ‘Plan Marshall 2.Vert’ werd het clusterbeleid voor de competitiviteitspolen in 2005 geïntroduceerd in Wallonië. Dit beleid beoogt de regio te positioneren als een competitief industrieel gebied op wereldvlak. In dit opzicht vormt het clusterbeleid een toekomstgerichte industriële benadering die belangrijke middelen verzamelt in die economische zones die groei en werkgelegenheid scheppen. De 6 Waalse competitiviteitspolen betreffen: GreenWin (groene chemie en duurzame materialen); BioWin (biotechnologieën en gezondheid); WagrALIM (agro-industrie); MecaTech (werktuigbouwkunde); Logistics in Wallonia (transport/logistiek); Skywin Wallonie (luchtvaart en ruimtevaart). De eerste 4 competitiviteitspolen zijn rechtstreeks in de samenwerkingszone gevestigd. De competitiviteitspolen vormen tegenwoordig een prioriteit binnen het Waals economisch beleid. In 2012 was het aantal aangesloten ondernemingen verdrievoudigd. Het totaal bedroeg toen 550 leden, waarvan bijna 80% kmo’s.


87

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone o

Mogelijke uitbreiding van initiatieven die een systematische grensoverschrijdende samenwerking nastreven tussen de expertisecentra van de samenwerkingszone (zoals het TANDEM project dat zich richt op de centra in West-Vlaanderen en Nord-Pas de Calais die actief zijn in 5 vooraf bepaalde domeinen). De mogelijke uitbreidingen kunnen van geografische of thematische aard zijn (en willen zo meer sectoren beslaan).

► In de samenwerkingszone worden de banden tussen de productieve wereld en de kenniswereld binnen elk gebied overigens versterkt door de industriële netwerken en het bestaan van talrijke spin-offs van universiteiten en de onderzoekswereld:

o

Zo zien we in België initiatieven op het vlak van bouwondernemingen (Cap 2020, Eco-Construction), duurzame energie (TWEED in Wallonië en ‘Green Bridge Incubator and Science Park’ in West-Vlaanderen), hergebruik van vast afval van allerlei aard (Val+), geluidstechnologieën, digitale toepassingen en beeldtechnologie (TWIST), kunststoffenverwerking (Plastiwin), fotonica en ICT (Infopôle).

o

In Frankrijk zijn in de regio Nord-Pas de Calais 7 lokale productienetwerken gegroepeerd (Textile-confection, Dentelle Calais, Faience de Desvres, Mecartois, France et Broderie, Clubtex, Texile Maison,…) en 11 expertisecentra op het vlak van de digitale creativiteit / beeldtechnologie, agrovoedingsindustrie, de autosector, logistiek, toerisme, de houtsector, mechanica en industriële uitrusting …

o

Dankzij deze dynamiek van R&D en innovatie bestaan er concrete complementariteiten en ontwikkelingen tussen de Belgische en Franse gebieden, met name voor de polen gezondheid en innovatief textiel (momenteel vindt een denkoefening plaats over een Frans-Vlaamse grensoverschrijdende competitiviteitspool), voor de polen nieuwe materialen en composietmaterialen (bijvoorbeeld het Frans-Waalse project Polychanvre), voor logistiek en agro-voedingsindustrie. Om het onderzoek optimaal te benutten, werken Franse en Belgische netwerken samen om hun ervaringen en dienstenaanbod uit te wisselen. Deze uitwisselingen tussen competitiviteitspolen en ‘centres of excellence’ van de samenwerkingszone worden overigens gepromoot door interuniversitaire partnerschappen op te richten, zoals de ontwikkeling van gezamenlijke masters, zowel met Vlaanderen als met Wallonië, en het bijeenbrengen van onderzoeksinstellingen. Deze complementariteiten worden ook in de kijker gezet en benut, zoals gebeurd is met de Frans-Waalse deelname aan de wereldtentoonstelling van Shanghai 2010. Ze dragen in sterke mate bij tot de attractiviteit van de samenwerkingszone en staan borg voor een sterke innovatiedynamiek en een uitbreiding van het assortiment met een hogere toegevoegde waarde als resultaat.


88


10.2.4 De sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor de zone m.b.t. de economische thematieken van de Europese Unie (met uitzondering van onderzoek en innovatie) Dankzij de analyse van de economische dynamieken konden de sterktes en zwaktes van de samenwerkingszone op dit gebied worden aangetoond, evenals de kansen en bedreigingen waarmee deze gebieden te maken krijgen voor de periode 2014-2020. Deze analyses werden per thematische doelstelling van de EU voorgesteld, en brachten een aantal uitdagingen aan het licht op het vlak van grensoverschrijdende samenwerking voor de volgende programma’s.

10.2.4.1

Thematiek nr. 3: Verbetering van het concurrentievermogen van kmo’s

STERKTES ► Een sectorale specialisatie, die duidelijk de sporen draagt van de vroegere dominantie van de industrie, en op weg is naar diversificatie, dankzij een constant evolutie in de richting van de dienstensector ► Een sterke internationale gerichtheid en een sterke aantrekkingskracht van de samenwerkingszone voor directe buitenlandse investeringen, toerisme en studenten ► Aanwezigheid van grote, innovatieve internationale groepen die de stuwende kracht vormen op het economische weefsel ► Sterke competitieve sectoren die mee zijn met de veranderingen in hun sector ► Aanwezigheid van nieuwe sectoren met een groot innovatie- en ontwikkelingspotentieel ► Een sterke dynamiek inzake oprichting van nieuwe bedrijven (ook al hebben deze nog een groot verbeteringspotentieel (in vergelijking met het gewicht van de demografische regio's)

ZWAKTES ZWAKTES ► Weinig innovatief Waals en Frans economisch weefsel dat zich toespitst op activiteiten met lage en middelhoge toegevoegde waarde ► Een behoorlijke economische dynamiek die echter zwaar is getroffen door de crisis en waarvan de impact heterogeen is naar gelang van de gebieden ► Een sterke afhankelijkheid van het economische weefsel en van bepaalde grote multinationale ondernemingen ► Meeste bedrijven nog steeds te veel gericht op de nabije markten en te weinig op de internationele markt ► Een nog te beperkte verspreiding van ICT in het economisch weefsel, als gevolg van een gebrek aan tijd en middelen bij micro-ondernemingen en kmo’s om zich bezig te houden met de mogelijkheden van de nieuwste digitale ontwikkelingen ► Een zich nog ontwikkelende lokale economie (toerisme, diensten aan personen, de sociale economie’ ESS) die nog zwak staat in bepaalde gebieden met nochtans aanzienlijke behoeften (Grande Thiérache, Ardenne) ► Laag overlevingspercentage van bedrijven ► Toegang tot openbare aanbestedingen aan beide zijden van de grens beperkt door het gebrek aan harmonisatie en zichtbaarheid van de elektronische platformen voor openbare aanbesteding ► Een gebrek aan een herkenbaar ‘merk’ voor het grensoverschrijdend gebied, wat de globale attractiviteit van de samenwerkingszone vermindert.

► Een jonge bevolking in Frankrijk en Wallonië…

► ... maar sommige gebieden hebben moeite om een jonge beroepsbevolking aan te trekken

► Aanzienlijke en evenwichtige grensoverschrijdende stromen van Franse werknemers in België en Belgische consumenten in ► Grote verschillen in de scholingsgraad tussen het Franse Frankrijk gebied met zorgwekkende opleidingsindicatoren en de Belgische provincies

► Een aanzienlijk belang voor de landbouw, die vrij gediversifieerd is en zijn duidelijke specialisatiedomeinen heeft.

► Toenemende economische metropolisering van de samenwerkingszone ten nadele van bepaalde plattelandsgebieden en voorsteden

► Belangrijke landbouw- en andere natuurlijke grondstoffen, die men volop tracht te valoriseren.

► Moeilijke bereikbaarheid van bepaalde grensoverschrijdende gebieden, die de economische mobiliteit en de ontwikkeling van economische en grensoverschrijdende arbeidsregio’s bemoeilijken (Grande Thiérache, Frans-Belgische Ardennen)

► Een leefomgeving en een natuur- en landschapspatrimonium dat specifiek en aantrekkelijk is voor werkende jongeren, gepensioneerden en toeristen


► Gedifferentieerde toeristische dynamiek tussen de grensgebieden, die nog toeneemt door de onderlinge

89

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone ► Een samenwerkingszone in het centrum van Europa, die toegankelijk is met de grote pan-Europese vervoersassen

concurrentie

► Een doorgaans dicht en kwaliteitsvol transportnetwerk dat de gebieden verbindt

► Onderzoeks- en opleidingscentra met internationale uitstraling ► Een degelijk niveau van R&D-uitgaven voornamelijk gedragen door de privé-sector, met uitzondering van Nord-Pas de Calais

► Een globaal genomen zwak innovatievermogen van het economische weefsel, met uitzondering van Vlaanderen ► Een mismatch tussen de behoeften van bedrijven op de arbeidsmarkt en de kwalificaties van werkzoekenden

► Doorgedreven innovatie die zich toelegt op lokale economische specialisaties ► Innovatief kmo-weefsel in Vlaanderen gedreven door een voluntaristische dynamiek van samenwerking tussen universiteiten, onderzoekscentra en bedrijven (spin-offs van universiteiten of hoge scholen, wetenschapsparken)

► Heel aantrekkelijke metropolen (Eurometropool, Agglomeratie Gent) en dynamische regionale stadspolen (Charleroi, Brugge, Amiens, Reims, Valenciennes) onder impuls van lokale specialisaties

Territoriale bijzonderheden

► Ingesloten landelijke en voorstedelijke grensgebieden, in het centrum van de samenwerkingszone die niet profiteren van de regionale industriële dynamiek, te kampen hebben met verslechterende sociale toestand die het gebied ook minder aantrekkelijk maken voor nieuwe residentiële bewoners.

► Aantrekkelijke kustzones (toeristische aantrekkelijkheid) met een doorgedreven industriële specialisatie rond grote kusthavens. ► Landelijke en voorstedelijke zones die geïntegreerd zijn in de regionale dynamiek, dankzij gespecialiseerde landbouwactiviteiten en een aantrekkelijk leefmilieu


90


KANSEN ► Goed gepositioneerde opkomende sectoren met sterk innovatie- en ontwikkelingspotentieel (eco-technologieën, voedingsnijverheid en landbouwgrondstoffen, nieuwe materialen, gezondheid en farma, vervoer, digitale toepassingen en creatieve economie) ► Aanzienlijk ontwikkelingspotentieel in de grensoverschrijdende gebieden in de sector van de lokale economie (diensten aan personen, sociale economie, toerisme) ► Complementaire grensoverschrijdende sectoren die mogelijkheden bieden (houtindustrie, groene chemie/bioeconomie, metaalindustrie, luchtvaart)

BEDREIGINGEN ► Economisch weefsel waarin soms te weinig aandacht is voor upgrading van het productaanbod, innovatieverspreiding en opleiding van bedrijfsleiders en werknemers ► Een economische dynamiek die steeds meer is toegespitst op de grootstedelijke centra in de omgeving van de samenwerkingszone(Ile-de-France, Brussels Hoofdstedelijk Gewest)

► De kwetsbaarheid van sommige gebieden waarvan de economische structuur nauw is verwant aan (ex-) structurele bedrijfstakken:

► Interessante ervaringen m.b.t. grensoverschrijdende ► De automobielsector en zijn netwerk van kleine en middelgrote governance en kennisuitwisseling in de belangrijkste ondernemingen die meestal maar één klant hebben en/of één bedrijfssectoren van de samenwerkingszone (voorbeeldproject enkel product.produceren CIS2T) ► De neergang van de staalindustrie met belangrijke sociaaleconomische consequenties in de getroffen gebieden ► Een nieuwe fiscale behandeling van grensarbeieders (2012) die de arbeidspendel tussen Frankrijk en België op termijn zou kunnen beïnvloeden

► Ontwikkelingskansen voor bepaalde ingesloten grensoverschrijdende gebieden door een betere valorisatie van hun natuurlijk patrimonium (groen toerisme)

► Steeds duidelijker functioneel onderscheid in de subregionale gebieden tussen productieve en residentiële zones

► Complementaire netwerken voor onderzoek, innovatie en aanvullende opleidingen aan beide kanten van de grens in de sectoren met een aanzienlijk groeipotentieel

► Weinig investeringen door micro-ondernemingen en kmo's in ICT en de overgang naar een groene economie

► Mogelijkheden tot versterking van de innovatie door ‘smart specialization’-strategieën gericht op sectoren met een hoog economisch en innovatief potentieel (materialen, intelligent textiel, schone technologie, gezondheid, sociale innovatie, verbeteren van de zelfredzaamheid van ouderen en gehandicapten, ICT)

► Aanwezigheid van hoogopgeleide mensen waarvan de vaardigheden niet in overeenstemming zijn met de vraag of de behoeften ► Nog te beperkte interactie tussen bedrijfsleven, onderzoekscentra en universiteiten

► Risico dat de grensoverschrijdende ingesloten gebieden verder achterop raken tegenover de meer dynamische gebieden Territoriale bijzonderheden


► Gebrek aan gemeenschappelijke aansturing van de economische netwerken en de grensoverschrijdende arbeidsmarktzones

91


10.2.5 De voornaamste economische uitdagingen voor de grensoverschrijdende samenwerking Dankzij deze sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen konden een aantal uitdagingen worden geïdentificeerd op het vlak van economische ontwikkeling. Het zijn deze uitdagingen waar de grensoverschrijdende samenwerking voor staat in de periode 2014-2020. Deze uitdagingen werden tijdens de workshops op 21 maart jl. voorgesteld, besproken en gehiërarchiseerd samen met de stakeholders van de verschillende gebieden. Na afloop werden de voornaamste uitdagingen voor de grensoverschrijdende samenwerking vastgelegd. Vervolgens werden ze voor elk type infraregionaal gebied aan weerszijden van de grens voorgesteld, waarbij sommige gebieden gemeenschappelijke uitdagingen bleken te hebben.

Grensoverschrijdende uitdagingen die uit de diagnose en de interviews met de partnerautoriteiten partnerautoriteiten naar voor komen en die gevalideerd zijn op de workshop van 21/03/2013 Subthema 1: De competitiviteit versterken van de grensoverschrijdende economie ► De innovatie-inspanningen van de ondernemingen versterken door een geharmoniseerde en vereenvoudigde steunregeling (platforms) en gemeenschappelijke R&D projecten. ► De internationalisering van de kmo’s bevorderen door de ondersteuning van marketingacties voor het samenwerkingsgebied, een convergentie van financieringsinstrumenten en een concrete begeleiding op het terrein. ► De bedrijven beter begeleiden in het aanspreken van de mogelijkheden van de grensoverschrijdende arbeidsmarktzone (sensibiliseren en ondersteunen van het management van groeiende kmo’s, best practices uitwisselen , ondersteuning van de verspreiding van nieuwe informatie en communicatie technologien). Subthema 2: Governance, grensoverschrijdende economische samenwerking en steun aan sectoren die strategisch zijn, een sterk potentieel bieden en/of een hoge grensoverschrijdende complementariteit hebben ► Versterking van de governance van grensoverschrijdende arbeidsmarktzones en van de economische speerpuntsectoren die zijn geïdentificeerd door de ‘smart specialization’-strategieën en/of een hoge grensoverschrijdende complementariteit hebben:

o o o o o o o

Nieuwe materialen (textiel, polymeer, biobased materialen, nanomaterialen, bezinksel), met name voor de industriële gebieden in reconversie (waaronder de industriële kust); (Agro)voedingsnijverheid (waaronder landbouwgrondstoffen), en groene chemie/bio-economie (samenbrengen van experimenten, ..) voor de aantrekkelijke peri-urbane en kustgebieden en voor de ingesloten landelijke en peri-urbane gebieden; Gezondheid (verhoging van de zelfredzaamheid van mensen, …); Milieutechnologieën, eco-bouw, bio-economie en cleantech voor grensoverschrijdende agglomeraties, metropolen en stedelijke polen; Individueel en collectief transport en logistiek, met name voor de industriële grondgebieden in reconversie (waaronder de industriële kust); ICT, digitale en creatieve economie, met name voor de grensoverschrijdende agglomeraties, de metropolen en stedelijke polen; Sociale Innovatie, met name voor de aantrekkelijke peri-urbane en kustgebieden en voor de ingesloten landelijke en peri-urbane gebieden.

► Netwerkvorming tussen bedrijven aanmoedigen uit die strategische sectoren door de oprichting van grensoverschrijdende platformen (overzicht van bedrijven in een bepaalde sector, leveranciers, platforms voor openbare aanbestedingen, onderzoeksinstellingen en -projecten, opleidingen, gezamenlijke buitenlandse promotieactiviteiten , bedrijvenclusters, aankoopcentrales). ► Versterking van de match tussen de kwalificaties van de arbeidskrachten en de behoeften van het bedrijfsleven door het versterken van de competentiepools in belangrijke grensoverschrijdende sectoren.

Prioritisering van de grensoverschrijdende uitdagingen Opmerking:

Oostende Dunkerque

Boulognesur-Mer

Saint Omer

De uitdagingen zijn geprioriseerd volgens: volgens:

► hun potentiële effect op de ontwikkeling van het gebied ten aanzien van de thematische doelstellingen van de EU


Gent

Kortrijk Tourcoing Roubaix Lille Lens Arras

► de mate van grensoverschrijdende integratie, in functie van de intensiteit van de bestaande samenwerking (aantal, kwaliteit van de samenwerkingsprojecten en aantal actieve regionale spelers)

Amiens

Tournai


Mons

Namur Douai Valenciennes Charleroi Maubeuge

Neufchâteau

Saint-Quentin

Beauvais Creil


Brugge

Calais

Soissons Laon Compiègne


betrokken bij netwerken op het gebied van economische samenwerking, universiteiten en innovatie Kustgebieden

Arlon


Reims







92

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone ► de kritische massa ten aanzien van de interventies die nodig zijn voor een effectieve implementatie door de OP (financiering, aantal actieve spelers, schaal van de gebieden)

De volgende analyses worden weergegeven door de types van gebieden te clusteren die gemeenschappelijke grensoverschrijdende uitd uitdagingen agingen hebben. De economische uitdagingen ten aanzien van de grensoverschrijdende samenwerking voor de grensoverschrijdende agglomeraties, metropolen en stedelijke gebieden

Mate van grensoverschrijdende integratie Hoog

Link leggen tussen de innovatiepolen en de industrie

Ondersteunen van de netwerkvorming van bedrijven in strategische sectoren

Gemiddeld

Ondersteunen van ICTInternationaverspreding lisering van KMO's bevorderen

Laag

Laag

Mate van grensoverschrijdende integratie

Matig

Ondersteunen van strategische sectoren met sterke grensoverschrijdende complementariteit (eco-technologie, gezondheidszorg, vervoer, ICT, zakelijke dienstverlening)

Hoog

De kritieke massa die noodzakelijk is om de acties te operationaliseren

Potentieel voor de ontwikkeling van de samenwerkingszone

De economische uitdagingen ten aanzien van de grensoverschrijdende samenwerking voor de industriële gebieden in reconversie in de grensgebieden (waaronder industriële kustgebieden)

Hoog

Ondersteunen van de industriële sectoren in groei (transport, materialen, textiel, etc.)

Gemiddeld

Zoeken naar Ondersteunen van groeistimuli/ nieuwe digitale Internationa- groeifactoren in toepassingen lisering van bepaalde sectoren KMO's (eco-bouw, diensten bevorderen aan personen)

Laag

Laag


Matig

Hoog



93



De economische uitdagingen ten aanzien van de grensoverschrijdende samenwerking voor de kustgebieden, aantrekkelijke substedelijke en landelijke gebieden en geisoleerde gebieden

Hoog De locale en sociale economie blijven ondersteunen Valorisatie van natuurlijke en culturele troeven (houtindustrie, toerisme, eco-bouw)

Gemiddeld Mobiliteit van werknemers Ondersteunen van bevorderen strategische sectoren met grensoverschrijdende Gebruiken van nieuwe digitale complementariteit toepassingen voor de (agrarische sector, ontwikkeling van lokale houtindustrie, eco-bouw, industrieën toerisme, hernieuwbare energie)

Laag

Laag

Matig

Hoog



Bron: Analyses van Ernst & Young, op basis van de strategische interviews, de sociosocio-economische diagnose en de workshops van 21 maart 2013


94


10.3 Onderwijs en innovatie Dit hoofdstuk analyseert de economische dynamieken binnen de samenwerkingszone. Deze dynamieken zijn transversaal voor alle regio’s binnen die zone en gelden specifiek voor bepaalde infraregionale gebieden. Met het oog op de strategie van de Europese Unie behandelen deze analyses de volgende thematische doelstellinggen: ► Doelstelling 1: 1: Versterken van onderzoek, technologische ontwikkeling en innovatie ► Doelstelling 2: De toegang tot ICT, het gebruik en de kwaliteit ervan verbeteren ► Doelstelling 3: Verbetering van het concurrentievermogen van kmo’s en van de landbouw- en visserijsector

10.3.1 Onderwijs, opleiding en hoger onderwijs 10.3.1.1

Belangrijke verschillen in scholingsgraad van de beroepsbevolking ondanks een uitgebreid en kwaliteitsvol opleidingsaanbod

De opleidingsniveaus van de beroepsbevolking lopen sterk uiteen: enerzijds zijn er de Franse gebiedsdelen die een historische achterstand op het vlak van opleiding kennen die zorgwekkend blijft, en anderzijds de Vlaamse en Waalse gebiedsdelen. Alleen de Belgische provincie Henegouwen komt in de buurt van de Franse regio’s. Sinds de jaren 2000 is er in de Franse regio’s wel een constant proces aan de gang om de achterstand van de Franse opleidingsstandaarden t.o.v. de Belgische weg te werken. ► In 2011 had minder dan een derde van de beroepsbevolking van de Franse regio’s een diploma van het niveau hoger onderwijs, tegenover 35,1 % voor Oost-Vlaanderen en 33,2 % voor de provincie Namen. Afgezien van Oost-Vlaanderen bleven alle Belgische provincies van de samenwerkingszone echter onder het nationale gemiddelde (34,6%), in navolging van de Franse regio’s (nationaal gemiddelde op 29,8%); ► Het aandeel van de beroepsbevolking zonder kwalificerend diploma (niveau hoger secundair onderwijs in België, baccalaureaat in Frankrijk) is vooral onrustwekkend voor de Franse gebiedsdelen en voor de provincie Henegouwen, die de nationale gemiddelden met meer dan +20 % overschrijden (+37 % voor Picardie ten opzichte van Europees Frankrijk);

Hoogst behaalde diploma bij de bevolking van 25 tot 64 jaar (2011) 100% 29,8%

21,7%

25,4%

20,0% 34,6%

31,6%

35,1%

36,7%

41,3%

37,8%

28,7%

27,1%

27,2%

26,1%

31,0%

33,2%

38,3%

36,9%

30,7%

29,9%

75%

44,9% 50%

41,1%

37,8%

40,8%

41,8%

25% 28,4%

33,4%

33,8%

38,9%

36,1%

0%

Hoger onderwijs

Hoger secundair onderwijs

Lager secundair onderwijs

Bron : EUROSTAT, 2012. * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken ► De cijfers in verband met het “vroegtijdig schoolverlaten” bij jongeren tussen 18 en 24 jaar(schoolbanken verlaten zonder diploma secundair onderwijs op zak), weerspiegelen de Franse achterstand op de goede Belgische prestaties. Dit neemt niet weg dat het opleidingsniveau in de Franse regio’s voortdurend stijgt sinds de jaren 2000, toen daadwerkelijk een procesvan lange adem ingezet werd om de achterstand met de Belgische gebieden in te halen. De Belgische gebieden worden sinds 2009 geconfronteerd met een toename van het aandeel vroegtijdige jonge schoolverlaters in de provincies Namen, Luxemburg, Oost- en West-Vlaanderen

Aandeel vroegtijdige schoolverlaters zonder secundair diploma, bij de 18 tot 24 jarigen (in%)


95

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Aandeel vroegt ijdige schoolverlat ers zonder secundair diploma, bij de 18 t ot 24 jarigen (in%)

30% 30% 27% 25%

Picardie

25% 21%

20%

Nord-Pas de Calais Champagne- Ardenne Frankrijk

17% 14%

14%

11% 13,8% 10%

Henegouwen Namen Luxemburg België Oost- Vlaanderen West- Vlaanderen

9,9%

9,2% 8,4%

0%

2000

2009

2011

Bron INSEE 2012/ STATBEL, 2013 * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken

► De gegevens die aan Franse kant beschikbaar zijn, wijzen op heel genuanceerde situaties tussen de infraregionale gebieden en met name tussen de in aanmerking komende zones en de aangrenzende zones van PO INTERREG IV FWVL: Aandeel schoolverlaters tussen 18 en 24 jaar zonder diploma secundair onderwijs (in %)

CHAMPAGNECHAMPAGNE-ARDENNE Ardennes (in aanmerking komende zones) Marne (aangrenzende zones) PICARDIE Aisne (in aanmerking komende zones) Somme (aangrenzende zones) Oise (aangrenzende zones) NORDNORD-PAS DE CALAIS Nord (in aanmerking komende zones) Pas-de-Calais (aangrenzende zones)

2000

2009

29,9% 25,3%

25,2% 21,1%

30,4% 30,6% 29,2%

25,6% 25,6% 25,1%

27,4% 26,0%

24,3% 21,9%

Bron : INSEE, 2012 *de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken De gebieden van de samenwerkingszone beschikken over het algemeen over een goed onderwijs- en opleidingsnetwerk, in het bijzonder voor de professionele richtingen (bron : interviews met de stakeholders), maar de toegang ertoe blijft een probleem voor de meest achtergestelde bevolkingsgroepen of de groepen die het het moeilijkst hebben om hun kansen op werk te verhogen: Op het vlak van basisopleiding: ► Het aanbod aan basisonderwijs en beroepsopleiding blijkt goed gespreid te zijn over het geheel van de gebieden, dankzij het bijzonder dichte netwerk van stedelijke en peri-urbane centra met een industrieel verleden. ► De gebieden van de zone worden gekenmerkt door het historische en nog steeds belangrijke aandeel van de korte beroepsopleidingstrajecten in vergelijking met de nationale gemiddelden. In dit verband vermelden we vooral Nord-Pas de Calais, waar 45 % van de leerlingen voor het beroepsonderwijs kiest tegenover 37,5 % op nationaal niveau; de jongeren met een technologisch of beroepsgericht baccalaureaat, of met een BTS (brevet de technicien supérieur) of IUT-diploma (Institut Universitaire de Technologie), vertegenwoordigen er bijna 18 % van de inschrijvingen in het hoger onderwijs. Deze tendens wordt aan Franse kant nog geaccentueerd door de recente ontwikkeling van het aanbod van alternerende opleidingen om met name het vroegtijdig schoolverlaten tegen te gaan, al bevinden de drie regio’s zich in het midden van het klassement in vergelijking met de andere grootstedelijke regio’s (dit type leerlingen vertegenwoordigt in 2010 4,9 % van de 16 tot 25-jarigen in Champagne-Ardenne, 5 % van de 16 tot 25-jarigen in Picardie en 3,9 % in Nord-Pas de Calais, tegenover een grootstedelijk gemiddelde van 5,0 %, wat respectievelijk overeenstemt met de 15de, 13de en 22ste positie in het nationale klassement). Aan Waalse kant vertegenwoordigt de provincie Henegouwen alleen al – met 3.666 leerlingen in CEFA’s (Centres d'Education et de Formation en Alternance) – 47 % van het Waalse leerlingenbestand.


96

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone ► De beroepsopleidingstrajecten van de regio leiden overigens tot een aanzienlijke grensoverschrijdende mobiliteit bij de leerlingen, al verloopt deze onevenwichtig tussen beide landen. De Franse leerlingen in CEFA’s in het Waalse Gewest vertegenwoordigen in 2010 55 % van de buitenlandse leerlingen die afkomstig zijn uit de EU (minder dan 1 % voor de leerlingen uit Luxemburg of Nederland); drie vierden van hen (312 op 400) studeren in de provincie Henegouwen. De beroepsbasisopleidingen in Frankrijk lijken daarentegen minder toegankelijk voor Belgische leerlingen. Op het vlak van voortgezette opleiding: ► De toegang van volwassenen van 25 tot 64 jaar tot een opleiding gedurende hun hele leven vertoont een meer wissselend beeld, afhankelijk van de gebiedsdelen: Voor de Vlaamse provincies ligt de participatiegraad van volwassenen aan opleiding en vorming het hoogst. Sinds 2007 zien we hier – onder invloed van de crisis – evenwel een lichte daling tot onder het Belgische gemiddelde van 7,1 % in 2011; Aan Waalse kant bevinden de drie provincies zich historisch gezien ver onder het Belgische gemiddelde, ook al kennen de provincies Luxemburg en Namen sinds 2007 een gevoelige toename van het aantal volwassenen in opleiding, onder meer als gevolg van het plan voor de ontwikkeling van de competenties van het Waalse Gewest; De drie Franse regio’s bevinden zich op gemiddelde niveaus, die vanuit historisch oogpunt aansluiten bij de nationale prestaties, ook al vinden in Picardie minder volwassenen de weg naar een opleiding dan in de andere regio’s. Sinds 2007 tekent zich in de drie regio’s een dalende tendens af onder invloed van de economische crisis.

o o o

► Ondanks de grote inspanningen van de overheid, die tussen 2007 en 2013 concrete vorm aannemen met de oprichting van een groot aantal opleidingsinstellingen, blijft de voortgezette beroepsopleiding nog altijd moeilijk toegankelijk voor inwoners van de landelijke en peri-urbane gebieden, bij gebrek aan voldoende begeleiding (transport, onderdak ter plaatse, kinderopvang, enz.).

Aandeel van 2525-64 jarigen dat participeert in volwasseneneducatie en -onderwijs (%) 9% 8% 7%

6,2% 5,5%

6%

7,7% 7,4% 7,1% 6,9% 6,7%

5,6%

5,5%

5,5% 4,8%

5%

4,2%

3,7% 3,5%

4% 3%

2,8%

2,6%

2,7%

5,2%

3,3%

2,6%

2% 1% 0%

2000

2007

2011

Bron : EUROSTAT, 2012 * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken

10.3.1.2

De zone beschikt over een uitgebreid, zij het ongelijk verspreid, aanbod aan hogere opleidingen. Dat aanbod draagt bij aan de aantrekkelijkheid van de gebieden en aan de onmiskenbare Europese en nationale uitstraling ervan

Wat de vraag naar en het aanbod aan hoger onderwijs betreft, onderscheidt de samenwerkingszone zich door de aanwezigheid van universiteitspolen met in totaal bijna 410.000 studenten, waarvan ongeveer 160.000 aan Belgische kant en 250.000 aan Franse kant. Dit stemt respectievelijk overeen met 34 % en 10 % van de nationale studentenpopulatie. ► Het aandeel van de verschillende gebieden in de nationale studentenpopulatie bevestigt het belang van de universiteitspolen, zoals in Nord-Pas de Calais (Rijsel en in mindere mate Lens, Arras en Valenciennes) en in Oost-Vlaanderen (Gent, in opmars). ► In de Franse regio’s ligt het aandeel van de studenten hoger onderwijs in de populatie van 20 tot 24 jaar hoger dan in de Belgische provincies, met uitzondering van Namen (59 %) en vooral Oost-Vlaanderen (92 %). Uit dit laatste cijfer komt het gewicht van de Gentse universiteitspool naar voren. Afgezien van deze laatste opmerkelijke uitzondering ligt in alle gebieden van de samenwerkingszone het aandeel studenten in de populatie van 20 tot 24 jaar lager dan de respectieve nationale gemiddelden.


97

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Aandeel studenten t.o.v. de totale nationale populatie studenten in het hoger onderwijs: bachelor, master en doctoraat (in %)

20%

BELGIË = 100%

FRANKRIJK = 100%

18%

16,8% 14,8%

16% 14% 12%

9,1%

10% 8%

4,4% 4,7%

6% 4% 2%

7,9%

7,0% 6,5%

3,9% 4,0%

1,8% 1,8% 1,9% 1,9%

1,0% 0,9%

0%

2002

2007

2010

Aandeel studenten (20(20-24j) in het hoger onderwijs t.o.v. het totaal aantal 20 tot 24 jarigen in de regio (in %)

100%

92%

90% 80%

67%

70% 60%

51%

55%

50%

41%

40%

47% 32%

48% 51%

57%

64%

59% 52% 43% 43%

36%

31% 23%

30%

24% 22%

20% 10% 0%

2002

2007

2010

Bron : EUROSTAT, 2012 * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken Het landschap van het hoger onderwijs in de samenwerkingszone vertoont een ongelijke verdeling in de regionale gebieden en is als volgt gestructureerd: ► Drie Drie universiteit universiteiten met Europese en zelfs internationale uitstraling groeperen iets meer dan een derde van de studentenbevolking van de samenwerkingszone: de zone van de metropool Rijsel (115.000 studenten, en dus de derde onderwijspool van Frankrijk, na Parijs en Lyon), Gent (voornaamste universiteitsstad in België met 50.000 studenten op ongeveer 230.000 inwoners) en de KU Leuven campus Kortrijk. In deze polen zijn multidisciplinaire universiteiten geconcentreerd met een voldoende grote kritische massa om internationaal zichtbaar te zijn, evenals instellingen voor hoger onderwijs waarvan sommige nationale erkenning genieten (bijvoorbeeld het EDHEC in Rijsel). De aantrekkingskracht van deze universiteiten, die onderwijs- en onderzoeksactiviteiten combineren, wordt overigens nog versterkt door:

o o o

de oprichting voor de universiteiten van Rijsel van het PRES Lille Nord de France (Pôle de Recherche et d’Enseignement supérieur) in samenwerking met de andere universiteiten van Nord-Pas de Calais, Artois (Arras), Littoral (Duinkerke, Calais, Boulogne, Saint-Omer) en Valenciennes; de associatie van de hogescholen van WestWest-Vlaanderen met de universiteit van Gent: Arteveldehogeschool (Gent); Hogeschool Gent (Gent, Aalst, Melle) en Hogeschool West-Vlaanderen (Brugge, Kortrijk). de associatie van de hogescholen en de universiteit van West- en Oost-Vlaanderen met de Universiteit van Leuven: Katholieke Hogeschool Zuid West-Vlaanderen (KATHO) campus Torhout, Roeselare, Kortrijk en Tielt, Katholieke Hogeschool Brugge Oostende (KHBO), campus Brugge en Oostendeen KU Leuven campus Kortrijk. Voor Oost-Vlaanderen zijn dat de campussen Sint-Lucas (Luca) en de campussen van KAHO Sint-Lieven in Gent.

► Vier universiteitspolen universiteitspolen met regionale uitstraling en die overeenstemmen met regionale of provinciehoofdsteden: provinciehoofdsteden Reims, Amiens, Namen en Bergen. Deze polen omvatten universiteiten en gespecialiseerde onderwijsinstellingen (hogescholen, technische instituten) en combineren de onderwijs- en onderzoeksfuncties. Ze onderscheiden zich met succes door bepaalde expertisesectoren, waarvan de kwaliteit op nationaal en zelfs Europees niveau erkend wordt, en die gebaseerd zijn op de specialisaties van het lokale economische weefsel. Deze polen oefenen binnen hun regionaal gebied een


98

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone belangrijke aantrekkingskracht uit. . Deze instellingen hebben een minder grote kritische massa dan de polen van Gent of Rijsel en vinden meer aansluiting bij de interregionale en grensoverschrijdende dynamiek, met name:

o o

de oprichting van een gemeenschappelijk PRES voor de universiteiten van Reims Champagne-Ardenne en Jules Verne Picardie; de samenwerking tussen de universiteiten van Reims Champagne-Ardenne en van Bergen.

► Afgezien van deze aantrekkingspolen wordt de samenwerkingszone gekenmerkt door een vrij dicht netwerk van gespecialiseerde onderwijsinstellingen, die aansluiten bij de historische specialiteiten van het industriële en landbouwweefsel. Bepaalde middelgrote steden beschikken evenwel over erkende instellingen, zoals de technische universiteiten van Compiègne en Troyes of de paramedische of pedagogische hogescholen van Doornik. Deze instellingen rekruteren hoofdzakelijk in de nabijgelegen gebieden en hebben aantrekkelijke studieprogramma’s ontwikkeld voor studenten uit de grensstreek (hogescholen van Doornik, IUT van Charleville-Mézières). beroepsopleidingen, n, in het bijzonder voor de Het hoger onderwijs in de samenwerkingszone wordt gekenmerkt door het belang van de korte technologische en beroepsopleidinge Franse en Waalse gebiedsdelen: ► De korte opleidingen die tot een diploma leiden, vertegenwoordigen 16,4 % van het totale studentenbestand in Nord-Pas de Calais, 21,3 % in Picardie en 22% in Champagne-Ardenne, in vergelijking met een nationaal gemiddelde van 15,3 %; ► In de Waalse gebieden ligt dit aandeel bij gebrek aan grote universiteitinstellingen nog hoger, namelijk 67 % van het studentenbestand in de provincie Henegouwen, 54 % in de provincie Namen en 84 % in de provincie Luxemburg. HOGER ONDERWIJS REGIONALE/PROVINCIALE FICHES FRANKRIJK

Afdelingen van nationale instellingen

CHAMPAGNECHAMPAGNE-ARDENNE - 39 162 studenten in 2011 (daling sinds 2005 : -1,1%) - waarvan 2 324 studenten ingenieurswetenschappen - REIMS CHAMPAGNECHAMPAGNE-ARDENNE (URCA) - 5 locale vestigingen (Reims, Charleville-Mézières, Châlons-en-Champagne, Chaumont en Troyes) - 3 IUT (Reims, Troyes et Charleville-Mézières) - 1 Université de technologie de Troyes - 1 Institut de formation technique supérieur (Charleville-Mézières) - 4 écoles d’ingénieur (waarvan les antennes d’Arts et Métiers Paris Tech et de Centrale Paris Tech) - Sciences, Sciences, Sciences de l’ingénieur et Santé

Des dynamiques de coopération tournées vers la Picardie et la Wallonie

- URCA met de Université Picardie Jules Verne - URCA met de Université de Mons (grensoverschrijdende samenwerking in onderwijs en onderzoek)

5 hoger onderwijs sites 1 regionale multidisciplinaire universiteit Een dicht netwerk van technische instituten en ingenieursopleidingen

30 hogere onderwijs sites 1 regionale multidisciplinaire universiteit Des établissements techniques et formations d’ingénieurs reconnus

Erkende excellentiecentra (ook Europees) Samenwerkingsverbanden met ChampagneChampagneArdenne et l’Ilel’Ile-dede-France

25 hoger onderwijs sites 1 Europees ingebed onderzoeksonderzoeks- en hoger onderwijs instelling Instellingen met technische technische en ingenieursopleidingen Internationale erkenning Reeds lang bestaande samenwerkingsdynamieken met België

PICARDIE - 42.471 studenten in 20102010-2011(stijging sinds 2005 : +3,2%) - waarvan 4 921studenten ingenieurswetenschappen - PICARDIE JULES VERNE (UPJV) - 6 lokaal (Amiens, Saint-Quentin, Laon, Soissons, Creil, Beauvais) - 3 IUT (Aisne, Amiens et Beauvais) - 1 Université de technologie de Compiègne - 1 Institut supérieur des sciences et techniques - 3 écoles d’ingénieurs - Sciences exactes, Chimie et Sciences de l’ingénieur (56% van de masters in de exacte wetenschappen kregen een A+) - 1 erasmus mundus master« matériaux pour le stockage et la conversion de l’énergie » (PUJV) - met de ‘Université Reims Champagne-Ardenne’ - met de universiteiten van de Ile de France - partnershap tussen de Université de Reims en de Université de Mons NORDNORD-PAS DE CALAIS - 156 587 studenten in 2010-2011 (daling sinds 2005 : -0,4%) - waarvan 9 149 studenten ingenieurswetenschappen - 1 PRES « Université Lille Nord de France » (6 publieke universiteiten et 2 hogescholen) - 1 universitaire en polytechnische federatie in Rijsel (Institut catholique, Edhec, ESA IESEG etc.) - 9 ingenieursscholen - Economische afdelingen van de ‘Université Lille’ 1 in het klassement van CHE 2009 - Medisch onderzoek, ICT, chemisch materiaal, ruimtewetenschappen en wiskunde - Reeds lang bestaande samenwerking van de Université Lille 1, 2 en 3 met de Universiteit van Gent en de Université de Mons - Versterkte samenwerking tussen de Université de Valenciennes en de Université de Mons

WALLONIË 5 hoger onderwijs sites Een multidisciplinaire universitair centrum in Bergen


HENEGOUWEN - 35 179 studenten in 2010 (stabiel sinds 2005) - waarvan 5 719 in universiteiten et 7 166 in hogescholen 2 universiteiten : - UNIVERSITE DE MONS (UMONS) - FACULTES UNIVERSITAIRES CATHOLIQUES DE MONS (PUCAM)

99

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone HOGER ONDERWIJS REGIONALE/PROVINCIALE FICHES 7 hogescholen op 3 lokaties : Charleroi, Bergen, Kortrijk Een belangrijk 2 opleidingen van het korte type in Economie, paramedisch en pedagogie belangrijk netwerk van hogescholen hogescholen in de regio 7 van de 9 opleidingen van het lange type betreffen paramedische en technische opleidingen Opleidingen gelieerd aan de faculteit polytechniek van Bergen (Sciences de l’ingénieur, génie civil, Erkende ingenieursdiploma’s op nationaal niveau sciences des matériaux) Samenwerkingsverbanden met Nord- UMONS met de Université CHAMPAGNE-ARDENNE Nord-Pas de Calais en Champagne- UMONS met de Universités Lille 1 en 2, en de Université Valenciennes Hainaut Cambrési Champagne-Ardenne LUXEMBURG - 3 968 studenten en 2010 (stijging sinds 2005 : +1,7%) 3 hoger onderwijs sites - waarvan 1 106 in hogescholen 2 hogescholen in Arlon, Neufchâteau et Virton Gespecialiseerd in onderwijs van het korte type voor economie, pedagogie en technische wetenschappen Samenwerkingsverbanden Projecten met Champagne-Ardenne Samenwerkingsverbanden NAMEN - 17 907 studenten studenten in 2010 (stijging (stijging sinds 2005 : +13,7%) 2 hoger onderwijs sites - waarvan 6 080 in universiteiten en 4 045 in hogescholen Eén universiteit gespecialiseerd in de 1 universiteit : menswetenschappen en sociale wetenschappen -FACULTES FACULTES UNIVERSITAIRES NOTREDAME DE LA PAIX 3 hogescholen rond Namen en Dinant Gespecialiseerd in onderwijs van het korte type: economie, pedagogie, technische wetenchappen Regionaal Menswetenschappen, biomedische wetenschappen en farmacie Regionaal ingebed onderwijs Samenwerkingsverbanden Uitwisselingsprojecten rond diensten en voorzieningen met Champagne-Ardenne VLAANDEREN 90.000 studenten in 2010 Verschillende hoger hoger onderwijssites - waarvan 74 708 studenten in OostOost-Vlaanderen (stijging sinds 2005 : +28,4%) - waarvan 17 907 studenten in WestWest-Vlaanderen (stijging sinds 2005 : +16,1%) - UNIVERSITEIT GENT (UGENT) 136e op de THE– THE–QS World University Rankings in 2009 - 3e Een europees en internationaal ingebedde grootste universiteit in België universitaire pool - KU Leuven Campus Kortrijk « ASSOCIATIE UNIVERSITEIT GENT» - Arteveldehogeschool (Gent) - Hogeschool Gent (Gent, Aalst, Melle) - Hogeschool WestWest-Vlaanderen (Brugge, Kortrijk) Twee belangrijke associaties

Eén universiteit in Kortrijk die geassocieerd is met de universiteit van Leuven (buiten de zone)

« ASSOCIATIE KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN» - Katholieke Hogeschool Zuid West-Vlaanderen (KATHO) (Kortijk, Roeselare, Tielt, Torhout) - Katholieke Hogeschool Brugge Oostende (KHBO) (Brugge, Oostende) - Campussen Sint-Lucas (Luca) en de campussen van KAHO Sint-Lieven Katholieke Universiteit Leuven campus Kortrijk (KULAK)

10.3.2 Kennisontwikkeling en valorisatie van het onderzoek 10.3.2.1

De middelen besteed aan onderzoek in de samenwerkingszone zijn relatief beperkt in vergelijking met het economisch potentieel van de zone

Het heterogene karakter van de gebieden inzake onderzoeksinspanningen sluit aan bij de verschillende profielen profielen van de zone op economisch vlak en op het vlak van hoger onderwijs.


100


Intramurale R&D uitgaven (in % van het BBP)

3,0% 2,5%

2 ,12% 1,89% 2,0%

2 ,16%2,25 %

2,04%2 ,09% 1,86% 1 ,30%

1,5%

1,29%

1 ,01% 1,0%

1,2 4% 1,11% 0,8 1% 0,81 % 0,72% 0,67%

0,30%

0,5% 0,0%

2004

2009

2011

Bron : Eurostat, 2012. * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken ► De onderzoeksinspanningen onderzoeksinspanningen van de samenwerkingszone, gemeten aan het aandeel van de R&DR&D-uitgaven in het bbp, is sinds 2004 positief geëvolueerd overeenkomstig de nationale evolutie, maar staat nog niet helemaal in verhouding tot het economisch potentieel van de gebieden: Hoewel het gemiddeld aandeel van de R&D-uitgaven hoger ligt in Frankrijk dan in België, leveren de Belgische provincies grotere R&D-inspanningen dan de Franse regio’s: Champagne-Ardenne en Nord-Pas de Calais nemen respectievelijk de 20ste en 21ste plaats in op 22 in het klassement van de Franse regio’s; Oost-Vlaanderen onderscheidt zich door hoge R&D-inspanningen, namelijk 2,09 % van het bbp in 2009, wat meer is dan het Belgisch gemiddelde. Daar staat tegenover dat de provincie Luxemburg en de regio’s Champagne-Ardenne en Nord-Pas de Calais heel zwakke R&D-inspanningen voorleggen, wat het weinig innoverende karakter van het economische weefsel weerspiegelt; De R&D-inspanningen van de samenwerkingszone blijven niettemin ver beneden het gemiddelde van de EU van 15 lidstaten12.

o o o

Verdeling van de intramurale R&DR&D-uitgaven - BELGIË (in %) 100%

31%

34%

33%

29%

35%

69%

66%

67%

71%

65%

2 004

2009

2001

2004

2009

24%

24%

76%

76%

2004

200 9

75%

50%

25%

0%

BELGIË Bedrijven

VLAANDEREN

WALLONIË

Publieke sect or (publieke laborat oria, hoger onderwijs, non-profit organisat ies)

12

Op vlak van onderzoeksinspanning vormt het gemiddelde van de EU-15 een homogener geheel. Dit maakt een beter aangepaste vergelijking mogelijk dan bij de EU-27. Tussentijds rapport nr. 5 bis

101


Verdeling van de intramurale R&DR&D-uitgaven - FRANKRIJK (in %) Verdeling van de int ramurale R&D uit gaven - BELGIË (in %) 100%

37%

75%

38%

26%

37%

17%

29%

19% 57%

50%

43%

50%

200 4

2009

50%

63%

25%

62%

74%

63%

83%

71%

81%

0%

2 004

200 9

Frankrijk Bedrijven

2 001

2004

20 09

2 004

200 9

PICARDIE

CHAMPAGNE- ARDENNE

NORD- PAS- DE- CALAIS

Publieke sect or (publieke laborat oria, hoger onderwijs, non-profit organisat ies)

Bron : Eurostat, 2012 * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken

► De verdeling van de R&DR&D-inspanningen tussen de ondernemingen en de overheidssector weerspiegelt het heterogene karakter van de zone, dat aansluit bij de economische profielen profielen van de gebieden:

o o

De R&D-uitgaven van de ondernemingen liggen hoger in België dan in Frankrijk. We stellen toch een toename van de overheidssteun vast tussen 2004 en 2009 voor het Vlaamse Gewest. Dit is het gevolg van een daadkrachtig investeringsbeleid van de overheid in onderzoek en innovatie; Aan Franse kant zijn de onderzoeksinspanningen in Champagne-Ardenne en Picardie in verhouding veel meer toe te schrijven aan de ondernemingen dan aan de overheidssector, waardoor deze regio’s respectievelijk de 3de en 4de plaats innemen in het klassement van de Franse regio’s in 2011. Deze resultaten weerspiegelen vooral de zwakke overheidsinvesteringen terzake en de geringe aanwezigheid van grote openbare onderzoekslaboratoria op hun grondgebied. Nord-Pas de Calais onderscheidt zich dan weer door een groter aandeel van de overheidsinspanningen, maar sinds 2004 tekent zich stilaan een nieuw evenwicht af.

► Uit het aantal R&Dequivalenten uivalenten in 2009), het overwicht R&D-werknemers blijkt het groot potentieel van de samenwerkingszone (meer dan 35.000 voltijdse eq van OostOost-Vlaanderen, van NordNord-Pas de Calais, Calais, maar ook van Picardie, Picardie, drie regio’s die samen goed zijn voor twee derde van het aantal werknemers. ► De evolutie van het aantal R&DR&D-werknemers wijst overigens op een fenomeen van van metropolisering van de onderzoeksbanen op het grondgebied van de samenwerkingszone, en bevestigt de attractiviteit van de gebieden die over belangrijke universiteitscentra beschikken: beschikken in de provincies Oost-Vlaanderen, Henegouwen en Namen, evenals in de regio Nord-Pas de Calais groeit het werknemersbestand sterk aan tussen 2004/2006 en 2009. R&DR&D-werknemers en onderzoekers (VTE)

2004

2006

2009

Evolutie

Onderzoekers aandeel (2009)

VLAANDEREN -

8 177

9 497

+16%

65%

-

3 396

3 302

-3%

55%

Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen WALLONIË -

2 356

3 043

+29%

64%

-

250

191

-24%

59%

-

1 376

1 767

+28%

68%

Henegouwen Luxemburg Namen FRANKRIJK 2 832

-

2 814

-1%

56%

6 235

-

5 303

-15%

53%

7 678

-

9 764

+27%

56%

Champagne-Ardenne Picardie Nord-Pas de Calais


102

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Bron : Eurostat, 2012, * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken Aandeel van het R&DR&D-personeel en onderzoekers in de beroepsbevolking (VTE(VTE- in%) 3,0% 2,5% 2,0% 1,5%

1,16%

1,24%

1,42%

1,37% 0,87%

1,0%

0,64%

0,58%

0,5%

0,46%

0,63%

0,57%

0,16%

0,0%

2004

2006

2008

2009

Bron Bron : Eurostat, 2012, * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken

► De samenwerkingszone beschikt over een groot wetenschappelijk en technologisch potentieel, al lijkt dit globaal genomen onder te doen voor het economisch economisch belang van de zone:

o

o

o

De Vlaamse provincies nemen samen een aanzienlijke wetenschappelijke output voor hun rekening, rekening in een Vlaamse regio die sterk groeit ten opzichte van het nationale gemiddelde (+7,85 % tegenover +4,25 % voor de Franse gemeenschap). Ze zijn ook verantwoordelijk voor de grootste technologische output, output, en voeren onder meer een actief beleid om spinspin-offs te ontwikkelen i.s.m. onderzoekscentra en commerciële sectoren. sectoren Vooral Oost-Vlaanderen onderscheidt zich als de voornaamste zone voor de aflevering van octrooien (gemiddeld 195,3 aanvragen ingediend tussen 2006 et 2008), wat het belang van het onderzoek aan de Universiteit Gent bevestigt (gemiddeld 5,76 wetenschappelijke publicaties per hoogleraar in 2010 tegenover gemiddeld 5,02 voor de Vlaamse universiteiten – Bron: website van de Universiteit Gent). Zo is het arrondissement Gent het enige arrondissement dat voorkomt in de top 100 van Europese gebieden voor het aantal fondsen dat ingezameld werd in het kader van het 7de Europese kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling (3de plaats van de Belgische arrondissementen, na het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Leuven, goed voor 10 % van de Belgische fondsen, waarvan de helft alleen al door de Universiteit Gent werd ingezameld). Daarnaast vertoont ook de provincie West-Vlaanderen, als vierde in rij, een aanzienlijk aantal ingediende patentaanvragen. Aan het andere uiteinde vertonen de Waalse provincies wetenschappelijke wetenschappelijke en technologische prestaties die onder de nationale, Vlaamse, maar ook gemeenschapsprestaties blijven. De provincie Henegouwen onderscheidt zich echter van de twee andere provincies door een veel hoger gemiddeld aantal aanvragen voor octrooien tussen 2006 en 2009 (104,7 tegenover 30,2 voor de provincie Luxemburg en 27,2 voor de provincie Namen), maar blijft onder de prestaties van Vlaanderen en van de Franse regio’s Picardie en Nord-Pas de Calais. De Franse regio’s leveren alle drie minder goede wetenschappelijke wetenschappelijke prestaties dan Frankrijk in zijn totaliteit. Picardie en NordNord-Pas de Calais zorgen echter voor een heel aanzienlijke technologische output. Dit weerspiegelt het innovatieve karakter van het economische weefsel in deze gebieden, waarvan het wetenschappelijke dynamisme er nochtans op achteruitgaat.


103


Gemiddeld aantal ingediende patentaanvragen (2006-2008) 74 st e

EU- 27 ranking

98 st e

109 st e

174 st e

177 st e

130 st e

90 st e

84 st e

200

150

100

195,3 123,1

50

137,3

159,3

104,7 74,3 30,2

27,2

0

Bron : Eurostat, 2012, * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken

10.3.2.2

Erkende topinstellingen met een sterke nationale en Europese uitstraling

Het wetenschappelijk onderzoek in de samenwerkingszone is heel divers en kenmerkt zich door enkele expertisedomeinen met nationale nationale en Europese uitstraling: ► Aan Vlaamse kant

o

OostOost-Vlaanderen: vormt het voornaamste gebied van wetenschappelijke en technologische productie in de samenwerkingszone. Deze provincie onderscheidt zich dankzij toponderzoekscentra met Europese en internationale uitstraling op het gebied van biotechnologie (Ghent Bio-Economy, Bio-Energy Valley en Flanders Institute for Biotechnology; de UGent staat trouwens op de 10de plaats in de wereldranglijst, dankzij de impact van de publicaties in de landbouw- en milieuwetenschappen – Bron: HEEACT World University Rankings), eco-innovatie en groene energie (Ghent BioEnergy Valley), nanotechnologie (Centrum voor nano- en biofotonica), breedbandtechnologie (Iminds)en medisch onderzoek (Instituut voor neurowetenschappen), innovatief textiel (TIO3 in Ronse) Daarnaast vinden we rond Gent ook het Instituut voor Landbouw en Visserij Onderzoek (ILVO).

o

WestWest-Vlaanderen: Vlaanderen De provincie telt enkele satellietcampussen (diverse locaties) van de UGent en het Greenbridge incubator and science park van Oostende, Greenbridge wil een innovatief en ondernemend klimaat creëren in de regio Oostende. In de incubatorfaciliteiten begeleiden ze specifiek hightech start-ups en/of spin-offs bij de uitbouw van hun onderneming. De rest van het wetenschapspark is open voor meer ervaren bedrijven in veelbelovende technologiedomeinen. Greenbridge is omring door het energiekennisplatform Power-Link en The Energy Box als demonstratieproject voor duurzame energietechnologieën. Daarnaast beschikt de campus Kortrijk van de KULeuven (KULAK) over een interdisciplinair onderzoekscentrum dat actief is in vakgebieden gaande van economie tot wiskunde en neurowetenschappen. Andere erkende instellingen zijn het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) in Oostende (West-Vlaanderen), dat fungeert als coördinatie- en informatieplatform voor zeewetenschappelijk onderzoek in Vlaanderen en Inagro, een kennispartner in landen tuinbouw.

► Aan Waalse kant

o

o

Provincie Henegouwen: het onderzoek wordt gekenmerkt door twee sterke pijlers: pijlers informatie- en communicatietechnologie (topprogramma NUMEDIART, onder impuls van de Université de Mons (Bergen), in samenwerking met de technopool MULTITEL, die is gespecialiseerd in beeldverwerking) en ingenieurs- en materiaalwetenschappen (topprogramma OPTI2MAT, onder impuls van de Université de Mons, de voormalige Faculté polytechnique de Mons en het onderzoekscentrum MATERIA NOVA). Overigens bestaan er ook meer gebiedsgebonden specialisaties buiten de universiteitspool van Bergen op het vlak van biowetenschap in Edingen (Qualitis Science Park met Agrofood Valley) en op het vlak van luchtvaart in Charleroi met het Aéropole Science Park dat banden heeft met de Université Libre de Bruxelles (ULB). Provincie Namen: de onderzoekslijnen in deze provincie hebben minder uitstraling, uitstraling maar zijn belangrijk op het gebied van biotechnologie en medisch onderzoek onder impuls van de Facultés Notre Dame de la Paix de Namur (universiteit van Namen, topprogramma NANOTOXICO).

► Aan Franse kant

o

NordNord-Pas de Calais: Calais: het regionale onderzoekssysteem heeft te lijden onder een gebrekkige toegankelijkheid door het grote aantal spelers. spelers Er is echter een sterke specialisatie in wiskunde (5de in nationaal klassement) en medisch onderzoek (2de in nationaal klassement). Die laatste onderzoekslijn werd versterkt dankzij aanzienlijke onderzoeksuitrustingen (met name de Cancéropôle Nord-Ouest) en het Programme d’Investissements d’Avenir (EGID-project voor biologie-gezondheid, het enige regionale project dat het label "Laboratoire d’excellence" heeft gekregen). In dit gebied zijn er ook investeringen op het vlak van ingenieurswetenschappen, fysica, menswetenschappen en sociale wetenschappen, hoofdzakelijk onder impuls van de universiteitspool van ‘Lille Métropole’ (Rijsel), maar ook van Valenciennes wat engineering en mechanica (transport) betreft.


104


o

Picardie: Picardie: de bijzonder vruchtbare resultaten van de “Programmes d'Investissements d'Avenir” (2de plaats in het klassement van de begunstigde regio's, met 17 aanvaarde projecten) hebben verscheidene welbepaalde wetenschappelijke expertisedomeinen versterkt, die echter vooral een nationaal uitstralingspotentieel hebben: hebben ingenieurswetenschappen (energieopslag met het Laboratoire LRCS d’Amiens met internationale uitstraling, werktuigbouwkunde), groene chemie (waaronder eco-energie met de bioraffinage uit planten) en medische en chirurgische wetenschappen (met speerpuntonderzoek in reconstructieve mond-, kaak- en aangezichtschirurgie). Deze regio kent eveneens een sterke specialisatie op het vlak van de agro-voedingsindustrie met de vestiging van de INRA in Amiens. ChampagneChampagne-Ardenne: het regionale onderzoek kenmerkt zich door een sterke specialisatie in chemie (4de plaats in de nationale rangschikking volgens impactfactor), de agro-voedingssector met grote, internationale onderzoeksprojecten (FUTUROL-biobrandstof, AII OSIRIS-project, BIODEMO-platform) en ingenieurswetenschappen (6de plaats in de nationale rangschikking volgens impactfactor) met een grote vooruitgang inzake werktuigbouwkunde (Centre d’enseignement et de recherche Arts & métiers Paris Tech) en materiaalwetenschappen (CRIT van Charleville-Mézière).

10.3.3 Innovatiecapaciteit van het economische weefsel en innovatieverspreiding 10.3.3.1

Het economische weefsel van de samenwerkingszone kent een aantal opmerkelijke technologische sectoren, echte "locomotieven" voor de rest van de gebieden

Het economische weefsel in de samenwerkingszone kenmerkt zich door een middelhoog niveau van technologie-intensiteit en kennis, dat lager ligt dan de nationale prestaties. Picardie vormt daarop een significante uitzondering. Het onderscheidt zich namelijk door een aanzienlijk aandeel van de hoog- en middelhoogtechnologische verwerkende industrie binnen de regionale werkgelegenheid (6,5 % in 2011 tegenover een Frans gemiddelde van 4,8 %). Verder weerspiegelt de samenwerkingszone de nationale tendensen: tussen 2008 en 2011 nam het aandeel van de hoogtechnologische verwerkende industrie af, terwijl dat van de hoogtechnologische diensten toenam. Specifieker: ► De provincies OostOost-Vlaanderen, WestWest-Vlaanderen Vlaanderen en Henegouwen kenmerken zich door hun aandeel hoogtechnologische activiteiten ten opzichte van het nationale gemiddelde. In de provincie Oost-Vlaanderen is het aandeel van de hoogtechnologische verwerkende industrie tussen 2008 en 2011 sterk afgenomen. Het lag zelfs onder het Belgische gemiddelde (respectievelijk 4,9 % tegenover 5,2 %), maar die achterstand is intussen ingehaald, in navolging van Henegouwen. ► De regio's NordNord-Pas de Calais en ChampagneChampagne-Ardenne en de provincies Luxemburg (tenminste wat wat de diensten betreft) en Namen daarentegen bevestigen hun positionering binnen de laaglaag- en middelhoogtechnologische activiteiten. activiteiten ► De provincie Namen en de regio Picardie onderscheiden zich: Namen door een aanzienlijk aandeel hoogtechnologische diensten in vergelijking met de rest van de zone, van dezelfde ordegrootte als West-Vlaanderen; Picardie door een groot aandeel van de hoog- en middelhoogtechnologische verwerkende industrie..

Aandeel van high en medium-tech industrie in totale werkgelegenheid (in %) 10,0%

7,5%

6,7% 6,5%

6,4%

5,9% 5,2% 5,0%

4,9%

5,5% 4,7%

5,8% 5,0%

5,3% 4,8% 3,6% 3,5%

4,3%

3,7% 3,9% 3,9%

2,5%

NA NA 0,0%

2008


2011

105


Aandeel van hoogtechnologische diensten in totale werkgelegenheid (in%) 10,0%

7,5%

5,0%

3,0% 3,3%

3,3%

3,2% 2,6%

2,5%

1,6% 1,6%

2,4% 2,0% 2,3%

3,0% 2,6%

2,4% 2,3%

1,2% 1,3% 1,5%

2,0% ND ND

0,0%

2008

2011

Bron : Eurostat, 2012, * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken Het innovatievermogen van het economische weefsel in de samenwerkingszone heeft te kampen met verscheidene structurele moeilijkheden die te maken hebben met de erfenis uit het verleden: een economie die gericht was op industrie en landbouw. We kunnen drie types regionaal economisch weefsel onderscheiden: ► De provincies OostOost- en WestWest-Vlaanderen staan gerangschikt bij de Europese "innovatieleiders" (Bron: EU, Europees innovatiescorebord, 2012) en onderscheiden zich door een dynamisch economisch weefsel, dat een belangrijke rol speelt in onderzoek en innovatie (13 % boven het EU-27-gemiddelde in 2009). De meest innovatieve sectoren in 2011 waren: farma, plastic, informatie- en communicatietechnologie (17 % van het private R&D) en transport (12 % van het private R&D). ► De Waalse provincies steunen op een economisch economisch weefsel dat is verdeeld tussen enerzijds een veelheid aan kleine bedrijven die in vergelijking met de Vlaamse kmo's weinig innovatief zijn op het vlak van producten en procedés, en anderzijds een klein aantal grote ondernemingen ondernemingen waarvan het aandeel in de regionale economieën blijft stijgen. stijgen De instellingen met meer dan 1000 bedienden waren goed voor 54,4 % van de private R&D-uitgaven in 2007 en spitsen zich toe op bepaalde sectoren met de farmaceutische industrie in het bijzonder (47,3 % van de private uitgaven). ► Het economische weefsel van de Franse regio's blijkt weinig dynamisch op het vlak van innovatie, met uitzondering van sommige specifieke, gespecialiseerde sectoren:

o

o

o

In Picardie steunen bepaalde innovatieve economische sectoren op een relatief sterke private R&D en profiteren van de aanwezigheid van grote grote groepen, innovatieve innovatieve gangmakers die het lokale economische weefsel een duwtje in de rug geven: verwerking van landbouw- en voedingsmiddelen (BONDUELLE, ROQUETTE frères, SYRAL, TEREOS, …), materialen (SAINT GOBAIN SEKURIT), landvervoer en uitrustingen (VALEO, FAURECIA, MERSEN, MBK) en luchtvaart (onderaannemingen). Deze specialisatie blijft echter regionaal beperkt en komt slechts een beperkt aantal gebieden ten goede, vooral in het zuiden van de regio. In ChampagneChampagne-Ardenne heeft het economische weefsel te lijden onder de quasi quasiuasi-afwezigheid van grote groepen, met uitzondering van enkele sectoren die zijn getroffen door de afname van het aantal industrieën (metaal- en automobielsector). Het is belangrijk om te weten dat de sector van de voedingsmiddelenindustrie nog altijd lijdt onder de beperkte technische steun op het vlak van innovatie (uitrusting, onderzoekscentra van grote opdrachtgevers, steun voor de verspreiding van innovaties aan onderaannemers). De tak van de Champagne-wijnen is weinig innovatief en grotendeels gericht op marketing of export. NordNord-Pas de Calais is in 2006 geklasseerd onder de Europese "bescheiden innovatoren" en geniet een aanzienlijk – zij het historisch gezien weinig innovatief – economisch weefsel.

10.3.3.2

De samenwerkingszone communicatietechnologie

beschikt

over

een

goede

verspreiding

van

informatie-

en

ICTICT-verspreiding BREEDBAND Bevolking

Bedrijven

BELGIË (2012) BELGIË

74%

90%

Vlaanderen

76%

91%

Wallonië

72%

89% FRANKRIJK (2009)

Ardennes


98,4%

98,3% 106

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone BREEDBAND Bevolking

Bedrijven

Marne

98,5%

97,9%

Aisne

99,1%

99,0%

Oise

99,9%

99,0%

Somme

99,8%

98,8%

Nord

99,7%

98,5%

Pas de Calais

99,5%

98,7%

ICT GEBRUIK Personen die regelmatig van het internet gebruik maken 2008 2011

prive-Personen die goederen of diensten via het internet voor prive gebruik hebben besteld 2008 2011

BELGIË België

66%

78%

21%

43%

Oost-Vlaanderen

69%

78%

22%

44%

West-Vlaanderen

60%

79%

15%

33%

Henegouwen

57%

74%

17%

40%

Luxemburg

59%

72%

19%

42%

Namen

60%

81%

19%

49%

FRANKRIJK (2012) Frankrijk

63%

74%

40%

53%

Bekken van Parijs (met Champagne-Ardenne en Picardie)

56%

69%

36%

51%

Nord-Pas de Calais

60%

71%

35%

43%

Bron : Eurostat, 2012, STATBEL, 2013 * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken

Dankzij de daadkrachtige acties van de overheid zijn informatie- en communicatietechnologieën goed verspreid in de gebieden, onder de bevolking en de bedrijven. Zelfs in de meest afgelegen gebieden is er bijna overal hogesnelheidsinternet beschikbaar (98,3% in de Franse Ardennen). De verspreiding van het gebruik ervan is minstens even belangrijk, of het nu gaat om regelmatig gebruik van internet of interactie met de overheid (e-administration) en bedrijven (ecommerce). De verspreiding van het gebruik binnen de Franse regio's mag dan al hoger liggen dan in de Vlaamse of Waalse provincies, toch blijft ze onder het nationale gemiddelde. De acties van de publieke overheden hebben zich ook vertaald in een ondersteuning van verschillende opkomende sectoren, zoals: ► Internet, videogames, creatieve economie en e-commerce in Nord-Pas de Calais ; ► Logiciels libres et montée en gamme des centres d’appel en Picardie ; ► Industriële eledetectie en telebewaking in Champagne-Ardenne ; ► ‘Internet of things’ en Cloud computing in Wallonie, onder impuls van het Waalse agentschap van telecommunicatie en het Master Plan ICT van de Waalse Overheid. ► 3D printing en social media in Oost-Vlaanderen ► Socio-tech in West-Vlaanderen (ICT voor socio-economische innovatie)

10.3.3.3

Nieuwe ontwikelingen inzake innovatie

De overheden hebben in de periode 2007-2013 sterk geïnvesteerd in de ontwikkeling van territoriale innovatiestrategieën volgens de logica van de ‘smart specialization’. Er zijn heel wat initiatieven en voorzieningen maar die hebben te lijden onder een zekere verbrokkeling en een gebrek aan structurering, wat nadelig is voor de toegankelijkheid van de regionale innovatiesystemen. ► In Frankrijk werden de maatregelen ingevoerd rond regionale innovatiestrategieën uit 2008. Die strategieën worden voor de periode 2014-2020 herbekeken. Ze identificeren een aantal belangrijke en opkomende innovatieve sectoren en steunen daarvoor op dynamieken die ingezet werden door de competentiepolen en op de projectoproepen van de Programmes d'Investissements d'Avenir.


107

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone ► In de Vlaamse provincies is de tenuitvoerlegging van het plan "Vlaanderen in Actie" uit 2009, met als doel Vlaanderen in de top vijf van Europese "regions of excellence" te brengen, nog versterkt met het witboek "Een Nieuw Industrieel Beleid voor Vlaanderen". Daarin krijgen het industriële aspect en de maatregelen ten voordele van de innovatie van producten, procedés en organisatie extra aandacht. ► De Waalse prioriteiten waren al vastgelegd in het "Plan Marshall 2006-2009" en zijn voortgezet en versterkt in het recente "Plan Marshall 2.Vert", met een budget ter waarde van 1,6 miljard euro over vijf jaar.

Specialisatiesectoren geidentificeerd op basis van hun regionale innovatiestrategie

Textiel

Toekomstige handel

ICT

Gezondheid

Eco-innovatie

Agrarische hulpbronnen en groene chemie Transport, intermodaliteit en geavanceerde

Mechanische, materialen en vezels

INNOVERENDE SECTOREN

BESTAANDE INITIATIEVEN Twee clusters, waarvan één met een globaal perspectief : - Industrieën et agro-resources (interregionale met Picardie) - Materalia (interregionale met Lorraine)

Champagne-Ardenne

Twee clusters met een globaal perspectief : - Industries et Agro-ressources (interregionale met Champagne-Ardenne) - I-Trans (interregionale met Nord-Pas-de-Calais) Drie gelabelde clusters: - Glass Vallée (luxe flessen) - PHMA (Luchtvaart en hydrauliek) - Intelli'N (ICT)

Picardie

Zeven clusters, waarvan één met een globaal perspectief : - I-Trans (interregionale met Picardie) - Aquimer (Agrarish en agro-voeding) - Handelsindustrie (technisch/ diensten) - Maud (Consumer, Chemie, Materialen) - Voeding Gezondheid Levensduur (Biotechnologieën / Gezondheid) - Team2 (Ecotechnologieën) - Up-Tex (Materialen)

Nord - Pas-de-Calais

Vlaanderen

Zeven "Science park" op basis van spin-offs van Vlaamse universiteiten Zes excellentie programma's met drie in het samenwerkingsgebied Zes clusters - Levenwetenschappen - Agro-voeding - Transport en logistiek - Mechaniek - Luchtvaart - Eco-technologieën

Wallonië

LEGENDE :

Bestaande sectoren Opkomende sectoren

*Toekomstige handel: het betreft hier technologieën van handel op afstand (e-commerce)


108


10.3.4 De sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van de zone per Europese thematiek m.b.t. onderwijs en innovatie Dankzij de analyse van de dynamieken voor excellentie konden de sterktes en zwaktes van de samenwerkingszone op dit gebied worden aangetoond, evenals de kansen en bedreigingen waarmee deze gebieden te maken krijgen voor de periode 2014-2020. Deze analyses werden per thematische doelstelling van de EU voorgesteld, en brachten een aantal uitdagingen aan het licht op het vlak van grensoverschrijdende samenwerking voor de volgende programma’s.

10.3.4.1

Thematiek nr. 1: Versterken van onderzoek, technologische ontwikkeling en innovatie

STERKTES ► Belangrijke en innovatieve bedrijfstakken aan beide kanten van de grens die vaak complementair zijn :

o

o

ZWAKTES ► Afhankelijkheid voor bepaalde gebieden van buitenlandse groepen of opdrachtgevers (Vlaanderen en ChampagneArdenne)

De belangrijkste bedrijfstakken: agro-voedingsnijverheid, materialen, gezondheidzorg, automobielsector, ► Regionale economische dynamieken die niet de hele metaalindustrie, individueel en collectief transport, grensoverschrijdende zone bereiken duurzame ontwikkeling De opkomende industrieën met een groot potentieel: de ► Een landschap van micro-ondernemingen en kmo’s waar bio-economie inclusief de groene chemie en de schone nieuwe technologische innovaties maar zeer geleidelijk ingang technologieën), nieuwe materialen, en ICT (meer bepaald vinden de nieuwe digitale en creatieve technologieën) alsook sociale innovatie (o.a. in ouderenzorg)

► Aanwezigheid van grote multinationale groepen, die leidinggevend zijn in hun sector ► Aanzienlijke en groeiende directe investeringsstromen uit het buitenland

► Een grote studentenpopulatie in de stadscentra ► Geschoolde en gespecialiseerde arbeidskrachten (metaalindustrie, farmaceutische sector, gezondheidszorg)

► Sterk verschillende opleidingsindicatoren in de deelregio’s:

o o

► Aantrekkelijke stadspolen voor studenten en doctorandi ► Gediversifieerde landbouw- en natuurlijke grondstoffen met hoog meerwaarde potentieel (groene chemie, biobrandstof, ecologisch bouwen)

► Aanwezigheid van universiteits- en R&D innovatiecentra met nationale en Europese uitstraling ► Dicht netwerk van actoren met betrekking tot technologische valorisatie (science parks, competitiviteitspolen, bedrijvenclusters) in geïdentificeerde sectoren met potentieel ► Ruime verspreiding van ICT ter ondersteuning van digitale sectoren en de creatieve economie ► Kwalitatieve technische opleidingen ► Concrete tendens van interregionale en grensoverschrijdende R&D-samenwerking, dankzij talrijke onderzoeks- en valorisatieprojecten

Een doorgaans hoogopgeleide Vlaamse en Waalse bevolking; Franse indicatoren die achterop hinken ten opzichte van de nationale gemiddelden

► Dynamieken van regionale specialisatie die de economische en ruimtelijke metropolisering van de gebieden in de samenwerkingszone nog versterken.

► Te versterken relaties tussen de onderzoekscentra en de bedrijven (vooral kmo's), in het bijzonder in Wallonië en Frankrijk ► Een gebrek aan aansluiting tussen onderzoeksactiviteiten en concrete innovatieprojecten, o.a. in Vlaanderen ► Een beperkte uitwisseling van studenten, promovendi en onderzoekers tussen de universiteiten van de samenwerkingszone en tussen de hogescholen en secundaire scholen. ► Een soms te weinig stimulerend kader voor spin-offs

► Een onderzoeksdynamiek die steeds vaker een transversaal, sectoroverschrijdend karakter krijgt.


109



► Actoren uit hoger onderwijs, onderzoek en innovatie die de gebieden verbinden, dankzij afdelingen of zelfs spin-offs ook voor de economisch meest ingesloten departementen/ arrondissementen

KANSEN ► De tenuitvoerlegging van regionale ‘smart specialization’strategieën in groeisectoren met veel potentieel op het vlak van innovatie ► Het op gang komen van een dynamiek van ‘short circuit’ innovaties in het economisch weefsel

BEDREIGINGEN ► Een structurele achteruitgang van de industriële activiteit ► Frans en Waals economisch weefsel met structurele obstakels voor de ontwikkeling van een innovatiedynamiek (zwakke organisatorische en technische innovatiecapaciteit , beperkte integratie in innovatienetwerken, geringe kansen voor professionele vorming)

► Sterke grensoverschrijdende complementariteiten:

o o o o o o

mechanica, materialen en kunststoffen Textiel groene chemie, voedingsnijverheid en landbouwgrondstoffen en biotechnologieën Individueel en openbaar vervoer eco-technologieën gezondheid en farma De samenwerkingsdynamieken tussen verschillende polen (menswetenschappen, agro-voeding, transport en logistiek, mechanische engineering en milieutechnologieën). De sector voor lucht- en ruimtevaart bevindt zich eveneens in Wallonië.

► Ontwikkeling van sociale innovatie door de aanwezigheid / beschikbaarheid van sterke onderzoekspolen in de sociale en menswetenschappen op het grondgebied

► De moeilijkheid in de Franse en Waalse gebieden om hun doctorandi te behouden, nadat ze hun proefschrift hebben afgewerkt ► De sociale innovatie is nog weinig zichtbaar en weinig gestructureerd

► Landbouw op weg naar diversificatie, waardoor de groeikansen toenemen ► Potentieel voor sterke onderzoeks-en innovatie-activiteiten voor alles wat verband houdt met de zee en de kust (aquacultuur, hernieuwbare energie, visserij, vervoer over zee)

► Efficiëntere organisatie van het hoger onderwijs en onderzoek ► Nog geringe zichtbaarheid van de onderzoeks- en aan Franse kant met de oprichting van PRES (Pôle de innovatieactoren aan beide kanten van de grens recherche et d'enseignement supérieur) ► Overheidssteun die te veel is toegespitst op zuiver ► Versterkte innovatiedynamiek via de Programmes technologische innovatie d'Investissements d'Avenir aan Franse kant voor Picardie en Champagne-Ardenne en het Plan Marshall 2.Vert voor Wallonië

10.3.4.2

Thematiek nr. 2: De toegang tot ICT, het gebruik en de kwaliteit ervan verbeteren

STERKTES ► ICT-sector in volle ontwikkeling onder impuls van talrijke innovatieve start-ups in heel diverse domeinen (creatieve economie, videospelen, vrije software, digitale toepassingen, sociale media ...)

ZWAKTES ► Moeilijke overgang van micro-ondernemingen en kmo's naar digitale toepassingen (vooral in handel, ambachten, toerisme en landbouw): aanpassingsmoeilijkheden (methoden, materiaal, digitale tools en diensten) en nog beperkte begeleiding

► Aanwezigheid van grote internationale groepen (Google,


110

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Microsoft) ► Een op Europees niveau erkende dynamiek in de creatieve economie, die nog is versterkt aangezien Wallonië het label "Europees creatief district" heeft binnengehaald

► Voortdurend stijgende lokale internetpenetratie-percentages, ondanks minder gunstige sociaaleconomische indicatoren ...

► Een nog te beperkte verspreiding van ICT in het economisch weefsel, als gevolg van een gebrek aan tijd en middelen bij micro-ondernemingen en kmo’s om zich bezig te houden met de mogelijkheden van de nieuwste digitale ontwikkelingen

► ... maar waarvan het niveau nog onder het Belgische en Franse nationale gemiddelde ligt

► Een globaal genomen voldoende uitrusting van de gezinnen om ► Verspreiding onder de bevolking van digitale toepassingen de nieuwe digitale toepassingen te verspreiden (web 2.0, (internettoepassingen, e-commerce) die onder het Franse en mobiel internet) Belgische gemiddelde blijft ► Een hoofdzakelijk sociale digitale breuklijn met grote verschillen volgens leeftijd, scholingsniveau en inkomen

► Relatief goede dekking voor hogesnelheidsinternet, zelfs in de meest ingesloten gebieden (met uitzondering van enkele achterblijvende gebieden zonder netwerkdekking), o.a. dankzij overheidsinitiatieven

► Hogere kosten voor de uitrol van glasvezel en hogesnelheidsinternet voor dunbevolkte en rurale gebieden

► Sterke digitale innovatiedynamiek rond starterscentra, bedrijfsclusters, science parks, en competitiviteitspolen (IMind, Intelli’N Microsoft innovation center, TWIST, Infopôle TIC ...) ► Aanwezigheid van erkende opleidings- en onderzoeksnetwerken (Supinfogame, Pôle IIID, numediart, Pôle Hainuyer ...) ► Verschillende grensoverschrijdende projecten op het vlak van digitale toepassingen (Pôle TIC du Hainaut transfrontalier, Centre des écritures contemporaines et numériques du Manège Maubeuge Mons (Bergen))

► Hogere penetratiepercentages voor ICT onder de Franse bevolking Territoriale bijzonderheden

► ... maar meer hogesnelheidsinternet aan Belgische kant door de globaal genomen betere infrastructuur

► Beter ontwikkelde digitale toepassingen in Belgische bedrijven dan in Franse (e-commerce, e-administration, web 2.0)

KANSEN

BEDREIGINGEN

► Aanzienlijke ontwikkelingen innovatiekansen voor de bestaande digitale sectoren (e-commerce, vrije software, videospelen, domotica, sociale media) ► Belangrijke economische sectoren (chemie, gezondheid en farma, mechanica, vliegtuigbouwkunde, biotechnologie, landbouw) met aanzienlijk ontwikkelingspotentieel inzake nieuwe ICT ► Groot ontwikkelingspotentieel in de creatieve economie en de digitale cultuur van bepaalde stedelijke gebieden, bvb. rond het label Wallonia Creative District (groter dan de ICT) ► Ontwikkeling van krachtige initiatieven om bedrijven te ondersteunen (underwriting platforms, branding, consulting, ethisch charter eTIC), zoals het Waals Technology Agency

► De aanhoudende sociale digitale breuklijn remt de ontwikkeling af van nieuwe toepassingen die oplossingen kunnen bieden voor de problemen rond vereenzaming, afgeslotenheid en mobiliteit in bepaalde gebieden (gezondheid, thuiswerk, e-administration, e-learning)


111


► Regionale overheidsstrategieën inzake innovatie die van de verspreiding van ICT een prioriteit maken binnen economische ontwikkeling en innovatie (cloud computing, open data, The internet of Things, e-commerce, e-administration)

► Ontwikkeling van digitale initiatieven op het vlak van elearning


112


10.3.4.3

Thematiek nr. 10: Investeren in onderwijs, competenties en levenslang leren

STERKTES ► Initiatieven op vlak van het in kaart brengen van de gevolgde opleidingen en op het vlak van het levenslang leren, in samenwerking met het bedrijfsleven en beroepsfederaties.

ZWAKTES ► Een economisch weefsel dat de bevordering van de voortgezette opleiding bemoeilijkt (moeilijke toegang van de microondernemingen en kmo’s, gebrek aan communicatie en informatie over het opleidingsaanbod) ► Onvoldoende afstemming tussen de noden van het bedrijfsleven en het opleidingsaanbod rond levenslang leren

► Sterk uiteenlopende opleidingsniveaus tussen de Franse regio’s die verontrustende indicatoren optekenen en de Belgische provincies die gemiddelde indicatoren kennen ► Het percentage vroegtijdige schoolverlaters bij jongeren van 18 tot 24 jaar ligt tweemaal zo hoog in Frankrijk dan in België ► Een relatieve verarming en beperkte mobiliteit van bepaalde bevolkingsgroepen in landelijke gebieden dat weegt op de uitbouw van de opleidingstrajecten

► Het aanbod aan basisonderwijs en beroepsopleidingen is globaal genomen goed verspreid over alle gebieden

► Drie multidisciplinaire universiteitspolen met Europese en internationale uitstraling, Rijsel Gent en Kortrijk (KULAK) ► Regionale universiteitspolen in volle ontwikkeling , aansluitend bij de economische specialisatie van de gebieden ► Een aantrekkelijk opleidingsaanbod van erkende kwaliteit ► Een goede samenwerking tussen de universiteiten (uitwisseling van studenten, stagiairs, professoren en onderzoekers) ► Interessante initiatieven langs beide zijden van de grens op het vlak van digitale universiteit en e-learning

► Een historisch belang van de korte opleidingen , vooral voor de Franse en Waalse gebiedsdelen ► Franse en Waalse gebieden die moeite hebben om hun doctorandi te behouden ► Onevenwichtige grensoverschrijdende studentenstromen, ten voordele van de stromen Frankrijk -> België ► Een gebrek aan transparantie van de grensoverschrijdende opleidingen ► Geringe grensoverschrijdende mobiliteit van de stagiairs ► Relatief beperkte Frans-Vlaamse uitwisselingen, o.a. als gevolg van de taalbarrière ► Onvoldoende afstemming van het opleidingsaanbod op de economische clusters ► Zwak niveau van pedagogische innovatie ► Weinig transparantie en onwetendheid van levenslang grensoverschrijdend leren ► Belangrijke tekortkomingen in de grensoverschrijdende erkenning van diploma’s en verworven competenties.

► Nord-Pas de Calais: aanwezigheid van het PRES Lille Nord de France Territoriale bijzonderheden

► Aisne en Ardennes: uitgesproken en vaak definitieve uittocht van de jongeren

► De belangrijke rol van de Ugent in Oost-Vlaanderen en KULAK in West-Vlaanderen en hun netwerk van geassocieerde hogescholen ► Picardie – Champagne-Ardenne: versterking van de


113

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone samenwerkingsverbanden door de oprichting van het PRES ► Provincies Namen en Henegouwen: aanwezigheid van de Universiteit van Bergen en projecten voor samenwerking en uitwisseling met Nord-Pas de Calais en ChampagneArdenne

KANSEN ► Grote toekomstmogelijkheden in innovatieve sectoren met veel potentieel en in lokale economie (toerisme, ecologisch bouwen, windenergie, persoonsgebonden dienstverlening, gezondheid)

BEDREIGINGEN ► Grote migratiestromen van studenten naar regio’s buiten de samenwerkingszone (Ile-de-France, Luik, Brussel, Nederland)

► Sterke grensoverschrijdende complementariteiten op het vlak van onderwijs en opleiding (gedeeld gebruik van uitrusting, complementaire competenties; bv. houtsector) ► Aanbieden van loopbaanoriëntatie aan pas afgestudeerden en van advies aan startende ondernemingen.

► Een aanhoudende stijging van het opleidingsniveau van de jongeren, zelfs in de gebieden die een demografische stagnatie kennen

► Een netwerk van versnipperde instellingen en centra die hoge organisatiekosten met zich brengen

► Ontwikkeling in de richting van samenwerking in het hoger onderwijs (structuur van PRES in Frankrijk, Samenwerking tussen universiteiten in Bergen) waardoor die regionale onderwijsspelers een meer adequate schaal krijgen in een nationale en Europese context erke ontwikkeling van alternerende opleidingen in het hoger onderwijs.

► De grensoverschrijdende uitwisseling van studenten, docenten en onderzoekers wordt afgeremd door de tweetaligheid van de zone ► Sterk tekort aan pedagogische innovatie

► Sterke ontwikkeling van elkaar afwisselende opleidingen in het hoger onderwijs ► Mogelijkheid tot opleidingen in innovatieve sectoren ► Ontwikkeling van de interregionale en grensoverschrijdende samenwerking in het hoger onderwijs en in onderzoek

10.3.5 Uitdagingen inzake grensoverschrijdende samenwerking met betrekking tot onderwijs en innovatie Dankzij deze sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen konden een aantal uitdagingen worden geïdentificeerd op het vlak van economische ontwikkeling. Het zijn deze uitdagingen waar de grensoverschrijdende samenwerking voor staat in de periode 2014-2020. Deze uitdagingen werden tijdens de workshops op 21 maart jl. voorgesteld, besproken en gehiërarchiseerd samen met de stakeholders van de verschillende gebieden. Na afloop werden de voornaamste uitdagingen voor de grensoverschrijdende samenwerking vastgelegd. Vervolgens werden ze voor elk type infraregionaal gebied aan weerszijden van de grens voorgesteld, waarbij sommige gebieden gemeenschappelijke uitdagingen bleken te hebben.


114


Grensoverschrijdende uitdagingen die uit uit de diagnose en de interviews met de partnerautoriteiten partnerautoriteiten naar voor komen en die gevalideerd zijn op de workshop van 21/03/2013 Subthema 1 : Versterking van het potentieel van de samenwerkingszone op vlak van R&D R&D en innovatie en de economische valorisatie daarvan ► Kmo’s aanmoedigen en ondersteunen door nieuwe technologieën sneller toe te passen in het bedrijfsleven; ► Economische en R&D-actoren aanmoedigen en ondersteunen bij multidisciplinaire onderzoeks- en innovatieprojecten ook in gebieden die buiten de pure technologische innovatie vallen, zoals sociale innovatie; ► Innovatieprojecten ondersteunen door het invoeren van echte co-realisatie van innovatie door een intense samenwerking tussen overheid, bedrijven en onderzoeksinstellingen (Triple Helix Model); Subthema 2 : Het ondersteunen van regionale strategieën van ‘smartsmart-specializ specializatio ation’ om de effecten ervan te vereenvoudigen ► Een grensoverschrijdende ‘governance’ opzetten (strategische intelligentie, een uitwisselings- en dienstenplatform, grensoverschrijdende acties, regionale marketing, R&D-projecten, innovatieactoren) voor bepaalde strategische sectoren / domeinen :

o o o o o o o

Nieuwe materialen (textiel, polymeren, biomaterialen, nanomaterialen); (Agro)voedingsnijverheid, landbouwgrondstoffen,en groene chemie; Persoonlijke gezondheid en autonomie; Ecotechnologie en cleantech; Individueel en collectief transport; ICT, digitale en creatieve economie Sociale innovatie.

► Ondersteunen van onderzoeksprojecten die een groot economisch valorisatiepotentieel hebben in bovenstaande sectoren; ► Zodanig oriënteren van ontwikkelingsinspanningen, onderwijs, competenties en levenslang leren dat ze een ondersteuning vormen voor de dynamiek van ‘smart-specialization’ en de ontwikkeling van economische sectoren met een hoog potentieel voor innovatie en werkgelegenheid.

o

Lokale acties op het vlak van basis- en voortgezette opleiding ontwikkelen, die één of meerdere arbeidsmarktzones beslaan, rond complementaire of gemeenschappelijke sectoren.

Subthema 3 : Versnellen van de digitale transformatie van het economisch weefsel en ondersteunen van digitale sectoren en van de creatieve creatieve economie economie ► Opzet van een grensoverschrijdend elektronisch platform gewijd aan de ondersteuning van ICT dat de hele samenwerkingszone dekt (oplijsting van de economische en publieke actoren, hulpmiddelen, regionale bronnen van open data en elektronische platformen voor openbare aanbestedingen); ► De verspreiding van nieuwe digitale toepassingen begeleiden in het lokale economische weefsel en de grensoverschrijdende arbeidsregio's (uitwisseling van expertise en best practices, advies aan bedrijven); ► de opkomst versnellen van innovatieve clusters van micro-ondernemingen en kmo’s in de sector van de digitale toepassingen en de creatieve economie; ► Gemeenschappelijke onderzoeks- en innovatieprojecten en opleidingen steunen in de sector van de digitale toepassingen; ► De verspreiding van nieuwe digitale toepassingen bevorderen via gemeenschappelijke projecten voor sociale innovatie (onderwijs, gezondheid, egovernment, toerisme, cultuur).


115


Grensoverschrijdende uitdagingen die uit de diagnose en de interviews met de partnerautoriteiten partnerautoriteiten naar voor komen en die gevalideerd zijn op de workshop van 21/03/2013 Subthema 4: komen tot een echte grensoverschrijdende samenwerking in hoger onderwijs en onderzoek ► Samenwerkingsnetwerken opzetten en zorgen voor het gedeeld gebruik van apparatuur en platformen voor R&D en innovatie; ► Ondersteunen van wetenschappelijke activiteiten en valoriseren van onderzoeksfaciliteiten aan beide zijden van de grens; ► De zichtbaarheid en kennis bevorderen van de regionale en grensoverschrijdende systemen inzake onderwijs en opleiding; ► Het versterken van de grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden op het gebied van onderwijs en onderzoek, met name rond de grote regionale actoren en instellingen, die als locomotief fungeren binnen hun grondgebied; ► Vergroten van de zichtbaarheid en bekendheid van regionaal en grensoverschrijdend onderwijs, opleiding en innovatie, zowel binnen als buiten de regio; ► Aanmoedigen om binnen de universiteit aan te werven vanuit het grensoverschrijdende aanbod (docenten, onderzoekers, studenten) alsook vanuit het algemene opleidingsaanbod (stage bedrijven, gelijkwaardige opleidingen, grensoverschrijdende ervaringen, etc.). Subthema 5: het bevorderen van individuele grensoverschrijdende mobiliteit ► Ondersteunen van de mobiliteit van studenten, personeel en werknemers door het versterken van de uitwisselingen tussen bedrijven, onderzoekscentra en onderwijsinstellingen; ► Opzetten van een aanvullend dienstenaanbod (huisvesting, vervoer, catering, …) om de toegang tot onderwijs te vergemakkelijken; ► Opzetten van een professionele uitwisseling binnen de samenwerkingszone voor jongerenstages (alternerend leren/werken). Subthema 6: Versterken van de lokale grensoverschrijdende samenwerking op gebied van onderwijs en opleiding en zorgen dat de afgeleverde kwalificaties beter aansluiten op de behoeften op de arbeidsmarkt ► Het wegwerken van de beschotten tussen de kmo’s en de onderwijsactoren binnen de grensoverschrijdende arbeidsmarktzones om zo een dynamisch en professioneel netwerk te ontwikkelen. ► Versterken van het grensoverschrijdend gebruik van didactisch materiaal en pedagogisch en innovatieve projecten tussen de lokale opleidingsinstellingen.

Prioritisering van de grensoverschrijdende uitdagingen Opmerking: de uitdagingen zijn geprioriseerd volgens: volgens:

Oostende Dunkerque

Boulognesur-Mer

► de mate waarin ze grensoverschrijdend geïntegreerd zijn, in functie van de intensiteit van de bestaande samenwerking (aantal, kwaliteit van de samenwerkingsprojecten en aantal actieve regionale spelers)

Saint Omer

Gent


Amiens

Tournai


Mons


Neufchâteau

Saint-Quentin

Beauvais Creil


Brugge

Calais



Kustgebieden Arlon


Reims

► hun potentiële impact op de ontwikkeling van de zone ten aanzien van de thematische doelstellingen van de EU ► de kritische massa ten aanzien van de interventies die nodig zijn voor een effectieve implementatie door de OP (financiering, aantal actieve spelers, schaal van de gebieden)

betrokken bij netwerken op het gebied van economische samenwerking, universiteiten en innovatie







De volgende analyses worden weergegeven door de types van gebieden te clusteren die gemeenschappelijke grensoverschrijdende uitdagingen hebben.


116


Mate van Uitdagingen ten aanzien van de grensoverschrijdende samenwerking gelieerd aan politieke grensoverschrijdend excellentie voor de grensoverschrijdende aglomeraties en de stedelijke gebieden van de zone. e integratie Versnellen van de opkomst Versterken van de samenwerking tussen van start-up clusters in de digitale en creatieve universitaire centra industrie

Hoog

Bevorderen van Ontwikkelen van opleidingen grensoverschrijdende rond de grensoverschrijdende aanwervingen aan de strategische sectoren universiteiten en grensoverschrijdende mobiliteit Ondersteunen van R&D van studenten, professoren en projecten met een hoog onderzoekers potentieel voor de economische ontwikkeling van grensoverschrijdende strategische sectoren Verspreiden digitaal gebruik (transport, ecotechnologie, in de grensoverschrijdende gezondheidszorg, economie vervoer, ICT)

Gemiddeld

Laag

Laag


Matig

Hoog



Uitdagingen ten aanzien van de grensoverschrijdende samenwerking gelieerd aan politieke excellentie voor de kust en rurale gebieden

Hoog

Ondersteunen van nieuwe digitale toepassingen door gemeenschappelijke projecten rond sociale innovatie (onderwijs, gezondheidszorg, toerisme, cultuur)

Gemiddeld

Ondersteuning grensoverschrijdende mobiliteit van studenten en werknemers in opleiding

Laag

Laag


Matig

Ondersteunen van R&D projecten met een hoog potentieel voor de economische ontwikkeling van grensoverschrijdende strategische sectoren (landbouwgrondstoffen, groene chemie)

Hoog



117



De economische uitdagingen ten aanzien van de grensoverschrijdende samenwerking voor de industriële reconversie gebieden en geisoleerde gebieden

Opzetten van een De link tussen KMO's en grensoverschrijdend bestuur de opleidingsinstituten voor industriele en bevorderen werkgelegenheidsgebieden

Hoog

Gemiddeld

Implementeren van professionele uitwisseling voor Ondersteunen van R&D stagaires en werknemers in projecten met een hoog opleiding potentieel voor de economische ontwikkeling Ondersteunen van nieuwe digitalevan grensoverschrijdende toepassingen door strategische sectoren gemeenschappelijke projecten (mechanica, nieuwe rond sociale innovatie (onderwijs, materialen, textiel, gezondheidszorg, toerisme, transport) cultuur)

Laag

Laag

Matig

Hoog





118


10.4 Dynamieken op ruimtelijk en milieuvlak Dit hoofdstuk analyseert de dynamieken op ruimtelijk en milieuvlak binnen de samenwerkingszone. Deze dynamieken zijn transversaal voor alle regio’s binnen die zone en gelden specifiek voor bepaalde infraregionale gebieden. Met het oog op de strategie van de Europese Unie behandelen deze analyses de volgende thematische doelstellingen: ► Doelstelling nr. 4: De overgang naar een koolstofarme economie ondersteunen in alle bedrijfstakken ► Doelstelling nr. 5: De aanpassing aan de klimaatverandering en risicopreventie en -beheer bevorderen ► Doelstelling nr. 6: Het milieu beschermen en het efficiënt gebruik van de hulpbronnen bevorderen ► Doelstelling nr. 7: Duurzaam transport stimuleren en de obstakels in de netwerkinfrastructuur opheffen

10.4.1 Een gebied dat zich kenmerkt door landbouw, bossen en meer of minder ontwikkelde verstedelijkte zones, afhankelijk van de regio’s De samenwerkingszone beslaat een gebied van 61.939km², met een bevolking van 10,8 miljoen inwoners in 2012. Deze uitgestrekte zone onderscheidt zich door zijn landschappen, natuurzones en stedelijke ruimte. Dit deel van de diagnose beschrijft het bodemgebruik, terwijl het deel omtrent de sociodemografische dynamiek de stedelijke bezetting van het gebied toelicht.

Gebruik van de grond binnen de samenwerkingszone

Gebruik van de grond per regio 75%

Bossen en natuurgebieden

Versteddelijkte gebieden

Landbouw 50%

Bossen

13% 25%

Natuurgebieden

25%

Diensten en huisvesting 0% Handel, financieren, bedrijven en utilities

62% -25%

Agrarische gebieden



100,00%

75,00%

Onbebouwde gronden

50,00%

25,00%

0,00%

Bebouwde gronden en aanverwant t errein

Gebruik van het land op provinciaal niveau in België Bron : FOD economie Algemene directie Statistiek en Economische informatie (2011) * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken


119

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone ► Het landschap van de samenwerkingszone staat hoofdzakelijk in het teken van de landbouwactiviteiten met een oppervlakte cultuurgrond (OCG)13 die 62 % van de totale oppervlakte uitmaakt. Dat cijfer is iets hoger dan het Belgische (52 %) en het Franse gemiddelde (54 %). Tweederde van de hele samenwerkingszone bestaat uit landbouwgrond. Hiervan dient slechts een bijzonder klein percentage voor biolandbouw14. Vooral Wallonië zet daarop in (in 2011 diende 6,9 % van de OGC voor biologische landbouw), in vergelijking met de andere regio's van de samenwerkingszone die rond of onder de 1% schommelen (1 % in Vlaanderen en Champagne-Ardenne, 0,7 % in Nord-Pas de Calais en 0,5 % in Picardie15). Biolandbouw streeft naar een kwaliteitsvolle landbouwproductie en stelt de regio's in staat om een duurzaam landbouwbeheerssysteem op te zetten aan de hand van biodiversiteitsbehoud, bodembescherming, lucht- en waterkwaliteit en respect voor dierenwelzijn. Deze tendens is aan een opmars bezig met een percentage dat voor België in 2011 opliep tot 4,43 %, tegenover 3,6 % in 2010. ► Het gebied is ook vrij bebost: bebost een kwart ervan bestaat uit bossen en natuurreservaten. Het Waalse gebied bestaat zelfs voor een derde (5.161 km² in 2009) uit bossen en natuurreservaten. Daarmee is Wallonië de meest bosrijke regio in de samenwerkingszone. ► Hoewel de verstedelijkte gebieden slechts goed zijn voor 13 % van de totale oppervlakte van de samenwerkingszone, blijven ze wel uitbreiden (op hetzelfde ritme als op nationaal niveau) en zetten ze het milieu onder druk. De verstedelijking zou aanzienlijke gevolgen met zich mee kunnen brengen, zoals het verlies van natuurlijke en landbouwkundige hulpbronnen, bodemafdichting, verhoogd risico op overstromingen of horizonvervuiling. De verstedelijking laat zich sterker voelen in bepaalde domeinen waar de afgelopen jaren belangrijke werken zijn uitgevoerd. Denken we bijvoorbeeld aan het wegennet en het spoorwegnet waarvan de oppervlakte in tien jaar tijd is verdubbeld.

Bevolking in 2012, oppervlakte en bevolkingsdichtheid bevolkingsdichtheid Bevolking 2012 inwoners

Franse deel

Oppervlakte in % van de zone

Km²

In % van de zone

Bevolkingsdichtheid (inw/km ²) (inw/km ²)

6.821.096

63,11%

45.205

72,98%

150,9

ChampagneArdenne

Ardenne

282.665

2,62%

5.229

8,44%

54,1

Marne

564.139

5,22%

8.162

13,18%

69,1

Picardie

Aisne

543.264

5,03%

7.369

11,90%

73,7

Oise

807.692

7,47%

5.860

9,46%

137,8

Somme

573.651

5,31%

6.170

9,96%

93,0

Nord

2.584.126

23,91%

5.743

9,27%

450,0

Pas-de-Calais

1.465.559

13,56%

6.671

10,77%

219,7

3.986.824

36,89%

16.734

27,02%

238,2

West-Vlaanderen

1.169.990

10,83%

3.145

5,08%

372,0

Oost-Vlaanderen16

739.894

6,85%

1.697

2,74%

436,0

Namur

480.105

4,44%

3.666

5,92%

131,0

Hainaut

1.323.196

12,24%

3.786

6,11%

349,5

273.639

2,53%

4.440

7,17%

61,6

10.807.920

100,00%

61.939

100,00%

174,5

Nord-Pas de Calais

Belgische deel Vlaanderen

Wallonië

Luxembourg Totaal

Bron : FOD economie Algemene directie Statistiek en Economische informatie (2012), Insee (2012) ► Er bestaan verschillen tussen de landschappen en de bevolkingsdichtheden in de samenwerkingszone. Zo vinden we enerzijds meer verstedelijkte regio's, zoals Vlaanderen, met een bevolkingsdichtheid van 436 inwoners per km2 in Oost-Vlaanderen en van 372 per km2 in West-Vlaanderen, en Nord-Pas de Calais, dat dichtbevolkt en sterk verstedelijkt is, met 450 inwonders per km2 in het departement Nord. Anderzijds bestaan er ook meer landelijke grensoverschrijdende regio's, zoals het zuidoosten van de samenwerkingszone. Deze regio bestaat nog grotendeels uit landbouwgrond en natuurgebieden en heeft de laagste bevolkingsdichtheid van de zone (54,1 inwoners per km2 voor het departement Ardennes en 61,1 voor de provincie Luxemburg).

13 De oppervlakte cultuurgrond (OCG) is een gestandaardiseerd begrip uit de Europese landbouwstatistiek. Het omvat het akkerland (hiertoe behoren ook tijdelijk weiland, braakland, teelt onder beschutting, tuinen voor eigen gebruik...), grasland en de meerjarige gewassen (wijngaarden, boomgaarden...). Bron : Insee 14 De biolandbouw wil kwalitatieve voedingsmiddelen produceren, met respect voor de gezondheid, het milieu en met behoud van de natuurlijke hulpbronnen. […] Hij sluit het gebruik uit van chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen, genetisch gewijzigde organismen en wil de specificiteit van zijn producten valoriseren. Bron: Insee 15 Bronnen: BioForum Wallonie 2012 en Agence Française pour le Développement et la Promotion de l’Agriculture Biologique 16Voor Oost-Vlaanderen zijn enkel de gegevens verwerkt van de arrondissementen die zijn opgenomen in de samenwerkingszone


120


10.4.2 Tal van acties om klimaatverandering te bestrijden, de uitstoot van broeikasgassen terug te schroeven en de natuurlijke en industriële risico’s te beheren In het kader van het Kyotoprotocol dat in 1997 tot stand kwam, heeft de Europese Unie zich ertoe geëngageerd om tussen 2008 en 2012 haar uitstoot van broeikasgassen (BKG's) met 8 % terug te schroeven ten opzichte van het niveau in 1990. Om haar internationale engagementen kracht bij te zetten lanceerde de Europese Unie in 2000 het Europees programma inzake klimaatverandering (EPK). Dat programma voorzag initiatieven in tal van domeinen, waaronder de promotie van hernieuwbare energiebronnen en energiebesparingsmaatregelen voor gebouwen en wagens. Eind 2008 werkte de Europese Unie ook een "klimaat- en energiepakket" uit dat tegen 2020 drie doelstellingen nastreeft: ► de uitstoot van BKG's met 20 % terug te schroeven ten opzichte van de uitstoot in 1990 ► ervoor te zorgen dat het totale energieverbruik voor 20 % bestaat uit hernieuwbare energie en ► de energie-efficiëntie met 20% op te krikken.

10.4.2.1

Inspanningen op vlak van broeikasgasemmissies in alle regio's van de samenwerkingszone om de Europese doelstellingen te behalen

Op internationaal niveau dwingt het Kyotoprotocol de 33 geïndustrialiseerde landen om inspanningen te leveren om tegen 2012 minder CO2 uit te stoten. Die inspanningen werden doorvertaald op nationaal en regionaal niveau: ► De doelstelling voor België bestond erin om zijn uitstoot van BKG's tussen 2008-2012 terug te schroeven met 7,5 % ten opzichte van het referentiejaar 1990. Dat streefcijfer bedroeg eveneens 7,5 % voor Wallonië en 5,2% voor Vlaanderen. ► Aan Franse kant bedroeg het streefcijfer voor verminderde CO2-uitstoot 0 %17. In het kader van de Kyoto-doelstellingen na 2012 moeten we de inspanningen voortzetten en opdrijven. Het IPCC (de Intergouvernementele Werkgroep inzake klimaatverandering) heeft aangetoond dat het noodzakelijk is om de uitstoot van BKG's tegen 2050 met 75 % terug te schroeven. Die doelstellingen hebben geleid tot nationale en regionale maatregelen. De regio's van de samenwerkingszone stoten in totaal meer dan 200 miljoen ton BKG's per jaar uit. De regio's onderscheiden zich niet alleen door hun totale uitstoot, maar ook door de uitstoot per sector. Vlaanderen blijft op kop lopen op vlak van uitstoot van BKG's met meer dan 40 % van de totale uitstoot binnen de samenwerkingszone. In elke regio werden klimaatplannen opgesteld om de strijd aan te binden met klimaatverandering en om de Europese, nationale en regionale doelstellingen te halen. Ook al kennen bepaalde sectoren, zoals industrie en landbouw, in de meeste regio's een dalende uitstoot (daling met 17 % voor de verwerkende nijverheid en 27 % voor de landbouw in Nord-Pas de Calais tussen 1990 en 2010 bijvoorbeeld), toch blijft de uitstoot in andere sectoren voortdurend stijgen, zoals in de transportsector bijvoorbeeld (stijging met 43 % in Wallonië tussen 1990 en 2010 bijvoorbeeld). De regio's van de samenwerkingszone zouden die sectoren van dichtbij moeten opvolgen.

17 De berekening van de doelstellingen voor deze EU-landen is de resultante van de verdeling van de Europese doelstelling van -8 % tussen de lidstaten, in functie van hun milieuprestaties uit het verleden en van hun toekomstige ontwikkelingsbehoeften. De doelstelling van 0% daling voor Frankrijk geeft een stabiel niveau weer van de emissies tussen 2008 en 2012 (eerder dan een toename).


121


Uitstoot van broeikasgassen – per regio

Uitstoot van broeikasgassen – per sector 100% 87

VLAANDEREN

43

WALLONIË

80%

18%

60%

23%

21%

26% 11%

25%

31%

23%

25% 12%

Andere (af valwerking, ...) Energie/ elect ricit eit

18% 40% CHAMPAGNEARDENNE

14

PICARDIE

16

20%

15%

23% 22%

50% 29%

21%

34%

14%

Landbouw

26%

Transport

0% Gebouwen/ huisvest ing 44

NORD PAS DE CALAIS 0

20

40

Indust rie 60

80

100

miljoen ton eq. CO2

Bronnen : Schéma régional du climat, de l’air et de l’énergie (Nord-Pas de Calais, 2008), Tableau de bord des émissions de GES et de l’énergie (Picardie, 2007), Insee (Champagne-Ardenne, 2008), IWEPS (Wallonie, 2010), Vlaanderen in cijfers (Vlaanderen, 2010) * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken ► In Vlaanderen werd op 20 januari 2009 het Pact 2020 ondertekend. Dit Pact omvat twintig ambitieuze en duidelijk gekwantificeerde doelstellingen. Met dit toekomstplan wil men significante vooruitgang boeken op verschillende vlakken, waaronder milieu. Punt 14 van het Pact vermeldt de doelstelling van Vlaanderen betreffende de uitstoot van BKG's: "14. [...] een verdergaande verlaging van de broeikasgasemissies conform de voor Vlaanderen vastgestelde doelstellingen in het kader van de Europese klimaatwetgeving [...]". Vlaanderen is met meer dan 80 miljoen ton CO2 (in 2010) de koploper op vlak van BKG-uitstoot binnen de samenwerkingszone. In de transportsector en de huishoudens loopt de BKG-uitstoot op. Dat is hoofdzakelijk te wijten aan het stijgende aantal woningen en aan een toename van het aantal auto’s, van de gemiddelde afgelegde afstand en van het gebruik van vloeibare brandstoffen. De industrieen energiesectoren blijven echter de grootste uitstoters. ► Wallonië heeft een "Plan Air-Climat" ingevoerd dat 100 concrete maatregelen bundelt om een antwoord te bieden op de klimaatuitdaging en om de luchtkwaliteit te verbeteren. De uitstoot van BKG's is al sterk gedaald in Wallonië tussen 1990 en 2005 (-21,4 %). Die daling is vooral te wijden aan een dalende uitstoot in de industrieen energiesector. De sluiting van verschillende ijzer- en staalbedrijven, de verbeterde energie-efficiëntie, maatregelen binnen de industrie en het toenemende gebruik van aardgas en hout hebben bijgedragen tot de tendensen die we de afgelopen jaren konden waarnemen. Desalniettemin blijft de industriesector de grootste vervuiler met 34 % van de totale uitstoot van BKG's in Wallonië in 2010. Ter vergelijking: de uitstoot van de transportsector is minder hoog, maar is sinds 1990 alleen maar blijven stijgen (een toename met 43 %). In 2010 heeft Wallonië 43 miljoen ton CO2-equivalent uitgestoten. ► De regio Champagne-Ardenne heeft in 2007 het initiatief genomen om een regionaal klimaat-energieplan op te stellen met als doel de uitstoot van BKG's terug te schroeven en de strijd aan te binden met klimaatverandering om de doelstellingen van het Kyotoprotocol te halen: de uitstoot van BKG's tegen 2050 met 75 % terugschroeven. De regio Champagne-Ardenne heeft in 2008 13,6 miljoen ton CO2 uitgestoten, wat neerkomt op 10 ton per inwoner. Hoewel deze regio een van de kleinste uitstoters van Frankrijk is (17de plaats in Europees Frankrijk), weerspiegelt ze toch het nationale gemiddelde wat de uitstoot per inwoner betreft. In tegenstelling tot andere regio's is de transportsector de sector met de hoogste CO2 uitstoot (31% in 2008). ► Sinds 1990 is de uitstoot van BKG's in Nord-Pas de Calais lichtjes gedaald en bedroeg de uitstoot van CO2-equivalent 44 miljoen ton in 2008. Via het ‘Schéma Régional du Climat de l’Air et de l’Energie’ van Nord-Pas de Calais ondernam de regio tal van acties tegen klimaatopwarming. De inzet op regionaal niveau bestaat erin om te werken aan de prioritaire sectoren inzake BKG-uitstoot. De BKG-uitstoot vloeit hoofdzakelijk voort uit de industriële sector (50% in 2008) die de resultante is van het industriële verleden van de regio. Ondanks dat aanzienlijke aandeel heeft de sector zijn uitstoot tussen 1990 en 2005 toch met 6 % kunnen terugschroeven. De huishoudens en de transportsector, hoewel ver achter de industriële sector, zijn aan een sterke opmars bezig. ► Picardie brengt binnenkort zijn Plan Climat-Energie Territorial uit dat als doelstelling heeft om de BKG-uitstoot aan banden te leggen. Dit plan beoogt coherent te zijn met het Schéma Régional Climat Air Energie. In 2007 stond de teller voor de BKG-uitstoot op 14,1 miljoen ton CO2-equivalent. Op nationaal niveau is Picardie verantwoordelijk voor zo'n 3 % van de Franse uitstoot. De industrie is met 29 % de sector die het meest uitstoot in de regio, daarna komen de transport-, de bouwen de landbouwsector.

10.4.2.2

Opmars van de productie van hernieuwbare energie

In 2010 was hernieuwbare energie in de EU-27 goed voor 12,5 % van het eindverbruik van energie. Dat percentage is tussen 2006 en 2010 aanzienlijk gestegen: van 9 % tot 12,5 %. Desalniettemin moet de Europese Unie die tendens ook voortzetten, wil ze de doelstelling van 20 % halen tegen 2020. Daartoe moet de 20 %-doelstelling worden uitgesplitst tussen de lidstaten. Frankrijk stond in 2010 op 12,9 % en tegen 2020 moet 23 % van de totale consumptie uit hernieuwbare energie bestaan. Voor België stond de teller in 2010 nog op 5,1 %. Tegen 2020 moet dat aandeel oplopen tot 13 %. Hernieuwbare energie kunnen we onderverdelen in vijf groepen: energie uit wind, water, zon, aardwarmte18 en biomassa19. Op het niveau van de samenwerkingszone varieert het aandeel van hernieuwbare energie ten opzichte van de totale energieproductie, net als de verdeling tussen de verschillende energiebronnen:

Het begrip aardwarmte of geothermische energie verwijst naar de energie afkomstig uit de warmte in de aardkorst en in de oppervlaktelagen van de aarde (dictionnaire de l’environnement).

18


122


Productie van hernieuwbare energie t.o.v. het eindgebruik van energie

VLAANDEREN

3,5%

WALLONIË

3,4%

CHAMPAGNEARDENNE

14,5%

PICARDIE

4,6%

NORD PAS DE CALAIS

1,9% 0

5 10 15 In % van het finaal electiciteitsgebruik

20

Bron: DREAL (France, 2008), Les chiffres clés de la Wallonie (Wallonie, 2010), Vlaanderen in cijfers (Vlaanderen, 2010), * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken ► In Vlaanderen, waar de productie van hernieuwbare energie 3,5 % van de totale energieproductie omvat, vertegenwoordigt biomassa de belangrijkste bron van hernieuwbare energie. Dat neemt niet weg dat de installatie van zonnepanelen en windmolens het aandeel hernieuwbare energie uit die bronnen heeft opgekrikt van 17 % in 2009 naar 35 % in 2011. ► Voor Wallonië krijgen we een gelijkaardig beeld op vlak van productie van hernieuwbare energie (3,4 % in 2010). Net als in Vlaanderen vormt biomassa in Wallonië de belangrijkste bron van hernieuwbare energie; meer dan de helft van de hernieuwbare energie wordt op die manier geproduceerd. Het aandeel van windenergie is sinds 2009 met 67 % gestegen. Samen met waterenergie vormt het 30 % van de hernieuwbare energie in Wallonië. ► In 2008 kwam 14,5 % van de eindconsumptie in Champagne-Ardenne voort uit hernieuwbare energie. Daarmee behaalde de regio de beste prestatie van de samenwerkingszone. Deze regio heeft heel wat troeven voor de productie van hernieuwbare energie, dankzij de gunstige geologische en hydrogeologische ligging. Dat verklaart waarom waterkracht, goed voor 78 % van de totale opgewekte hernieuwbare energie, de primaire bron van elektriciteit in deze regio is. In 2011 produceerde Champagne-Ardenne als eerste Franse regio hernieuwbare elektriciteit. ► In 2008 kwam slechts 1,9 % van het totale eindverbruik van elektriciteit in Nord-Pas de Calais uit hernieuwbare energie. Door zijn omvang en natuurlijke karakteristieken, beschikt Nord-Pas de Calais niet over sterke ontwikkelkingscapaciteiten voor hydro-electriciteit maar de regio beschikt wel over bepaalde troeven voor de ontwikkeling van windenergie. ► Datzelfde jaar lag dat cijfer in Picardie een beetje hoger: 4,6 %. Het begrip hernieuwbare energie wordt in Picardie traditioneel geassocieerd met bioenergie, hoewel andere hernieuwbare energiebronnen zoals zonne-energie of windenergie ook in de lift zitten. Die cijfers blijven echter vrij laag in vergelijking met de nationale en Europese doelstellingen. Hernieuwbare energie vormt slechts een klein aandeel in de energieproductie binnen de samenwerkingszone, waar gas, aardolie en steenkool nog steeds toonaangevend zijn. De regio’s in de samenwerkingszone zullen inspanningen moeten leveren om te voorkomen dat de niet-hernieuwbare energiebronnen uitgeput raken en om klimaatverandering te bestrijden.

10.4.2.3

Energie-efficiëntie

De derde doelstelling van de Europa 2020-strategie inzake energie en klimaat bestaat erin de energie-intensiteit met minstens 20 % te verminderen ten opzichte van het verwachte niveau in 2020. Het komt erop neer dat het totale energieverbruik in Europa met 368 megaton olie-equivalent (Mtoe) moet verminderen. De duurzame ontwikkeling van de samenwerkingszone impliceert een zekere energieonafhankelijkheid om de toevoer van energie veilig te stellen en prijsschommelingen in de mate van het mogelijke te beheersen. Energieonafhankelijkheid kan men op twee manieren bereiken: ofwel door de beschikbare energiebronnen in het gebied te bevorderen (zoals de hernieuwbare energie) ofwel door de energiebehoefte van consumenten af te zwakken en door de energieefficiëntie van de gebouwen te verbeteren. In dat opzicht zullen de regio's van de samenwerkingszone hun eindverbruik van energie moeten terugschroeven als ze de Europese doelstellingen willen halen. Momenteel kenmerkt de energie-efficiëntie van de samenwerkingszone zich door de volgende aspecten:

19 Het begrip biomassa-energie verwijst naar de energie afkomstig uit de gisting, de oxidatie, de chemische synthese of enzymsynthese van de biomassa (geheel van planten en dieren, evenals hiermee verbonden organisch afval) (dictionnaire de l’environnement).


123


Finale energieconsumptie – per sector 100%

75% 19% 1,0% 50%

26%

27%

29%

24%

4%

4%

1%

11% 2%

43%

38%

36%

22%

Energiesector

31%

Transport sect or Landbouwsector

25% 26%

28%

31%

34%

38% Tert iaire huisvst ingsector

0% 0%

Industriesector

Bron: Schéma régional du climat, de l’air et de l’énergie (Nord-Pas de Calais, 2008), Statistiques environnement développement durable (Picardie, ChampagneArdenne, 2009), IWEPS (Wallonie, 2009), Balance énergétique VITO (Flandre, 2009) * de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken ► De energie-intensiteit van Vlaanderen ligt een pak hoger dan het Europese gemiddelde en dan de intensiteit van de andere regio's in de samenwerkingszone. Dit komt door de chemische en metaalverwerkende industrie, de intensiteit van het transport en de beperkte thermische isolatie van gebouwen in Vlaanderen. Hoewel het binnenlandse bruto-eindverbruik in 2011 met 32 % is gestegen ten opzichte van 1990 (37,65 Mtoe), was dat cijfer toch 5 % lager dan in 2010. De industrieen de energiesector zijn de grootste verbruikers met respectievelijk 38 % en 24 % van het eindverbruik. ► In Wallonië is, ten gevolge van de financiële crisis van 2008, het eindverbruik van energie in 2009 afgenomen met 16 % ten opzichte van 2008 en met 13 % ten opzichte van 1990. Dat verbruik liep op tot 10,93 Mtoe in 2009, met een soortgelijke verdeling tussen de industriesector (daling met 33 % ten opzichte van 2008) en het verbruik van de huishoudens (stijging met 59 % ten opzichte van 1990). Het eindverbruik is in 2010 opnieuw gaan stijgen (+11 % ten opzichte van 2009). Dat is vooral te wijten aan een lichte economische heropleving en het toegenomen transportgebruik. De Waalse elektriciteitsproductie blijft sterk afhankelijk van kernenergie (met de drie reactoren van Tihange). ► In 2009 verbruikte de regio Champagne-Ardenne ongeveer 4,2 % Mtoe. De meest energieverslindende sector is de bouwsector (38 % van het totale verbruik). De industriesector, met zijn 31 % van het totale eindverbruik in 2009, volgt op de voet. Het verbruik van de transportsector is ook sterk gestegen sinds 1990. Dat is vooral te wijten aan het toegenomen (woon-werk)verkeer en wegvervoer. De landbouwsector heeft sinds 1990 zijn verbruik sterk verminderd en is nu de sector die het minst verbruikt. ► Met een eindverbruik van 11,8 Mtoe in 2009 hoort de regio Nord-Pas de Calais tot de meest energieverslindende regio's van Frankrijk. Dat valt te verklaren door de aanzienlijke hoeveelheid industrie, de hoge bevolkingsdichtheid en de stadsuitbreiding die bijkomend vervoer vergt. De industriële sector maakt 46 % van het eindverbruik van energie uit. Dat is te wijten aan de sterke vertegenwoordiging van de industrie en de staalindustrie in de regio. In 2005 daalde het verbruik in alle sectoren, behalve bij de consumptie van de huishoudens. Daar steeg het energieverbruik nog lichtjes. In 2005 is gas uitgegroeid tot de belangrijkste energiebron van de regio. ► In 2009 bereikte het eindverbruik van energie in Picardie 5,4 Mtoe. De grootste uitdaging in deze regio situeert zich in de sector van de consumptie van de huishoudens en de tertiaire sector. Die vertegenwoordigen 43 % van het energieverbruik en weerspiegelen daarmee het Franse gemiddelde. De industrieen transportsector volgen op de voet met respectievelijk 28 % en 26 %. Het is belangrijk om aan te stippen dat Picardie één van de Franse regio’s is waar de woon-werkafstand het hoogst ligt. De samenwerkingszone kenmerkt zich door verschillen in energiegebruik tussen de regio's en door overeenkomsten in het aandeel van de verscheidene sectoren. De industriesector is dominant in Vlaanderen en Nord-Pas de Calais, terwijl de consumptie van de huishoudens en de tertiaire sector in Wallonië, Picardie en Champagne-Ardenne de meeste energie opslokken. De transportsector heeft de afgelopen jaren in de hele samenwerkingszone een sterke stijging gekend. Als de samenwerkingszone de nationale en Europese doelstellingen wil nakomen, zal elke regio haar energieverbruik moeten verminderen en letten op de energie-efficiëntie van haar gebouwen.

10.4.2.4

Industriële en natuurlijke risico's in de samenwerkingszone

Wat de industriële risico's betreft, hebben de Lidstaten van de Europese Unie een richtlijn aangenomen betreffende de risico’s van industriële ongevallen. Die richtlijn kwam er na het ongeval in een chemische fabriek van de Italiaanse stad Seveso in 1976 (de Seveso-richtlijn). De samenwerkingszone omvat 287 risicovolle industriële bedrijven (Seveso-sites hoge en lage drempels).

Risicovolle industriële bedrijven (Seveso(Seveso-sites hoge en lage drempels) Sites Seveso

Frankrijk


155

124

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Champagne-Ardenne Picardie

Nord-Pas de Calais België Vlaanderen

Ardenne Marne Aisne Oise Somme Nord Pas-de-Calais

5 12 15 34 15 79

West-Vlaanderen 20

Wallonië

Totaal

Oost-Vlaanderen Namur Hainaut Luxembourg

132 31 37 14 44 6 287

Bron : Ministère de l'écologie, du développement durable et de l'énergie (France, 2012), Schéma Régional de Cohérence Ecologique (Nord-Pas de Calais, 2012),SPW (Wallonie, 2012), LNE (Vlaanderen, 2012) ► Seveso-sites liggen doorgaans dicht bij agglomeraties en/of industriële centra (zoals Rijsel, Gent, Charleroi en de haven van Duinkerke) en langs bevaarbare waterwegen: Charleroi-Luik (langs de Samber en de Maas) en Charleroi-Antwerpen (kanaal Charleroi-Brussel). ► Omwille van hun belangrijkste industriële activiteit, beschikken de provincies van West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen, Henegouwen en het departement Nord over een groter aantal geklasseerde Seveso-inrichtingen dan de andere regio's van de samenwerkingszone. ► Dankzij bepaalde beleidsmaatregelen en de bereidheid van bepaalde industrieën om hun risico's in te perken, hebben bepaalde regio's, zoals Picardie, investeringen kunnen doorvoeren om de Seveso-sites te laten doorlichten en er de veiligheid te verhogen. Natuurlijke risico's vormen een belangrijke uitdaging in de samenwerkingszone. Overstromingen zijn het vaakst voorkomende risico wegens de verstedelijking in bepaalde overstromingsgebieden. Die risico's vertalen zich hoofdzakelijk in overstromingen van laagvlaktes, met rivieren die buiten hun oevers treden en overstromingen aan de kust. ► De overstromingen van laagvlaktes zijn zorgwekkend en kunnen aanzienlijke materiële schade veroorzaken wanneer de gebieden vrij lang onder water blijven staan en ze dichtbevolkt zijn. De overstromingen veroorzaken erosie, vervuiling door sedimenten en tasten de bodemrijkdom aan. Dit kan dan weer belangrijke negatieve gevolgen hebben voor de menselijke activiteiten en levens, schade berokkenen aan gebouwen en infrastructuren, en de ruimte voor landbouwgronden verminderen. De erosie werkt op onomkeerbare wijze het verlies van de bodem in de hand, wat zijn productiecapaciteit beperkt en een rol speelt in de watervervuiling, doordat er vervuilde bodemdeeltjes terechtkomen in de oppervlaktewateren. ► In Nord-Pas de Calais veroorzaken de Samber en haar zijrivieren, de Leie en haar zijrivieren, de Aa, de Liane en de Canche overstromingsgevaar. Aan Waalse kant werden vier knelpuntzones geïdentificeerd: de zone langs de Elnon, de Scheldevallei, de Val de Verne en de vlakte van de Haine. In Picardie zijn de belangrijkste overstromingen te wijten aan de Aisne, de Oise, en de bekkens van de Somme, de Authie en de Bresle. In Champagne-Ardenne bevinden de overstromingsgebieden van de Maas en zijn zijrivieren zich voorbij Mouzon. Ook in het geval van de Aisne en de Marne vormen de overstromingsrisico’s een belangrijk gevaar. In West-Vlaanderen vormt het IJzerbekken een overstromingsgevaar. ► Wat de overstromingen in de polders betreft, is de regio Noordzee gevoelig aan overstromingen vanuit zee. Deze gevoeligheid is te wijten aan de stijging van het zeeniveau als gevolg van de klimaatopwarming. De gemiddelde temperatuur is in Frankrijk met +1°C gestegen sedert 1900, en de wetenschappelijke modellen schatten dat deze stijging wereldwijd gemiddeld met +2 tot 6°C zal oplopen tegen het eind van deze eeuw. De temperatuurstijging zal een thermische uitzetting van de oceanen teweegbrengen en een afsmelting van de gletsjers en poolkappen. Dit zal op zijn beurt het zeeniveau doen stijgen en dus ook de risico’s op overstroming vanuit zee. Gedurende de 20ste eeuw was de klimaatopwarming in het geval van de Noordzee goed voor een jaarlijkse stijging van het zeeniveau met 1,7 mm. Vaker voorkomende regenbuien en stormen als gevolg van de klimaatopwarming zorgen voor een grotere hoeveelheid water en de natuurlijke evacuatie van dit water via de getijdencyclus is beperkt. Bovendien is de drainageinfrastructuur in sommige regio’s niet aangepast aan de gevolgen van de klimaatverandering. ► Nord-Pas de Calais is een gevoelige regio, die een belangrijke zone telt met gronden onder het zeeniveau en met een kustzone die gekenmerkt wordt door erosie. Bijna 30 % van de Opaalkust loopt overstromingsrisico. De vlakte van maritiem Vlaanderen (aan Franse kant) is gevoelig voor overstromingen, aangezien het land er op sommige plaatsen 4 tot 5 meter onder het zeeniveau ligt. De polderzones in Vlaanderen zijn ook blootgesteld aan overstromingsrisico.

10.4.3 Bescherming van het milieu en gebruik van natuurlijke hulpbronnen in de samenwerkingszone Om het milieu te beschermen en het rationele gebruik van natuurlijke hulpbronnen te bevorderen, zijn heel wat richtlijnen aangenomen op Europees niveau. Die verschaffen de Lidstaten sleutelcijfers of streefdoelen met betrekking tot thema's zoals afvalbeheer, waterbeheer, biodiversiteit en bodemvervuiling.

20

Voor Oost-Vlaanderen zijn enkel de gegevens verwerkt van de arrondisssementen die behoren tot de samenwerkingszone.


125


10.4.3.1

Luchtkwaliteit: een aspect dat de landsgrenzen overstijgt

Luchtkwaliteit vormt een belangrijke uitdaging wegens het grensoverschrijdende aspect ervan: een slechte luchtkwaliteit in een grensregio kan een negatieve impact hebben op de luchtkwaliteit aan de andere kant van de grens. Luchtvervuiling kan veel schade toebrengen aan de menselijke gezondheid en aan het milieu: nefaste effecten op de menselijke gezondheid, op biologische hulpbronnen en ecosystemen, klimaatverandering en geuroverlast. Hoewel bepaalde natuurlijke fenomenen een rol spelen in luchtvervuiling (de natuurlijke uitstoot van methaan bijvoorbeeld), is luchtvervuiling hoofdzakelijk te wijten aan menselijke activiteiten, zoals wegen luchtvervoer (van goederen en personen), afval van energieproductie en -consumptie (verwarmingssystemen), industrie en landbouw. Zoals staat beschreven in het hoofdstuk over de uitstoot van broeikasgassen, hebben de regio's programma's opgezet om luchtvervuiling te voorkomen en te verminderen via regionale lucht-/klimaatplannen. Elk land heeft ook interregionale maatregelen ingevoerd. ► In België is er de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu IRCEL, een orgaan dat in realtime informatie verschaft over de luchtkwaliteit in België. Een netwerk van 92 stations meet voortdurend de luchtkwaliteit en de hoeveelheid vervuilende stoffen, zoals stikstofdioxide, zwevende deeltjes, zwaveldioxide en benzeen. In Vlaanderen bevinden 18 meetstations zich in de samenwerkingszone. In Wallonië zijn dat er 13. ► In Frankrijk verspreidt het interregionale platform ESMERALDA (EtudeS Multi RégionALes De l’Atmosphère) dagelijks informatie over de luchtkwaliteit via kaarten en voorspellingen voor zes regio's in het noorden van Frankrijk: Haute-Normandie, Ile-de-France, Champagne-Ardenne, Picardie, Centre, en NordPas de Calais. De luchtkwaliteit wordt gemeten op basis van een index, ATMO in Frankrijk en BELATMO in België, die in één enkel representatief getal de concentraties van verschillende vervuilende stoffen in de lucht verzamelt. Die index varieert van 1 (uitstekend) tot 10 (barslecht).

De luchtkwaliteit is doorgaans minder goed in de grote steden (Lille, Gent, Charleroi), door de hoge bevolkingsdichtheid, het industriële weefsel en het uitgebreidere wegennet. De gemiddelde concentraties van bepaalde vervuilende stoffen kunnen hoger uitvallen in zones met veel wegverkeer. Dat is bijvoorbeeld het geval in Nord-Pas de Calais voor stikstofdioxide (NO2). De concentratie van andere vervuilende stoffen, zoals van de zwevende deeltjes, wordt ook bepaald door de volgende factoren: de seizoenen (meer zwevende deeltjes tijdens de warme maanden), wind (erosie, resuspensie), regen ("reiniging" van de lucht en de bodem) en de bodembedekking (vegetatie, verstedelijkte oppervlakte ...). In de Europese richtlijn 1999/30/CE staat een daggrenswaarde voor de bescherming van de menselijke gezondheid die niet meer dan 35 dagen per jaar mag worden overschreden. Door frequente vervuilingspieken leven bepaalde regio's die norm momenteel niet na.

10.4.3.2

Afvalbeheer dringt geleidelijk aan door in de regio's van de samenwerkingszone

In 2008 heeft de samenwerkingszone meer dan 10.000 kiloton gemeentelijk afval geproduceerd. Dat is gemiddeld 640 kg afval per persoon per jaar.

Geproduceerd afval per regio – per inwoner 1000 ton

Recyclagepercentage van afval

kg/inwoner

4000

1000

3500

900

100%

800

3000

700

2500

600

2000

500

1500

400 300

1000

200

500

100

0

Af val (1000 ton)

75%

66%

64%

70%

53% 50% Af val per inwoner (kg)

31% 25%

0

0%

Bron : Eurostat (2008)

Bron : Statistiques environnement développement durable (France, 2010), IWEPS (Wallonie, 2009), Mira VMM (Flandre, 2011)

► Nord-Pas de Calais en Vlaanderen produceren het meeste afval. In 2008 produceerden ze respectievelijk 3.495 en 3.030 kiloton afval. In 2008 werd in Wallonië 1.602 kiloton huishoudelijk afval opgehaald. Dat cijfer ligt hoger dan dat van Picardie (1.798 kiloton). De regio Champagne-Ardenne heeft in 2008 met zijn 904 kiloton het minste afval geproduceerd binnen de samenwerkingszone. Die verschillen zijn toe te schrijven aan de bevolkingsomvang, de hoeveelheid en de soort economische activiteiten, het consumptiegedrag en het huidige beleid inzake preventie en beheer in elk van de regio's. ► Daarnaast is het interessant om het aantal ton afval per regio en per inwoner te bekijken. Zo kunnen we vaststellen dat de Belgische regio's de kleinste hoeveelheden afval per inwoner (473 kg/inwoner voor Wallonië en 491 kg/inwoner voor Vlaanderen in 2008) produceren. Dat is te verklaren recente plannen zoals het Plan wallon des déchets en het Vlaamse Uitvoeringsplan Huishoudelijke Afvalstoffen. De hoeveelheid afval in 2008 liep op tot 676 kg/inwoner in Champagne-Ardenne, 865 kg/inwoner in Nord-Pas de Calais en 937 kg/inwoner in Picardie.


126

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone ► Wat afvalverwerking betreft, hebben bepaalde grensoverschrijdende gebieden dankzij performante terugwinnings- en recyclagesystemen hun terugwinnings- of recyclagepercentage voor afval21 in de afgelopen jaren kunnen opkrikken. Het recyclagepercentage voor huishoudelijk afval is het hoogst in Vlaanderen, in 2011 werd daar 70 % van het huishoudelijk afval gerecycleerd: 45 % van het afval ging naar recyclagecentra, 21 % was bestemd voor compostering of gisting, 2 % voor voorbehandeling (drogen om stoffen te scheiden) en 2 % voor hergebruik. Het recyclagepercentage lag in 2009 wat lager in Wallonië: 66 % van het gemeentelijk afval ging naar recyclage-, composterings- of biomethanisatiecentra. De terugwinningspercentages voor de Franse regio's waren lager voor Nord-Pas de Calais (64 % in 2010) en Champagne-Ardenne (52,5 % in 2010) en aanzienlijk lager voor Picardie (31 % in 2010). De regio's verwerken niet altijd zelf het afval dat ze produceren: Nord-Pas de Calais heeft in 2005 ongeveer 105 kiloton afval uitgevoerd, waarvan meer dan 70 % naar verwerkingscentra aan de andere kant van de grens, in België. In de samenwerkingszone zijn er ook verschillen in sortering van afval en selectieve afvalophaling. In bepaalde regio's zijn die praktijken al goed verankerd, terwijl andere regio’s dit nog aan het invoeren zijn.

10.4.3.3

Het waterbeheer, een grensoverschrijdende uitdaging

Dankzij de overvloedige en regelmatige regenval en de ondergrond waar zich doorgaans makkelijk waterhoudende lagen vormen, beschikt de samenwerkingszone over een aanzienlijke grondwatervoorraad. Die wordt hoofdzakelijk aangewend voor de productie en distributie van drinkwater. De kwaliteit van dat grondwater is vaak aangetast door vervuiling afkomstig van industrieel, landbouwkundig en huishoudelijk afvalwater, het overmatige gebruik van stikstofhoudende meststoffen en het gebruik van ongeschikte pesticiden. Teneinde de kwaliteit van het grondwater te verbeteren, heeft de Europese Unie een kaderrichtlijn (richtlijn 2000/60/EG) opgesteld om de waterbescherming en het waterbeheer te waarborgen. In de richtlijn ligt de nadruk op preventieve maatregelen en is een milieudoelstelling vastgelegd: ervoor zorgen dat al het water in de EU tegen 2015 in een goede ecologische en chemische staat is. Wat de bodemkwaliteit en kwaliteit van het oppervlaktewater betreft, zijn de doelstellingen van de kaderrichtlijn in de samenwerkingszone nog niet gehaald. ► In Champagne-Ardenne kunnen we voor slechts 17 (op de 40 aanwezige) grondwaterreservoirs in de regio hopen dat het water in kwalitatief goede staat zal zijn tegen 2015. Voor de 23 overige waterreservoirs is de termijn uitgesteld tot 2021 of 2027. In Vlaanderen bevond geen enkele van de 202 oppervlaktewaterreservoirs zich in (potentieel) goede ecologische staat tussen 2005-2007 en minder dan de helft bevond zich in goede chemische staat. Voor het bekken Artois-Picardie zijn de doelstellingen van maximum 40 en 50mg/l nitraatgehalte slechts voor 23 punten op 117 behaald voor de ondergrondse watermassa’s in 2012. Voor oppervlaktewater overschrijden 6 watermassa’s op 30 met 6 punten de maximumwaarde van 40mg/l en bevinden ze zich hiermee in het 90ste percentiel. De globale analyse van het bekken wijst op een langzame en algemene toename van de nitraatgehaltes in het ondergrondse water en op sterk afwisselende concentraties ervan in het oppervlaktewater (zonder noemenswaardige evolutie).In Wallonië is 60 % van het grondwater in goede staat (op 33 grondwaterreservoirs), voornamelijk in het zuiden van de regio. Tegen 2015 zal de verwachte verbetering komen van drie grondwaterreservoirs in de stroomgebiedsdistricten van de Maas en de Schelde. Wat de oppervlaktewateren betreft, is 32% in goede staat (op 354 grondwaterreservoirs). De grondwaterreservoirs in slechte staat bevinden zich in zones waar de druk van de menselijke activiteiten op de wateren veel groter is (intensieve landbouw, dichtbevolkt woongebied en sterk geconcentreerde industriële activiteiten). Het is de bedoeling om tegen 2015 een verbetering vast te stellen voor de stroomgebiedsdistricten van de Maas, de Rijn en de Seine, terwijl de verbetering voor de Schelde na 2015 moet volgen. De ontwikkeling van menselijke activiteiten heeft het watermilieu in belangrijke mate gewijzigd en op de proef gesteld. Een goed waterbeheer is daarom belangrijk om te waken over de kwaliteit, de toegankelijkheid en de hoeveelheid water. Op het niveau van samenwerkingszones zien we: ► Wat het waterverbruik en -beheer betreft, bengelt de samenwerkingszone onder het Europese gemiddelde van ongeveer 265 liter per inwoner per dag. In Wallonië daalt het gemiddelde verbruik van leidingwater sinds 2004: in 2010 bedroeg het verbruik nog 126 liter per inwoner en per dag, tegenover 134,4 liter in 2004. In Vlaanderen is het verbruik van leidingwater tussen 2000 en 2010 langzaam gedaald met ongeveer 5 %. In Nord-Pas de Calais is het verbruik constant gebleven. In 2003 bedroeg het ongeveer 120 liter per inwoner. ► Op het vlak van de gezamenlijke afvalwaterverwerking, is de capaciteit van Wallonië verdubbeld sinds 2000, toen de Société publique de gestion de l’eau (SPGE) werd opgericht. In 2009 bedroeg de capaciteit ongeveer 3,5 miljoen per inwoner. Dat cijfer blijft echter ontoereikend in vergelijking met de Europese richtlijnen. Op basis daarvan kunnen de Waalse zuiveringsstations slechts 80 % verwerken van het eigenlijke streefcijfer, dat in 2005 al moest gehaald zijn om de verplichtingen van richtlijn 91/271/EEG na te komen. In 2007 telde Nord-Pas de Calais 333 zuiveringsstations voor een capaciteit van 6,3 miljoen inwoners. Het beheer van rivieren en hun waterkwaliteit is een ander belangrijk element om rekening mee te houden bij grensoverschrijdende samenwerking. Het doel is om samenwerkingsprojecten op te zetten om het gemeenschappelijk patrimonium te behouden en te verbeteren. In dit kader kunnen we volgende voorbeelden aanstippen: ► Voor het bekken Semois/Semoy werd een beheersplan opgesteld. Het doel van dit plan was het koppelen van de verschillende actoren die betrokken zijn bij het beheer van vis, het behoud van de waterbiotoop en het onderhouden van het natuurlijke erfgoed. Dit project is ontstaan uit een gemeenschappelijke wens van de grensoverschrijdende partners om het ecologische erfgoed Basin Semois-Semoy te behouden. ► Na de overstromingen in 1993 en 1995 hebben de regio’s Champagne-Ardenne en Lorraine, de departementen Ardennes, Haute-Marne, Meuse en Vosges in 1996 een preventieplan opgesteld tegen overstromingen: het Etablissement Public d’Aménagement de la Meuse et de ses Affluents, kortweg EPAMA. Het oorspronkelijke doel was om voor de Maas een volledige studie te maken van de modellering van de waterdoorstroming bij hoogwater. Het EPAMA bevordert het overleg tussen de verschillende spelers om zo op kwantitatieve en kwalitatieve wijze een globaal beheer van de rivier mogelijk te maken.

21

De terugwinning of recyclage van afval (ongeacht het soort afval) is een werkwijze die toelaat het afval te hergebruiken, hoofdzakelijk door het te recycleren, composteren, methaniseren, regenereren of te verbranden met energieterugwinning. In tegenstelling hiermee bestaan ook circuits voor afvalverwijdering zonder terugwinning of recyclage, namelijk verbranding zonder energieterugwinning of stockage in opslaginstallaties (Insee). Tussentijds rapport nr. 5 bis

127


10.4.3.4

Verschillen tussen de regio's op het vlak van bodemvervuiling en bodemsanering

De industriële activiteiten die tot het begin van de 20ste eeuw hebben bijgedragen tot de industriële bloei van de Europese regio's (cokesfabrieken, metaalnijverheid, kolenmijnen ...) hebben talrijke vervuilde (zware metalen, cyaniden ...) sites achtergelaten. Die vormen vandaag niet alleen een risico voor het milieu en de gezondheid, maar zetten een rem op de economische heropleving van de grensoverschrijdende samenwerkingszone. De sanering van de sites is van primordiaal belang. Vanuit die invalshoek heeft de EU in 2007 een ontwerpkaderrichtlijn aangenomen over bodembescherming, doorgaans de "Bodemrichtlijn" genoemd, teneinde een eerste Europees kader te scheppen om tegen de bodemregressie en -degradatie te strijden op Europese schaal. Enerzijds staan in die richtlijn gemeenschappelijke doelstellingen voor bodembescherming, maar anderzijds is er een grote flexibiliteit voor de Lidstaten in de manier waarop men deze doelstellingen wil bereiken.

Inventaris van vervuilde sites in de samenwerkingszone

Sites geclassificeerd als verontreinigd of potentieel verontreinigd 12.000

10.244

10.000

8.463

8.000 6.000 4.000 2.000

565

209

193

0

Source: Insee

Bron : Insee (2004-2008)


Wat betreft bodemsanering zien we grote verschillen tussen de verschillende gebieden in de samenwerkingszone: ► Het Vlaamse Gewest was de eerste regio in Europa die beschikte over een specifiek wetgevend instrument (decreet sinds 1995) met betrekking tot de bodemproblematiek. Daarmee is die regio wereldwijd een voorbeeld van doeltreffend bodembeheer. In 2009 trad ook in Wallonië een decreet inzake het bodembeheer in werking. Aan Franse kant bestaat er geen enkele specifieke tekst met betrekking tot de problematiek van de vervuilde sites en bodems. ► Wat de inventaris betreft van de potentieel vervuilde sites, variëren de gegevens al naargelang van de informatiebron en is het moeilijk om vergelijkbare gegevens te verzamelen over de verschillende regio’s. De inventarissen zijn gedetailleerder voor de regio's (zoals Vlaanderen) die al jaren over reglementaire instrumenten beschikken, waardoor de vervuilde sites precies zijn geïdentificeerd. In die regio stonden er volgens de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) in 2007 19.588 sites geïnventariseerd als vervuild. Volgens Eurostat bedroeg dit aantal 42.428. Volgens deze laatste bron telde Oost-Vlaanderen 10.244 verontreinigde of potentieel verontreinigde sites in 2008, en West-Vlaanderen 8.463. ► Aan Franse kant bedroeg het aantal verontreinigde of potentieel verontreinigde sites 4.845 in 2008. Nord-Pas de Calais is de Franse regio met het hoogste aantal vervuilde sites, namelijk 565, wat overeenkomt met 11,6 % van het totale aantal vervuilde sites in Frankrijk. Dat het cijfer zo hoog is, heeft te maken met het industriële verleden van de regio, meer bepaald de mijnontginning. Picardie en Champagne-Ardenne tellen respectievelijk 209 en 193 vervuilde sites. ► Het belangrijke verschil tussen het aantal verontreinigde of potentieel verontreinigde sites in Vlaanderen en in Frankrijk vloeit hoofdzakelijk voort uit het feit dat het identificatieproces van de sites niet overal in dezelfde mate gevorderd is. Zoals reeds vermeld, beschikt Vlaanderen momenteel over een gedetailleerdere inventaris. ► In de samenwerkingszone liggen de vervuilde sites gegroepeerd rond industriële gebieden: Gent, Rijsel, Roubaix, Valenciennes, Bergen en Charleroi.

10.4.3.5

De oprichting van het Natura 2000-netwerk, van natuurparken en andere initiatieven om verlies van biodiversiteit tegen te gaan

Als antwoord op het verlies van de biodiversiteit, heeft de Europese Unie een ecologisch netwerk opgericht, Natura 2000. Het is bedoeld om de natuurlijke habitat en de bedreigde dieren plantensoorten te beschermen. Dat netwerk vloeit voort uit twee Europese richtlijnen: de "Vogelrichtlijn", die speciale beschermingszones opricht voor het behoud van de vogelstand en de "Habitatrichtlijn" die speciale beschermingszones opricht voor natuurlijke habitats en habitats van soorten. De samenwerkingszone heeft een diversiteit van landschappen en omgevingen met een rijke biodiversiteit. Die biodiversiteit gaat er sterk


128

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone op achteruit en talloze soorten zijn met uitsterven bedreigd onder druk van menselijke activiteiten zoals toerisme, industrieel en huishoudelijk afval, verstedelijking, landbouwpraktijken ... De samenwerkingszone herbergt 493 Natura-sites die zich uitstrekken over 8.216 km².

Oppervlakte van Natura 2000 gebieden km²

Natura 20002000-sites

% van de gebiedoppervlakte

3.500

14,00%

3.000

12,00%

2.500 2.000

10,00% Oppervlakte van de Natura 2000 gebieden 8,00%

1.500

6,00%

1.000

4,00%

500

2,00%

0

0,00%

Aantal NATURA 2000 sites

% van Natura 2000 gebieden t.o.v de totale oppervlakte in de regio

NORD-PAS-DE CALAIS

42

PICARDIE CHAMPAGNEARDENNE

48

WALLONIË VLAANDEREN

Bron : Statistiques environnementales développement durable (France, 2012), SPW (Wallonie, 2009), Natura 2000 in Vlaanderen (Vlaanderen)

101 240 62

Bron : Statistiques environnementales développement durable (France, 2012), SPW (Wallonie, 2009), Sociaaleconomische analyse – Studiedienst van de Vlaamse Regering (Flandre, 2012)

* de granulariteit is gebaseerd op de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken ► Wallonië begon vanaf 2001 de twee Europese richtlijnen toe te passen en selecteerde 240 sites die tot het netwerk zullen behoren. Dit stemt ongeveer overeen met 13% van het gebied. Sinds 2005 brengen specialisten de biotopen in kaart, inventariseren ze de soorten en beoordelen ze de milieukwaliteit in de 240 geïdentificeerde sites. Zo beogen ze de nodige informatie te verkrijgen om de doelstellingen tot natuurbehoud te bepalen, de sites dagelijks te beheren en de beschermingsmaatregelen op te stellen. In Vlaanderen zijn 24 beschermde gebieden (onder de Vogelrichtlijn) en 38 beschermde gebieden (onder de Habitatrichtlijn) geselecteerd om deel uit te maken van het Natura 2000-netwerk. ► Aan Franse kant telt Nord-Pas de Calais 32 beschermde natuurgebieden onder de habitatrichtlijn en 10 beschermde gebieden voor het behoud van de vogelstand. Slechts 2,7 % van deze regio maakt deel uit van Natura 2000 en daarmee hoort ze bij de laagste percentages op nationaal niveau. Dat komt omdat er weinig natuurgebieden zijn en de menselijke activiteiten er veel druk op het milieu zetten. Picardie zit met 48 Natura 2000-sites (goed voor 918 km² of 4,7 % van de regio) dicht in de buurt van Nord-Pas de Calais. De regio Champagne-Ardenne onderscheidt zich van de andere Franse regio's: meer dan 12 % van het gebied, 3.108 km², behoort tot het Natura 2000-netwerk. In de regio zijn 86 sites geklasseerd als beschermde gebieden onder de Vogelrichtlijn en 15 bescherme natuurgebieden voor de Habitatrichtlijn. Er bestaan ook andere initiatieven om de biodiversiteit en de natuurlijke hulpbronnen te beschermen, met name via nationale en lokale beleidslijnen ter bescherming van natuurgebieden. ► In Frankrijk zijn de Parcs naturels regionaux, de regionale natuurparken, opgericht om grote, bewoonde landelijke gebieden te beschermen en optimaal te beheren. De gebieden die geclassificeerd staan als Park naturel régional zijn hoofdzakelijk landelijk van aard met landschappen, natuurlijke omgevingen en cultureel erfgoed van hoge kwaliteit, maar met een fragiel evenwicht. Frankrijk telt 48 dergelijke regionale natuurparken, waarvan vier in de samenwerkingszone: het Parc naturel régional des Caps Marais d’Opale, het Parc naturel régional Scarpe-Escaut, het Parc naturel régional de l’Avesnois en het Parc naturel régional des Ardennes. Drie van die parken liggen langs de Frans-Belgische grens. ► In België wordt een natuurpark gedefinieerd als een gebied met een sterk landelijk karakter dat opmerkelijke landschappen telt en een nog aanzienlijke en gediversifieerde fauna en flora bevat. De rol van het natuurpark bestaat erin het (natuurlijke, culturele en onroerende) erfgoed te beschermen en tegelijk ook het welzijn van de bevolking en de economische ontwikkeling van de regio te garanderen. Wallonië telt negen natuurparken, waarvan er zeven in de samenwerkingszone liggen: het Parc naturel du Pays des Collines, het Parc naturel des Plaines de l’Escaut, het Parc naturel des Hauts-Pays, het Parc naturel Viroin-Hermeton, het Parc naturel des Deux Ourthes, het Parc naturel Haute-Sûre Forêt d’Anlier en het Parc naturel de la Vallée de l’Attert. Drie ervan liggen langs de Frans-Belgische grens. ► Het Parc naturel transfrontalier du Hainaut of het Grensoverschrijdende natuurpark van Henegouwen brengt twee gebieden met vergelijkbare geografische kenmerken samen, namelijk het Parc naturel régional Scarpe-Escaut in Frankrijk en het Parc naturel des Plaines de l’Escaut in België. Momenteel overweegt het grensoverschrijdende natuurpark van Henegouwen de mogelijkheid om zich een eigen juridische structuur toe te kennen. ► In Frankrijk wijst het groen-blauwe netwerk (‘trame verte et bleue’) op een duurzame tool voor ruimtelijke ordening van het gebied (maatregel van het ‘Grenelle Environnement’, het Franse initiatief voor duurzame ontwikkeling) die de achteruitgang van de biodiversiteit wil tegengaan door de ecologische continuïteit te behouden en herstellen. Dat netwerk bestaat uit alle landelijke en watergebonden ecologische corridors die geïdentificeerd zijn in de regionale plannen voor ecologische coherentie en in staatsdocumenten, de overheden van het gebied en hun groepering. Het wil bijdragen aan de instandhouding van de natuurlijke habitats en soorten en aan de goede ecologische staat van de waterbekkens om de dieren plantensoorten te behouden. ► Er bestaan andere lokale initiatieven om het natuurlijke patrimonium van de samenwerkingszone te beschermen en valoriseren die sterk bedreigd wordt door de evolutie van onze huidige levenswijzen. De ‘Conservatoires d’espaces naturels’ van Champagne-Ardenne, Nord-Pas de Calais en Picardie organiseren activiteiten voor het behoud, beheer en de sensibilisering, om de achteruitgang van de natuurlijke milieus en bijgevolg ook de verdwijning van dieren plantensoorten tegen te gaan. Het natuurlijke patrimonium en de landschappen van de samenwerkingszone, zoals de Ardennen bijvoorbeeld, vertegenwoordigen een essentiële troef die absoluut moet worden behouden en gevaloriseerd.


129


10.4.4 Duurzaam transport en netwerkinfrastructuur in de samenwerkingszone22 10.4.4.1

De zone wordt doorkruist door grote Europese transportassen

De samenwerkingszone is uitstekend gelegen in het centrum van het Europese autowegen- en spoorwegnet. Parijs, Keulen, Frankfurt en Amsterdam liggen allemaal op vergelijkbare afstand; een economische troef die nog versterkt wordt door de afwezigheid van natuurlijke grenzen (bergen, wouden, stromen). Waterwegen en havens De samenwerkingszone wordt gekenmerkt door een uitgebreid waterwegennet, vooral in België. ► Het noorden van België bezit een uitgebreid netwerk van kanalen die geschikt zijn voor grote schepen (>1000 t) en middelgrote schepen [400t -1000 t]. Deze kanalen verbinden de belangrijkste steden van Vlaanderen en het noorden van Wallonië. Er zijn rivierhavens in Charleroi, Namen en La Louvière. ► In de provincie Luxemburg is er daarentegen geen enkel kanaal waarop goederenvervoer mogelijk is.

In Frankrijk is het waterwegennet minder dicht dan in België. Het aandeel van de waterwegen die toegankelijk zijn voor grote en middelgrote schepen is er kleiner; de meeste waterwegen zijn alleen geschikt voor kleine schepen (< 400t). ► In Nord-Pas de Calais is er evenwel het kanaal Duinkerke-Schelde, een van de weinige kanalen die toegankelijk zijn voor middelgrote schepen. ► Picardie wordt doorkruist door de Oise, die Parijs met het noorden van Frankrijk verbindt, en wordt gekenmerkt door een dicht waterwegennet geschikt voor kleine schepen. Bovendien loopt er in Picardie van noord tot zuid het Canal du Nord, dat toegankelijk is voor middelgrote schepen. Voor dit kanaal bestaat een uitbreidingsproject in het kader van het kanaal Seine - Noord-Europa (zie hieronder). ► Champagne-Ardenne ten slotte wordt gekenmerkt door een beperkt netwerk en waterwegen die alleen kleine schepen aankunnen. Het geplande kanaal Seine - Noord-Europa wil een verbinding voor grote schepen realiseren tussen de Oise en het kanaal Duinkerke-Schelde om de rivierverbinding tussen het Seine- en het Scheldebekken te verbeteren. Deze nieuwe waterweg met een lengte van 106 km tussen Picardie en Nord-Pas de Calais zal Compiègne verbinden met Aubencheul-au-Bas. De doelstellingen en verwachte resultaten van het project zijn de volgende: ► Het Seine- en Scheldebekken worden momenteel verbonden door het Canal du Nord. Maar door zijn lage transportcapaciteit vormt dit Canal du Nord een flessenhals die de riviervaart en het verkeer van grote schepen beperkt. Het kanaal Seine - Noord-Europa zal schepen met een vracht tot 4.400 ton aankunnen. Volgens de vooruitzichten zal het transport op jaarbasis hierdoor kunnen stijgen van 4 miljoen ton in 2000 tot 13 miljoen ton in 2020. Deze toename van de riviervaart zal nog in de hand gewerkt worden door de creatie van 4 nieuwe multimodale platformen die de ontwikkeling van multimodale logistieke en industriële activiteiten bevorderen. ► Het goederentransport over de weg kan dan vervangen worden door goederentransport via de binnenvaart, wat het wegverkeer en de bijbehorende vervuiling zal verminderen, evenals de uitstoot van broeikasgassen per vervoerde ton. ► Dit project wil eveneens de rivieren opwaarderen via de ecologische versterking van de oevers, de ontwikkeling van fauna en flora, enz. ► Wat de werkgelegenheid betreft, gaat men ervan uit dat dit project tot de creatie van 10.000 tot 11.000 nieuwe banen zal leiden. Recente evoluties hebben de haalbaarheid van dit project echter opnieuw ter discussie gesteld. In 2009 werd de aanbestedingsprocedure ingezet voor een partnerschapsovereenkomst voor de realisatie en exploitatie van het project. Aanvankelijk werden de kosten van het project op 4,2 miljard euro geraamd. De Europese Commissie zou hiervan 333 miljoen euro financieren, de Franse staat en overheden elk 1 miljard euro, en de privésector zou de resterende 1,66 miljard euro voor zijn rekening nemen. In een recente analyse van de financiële haalbaarheid van het project, die in maart 2013 bekendgemaakt werd, werden de huidige kosten op meer dan 7 miljard euro geraamd. Op basis van deze conclusies heeft de onderminister van Transport beslist de aanbestedingsprocedure voor de partnerschapsovereenkomst stop te zetten, de technische aspecten van het dossier nog eens volledig door te lichten, en een nieuw opzet uit te tekenen voor het project, dat op 1 september 2014 voorgesteld moet worden aan de Europese Commissie met het oog op Europese financiering die tot 30 % van de investeringskosten zou kunnen dekken.

22

Dit hoofdstuk werd in de ruimtelijke en milieudynamiek opgenomen vanwege zijn duurzaam karakter dat nauw verbonden is met de doelstelling om BKG’s terug te schroeven en de aanpassing aan de klimaatsveranderingen. Transport is een transversaal thema voor alle dynamieken. Tussentijds rapport nr. 5 bis

130


Waterwegennet in de samenwerkingszone

Bron: Service public de Wallonie, Direction Générale opérationnelle de la mobilité et des Voies hydrauliques (2009) De samenwerkingszone beschikt over middelgrote havens op wereldniveau. Hoewel de grootste havens, zoals die van Antwerpen, geen deel uitmaken van het betrokken gebied, zijn de havens van Duinkerke, Brugge-Zeebrugge en Calais belangrijke spelers in het goederenvervoer, waarbij elke haven jaarlijks meer dan 40 miljoen ton getransporteerde goederen voor zijn rekening neemt. De haven van Calais is eveneens een grote speler in het personenvervoer. Met 11,5 miljoen passagiers in 2007 was ze de op een na belangrijkste haven voor personenvervoer ter wereld. Oostende en Boulogne hebben ook een kleinere zeehaven: op jaarbasis worden hier respectievelijk iets minder dan 10 miljoen ton en 1,7 miljoen ton per jaar verscheept. Hoewel de stad Gent niet rechtstreeks verbonden is met de zee, is het toch een belangrijke zeehaven in België met een volume van ongeveer 25 miljoen ton per jaar.

Wegeninfrastructuur De samenwerkingszone beschikt over een dicht wegennet rond en tussen de grote stedelijke polen van de zone, en profiteert van de grote Europese assen tussen Antwerpen, Brussel en Parijs. ► Na Nederland heeft België het dichtste autowegennet ter wereld, met vier types grote assen. In de eerste plaats de radiale snelwegen in stervorm vanuit de drie agglomeraties Brussel, Luik en Antwerpen. Ten tweede de secundaire wegen die twee steden of twee belangrijke snelwegen met elkaar verbinden. Ten derde de kortere lokale wegen die de steden verbinden met bepaalde grotere autowegen. Het vierde type grote assen ten slotte zijn de “ringwegen”, te vergelijken met de Franse “périphériques”. Ze bestaan rond de voornaamste Belgische steden. ► De regio Nord-Pas de Calais beschikt over een relatief dicht wegennetwerk (51 km snelweg per 1.000 km2), dat het gebied van noord tot zuid verbindt via Rijsel en de kust, evenals van oost tot west via Rijsel. Dat wegennetwerk verbindt ook de steden van het voormalige mijnbouwbekken met elkaar. ► Het wegennetwerk van Picardie vertoont een gematigde dichtheid (28 km snelweg per 1.000 km2), met van noord naar zuid de snelwegen A1, A2, A16 en A28, en van oost naar west de A29, de A26 en de A4. ► Champagne-Ardenne heeft een wegennetwerk met een lagere dichtheid dan de andere regio's (20 km snelweg per 1.000 km2). Champagne-Ardenne wordt van noord naar zuid doorkruist door de snelwegen A34 en A26 en van oost naar west door de A4. Het departement Ardennes is het enige departement aan Franse zijde waar slechts één snelweg doorheen loopt.

Vanuit grensoverschrijdend oogpunt zijn er vier snelwegen die de Frans-Belgische grens doorkruisen: de A16-E40 verbindt Duinkerke met Veurne, twee snelwegen verbinden Rijsel met Doornik (A27-E42) en Rijsel met Kortrijk (A22-E17), en de A2-E19 verbindt Valenciennes met Bergen. De verkeersstromen zijn geconcentreerd rond de werkgelegenheidspolen van de grensstreek. Er is bijzonder veel verkeer in Rijsel en binnen de driehoek Brussel-Gent-Antwerpen: ► De grote Belgische verkeersassen in de samenwerkingszone telden in 2006 gemiddeld 100.000 tot 150.000 voertuigen per dag. ► Ten zuiden van Rijsel overtrof het gemiddeld aantal voertuigen op de A1 in 2006 170.000 voertuigen per dag, en zorgde voor grote fileproblemen.


131

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone ► Tot slot is het vrachtverkeer veel sterker aanwezig op de snelwegen richting havens en op de A1, die een echte corridor vormt tussen Noord- en ZuidEuropa. Spoorinfrastructuur ► Aan Belgische kant is het spoornetwerk in stervorm gestructureerd rond de drie grote stations van Brussel (Brussel-Zuid, Brussel-Centraal en BrusselNoord), waar het spoorvervoer in België in ruime mate geconcentreerd is. Hoewel Brussel geen deel uitmaakt van de samenwerkingszone, leidt deze structuur tot een reeks grote Belgische stations (Gent met meer dan 100.000 reizigers per dag) en middelgrote stations (Brugge, Kortrijk, Bergen, Charleroi en Namen) in de samenwerkingszone. De provincie Luxemburg wordt daarentegen minder goed bediend. ► In Nord-Pas de Calais zien we eenzelfde structuur in stervorm rond Rijsel, waar de stromen van Nord-Pas de Calais en meer bepaald van de steden Roubaix, Tourcoing, Valenciennes, Douai, Lens en Arras geconcentreerd zijn. ► Picardie beschikt op zijn grondgebied over het TGV-station Haute-Picardie. Dit station is niet bestemd voor het radiale verkeer, maar eerder voor de verbindingen tussen provincies. Een belangrijk project voor het spoorvervoer in Picardie is de lijn Roissy-Picardie, die de hogesnelheidslijn Interconnexion Est zou verbinden met de klassieke lijn Parijs-Creil-Amiens. Dit zou rechtstreeks toegang geven tot de hogesnelheidslijnen vanuit Creil via Amiens. ► De twee departementen van Champagne-Ardenne worden gekenmerkt door een spoornetwerk dat de voornaamste steden van het gebied (CharlevilleMézières, Reims, Châlons-en-Champagne en Epernay) met elkaar verbindt. In het departement Marne loopt van oost naar west de hogesnelheidslijn Est Européenne en van noord naar zuid het netwerk TransChampagneArdenne.Tot slot werden vijf investeringsassen opgenomen in het Contrat de Plan om de spoorinfrastructuur van de regio te verbeteren. De belangrijkste spoorwegen zijn geconcentreerd rond en tussen de grote stedelijke ruimtes van deze zone. Ook de Europese hogesnelheidslijnen tussen Brussel, Parijs, Londen, Antwerpen, Amsterdam, Luik en Keulen doorkruisen dit gebied. Afgezien van de grote Europese assen blijven de grensoverschrijdende stromen in het spoorvervoer geconcentreerd in de grensoverschrijdende stedelijke zone Rijsel-Kortrijk-Doornik, en in mindere mate in de zone Valenciennes-Maubeuge-Bergen-Charleroi. De spoorinfrastructuur wordt sterk getekend door het grenseffect. Dit is toe te schrijven aan de historisch verschillende ontwikkelingsstrategieën van de NMBS en de SNCF, wat tot slecht op elkaar aansluitende netwerken heeft geleid en tot verschillende technische en veiligheidsnormen. Luchthaveninfrastructuur De samenwerkingszone beschikt over meerdere belangrijke luchthavens Er zijn luchthavens in Oostende, Charleroi, Rijsel, Châlons-en-Champagne, Wevelgem en Beauvais. De luchthavens van Charleroi en Beauvais zijn belangrijke actoren in het personenvervoer via de lagekostenmaatschappijen. ► In Picardie is de luchthaven van Beauvais met meer dan 3,6 miljoen passagiers op jaarbasis de negende meest bezochte luchthaven in Frankrijk. Het vervoer dat vooral op het buitenland gericht is, wordt verzekerd door lagekostenmaatschappijen (voornamelijk Ryanair). ► In Nord-Pas de Calais staat de luchthaven van Rijsel met 1,1 miljoen passagiers per jaar op de 13e plaats in Frankrijk. ► In Champagne-Ardenne verwerkte de luchthaven van Vatry, de nieuwe basis in Parijs voor Ryanair, in 2012 in totaal 81.692 passagiers (een sterk stijgend cijfer). Het goederenvervoer is sinds 2009 daarentegen sterk gedaald tot nog slechts 7.900 ton in 2010 (tegenover 41.000 ton in 2008) wegens het vertrek van de maatschappijen Avient en in mindere mate DHL. ► In Vlaanderen heeft de luchthaven van Oostende in 2012 iets meer dan 53.000 ton aan vracht vervoerd en iets meer dan 230.000 passagiers. ► In Wallonië nam de luchthaven van Charleroi in 2011 meer dan 6,5 miljoen passagiers voor zijn rekening, waarvan 83 % voor de maatschappij Ryanair. Het is de tweede grootste luchthaven voor personenvervoer in België. Multimodaliteit Multimodaliteit betekent dat men op eenzelfde plaats over meerdere vervoermiddelen beschikt. Dankzij multimodale platformen kan het goederen- en personenvervoer geoptimaliseerd worden door in elke situatie voor het interessantste vervoersmiddel te kiezen. Zo zijn alle havens, stations en luchthavens multimodale platformen. Toch geven we hieronder de meest relevante infrastructuren en kenmerken per regio: ► Nord-Pas de Calais beschikt over heel goede infrastructuur die multimodaliteit mogelijk maakt: o

Het trimodale platform Delta 3 van Dourges. Dit bevindt zich op 20 km ten zuiden van Rijsel en strekt zich uit over meer dan 300 hectare. Het beschikt over een terminal voor gecombineerd vervoer spoor/weg/waterweg onder beheer van de LDCT (Lille Dourges Conteneur Terminal). Dit platform is uitstekend gelegen door de nabijheid van grote Franse en Belgische havens en grote Europese wegenassen (kruising van de snelwegen A1 en A21).

o

Een groot aantal transport- en logistieke vestigingen in Rijsel, Lens, Douai, Valenciennes, Calais en Duinkerke.

o

Als ten slotte het project Seine - Noord-Europa uiteindelijk gerealiseerd wordt, zal de logistieke attractiviteit van de regio nog verhogen en zullen er nieuwe multimodale platformen van aanzienlijke omvang nodig zijn. De ontwikkeling van vier platformen wordt onderzocht: in Cambrai-Marquion, Péronne-Haute-Picardie, Nesle en Noyonnais.


132

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone ► In Champagne-Ardenne beschikt de luchthaven van Vatry over een logistieke zone van meer dan 400 hectare. Deze maakt luchtverkeer mogelijk evenals verkeer over de weg via de snelwegen A26 en A4 en spoorverkeer door een rechtstreekse aansluiting. Nochtans heeft de sterke daling van het luchtvervoer van vracht door de luchthaven sinds 2009 ook een grote invloed op het volume dat via de andere middelen vervoerd wordt. ► In Picardie is het voornaamste multimodale platform voor personenvervoer de luchthaven van Beauvais. Deze luchthaven is niet alleen een belangrijke speler in het luchtvervoer van passagiers, maar is bovendien aangesloten op de wegenassen A16 en RN1 vanuit Parijs en op de RN31 vanuit Rouen of Reims en op het spoornetwerk dankzij het station van Beauvais. Picardie beschikt eveneens over belangrijke multimodale platformen voor vrachtvervoer, die verbonden zijn met het Canal du Nord. ► In Wallonië kunnen twee logistieke zones met een oppervlakte van meer dan 50 hectare als multimodale platformen gekwalificeerd worden: o

Garocentre - La Louvière: deze trimodale infrastructuur met een oppervlakte van 178 hectare in de provincie Henegouwen beschikt over een aansluiting op het Canal du Centre en bevindt zich in de buurt van de E42 en de E19. De vervoermodi waarover het platform beschikt, zijn de weg, het spoor en de waterweg.

o

Athus - Pôle Européen de Développement (PED): deze trimodale infrastructuur met een oppervlakte van 107 hectare in de provincie Luxemburg combineert drie vervoersmodi: het spoor, de weg en in mindere mate het luchtvervoer. Het spoorvervoer wordt mogelijk gemaakt door de aanwezigheid van een station ter plaatse. De grote wegenassen in de buurt zijn de E411 en de N81. Deze infrastructuur bevindt zich ten slotte heel dicht bij de luchthaven van Luxemburg.

o

Ardennes Logistics (Neufchâteau): deze bimodale infrastructuur met een oppervlakte van 80 hectare in de provincie Luxemburg combineert twee vervoersmodi: het spoor en de weg. Het spoorvervoer wordt mogelijk gemaakt door de nabijheid van de spoorlijnen 162 en 165. De grote nabijgelegen wegenassen zijn de E411 en de E25.

► West-Vlaanderen heeft belangrijke logistieke activiteiten. De regio profiteert van de nabijheid van productie en distributie gebieden en de aansluiting op internationale routes. o

Op dit moment, zijn de bestaande logistieke platformen in West-Vlaanderen: het centrum van het internationale transport LAR (Lauwe, Aalbeke, Rekkem), Port of Zeebrugge, Haven van Oostende, Container Terminal Avelgem, Rivier Terminal Wielsbeke en logistiek platform Roeselare- Izegem.

o

Onder impuls van het logistieke overlegplatform ‘Westpoort’, is de provincie aan het onderzoeken welke nieuwe multimodale platforms mogelijk kunnen zijn (bijvoorbeeld in de regio Roeselare).

o

Het eerste provinciale ankerpunt logistiek in Vlaanderen werd ingehuldigd in Zeebrugge in 2012. Dit platform is ontworpen om bedrijven te helpen oplossingen te vinden voor hun logistieke problemen. Het centrum streeft ernaar om zoveel gecombineerd transport over de weg, het spoor en de waterwegen mogelijk te maken.

In het algemeen heeft de zone heeft met twee tegengestelde problemen te kampen, die de heterogene situatie op het vlak van logistieke infrastructuur onderstrepen: ► De modernisering van de verbindingen per spoor en over water en de uitbreiding en optimalisering van de intermodaliteit zijn grote uitdagingen voor de bijzonder dichtbevolkte gebieden; denken we maar aan assen zoals de autosnelweg A22-E17, die te kampen hebben met files door het woon-werkverkeer tussen Rijsel, Kortrijk en Gent. In dit verband moet verder onderzocht worden hoe zonder meerkosten een grensoverschrijdend vervoersaanbod kan worden uitgewerkt dat aangepast is aan de mobiliteit van de bevolking. ► De ontwikkeling van logistieke infrastructuur in bepaalde gebieden, die vandaag nog ingesloten zijn. De landelijke gebieden worden specifiek getroffen als “doorgangsgebieden”. De economische dynamiek wordt er ook belemmerd door het gebrek aan grensoverschrijdende infrastructuur: zo is er van Charleroi tot Virton geen enkele grensoverschrijdende as (noch via het spoor, noch via de autoweg) die uitwisselingen mogelijk maakt. In dit opzicht vormt de sluiting van de grensoverschrijdende spoorlijn Charleville-Mézières/Givet-Dinant in de Ardennen een fysieke bevestiging van de institutionele grens, die de culturele en toeristische economie van de zone afremt. In tegenstelling, de westelijke tak van de "Y Ardennen" (uitbreiding van de A34 snelweg Charleville - Mezières in België) ,die gerealiseerd zullen zijn in 2014, zal bijdragen aan de ontsluiting van het gebied. Gezien deze twee problemen zijn de mogelijkheden die de digitale ontwikkeling biedt als alternatief voor verplaatsingen van essentieel belang, met als basis een ICT-netwerk waarvan de kwaliteit voor bepaalde gebieden nog moet worden verbeterd.

10.4.4.2

Transport in de grensstreek

Eurometropool LilleLille-KortrijkKortrijk-Tournai Het aantal dagelijkse grensoverschrijdende verplaatsingen binnen het grondgebied van de Eurometropool wordt op 160.000 geraamd, wat een relatief klein aantal is. In 2006 nam het openbaar vervoer slechts 5 % van deze reizigers voor zijn rekening. Maar dit cijfer is in de voorbije jaren wel wat toegenomen. Iets meer dan 85 % van de grensoverschrijdende gebruikers van het openbaar vervoer neemt de trein op de lijnen tussen Rijsel-Tourcoing-Moeskroen en RijselTournai. De rest bestaat uit busgebruikers, waarvan de meerderheid (1.000 per dag) de MWR-lijn (Moeskroen – Wattrelos – Roubaix) neemt, waarvoor een specifieke tarifering geldt. Dat zo weinig mensen een beroep doen op het openbaar vervoer, is vooral te verklaren door de slechte verbinding tussen de netwerken en het feit dat de operatoren zich beperken tot het grondgebied dat ze bedienen: de NMBS, De Lijn en TEC in België en de SNCF, het netwerk Arc-en-ciel en Transpole in Frankrijk.


133

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Er zijn twee pistes voor toekomstige ontwikkeling in de zone geopperd. Op korte termijn moet het bestaande aanbod versterkt worden door betere communicatie over en duidelijkheid in het grensoverschrijdende netwerk. Op middellange termijn bestaat het doel erin inspanningen te leveren met het oog op geïntegreerde grensoverschrijdende netwerken van openbaar vervoer. Het wegverkeer kent weinig problemen, met uitzondering van het netwerk rond Rijsel waar het verkeer vaak verzadigd is. De redenen voor de verplaatsingen, voor alle transportmiddelen samen, zijn als volgt verdeeld: 1/3 voor het werk of de studies, 2/3 om persoonlijke redenen zoals aankopen van goederen of diensten, ontspanning, toeristische bezoeken. Ingesloten zones Uit de analyse van de verbindingsinfrastructuur en de stromen aan personen en goederen kan men afleiden dat bepaalde relatief ingesloten zones minder goed bediend worden. Deze gebieden bevinden zich meer bepaald in de departementen Aisne en Ardennes, in de regio van Grande Thiérache en de arrondissementen Dinant, Neufchâteau of Virton. Deze gebieden zijn niet alleen qua verbindingswegen minder goed uitgerust dan de andere gebieden van de samenwerkingszone, ze worden ook gekenmerkt door een vrij hoog aandeel van het transitverkeer in het totale verkeer. Dit betekent dat het vrachtvervoer deze gebieden doorkruist zonder er te stoppen, wat de insluiting ervan nog meer in de hand werkt. Deze situatie van insluiting lijkt er mettertijd niet beter op te worden. De verbindingswegen ontwikkelen zich immers steeds meer naar en in de meest verstedelijkte zones, in plaats van in de minst dichtbevolkte gebieden. Bij wijze van voorbeeld vermelden we de oude grensoverschrijdende lijn 156 Hermetonsur-Meuse - Mariembourg - Chimay - Anor die in 1987 werd afgeschaft.

10.4.4.3

Het goederenvervoer blijft hoofdzakelijk gebruik maken van de weg Verdeling van de transportmodi voor het goederenvervoer per regio in 2006* Goederenvervoer (%)

100%

Goederen45 vervoer (miljard 40 ton-km)

35 30 25 20 15 10 5 0

4,6

80%

6,7%

11,5%

1,1% 12,1%

15,0%

10,3%

78,3%

78,2%

1,6% 24,9%

2,7% 11,2%

4,1 0,4

1,9 4,2 31,1 21,8

Waterwegen

60%

6,8 0,1 1,4 10,2

20,0

0,4 1,6

40%

12,3

20%

86,8%

Waterwegen

73,6%

86,1% Spoorvervoer Wegvervoer

0%

Spoorvervoer

Wegvervoer

Bron : IWEPS 2009, Mobiliteitraad van Vlaanderen 2009, Ministère français de l'écologie, du développement durable et de l'énergie, SITRAM, 2013. *Voor Frankrijk zijn data van 2005 gebruikt, die van 2006 zijn niet beschikbaar *. De gegevens op provinciaal niveau zijn niet beschrikbaar, de analyse gebeurde daarom op regionaal niveau. De eerste grafiek illustreert de verdeling van het vrachtverkeer per vervoersmiddel en per regio. ► Vlaanderen is de regio die de het meeste goederen vervoert met een totaal van 39,8 miljard tonkilometer in 2006.

De tweede grafiek illustreert dezelfde gegevens maar relatief weergegeven, dit laat toe om een analyse te maken van het gebruik van de verschillende transportmiddelen per regio. Het vervoersmiddel dat meest gebruikt wordt in alle regio’s is het wegvervoer, met in elke regio meer dan 70% van alle tonkilometers in 2006. ► In België neemt het vervoer via de waterwegen een belangrijkere plaats in dan in Frankrijk, als gevolg van een beter ontwikkeld en dicht netwerk (zoals hierboven beschreven). ► In Vlaanderen is het transport via de waterwegen belangrijker dan het vervoer via het spoor, terwijl we het omgekeerde fenomeen observeren in de andere regio’s. In Nord-Pas de Calais neemt het spoorvervoer t.o.v. de andere regio’s van de samenwerkingszone een dubbel zo belangrijke plaats in. Dit fenomeen hangt samen met de activiteit van de haven van Duinkerke, waar 60% van de materialen per spoor vertrekken. Vanuit een dynamisch standpunt vermindert de activiteit van het vrachtvervoer (deze beweging wordt waargenomen in de andere Franse regio’s en eveneens in Wallonië), terwijl het transport via de binnenvaart aanzienlijk toeneemt.


134


10.4.4.4

Fiets- en wandelroutes

In Frankrijk hebben de drie regio’s van de samenwerkingszone regionale plannen voor fietsroutes en groene wegen (“Schémas Régionaux des véloroutes et voies vertes”) doorgevoerd. De groene wegen zijn vrijliggende wegen (in eigen bedding), terwijl de fietsroutes een combinatie zijn van beveiligde wegen en vrijliggende wegen. Beide categorieën fietsvoorzieningen beantwoorden aan een bestek dat opgesteld werd op nationaal niveau. De realisatie van deze voorzieningen past in een nationaal richtplan dat op termijn in meer dan 26.500 km aan fietswegen voorziet. In juli 2010 was 8.660 km aangelegd of in de afwerkingsfase. Hieronder geven we een overzicht van het aantal kilometer dat voorzien werd in de plannen en het aantal kilometer dat (bijna) gerealiseerd is per regio.

Fietsroutes en groene wegen Regio Champagne-Ardenne

Geplande routes (km)

(Bijna) gerealiseerd (km)

Gerealiseerd (%)

1448

394

27,20%

Nord-Pas de Calais

1143

205

17,90%

Picardie

1861

217

11,70%

Bron: Atlas des véloroutes et voies vertes (2010) Bovendien wordt in België er een mobiliteitsbeleid gevoerd dat de zachte vervoerswijzen wil stimuleren. In Wallonië is RAVeL het voornaamste netwerk voor fiets- en wandelverkeer. Het bestaat uit meer dan 1.000 kilometer aan wegen die voorbehouden zijn voor trage gebruikers (voetgangers, fietsers, personen met beperkte mobiliteit, skaters en paardrijders). De vijf trajecten doorkruisen Wallonië volledig en verbinden de voornaamste agglomeraties met elkaar. En dit is niet het enige netwerk, we verwijzen ook naar de pré-RAVeL, PIC (Plan d'Itinéraires Communaux) Verts, les Voies Vertes. Hieronder volgt een overzicht van de steden die doorkruist worden door de RAVeL-routes en de afstanden per route : RAVeL 1 West: Comines-Warneton – Celles –Torunai –Antoing - Bergen (91,9 km) RAVeL 1 Centrum : Bergen - La Louvière -Charleroi - Namen (108,8 km) RAVeL 1 Oost : Namen - Huy - Luik- Visé (96 km) RAVeL 2 : Mariembourg – Hastière – Namen - Hoegaarden (113,8 km) RAVeL 3 : Erquelinnes - Thuin – Seneffe - Tubize (89,8 km) RAVeL 4 : Saint-Aybert – Ath - Overboelare (51,4 km) RAVeL 5 : la Ligne 38: Vaux-sous-Chèvremont - Hombour (37 km) en de Ourthe: Luik- Durbuy (53,7 km) Ook in Vlaanderen werden meerdere initiatieven genomen. De “knooppunten” tekenen een bijzonder groot aantal fietsroutes uit in heel Vlaanderen en vertegenwoordigen ongeveer 12.500 km. Een “Lange Afstand Fietsroute” loopt doorheen de vijf Vlaamse provincies. Tot slot zijn er daarnaast tal van kleinere initiatieven.


135


10.4.5 De sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van de zone m.b.t. de milieuthematieken van de Europese Unie Dankzij de analyse van de milieudynamieken konden de sterktes en zwaktes van de samenwerkingszone op dit gebied worden aangetoond, evenals de kansen en bedreigingen waarmee deze gebieden te maken krijgen voor de periode 2014-2020. Deze analyses werden per thematische doelstelling van de EU voorgesteld, en brachten een aantal uitdagingen aan het licht op het vlak van grensoverschrijdende samenwerking voor de volgende programma’s.

10.4.5.1

Thematiek nr. 4 en nr. 5: De overgang naar een koolstofarme economie ondersteunen in alle bedrijfstakken / de aanpassing aan de klimaatverandering en risicopreventie en -beheer bevorderen

STERKTES ► Economische ontwikkeling van de sectoren gekoppeld aan de vergroening van de economie en het bereiken van de klimaatdoelstellingen (vermindering CO2-emissies), ondersteund door regionale beleidslijnen (voorbeelden: bouw van passieve gebouwen, opwekking van energie door middel van biomassa)

ZWAKTES ► Ondanks een lichte daling blijft de industrie de grootste uitstoter van broeikasgassen en de grootste consument van energie

► Effectieve vermindering van de emissies van broeikasgassen in de industriële en landbouwsectoren

► Verbetering van het bewustheid van de bevolking rond de problematiek van klimaatsverandering

► Een hoge ecologische voetafdruk ► Een gebrek aan opleiding en competenties in de bouw en renovatie van passieve gebouwen (energiebalans te theoretisch en beperkte kennis van het aanbod) ► Algemene slechte isolatie van gebouwen, aanzienlijk verlies van energie

► Toename van de productie van hernieuwbare energie (wind, zon ► Toename van de broeikasgassen en energieverbruik in de en biomassa) in de hele samenwerkingszone transportsector voornamelijk toe te wijzen aan een toename van het wegtransport. ► Beheer van risicovolle industriële sites (Seveso) via inspectie om de veiligheid ervan te verhogen ► Het energieverbruik wordt nog altijd in ruime mate beheerst door gas, aardolie en steenkool ► Geografische zones gunstig voor de ontplooiing van windenergie (bv.windkaart) ► Aanwezigheid van risicovolle industriële sites (Seveso) in de samenwerkingszone, vooral in de nabijheid van agglomeraties en/of industriële centra, met sterke concentratie in Vlaanderen ► Geografische zones gunstig voor de ontplooiing van fotovoltaïsche zonne-energie


► Geavanceerd onderzoek naar eco-innovatie, de ontwikkeling van duurzame materialen, duurzaam beheer van de supply chain, enz.

► Gebrek aan het in kaart brengen van het volledig grensoverschrijdend gebied betreffende de milieuproblematiek

► Invoering van regionale plannen om de klimaatverandering tegen te gaan:

► Overstromingsgevaar voor regio’s langs waterlopen en aan de kuststreek

o o o o o

Vlaanderen: Pact 2020 Wallonië: lucht-klimaatplan Champagne-Ardenne: klimaat- en energieplan Nord-Pas de Calais: Schéma Régional Air Energie Picardie: territoriaal klimaat- en energieplan

KANSEN ► Doorvoering van de nationale en internationale maatregelen rond klimaatverandering (Kyoto-protocol bijvoorbeeld) die tot tal van industriële toepassingen kunnen leiden en nieuwe bronnen van economische ontwikkeling kunnen vormen

► Gebrek aan coördinatie van schema’s en regionale voorschriften voor windmolenparken

BEDREIGINGEN ► Duurzaamheid en milieu zijn niet altijd prioritair voor ondernemingen (prioriteit omzet versus daling CO2-emissies en energieverbruik) ► Belang van kosten van de bouw / renovatie van woningen, in

► Wil om vooruitgang te boeken op het gebied van duurzaamheid


136

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone (opgenomen in het regionaal beleid) ► De noodzaak om de energie-efficiëntie van gebouwen te verbeteren door middel van renovatieprojecten

combinatie met een daling van de overheidsfinanciering ► Ter discussie stellen van de duurzaamheid van het systeem van groene stroomcertificaten (in Vlaanderen en Wallonië)

► De milieuprestaties zijn een belangrijke uitdaging voor de kmo’s en ondernemingen, die erop moeten toezien hun concurrentiepositie te verbeteren. Tegelijk moeten ze de reflex hebben om hun energie beter te benutten

► Opportuniteit voor de ontwikkeling en specialisatie van de bouw en renovatie sector in passiefbouw

► Het is moeilijk om de levensstijl van mensen met een hoge ecologische voetafdruk te veranderen

► Bewustmaking van het grote publiek inzake de problematiek betreffende de aanpassing aan de klimaatverandering

► Mogelijkheid om de emissie van broeikasgassen terug te dringen, de productie van hernieuwbare energie te verhogen en het energieverbruik te verminderen, dit om te vermijden dat de niet-hernieuwbare energiebronnen uitgeput geraken, om de energieonafhankelijkheid te waarborgen en om tot een gediversifieerde en zekere energiebevoorrading te komen

► Toename van het energieverbruik en van broeikasgasemissies in bepaalde sectoren, waardoor de regio’s en landen de gestelde doelstellingen misschien niet kunnen halen

► Groeiend besef van het belang van een groene economie en van de klimaatverandering (richting duurzame ontwikkeling in de universiteiten) ► Grensoverschrijdende kennis- en expertisedeling over energie ► Mogelijkheid tot oprichten van een gezamenlijk grensoverschrijdend observatorium om opzoekingen te vergemakkelijken betreffende milieu-aangelegenheden zoals luchtkwaliteit, etc.

► Afwezigheid van grenzen vanuit milieuoogpunt (gelijkaardige ► Gebrek aan continuïteit van het regionaal beleid omtrent problemen en gelijkaardige te bereiken doelstellingen) groene energie ► Europese en nationale maatregelen die de landen en regio’s ► Gebrek aan samenhang en onderlinge afstemming in de ertoe aanzetten/verplichten zich hieraan te houden: vertaling van Europese doelstellingen op nationaal en regionaal vlak ► Het Kyoto-protocol dat inspanningen voor de vermindering van de emissies van broeikasgassen oplegt voor 33 landen, met ► Overstromingsgevaar in bepaalde regio’s van het inbegrip van Frankrijk en België. Deze inspanningen werden op samenwerkingsgebied nationaal en regionaal niveau vertaald (doelstellingen voor vermindering gedurende de periode 2008-2012 ten opzichte van 1990): Territoriale bijzonderheden

o o o o

België: 7,5 % Wallonië: 7,5 % Vlaanderen: 5,2 % Frankrijk: 0 %

► De invoering door de Europese Unie van een klimaat- en energiepakket tegen 2020 met de volgende doelstellingen:

o o o


Vermindering van de emissies van broeikasgassen met 20 % ten opzichte van het niveau ervan in 1990 Een aandeel van 20 % hernieuwbare energie bereiken in het totale energieverbruik De energie-efficiëntie met 20 % verbeteren

137


10.4.5.2

Thematiek nr. 6: Het milieu beschermen en het efficiënt gebruik van de hulpbronnen bevorderen

STERKTES ► Complementaire, gevestigde en opkomende sectoren aan weerszijden van de grens (groene chemie, materialen, transport, ICT, houtsectoren) ► Toeristische aantrekkingskracht van bepaalde regio’s (groene zones) wegens hun natuurlijke rijkdom

ZWAKTES ► Probleem van overname van landbouwbedrijven als gevolg van een lage rentabiliteit en hoge overnamekosten ► Moeilijkheid van diversificatie van de landbouwactiviteiten in bepaalde achtergestelde zones (bv. blijvend grasland) ► Veel verontreinigde sites op het grondgebied van de samenwerkingszone als gevolg van de industriële activiteiten ► Concurrentie tussen de regio’s en gebrek aan compensatiesystemen in het kader van grond verbruik ► Organisatieprobleem van kortere waardeketens (rechtstreeks van de boer naar de klant) in de voedingssector

► Een relatief laag waterverbruik per inwoner in de samenwerkingszone (onder het Europees gemiddelde)

► Een vrij hoge hoeveelheid afval per inwoner in de Franse regio’s van de samenwerkingszone

► Heropleving van landelijke gebieden (gepaard gaand met negatieve impact op transport)

► Een verstedelijkte zone die 13 % van het grondgebied inneemt, maar aangroeit en een zekere druk uitoefent op het milieu

► De aanwezigheid van grote voorraden grondwater die voornamelijk gebruikt worden voor de productie en distributie van drinkwater

► Aantasting van de waterkwaliteit door vervuiling die afkomstig is van lozingen door de industrie, de landbouw en de gezinnen

► Programma’s ter verbetering van de waterlichamen om de Europese doelstellingen te bereiken

► Een nog zwakke kwaliteit van het gronden oppervlaktewater t.o.v. de Europese kaderrichtlijn ► De aantasting van de biodiversiteit

► Frans-Belgische samenwerking om de waterkwaliteit van bepaalde rivieren (bv. Semois/Semoy) te verbeteren en de terugkeer van bepaalde vis- en diersoorten in grensoverschrijdende gebieden te bevorderen

► Een andere notie van natuurparken naargelang de regio

► Natuurparken uitgestrekt over weerszijden van de grens

► Vergelijkbare landschappen langs beide kanten van de grens, maar toch merkt ment een verschillende aanpak en beheer naargelang de regio

► Kwaliteit van grensoverschrijdende landschappen met een territoriale aantrekkingskracht

► Afwezigheid van transregionale beheer van landschappen (holistische visie op het landschap) ► Afwezigheid van de coördinatie van het waterbeheer

► Beter ontwikkelde maatregelen voor beheer en hergebruik van ► Weinig middelen om het gebied rond de landgrens in kaart te afval in België dan in Frankrijk brengen ► Een bodemsaneringsbeleid dat al goed verankerd is in bepaalde regio’s, zoals in de Vlaamse regio’s, waar de verontreinigde terreinen duidelijk geïdentificeerd worden ► Identificatie van de Natura 2000-terreinen in het grensgebied, waarvoor momenteel 493 terreinen geïnventariseerd zijn

► Het ontbreken van een “centre of excellence” op vlak van verontreiniging / vervuiling in het gebied ► Het ontbreken van gezamenlijk beheer van bepaalde natuurlijke hulpbronnen (gebrek aan samenwerking voor het beheer van de Natura 2000 sites bijvoorbeeld)

► Sterk engagement en deskundigheid op vlak van natuurgebieden

► Hoge grondprijs door een beperkte beschikbaarheid van grond in bepaalde regio’s (bv. Vlaanderen) Territoriale bijzonderheden


► Zwakke ontwikkeling van de biologische landbouw en agrobosbouw.

138


KANSEN ► Kansen voor de ontwikkeling van de toeristische activiteit door de opwaardering van het natuurlijk erfgoed en het groene toerisme (bv. toeristische routes in de samenwerkingszone)

BEDREIGINGEN ► Een aanhoudende industriële activiteit in bepaalde regio’s van de zone, die tot bodem- en waterverontreiniging en een aantasting van de biodiversiteit kan leiden

► Een verbetering van de waterwegen tussen België en Frankrijk via het “project Seine-Schelde”, dat een impuls zal geven aan het vervoer over water en het mogelijk zal maken goederentransport over de weg geleidelijk te vervangen door binnenvaart hetgeen een positieve impact heeft op het milieu ► Het op elkaar afstemmen van korte waardeketens in de voedingssector (rechtstreeks van de boer naar de klant), alsook het creëren van interessante mogelijkheden voor de lokale agrarische sectoren ► Diversificatie van de landbouwactiviteit (toerisme bijvoorbeeld) om de mogelijkheden tot opwaardering te verhogen

► Aantrekkingskracht van landelijke gebieden die in de nabijheid liggen van stedelijke gebieden voor een creatieve klasse (theorie van Florida)

► Een groot aantal Europese richtlijnen inzake milieubescherming en efficiënt beheer van de hulpbronnen,

o

o o

► Beperkt consistentie bij het vertalen van de Europese doelstelling naar de gewestelijke grondgebieden.

Bodemsanering: “de bodemrichtlijn” die gemeenschappelijke doelstellingen oplegt, maar de lidstraten vrij laat in de keuze van de middelen die ze daarvoor inzetten Biodiversiteit: doorvoering van het Natura 2000-netwerk, het LIFE-programma, Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn Water: richtlijn die erop gericht is de waterbescherming en het waterbeheer te waarborgen, overstromingsrichtlijn

► Verbeteren van de bescherming en kwaliteit van landschappen ► Verbreden van de notie landschap teneinde alle aspecten te omvatten die een impact kunnen hebben op het landschap (planten, mensen, economische activiteiten…)

► Het milieu kan baat hebben bij innovatie, bijvoorbeeld: recyclage van afval, behandeling van afvalwater, ontwikkeling van biopolymeren, enz. ► Ontwikkeling van de innovatie in de voedingsmiddelensector ► De uitwisseling van technologie, kennis en methodes voor wateren afvalbeheer, enz. kan baat hebben bij een grensoverschrijdende samenwerking ► Optimalisatie en integratie van recyclage materialen bij bepaalde processen (wegenbouw bijvoorbeeld om de druk op de baan te verminderen) ► Het project “Trame verte et bleue” in Frankrijk heeft tot doel om de biodiversiteit op het Franse grondgebied te beschermen.

► Homogene grensoverschrijdende regio’s vanuit het standpunt van landbouwgebied

► Het bestaan van specifieke territoriale aspecten waarmee rekening moet worden gehouden

Territoriale bijzonderheden ► Problematiek van waterbeheer die de grenzen overschrijdt (gemeenschappelijke waterlopen, enz.) ► Het bestaan van grensoverschrijdende natuurgebieden op de


139

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone grens


140


10.4.5.3

Thematiek nr. 7: duurzaam transport stimuleren en de obstakels in de netwerkinfrastructuur opheffen

STERKTES

ZWAKTES

► Toenemende grensoverschrijdende stromen voor woonwerk/studies/consumptie/hobby’s in het grensgebied tussen Nord-Pas de Calais/Wallonië/West-Vlaanderen ► Uitgebreide infrastructuur met nationale en Europese uitstraling, die de aantrekkelijkheid van alle regionale gebieden opkrikt en de vestiging van ondernemingen en het goederenverkeer stimuleert

► Nog beperkte grensstromen tussen Picardie/Wallonië en Champagne-Ardenne/Wallonië ► Bestaan van vrachtinfrastructuur maar met beperkt gebruik (vooral infrastructuur van waterwegen maar ook van spoorwegen)

► Aanzienlijke en competitieve sector van logistiek en transport ► Spoorwegspecialisatie van de regionale economieën, wat de concurrentiekracht van het goederenvervoer per spoor nog versterkt ► Aantrekkelijke havens (Gent, Dunkerque, Brugge-Zeebrugge) als distributieplatform voor vele industrieën, het vrachtvervoer per spoor of het handelsvervoer

► Toenemend woon-werkverkeer, grotendeels individueel (1 persoon per wagen) ► Weinig mobiele landelijke en sociaal uitgesloten bevolking in bepaalde regio’s ► Een grote gevoeligheid bij kwetsbare bevolkingsgroepen voor de stijgende vervoersprijzen ► Een suboptimale organisatie van het intermodaal verkeer met de grote Europese netwerken (bijvoorbeeld spoorverbindingen) ► Suboptimale grensoverschrijdende voornamelijk in landelijke gebieden

► Dicht spoornetwerk samenwerkingszone

tussen

de

stadspolen

van

de

► Een dynamiek van intermodaal vervoer in de stadspolen, die echter beperkt blijft in het grensoverschrijdende gebied

verbindingen

► Suburbanisatie (oprukkende voorsteden) langs de belangrijkste verkeerswegen van de gebieden, wat het aantal verplaatsingen met privévoertuigen opdrijft en verkeersopstoppingen op de toegangswegen naar de grote steden verergert ► Stijging van de broeikasgasuitstoot in de transportsector (in Wallonië +43 % sinds 1990) ► Stijging van het eindverbruik van energie in de transportsector in Champagne-Ardenne, vooral door de stijging van het verkeer, het wegvervoer en het aantal woon-werkverplaatsingen

► Economische en R&D-actoren die goed gepositioneerd zijn in de problemen rond duurzaam en innovatief vervoer (groene wagens, biobrandstof, collectief vervoer, luchtvervoer)

► EGTS West-Vlaanderen/Flandre-Dunkerque-Côte d’opale en Eurometropool: initiatieven tot inventarisatie van het aanbod grensoverschrijdend vervoer Territoriale bijzonderheden

► EGTS West-Vlaanderen/Flandre-Dunkerque-Côte d’opale en Eurometropool: ► Beperkte intermodaliteit door de tweetaligheid van de informatiesystemen voor de reiziger ► Niet te onderschatten grenseffect, waardoor mensen afzien van bepaalde verplaatsingen, vooral tussen


141

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone woonplaats-school

KANSEN ► Nieuwe verbindingen en projecten die de gebieden aantrekkelijker maken (Kanaal Seine-Noord-Europa, RoissyPicardie)

BEDREIGINGEN ► Buitensporige kosten van nieuwe infrastructuurwerken (kanalen, transit lijnen)

► Ontwikkeling van acties die toelaten een grotere homogeniteit te verkrijgen van het interstedelijk grensoverschrijdend aanbod (‘carte Pass Pass’, oprichting van het SMIRT (Syndicat mixte intermodal régional de transports) in Nord-Pas de Calais, etc.)

► Een grote gevoeligheid bij de kwetsbaarste bevolkingsgroepen voor de stijgende vervoersprijzen

► Een betere verbinding tussen de Seine en de Schelde dankzij het "Seine-Scheldeproject", wat een impuls zal geven aan de binnenscheepvaart, die zo een alternatief vormt voor het goederenvervoer over de weg ► Ontwikkeling van het elektrische transport, waarvoor Frankrijk op Europees niveau al goed geplaatst is, in termen van het aantal elektrische voertuigen en oplaadstations

► Bloei van nieuwe technologieën en innovatieve diensten, waarvoor het economische weefsel van de samenwerkingszone goed gepositioneerd is


► Eurometropool: "De versterking van de interne mobiliteit en de internationale toegankelijkheid van het grensoverschrijdende gebied" is geselecteerd als een van de drie prioritaire hoofdlijnen voor de strategie 2014-2020

► Er wordt nog te weinig rekening gehouden met het mobiliteitsaspect in de ontwikkeling van het grondgebied

10.4.6 De voornaamste milieuuitdagingen inzake grensoverschrijdende samenwerking Dankzij deze sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen konden een aantal uitdagingen worden geïdentificeerd op het vlak van economische ontwikkeling. Het zijn deze uitdagingen waar de grensoverschrijdende samenwerking voor staat in de periode 2014-2020. Deze uitdagingen werden tijdens de workshops op 21 maart jl. voorgesteld, besproken en gehiërarchiseerd samen met de stakeholders van de verschillende gebieden. Na afloop werden de voornaamste uitdagingen voor de grensoverschrijdende samenwerking vastgelegd. Vervolgens werden ze voor elk type infraregionaal gebied aan weerszijden van de grens voorgesteld, waarbij sommige gebieden gemeenschappelijke uitdagingen bleken te hebben.

Grensoverschrijdende uitdagingen die uit de diagnose diagnose en de interviews met de partnerautoriteiten naar voor komen en die gevalideerd zijn op de workshop van 21/03/2013 Subthema 1: Versnelling van de transitie naar een economie met lage CO2 uitstoot ► Bevordering van energie-efficiëntie in het bouwbeheer (consumptie, industriële processen, enz.):

o o

Bevordering van lokale energie, in combinatie met de vermindering van het energieverbruik in gebouwen; Het betrekken van mensen in de lokale productie van energie (cf. de coöperatieve modellen die al bestaan voor mensen in Vlaanderen).


142

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone ► ► Ontwikkelen van hernieuwbare energie door een grensoverschrijdende regionale coördinatie, meer specifiek in het licht van de impact op de ruimtelijke ordening; ► De ontwikkeling van een grensoverschrijdende coördinatie op vlak van hernieuwbare energie (wind, zon, biomassa, geothermische, hydraulische ...),in het bijzonder op vlak van impact op ruimtelijke ordening; ► Steun voor de uitwisseling van ervaringen en goede praktijken voor de bevordering van hernieuwbare natuurlijke energie en van de energie efficiëntie in processen, openbare gebouwen, private gebouwen (residentieel, industrieel), logistieke processen, enz. ► Ondersteuning en begeleiden van de aanpassing aan klimaatverandering:

o

Beheren van gemeenschappelijke thema’s zoals overstromingen, wateroverlast, etc.

► Bevorderen van een geïntegreerde aanpak op vlak van aanpassen aan klimaatverandering en het streven naar een economie met een lage CO2-uitstoot. Door samen te werken kan men alle thematieken in beschouwing nemen en toch rekening houden met specifieke regionale kenmerken die soms verschillen (stroken land). Subthema 2: Bescherming van de omgeving en ontwikkeling van de groene economische sector ► Ondersteunen van de transitie van de landbouwsector in lijn met de duurzame ontwikkeling van de regio; ► Ontwikkeling van de groene economie (afvalbeheer, eco-technologie, eco-bouw, etc.); ► Ontwikkelen van een groene economie (toerisme, landbouw, bosbouw); ► Rekening houden met de verschillende dimensies van het landschapsbeheer; ► Een gezamenlijke aanpak tot stand brengen voor het beheer van problematieken zoals bodemvervuiling, luchtkwaliteit, behoud van biodiversiteit, etc. Subthema 3: 3: Duurzame ruimtelijke ordening van de grensoverschrijdende regio’s en gransoverschrijdend beheer beheer van natuurlijke hulpbronnen ► Verminderen van de consumptie van natuur – en landbouwgebieden door de verschillende projecten van ruimtelijke ordening op elkaar af te stemmen, vertrekkende van projecten zoals “Trame verte et bleue” in Noord-Frankrijk (maar ook andere projecten zoals ‘groene sporen’ in West-Vlaanderen), samen met projecten voorzien van een kwaliteitslabel; ► Het op een geïntegreerde en gecoördineerde manier beheren van de oppervlaktewateren en grondwateren; ► Bevordering van een grensoverschrijdende en holistische visie op de ruimtelijke planning van de regio’s:

o o o

Ondersteuning van het beheer van grensgebieden op een lagere milieu-impact of verbeteren van ecologische gebieden (groene en blauwe gebieden, druk het landgebruik, de ontwikkeling van korte cursussen); Valoriseren van de complementariteit van de gebieden; Aanpassing van de gebieden aan natuurgebieden en stroomgebieden voor thema's zoals landschappen, water, biodiversiteit en de daaraan verbonden risico's.

► Opzetten van een observatorium voor het cartograferen van de nuances tussen de gebieden zonder rekening te houden met de administratieve grenzen: o Het in kaart brengen van grensoverschrijdende geografische relaties en consistenties. ► Het aspect transport integreren in het beleid rond ruimtelijke planning/ordening:

o o

Voorzien van mobiliteit bij de planning van de ruimtelijke ordening; Profiteren van kennisuitwisseling en goede praktijken.

Subthema 4: 4: Valorisatie van de belangrijkste transportassen ► Ontwikkelen en valoriseren van transport via het spoor en via de binnenvaart om de belangrijkste assen te valoriseren:

o o

Aanwezigheid van grote structurele assen maar een gebrek aan verbindingen tussen deze assen; Versterken van de Europese positie van de regionale spoornetwerken door de ontwikkeling van nieuwe grensoverschrijdende diensten (vracht en reizigers) en van een hogere interoperationaliteit van de spoornetwerken in de verschillende gebieden.

► Link maken tussen internationale initiatieven en lokale spoornetwerken (bijvoorbeeld hogesnelheidslijnen) en doen erkennen en versterken van de Europese positie van de regionale spoornetwerken ; ► Ontwikkelen en valoriseren van het spoornetwerk en de grensoverschrijdende binnenvaart om een verbreiding van het vrachtvervoer te realiseren; ► Ondersteunen van een duurzame ruimtelijke ordening van de ingesloten gebieden van de samenwerkingszone :

o o

Ontwikkelen van de toegankelijke grensoverschrijdende arbeidsmarktzones ; Versterken van het aanbod van gezamenlijke vervoerdiensten, aangepast aan de noden van de meest kwetsbare bevolkingsgroepen (mobiliteit van de werkzoekenden, leerlingen van beroepsopleidingen, studenten, oudere personen).


143

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Subthema 5: 5: Versterking van de grensoverschrijdende mobiliteit van personen ► Ontwikkelen van milieuvriendelijke mobiliteit ter bevordering van de belangrijkste assen en het versterken van grensoverschrijdend woon-werk verkeer

o o o o o o

Bevorderen van het intermodaal verkeer door alle transportmiddelen te integreren, gaande van de meest zware (spoorwegvervoer) tot de meest lichte ; Ondersteunen van de coördinatie en de versterking van de dienstverlening voor het grensoverschrijdend transportaanbod (tariefbepaling, informatie aan de reizigers, gezamenlijke communicatie) ; autogebruikers steunen en stimuleren om over te schakelen op openbaar vervoer; Ontwikkelen van nieuwe mobiliteitsvormen (zachte vervoerswijzen, carpooling, WOA (werken op afstand)) ; Verbeteren van de communicatie en informatie van het bestaande aanbod. Gebruik maken van de ervaring van het GECT Eurometropool en het delen van andere middelen

Prioritisering van grensoverschrijdende uitdagingen Oostende Dunkerque

Opmerking: de uitdagingen zijn geprioriseerd volgens: volgens:

Boulognesur-Mer

► de mate waarin ze grensoverschrijdend geïntegreerd zijn, in functie van de intensiteit van de bestaande samenwerking (aantal, kwaliteit van de samenwerkingsprojecten en aantal actieve regionale spelers)

Saint Omer

Gent


Amiens

Tournai


Mons


Neufchâteau

Saint-Quentin

Beauvais Creil


Brugge

Calais



Kustgebieden Arlon


Reims

► hun potentiële impact op de ontwikkeling van de zone ten aanzien van de thematische doelstellingen van de EU ► de kritische massa ten aanzien van de interventies die nodig zijn voor een effectieve implementatie door de OP (financiering, aantal actieve spelers, schaal van de gebieden)










Uitdagingen ten aanzien van de grensoverschrijdende samenwerking m.b.t.milieu-dynamiek voor grensoverschrijdende aglomeraties en de stedelijke gebieden van de zone

Hoog

Ontwikkelen van groene Bevorderen van energieefficiëntie in het beheer industrieën (eco-technologieën, eco-bouw, ...) van gebouwen

Gemiddeld

Automobilisten stimuleren om gebruik te maken van het openbaar vervoer

Ontwikkelen van eco-mobiliteit in de grensoverschrijdende werkgelegenheidsgebieden (geïntegreerde planning) Bevorderen van een geïntegreerde aanpak voor de bestrijding van luchtverontreiniging in steden De kritieke massa die noodzakelijk is om de acties te operationaliseren

Laag

Laag


Matig

Hoog


144



Uitdagingen ten aanzien van de grensoverschrijdende samenwerking m.b.t.milieu-dynamiek voor de grensoverschrijdende industrieële reconversie gebieden

Hoog

Ontwikkelen van groene industrieën (ecotechnologieën, eco-bouw, ...) De bodemverontreiniging als gevolg van industriële Bevorderen van een activiteiten aanpakken geïntegreerde aanpak voor de bestrijding van luchtverontreiniging door industriële lozingen Geïntegreerd beheer t.a.v.

Gemiddled

de kwaliteit van oppervlaktewater en grondwater

Ontwikkelen en verbeteren van transportdiensten over spoor en binnenvaart om de belangrijkste assen en hun verbindingen te valoriseren

Laag

Laag

Matig

Hoog



Uitdagingen ten aanzien van de grensoverschrijdende samenwerking m.b.t.milieu-dynamiek voor de kustgebieden


Beschermen en verbeteren van natuurlijke hulpbronnen (mariene biodiversiteit, water ...)

Hoog

Gezamenlijk beheer van kwesties zoals overstromingsrisico's

Gemiddeld

Rekening houden met de verschillende dimensies van landschapsbeheer

Ontwikkelen van groene sectoren (valorisatie van mariene baggersedimenten, eco-bouw, ...)

Ontwikkelen van hernieuwbare energie (zee-, wind-, zonneenergie, waterkracht, ...)

Laag

Laag


Matig

Hoog



145



Uitdagingen ten aanzien van de grensoverschrijdende samenwerking m.b.t.milieu-dynamiek voor de rurale, aantrekkelijke grensoverschrijdende suburbane en geisoleerde gebieden

Hoog Geïntegreerd beheer t.a.v. de kwaliteit van oppervlaktewater en grondwater

Gemiddeld

Rekening houden met de verschillende dimensies van landschapsbeheer

Beschermen en valoriseren van natuurlijke hulpbronnen (natuurlijke parken, landschappen, biodiversiteit, ...) De ontwikkeling van de rurale gebieden ondersteunen door groen toerisme

Beheren van het probleem van bodemverontreiniging als gevolg van landbouwactiviteiten

De verbinding tussen grensoverschrijdende regionale en nationale Ondersteunen van agrarische transportassen mutaties gekoppeld aan de verbeteren duurzame ontwikkeling van geïsoleerde gebieden

Laag

Laag

Matig

Hoog



Bron : Analyses van Ernst & Young, op basis van de strategische interviews, de socio-economische diagnose en de workshops van 21 maart 2013


146


10.5 Socio-demografische dynamieken Dit hoofdstuk analyseert de sociodemografische dynamieken binnen de samenwerkingszone. Deze dynamieken zijn transversaal voor alle regio’s binnen die zone en gelden specifiek voor bepaalde infraregionale gebieden. Met het oog op de strategie van de Europese Unie behandelen deze analyses de volgende thema’s: ► Doelstelling 8: Bevorderen van werkgelegenheid en arbeidsmobiliteit ► Doelstelling 9: Bevorderen van sociale inclusie en armoede bestrijden

10.5.1 Demografie van de samenwerkingszone Sleutelgegevens van de samenwerkingszone Bevolking in de samenwerkingszone in 2007 en 2012 2012

Verdeling van de bevolking over de samenwerkingszone in 2012

Population (Mhab)

OostVlaanderen 12%

4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0

2007 2012

Nord-Pas de Calais 34%

Prov. Hainaut 11%

Picardie 16%

Bron : Eurostat 2012

10.5.1.1

WestVlaanderen 10%

ChampagneArdenne 11%

Luxembourg 2%

Namur 4%

Bron : Eurostat 2012

Algemene demografische context van de samenwerkingszone

De samenwerkingszone binnen het Operationele Programma INTERREG IV 2007-2013 rond de Frans-Belgische grens strekt zich uit over twee Belgische en drie Franse regio’s. ► Op het Belgische grondgebied maken twaalf arrondissementen deel uit van de in aanmerking komende zone en nog eens twaalf arrondissementen in de aangrenzende zone. ► Op het Franse grondgebied maken drie departementen deel uit van de in aanmerking komende zone en nog eens vier van de aangrenzende zone. In 2012 telde de totale samenwerkingszone 10,8 miljoen inwoners. De zone strekte ze zich uit over een gebied van 61.939 km²: 2,15 % van de inwoners en 1,41 % van de oppervlakte van de Europese Unie. De gemiddelde bevolkingsdichtheid in de samenwerkingszone bedraagt 174,5 inwoners/km², al zijn er wel aanzienlijke verschillen tussen de verschillende regio’s:


147


Bevolking, oppervlakte en bevolkingsdichtheid in 2012 Bevolking 2012

Bevolkingsdic htheid

Oppervlakte

In aanmerking komende zones

Aantal inwoners 4.856.679

in % van de zone 44,94%

Frankrijk

3.410.055

Km² 26.911


inw/km²

31,55%

18.341

29,61%

185,9

180,5

Champagne-Ardenne

Ardennes

282.665

2,62%

5.229

8,44%

54,1

Picardie

Aisne

543.264

5,03%

7.369

11,90%

73,7

Nord-Pas de Calais

Nord

2.584.126

23,91%

5.743

9,27%

450,0

1.446.624

13,38%

8.570

13,84%

168,8

Ieper

106.415

0,98%

550

0,89%

193,5

België Vlaanderen

Wallonië

Kortrijk

283.176

2,62%

404

0,65%

700,9

Veurne

60.775

0,56%

275

0,44%

221,0

Aat

84.958

0,79%

487

0,79%

174,5

254.285

2,35%

584

0,94%

435,4

Moeskroen

73.895

0,68%

101

0,16%

731,6

Bergen

Neufchâteau

60.791

0,56%

1.355

2,19%

44,9

Virton

52.710

0,49%

771

1,24%

68,4

Dinant

107.593

1,00%

1.592

2,57%

67,6

65.840

0,61%

909

1,47%

72,4

Thuin

150.406

1,39%

934

1,51%

161,0

Doornik

Philippeville

145.780

1,35%

608

0,98%

239,8

Aangrenzende zones

5.868.450

54,31%

34.693

56,32%

169,2

Frankrijk

3.411.041

31,56%

26.863

43,37%

127,0

Champagne-Ardenne

Marne

564.139

5,22%

8.162

13,18%

69,1

Picardie

Oise

807.692

7,47%

5.860

9,46%

137,8

Somme

573.651

5,31%

6.170

9,96%

93,0

1.465.559

13,56%

6.671

10,77%

219,7

Nord-Pas de Calais

Pas-de-Calais

België Wallonië

Vlaanderen

In aanmerking komende en aangrenzende zones


2.457.409

22,75%

7.830

12,71%

313,8

Namen

306.672

2,84%

1.165

1,88%

263,2

Soignies

185.161

1,71%

517

0,83%

358,1

Charleroi

428.711

3,97%

555

0,90%

772,5

Aarlen

59.205

0,55%

317

0,51%

186,8

Bastogne

45.705

0,42%

1.043

1,68%

43,8

Marche-en-Famenne

55.228

0,51%

954

1,54%

57,9

278.486

2,58%

661

1,07%

421,3

Diksmuide

50.262

0,47%

362

0,58%

138,8

Oostende

153.105

1,42%

292

0,47%

524,3

Roeselare

146.706

1,36%

272

0,44%

539,4

Tielt

91.065

0,84%

329

0,53%

276,8

Gent

535.904

4,96%

944

1,52%

567,7

Oudenaarde

121.199

1,12%

419

0,68%

289,3

10.725.129

99,25%

61.605

100,00%

174,1

Brugge

148

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Bevolking 2012

Bevolkingsdic htheid

Oppervlakte

Frankrijk

Aantal inwoners 6.821.096


45.205


Nord-Pas de Calais

4.049.685

37,47%

12.414

20,04%

326,2

Picardie

1.924.607

17,81%

19.399

31,32%

99,2

846.804

7,84%

13.391

21,62%

63,2

36,89%

16.734

27,02%

238,2

Champagne Ardenne

Km²

inw/km² 150,9

België

3.986.824

Vlaanderen

1.827.093

16,91%

4.508

7,32%

405,3

Wallonië

2.076.940

19,22%

11.892

19,20%

174,7

Bron : FOD Economie - Algemene directie Statistiek en Economische informatie, Insee 2012

10.5.1.2

Bevolkingsstructuur Bevolkingspyramide voor de 5 belgische provincies en de 3 franse regio’s regio’s van de samenwerkingszone

Leeftijdsgroepen (jaren) >84 80 - 84 75 - 79 70 - 74 65 - 69 60 - 64 55 - 59 50 - 54 45 - 49 40 - 44 35 - 39 30 - 34 25 - 29 20 - 24 15 - 19 10 - 14 5- 9 0- 4 0

Leeftijdsgroepen (jaren) >84 80 - 84 75 - 79 70 - 74 65 - 69 60 - 64 55 - 59 50 - 54 45 - 49 40 - 44 35 - 39 30 - 34 25 - 29 20 - 24 15 - 19 10 - 14 5- 9 0- 4 0

Leeftijdsgroepen (jaren) >84 80 - 84 75 - 79 70 - 74 65 - 69 60 - 64 55 - 59 50 - 54 45 - 49 40 - 44 35 - 39 30 - 34 25 - 29 20 - 24 15 - 19 10 - 14 5- 9 0- 4

Oost-Vlaanderen

20.000

40.000 60.000 80.000 Bevolking (inwoners)

100.000

120.000


10.000 15.000 Bevolking (inwoners)

0

20.000

Leeftijdsgroepen (jaren)

Luxembourg

5.000

West-Vlaanderen

25.000

0

80.000

100.000

Hainaut

>84 80 - 84 75 - 79 70 - 74 65 - 69 60 - 64 55 - 59 50 - 54 45 - 49 40 - 44 35 - 39 30 - 34 25 - 29 20 - 24 15 - 19 10 - 14 5- 9 0- 4

20.000


20.000


80.000

100.000

149


0 Leeftijdsgroepen (jaren) >84 80 - 84 75 - 79 70 - 74 65 - 69 60 - 64 55 - 59 50 - 54 45 - 49 40 - 44 35 - 39 30 - 34 25 - 29 20 - 24 15 - 19 10 - 14 5- 9 0- 4 0


Namur


10.000

20.000 Bevolking (inwoners)

30.000

40.000

Nord-Pas de Calais

50.000

100.000 150.000 200.000 Bevolking (inwoners)

250.000

0

Champagne-Ardenne

20.000

0

80.000

100.000

Picardie


300.000


20.000

40.000

60.000 80.000 100.000 120.000 140.000 160.000 Bevolking (inwoners)

Bron: Eurostat 2012

De bevolkingspiramide van de hele samenwerkingszone is sterk getekend door de vergrijzing van de babyboomgeneratie. Die babyboomers zijn geboren tussen 1945 en 1970 en zijn inmiddels tussen de 43 en 68 jaar oud. Ze maken om en bij de 38 % uit van de bevolking in de samenwerkingszone. Toch bestaan er regionale verschillen in de vorm van de bevolkingspiramides: ► Nord-Pas de Calais is een jonge regio, in die zin dat het aandeel jongeren er even groot is als het aandeel babyboomers. De reden voor die jonge bevolking is het vruchtbaarheidscijfer dat significant hoger ligt dan in de rest van Frankrijk. Het is interessant om op te merken dat er zich een grote concentratie jongeren in de stedelijke gebieden bevindt. ► Ook Picardie en Champagne-Ardenne laten, nadat hun geboortecijfer 20 tot 30 jaar geleden kelderde, nu een aanzienlijke stijging in hun geboortecijfer optekenen. ► De Waalse provincies en in nog sterkere mate de Vlaamse provincies zien echter de basis van hun bevolkingspiramide wegslinken. Dat fenomeen is een belangrijke uitdaging die een impact kan hebben op het Operationele Programma Interreg V France Wallonië Vlaanderen. De generatie babyboomers schuift immers geleidelijk aan op naar de hoogste leeftijdscategorieën onder de bevolking (een fenomeen dat ook de opaboom of de grijze golf wordt genoemd). Als we de leeftijdsstructuur van de bevolking onder de loep nemen, springt het grensgebied er dus duidelijk uit, zoals te zien is op de volgende kaart:


150


Leeftijdsstructuur van de bevolking

Bron : Atlas transfrontalier Démographie Habitat 2012

Vanuit een dynamisch standpunt vergrijst de bevolking van de hele samenwerkingszone. We stellen vast dat de gemiddelde leeftijd van de regio's toeneemt, aangezien het aandeel jongeren afneemt, en het aandeel ouderen stijgt.

Evolutie van de bevolkingspyramide Leeftijdsgroepen (jaren) >84 80-84 74-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 4-9 0-4 0

2012 2000

200.000


800.000

1.000.000

Bron : Eurostat 2012 Vanuit een dynamisch standpunt is het aantal inwoners in de Vlaamse provincies, de Waalse provincies, Picardie en Nord-Pas de Calais in de loop der tijd toegenomen, terwijl het aantal inwoners van Champagne-Ardenne is afgenomen.


151


Evolutie van het aantal inwoners per regio tussen 1997 en 2012 Inwoners 14.000.000

11.640.696

11.699.678

11.823.653

12.025.688

12.000.000

10.000.000

3.994.535

4.005.577

4.021.676

4.049.685

1.855.412

1.874.316

1.900.354

1.924.607

1.347.927

1.341.635

1.339.487

1.333.163

437.426 242.526

447.775 250.406

461.983 261.178

483.408 276.154

1.284.347

1.281.042

1.294.844

1.326.386

1.123.786

1.132.275

1.145.878

1.173.818

1.354.737

1.366.652

1.398.253

1.458.467

8.000.000

6.000.000

4.000.000

2.000.000

0 1997 Oost-Vlaanderen Luxembourg Picardie

2002 West-Vlaanderen Namur Nord-Pas de Calais

2007

2012 Hainaut Champagne-Ardenne

Bron : Eurostat 2012 De jaarlijkse bevolkingsevolutie van de regio's is niet alleen toe te schrijven aan de natuurlijke ontwikkeling, maar ook aan bepaalde migratiestromen. Dit wordt hieronder verder besproken.

10.5.1.3

Migratiestromen

De onderstaande kaart illustreert het interne migratiesaldo23 in 2007. Een immigratie-overschot staat hier in het rood aangeduid; hoe donkerder, hoe groter het overschot. Een emigratie-overschot staat in het blauw aangeduid; hoe donkerder, hoe kleiner het overschot. Ook de politieke grens is opvallend op deze kaart. ► De Belgische arrondissementen aan de grens hebben bijna allemaal een positief migratiesaldo van meer dan 2,9 %. Uitzonderingen zijn Roeselare, Tielt en Doornik met een migratiesaldo tussen de 0 en 2,9 % en Kortrijk en Ieper met een negatief migratiesaldo. De grensgebieden in het zuiden van België kennen vooral een korteafstandsmigratie vanwege hun aantrekkelijke en semirurale landelijke karakter en de nabijheid van Rijsel. Bovendien is de toegang tot diensten en werkgelegenheid in de voorsteden en de rurale zones erop vooruitgegaan, zoals we eerder aanhaalden. ► De Franse departementen die aan België grenzen in de samenwerkingszone van het Interreg IV-programma hebben allemaal een negatief migratiesaldo tussen de 2 en de 5 ‰). De meest zuidelijke departementen hebben ook een negatief migratiesaldo, zij het minder uitgesproken dan in de grenszones. In Frankrijk is er een duidelijke tendens van noord naar zuid in de migratiestromen en sinds kort ook naar het westen. De bevolking in het noordelijke departement groeit weinig aan en dat uitsluitend dankzij een geboorteoverschot, aangezien er een negatief migratiesaldo is. Nord-Pas de Calais is het zwaarst getroffen door dit fenomeen. Dat komt omdat jongeren er na hun studies de regio verlaten om vooral richting Parijs te trekken, waar men meer kansen heeft om aan werk te geraken.

23

Het migratiesaldo is het verschil tussen het aantal personen die het gebied inkwamen en die het verlieten in de loop van het jaar (Insee).


152


Migratiesaldo in 2007

Bron : Atlas transfrontalier Démographie Habitat 2012

10.5.2 Territoriale dynamiek: naar een toenemende ongelijkheid tussen de regio’s De samenwerkingszone kenmerkt zich door een territoriale heterogeniteit; de regio’s tellen verschillende sociodemografische tendenzen die de ongelijkheden in de afgelopen twintig jaar dreigen te versterken. Uit de analyse van die tendenzen kunnen we vier evoluties onderscheiden met heel uiteenlopende uitdagingen op het vlak van sociale cohesie.

10.5.2.1

Metropolisatie van de twee belangrijkste stedelijke gebieden

De aantrekkelijkheid en de economische uitstraling van de Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai en de Agglomeratie Gent is sterk toegenomen, waardoor er op hun grondgebied een concentratie is van economische actoren. Anderzijds zien we een fenomeen van oprukkende voorsteden, waarbij de stadsrand opschuift in de richting van de aangrenzende landelijke gebieden als gevolg van de (door migratie) aangroeiende stadsbevolking. De aantrekkingskracht van deze Eurometropool strekt zich uit tot in de stadszones van Pas-de-Calais rond Lens en Douai. Steeds meer inwoners uit die zones komen in de buurt van Rijsel werken of studeren. Die gebieden zijn relatief minder getroffen door de algemene vergrijzing van de bevolking. Dit komt onder andere door de aanwezigheid van universiteiten, de aantrekkelijke jobkansen voor jonge werkzoekenden en doordat jonge gezinnen zich opnieuw in de stadscentra gaan vestigen. Vanuit sociaal oogpunt vertonen deze metropolen schrille contrasten. Zowel de gegoede als de meest kwetsbare bevolkingsgroepen uit de regio wonen er soms heel dicht bij elkaar.

10.5.2.2

Een netwerk van de minder grote, maar wel dynamische, stedelijke gebieden

Naast de twee belangrijke polen onderscheidt de samenwerkingszone zich door stedelijke gebieden die dynamisch en autonoom functioneren. Die gebieden omvatten vrij grote stadscentra die een sterke aantrekkingskracht uitoefenen (dankzij cultureel en historisch lokaal patrimonium, economische specialisatie, etc.).


153

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Ze zijn ook onderworpen aan de oprukkende voorsteden, zij het in mindere mate, en profiteren van de nabijheid van plattelandszones. Ze profiteren met name ook van de grote transportassen die het gebied doorkruisen en ze blijven verbonden met de grote stadspolen van de zone (de twee metropolen) en daarbuiten (Brussel en Ile-de-France). Vanuit sociaal oogpunt vertonen die stedelijke gebieden soortgelijke problemen als de twee grote metropolen: grote sociale ongelijkheid, concentratie van de meest kwetsbare bevolkingsgroepen, oprukkende voorsteden. Onder die gebieden vallen: ► De regionale (Amiens, Reims, Namen) en departementale hoofdsteden (Laon, Arras, Charleville-Mézières); ► In de kuststeden zijn deze problemen minder uitgesproken dan in grote metropolen als Calais, Dunkerque en Boulogne. In de Vlaamse kuststreek is Oostende de stad met het grootste aantal ongelijkheden, hoewel het niveau van ongelijkheden duidelijk lager ligt dan in de metropolen; ► Bepaalde stedelijke gebieden die zwaar zijn getroffen door de industriële omschakeling, maar een impuls krijgen van een nieuwe economische en sociodemografische dynamiek (Valenciennes, Cambrai, Charleroi, Bergen). Die gebieden kampen echter met economische problemen doordat het aandeel zestigplussers twee keer sneller groeit dan het nationale gemiddelde: hoge sterftecijfers, laag inkomen/inwoner, zorgwekkende opleidingsindicatoren, etc. In het mijnbekken van Nord-Pas de Calais namen de moeilijkheden af, in tegenstelling tot een verhoogde concentratie ervan in bepaalde wijken in bijvoorbeeld Reims of Amiens.

10.5.2.3

Voorsteden op weg naar metropolisatie

De gebieden met de sterkste bevolkingsaangroei binnen de samenwerkingszone zijn de perifere gebieden rond de steden, waar de voorsteden oprukken. Vanuit sociaal oogpunt neemt het fenomeen van de oprukkende voorsteden twee duidelijk verschillende vormen aan: ► De bevolkingsgroepen met hogere inkomens werken in de stadscentra of zijn met pensioen en kiezen ervoor zich in de landelijke voorsteden te vestigen, vaak aangetrokken door de hogere levenskwaliteit. ► De werkende gezinnen ondergaan als het ware een gedwongen migratie en zien zich genoodzaakt om verder van de stadscentra te gaan wonen door het gebrek aan huisvesting en de stijgende prijzen. Die gezinnen met lagere inkomens wonen steeds verder van de stadspolen waar de economische activiteiten en de culturele, sociale, vrije tijds- en opleidingsvoorzieningen zitten. Die gebieden en bevolkingsgroepen hebben vaak te kampen met sociale problemen.

10.5.2.4

Geïsoleerde landelijke en voorstedelijke gebieden

De samenwerkingszone kent ook problemen rond zowel fysiek als sociaal ingesloten zones. Hoewel die zich in het geografische hart van de samenwerkingszone bevinden, zijn die gebieden ver verwijderd van de grote transportassen en de economische en demografische activiteiten in de regio’s. Dat is het geval voor de Franse Ardennen en de Grande Thiérache in Frankrijk en Wallonië. Vanuit sociaal oogpunt zijn die gebieden traditioneel landelijk of is het aantal sterk gespecialiseerde industrieën er afgenomen, zonder dat er een diversificatie in de plaats kwam om een endogene en lokale24 economie te helpen ontwikkelen. Ze zijn getroffen door werkloosheid en vertonen zorgwekkende sociodemografische indicatoren: ► Een bevolking die ouder is dan het gemiddelde (het aandeel zestigplussers in Avesnois is tussen 1962 en 2006 met 5 punten gestegen, tegenover 3,5 punten voor het regionale gemiddelde); ► Een lage bevolkingsdichtheid met daar bovenop een uitgesproken plattelandsvlucht en een geboortecijfer dat onder de regionale gemiddelden ligt (Ardennes en la Marne zijn de enige Franse departementen van de samenwerkingszone met een bevolkingsafname); ► Er heerst relatief meer armoede en velen doen een beroep op een uitkering; ► De gemiddelde scholingsgraad gaat erop achteruit en de mobiliteit van jongeren om te gaan studeren in de universitaire centra of opleidingsinstellingen van de samenwerkingszone blijft beperkt.

10.5.3 Werkgelegenheid en mobiliteit binnen de samenwerkingszone

24

Betreft de economie van nabijheidsdiensten: de lokaal uitgevoerde activiteiten ter productie van goederen en diensten om de behoeften te bevredigen van de personen die reëel aanwezig zijn in de zone, als inwoner of als toerist (Insee).


154


Sleutelgegevens van de samenwerkingszone Werkloosheidsgraad in 2007 2007 en 2011

Werkgelegenheidsgraad in 2011 werkzaamheids graad (%)

Werkloosheidsg raad (%) -8,6% +27,4%

12,0

6,0

-7,8%

-5,9%

10,0 8,0

80%

+10,3%

14,0

-8,8% -20,8%

70%

Oost-Vlaanderen

60%

West-Vlaanderen

50%

Henegouwen Luxemburg

40%

+6,7%

Namen

4,0

2007

30%

Champagne Ardennes

2,0

2011

20%

Picardie

0,0

Nord-Pas-de-Calais

10% 0% Van 15 tot 64 Van 15 tot 24 Van 55 tot 64 jaar jaar jaar

Bron : Eurostat 2011 Bron : Eurostat 2011

10.5.3.1

Structuur van de beroepsbevolking

Onderstaande tabel geeft de structuur weer van de beroepsbevolking in 2007, in 2011 en de evolutie tussen die twee jaartallen. De categorie werkzame personen is de som van de werknemers, zelfstandigen, gezinsleden die meewerken in het familiebedrijf en personen die de peiling niet hebben beantwoord (die laatste categorie is hier niet opgenomen in de tabel). De absolute en relatieve waarden in functie van de werkzame personen zijn aangeduid in de tabel. De populatie werkzame personen van de vijf Belgische provincies en drie Franse regio’s in de samenwerkingszone vertegenwoordigt iets meer dan 2 % van de werkzame personen binnen de EU-27. Het aantal werknemers onder de werkzame personen ligt hoger in de samenwerkingszone dan het EU-gemiddelde, in tegenstelling tot het aandeel zelfstandigen. De meewerkende gezinsleden zijn gemiddeld talrijker in de EU-27 dan in de samenwerkingszone, maar vormen slechts een klein percentage binnen de groep werkzame personen. Vanuit dynamisch standpunt bleef het aantal werkzame personen in de samenwerkingszone tussen 2007 en 2011 nagenoeg constant, terwijl dat aantal lichtjes daalde in de EU-27. Het aantal werknemers nam af binnen de samenwerkingszone en binnen de gehele Europese Unie. Nochtans is de impact minder uitgesproken in de samenwerkingszone. Het aantal zelfstandigen steeg met bijna 5% in deze zone, ondanks een daling ervan binnen de Europese Unie. Het aandeel van de meewerkende gezinsleden is echter duidelijk gedaald tussen 2007 en 2011, zowel in de Europese Unie als in de samenwerkingszone. ► De twee Vlaamse provincies en de provincie Luxemburg onderscheiden zich van de andere regio's op het vlak van de structuur van zijn beroepsbevolking. Het zijn de zones met het hoogste aandeel zelfstandigen en meewerkende gezinsleden binnen de samenwerkingszone. Bijgevolg is het aandeel werknemers binnen deze zones het laagst. ► De provincies Henegouwen en Namen volgen de gemiddelde structuur van de samenwerkingszone. ► De provincie Luxemburg kent een iets hoger aandeel zelfstandigen en meewerkende gezinsleden dan de samenwerkingszone, maar een iets lager aandeel werknemers. Bovendien is het aantal werkzame personen het sterkst gestegen in deze regio; ► De regio Champagne-Ardenne benaderde in 2011 eveneens het gemiddelde van de samenwerkingszone. Toch is het aandeel van de zelfstandigen in deze regio tussen 2007 en 2011 met bijna 10 % gedaald. Het aandeel meewerkende gezinsleden daarentegen is over dezelfde periode niet veranderd. ► Picardie onderscheidt zich, omdat de regio het hoogste aandeel werknemers en het laagste aandeel zelfstandigen binnen de samenwerkingszone telt. Picardie is ook de regio waar het aantal werkzame personen het meest is gedaald. ► Het aandeel van de werknemers in Nord-Pas de Calais ligt boven het gemiddelde van de samenwerkingszone, maar het aandeel zelfstandigen ligt lager. Wat Nord-Pas de Calais onderscheidt is dat het aandeel zelfstandigen met bijna 40 % is toegenomen tussen 2007 en 2011. Het is bovendien de enige regio met een stijgend aantal meewerkende gezinsleden.

De werkzame personen in 2011 2011 Werkzame personen Aantal ('000)


%

Werknemers Aantal ('000)

%

Zelfstandigen Aantal ('000)

Meewerkende gezinsleden %

Aantal ('000)

%

155


217.732,5

100%

181.447,5

83,3%

32.836, 5

15,1%

3481,9

1,6%

Samenwerkingszone

4.724,7

100%

4.189,5

88,7%

496,6

10,5%

38,8

0,8%

Oost-Vlaanderen

644,5

100%

542,8

84,2%

93,2

14,5%

8,5

1,3%

West-Vlaanderen

508,0

100%

425,4

83,7%

73,1

14,4%

9,5

1,9%

Hainaut

469,0

100%

411,7

87,8%

52,4

11,2%

4,9

1,0%

Luxembourg

112,0

100%

95,6

85,4%

15,0

13,4%

1,5

1,3%

Namur

186,8

100%

162,9

87,2%

22,7

12,2%

1,2

0,6%

Champagne Ardenne

519,5

100%

451,5

86,9%

62,4

12,0%

5,6

1,1%

Picardie

783,5

100%

721,3

92,1%

59,6

7,6%

2,7

0,3%

1.501,4

100%

1.378,3

91,8%

118,2

7,9%

4,9

0,3%

EU 27

Nord-Pas de Calais

Evolutie 2007-2011 Werkzame personen

Werknemers

Zelfstandigen

Meewerkende gezinsleden

EU 27

-0,85%

-0,59%

-0,72%

-11,34%

Samenwerkingszone*

-0,04%

-0,32%

4,37%

-18,83%

Oost-Vlaanderen

3,30%

1,65%

15,20%

-5,56%

West-Vlaanderen

-0,02%

3,71%

-14,90%

-20,83%

Hainaut

1,41%

2,51%

-3,50%

-26,87%

Luxembourg

5,56%

4,14%

18,11%

0,00%

Namur

0,92%

2,32%

-2,58%

-55,56%

Champagne Ardenne

-7,17%

-7,29%

-9,04%

40,00%

Picardie

1,11%

0,77%

9,76%

-43,75%

Nord-Pas de Calais

-0,33%

-1,80%

23,38%

-30,99%

Bron : Eurostat 2011 *De in deze grafiek vermelde samenenwerkingsgebied is een benadering (som van de Belgische provincies en de Franse regio’s vermeld in de tabel) van de reële samenwerkingszone van het Interreg-programma. Deze laatste omvat Oost-Vlaanderen niet in zijn geheel.

10.5.3.2

Werkgelegenheids- en werkloosheidsgraad

Onderstaande tabel toont de werkgelegenheidsgraad voor de verschillende leeftijdscategorieën van de bevolking en voor vrouwen. Met minder dan zeven op de tien personen tussen 15 en 64 jaar is de werkgelegenheidsgraad van de samenwerkingszone structureel zwak ten opzichte van het EU-gemiddelde. De provincies van de zone met de hoogste werkgelegenheidsgraad zijn de twee Vlaamse provincies (67,4%). Het zijn bovendien de twee enige provincies in de samenwerkingszone waarvan de werkgelegenheidsgraad boven het gemiddelde ligt van de EU. De provincie Henegouwen heeft de laagste werkgelegenheidsgraad (53,8%). De arbeidsmarkt kan nauwkeuriger omschreven worden met behulp van de volgende aspecten:

Werkgelegenheidsgraad Werkgelegenheidsgraad in 2011 (%) Werkgelegenheidsgraad: 15 tot 64 jaar


Werkgelegenheidsgraad: 15 tot 24 jaar

Werkgelegenheidsgraad: 55 tot 64 jaar

Werkgelegenheidsgraad: vrouwen van 15 tot 64 jaar

156

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone EU 27

64,2%

33,5%

47,4%

58,4%

Oost--Vlaanderen Oost

67,4%

28,6%

38,7%

63,5%

West--Vlaanderen West

67,4%

31,5%

39,2%

63,4%

Hainaut

53,8%

21,4%

34,0%

47,7%

Luxembourg

62,1%

24,4%

38,6%

55,8%

Namur

58,7%

24,9%

34,6%

53,8%

Champagne Ardenne

60,7%

28,9%

38,6%

56,9%

Picardie

63,8%

33,2%

37,8%

59,0%

Nord--Pas de Calais Nord

57,5%

26,6%

32,9%

52,2%

Bron : Eurostat 2011 ► De werkgelegenheidsgraad van jongeren in de samenwerkingszone is laag. ’In alle gebieden van de samenwerkingszone ligt de lokale werkgelegenheidsgraad van jongeren tussen 15 en 24 jaar immers onder het gemiddelde van de EU-27. In het Waalse Gewest is dit fenomeen bijzonder uitgesproken: volgens de provincies heeft slechts tussen 21% en 25 % van de jongeren er een baan. ► De werkgelegenheidsgraad van de 55- tot 64-jarigen ligt in alle regio's van de samenwerkingszone lager dan 40 %. Dat percentage dreigt nog verder te dalen, aangezien de generatie van de 45- tot 64-jarigen in de komende jaren met pensioen blijft gaan. ► De werkgelegenheidsgraad van vrouwen ligt in alle regio's van de samenwerkingszone onder het streefcijfer van 75 % tegen 2020. Vrouwen blijven in mindere mate dan mannen participeren op de arbeidsmarkt. Ook al is de kloof in de afgelopen tien jaar aanzienlijk kleiner geworden, toch lijkt het verschil zich sinds 2009 te hebben gestabiliseerd. Enkel in de Vlaamse provincies, en in mindere mate in Picardie, ligt de werkgelegenheidsgraad van de vrouwen boven het Europees gemiddelde. ► De werkgelegenheidsgraden zijn nagenoeg het hoogst in Oost- en West-Vlaanderen, onafhankelijk van de leeftijdsgroep of het geslacht. ► De drie Waalse provincies vertonen de laagste werkgelegenheidsgraden binnen de hele samenwerkingszone (onafhankelijk van de beschouwde leeftijdsgroep of het geslacht). De provincie Luxemburg kent echter ietwat betere cijfers dan de provincie Namen. Henegouwen vertoont de slechtste scores. ► De algemene werkgelegenheidsgraad en die van jongeren in de regio Champagne-Ardenne is gemiddeld in vergelijking met de rest van de samenwerkingszone. Die percentages liggen maar net onder de EU-gemiddelden. Het percentage van de 55- tot 64-jarigen in de regio is het hoogste van de Franse regio's in de samenwerkingszone, maar is wel zwakker dan de Vlaamse percentages. ► De werkgelegenheidsgraad in Picardie ligt op het gemiddelde van die van de samenwerkingszone en boven de gemiddelden in de Franse regio’s (behalve het percentage van de 55- tot 64-jarigen). ► Nord-Pas de Calais kent zwakke werkgelegenheidsgraden vergeleken met de rest van de samenwerkingszone en de zwaktste cijfers vergeleken met de Franse regio’s in het samenwerkingsgebied. . Zoals al eerder aangehaald, is de werkgelegenheidsgraad van de volledige samenwerkingszone relatief zwak. Het percentage van de 55- tot 64-jarigen biedt de meeste marge tot verbetering, aangezien de waarden binnen die leeftijdscategorie het meest afwijken van het gemiddelde in de EU-27. De meeste deeltijdse werknemers zijn vrouwen. Dat fenomeen geldt des te meer in de samenwerkingszone, aangezien het aandeel vrouwen binnen de deeltijdse werknemers er schommelt tussen de 78,5 % en de 82,4 %, terwijl het EU-gemiddelde op 74,8 % ligt. Deze tendens tot oververtegenwoordiging van vrouwen binnen deeltijds werk is tussen 2007 en 2011 gedaald. In de tabel hieronder ziet u het algemene werkloosheidspercentage in 2011, de evolutie ervan tussen 2007 en 2011, het percentage langdurige werkloosheid en het percentage jongerenwerkloosheid (15 tot 24 jaar).

Werkloosheidsgraad Langdurige werkloosheidsgraad

15--24 jarigen (2011) 15

33,33%

4,14%

21,40%

3,80%

-20,83%

1,34%

11,40%

West--Vlaanderen West

3,20%

6,67%

0,90%

11,40%

Hainaut

11,70%

-8,59%

6,42%

30,80%

Werkloosheidsgraad 2011

Evolutie werkloosheidsgraad 20072007-2011

EU 27

9,60%



157

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Luxembourg

6,20%

-8,82%

2,73%

18,60%

Namur

8,00%

-5,88%

4,13%

22,00%

ChampagneChampagne-Ardenne

10,70%

27,38%

4,41%

26,70%

Picardie

9,40%

-7,84%

4,60%

23,60%


12,90%

10,26%

6,58%

31,00%

Bron : Eurostat 2011 De werkloosheidsgraad ligt in de meeste Belgische provincies en Franse regio's van de samenwerkingszone hoger dan het EU-gemiddelde (9,6 %). ► De twee Vlaamse provincies vormen hierop een uitzondering: Oost-Vlaanderen kende een werkloosheidsgraad van 3,8 % en West-Vlaanderen van 3,2%. De werkloosheidsgraad bij de jongeren bedroeg 11,4 % in beide provincies. ► In de drie Waalse provincies is de werkloosheidsgraad in drie jaar tijd gedaald met 5 tot 9 %. ► De provincies Luxemburg en Namen hebben een middelhoge werkloosheidsgraad in vergelijking met de rest van de samenwerkingszone. De indicatoren van de provincie Luxemburg zijn een beetje beter dan die van Namen. ► De provincie Henegouwen en de regio Nord-Pas de Calais hebben de hoogste werkloosheidsgraad van de samenwerkingszone, ook voor de langdurige werkloosheid en de jongerenwerkloosheid. Nord-Pas de Calais heeft niet alleen de slechtste indicatoren, maar het de werkloosheidsgraad is er bovendien met 10 % gestegen. ► Picardie en Champagne-Ardenne hebben relatief lage werkloosheidsgraden ten opzichte van de hele samenwerkingszone, maar ze liggen dicht bij het EUgemiddelde. Ze zijn echter beter dan die van Henegouwen en Nord-Pas de Calais. Tussen 2007 en 2011 zijn de werkloosheidsgraden in alle regio’s gunstiger geevolueerd dan het EU-gemiddelde. De stijging van de werkloosheidsgraad in Champagne-Ardenne is alarmerend. Het langdurige werkloosheidsgraad is tussen 1999 en 2011 gedaald in de hele samenwerkingszone. In 2008 steeg de werkloosheid als gevolg van de crisis tot 2010, maar vanaf 2011 zette de neerwaartse trend zich weer door.

Langdurige werkloosheidsgraad Langdurige werkloosheidgraad (%) 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

West-Vlaanderen

Oost-Vlaanderen

Henegouwen

Luxemburg

Namen

Champagne-Ardenne

Picardie

Nord - Pas-de-Calais

2011

Bron : Eurostat 2011 ► Wat de afstemming tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt betreft, vertonen bepaalde gebieden van de samenwerkingszone een groot onevenwicht, namelijk een daling van de werkgelegenheid in de industrie en de zwakke creatie van werkgelegenheid in sector van de marktdiensten (in de provincie Henegouwen, Aisne of Ardennes bijvoorbeeld):


158


Het onevenwicht is des te problematischer door de zorgwekkende situatie van de jongeren, zelfs in gebieden met een lage totale werkloosheidsgraad zoals de provincies Namen en Luxemburg. In de provincie Henegouwen was in 2009 30,8 % van de min 25-jarigen werkloos, evenals 26,7 % in Champagne-Ardenne en 31 % in Nord-Pas de Calais.

o

De provincies Oost- en West-Vlaanderen worden daarentegen geconfronteerd met een fenomeen van schaarste schaarste op de arbeidsmarkt, arbeidsmarkt wat voor een deel de omvang van de grensoverschrijdende realiteit verklaart (meer dan 26.000 grensarbeiders). De sectoren met een groot potentieel in deze gebieden (met name de metaalnijverheid, de bouwsector, de agrovoedingssector en de zorgsector) vinden moeilijk werknemers en de werkloosheidsgraad bij de min 25-jarigen ligt erg laag. Deze behoefte aan arbeidskrachten, die blijkt uit de grensoverschrijdende BMO-enquêtes (Besoins en Main d’Oeuvre) Nord-Pas de Calais/België, verklaart onder meer de grensoverschrijdende aanwervingen: zo werden in 2012 18.360 rekruteringsprojecten opgezet in de Belgische grensstreek en 75.000 door ondernemingen in de regio Nord-Pas de Calais. De socio-economische stand van zaken voor 2011 van Wallonië die werd opgesteld door het Forem, onderstreept overigens dat voor 37 van de 47 knelpuntberoepen de krapte op de arbeidsmarkt aan de basis ligt. In de Waalse grensstreek en meer in het algemeen in België is de vraag vooral groot in de tertiaire sector.

10.5.3.3

Scholingsgraad van de arbeidskrachten

In de tabel hieronder ziet u de evolutie van de scholingsgraad van de werknemers tussen 2002 en 2011.

Scholingsgraad van de arbeidskrachten 20052005-2011: 2011: vergelijking van het scholingsniveau volgens de internationale onderwijsindeling van de Unesco voor 1997 (ISCED 1997) Laaggeschoold

Middengeschoold

Hooggeschoold

niveau 00-2

niveau 33-4

niveau 55-6

2005

2011

2005

2011

2005

2011

EU 27

25,7%

21,3%

48,8%

48,6%

25,1%

29,9%


24,4%

19,6%

41,0%

40,8%

34,6%

39,7%

west--Vlaanderen west

24,4%

19,5%

42,8%

45,5%

32,8%

35,0%

Hainaut

28,3%

23,6%

40,9%

42,4%

30,8%

33,9%

Luxembourg

28,3%

23,0%

40,1%

41,3%

31,5%

35,7%

Namur

24,9%

20,1%

39,8%

40,4%

35,2%

39,5%

ChampagneChampagne-Ardenne

29,9%

25,1%

46,3%

50,3%

23,9%

24,6%

Picardie

33,6%

29,4%

43,6%

46,7%

22,8%

24,0%


30,2%

22,5%

44,5%

44,6%

25,3%

33,0%

Bron : Eurostat 2011 * de granulariteit is aangepast aan de beschikbare gegevens om een homogene vergelijking mogelijk te maken De hooggeschoolde arbeidskrachten zijn meer vertegenwoordigd in ’de volledige samenwerkingszone dan in de EU. De twee regio’s die hierop een uitzondering vormen zijn Champagne-Ardenne en Picardie. ► De drie Franse regio's lijken over het algemeen lager opgeleide arbeidskrachten te hebben dan de Belgische provincies. ► Vanuit dynamisch oogpunt zijn de arbeidskrachten in alle regio's van de samenwerkingszone geëvolueerd naar een hoger scholingsniveau, net zoals in de Europese Unie. ► De provincies Oost-Vlaanderen en Namen hebben de hoogste percentages hooggeschoolden. Champagne-Ardenne en Picardie zijn de regio’s met de laagste percentages. ► De Vlaamse provincies zijn de zones met het kleinste aandeel laaggeschoolden, Picardie die met het hoogste aandeel. Het bestaan van echte grensoverschrijdende arbeidsmarktregio’s en van gemeenschappelijk economische sectoren aan weerszijden van de grens rechtvaardigen de ontwikkeling van gemeenschappelijke beroepsopleidingen in heel wat gebieden. In dit verband hebben bepaalde gebieden belangrijke initiatieven gelanceerd. Zo werd in 2012 het project “Distance Zéro” opgestart tussen de regio Champagne-Ardenne en Wallonië om in een grensoverschrijdend verband 600 stagiairs op te leiden over een periode van 4 jaar. De 6 opleidingstrajecten van het project spitsen zich toe op beroepen met goede vooruitzichten die beantwoorden aan de vraag naar arbeidskrachten van ondernemingen in de regio Champagne-Ardenne en in Wallonië.

10.5.3.4

Grensoverschrijdende mobiliteit

De grensoverschrijdende mobiliteit tussen België en Frankrijk kunnen we op verschillende manieren belichten: enerzijds met een analyse op het niveau van de landen of regio's en anderzijds vanuit het perspectief van de in- of uitgaande stromen. Afhankelijk van de gekozen perspectieven en bronnen verschillen de gegevens en is de samenhang niet altijd perfect. De gegevens van het RIZIV geven een zeer globaal beeld van de grensoverschrijdende mobiliteit. Deze gegevens leenden zich beter tot analyse dan de regionale data omdat deze laatste onvolledig en moeilijk vergelijkbaar zijn.


159

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone Volgens het RIZIV hebben 38.799 inwoners van Frankrijk in 2012 in België gewerkt, terwijl slechts 5.477 inwoners van België in Frankrijk hebben gewerkt. Dat gebrek aan coherentie in de methodiek om gegevens te verzamelen en de favoriete Belgische werkplaatsen van de Fransen zijn te zien in de volgende figuur. Daarin ziet u de verdeling van de werknemers in België die ook in Frankrijk wonen volgens twee verschillende bronnen.

Verdeling van de Franse werknemers over de verschillende Belgische provincies

Bron : RIZIV 2009, ONSS 2009

Bovendien kwam de volgende informatie naar voren: ► In 2009 kwamen 10.710 Franse werknemers naar West-Vlaanderen. Iets minder dan de helft van hen werkte in het arrondissement Kortrijk. ► In 2009 kwamen 17.198 Franse werknemers naar Henegouwen. Ongeveer de helft van hen is gelijk verdeeld over Moeskroen en Doornik. Voor die twee provincies die meer dan 70 % van de Franse grenswerknemers tewerkstelden, kunnen we de volgende statistieken vermelden: ► 75 % van de grenswerknemers zijn mannen. ► De industriesector zet 50 % van de Franse grenswerknemers in. De op een na grootste sector is de groot- en kleinhandel en administratieve en ondersteunende diensten met 10 % Franse grenswerknemers. ► Die werknemers zijn relatief jong (een kwart is jonger dan 30). ► Tweederde van de Fransen die in België werken, komen uit Nord-Pas de Calais, uit de regio Roubaix-Tourcoing (34 %), Sambre-Avesnois (18 %), Valenciennes (15 %), Duinkerke en Flandre-Lys (14 %) en Rijsel (13 %). Voor de Belgen die in Frankrijk werken, geldt: ► Het aantal Belgische inwoners dat in Frankrijk werkt, is gedaald van 5979 naar 5477 personen tussen 2008 en 2011. In 2012 telde het RIZIV desondanks 6700 Belgen die in Frankrijk werkten. Deze waarde was de hoogste in 10 jaar. ► Driekwart van de Belgen die in Frankrijk werken, woont in Henegouwen. Van het overige kwart woont de helft in West-Vlaanderen. ► De onderstaande figuur toont de voortgang van die tendensen vanuit dynamisch oogpunt:


160


Evolutie van het aantal grenswerknemers van 20012001-2011

Bron : RIZIV 2012 Het arbeidsaanbod varieert sterk langs de grens en de situatie kan worden opgesplitst volgens de arbeidsmarktregio's: ► Duinkerke en de Vlaamse kustregio vormen een eerste arbeidsregio. Het arbeidstekort in Vlaanderen door het extreem lage werkloosheidspercentage, in combinatie met de hoge werkloosheidsgraad in Nord-Pas de Calais, maken een evenwicht mogelijk, hoewel er nog een aanzienlijke marge voor verbetering bestaat. ► De zone van de Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai vormt een tweede arbeidsregio van meer dan 822.000 banen, verdeeld over Rijsel (56,5 %), de Vlaamse gebieden (30,7 %) en Picardisch Wallonië (12,8 %). De werknemers van Rijsel zijn vooral actief in de tertiaire sector, die rond Kortrijk in de industrie en die in Picardisch Wallonië in de dienstensector en in mindere mate ook in de industrie. ► Binnen Picardie en Champagne-Ardenne kan geen enkele zone als grensoverschrijdende arbeidsmarktregio worden beschouwd, gezien de zwakkere activiteit en de talrijke mobiliteitsobstakels. De grensoverschrijdende stromen blijven niettemin vrij homogeen wat de categorie van de betrokken werknemers betreft. In de regio Nord-Pas de Calais hebben deze stromen immers vooral betrekking op de arbeiders. Maar door de geleidelijke diversificatie van de activiteiten in de zone winnen andere werknemerscategorieën aan belang in deze stromen, zoals kaderleden. Zo heeft de grensoverschrijdende uitstroom in het departement Marne vooral betrekking op de kaderleden en technici. Ook fiscale voorzieningen beïnvloeden de arbeidsmarkt. Deze ondergingen echter onlangs belangrijke veranderingen: ► Voor 2008 werden de grenswerknemers belast in het land waar ze gevestigd waren, maar betaalden ze hun sociale lasten in het land waar ze werkten. Aangezien de inkomstenbelasting in Frankrijk lager is dan in België, en de persoonlijke bijdragen hoger zijn in Frankrijk dan in België, was het heel gunstig voor ingezetenen van Frankrijk om in België te werken, maar niet interessant voor inwoners van België om in Frankrijk te werken. Deze situatie benadeelde Belgische werknemers op de arbeidsmarkt in de grensstreek, en zette Belgen aan om zich in Frankrijk te vestigen. ► In 2008 heeft men met een wetgevend initiatief evenwel geprobeerd om verandering te brengen in die situatie, door de werknemer in het land van arbeid te belasten. In de praktijk heeft dit de onevenwichten op de grensoverschrijdende Frans-Belgische arbeidsmarkt echter niet veranderd. Dit initiatief schaft met retroactief effect tot 2007 de grensregeling af voor Belgen die in Frankrijk tewerkgesteld zijn en voorziet een overgangsperiode van 25 jaar voor de Fransen die in België werken. ► Sinds 1 januari 2012 kan een persoon dus niet langer het statuut van grenswerknemer verkrijgen. Diegenen die echter al beschikten over het statuut per 31 december 2011, kunnen het behouden tot in 2033 op drie voorwaarden.


161


10.5.4 Sociale inclusie binnen de samenwerkingszone 10.5.4.1

Armoede

De onderstaande tabel geeft de percentages en evolutie weer van drie indicatoren waarmee we de sociale inclusie in de vijf grensregio's kunnen evalueren.

Armoedeindicatoren van 2006 tot 2011 Armoederisico25

Vlaams Gewest

Ernstige uitsluiting26

Personen die leven in een huishouden met zeer lage arbeidsintensiteit27

2009

Evolutie 20062009

2011

Evolutie 20072011

2011

Evolutie 20072011

10,10%

-11,40%

2,90%

45,00%

8,50%

-14,14%

Waals Gewest

18,40%

7,60%

7,40%

-18,68%

18,30%

4,57%

Champagne-Ardenne Picardie Nord-Pas de Calais Frankrijk*

14,60% 14,40% 18,50%

4,29% 3,60% 2,78%

N.A. N.A. N.A. 5,20%

N.A. N.A. N.A. 10,64%

N.A. N.A. N.A. 9,30%

N.A. N.A. N.A. -2,11%

16,3%

-1,81%

8,1%**

N.A.

10%**

11%***

EU 27

Bron : Eurostat, FOD Economie - Algemene directie Statistiek en Economische informatie, *geen detailgegevens voor Frankrijk , **gegevens van 2010, ***evolutie 2008-2010 Algemeen en statistisch gezien, schommelen de regio's van de samenwerkingszone rond het EU-gemiddelde. Toch ligt een meerderheid van de indicatoren boven het gemiddelde, wat zich vertaalt in een situatie die relatief minder gunstiger is dan het EU-gemiddelde. De enige uitzondering is het Vlaamse Gewest, waar alle indicatoren onder de EU-gemiddelden liggen. Het Vlaamse percentage ernstige uitsluiting neemt wel sterk toe. ► Meer in detail genomen, hebben de regio's Wallonië en Nord-Pas de Calais een armoederisico boven het EU-gemiddelde, terwijl dat voor de drie andere regio's onder het EU-gemiddelde ligt. ► Van de vijf regio's heeft het Vlaamse Gewest het laagste risico op armoede. Niettegenstaande steeg de graad van ernstige uitsluiting met bijna 50% in 4 jaar. ► De samenwerkingszone lijkt minder te lijden onder ernstige uitsluiting dan de gemiddelde EU-lidstaat. Toch moeten we een voorbehoud maken bij de Franse regio's, omdat deze indicator op dat niveau niet beschikbaar is. ► Wat het aandeel personen betreft in huishoudens met een lage arbeidsintensiteit, zitten Frankrijk en het Vlaamse Gewest net onder het EU-gemiddelde van 10 %. Hun aandeel in het Waalse Gewest is daarentegen bijna twee keer hoger dan het EU-gemiddelde. Het risico op armoede in de samenwerkingszone is tussen 2007 en 2010 toegenomen. Die tendens is des te zorgwekkender, omdat het EU-gemiddelde voor deze indicator een neerwaartse trend vertoonde. Het werkloosheidspercentage in de samenwerkingszone is minder sterk toegenomen dan het EU-gemiddelde over dezelfde tijdsperiode. ► Het Vlaamse percentage ernstige uitsluiting is geklommen van 2 % in 2007 tot 2,9 % in 2011. Dat cijfer blijft zeer laag in vergelijking met de rest van de samenwerkingszone en het EU-gemiddelde. ► In het Waalse Gewest is het percentage ernstige uitsluiting over een periode van drie jaar met 20 % teruggelopen. Wat de groei van het aandeel personen in huishoudens met een lage arbeidsintensiteit betreft, zijn de twee Belgische regio's en Frankrijk (gegevens voor de Franse regio's zijn niet beschikbaar) beter geëvolueerd dan het EU-gemiddelde.

10.5.4.2

Sociale infrastructuur

De onderstaande figuur geeft de dichtheid van sociale woningen weer in België en in de Belgisch-Franse grensregio in 2009.

Dichtheid van sociale woningen in 2009

25

Het armoederisico betreft het aandeel personen met een equivalent beschikbaar inkomen onder de risicodrempel voor armoede. Deze laatste werd vastgelegd op 60% van het nationaal beschikbaar mediaan inkomen na sociale transfers (Eurostat). 26

De graad van materiële ernstige uitsluiting betreft het aandeel personen uitgesloten van 4 of meer van de 9 elementen die als fundamenteel beschouwd worden (Eurostat). 27

De personen die leven in een huishouden met zeer lage arbeidsintensiteit zijn personen van 0 tot 59 jaar die leven in huishoudens waarin de volwassenen (met leeftijd tussen 18 en 59 jaar) gemiddeld minder dan 20% van hun totaal arbeidspotentieel benut hebben tijdens het voorbije jaar (Eurostat).


162


Bron : Atlas transfrontalier Démographie Habitat 2012 Uit de analyse van de sociale infrastructuur in de Frans-Belgische grensregio komt de staatsgrens duidelijk naar voren. In België is het aantal sociale woningen per duizend inwoners slechts in enkele arrondissementen hoger dan dertig (Charleroi, Soignies, Doornik, Kortrijk en Gent), terwijl aan de Franse kant van de grensregio geen enkel departement onder die drempel zit. De Franse arrondissementen met de hoogste dichtheid van sociale woningen zijn: Charleville-Mézières, Sedan, Rijsel, Lens, Boulogne-sur-Mer en Calais. ► In de Vlaamse provincies van de samenwerkingszone is de dichtheid van sociale woningen vrij beperkt: doorgaans tussen de tien en de dertig sociale woningen per duizend inwoners. De enige uitzonderingen zijn de arrondissementen Kortrijk en Gent, waar de dichtheid lichtjes hoger is. Op Vlaams niveau bepaalt een decreet dat op 18 maart 2009 werd goedgekeurd het aantal sociale woningen die in een bepaalde stad of gemeente moeten worden gebouwd, om zo de inspanningen evenredig te verdelen voor de periode 2009-2020. De doelstellingen inzake aantal sociale woningen worden eerst vastgelegd op provinciaal en daarna op gemeentelijk niveau in samenspraak met elke gemeente. De maatregel geldt voor sociale huur- en koopwoningen en voor bouwgronden. ► Ook in de Waalse provincies is de dichtheid van sociale woningen vrij laag: doorgaans eveneens tussen de tien en de dertig sociale woningen per duizend inwoners. Uitzonderingen zijn Soignies, Doornik en Charleroi, waar de dichtheid hoger is. ► In Champagne-Ardenne varieert de dichtheid van sociale woningen sterk volgens het departement, maar ze blijft toch ruimschoots boven het Belgische gemiddelde. Charleville-Mézières en Sedan hebben de hoogste dichtheid van de regio met een gemiddelde boven de negentig sociale woningen per duizend inwoners. ► In Picardie schommelt de dichtheid van de sociale woningen ook sterk tussen de departementen. Op de meeste plaatsen varieert het aantal sociale woningen tussen de dertig en de negentig per duizend inwoners en in Boulogne-sur-Mer, Calais en Rijsel loopt dat aantal zelfs op tot meer dan negentig. ► In Nord-Pas de Calais bedraagt de dichtheid in de meeste gebieden tussen de vijftig en de negentig sociale woningen per duizend inwoners. Boulogne-surMer en Lens onderscheiden zich met een dichtheid boven de 90 sociale woningen per duizend inwonders. De recente statuutwijziging van SOGINORPA is een algemeen bekend feit in Nord-Pas de Calais. Deze maatschappij is de voornaamste verhuurder geworden van de regio Nord-Pas de Calais en beschikte eind 2009 over iets meer dan 62 500 woningen afkomstig uit de mijnbouwmaatschappijen voor steenkoolmijnen van Nord-Pas de Calais. Aangezien dit park in 2009 als privé werd beschouwd, geeft de kaart hierboven het belang ervan niet weer.

10.5.5 De sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van de zone m.b.t. de socio-demografische thematieken van de Europese Unie Dankzij de analyse van de sociodemografische dynamieken konden de sterktes en zwaktes van de samenwerkingszone op dit gebied worden aangetoond, evenals de kansen en bedreigingen waarmee deze gebieden te maken krijgen voor de periode 2014-2020. Deze analyses werden per thematische doelstelling van de EU voorgesteld, en brachten een aantal uitdagingen aan het licht op het vlak van grensoverschrijdende samenwerking voor de volgende programma’s.


163


10.5.5.1

Thematiek nr. 8: Bevorderen van werkgelegenheid en arbeidsmobiliteit

STERKTES ► Geschoolde en gespecialiseerde arbeidskrachten (bv. in de metaalindustrie, farmaceutische sector en gezondheidszorg).

ZWAKTES ► Wat het evenwicht tussen vraag en aanbod betreft, vertonen bepaalde regio's van de samenwerkingszone een aanzienlijk onevenwicht doordat het aanbod aan industriële jobs daalt en er nauwelijks commerciële functies bijkomen (in Henegouwen, Aisne of de Ardennen bijvoorbeeld). ► Gebrek aan arbeidskrachten in bepaalde domeinen: beroepen die technische scholing vereisen en de zorgsector in Vlaanderen ► De werkloosheidsgraad van jongeren blijft een belangrijk probleem voor bepaalde regio’s (behalve in Vlaanderen).

► De tendens tot oververtegenwoordiging van vrouwen die deeltijds werken is gedaald in de meeste regio's van de samenwerkingszone. ► De werkloosheidsgraad is in alle regio's minder sterk gestegen dan het EU-gemiddelde. ► Aanzienlijke grensoverschrijdende stromen van Franse werknemers in België en Belgische consumenten in Frankrijk

► Een relatief zwakke werkgelegenheidsgraad in de hele samenwerkingszone (<70 %) en een relatief hoge werkloosheidsgraad (met uitzondering van de twee Vlaamse provincies). ► De werkgelegenheidsgraad van jongeren in de samenwerkingszone is zwak. Dat fenomeen valt vooral op in het Waalse Gewest. ► De werkgelegenheidsgraad van vrouwen ligt in alle regio's van de samenwerkingszone onder het gemiddelde van de EU27 en ver onder het streefcijfer van 75 % tegen 2020.

► De mobiliteit (van werknemers, studenten, etc.) blijft een transversale uitdaging voor de Frans-Belgische zone.

► De hooggeschoolde arbeidskrachten zijn relatief goed vertegenwoordigd in de grensregio's.

► De scholingsgraad van de beroepsbevolking verschilt sterk naargelang de regio.

► Organisatie van gemeenschappelijke beroepsopleidingen als gevolg van de van grensoverschrijdende arbeidsregio's .

► Samenwerking en kennisdeling tussen personen en organisaties in de onderwijssector is momenteel nog beperkt.

► Gezamenlijke initiatieven op vlak van onderwijs en opleiding. ► Het belang van de eurometropool en de innovatiepolen.

► Goede communicatie en samenwerking tussen de publieke arbeidsmarktactoren in de verschillend regio’s . Het aantal gezamenlijke initiatieven is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Territoriale bijzonderheden

► Specifieke initiatieven, meer specifiek m.b.t. de ontwikkeling van de innovatiepolen op vlak van zorg, zijn dingen die gevaloriseerd moeten worden.

► Het bestaan van barrières op vlak van arbeidsmobiliteit (bv. taal, juridisch-administratief, transport,..).

► De gegevens en statistieken over grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit zijn zeer verscheiden en de samenhang is niet altijd perfect, wat de analyse en de het scherpstellen van de uitdagingen moeilijker maakt ► Het arbeidsaanbod varieert sterk langs de grens. ► Het onevenwicht tussen de grensoverschrijdende werknemersstromen neemt toe. ► Het bestaan van obstakels voor de grensoverschrijdende mobiliteit, zoals taalbarrières

KANSEN Tussentijds rapport nr. 5 bis

BEDREIGINGEN 164


► Het is essentieel dat het onderwijs nauw aansluit bij de behoeften van sectoren met potentieel. ► Het gebrek aan arbeidskrachten in de Vlaamse provincies, in combinatie met de hoge werkloosheidspercentages in NordPas de Calais en Wallonië, biedt een kans voor de grensoverschrijdende werkgelegenheid in bepaalde sectoren. ► Valorisatie van de non-profit sector kan worden verbeterd, bv. door middel van samenkomsten en netwerkacitiviten ► De groene economie biedt opportuniteiten voor de werkgelegenheid van de zone ► Een sterk engagement bij de publieke diensten om samen te werken op grensoverschrijdend niveau.

► Oost- en West-Vlaanderen hebben te kampen met een aanbodstekort op de arbeidsmarkt. De sectoren met hoog potentieel in de gebieden (vooral de metaal- en bouwsector) hebben het dan ook moeilijk om vacatures ingevuld te krijgen. ► Krapte op de arbeidsmarkt voor bepaalde beroepen: in de zorgsector in brede zin (crèches, ziekenhuizen,..), de landbouw, de agrovoedingsindustrie in Vlaanderen. ► De financiële gezondheid van de niet commerciële sector in bepaalde regio’s (bv. Aisne). ► De druk op de vermindering van publieke interventie in de gehele zone kan de bestaande bedreigingen versterken.

► De werkzaamheidsgraad van de 55- tot 64-jarigen biedt de grootste marge tot verbetering, maar ook bij de jongeren en de meest kwetsbare doelgroepen is er zeker verbetering mogelijk (integratietrajecten, etc.)

► De werkgelegenheidsgraad van de 55- tot 64-jarigen ligt in alle regio's van de samenwerkingszone lager dan 40 % en dreigt verder te dalen. Onevenwicht tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt

► Het aanpakken van obstakels voor de grensoverschrijdende mobiliteit, zoals taalbarrières, transparantie van de arbeidsmarkt en administratieve formaliteiten

► Het onevenwicht tussen het aanbod en de vraag op de arbeidsmarkt.

► In de gezondheidssector is de mobiliteit van dokters, verpleegkundigen en patiënten essentieel.

► De samenwerkingszone kampt met een vergrijzende bevolking (het aandeel jongeren neemt af, terwijl het aandeel ouderen stijgt).

► Aanpassing aan een ouder publiek door diensten aan huis te voorzien en verder te ontwikkelen vraagt een valorisatie van de arbeidsmobiliteit in bepaalde sectoren.

► De uitstroom van jongeren heeft een negatieve impact op bepaalde minder aantrekkelijke regio’s in de samenwerkingszone.

► Het transport (ook woon/werk verkeer) via de binnenvaart wordt een belangrijke opportuniteit binnen de zone. ► Duurzame ontwikkeling en groene economie zijn belangrijke opportuniteiten voor de werkgelegenheid in de zone.

► De ontwikkeling van nieuwe opkomende sectoren biedt kansen voor de werkgelegenheid, al moet dit soms gepaard gaan met bijkomende opleidingen om de vereiste kennis en vaardigheden te ontwikkelen ► De samenwerkingszone is bijzonder goed geplaatst om sectoren (en dus werkgelegenheid) te ontwikkelen die een antwoord bieden op de uitdagingen over duurzame ontwikkeling, groene economie, gezondheid en zorg ("Care") en nieuwe technologieën. ► De dienstensector (aan personen) is in volle ontwikkeling in de zone en biedt ook weer kansen op vlak van werkgelegenheid. ► Verdiepen en implementeren van een gemeenschappelijk opleidingsaanbod in de samenwerkingszone.



► Sterke territoriale heterogeniteit in de hele samenwerkingszone ► Sterke territoriale heterogeniteit in de hele samenwerkingszone ► De twee Vlaamse provincies, de zone van de Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai, de havens, etc. vormen allen belangrijke ► Tot 2008 moedigden de fiscale incentives Fransen sterk aan arbeidsregio's waarop men kan inzetten. om in België te werken. In 2008 heeft men geprobeerd om die situatie te veranderen en het evenwicht te herstellen tussen de grensoverschrijdende werknemersstromen. Sinds 2012 is deze fiscale incentive afgeschaft maar het blijft voor Franse grensarbeiders interessant om in België te werken.

165



166


10.5.5.2

Thematiek nr. 9: Bevorderen van sociale inclusie en armoede bestrijden

STERKTES ► Het aandeel personen in huishoudens met een lage arbeidsintensiteit, ligt in Frankrijk en het Vlaanderen net onder het EU-gemiddelde van 10 %.

ZWAKTES ► Het aandeel personen in huishoudens met een heel lage arbeidsintensiteit is relatief hoog in het Waalse Gewest. ► De samenwerkingszone kenmerkt zich door een territoriale heterogeniteit waarbij de sociale ongelijkheid in de voorbije twintig jaar is toegenomen ► Het risico op schulden bij bepaalde doelgropen van de samenwerkingszone blijft een element van ongelijkheid

► De samenwerkingszone lijkt minder te lijden onder ernstige sociale uitsluiting dan gemiddeld in de EU. ► De evolutie van het aandeel personen in huishoudens met een lage arbeidsintensiteit is in de Belgische regio's en Frankrijk beter dan het EU-gemiddelde.

► Het risico op armoede is toegenomen in de samenwerkingszone. Vooral in Wallonië en Nord-Pas de Calais ligt dat risico vrij hoog. ► De werkgelegenheidsgraad van kwetsbare groepen, zoals personen met een handicap en immigranten, is relatief laag.

► De Franse grensdepartementen hebben een relatief hoge ► De vraag naar sociale woningen binnen de zone is erg hoog. dichtheid van sociale woningen in vergelijking met de Belgische grensarrondissementen. ► De oude sociale woningen vertonen ouderdomsverschijnselen, vooral in de landelijke gebieden ► Er bestaan initiatieven op vlak van arbeidsmarktintegratie voor bepaalde doelgroepen (bv. personen met een handicap) ► De bestaande maatregelen voor sociale integratie volstaan niet voor bepaalde doelgroepen (bv. migranten etc.) ► De toegang tot zorg (bv. tot de psychiatrie) in de regio’s is zwak: beperkter ziekenhuisaanbod in de landelijke zones omwille van de moeilijkheid geneesheren te behouden in deze gebieden ► Energie-armoede (bv. facturen van gas niet kunnen betalen) bij bepaalde doelgroepen in de zone

► Vanuit sociaal oogpunt rijzen in de stedelijke gebieden de volgende problemen: sociale ongelijkheid, concentratie van de kwetsbaarste bevolkingsgroepen, oprukkende voorsteden. ► Het fenomeen van de oprukkende voorsteden heeft twee negatieve aspecten:

o

o

De gegoede bevolkingsgroepen werken in de stadscentra of zijn met pensioen en kiezen ervoor zich in de landelijke voorsteden te vestigen, vaak aangetrokken tot de levenskwaliteit. Dit kan beschouwd worden als een zwakte voor de omgeving en de sociale integratie. Een aantal gezinnen ondergaan als het ware een gedwongen migratie en zien zich genoodzaakt om verder van de stadscentra te gaan wonen door het gebrek aan huisvesting en de stijgende prijzen. Die gebieden en bevolkingsgroepen hebben te kampen met zware problemen inzake "sociale versnippering" en mobiliteit.

► De samenwerkingszone kent in een aantal regio’s problemen rond fysieke en sociale uitsluiting. Het zijn traditioneel landelijke gebieden of gebieden waar de bedrijvigheid in de industrie is afgenomen. Ze zijn getroffen door werkloosheid en vertonen zorgwekkende sociodemografische indicatoren.


167


► Er zijn onevenwichten tussen de gebieden van de samenwerkingszone op het vlak van loonmassa en menselijke kapitaal. ► Grensoverschrijdende kennisdeling is vaak delicaat of moeilijk. ► Het opleidingsaanbod blijft weinig grensoverschrijdend en onvoldoende aangepast aan de lokale behoeften van de regio.

KANSEN ► Opzetten van samenwerkingen zodat er een beter antwoord kan worden geboden op de problemen in de landelijke gebieden en in parallel de huidige lokale aanwezigheid van sociale dienstverlening behouden.

BEDREIGINGEN ► De bevolkingspiramide van de hele samenwerkingszone is sterk getekend door de vergrijzing van de babyboomgeneratie. ► In de Belgische grensprovincies van de samenwerkingszone is de dichtheid van sociale woningen vrij beperkt. ► Het engagement voor sociale organisaties verminderd (jongeren zetten zich nog steeds in als vrijwilliger maar voor kortere periodes of voor afgebakende projecten). ► Het vrijwilligerswerk wordt geconfronteerd met administratieve en juridische moeilijkheden. ► De energie-armoede van bepaalde bevolkingsgroepen kan nog verergeren. ► Lokale stedelijke initiatieven worden moeilijker doordat men meer en meer rekening moet houden met Europese richtlijnen publieke aanbestedingen (risico op meer concurrentie i.p.v. samenwerking)

► Meer behoede doelgroepen anticiperen meer en meer op de toekomstige uitdagingen op vlak van energie

► De grootstedelijke gebieden vertonen vanuit sociaal oogpunt vaak schrille contrasten.

► Regionale experimenten op vlak van onderwijs (bv. in de thuiszorg) worden meer en meer gekend bij de actoren binnen de zone. ► De ontwikkeling van een meer toegankelijk grensoverschrijdend opleidingsaanbod en meer samenwerking tussen de regio’s.



► Vier territoriale dynamieken met heel uiteenlopende sociale uitdagingen.

► Vier territoriale dynamieken met heel uiteenlopende sociale uitdagingen

► De metropolen zijn relatief minder getroffen door de algemene vergrijzing van de bevolking, omdat de universiteitscentra en arbeidskansen aantrekkelijk zijn voor studenten en jonge werkzoekenden en omdat jonge gezinnen zich opnieuw in de stadscentra gaan vestigen.

► In bepaalde probleemwijken zijn alle zwaktes van de zone geconcentreerd

168


10.5.6 Voornaamste samenwerking

sociodemografische

uitdagingen

inzake


Dankzij deze sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen konden een aantal uitdagingen worden geïdentificeerd op het vlak van economische ontwikkeling. Het zijn deze uitdagingen waar de grensoverschrijdende samenwerking voor staat in de periode 2014-2020. Deze uitdagingen werden tijdens de workshops op 21 maart jl. voorgesteld, besproken en gehiërarchiseerd samen met de stakeholders van de verschillende gebieden. Na afloop werden de voornaamste uitdagingen voor de grensoverschrijdende samenwerking vastgelegd. Vervolgens werden ze voor elk type infraregionaal gebied aan weerszijden van de grens voorgesteld, waarbij sommige gebieden gemeenschappelijke uitdagingen bleken te hebben.

Grensoverschrijdende uitdagingen die uit de diagnose en de interviews met de partnerautoriteiten naar voor komen en die gevalideerd zijn op de workshops workshops van 21/03/2013 Subthema 1: 1: Bevordering van gerichte acties op vlak van werkgelegenheid en ontwikkeling van specifieke sectoren ► Acties richten op een bepaald doelpubliek of een bepaalde thematiek (senioren, jongeren, integratie, etc.) ► Ambachtelijke sectorvaloriseren en anticiperen op de behoeften van het bedrijfsleven (korte opleidingen, etc.) ► Bevorderen van het zoeken naar nieuwe manieren van werken en benodigde competenties gelinkt aan nieuwe behoeftes (bv. in de groene economie, de zorgsector, de dienstensector). ► Het evenwicht tussen de profit en non-profit sector bevorderen op het vlak van tewerkstelling van personen in moeilijkheden; ► Opleiding voorzien voor begeleiders zelf en voor de begeleiding aan werkgevers ► De uniformisering van de steunmaatregelen voor werkgelegenheid in samenhang met grensoverschrijdende acties voor de opleiding van werkzoekenden en werknemers :

o o o

Aanbieden van geïntegreerde opleidingen over de verschillende regio’s Tripartite arbeids- en opleidingsinitiatieven ontwerpen (waarbij de opleiding plaatsvindt in de regio waar de job is aangeboden) Bestuderen van de mogelijkheden tot uniformisering van steunmaatregelen voor werkgelegenheid

Subthema 2: 2: Versterking van de mobiliteit van werknemers en werkzoekenden ► Ontwikkelen van de arbeidsmobiliteit in antwoord op de huidige arbeidsnoden :

o o o

Verminderen van mobiliteitsbarrières (administratief, taal, infrastructuur (vereiste om over een voertuig te beschikken), etc.) Harmoniseren van het grensoverschrijdende statuut van werkzoekenden (werken aan de harmonisering van de juridische regels rond de toegang van werkzoekenden tot de publieke bemiddelingsdiensten en tot de nodige begeleiding) Activeringsprojecten uitwerken die rekening houden met de barrières om te werken met een tewerkstellingsdoel en informatie verschaffen aan de wernemers omtrent het arbeidssysteem

► De mobiliteit van jongeren reeds in een vroeg stadium bevorderen op het vlak van andere thematieken voor jobs van de toekomst (bv. sport, vrije tijd, cultuur) Subthema 3: Verzekeren van een gerichte ondersteuning voor bepaalde doelgroepen, maar in een bredere aanpak (welzijn) om de impact ervan de vereenvoudigen binnen een grensoverschrijdend grensoverschrijdend perspectief ► Begeleiden van de doelgroepen met moeilijkheden (bv. strijd tegen discriminatie, daklozen, werklozen, migranten, vrouwen) en de gebieden getroffen door armoede; ► Begeleiding van de vraag voor specifieke thematieken

o o o o o

Gezondheid als bron van menselijk welzijn (gezondheidspromotie, toegang tot zorg, mentale en hygiënische gezondheid) Diensten aan afhankelijke personen en personen met een handicap (thuiszorg, opvang van oudere personen, toegankelijkheid, etc.) Preventie en strijd tegen verslavingen (bijvoorbeeld drugs, alcohol) Strijd tegen energie-armoede Wegwerken van belemmerende randvoorwaarden voor tewerkstelling (analfabetisme, integratieproces)

► Bevorderen en ondersteunen van sociale innovatie

Subthema 4: Bevordering van een grensoverschrijdende identiteit ► Een grensoverschrijdende sociale identiteit ontwikkelen op vlak van werkgelegenheid:

o o o o o o

Gezamenlijke ‘Phare’-actie rond sociale economie, openbare diensten (meerbepaald op landelijk vlak) Bevorderen van micro-projecten Opmaak en onderhoud van een internetsite betreffende gebruikelijke en feitelijke informatie, een ontmoetingsplaats voorzien, sensibilisatie van het grensoverschrijdende aanbod a.d.h.v. sociale media Cultuur ontwikkelen en ondersteunen ; Uitwisselen van goede praktijken, netwerkopbouw ; Valorisatie en promotie van ‘welzijn’ en van generieke competenties betreffende gezamenlijk leven.

► Sterker ontwikkelen en ondersteunen van lokale dienstverlening (meerbepaald op landelijk vlak)


169

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone ► De verspreiding bevorderen van de principes omtrent goed beheer van administratieve diensten (deelname van de burgers aan beslissingen, keuze, plan, uitvoering, beoordeling)

Prioritisering van de grensoverschrijdende uitdagingen Oostende Dunkerque

Opmerking: de uitdagingen zijn geprioriseerd volgens: volgens:

Boulognesur-Mer

► De mate van grensoverschrijdende integratie, in functie van de intensiteit van de bestaande samenwerking (aantal, kwaliteit van de samenwerkingsprojecten en aantal actieve regionale spelers)

Saint Omer

Gent

Kortrijk Tourcoing Roubaix Lille Tournai

Lens Arras

Amiens


Brugge

Calais

Stedelijke centra

Neufchâteau

Saint-Quentin CharlevilleMézières

Beauvais Creil

betrokken bij lokale samenwerking

Mons



Kustgebieden Arlon


Reims

► hun potentiële effect op de ontwikkeling van het gebied ten aanzien van de thematische doelstellingen van de EU ► de kritische massa ten aanzien van de interventies die nodig zijn voor een effectieve implementatie door de OP (financiering, aantal actieve spelers, schaal van de gebieden).










Uitdagingen ten aanzien van de grensoverschrijdende samenwerking gelieerd aan de sociodemografische dynamieken voor de grensoverschrijdende aglomeraties en reconversie gebieden Organiseren van grensoverschrijdende jobbeurzen

Hoog

Verbeteren Opleidingsaanbod meer grensoverschrijdende grensoverschrijdend samenwerking tussen bekend maken en arbeidsbemiddelingsdiensten benutten (zeker m.b.t.

Gemiddeld

knelpuntberoepen)

Grensoverschrijdende Bevorderen grensaanpak van specifieke sociale problemen (bv. overschrijdende verslavingen, energie- (jongeren)stages / eerste-werkarmoede, ..) ervaring)

Verbeteren wederzijdse erkenning van diploma's en competenties


Laag

Laag


Matig

Hoog


170



Uitdagingen ten aanzien van de grensoverschrijdende samenwerking gelieerd aan de sociodemografische dynamieken voor de rurale, aantrekkelijke suburbane, geisoleerde gebieden en kust-gebieden

Hoog Verbeteren Organiseren van grensoverschrijdende grensoverschrijden samenwerking tussen de jobbeurzen, Opleidingsaanbod arbeidsbemiddelingsspecifiek voor meer grensdiensten knelpuntberoepen overschrijdend bekend maken en benutten

Gemiddeld

Toegankelijk maken Bevorderen grensoverschrijdende grenswerkgelegenheidsoverschrijdende maatregelen (voor (jongeren)stages bepaalde sectoren) / eerste-werkervaring

Laag

Laag

Matig

Verbeteren wederzijdse erkenning van diploma's en competenties


Hoog




171


10.6 Overzicht sterktes, zwaktes, opportuniteiten en bedreigingen van de samenwerkingszone De socio-economische diagnose legt een aantal belangrijke sterktes en zwaktes van de samenwerkingszone bloot, alsook een aantal opportuniteiten en bedreigingen, allen endogene en exogene factoren van de regio’s die een positieve of negatieve invloed kunnen hebben op het volgende programma 20142020. Deze sterktes, zwaktes, opportuniteiten en bedreigingen worden besproken in de SWOT fiches per thematische doelstelling (zie SWOT fiches aan het einde van elke dynamiek). Deze SWOT fiches zijn bediscussieerd, verder verfijnd en gevalideerd op de workshops van 21 maart 2013, waarbij een dertigtal belanghebbenden vanuit de verschillend regio’s aanwezig waren. In wat volgt wordt een algemeen (samenvattend) overzicht gegeven voor de samenwerkingszone van het OP INTERREG Frankrijk – Wallonië – Vlaanderen.

10.6.1 Overzicht sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen per dynamiek

STERKTES ► Een sectorale specialisatie, die duidelijk de sporen draagt van de vroegere dominantie van de industrie, en op weg is naar diversificatie door een constante evolutie in de richting van de dienstensector

ZWAKTES ► Regionale economische dynamieken die niet de hele grensoverschrijdende zone bereiken ► Economisch groeiritme dat zwaar is getroffen door de crisis

► Complementariteit in sectoren en gedeelde specialisaties op ► Een minder goed imago of een minder sterke grensoverschrijdend niveau: aantrekkingskracht van bepaalde regio’s Sterke competitieve sectoren die mee zijn met de ► Een lokaal economisch weefsel dat nog sterk afhankelijk is veranderingen in hun sector van een bepaalde sector, een bepaald product of een beperkt o Aanwezigheid van nieuwe sectoren met een groot aantal opdrachtgevers innovatie- en ontwikkelingspotentieel en met creatie van werkgelegenheid ► Micro-ondernemingen en kmo’s die weinig innovatief zijn (door een gebrek aan hulpmiddelen, kennis en een netwerk ► Aanwezigheid van grote multinationale groepen, die behoren om een innovatiestrategie op te stellen), en die problemen tot de grootste in hun sector hebben om zich internationaal te ontwikkelen

o

Economische kenmerken

► Gemeenschappelijke maken:

o o o

factoren die de regio aantrekkelijk

► Creatie van nieuwe ondernemingen die onder het potentieel ligt van de zone (rekening houdend met de demografische situatie) en een laag overlevingspercentage van bedrijven

Een sterk uitgebouwde communicatie- en transport infrastructuur ► Een zwakke grensoverschrijdende mobiliteit van ondernemers Goed geschoolde en gespecialiseerde arbeidskrachten en het nog altijd bestaan van beschotten tussen markten, Een natuurlijk en historisch toeristisch erfgoed sectoren en regionale steunmaatregelen binnen de samenwerkingszone (gebrek aan wederzijdse bekendheid, beperkte toegang tot informatie)

► Een zone met regio’s die een relatief jonge bevolking hebben ► Sommige gebieden hebben moeite om jonge werknemers (Noord-Frankrijk en Wallonië) en dus een reserve aan aan te trekken behoorlijk geschoolde arbeidskrachten ► Een situatie inzake werkloosheid, armoede, opleidingsniveau ► Belangrijke grensoverschrijdende mobiliteit tussen Nord-Pas en gezondheid die slechter is dan het nationale gemiddelde de Calais, Wallonië en Vlaanderen voor de Waalse en Franse regio’s

Sociodemografische kenmerken

► Een belangrijk netwerk van actoren binnen de zone die werken ► Een toename van de sociale problemen bij de meest rond sociale integratie van bepaalde doelgroepen (ouderen, kwetsbare groepen in bepaalde regio’s. personene met een handicap, etc.) ► Onvoldoende grensoverschrijdende mobiliteit in de arbeidsmarktzones met de grootste problemen en voor de ► Historische grensoverschrijdende samenwerking in de onderwijs- en gezondheidssector meest kwetsbare doelgroepen ► Onevenwicht tussen de kwalificaties en competenties van de arbeidskrachten en de noden in bepaalde sectoren ► Een digitale breuklijn die samenloopt met de sociale


172


STERKTES

ZWAKTES

► Kwaliteitsvolle natuurlijke rijkdommen binnen de zone en ► Regio’s die geconfronteerd worden met oprukkende dynamische plattelandsruimtes voorsteden

Ruimtelijke en milieukenmerken

► Natuurlijk erfgoed en landschappen langs beide kanten van ► Een vrij hoge hoeveelheid restafval per inwoner in de Franse de grens, die grensoverschrijdend beschermd worden regio’s van de samenwerkingszone (grensoverschrijdende natuurparken van het Natura 2000netwerk, een toeristisch merk) en die een hoog ► Lage kwaliteit van het grondwater door vervuiling die valorisatiepotentieel hebben (aquacultuur, afkomstig is van lozingen door de industrie, de landbouw en landbouwgrondstoffen, houtindustrie, toerisme, ecologisch de gezinnen bouwen) ► Verhoging van broeikasgasemissies en van het ► De aanwezigheid van grote voorraden grondwater die energieverbruik , vooral in de transportsector. voornamelijk gebruikt worden voor de productie en distributie van drinkwater ► Toename van een spoorwegnetwerk dat nog weinig ontwikkeld is op het vlak van grensoverschrijdende verbindingen in ► Toename van de productie van hernieuwbare energie (wind, landelijke gebieden zon en biomassa) in de hele samenwerkingszone ► Fileproblemen op de transportassen tussen de grote steden. ► Een dicht regionaal spoorwegnetwerk ► Een suboptimale organisatie van het intermodaal verkeer met de grote Europese netwerken (bijvoorbeeld aansluiting tussen wegvervoer en spoorverbindingen)

► Aanwezigheid van wetenschappelijk en R&D –centra en innovatiepolen met nationale en Europese uitstraling ► Dicht netwerk van actoren op vlak van technologische valorisatie (science parks, competitiviteitspolen, bedrijvenclusters) in sectoren met potentieel ► Ruime verspreiding van ICT wat de ontwikkeling van digitale sectoren en de creatieve economie ondersteunt ► Kwaliteitsvolle en erkende technische en wetenschappelijke opleidingen

► Een nog te beperkte wisselwerking tussen onderzoekscentra en de bedrijven (vooral kmo's), in het bijzonder in Wallonië en Frankrijk ► Gebrek aan afstemming tussen opleiding en onderzoeksactiviteiten enerzijds en de concrete innovatieprojecten en de toepassing in het bedrijfsleven anderzijds ► Een beperkte uitwisseling en mobiliteit van studenten, doctorandi en onderzoekers tussen de universiteiten van de samenwerkingszone en ook tussen hogescholen en het secundaire onderwijs

Kenmerken met betrekking tot innovatie en kennis ► Frequente interregionale en grensoverschrijdende R&Dsamenwerking, geconcretiseerd in talrijke ► Traditioneel overwicht van opleidingen van korte duur vooral in de Franse en Waalse gebiedsdelen gemeenschappelijke onderzoeks- en valorisatieprojecten ► Onevenwichtige grensoverschrijdende studentenstromen, ten voordele van de stromen van Frankrijk naar België ► Een gebrek aan grensoverschrijdende zichtbaarheid van de beschikbare opleidingen voor levenslang leren ► Het bestaan van obstakels bij de erkenning en validatie van eerder verworven competenties aan beide kanten van de grens


► Een grootstedelijke dynamiek rond de Eurometropool en rond ► Het bestaan van ingesloten/geïsoleerde stedelijke en Gent, die ook een sterke invloed heeft op de aangrenzende voorstedelijke grensregio’s die geconfronteerd worden met gebieden grote problemen op vlak van economische transitie en de daarmee samenhangende sociale problemen ► Dynamische regionale stadspolen gedragen door een geslaagd beleid van lokale specialisatie en industriële transitie ► Landelijke gebieden die profiteren van de specialisatie in bepaalde landbouwsectoren en/of van een gekozen migratie naar landelijke voorsteden ► Aantrekkelijke kustregio’s


173


KANSEN

Economische kenmerken

BEDREIGINGEN

► Nieuwe opkomende sectoren met een groot innovatie-, groei- ► Verdieping van de economische breuklijnen tussen de en werkgelegenheidspotentieel in de drie zijden van de grootstedelijke gebieden, de dynamische landelijke en samenwerkingszone (eco-technologieën, agrostedelijke gebieden enerzijds en de grensoverschrijdende voedingsindustrie, nieuwe materialen, , logistiek en vervoer, voorstedelijke en landelijke gebieden in industriële mechanica en luchtvaart, digitale toepassingen en creatieve omschakeling of reconversie anderzijds economie) ► Een economische dynamiek die zich zou concentreren op de grootstedelijke centra buiten de samenwerkingszone (Ile-de► Aanzienlijk groeipotentieel in de lokale economie (diensten aan personen, sociale economie, toerisme) van de France, Brussels Hoofdstedelijk Gewest) voor bepaalde zones grensoverschrijdende gebieden (Reims bijvoorbeeld) ► Complementaire grensoverschrijdende sectoren die ► De invoering van een nieuwe fiscaal regime voor mogelijkheden bieden (landbouw en agro-voedingsindustrie, grensarbeiders (2012) die de stroom van pendelaars tussen houtindustrie, groene chemie, nieuwe materialen, textiel, Frankrijk en België zou kunnen omkeren gezondheidszorg en farma,… ) ► Weinig investeringen door micro-ondernemingen en kmo's in ► Interessante ervaringen m.b.t. grensoverschrijdende ICT en in de overgang naar een groene economie (door een governance en kennisuitwisseling in de belangrijkste gebrek aan sensibilisering, technische steun en menselijke bedrijfssectoren van de samenwerkingszone (voorbeeldproject en financiële middelen) CIS2T)

► Ontwikkeling van een meer toegankelijk grensoverschrijdend ► Vlucht van gediplomeerden/hooggeschoolden naar de nabij opleidingsaanbod gelegen metropolen (Ile-de-France, Brussels Hoofdstedelijk Gewest) ► Vergrijzing van de bevolking. Deze leidt zowel tot een toename van de vraag aan begeleiding/zorg als tot een opportuniteit ► Toename van de armoede en de zwakke mobiliteit van betreffende een ‘economie voor de derde leeftijd’ bepaalde doelgroepen (bv. energie armoede)

Sociodemografische kenmerken ► Ontwikkeling van sociale economie

► Veroudering van de bevolking en de daarmee gepaard gaande toename van de vraag aan begeleiding/zorg ► Verdwijning van het fiscale voordeel voor de Fransen die werken in België, hoewel de arbeidsvoorwaarden voordelig blijven

► Sterke wil van de publieke actoren om de groene economie te ► Een landbouwsector die steeds gediversifieerder wordt, maar versterken en te ondersteunen (ecologisch bouwen, groene een belangrijke impact heeft op de omgeving (vervuiling, chemie, hernieuwbare energie) landschap)

Ruimtelijke en milieukenmerken

► Potentieel voor sterke onderzoeks-en innovatie-activiteiten ► Belang van kosten van de bouw / renovatie van woningen, in voor alles wat verband houdt met de zee en de kust combinatie met een daling van de overheidsfinanciering (aquacultuur, hernieuwbare energie, visserij, vervoer over zee) ► Beperkt consistentie bij het vertalen van de Europese doelstelling naar de gewestelijke grondgebieden. ► Het bestaan van een grensoverschrijdend beheer van natuurlijke hulpbronnen ( ook van industriële risico’s) maar dit kan nog versterkt worden (bv. beheer van waterlopen, de ► Een aanhoudende industriële activiteit in bepaalde regio’s uitbreiding van de ecologische corridors (trame bleue et van de zone, die tot bodem- en waterverontreiniging en een verte), preventie van overstromingsrisico’s) aantasting van de biodiversiteit kan leiden ► Een betere verbinding tussen de Seine en de Schelde dankzij het "Seine-Scheldeproject" ► Eurometropool: de verbetering van de mobiliteit is geselecteerd als een van de drie prioritaire hoofdlijnen voor de strategie 2014-2020

► De tenuitvoerlegging van regionale ‘smart specialization’- ► Een nog te geringe bekendheid van de onderzoeks- en strategieën in groeisectoren met veel potentieel op het vlak innovatieactoren aan de andere kant van de grens van innovatie ► Overheidssteun die te veel is toegespitst op de puur Kenmerken met ► Het op gang brengen van een dynamiek van ‘short circuit’ technologische innovatie betrekking tot innovaties in het economisch weefsel innovatie en kennis ► Grote migratiestromen van studenten naar nabije grootstedelijke gebieden buiten de samenwerkingszone (Ile► Efficiëntere organisatie van het hoger onderwijs en onderzoek aan Franse kant met de oprichting van PRES (Pôle de de-France, Luik, Brussel, Nederland) recherche et d'enseignement supérieur), associaties met de Universiteit Gent en KU Leuven aan de Vlaamse kant en de ► De grensoverschrijdende uitwisseling van studenten,


174

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone aanwezigheid van de universiteit van Bergen langs Waalse kant

docenten en onderzoekers wordt afgeremd door de tweetaligheid van de zone, evenals door andere obstakels van praktische, wettelijke en administratieve aard

► Een aanhoudende toename van het opleidingsniveau van de jongeren, zelfs in de gebieden die een demografische stagnatie kennen ► Sterke grensoverschrijdende complementariteit op het vlak van onderwijs en opleiding (gedeeld gebruik van uitrusting, complementaire competenties; bv. houtsector) ► Een sterke verspreiding samenwerkingszone:

o

o


van

ICT

in

de

gehele

Regionale overheidsstrategieën inzake innovatie die van de verspreiding van ICT een prioriteit maken binnen economische ontwikkeling en innovatie (cloud computing, open data, the Internet of Things, ecommerce, e-government ) Ontwikkeling van krachtige initiatieven om bedrijven te ondersteunen op het vlak van ICT

175


10.6.2 Overzicht sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen per type gebied

STERKTES

ZWAKTES

► Aantrekkelijke economische en residentiële centra, die zich ► Gebieden met scherpe sociale contrasten, waar de gegoede kenmerken door overwegend secundaire en tertiaire en de meest kwetsbare bevolkingsgroepen heel dicht bij activiteiten met veel toegevoegde waarde elkaar wonen ► Een dynamisch en gediversifieerd economisch weefsel, dat ► zich kenmerkt door secundaire en tertiaire activiteiten met hoge toegevoegde waarde ► ► Aanwezigheid van universiteits- en R&D innovatiecentra met nationale en Europese uitstraling die zuurstof geven aan een dicht netwerk van actoren die zich bezighouden met ► technologische valorisatie (science parks, competentiepolen, bedrijvenclusters) Stedelijke metropolen

Moeilijke toegang tot werk en herintreding voor jongeren Metropoolvorming van de zone die de verstedelijking nog versnelt en die zich kenmerkt door grondschaarste Verkeersopstoppingen

► Een erkende dynamiek in de creatieve economie, die nog is versterkt aangezien Wallonië het label "Europees creatief district" heeft binnengehaald ► Veerkrachtige arbeidszones ► Geschoolde arbeidskrachten studentenbevolking

en

een

aanzienlijke

► Een aantrekkelijk en erkend historisch patrimonium

► Dynamische stadspolen die kunnen bogen op lokale ► Contrast tussen de kwetsbare binnensteden en de economische specialisaties en competitieve en innovatieve oprukkende voorsteden, wat leidt tot mobiliteits- energie-, netwerken huisvestings- en uitrustingsproblemen Regionale stadspolen

► Kwalitatieve opleidings- en vormingscentra die zich onderling ► Economische afhankelijkheid van grote internationale opdrachtgevers in een netwerk organiseren ► Te versterken relaties tussen de onderzoekscentra en het ► Een dicht transportnetwerk dat die ruimten verbindt met de economische weefsel (vooral kmo's), in het bijzonder in grootstedelijke centra binnen en buiten de zone Wallonië en Frankrijk

► Een kuststreek die bezaaid is met havensteden met een sterke ► Gebieden die te lijden hebben onder een nieuw gronden identiteit (erfgoed, streekproducten met een goede reputatie) huisvestingstekort ► Een aantrekkelijk natuur- en landschapspatrimonium voor ► Kwetsbare gebieden die te kampen hebben met uitdagingen gepensioneerden, toeristen en voor een steeds groter aandeel door klimaatverandering en een natuurlijk overstromingsrisico van de beroepsbevolking

Kust

► Economische gebieden die zich kenmerken door lokale ► Aanzienlijke uitdagingen met betrekking tot de bescherming van het milieu en de biodiversiteit tertiaire activiteiten (toerisme) en competitieve secundaire activiteiten (aanwezigheid van grote groepen) ► Weinig mobiele en kwetsbare bevolkingsgroepen ► Ontwikkeling van lokale activiteiten ► Natuurlijke maritieme hulpbronnen die belangrijke sectoren (visvangst, aquacultuur) ten goede komen en een sterk wetenschappelijk en valorisatiepotentieel hebben ► Potentieel voor energiebronnen

de

► Aanwezigheid van vervoersinfrastructuur


ontwikkeling heel

wat

van

hernieuwbare

communicatie-

en

176


STERKTES

ZWAKTES

► Positieve dynamiek van:

o

► Economisch weefsel dat door de crisis kwetsbaar is geworden, omdat het sterk afhankelijk is van specialisatie of grote opdrachtgevers industrieel herstel door de heropleving van het productieve weefsel dankzij nieuwe lokale specialisaties, met name door grote groepen aan te ► Weinig innovatieve kmo's die ook slechts beperkt trekken; internationaal gericht zijn

o een toenemende tertiaire sector door de metropolisatie ► Weinig aantrekkelijke residentiële gebieden en een van die gebieden Omschakelende migratietekort industriële gebieden ► Economisch aantrekkelijke factoren: kwalitatieve infrastructuur en uitrustingen, aansluiting bij de Europese en ► Sociale indicatoren die in de verkeerde richting evolueren (werkloosheid, scholing, kwetsbare gezondheid) internationale netwerken ► Gespecialiseerde arbeidskrachten die kwaliteit leveren

► Grote problemen met milieubescherming en de strijd tegen vervuiling

► Een historisch patrimonium en een industriële identiteit met sterk valorisatiepotentieel

► Aanwezigheid van een competitieve landbouwsector en een ► Fenomeen van de verstedelijking die oprukt richting innovatieve voedingsmiddelenindustrie platteland en van de stadsuitbreiding ► Ontwikkeling van lokale activiteiten Aantrekkelijke landelijke en voorstedelijke gebieden

► Zware problemen met het aanbod en de kwaliteit van huisvesting

► Sterke residentiële en toeristische aantrekkingskracht ► Een natuur- en landschapspatrimonium dat een kwaliteitsvol leefmilieu biedt

► Moeilijke toegang tot diensten (sociale diensten, werkgelegenheid, gezondheidszorg ...) en moeilijkheden om de dagelijkse mobiliteit in de dunstbevolkte gebieden te organiseren (openbaar vervoer)

► Natuurlijke en agrarische hulpbronnen met veel economisch ► Ongelijke dekking voor hogesnelheidsinternet valorisatiepotentieel

► Een natuur- en landschapspatrimonium dat een kwaliteitsvol ► Een nog sterk aanwezige landbouwsector, al daalt het aantal leefmilieu biedt werknemers en bedrijven in die sector aanzienlijk ► Natuurlijke en agrarische hulpbronnen met veel economisch ► Een industrie op basis van traditionele knowhow, die zwaar is valorisatiepotentieel getroffen door de herstructureringen ► Een weinig ontwikkelde economie van diensten aan de bevolking ► Een vergrijzende bevolking en een migratietekort

Ingesloten/geïsoleer de landelijke en voorstedelijke gebieden

► Een steeds kwetsbaarder wordende bevolking en zorgwekkende gezondheidsindicatoren en sociale indicatoren ► Een zwakke verbinding met regionale en nationale vervoersnetwerken ► Moeilijke toegang tot diensten (sociale diensten, werkgelegenheid, gezondheidszorg ...) en moeilijkheden om de dagelijkse mobiliteit in de dunstbevolkte gebieden te organiseren (openbaar vervoer) ► Ongelijke dekking voor hogesnelheidsinternet

KANSEN Stedelijke metropolen

BEDREIGINGEN

► Sterkere wetenschaps- universiteits- en innovatiecentra ► Steeds kwetsbaarder wordende bevolkingsgroepen die hard dankzij het beleid van de regionale actoren (clusters, PRES, zijn getroffen door de economische crisis fusie universiteiten) ► Brain drain van pas afgestudeerden richting perifere grootstedelijke centra (Ile-de-France, Brussels Hoofdstedelijk ► Versterking van de regionale innovatiestrategieën Gewest) of andere landen. ► Ontwikkeling van de clusters in de digitale sector en de


177

SocioSocio-economische context van de samenwerkingszone creatieve economie

► Sterkere relaties met andere regionale stadspolen binnen en ► Steeds kwetsbaarder wordende bevolkingsgroepen die hard buiten de zone zijn getroffen door de economische crisis Regionale stadspolen

Kust

► Versterking van de regionale innovatiestrategieën

► Brain drain van pas afgestudeerden richting perifere grootstedelijke centra (Ile-de-France, Brussels Hoofdstedelijk Gewest)

► Ontwikkeling van diensten aan personen en lokale activiteiten ► Kwetsbaarheid ten opzichte van uitdagingen klimaatverandering en overstromingsrisico ► Ontwikkeling van kusten cultuurtoerisme

door

► Versterking van de regionale innovatiestrategieën

► Heel kwetsbaar economisch weefsel door de crisis

► Ontwikkeling van historisch toerisme

► Opleidingsindicatoren die in de verkeerde richting evolueren en verminderde inzetbaarheid van bepaalde bevolkingsgroepen

Omschakelende industriële gebieden

► Toegenomen energiearmoede ► Slechter imago van de gebieden

► Economische valorisatie van de natuurlijke en agrarische ► Verschuivingen van de landbouwactiviteiten die een impact hulpbronnen zouden kunnen hebben op het milieu en de landschappen ► Toegenomen energiearmoede Aantrekkelijke rurale ► Komst van nieuwe bevolkingsgroepen en voorstedelijke ► Ontwikkeling van diensten aan personen en lokale activiteiten gebieden (waaronder ecologisch bouwen) ► Ontwikkeling van groen toerisme

► Economische valorisatie van de natuurlijke en agrarische ► Verschuivingen van de landbouwactiviteiten die een impact hulpbronnen zouden kunnen hebben op het milieu en de landschappen Ingesloten rurale en ► Ontwikkeling van diensten aan personen en lokale activiteiten ► Minder goede evolutie van opleidingsindicatoren en (waaronder ecologisch bouwen) verminderde inzetbaarheid van bepaalde bevolkingsgroepen voorstedelijke gebieden ► Ontwikkeling van historisch toerisme ► Toegenomen energiearmoede ► Slechter imago van de gebieden


178

Bijlagen

11Bijlagen


179

Bijlagen

11.1 Lijst met de interviews en gesprekspartners 11.1.1 Strategische interviews Partnerorganisatie

Geïnterviewde persoon

Functie

Datum

Vlaanderen Provincie WestVlaanderen

Jean De Bethune Regine Vantieghem, Stefaan Matton

Agentschap Ondernemen Vlaanderen – Entiteit Europa Economie

Provincie OostVlaanderen

Erik De Gendt David Grzegorzewski Werner Van der Stockt Geert Versnick Julio Delva

Cabinet du MinistrePrésident Rudy Demotte: Fonds Structurels Européens

-Gedeputeerde Provincie WestVlaanderen -Directeur Provincie WestVlaanderen, -Algemeen directeur POM WestVlaanderen -Beleidsmedewerker Entiteit Europa Economie -Directeur Team Programma-/ projectbeheer INTERREG -Hoofd Entiteit Europa Economie -Gedeputeerde Provincie OostVlaanderen -Beleidsmedewerker Wallonië

Thierry Kieken Christophe Mazza

- Chef de Cabinet adjoint (Fonds Structurels Européens) - Conseiller (Fonds Structurels Européens)

27/02/2013

6/03/2013

12/03/2013

5/03/2013

Frankrijk Conseil Général du Nord SGAR Nord-Pas de Calais

Sylvie Tondeur et Françoise Castellain M. Patrick David, Nicolas Grosse et Marie-Pierre Kalusok

Conseil Général du Pasde-Calais Conseil régional de la Picardie

Jean Luc Lods

SGAR Picardie

Julie Ceglarek

CG de l'Aisne

Michel Gennesseaux et Adrien Ponté

Région ChampagneArdenne

Francis Murer et Nathalie Deschamps-Letzgus

SGAR ChampagneArdenne Conseil Général des Ardennes

François Schricke


Marielle Pierdet Souverain et M. Hernandez

Alain Guillaumin, Claude Wallendorf et Patrice Bonhomme

Chargées de mission à la Direction des relations internationales - SGAR Adjoint - Chef de Mission Stratégies régionales et coopération internationale - Chargée de la coopération francobelge Directeur Europe et International

19/02/2013

- DGA de la prospective, de l'Aménagement durable et de l'Europe - Chargé de coopération transfrontalière. Animateur des programmes EU

20/02/2013

DGA des services chargé de l'Aménagement et du développement des territoires. - DGS adjoint du Conseil régional - Directrice adjointe "Directrice adjointe Affaires européennes et internationales Adjoint au SGAR ChampagneArdenne - Directeur Général des Services Départementaux - Vice-président chargé des questions transfrontalières - Chargé de mission

20/02/2013

20/02/2013

20/02/2013 25/02/2013

27/02/2013

4/03/2013 2/04/2013

180

Bijlagen

11.1.2 Telefonische interviews Partnerorganisatie


Functie

Datum

Vlaanderen Vlaamse Overheid, Departement EWI (Economie, Wetenschap en Innovatie)

Hilde Vermeulen

Policy adviser Enterprise and Innovation Division

28/02/2013

Provincie WestVlaanderen

Koenraad Marchand

Directeur regio-coördinator ZuidWest Vlaanderen

4/03/2013

Provincie OostVlaanderen

Hedwig De Pauw

Directeur departement economie, EU en internationale betrekkingen Provincie Oost-Vlaanderen

5/03/2013

Agentschap Ondernemen Vlaanderen

Bernard De Potter

Administrateur-Generaal Agentschap Ondernemen

5/03/2013

Provincie WestVlaanderen

Lode Vanden Bussche

Diensthoofd Economie Provincie West-Vlaanderen

7/03/2013

POM Provincie OostVlaanderen

Dieter Geenens

Projectcoördinator

8/03/2013

Agence de Stimulation Economique, AS-E

Fabienne Mathot

Directrice des réseaux

26/02/2013

Agence de Stimulation Technologique (AS-T)

Cédric Gustin

Conseiller

26/02/2013

Service Public Wallon de l'Emploi et de la Formation (FOREM)

Eric Hellendorff

Directeur FOREM Tournai Chef de projet pour le Forem du "Forum de l'Emploi de l'Eurométropole Lille Kortrijk Tournai"

27/02/2013

DG05 - Pouvoirs locaux, action sociale et santé

Philippe Brogniet Brigitte Bouton

- Inspecteur Général: Département de l’Action sociale - Inspectrice Générale: Département des Ainés et de la Famille

6/03/2013

DGO4 - Direction générale opérationnelle de l'Aménagement du territoire, du Logement, du Patrimoine et de l'Energie

Alain Guillot Olivier Defawe

Attachés à la Cellule Relex de la DFA (Direction Fonctionnelle et d'Appui)

7/03/2013

DG06: Direction Générale opérationnelle de l'économie, de l'emploi et de la recherche

Ariane Bogaerts Bernard Lescowiz Philippe Drey Alexandra De Angelis

- Inspectrice Générale DG06 - Attaché direction emploi et permis de travail (en charge suivi projets européens) - Attaché direction formation professionnelle (en charge certains projets européens - grandes régions et moitiés dossiers France-WallonieFrance) - Direction formation professionnelle (travaille sur l'autre moitié des dossiers interreg + EMER)

12/03/2013

Wallonië


181

Bijlagen

Partnerorganisatie


Functie

Datum

DG06: Direction Générale opérationnelle de l'économie, de l'emploi et de la recherche Département de la Compétitivité et de l’Innovation

Daniel Collet

Inspecteur Général DG06 responsable département compétitivité et innovation 3 directions: - gère pôles et clusters de compétitivité - politiques européennes et politiques d'entreprises - direction juridique (volets contentieux, directive services au niveau européen, ...)

13/03/2013

DG03: Direction générale Agriculture, Ressources naturelles et Environnement Département des Politiques européennes et des Accords internationaux Direction des Programmes européens

Anne Dethy

Directrice f.f.

13/03/2013

Frankrijk Conseil Régional de Champagne-Ardenne

Catherine Quintallet

Directrice de l'ESR et de l'innovation

19/02/2013

GIP Centre d'analyses régional des mutations de l'économie et de l'emploi (CARMEE)

Samuel Bellot

Directeur

18/02/2013

Conseil régional de Picardie

Karl Tourais

Direction de l’Industrie, Recherche, Enseignement Supérieur (chargé des programmes européens de recherche, enseignement, etc.)

21/02/2013

Insee Picardie

Patrick Le Scouezec

Directeur des études

21/02/2013

Région Picardie / CG de l'Aisne

Slim Thabet et Laurent Lefebvre

- Chargé d'étude socio-économique - Adjoint au chef de service Aménagement rural, Chef de projet Observatoire des territoires

22/02/2013

Conseil régional de NordPas de Calais

Anne Wetzel et Philippe Josephe

- Directrice Europe et - Chef de mission Fonds européens

26/02/2013

Conseil Régional Champagne-Ardenne

Isabelle Roux

Chargée de Mission Direction développement économique ESS

27/02/2013

Conseil régional de Champagne Ardenne

Danielle Pilon

Chargée de mission - Relations bilatérales avec la Wallonie et coopération transfrontalière

28/02/2013

Conseil régional de Champagne Ardenne

Jean Robert de Pasquale

Directeur de la Formation et de l'orientation

4/03/2013

Université de Reims (URCA)

M. Affilal

1er Vice-Président de l'université de Remis

8/03/2013

Conseil général Aisne

Christophe Ananie

Chef du service Milieux naturels du

8/03/2013


182

Bijlagen

Partnerorganisatie


Functie

Datum

CG AISNE Conseil Régional Picardie

Anne Wyart

Responsable du Département Recherche

5/03/2013

SGAR Nord-Pas de Calais

Cathy Buquet

DRRT Déléguée régionale à la recherche et à la technologie

14/03/2013

Conseil Général du Pas de Calais

Astrid Cottigny et Nicolas Rossignol

Directrice de la Maison du Département du Développement Local d'Hénin-Carvin Directeur de la Prospective et des Partenariats au Conseil général du Pas-de-Calais

20/03/2013


Bruno Clement-Ziza

Responsable du service Mission synthèse et Chef de cabinet DIRECCTE Direction régionale des entreprises, de la concurrence, de la consommation, du travail et de l'emploi

25/03/2013


Michel Pascal

Directeur régional de l'environnement, de l'aménagement et du logement

29/03/2013


183

Bijlagen

11.2 Bibliografie Titel

Bron Frankrijk

Aide aux investissements des entreprises agroalimentaires en Champagne-Ardenne - 2012

Champagne-Ardenne

Brochure Sport - 2012

Champagne-Ardenne

Carte schéma territoire version - 2012

Champagne-Ardenne

Déclaration d'intention WAL-CHA - 2012

Champagne-Ardenne

Diagnostic et stratégie dans le cadre du système régional d’innovation - 2009

Champagne-Ardenne

La Région Champagne-Ardenne accompagne La transmission et La reprise d’entreprises - 2012

Champagne-Ardenne

La Région Champagne-Ardenne encourage les entreprises à améliorer leurs performances énergétiques

Champagne-Ardenne

La stratégie régionale de l'innovation en Champagne-Ardenne

Champagne-Ardenne

Le choix de l'innovation Transport ferroviaire - 2009

Champagne-Ardenne

Le TER change d'allure avec la région

Champagne-Ardenne

Note de cadrage du 20 mars 2012 - 2012

Champagne-Ardenne

Panorama de la Champagne-Ardenne - Forces et Faiblesses - 2011

Champagne-Ardenne

Plan climat énergie Champagne-Ardenne - 2010

Champagne-Ardenne

Priorité santé - 2009

Champagne-Ardenne

Protocole de collaboration entre le Gouvernement Wallon et la Région Champagne-Ardenne - 2001

Champagne-Ardenne

Rapport Champagne-Ardenne Rapport d’activités Rapport financier - 2011

Champagne-Ardenne

Synthèse, par grand projet, du Contrat de Projets Etat Région 2007-2013 révisé à mi-parcours

Champagne-Ardenne

Diagnostic territorial stratégique Programmes Européens 2014-2020 Région Nord-Pas de Calais - 2012

Nord-Pas de Calais

Dossier de conjoncture - 2012

Nord-Pas de Calais

Eléments de diagnostic sur la recherche et l’enseignement supérieur en Nord-Pas de Calais - 2011

Nord-Pas de Calais

Enquête auprès des projets phare soutenus dans le cadre CPER Révision à mi-parcours CPER 2007-2013 - 2010

Nord-Pas de Calais

Enquête Besoins en Main-d’œuvre - 2012

Nord-Pas de Calais

Evaluation à mi-parcours du Document Régional de Développement Rural Nord-Pas de Calais 2007-2013 Rapport d’évaluation - 2011

Nord-Pas de Calais

Evaluation de la politique régionale relative à la Trame Verte et Bleue Rapport d’évaluation - 2010

Nord-Pas de Calais

Évaluation du Programme Régional de Création et de Transmission d’Entreprise Rapport final - 2010

Nord-Pas de Calais

Évaluation du Programme Régional pour le Développement de l’Artisanat (2007-2013) Rapport final d’évaluation - 2011

Nord-Pas de Calais

Evaluation du rôle de coordination économique de la Région dans le cadre du SRDE

Nord-Pas de Calais

Evaluation environnementale ex-ante du programme opérationnel FEDER 2007-2013 Rapport final - 2006

Nord-Pas de Calais

Évaluation ex-ante dans le cadre de la préparation des programmes européens 2007-2013 en région Nord-Pas de Calais - 2006

Nord-Pas de Calais

Évaluation ex-ante dans le cadre de la préparation des programmes européens 2007-2013 en région Nord-Pas de Calais - 2010

Nord-Pas de Calais

Fiches Actions Hainaut

Nord-Pas de Calais

Fiches Vingt ans de recomposition économique - 2012

Nord-Pas de Calais

Flux de travailleurs de part et d’autre de la frontière franco-belge sur le territoire de l’Eureschannel -2012

Nord-Pas de Calais

L’évaluation à mi-parcours du DRDR Nord-Pas de Calais - 2011

Nord-Pas de Calais

La Stratégie Recherche Innovation pour une spécialisation intelligente 2014-2020 - 2012

Nord-Pas de Calais

Le dossier de conjoncture Nord-Pas de Calais - 2012

Nord-Pas de Calais

Le projet Stratégique Départemental 2008-2020

Nord-Pas de Calais

Les Chiffres Clés du Nord-Pas de Calais - 2012

Nord-Pas de Calais

Les espaces du Nord-Pas de Calais Trajectoires, enjeux et devenir - 2011

Nord-Pas de Calais

Mission d’appui à la réflexion stratégique et prospective de l’Etat sur l’Enseignement supérieur et la Recherche en Nord-Pas de Calais Synthèse des travaux et recommandations - 2012

Nord-Pas de Calais

Page de profils les 9 espaces du NORD PAS DE CALAIS - 2012

Nord-Pas de Calais

Projet d’action stratégique de l’État 2011 - 2013 - 2011

Nord-Pas de Calais


184

Bijlagen Titel

Bron

Schéma régional du climat, de l’air et de l’énergie - 2012

Nord-Pas de Calais

Situation économique du Nord-Pas de Calais et éléments de politique d’emploi - 2013

Nord-Pas de Calais

Vers un réseau des territoires du Hainaut franco-belge - 2011

Nord-Pas de Calais

Vingt ans de recomposition économique en Région Nord-Pas de Calais - 2012

Nord-Pas de Calais

Contrat de plan régional de développement des formations professionnelles 2011-2014 - 2011

Picardie

Contrat De Projets État-région 2007-2013 - 2007

Picardie

Etude thématique : FSE et offre d'insertion Région Picardie - 2010

Picardie

Evaluation à mi-parcours relative aux modalités de mise en œuvre du PO compétitivité - 2010

Picardie

Evaluation de la contribution du programme opérationnel FEDER et du CPER à la mise en œuvre du système régional de recherche et d’innovation en Picardie - 2012

Picardie

Picardie Objectif 2030 - 2009

Picardie

Programme de Développement Rural Hexagonal PDRH - 2008

Picardie

Projet de diagnostic stratégique territorial 31/10/2012, Programmation 2014-2020 - 2012

Picardie

Rapport sur la situation de la collectivité en matière de développement durable - 2013

Picardie

Scope Aisne - 2012

Picardie

Stratégie régionale de l’innovation en Picardie - 2008

Picardie

Territoires picards : Etat des lieux et perspectives au regard des programmes 2007/2013 et post 2013 - 2012 Vlaanderen

Picardie

Bestuursakkoord 2013–2018 tussen de partijen CD&V, Open VLD en Sp.a - 2013

Oost-Vlaanderen

De veerkrachtcapaciteit van de Oost-Vlaamse economie - 2012

Oost-Vlaanderen

De veerkrachtcapaciteit van de Oost-Vlaamse economie - 2012

Oost-Vlaanderen

Economische Impact van drie festivalorganisaties in de Gentse regio - 2011

Oost-Vlaanderen

Economische veerkracht van de Oost-Vlaamse arrondissementen - 2010 Insteeknota's (Toerisme, Economie, Europese samenwerking, gebiedsgerichte werking, integraal waterbeleid, klimaat en energie, landbouw en platteland, mobiliteit, natuur, NME, ruimtelijke planning, Welzijn, cultuur, flankerend onderwijsbeleid)

Oost-Vlaanderen

Oost-Vlaanderen

Regionale schokbestendigheid van de Oost-Vlaamse economie - 2009

Oost-Vlaanderen

Sociaal-economische situatieschets van Oost-Vlaanderen - 2011

Oost-Vlaanderen

Sociaal-economische situatieschets van Oost-Vlaanderen - 2012

Oost-Vlaanderen

Economische kennisclusters in West-Vlaanderen - 2012

West-Vlaanderen

Een West-Vlaams netwerk van fabrieken voor de toekomst - 2012

West-Vlaanderen

Eindrapport Kennisclusters West-Vlaanderen - 2012

West-Vlaanderen

Facetten van West-Vlaanderen - 2012

West-Vlaanderen

Grensoverschrijdende samenwerking Provincie West-Vlaanderen met Noord-Frankrijk Beleidsbrief Provincie West-Vlaanderen - 2010

West-Vlaanderen

Inwoners van Frankrijk die in Henegouwen en West-Vlaanderen werken: Wie zijn ze? Waar werken ze? Welk soort werk doen ze? - 2011

West-Vlaanderen

Projectieen Inagro vzw binnen thematische doelstellingen binnen EFRO - 2012

West-Vlaanderen

Provincie dienst GGW ZWVL en samenwerking met Franse en Waalse partners

West-Vlaanderen

Provincie dienst ICT_ Provinciaal samenwerkingsplatform - 2013

West-Vlaanderen

Provincie dienst water_nota wateroverlast in het bekken van de Ijzer - 2012

West-Vlaanderen

R-Agrocomplex Euregio Scheldemond eindrapport 2012

West-Vlaanderen

Resoc Westhoek: oplijsting thema’s waarrond gewerkt wordt in het nieuwe streekpact - 2012

West-Vlaanderen

Sociaaleconomisch profiel van West-Vlaanderen - 2012

West-Vlaanderen

Sociaal-economische inventaris van Rijsel - Kortrijk - Doornik - 2009

West-Vlaanderen

Strategisch Beleidsplan Openluchtrecreatie West-Vlaanderen 2009-2018 - 2009

West-Vlaanderen

Strategisch beleidsplan openluchtrecreatie West-Vlaanderen 2009-2018- Synthese - 2009

West-Vlaanderen

Transforum - 2012

West-Vlaanderen

Westhoek kerncijfers en trendrapporten - 2011

West-Vlaanderen

West-Vlaanderen Ontcijferd - 2012

West-Vlaanderen

Algemene omgevingsanalyse voor Vlaanderen - 2009

Vlaanderen


185

Bijlagen Titel

Bron

De Vlaamse conjunctuur in oktober 2011

Vlaanderen

ICT in Vlaanderen Internationaal vergeleken - 2009

Vlaanderen

ICT- MONITOR Europese vergelijking bij bedrijven en burgers - 2010

Vlaanderen

Omgevingsindicatoren Duurzame Ontwikkeling - 2012

Vlaanderen

Pact 2020 - kernindicatoren - 2012

Vlaanderen

Sociale economische analyse Europese fondsen - 2012

Vlaanderen

Strategienota - 2006

Vlaanderen

Synthese plan politique environnementale - 2012

Vlaanderen

Vlaamse Regionale indicatoren - 2010

Vlaanderen

Vlaanderen in cijfers - 2012

Vlaanderen

Wit Boek Een nieuw industrieel beleid voor Vlaanderen - 2011

Vlaanderen Wallonië

Atlas socio-économique de la Wallonie Picarde - 2012

Wallonie

Atlas transfrontalier démographie habitat - 2012

Wallonie

Bilan synthétique 2004-2009 - 2009

Wallonie

Comptes régionaux 2003-2010 - 2012

Wallonie

Diagnostic territorial - 2008

Wallonie

ESPON Factsheet Belgium France - 2012

Wallonie

Etat des lieux socio-économique 2011 de la Wallonie - 2011

Wallonie

Etudes sur la situation de l'entreprise Une industrie wallonne compétitive et durable - 2011

Wallonie

Eurométropole - Eurometropool 2014-2020 - 2012 EUROMETROPOLE LILLE – KORTRIJK – TOURNAI Etude sur le potentiel de développement du transport collectif de personnes

Wallonie

Evaluation-Plan Marshall - 2009

Wallonie

Exportations wallonnes - 2012

Wallonie

Wallonie

Le bilan de la culture 2010 Belgique et Communauté Française - 2010

Wallonie

Le marché du travail - 2012

Wallonie

Le système innovation en Wallonie - 2012

Wallonie

Note mensuelle de conjoncture wallonne - 2012

Wallonie

Panorama de l'économie belge - 2011

Wallonie

Perspectives économiques régionales 2012-2017 - 2012

Wallonie

Perspectives économiques régionales 2012-2017 - 2012 Pistes d'actions et solutions concrètes visant à favoriser et à renforcer le capital-investissement privé transfrontalier en Wallonie et en Nord-Pas de Calais - 2011

Wallonie

Pistes Plan d'action TransportCollectif - 2012

Wallonie

Plan Marshall 2.Vert - 2012

Wallonie

Plan Marshall 2.Vert Speaking Note - 2012

Wallonie

Plan stratégique et opérationnel de la Culture Apiculture 2009-2013 Pour une coopération renforcée entre la Wallonie et la Champagne-Ardenne - vers la constitution d’un cadre stratégique de développement de l’espace de coopération - 2012

Wallonie Wallonie

Priorités culture politique culturelle pluriannuelle - 2009

Wallonie

Programme national de réforme - 2012

Wallonie

Wallonie

Rapport des synthèse Transport Eurometropole - 2012

Wallonie

Rapport final Plan Marshall 2006-2009 - 2010

Wallonie

Rapport Iweps - 2011

Wallonie

Rapport réseau de ville du Hainaut - 2010

Wallonie

Regards sur la Wallonie - 2012

Wallonie

Séries statistiques du marché du travail en Wallonie - 2012

Wallonie

Statistiques grande région - 2013

Wallonie

Statistiques marché du travail - 2012

Wallonie

Wallonie Les chiffres clés - 2012

Wallonie


186

Strategische milieuevaluatie van het operationele INTERREG Vprogramma Frankrijk – Wallonië – Vlaanderen 2014-2020 Niet-technische samenvatting

December 2013

Deze evaluatie werd gerealiseerd door het consortium “ADE-Idea Consult-Pollen Conseil” op vraag van Wallonie-Bruxelles International. De meningen in dit document weerspiegelen de standpunten van de auteurs en niet noodzakelijk die van Wallonie-Bruxelles International.

Strategische milieuevaluatie van het Operationele Programma INTERREG V Frankrijk-Wallonië-Vlaanderen 2014-2020

ADE - Idea Consult - Pollen Conseil

Inhoudstafel LIJST MET AFKORTINGEN 1.

DE AANPAK VAN DE STRATEGISCHE MILIEUEVALUATIE .......................................1

2.

INHOUD EN BELANGRIJKSTE DOELSTELLINGEN VAN HET PROGRAMMA ............. 3

3.

VERBAND MET ANDERE RELEVANTE PLANNEN EN PROGRAMMA’S ..................... 5

4.

SAMENVATTING VAN MILIEUDIAGNOSE .............................................................. 7 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8

DIMENSIE 'BIODIVERSITEIT' ............................................................................................ 7 DIMENSIE 'WATER'............................................................................................................ 7 DIMENSIE 'BODEMS' ......................................................................................................... 8 DIMENSIE 'LUCHT' ............................................................................................................ 8 DIMENSIE 'KLIMAATVERANDERING'.............................................................................. 8 DIMENSIE 'BEVOLKING EN VOLKSGEZONDHEID' ....................................................... 9 DIMENSIE 'LANDSCHAPPEN' ............................................................................................ 9 DIMENSIE 'MENSELIJK ERFGOED' .................................................................................. 9

5.

DOELSTELLINGEN TER BESCHERMING VAN HET MILIEU DIE RELEVANT ZIJN VOOR HET OP .................................................................................................... 11

6.

EVALUATIE VAN DE MILIEUEFFECTEN EN AANBEVELINGEN ............................. 13 6.1 IP 1.B: BEVORDEREN VAN DE INVESTERINGEN IN R&D EN UITBOUWEN VAN VERBANDEN EN SYNERGIEËN TUSSEN ONDERNEMINGEN, ONDERZOEKSCENTRA EN OPLEIDINGSCENTRA ..........................................................13 6.2 IP 3.A: BEVORDEREN VAN DE ONDERNEMERSZIN, IN HET BIJZONDER DOOR 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7

6.8

DE ECONOMISCHE EXPLOITATIE VAN NIEUWE IDEEËN TE STIMULEREN EN DE OPZET VAN NIEUWE BEDRIJVEN SPECIFIEK VIA BEDRIJVENCENTRA .......................14 IP 3.D: VERSTERKEN VAN HET GROEIPOTENTIEEL VAN DE KMO’S OP DE REGIONALE, NATIONALE EN INTERNATIONALE MARKTEN ONTWIKKELEN EVENALS HUN INNOVATIEVERMOGEN .........................................................................15 IP 6.C: HET NATUURLIJKE EN CULTURELE ERFGOED BEHOUDEN, BESCHERMEN, PROMOTEN EN ONTWIKKELEN ............................................................17 IP 6.D: BIODIVERSITEIT BESCHERMEN EN HERSTELLEN, BODEMS BESCHERMEN EN HERSTELLEN EN DIENSTEN MET BETREKKING TOT ECOSYSTEMEN PROMOTEN, WAARONDER NATURA 2000 EN GROENE INFRASTRUCTUUR..................................18 IP 5.B: INVESTERINGEN PROMOTEN OM HET HOOFD TE BIEDEN AAN SPECIFIEKE RISICO'S, DE CAPACITEIT TOT HERSTEL NA RAMPEN WAARBORGEN EN SYSTEMEN ONTWIKKELEN VOOR RAMPENBEHEERSING ......................................19 IP 9.A: INVESTEREN IN SOCIALE EN GEZONDHEIDSGERELATEERDE INFRASTRUCTUUR DIE BIJDRAAGT TOT LOKALE ONTWIKKELING, ONGELIJKHEDEN IN TERMEN VAN GEZONDHEIDSSTATUS AFBOUWT EN SOCIALE INCLUSIE BEVORDERT .....................................................................................20 IP 9.B: DE ACHTERGESTELDE STEDELIJKE EN RURALE GEMEENSCHAPPEN HELPEN BIJ HUN FYSIEKE EN ECONOMISCHE HEROPLEVING....................................21

Niet-technische samenvatting

December 2013

Inhoudstafel



6.9 TP: BEVORDEREN VAN DE GRENSOVERSCHRIJDENDE TEWERKSTELLING EN MOBILITEIT. INTEGREREN VAN DE GRENSOVERSCHRIJDENDE ARBEIDSMARKT, MET INBEGRIP VAN MOBILITEIT, INFORMATIE EN ADVIES ROND GEMEENSCHAPPELIJKE LOKALE INITIATIEVEN OP HET VLAK VAN TEWERKSTELLING EN VORMING ....................................................................................22

7.

VOORZIENING VAN DE OPVOLGING .................................................................. 23

8.

SAMENVATTING VAN DE AANBEVELINGEN VOOR DE KEUZE VAN ACTIES .......... 25


December 2013

Inhoudstafel



Lijst met afkortingen SME ELFPO EFRO EIPPE OD PDPO OP TP EU

Strategische milieuevaluatie Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Europese richtlijn met betrekking tot de evaluatie van de effecten van bepaalde plannen en programma's op het milieu Operationele doelstelling Plan (progammeringsdocument) voor plattelandsontwikkeling Operationeel programma Transversale prioriteit Europese Unie


December 2013

Lijst met afkortingen



1. De aanpak van de strategische milieuevaluatie Dit punt komt overeen met bijlage I (j) en (h) van de Richtlijn 2001/42/EG Deze samenvatting heeft betrekking op de Strategische Milieuevaluatie (SME) van het grensoverschrijdende samenwerkingsprogramma Interreg V Frankrijk-Wallonië-Vlaanderen voor de periode 2014-2020. Conform de Europese Richtlijn 2001/42/EG beoogt de Strategische Milieuevaluatie de kwaliteit van een plan of programma te verbeteren door bij te dragen tot de integratie van milieuoverwegingen tijdens hun voorbereiding en goedkeuring. Dit houdt ook de deelname van milieu-instanties en de openbare raadpleging van de betrokken bevolking in. De SME is een iteratief proces dat is opgedeeld in 8 complementaire fasen: 1. Studie van het programma en de samenwerkingszone 2. Bepaling van de potentiële effecten ('milieuscreening') 3. Bepaling van de aanbevelingen en selectie van de acties 4. Tussentijds milieurapport 5. Raadpleging van het publiek 6. Evaluatie van de uitvoering van het programma 7. Afsluitend milieurapport 8. Opvolging van de effecten van de uitvoering


December 2013

Pagina 1



2. Inhoud en belangrijkste doelstellingen van het programma Dit punt komt overeen met bijlage I (a) van de Richtlijn 2001/42/EG Het INTERREG V-programma is bedoeld om de grensoverschrijdende samenwerking te verbeteren zodat deze nog meer bijdraagt aan de ontwikkeling van het groeipotentieel van de grensoverschrijdende regio en een duurzame economische, sociale en territoriale samenhang tussen de grensoverschrijdende gebieden waaruit deze bestaat. De samenwerkingszone blijft identiek aan de vorige programmaperiode en bestrijkt de Frans-Belgische grens, meer bepaald de regio’s Nord-Pas de Calais, Picardie, ChampagneArdenne, Wallonië en Vlaanderen. De verwachte kwalitatieve vooruitgang voor deze nieuwe grensoverschrijdende samenwerkingsfase concentreert zich rond drie belangrijke ideeën: 

 

De acties concentreren op de sectoren en gebieden met een sterk potentieel om de economische ontwikkeling, de creatie van werkgelegenheid en de samenhang tussen de gebieden te versnellen en waarvoor de grensoverschrijdende samenwerking een sterke meerwaarde heeft; De synergieën uitbreiden tussen de regionale strategieën voor economische en sociale ontwikkeling voor meer effectiviteit en, op termijn, een grotere impact; De grensoverschrijdende ervaring en de gemeenschappelijke identiteit van de grensoverschrijdende gebieden versterken door geïntegreerde benaderingen te ondersteunen (meerdere sectoren, meerdere actoren, meerdere projecten) bij de uitvoering van gezamenlijke projecten rond de ontwikkeling van de economische activiteiten en de creatie van duurzame werkgelegenheid, het behoud en de opwaardering van het natuurlijke en culturele erfgoed en de sociale integratie.

 Het programma wordt georganiseerd rond vier prioritaire assen die elk gekoppeld zijn aan een thematische doelstelling van de Europese Unie en opgesplitst worden in één of meerdere investeringsprioriteiten (IP):   Prioritaire As 1 – Verbeteren en ondersteunen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van onderzoek en innovatie - IP 1.b: Bevordering van de R&D-investeringen en ontwikkeling van de verbanden en synergieën tussen de ondernemingen, de onderzoekscentra en de opleidingscentra   Prioritaire As 2 – Versterken van het concurrentievermogen van grensoverschrijdende activiteiten van de kmo’s


December 2013

Pagina 3







IP 3.a: Bevorderen van de ondernemerszin, in het bijzonder door de economische exploitatie van nieuwe ideeën te stimuleren en de opzet van nieuwe bedrijven specifiek via bedrijvencentra IP 3.d: Het groeipotentieel van de kmo’s op de regionale, nationale en internationale markten ontwikkelen evenals hun innovatievermogen

 Prioritaire As 3 – Beschermen en valoriseren van het milieu door een geïntegreerd beheer van grensoverschrijdende hulpbronnen - IP 6.c: Het natuurlijke en culturele erfgoed behouden, beschermen, promoten en ontwikkelen - IP 6.d: Biodiversiteit beschermen en herstellen, bodems beschermen en herstellen en diensten met betrekking tot ecosystemen promoten, waaronder NATURA 2000 en groene infrastructuur - IP 5.b: Investeringen promoten om het hoofd te bieden aan specifieke risico's, de capaciteit tot herstel na rampen waarborgen en systemen ontwikkelen voor rampenbeheersing  Prioritaire As 4 – Bevorderen van de cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s - IP 9.a: Investeren in sociale en gezondheidsgerelateerde infrastructuur die bijdraagt tot lokale ontwikkeling, ongelijkheden in termen van gezondheidsstatus afbouwt en sociale inclusie bevordert - IP 9.b: De achtergestelde stedelijke en rurale gemeenschappen helpen bij hun fysieke en economische heropleving

 Naast deze 8 investeringsprioriteiten bevat het programma een transversale prioriteit: “Integratie van de grensoverschrijdende arbeidsmarkten, met inbegrip van mobiliteit, informatie en advies rond gemeenschappelijke lokale initiatieven met betrekking tot tewerkstelling en gezamenlijke vorming” voor alle prioritaire assen van het programma om tegemoet te komen aan de transversale uitdagingen op het vlak van vorming. Deze investeringsprioriteit is in het ontwerpprogramma echter ondergebracht in prioritaire as 4.


December 2013

Pagina 4



3. Verband met andere relevante plannen en programma’s Dit punt komt overeen met bijlage I (a) van de Richtlijn 2001/42/EG Het INTERREG V-programma is een bijzonder programma omdat het intervenieert op verschillende velden van de Europese programma's door acties met het oog op de verspreiding van kennis, begeleiding, netwerkvorming, opleiding en informatie, gezamenlijk gebruik van uitrustingen, enz. en tegelijkertijd relatief weinig 'zware' investeringen ondersteunt. Het programma heeft gemeenschappelijke punten met andere plannen en programma's gefinancierd door de Europese fondsen EFRO, ELFPO en ESF. Onder deze plannen vinden we met name de volgende:    

De programma's 'Investering in de groei en de tewerkstelling' medegefinancierd door het EFRO; de programma's voor plattelandsontwikkeling (PPO), medegefinancierd door het ELFPO; de programma’s om de werkgelegenheid en arbeidskansen te verbeteren, medegefinancierd door het ESF de programma's medegefinancierd door het EFMZV.

Deze operationele programma's (EFRO en ESF) en de plattelandsontwikkelingsprogramma's (ELFPO) voor de nieuwe programmaperiode 20142020 en de operationele programma's met meerdere financiële middelen en thema's worden momenteel opgesteld. De evaluator heeft echter geprobeerd de verbanden op milieuniveau van dit INTERREG V-programma met de andere plannen en programma's samen te vatten: 

 

   

De bescherming van de ecologische afstemming: bescherming van de biodiversiteit door het Natura 2000-netwerk en bescherming van de ecologische corridors (duidelijk ecologisch coherentiebeleid in de regionale schema's en de programma's gefinancierd door het ELFPO) De ontwikkeling van het toerisme door de opwaardering van het erfgoed: met het accent op een duurzaam toerisme dat respect heeft voor het milieu en de lokale bevolking (bv. beheersovereenkomst staat-regio van de periode 2007-2013 van Franse regio’s) De ontwikkeling van milieuvriendelijke activiteiten: met bijzondere aandacht voor de biodiversiteit, de bodems, het water en de klimaatverandering (geheel van programma's gefinancierd door het ELFPO zoals het PPO Champagne-Ardenne) Het beheer van de natuurrisico's: in het kader van de bescherming van de bevolking en de aanpassing (bv. preventieplan technologische risico's in Frankrijk)


December 2013

Pagina 5



4. Samenvatting van milieudiagnose Dit punt komt overeen met bijlage I (b), (c) en (d) van de Richtlijn 2001/42/EG Dit deel bevat de kernelementen van de milieudiagnose van de samenwerkingszone. De opstelling van de milieudiagnose vormt een samenvattend werk op basis van bestaande informatie en gegevens, die de beheerautoriteit aan de evaluator bezorgt. Deze zijn voornamelijk ontstaan uit de regionale milieuprofielen (Nord-Pas de Calais, Picardië, Champagne-Ardenne, Wallonië en Vlaanderen) en de socio-economische diagnose van de samenwerkingszone Frankrijk-Wallonië-Vlaanderen opgesteld door de redacteur van het programma. De interventiezone van het programma en de effectenzones van de maatregelen ervan stemmen overeen met de volledige samenwerkingszone geïdentificeerd aan het begin van deel 2 (presentatie van het programma). De milieudiagnose van de grensoverschrijdende zone heeft een aantal grensoverschrijdende milieu-uitdagingen naar voren gebracht voor elk van de milieuaspecten die hier besproken worden. Hieronder volgt een samenvatting van deze uitdagingen. 4.1

Dimensie 'Biodiversiteit'

De samenwerkingszone heeft een diversiteit van landschappen en omgevingen met een rijke biodiversiteit. Die biodiversiteit gaat er sterk op achteruit en talloze soorten zijn met uitsterven bedreigd onder druk van menselijke activiteiten zoals toerisme, industrieel en huishoudelijk afval, verstedelijking, landbouwpraktijken. Het fenomeen van de fragmentatie van de ecosystemen is belangrijk aangezien de zone talrijke verbindingswegen kent, wat het ecologische netwerk verzwakt. De grensoverschrijdende samenwerking is de sleutel tot behoud van de biodiversiteit en voornamelijk van de grensoverschrijdende ecologische continuiteit. Sommige grensoverschrijdende biologische gehelen worden ook reeds gemeenschappelijk beheerd door grensoverschrijdende entiteiten (bv. Het natuurpark der Scheldevlakte en het ‘Parc régional Scarpe-Escaut’), maar deze beschermde zones zijn nog niet voldoende om een bescherming te verzekeren en de druk veroorzaakt door de fragmentatie van de landschappen te compenseren. 4.2

Dimensie 'Water'

Het grondwater en oppervlaktewater van de samenwerkingszone bevinden zich nog niet in een “goede ecologische en chemische staat” zoals door de water-kaderrichtlijn vereist tegen 2015. Wat het waterverbruik en -beheer betreft, bengelt de samenwerkingszone onder het Europese gemiddelde van ongeveer 265 liter per inwoner per dag.


December 2013

Pagina 7



De ontwikkeling van menselijke activiteiten heeft het watermilieu in belangrijke mate gewijzigd en op de proef gesteld. Een goed waterbeheer is daarom belangrijk om te waken over de kwaliteit, de toegankelijkheid en de hoeveelheid water. 4.3

Dimensie 'Bodems'

Die vervuilde sites vormen niet alleen een risico voor het milieu en de gezondheid, maar zetten een rem op de economische heropleving van de grensoverschrijdende samenwerkingszone. De sanering van de sites is van primordiaal belang terwijl er in de samenwerkingszone een grote diversiteit is met betrekking tot de bodemsanering. Het beheer van de ruimte, het opruimen van oude verlaten industrieterreinen, slakkenbergen en oude steenkolenbekkens, de risico's op erosie, bodemverzakking en bodemverontreiniging zijn allemaal belangrijke uitdagingen aan weerszijden van de grens. 4.4

Dimensie 'Lucht'

Hoewel bepaalde natuurlijke fenomenen een rol spelen in luchtvervuiling (de natuurlijke uitstoot van methaan bijvoorbeeld), is luchtvervuiling hoofdzakelijk te wijten aan menselijke activiteiten, zoals wegen luchtvervoer (van goederen en personen), afval van energieproductie en -consumptie (verwarmingssystemen), industrie en landbouw. Bepaalde regio's leven de Europese richtlijn 1999/30/EG niet na (frequente verontreinigingspieken). Hoewel de emissie van atmosferische polluenten zoals microdeeltjes, zuurvormende stoffen (SO2, NOx, NH3) of sporenelementen van zware metalen (Pb, Hg, Cd, As, enz.) de laatste jaren globaal genomen verminderde, blijven enkele geïsoleerde verontreinigingen toch nog zorgwekkend (bv. de ozonconcentratie in de kuststreek of de uitstoot van NOx door het transport, enz.). 4.5

Dimensie 'Klimaatverandering'

De regio's van de samenwerkingszone stoten in totaal meer dan 200 miljoen ton BKG's per jaar uit. De regio's onderscheiden zich niet alleen door hun totale uitstoot, maar ook door de uitstoot per sector. Hernieuwbare energie vormt slechts een klein aandeel in de energieproductie binnen de samenwerkingszone, waar gas, aardolie en steenkool nog steeds toonaangevend zijn. De klimaatverandering is een problematiek die een globale actie vereist en waarvoor de staten zich geëngageerd hebben hun uitstoot van BKG's te verminderen. De regionale acties in deze zin helpen de staten bij het verwezenlijken van hun internationale verbintenissen.


December 2013

Pagina 8


4.6


Dimensie 'Bevolking en volksgezondheid'

In de samenwerkingszone zijn er ook verschillen in sortering van afval en selectieve afvalophaling. Selectieve ophaling is al stevig verankerd in sommige regio's, terwijl ze geleidelijk aan geïntegreerd wordt in de praktijken van gemeenschappen en bedrijven in andere regio's. Het overstromingsrisico is een belangrijke uitdaging voor de samenwerkingszone vanwege de kanalen en rivieren die deze zone doorkruisen. Er zijn ook technologische risico's. Het risicobeheer moet niet alleen worden georganiseerd op het niveau van de preventie maar ook op het niveau van de gecoördineerde interventie van de hulpdiensten bij rampen 4.7

Dimensie 'Landschappen'

In het grensoverschrijdende gebied wordt de bodem hoofdzakelijk ingenomen door landbouw of wouden, maar het ligt ook bezaaid met stedelijke gebieden en gebieden in economische ontwikkeling, die altijd meer ruimte zoeken. Het grensoverschrijdende gebied biedt een grote verscheidenheid aan landschappen, die temaken heeft met de rijkdom van het natuurlijke erfgoed. Ondanks hun grote diversiteit, bestaan er aan weerszijde van de grens toch continuïteiten wat betreft de eenheid in de landschappen. (bv. de wouden in de Belgische en Franse Ardennen). Daarom zijn een gemeenschappelijk beheer van deze landschappen en het uitwisselen van ervaringen voor hun behoud een belangrijk thema in het grensoverschrijdende gebied. 4.8

Dimensie 'Menselijk erfgoed'

De samenwerkingszone beschikt over een rijk en gevarieerd cultureel en archeologisch erfgoed dat het gemengde karakter weerspiegelt van de regio's waaruit deze bestaat. Dit kwetsbare erfgoed kan snel veranderen en de bescherming ervan kan in verband worden gebracht met de bescherming van het natuurlijke erfgoed en de landschappen. Het behoud en opwaardering valorisatie van het erfgoed, een onmisbare troef van de samenwerkingszone, door sensibiliseringsacties aan beide kanten van de grens is een grensoverschrijdende uitdaging.


December 2013

Pagina 9



5. Doelstellingen ter bescherming van het milieu die relevant zijn voor het OP Dit punt komt overeen met bijlage I (e) van de Richtlijn 2001/42/EG. Het OP Interreg V Fr-W-Vl is in wezen een sociaal-economisch programma, maar met een sterke ecologische dimensie door prioritaire as 3 "Beschermen en valoriseren van het milieu door een geïntegreerd en versterkt beheer van grensoverschrijdende hulpbronnen." In dit opzicht zijn de investeringsprioriteiten in lijn met de strategische beleidsdocumenten die in elke Regio van het grensoverschrijdende gebied van kracht zijn en waaraan het Interreg V-programma is onderworpen.


December 2013

Pagina 11

Strategische milieuevaluatie van het Operationele Programma INTERREG V France-Wallonië-Vlaanderen 2014-2020


6. Evaluatie van de milieueffecten en aanbevelingen Dit punt komt overeen met bijlage I (b) en (f) van de Richtlijn 2001/42/EG. We moeten herhalen dat de strategische milieuevaluatie de voornaamste waarschijnlijke effecten moet identificeren en dat deze oefening niet is bedoeld om evolutiescenario’s te formuleren. Om de potentiële milieueffecten van het programma (‘milieuscreening’) te bepalen, heeft de evaluator de 9 investeringsprioriteiten geanalyseerd in het licht van de acties van het programma met behulp van een zogenaamd ‘effectenrooster’. De evaluator heeft ook aanbevelingen opgesteld in de vorm van correctieve maatregelen, alternatieven of voorwaarden om de potentiële negatieve effecten te verminderen. Er worden ook aanbevelingen gedaan voor de investeringsprioriteiten die positieve effecten hebben op het milieu om het potentieel van de beoogde maatregelen te verhogen, met name door het aangaan van synergieën met andere plannen/programma’s. 6.1 IP 1.b: Bevorderen van de investeringen in R&D en uitbouwen van verbanden en synergieën tussen ondernemingen, onderzoekscentra en opleidingscentra Aard en kenmerken van de milieueffecten De milieu-impact van deze investeringsprioriteit zou bijzonder beperkt moeten zijn omwille van zijn aard (R&I). De potentiële effecten gekoppeld aan deze prioriteit, hoewel beperkt, zouden grotendeels positief moeten zijn. Bepaalde acties uitgevoerd in het kader van deze prioriteit hebben potentieel positieve effecten, zoals het gebruik van nieuwe technologieën in groene waardeketens/sectoren. Bovendien laten initiatieven met betrekking tot sociale innovatie een impact vermoeden die op lange termijn positief is voor de bevolking. De grensoverschrijdende netwerking of krachtenbundeling van actoren en uitrustingen is een factor die zou kunnen leiden tot besparingen op de gebruikte bronnen voor het uitvoeren van onderzoeken en een vermindering van de druk op bepaalde zones. Het potentiële effect op de kwaliteit van de lucht en het klimaat zou ook positief kunnen zijn indien het de mogelijkheid biedt om bepaalde verplaatsingen te verminderen door toegang te bieden tot uitrustingen die zich geografisch dichterbij (maar aan de andere kant van de grens) bevinden dan voorheen. Het zou negatief kunnen zijn indien dit, a contrario, leidt tot een stijging van de verplaatsingen in de samenwerkingszone en zich voornamelijk vertaalt door een toename van het gebruik van verontreinigende transportmiddelen zoals dit ook zou kunnen ontstaan door acties met betrekking tot


December 2013

Pagina 13



grensoverschrijdende mobiliteit. Deze effecten zullen echter beperkt zijn gezien het beperkte aantal betrokken actoren. De bundeling kan ook negatieve, maar bijzonder lokale effecten hebben door de directe druk van de activiteiten te accentueren (plaatselijke verontreinigingen, toename van de afvalproductie, ...). Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze wel zou worden toegepast, zouden we een status quo vaststellen wat betreft de biodiversiteit, water, bodems, lucht en klimaat. De potentiële (positieve of negatieve) effecten op deze dimensies zouden immers beperkt zijn. De situatie zou negatief zijn voor de dimensie bevolking en gezondheid aangezien het programma een potentieel positief effect op deze dimensie zou hebben. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma    

Zoveel mogelijk R&D-actoren betrekken bij de oprichting van het netwerk ‘Milieuselectiecriteria’ toepassen Voor de bundeling die plaatsen selecteren waarvan de maximale opvangcapaciteit nog niet bereikt is Het gebruik van het openbaar vervoer ondersteunen bij de toepassing van acties die mobiliteit van de actoren vragen

6.2 IP 3.a: Bevorderen van de ondernemerszin, in het bijzonder door de economische exploitatie van nieuwe ideeën te stimuleren en de opzet van nieuwe bedrijven specifiek via bedrijvencentra Aard en kenmerken van de milieueffecten Deze prioriteit heeft betrekking op acties waarvan de milieueffecten beperkt zijn omdat ze slechts betrekking heeft op een beperkt aantal actoren (oprichters van bedrijven) en beperkt is tot precieze zones (incubatie- en bedrijvencentra), maar dit effect is potentieel negatief en houdt indirect verband met het type activiteiten dat ontwikkeld zal worden. Over het algemeen zouden alle acties uitgevoerd onder deze prioriteit met betrekking tot opleiding en informatie geen directe milieueffecten mogen hebben. Het enige punt dat bijzondere aandacht vergt, is de mobiliteit die de lucht, het klimaat en de bevolking en de gezondheid negatief zou kunnen beïnvloeden. Het programma kan ook potentiële positieve effecten hebben als de initiële verplaatsingen worden beperkt dankzij een opleidingsaanbod in de buurt of negatief in het andere geval met een stijgende productie van BKG’s en andere luchtvervuilende stoffen. Deze potentiële effecten blijven echter redelijk beperkt omdat deze opleidingen slechts betrekking hebben op een beperkt aantal actoren, namelijk de toekomstige oprichters van bedrijven.


December 2013

Pagina 14



De andere acties met betrekking tot de oprichting van supportnetwerken en de toegang tot financiering, advies en begeleiding waarvan startende en jonge bedrijven kunnen profiteren, zullen een neutraal effect op het milieu hebben. Maar de ontwikkeling van ondernemingsactiviteiten kunnen echter meer of minder uitgesproken negatieve effecten teweegbrengen naargelang van het type van hun activiteiten (verlies van biodiversiteit, bodemverontreiniging, toename van de productie van BKG’s en luchtverontreiniging, verontreiniging en een verhoogd waterverbruik). Bovendien zal de ontwikkeling van de economische sector en de logistiek in de grensoverschrijdende zone onvermijdelijk leiden tot een hogere productie van BKG’s, andere luchtvervuilende stoffen, afval en meer geluidshinder. De toename van de mobiliteit van de personen om hun beroep uit te oefenen, zal ook tot een toename van de uitstoot van BKG’s leiden. Tot slot blijft het waarschijnlijk dat er effecten op de menselijke gezondheid zijn omwille van de toename van lucht- en watervervuilende stoffen, de productie van afval en de toename van de geluidshinder (door de ontwikkeling van de economische activiteiten en de logistiek). Al deze potentieel negatieve effecten blijven echter beperkt en zullen zich voornamelijk concentreren in de zones waarin deze incubatie- en bedrijvencentra worden opgericht. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze wel zou worden toegepast, zou de milieusituatie voor geen enkele dimensie mogen evolueren omdat deze acties beperkte, hoewel potentieel negatieve effecten hebben. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma   

Milieuvriendelijkere praktijken stimuleren bij de oprichting van bedrijven door een gemakkelijkere toegang tot een informatie- en adviesdienst op het gebied van het milieu en selectiecriteria of een financiële hulp in de vorm van een bonus. De steun aan bedrijven bepalen op basis van de milieu-impact van hun activiteiten of de aard van hun investeringen. Het gebruik van het openbaar vervoer ondersteunen bij de toepassing van acties die mobiliteit van de actoren vragen in het kader van een algemene overdenking van de mobiliteit

6.3 IP 3.d: Versterken van het groeipotentieel van de kmo’s op de regionale, nationale en internationale markten ontwikkelen evenals hun innovatievermogen Aard en kenmerken van de milieueffecten De potentiële effecten van deze prioriteit op het milieu zijn beperkt omdat ze zijn beperkt tot de begeleiding van de KMO’s. Ze zijn over het algemeen positief, hoewel sommige onder hen negatief kunnen uidraaien, voornamelijk omwille van de activiteitensector van deze KMO’s.


December 2013

Pagina 15



De ondersteuning aan de bedrijven door de oprichting en de bundeling van begeleidingsmiddelen voor de KMO’s zal variabele effecten hebben naargelang van de aard van de activiteiten en de investeringen die deze KMO’s tijdens hun ontwikkeling verwezenlijken. De ondersteuning van bedrijfsactiviteiten in de groene sector en de ecoconstructie zullen bijvoorbeeld een positief effect op het milieu hebben. De begeleiding van de bedrijven van de metaal- en chemiesector kan dan weer de negatieve druk op het milieu en de bronnen verhogen wanneer de verwezenlijkte investeringen geen ‘ecologisch’ karakter hebben. De steun voor de integratie van duurzaam ondernemen in de bedrijven heeft tot gevolg dat zij meer rekening houden met het milieu in de activiteiten die zij ontwikkelen. Bovendien bestaat het doelpubliek vooral uit sectoren met een hoog potentieel, structurerende en opkomende economische sectoren met een hoog potentieel voor innovatie en economische opwaardering (nieuwe materialen, voedingsindustrie, milieutechnologie en schone technologie, ICT, digitale en creatieve economie , gezondheid en autonomie van personen, individueel en collectief vervoer, logistiek ...) en zeer complementaire sectoren die mogelijkheden bieden op het vlak van technologische, sociale, culturele en ecologische innovatie (houtindustrie en eco-bouw, diensten aan personen en sociaal ondernemerschap, toerisme en cultuur). De meeste activiteiten die binnen deze sectoren worden ontwikkeld, hebben een potentieel positief effect. Merk op dat de ontwikkeling van de activiteiten van de KMO’s op regionaal, nationaal en internationaal niveau en van de logistiek in de grensoverschrijdende zone met name kan leiden tot een toename van de productie van BKG’s en andere luchtvervuilende stoffen. De investeringsprioriteit zal echter een positief effect hebben op het gebied van de klimaatverandering aangezien de eco-bedrijven op termijn tot een daling van de uitstoot van BKG’s zouden moeten leiden. De bevolking kan negatief worden beïnvloed door deze acties waarvan de reikwijdte echter toch wel beperkt blijft. Inderdaad kan de schade en de verontreiniging die een toename van de activiteit met zich kan meebrengen – met name de internationale uitwisselingen – mogelijk een effect hebben op hun onmiddellijke omgeving (lawaai, geurhinder, transport ...) of op het milieu in het algemeen (uitstoot van luchtvervuilende stoffen, gebruik van water ...). Deze effecten zijn echter afhankelijk van het soort sector. Daarnaast kan steun voor duurzaam ondernemen deze potentiële negatieve effecten verminderen of compenseren. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze wel zou worden toegepast, zou de milieusituatie niet mogen evolueren. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma  

De steun aan bedrijven bepalen op basis van de milieu-impact van hun activiteiten of de aard van hun investeringen. De oprichting van een duurzame grensoverschrijdende logistieke dienst ondersteunen voor de KMO's.


December 2013

Pagina 16



6.4 IP 6.c: Het natuurlijke en culturele erfgoed behouden, beschermen, promoten en ontwikkelen Aard en kenmerken van de milieueffecten De milieueffecten van deze prioriteit verschillen naargelang van het betreffende erfgoed. Met betrekking tot het culturele erfgoed kunnen de effecten alleen maar positief zijn door de verspreiding van informatie, de organisatie van evenementen en een verruimd toeristisch aanbod. De effecten op het natuurlijke erfgoed zijn echter potentieel negatief, met name omwille van de ongecontroleerde toeristische druk, hoewel het accent gedeeltelijk wordt gelegd op “duurzaam toerisme”. De gevoeligste milieucomponent voor de toeristische activiteit en de meest getroffen zal de biodiversiteit zijn. De toename van de toeristische activiteit in de natuurlijke zones en de menselijke druk die eraan is gekoppeld, houden het risico in dat de biodiversiteit en het ecologische evenwicht van deze zones afnemen. De kustzones, die al aan dit type druk zijn onderworpen, worden er bijzonder sterk aan blootgesteld. De ecologische verbindingen worden negatief beïnvloed door de toename van de transportmogelijkheden en de betere toegangsmogelijkheden tot bepaalde natuurgebieden. Bovendien veroorzaakt de toeristische activiteit hinder voor de volgende milieudimensies:   

Water: toename van de risico’s op verontreiniging en het waterverbruik voor recreatieve doeleinden in toeristische gebieden in gevoelige perioden Bodems: toename van het grondgebruik en verdichting van de bezochte zones Lucht: toename van de uitstoot van vervuilende stoffen door een toename van de verplaatsingen

Bovendien moet de bevolking, hoewel ze vanuit economisch oogpunt baat heeft bij de toeristische activiteit, de hinder ervan ondergaan (afval, licht, lawaai, verontreiniging, ...). De landschappen zijn ook een element van het milieu dat snel kan worden aangetast door de toeristische activiteit door de inrichting van bepaalde ruimten, met name als parkeerruimte of voor andere doeleinden. Ten slotte kan door de toename van de aantrekkelijkheid van deze toeristische zones voor bevolkingen buiten de samenwerkingszone het verkeer toenemen, wat een negatief effect heeft op de luchtkwaliteit en de uitstoot van broeikasgassen. De aanbevolen acties richten zich echter op “duurzaam toerisme”. Dit zou de potentieel negatieve effecten moeten beperken. Bovendien zou het menselijk en cultureel erfgoed baat moeten hebben bij de verspreiding van informatie, bij het organiseren van evenementen en bij een uitgebreider toeristisch aanbod. Uiteindelijk zou dit moeten leiden tot een verhoogde bewustwording van de bevolking van haar rijkdom. Deze bewustwording zou ook de druk op het erfgoed kunnen verhogen door de groeiende belangstelling. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze wel zou worden toegepast, dan zou de milieusituatie niet mogen evolueren


December 2013

Pagina 17



met uitzondering van de progressieve beschadiging van het menselijke erfgoed die zich voortzet. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma  

Milieuvriendelijke toeristische activiteit stimuleren (ecotoeristische activiteiten, initiatieven op het gebied van duurzaam toerisme, alternatieven voor wegvervoer, enz.) De ex ante impact van de toeristische projecten op het milieu evalueren

6.5 IP 6.d: Biodiversiteit beschermen en herstellen, bodems beschermen en herstellen en diensten met betrekking tot ecosystemen promoten, waaronder NATURA 2000 en groene infrastructuur Aard en kenmerken van de milieueffecten De acties voorzien in het kader van deze investeringsprioriteit hebben potentieel positieve effecten op het water, de biodiversiteit, de bodems en de landschappen en, in mindere mate, op de andere milieucomponenten. Hoewel de naam van de prioriteit alleen verwijst naar de biodiversiteit, bodems en diensten met betrekking tot ecosystemen, hebben een aantal van haar acties ook betrekking op de dimensie “water” en maken deel uit van een geavanceerd waterbeheer. Water is een bron die op een geïntegreerde wijze moet worden beheerd op het niveau van de stroomgebieden. Deze gebieden komen niet altijd overeen met de grenzen tussen landen en nationale juridische instrumenten stoppen juist bij de grenzen. Grensoverschrijdend waterbeheer overwogen in de context van dit INTERREG-programma, is een middel om de traditionele beperkingen te overwinnen en tot een coherent beheer van deze natuurlijke hulpbron te komen. De invoering van middelen voor een geïntegreerd grensoverschrijdend beheer zal synergieën tussen de nationale plannen stimuleren en de medewerking van alle actoren van een stroomgebied garanderen. Dit beheer zal positieve effecten hebben op zowel korte als lange termijn. Bovendien zullen sommige geplande acties zoals de financiering van initiatieven voor de verspreiding van goede praktijken en de reiniging of het voorkomen van verontreiniging de waterkwaliteit verbeteren. De effecten hiervan zullen onvermijdelijk hun weerslag hebben op de biodiversiteit, en met name de aquatische biodiversiteit die zeer gevoelig is voor verontreinigende stoffen, en op de bodems die intrinsiek verband houden met de waterkwaliteit en omgekeerd. Inderdaad zullen de acties voor bodembescherming de kwaliteit ervan verbeteren en ook gunstig zijn voor de waterkwaliteit. Alle milieudimensies zullen baat hebben bij een verbetering van deze twee elementen. Bovendien zal de bevolking voor wie deze verbeterde waterkwaliteit bestemd is, verzekerd zijn van een beter drinkbaar water. Andere overlast in verband met afvalwater (geurhinder, gezondheidsfactoren …) zou ook moeten afnemen.


December 2013

Pagina 18



Met betrekking tot de biodiversiteit maakt het geïntegreerde beheer van de natuurlijke grensoverschrijdende zones het mogelijk om deze vaak rijke zones te behouden en de ecologische afstemming van de samenwerkingszone te beschermen. De verandering en het verlies van de habitats in combinatie met de verstedelijking leiden tot de fragmentatie van het gebied en, bijgevolg, de isolatie van de bevolking. Het geïntegreerde beheer van de natuurgebieden zal een positieve invloed op de landschappen hebben. De ontwikkeling van innovatieve technologieën voor de vermindering van de luchtverontreiniging zal op zijn beurt een positief effect hebben op de luchtkwaliteit en bijdragen aan de strijd tegen klimaatverandering. Als het programma in het kader van deze investeringsprioriteit niet wordt uitgevoerd, zal de milieusituatie van de biodiversiteit, het water, de bodems en de lucht verslechteren. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma   

De creatie van nieuwe regelgevende instrumenten vermijden en synergieën met de bestaande programma's ontwikkelen Grensoverschrijdende beheercomités oprichten De acties in verband met de biodiversiteit op de ecologische corridors concentreren.

6.6 IP 5.b: Investeringen promoten om het hoofd te bieden aan specifieke risico's, de capaciteit tot herstel na rampen waarborgen en systemen ontwikkelen voor rampenbeheersing Aard en kenmerken van de milieueffecten De beoogde acties van deze prioriteit en met betrekking tot het risicobeheer zullen vooral ten voordele van de bevolking zijn. Deze acties kunnen echter negatieve effecten hebben op het milieu en met name op de biodiversiteit. De bevolking zal positief worden beïnvloed door de maatregelen van deze investeringsprioriteit, door de vermindering van de natuurlijke en technologische risico’s of door de betere interventie van de nooddiensten bij een technologische of natuurramp. Voor het specifieke geval van overstromingen, kan de bouw van dijken of andere infrastructuren belangrijke negatieve effecten hebben op de biodiversiteit, door bij te dragen aan de fragmentatie van de ecosystemen en doordat deze een directe impact hebben op de habitatzones. De versperringen bedoeld om plaatselijke natuurlijke risico’s te beperken, zijn stuk voor stuk permanente barrières voor de ecosystemen. Bovendien zal de vermindering van bepaalde courante natuurfenomenen (getijden, stromingen ...) direct invloed hebben op de soorten die wonen in de zones waar de constructies worden geïnstalleerd.


December 2013

Pagina 19



Het water en de bodems worden ook beïnvloed door dergelijke inrichtingen, op het moment van hun constructie door de hinder van de werven en na de constructie door een verandering van de natuurlijke bewegingen die bijdragen tot het natuurlijke herstel van het milieu. Het onderhoud van de infrastructuren kan ook een bron van plaatselijke verontreiniging zijn. De landschapskwaliteit van de kusten zal ook worden beïnvloed en met name bijdragen tot een vermindering van de toeristische waarde van de zones. Acties met betrekking tot de strijd tegen de klimaatverandering zullen op hun beurt een positief effect hebben op deze laatste dimensie. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze wel zou worden toegepast, zou de milieusituatie naar verwachting niet evolueren. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma  

De voorkeur geven aan de bescherming en het herstel van natuurlijke elementen bij de strijd tegen overstromingen Wanneer een beroep wordt gedaan op dijken of andere technische elementen bij de bestrijding van overstromingen, moeten de principes voor een optimaal en duurzaam kustbeheer in aanmerking worden genomen en moet voor milieuvriendelijke constructietechnieken worden gekozen

6.7 IP 9.a: Investeren in sociale en gezondheidsgerelateerde infrastructuur die bijdraagt tot lokale ontwikkeling, ongelijkheden in termen van gezondheidsstatus afbouwt en sociale inclusie bevordert Aard en kenmerken van de milieueffecten De toepassing van de acties van deze prioriteit heeft potentieel positieve effecten op de levenskwaliteit van de bevolking met een beter gezondheids- en sociaal aanbod. De andere ecologische effecten van deze investeringsprioriteit zullen hoogstwaarschijnlijk beperkt zijn. De verbetering van het grensoverschrijdende aanbod, de coördinatie, het uitbouwen van netwerken enz. in het sanitaire en sociale domein zal een positieve impact op de bevolking hebben. De directe milieueffecten van deze maatregelen lijken beperkt. Toch kunnen de geplande acties de antropogene druk op de belangrijkste domeinen van het zorgaanbod versterken door het gegenereerde verkeer, het sanitaire afval of de toename van de activiteiten. De bundeling en de coördinatie van de gezondheidsdiensten zou dan weer kunnen bijdragen tot een daling van deze druk in de doeldomeinen. De kwestie van het transport is tweeledig: de bevolking zou een betere toegang kunnen krijgen tot het zorgaanbod en er


December 2013

Pagina 20



zou zich een daling manifesteren van de uitstoot van BKG’s en luchtvervuilende stoffen en in het andere geval, een toename van deze emissies indien de voorkeur wordt gegeven aan verontreinigende transportmiddelen. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze zou worden toegepast, zouden we een status quo vaststellen voor alle milieudimensies. Uitzondering hierop is de dimensie bevolking en gezondheid die lijdt onder een daling van de kwaliteit van het aanbod van de gezondheidsdiensten, een daling die vooral op het platteland zou worden vastgesteld. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma   

Nadenken over de bundeling van de sanitaire uitrustingen naargelang van de vraag Voor de bundeling die plaatsen uitkiezen waarvan de opvangcapaciteit niet bereikt is Het gebruik van het openbaar vervoer ondersteunen in het kader van een algemene overdenking van de mobiliteit bij de toepassing van acties die mobiliteit van de actoren vragen

6.8 IP 9.b: De achtergestelde stedelijke en rurale gemeenschappen helpen bij hun fysieke en economische heropleving Aard en kenmerken van de milieueffecten De wederoplevingsacties van de probleemgemeenschappen zullen een positieve invloed op de bevolking hebben, maar ze kunnen negatieve gevolgen met zich meebrengen als het milieu niet correct wordt benaderd tijdens de uitvoering ervan. Alle op basis van deze prioriteit uitgevoerde acties zullen een positief effect hebben op de bevolking, omdat ze allemaal streven naar het ontwikkelen van grensoverschrijdende diensten en hun toegankelijkheid (mobiliteit, verspreiding van informatie, proefprojecten met betrekking tot e-dienstverlening, maatschappelijke integratie, het bundelen van diensten aan personen). Naar het voorbeeld van prioriteit 9a, zouden de acties in verband met deze prioriteit potentieel negatieve effecten kunnen hebben op de luchtkwaliteit en de klimaatverandering en met name de acties waardoor een toename van de mobiliteit zou kunnen ontstaan. Enkele acties leggen het accent echter op nieuwe vormen van vervoer (met inbegrip van carpooling) en de harmonisering van het openbaar vervoer. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze zou worden toegepast, zouden we een status quo vaststellen voor alle milieudimensies, met uitzondering van de dimensie “bevolking en gezondheid”. De levensomstandigheden van de bevolking in de probleemgebieden zullen nog meer afnemen indien geen maatregelen worden getroffen.


December 2013

Pagina 21



Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma  

De keuze van acties in verband met de mobiliteit in functie van de vraag bekijken Het gebruik van het openbaar vervoer als onderdeel van een algemene bezinning over mobiliteit ondersteunen

6.9 TP: Bevorderen van de grensoverschrijdende tewerkstelling en mobiliteit. Integreren van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt, met inbegrip van mobiliteit, informatie en advies rond gemeenschappelijke lokale initiatieven op het vlak van tewerkstelling en vorming Aard en kenmerken van de milieueffecten De effecten van deze transversale prioriteit zouden minimaal moeten zijn, maar kunnen wel de potentiële gevolgen van andere prioriteiten op het gebied van mobiliteit benadrukken. Deze prioriteit ‘integratie van de arbeidsmarkten’ zal de economische dynamiek van de samenwerkingszone doen stijgen. Zij zal bijdragen tot de bestrijding van de werkloosheid door een soepelere werking van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt en een betere afstemming tussen de vraag naar en het aanbod van arbeid, met name de behoefte aan arbeidskrachten, met een welbepaalde gevraagde scholing. Zij zal ook helpen om de grensoverschrijdende mobiliteit van werknemers, werkzoekenden en studenten te versterken. Hoewel het niet mogelijk is om precies te bepalen welke activiteiten baat zullen hebben bij de acties van deze prioriteit en welke effecten die deze activiteiten zullen hebben, staat het vast dat de verplaatsingen zullen toenemen, of het nu verplaatsingen betreft gegenereerd door de acties, door de gecreëerde banen of de verplaatsingen gekoppeld aan de toename van de commerciële uitwisselingen. De toename van de verplaatsingen zal effect hebben op de luchtkwaliteit en de uitstoot van BKG’s. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze zou worden toegepast, zouden we een status quo vaststellen voor alle milieudimensies. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma  

Het gebruik van het openbaar vervoer ondersteunen in het kader van een algemene overdenking van de mobiliteit bij de toepassing van acties die mobiliteit van de actoren vragen “Ecologische” selectiecriteria invoeren


December 2013

Pagina 22



7. Voorziening van de opvolging De Richtlijn 2001/42/CE geeft in artikel 10 Opvolging aan dat de Lidstaten de opvolging moeten verzekeren van de merkbare effecten op het milieu door de toepassing van alle plannen en programma’s die door de Europese Unie worden gecofinancierd. Een systeem van milieuopvolging wordt voorgesteld in het rapport over de strategische milieu-evaluatie. De evaluator stelt enkele uitvoeringsindicatoren voor, alsook een reeks aanvullende vragen om te bepalen of de acties een invloed kunnen hebben op het milieu.


December 2013

Pagina 23



8. Samenvatting van de aanbevelingen voor de keuze van acties Geen van de investeringsprioriteiten zou een aanzienlijk negatief effect op het milieu mogen hebben. De evaluator adviseert dus niet om ze te herschrijven, maar wel om bepaalde ervan te verfijnen om de potentiële positieve effecten te maximaliseren en alternatieve maatregelen of voorwaarden te introduceren om de eventuele negatieve effecten te verminderen. Het programma houdt potentiële positieve effecten in voor bepaalde investeringsprioriteiten, wat duidt op het milieuvriendelijke aspect van het programma. Deze laatste omvatten met name de oprichting van geïntegreerde grensoverschrijdende milieuvoorzieningen en/of sensibiliserings-, informatie- of verspreidingsacties voor de goede praktijken met betrekking tot het milieu. Het programma ondersteunt ook de ontwikkeling van duurzame initiatieven en economische activiteiten. Hiertoe adviseert de evaluator om synergieën aan te gaan met de bestaande plannen of programma's om de eventuele positieve effecten van het Interreg-programma te optimaliseren en de coherentie van alle uitgevoerde acties te verhogen. We adviseren tevens om de acties met milieudoelstelling in de probleemzones te concentreren en daar waar ze een grotere impact zullen hebben, bijvoorbeeld in de zones die ecologische corridors vormen voor de acties met betrekking tot de biodiversiteit. De potentieel negatieve effecten van het programma hebben voornamelijk betrekking op de acties gekoppeld aan de ontwikkeling van de toeristische activiteiten, de bloei van bedrijven in ‘vervuilende’ activiteitensectoren en de toename van de mobiliteit in de samenwerkingszone. Acties met betrekking tot het risicobeheer kunnen ook negatieve effecten hebben op het milieu. Elke actie die zal worden medegefinancierd, moet echter in overeenstemming zijn met de normen en wetten die van kracht zijn in de grensoverschrijdende zone, op basis van de Europese, nationale en regionale wetgevingen. De strikte naleving van deze wetgevingen maakt het al mogelijk om de negatieve effecten op het milieu aanzienlijk te beperken en/of te verminderen. Het zou ook nuttig zijn om de investeringsprioriteiten aan te vullen met nauwkeurigere milieucriteria voor de selectie van de acties, om de potentiële negatieve effecten nog meer te beperken en de gunstige effecten voor het milieu te stimuleren. Zo adviseert de evaluator voor het toerisme om bij voorkeur de ontwikkeling te ondersteunen van milieuvriendelijke toeristische activiteiten (ecotoeristische activiteiten, initiatieven op het gebied van duurzaam toerisme, enz.). In het kader van de ondersteuning van dit programma aan de grensoverschrijdende economische ontwikkeling, wordt ook geadviseerd om de ontwikkeling te stimuleren van ‘groene’ economische activiteiten en bij voorkeur investeringen met een ecologische


December 2013

Pagina 25



doelstelling te ondersteunen. Het programma zou milieuselectiecriteria of een financiële hulp in de vorm van een bonus gekoppeld aan het milieu kunnen voorzien bij de steunverlening aan bedrijven van de samenwerkingszone. Wat betreft de eventuele toename van de mobiliteit ten slotte, zou het nuttig zijn om milieuvriendelijke vervoermiddelen te stimuleren via, bijvoorbeeld, een terugbetaling van de kosten van dit type vervoer. In het kader van een algemene overdenking van de mobiliteit, zouden deze acties kunnen worden gecombineerd met een uitbreiding van het aanbod op het gebied van het openbaar vervoer en de milieuvriendelijke vervoersmiddelen. Deze as is al opgenomen binnen de klimaatplannen van de verschillende regio's en het INTERREG V-programma moet op dit gebied synergieën proberen aan te gaan met deze plannen.


December 2013

Pagina 26


Bijlage. Documenten met strategische milieuoriëntaties 1. Dimensie 'Biodiversiteit' Niveau

Oriëntaties  Conventie inzake watergebieden van internationaal belang van 1975 (conventie van Ramsar)  Bedreigde in het wild levende dieren plantensoorten (CITES)  Convention on the conservation of European wildlife and natural habitats (Berne)  Conservation of migratory species - Bonn Convention  Verdrag van Rio de Janeiro inzake de biologische diversiteit Gemeenschappelijk  Richtlijn 2009/147/EG van het Europees Parlement en de Raad van kader 30 november 2009 inzake het behoud van de vogelstand  Richtlijn 92/43/EEG van de Raad van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna  Biodiversiteitsstrategie voor 2020 COM(2011) 244  Actieplan ten gunste van de biodiversiteit dans le domaine de la protection des ressources naturelles COM(2001) 162  Actieplan ten gunste van de biodiversiteit dans le domaine de l'agriculture COM(2001) 162  Wet op het natuurbehoud van 12 juli 1973 België  Nationale strategie voor de biodiversiteit 2006-2016  Code de l’environnement : Livre III Espaces naturels Lid Parc naturel régional (L333-1) (PNR) et Charte du PNR Staten  Trame verte et bleue (L371-1) et Schéma régional Frankrijk  Stratégie nationale pour la biodiversité 2011-2020  Schéma de services collectifs des espaces naturels et ruraux  Réserves naturelles régionales  Wet op het natuurbehoud van 12 juli 1973 (gewijzigd op regionaal niveau door het decreet houdende het natuurbehoud en het natuurlijke milieu van Vlaanderen 21 oktober 1997)  Structuurplannen van de natuur  Loi sur la conservation de la nature du 12 juillet 1973 (modifiée au niveau régional par le Décret du 06 décembre 2001) Wallonië  Code wallon de l'Aménagement du Territoire, de l'Urbanisme et du Patrimoine  Schéma de services collectifs des espaces naturels et ruraux Regio  Charte Parc Naturel Régional (Montagne de Reims, Forêt d’Orient et des Ardennes) Champagne-  Trame verte et bleue Ardenne  Charte régionale de la biodiversité  Contrats biodiversité  Contrats nature  Réserves naturelles régionales  Schéma de services collectifs des espaces naturels et ruraux Nord-Pas de  Charte Parc Naturel Régional Calais  Politique Espaces Naturels 1

Strategische milieuevaluatie van het Operationele Programma INTERREG V Frankrijk-Wallonië-Vlaanderen 2014-2020 Niveau

Picardie

Oriëntaties Charte des Terrils Trame verte et bleue : Schéma régional de cohérence écologique Plan forêt régional Réserves naturelles régionales Schéma de services collectifs des espaces naturels et ruraux Charte Parc Naturel Régional Plan de reconquête des zones humides Orientations régionales forestières Schéma départemental de protection et de gestion des milieux naturels (Somme en 1996)  Plan départemental pour la protection du milieu aquatique et la gestion des ressources piscicoles (Somme en 2008)  Schéma départemental des Espaces naturels sensibles (Oise en 2007)  Chartes départementales d’environnement (Somme et Aisne)

        

2. Dimensie 'Water' Niveau

Gemeenschappelijk kader

België LidStaten

Frankrijk

Vlaanderen

Regio

Wallonië

ChampagneArdenne Nord-Pas de Calais

Oriëntaties  Richtlijn 2000/60/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2000 tot vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het waterbeleid  Richtlijn 98/83/EG van de Raad van 3 november 1998 betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water  Richtlijn 91/676/EEG van de raad van 12 december 1991 houdende de bescherming van het water tegen de verontreiniging door nitraten door agrarische bronnen (nitraatrichtlijn)  Richtlijn 91/271/EEG van de raad van 21 mei 1991, met betrekking tot de behandeling van stedelijk afvalwater  Federaal programma voor de vermindering van pesticiden 2013-2017  Loi n° 92-3 du 3 janvier 1992 sur l’eau  Schéma directeur d’aménagement et de gestion des eaux  Schéma d’aménagement et de gestion des eaux  Contrat de rivière  Schéma départemental de vocation piscicole  Decreet van 24 mei 2002 met betrekking tot water bestemd voor menselijk gebruik  Decreet van 18 juli 2003 met betrekking tot het geïntegreerde waterbeleid  Beheerplan  Actieplannen voor het duurzame gebruik van pesticiden  Code de l’environnement : livre II code de l’eau coordonné  Plan de gestion  Arrêté relatif à la protection des eaux contre la pollution par les nitrates du 5 mai 1994  Programme de gestion durable de l’azote en agriculture  Contrats de rivière  Schéma directeur d’aménagement et de gestion des eaux  Schéma d’aménagement et de gestion des eaux  Contrats de rivière  Schéma directeur d’aménagement et de gestion des eaux  Schéma d’aménagement et de gestion des eaux  Contrats de rivière 2

Strategische milieuevaluatie van het Operationele Programma INTERREG V Frankrijk-Wallonië-Vlaanderen 2014-2020 Niveau

Picardie

Oriëntaties  Schéma d’aménagement de la voie d’Eau Nord-Pas de Calais  Schéma directeur d’aménagement et de gestion des eaux  Schéma d’aménagement et de gestion des eaux  Contrats de rivière  Programme de maitrise des pollutions d’origine agricole  Schéma départemental de vocation piscicole

3. Dimensie 'Bodems' Niveau Gemeenschappelijk kader België

LidStaten

Frankrijk

Vlaanderen

Wallonië

Regio ChampagneArdenne

Nord-Pas de Calais

Picardie

Oriëntaties  Thematische strategie voor bodembescherming COM (2006)231  Loi n° 76-663 du 19 juillet 1976 sur les Installations Classées pour la Protection de l’Environnement (ICPE)  Loi n° 2003-699 du 30 juillet 2003 relative à la prévention des risques technologiques et naturels et à la réparation des dommages  Circulaire du 8 février 2007 relative aux sites et sols pollués (modifiant la circulaire du 3 décembre 1993) – modalités de gestion et de réaménagement des sites pollutes  Schéma directeurs  Plans d’occupation des sols  Plan de prévention des risques « glissement de terrain »  Schéma départemental des carrières  Besluit van 14 december 1994 met betrekking tot de sanering en de bescherming van de bodems  Actieplan voor cadmium  Code wallon de l’aménagement du territoire, de l’urbanisme et du patrimoine  Arrêté du 4 mars 1999 relatif à l’assainissement des sols de stations-services  Arrêté du 27 mai 2009 relatif à la gestion des sols  Décret du 1er avril 2004 relatif à l’assainissement des sols pollués et aux sites d’activités économiques à réhabiliter  Décret du 27 mai 2004 instaurant une taxe sur les sites d’activités économiques désaffectées (SAED)  Code wallon des bonnes pratiques  Schéma de services collectifs des espaces naturels et ruraux  Schéma Directeur  Plan d’occupation des sols  Schéma départemental des carrières  Plan de prévention des riques « glissement de terrain »  Schéma de services collectifs des espaces naturels et ruraux  Schéma Directeur  Plan d’occupation des sols  Schéma départemental des carrières  Schéma de services collectifs des espaces naturels et ruraux  Schéma Directeur  Plan d’occupation des sols  Schéma départemental des carrières (Oise, Aisne et Somme)

3


4. Dimensie 'Lucht' Niveau


België LidStaten

Frankrijk

Vlaanderen Wallonië

Regio

ChampagneArdenne Nord-Pas de Calais Picardie

Oriëntaties  Verdrag van Genève betreffende grensoverschrijdende luchtverontreiniging over lange afstand  Richtlijn 96/62/EG van de raad, van 27 september 1996, met betrekking tot de evaluatie en het beheer van de luchtkwaliteit  Richtlijn 1999/30/EG van de raad, van 22 april 1999, met betrekking tot de vastlegging van grenswaarden voor zwaveldioxide, stikstofdioxide en stikstofoxiden, deeltjes en lood in de omgevingslucht  Richtlijn 2002/3/EG van het Europese parlement en van de raad van 12 februari 2002 met betrekking tot ozon in de omgevingslucht  Thematische strategie inzake luchtverontreiniging COM(2005) 446  Loi n° 96-1236 du 30 décembre 1996 sur l'air et l'utilisation rationnelle de l'énergie  Plan régional de qualité de l’air  Plan particule  Plan de protection de l’atmosphère  Plan voor de luchtkwaliteit  Klimaatplan 2013-2020  Plan wallon Air-climat  Plan régional de la qualité de l’air  Plan de protection de l’atmosphère  Plan Climat-Air Energie  Plan régional de la qualité de l’air  Plan de protection de l’atmosphère  Schéma régional Climat-Air-Energie  Plan régional de la qualité de l’air  Plan de protection de l’atmosphère  Schéma régional du Climat, de l’Air et de l’Energie

5. Dimensie 'Klimaatverandering' Niveau Gemeenschappelijk kader België LidStaten

Frankrijk Vlaanderen Wallonië

Regio

ChampagneArdenne Nord-Pas de Calais

               

Oriëntaties Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (1992) Protocol van Kyoto inzake klimaatverandering (1997) Strategie ter bestrijding van de klimaatverandering tot 2020 en daarna COM(2007) 2 Nationaal milieuplan voor de periode tussen 2002 en 2012 Nationaal toewijzingsplan Programme de lutte national contre le changement climatique Plan national d’allocation des quotas Plan Climat Energie territorial Klimaatplan 2013-2020 Plan wallon Air-climat Plan Climat-Air-Energie Plan Climat régional Schéma régional éolien Circuit des énergies (par département) Schéma régional Climat-Air-Energie Stratégie régionale Climat 4

Strategische milieuevaluatie van het Operationele Programma INTERREG V Frankrijk-Wallonië-Vlaanderen 2014-2020 Niveau Picardie

Oriëntaties  Schéma régional du Climat, de l’Air et de l’Energie  Plan climat énergie départemental (Somme)

6. Dimensie 'Bevolking en volksgezondheid' Niveau    


     

België

  

LidStaten

 Frankrijk

Vlaanderen

Regio

Wallonië

Champagne-

            

Oriëntaties Conventie over de controle van de grensoverschrijdende bewegingen van gevaarlijk afval en hun verwijdering van 1989 (conventie van Bazel) Verdrag van Stockholm betreffende persistente organische verontreinigende stoffen Richtlijn 96/82/EG van de Raad van 9 december 1996 betreffende de beheersing van de gevaren van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken Richtlijn 2008/98/EG van het Europees Parlement en de Raad van 19 november 2008 betreffende afvalstoffen en tot intrekking van een aantal richtlijnen Richtlijn 1999/31/EG van de Raad van 26 april 1999 betreffende het storten van afvalstoffen Richtlijn 2000/76/EG van het Europees Parlement en de Raad van 4 december 2000 betreffende de verbranding van afval Richtlijn 91/689/EEG van de raad van 12 december 1991 met betrekking tot gevaarlijk afval Richtlijn 94/62/EG van 20 december 1994 van het Europese Parlement en van de Raad betreffende verpakking en verpakkingsafval Richtlijn 2000/53/EG van het Europees Parlement en de Raad van 18 september 2000 betreffende afgedankte voertuigen Richtlijn 2002/96/EG van het Europese parlement en de raad van 27 januari 2003 met betrekking tot afval van elektrische en elektronische uitrustingen Wet van 22 mei 2001 Loi n° 75-633 du 15 juillet 1975 relative à l’élimination des déchets et à la récupération des matériaux Loi n° 87-565 du 22 juillet 1987 relative à l'organisation de la sécurité civile, à la protection de la forêt contre l'incendie et à la prévention des risques majeurs Loi n° 95-101 du 2 février 1995 relative au renforcement de la protection de l'environnement Plan national Santé Environnement Plan régional d’élimination des déchets industriels et spéciaux Plan régional d’élimination des déchets à risques des activités de soins Plan départementaux d’élimination des déchets ménagers et assimilés Plan de prévention des risques technologiques Plan de prévention des risques d’inondations Uitvoeringsplan huishoudelijk afval Slibplan Décret du 16 janvier 1997 concernant les déchets d’emballage Arrêté du 25 avril 2002 instaurant une obligation de reprise de certains déchets Plan wallon des déchets Plan de lutte contre les inondations et leurs effets sur les sinistrés (PLUIES) Plan régional d’élimination des déchets industriels et spéciaux 5

Strategische milieuevaluatie van het Operationele Programma INTERREG V Frankrijk-Wallonië-Vlaanderen 2014-2020 Niveau Ardenne

Nord-Pas de Calais

Picardie

                

Oriëntaties Plan régional d’élimination des déchets à risques des activités de soins Plan départementaux d’élimination des déchets ménagers et assimilés Plan de prévention des risques technologiques Plan de prévention des risques d’inondation Plan d’évacuation des boues Plan régional d’élimination des déchets industriels et spéciaux Plan régional d’élimination des déchets à risques des activités de soins Plan départementaux d’élimination des déchets ménagers et assimilés Plan de prévention des risques technologiques Plan de prévention des risques d’inondation Plan d’évacuation des boues Plan régional d’élimination des déchets industriels et spéciaux Plan régional d’élimination des déchets à risques des activités de soins Plan départementaux d’élimination des déchets ménagers et assimilés Plan de prévention des risques technologiques Plan d’évacuation des boues Plan de prévention des déchets (Somme)

7. Dimensie 'Landschap' Niveau Gemeenschappelijk kader België LidStaten

Frankrijk Vlaanderen

Wallonië

Regio


Oriëntaties  Europese overeenkomst van het landschap van 2000 (conventie van Firenze)  Loi n° 93-24 du 8 janvier 1993 sur la protection et la mise en valeur des paysages (loi « paysage »)  Circulaire du 1er mars 2007 relative à la politique du paysage  Plans de paysage  Schéma de services collectifs des espaces naturels et ruraux  Code wallon de l’aménagement du territoire, de l’urbanisme et du patrimoine  Schéma de développement de l'espace regional  Circulaire ministérielle du 14 novembre 2008 relative à la protection des arbres et des haies remarquables  Plans de paysage  Schéma de services collectifs des espaces naturels et ruraux  Plans de paysage  Schéma de services collectifs des espaces naturels et ruraux  Livre blanc « une ambition partagée pour l’après-charbon »  Charte des terrils  Chartes départementales d’environnement  Schéma de services collectifs des espaces naturels et ruraux

8. Dimensie 'Menselijk erfgoed' Niveau Gemeenschappelijk kader

Oriëntaties  Overeenkomst over de bescherming van het wereldwijde, culturele en natuurlijke erfgoed van 1972  Europese overeenkomst voor de bescherming van het archeologische 6

Strategische milieuevaluatie van het Operationele Programma INTERREG V Frankrijk-Wallonië-Vlaanderen 2014-2020 Niveau België LidStaten

Frankrijk

Oriëntaties erfgoed van 1992 (conventie van Malta)  Loi n° 93-24 du 8 janvier 1993 sur la protection et la mise en valeur des paysages (loi « paysage »)  Loi n° 2003-707 du 1er août 2003 relative à l'archéologie préventive  Code du patrimoine titre II  Zone de protection du patrimoine architectural, urbain et paysager

Vlaanderen Wallonië Regio


 Code wallon de l'Aménagement du Territoire, de l'Urbanisme et du Patrimoine  Décrets du 10 juillet 1991 et décret du 1er avril 1999 

Zone de Protection du Patrimoine Architectural Urbain et Paysager



Zone de Protection du Patrimoine Architectural Urbain et Paysager

 Zone de Protection du Patrimoine Architectural Urbain et Paysager

7

Strategische milieuevaluatie van het operationele INTERREG Vprogramma France – Wallonië – Vlaanderen 2014-2020 Tussentijds milieurapport

December 2013

Deze evaluatie werd gerealiseerd door het consortium “ADE-Idea Consult-Pollen Conseil” op vraag van Wallonie-Bruxelles International. De meningen in dit document weerspiegelen de standpunten van de auteurs en niet noodzakelijk die van Wallonie-Bruxelles International.



InhoudsTabel LIJST MET AFKORTINGEN INLEIDING ....................................................................................................................1 1.

EVALUATIEMETHODOLOGIE ............................................................................... 3 1.1 1.2

2

DE DOELSTELLINGEN EN DE STRATEGIE VAN HET OP....................................... 7 2.1 2.2 2.3

3.

DIMENSIE 'BIODIVERSITEIT' ..........................................................................................15 DIMENSIE 'WATER'..........................................................................................................17 DIMENSIE 'BODEMS' .......................................................................................................19 DIMENSIE 'LUCHT' ..........................................................................................................20 DIMENSIE 'KLIMAATVERANDERING'............................................................................21 DIMENSIE 'BEVOLKING EN VOLKSGEZONDHEID' .....................................................23 DIMENSIE 'LANDSCHAPPEN' ..........................................................................................25 DIMENSIE 'MENSELIJK ERFGOED' ................................................................................26

DE DOCUMENTEN MET STRATEGISCHE MILIEUORIËNTATIES .......................... 29 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8

5.

DE DOELSTELLINGEN VAN HET OP ............................................................................... 7 DE STRATEGIE VAN HET OP ........................................................................................... 7 VERBAND MET ANDERE RELEVANTE PLANNEN EN PROGRAMMA'S .........................13

MILIEUDIAGNOSE .............................................................................................. 15 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8

4.

BELANGRIJKSTE FASEN VAN DE STRATEGISCHE MILIEUEVALUATIE ......................... 3 DE INHOUD VAN HET MILIEURAPPORT .......................................................................... 5

DIMENSIE 'BIODIVERSITEIT' ..........................................................................................29 DIMENSIE 'WATER'..........................................................................................................29 DIMENSIE 'BODEMS' .......................................................................................................29 DIMENSIE 'LUCHT' ..........................................................................................................30 DIMENSIE 'KLIMAATVERANDERING'............................................................................30 DIMENSIE 'BEVOLKING EN VOLKSGEZONDHEID' .....................................................30 DIMENSIE 'LANDSCHAP' .................................................................................................30 DIMENSIE 'MENSELIJK ERFGOED' ................................................................................30

EVALUATIE VAN DE EFFECTEN OP HET MILIEU EN AANBEVELINGEN ............... 31 5.1 IP 1.B: BEVORDEREN VAN DE INVESTERINGEN IN R&D EN UITBOUWEN VAN VERBANDEN EN SYNERGIEËN TUSSEN ONDERNEMINGEN, ONDERZOEKSCENTRA EN OPLEIDINGSCENTRA ..........................................................34 5.2 IP 3.A: BEVORDEREN VAN DE ONDERNEMERSZIN, IN HET BIJZONDER DOOR 5.3

DE ECONOMISCHE EXPLOITATIE VAN NIEUWE IDEEËN TE STIMULEREN EN DE OPZET VAN NIEUWE BEDRIJVEN SPECIFIEK VIA BEDRIJVENCENTRA .......................38 IP 3.D: VERSTERKEN VAN HET GROEIPOTENTIEEL VAN DE KMO’S OP DE REGIONALE, NATIONALE EN INTERNATIONALE MARKTEN ONTWIKKELEN EVENALS HUN INNOVATIEVERMOGEN .........................................................................42

Tussentijds milieurapport

December 2013

InhoudsTabel



5.4 IP 6.C: HET NATUURLIJKE EN CULTURELE ERFGOED BEHOUDEN, BESCHERMEN, PROMOTEN EN ONTWIKKELEN ......................................................................................46 5.5 IP 6.D: BIODIVERSITEIT BESCHERMEN EN HERSTELLEN, BODEMS BESCHERMEN 5.6 5.7

5.8 5.9

6

EN HERSTELLEN EN DIENSTEN MET BETREKKING TOT ECOSYSTEMEN PROMOTEN, WAARONDER NATURA 2000 EN GROENE INFRASTRUCTUUR ...........50 IP 5.B: INVESTERINGEN PROMOTEN OM HET HOOFD TE BIEDEN AAN SPECIFIEKE RISICO'S, DE CAPACITEIT TOT HERSTEL NA RAMPEN WAARBORGEN EN SYSTEMEN ONTWIKKELEN VOOR RAMPENBEHEERSING ......................................54 IP 9.A: INVESTEREN IN SOCIALE EN GEZONDHEIDSGERELATEERDE INFRASTRUCTUUR DIE BIJDRAAGT TOT LOKALE ONTWIKKELING, ONGELIJKHEDEN IN TERMEN VAN GEZONDHEIDSSTATUS AFBOUWT EN SOCIALE INCLUSIE BEVORDERT .....................................................................................58 IP 9.B: DE ACHTERGESTELDE STEDELIJKE EN RURALE GEMEENSCHAPPEN HELPEN BIJ HUN FYSIEKE EN ECONOMISCHE HEROPLEVING....................................61 TP: BEVORDEREN VAN DE GRENSOVERSCHRIJDENDE TEWERKSTELLING EN MOBILITEIT. INTEGREREN VAN DE GRENSOVERSCHRIJDENDE ARBEIDSMARKT, MET INBEGRIP VAN MOBILITEIT, INFORMATIE EN ADVIES ROND GEMEENSCHAPPELIJKE LOKALE INITIATIEVEN OP HET VLAK VAN TEWERKSTELLING EN VORMING ....................................................................................64

BESCHRIJVING VAN DE BEOOGDE OPVOLGINGSMAATREGELEN ........................ 67

LIJST VAN TABELLEN TABEL 1: FASEN VAN DE SME ........................................................................................................ 3 TABEL 2: OVEREENSTEMMING TUSSEN DE INHOUD VAN HET TUSSENTIJDSE RAPPORT EN DE VEREISTEN VAN BIJLAGE 1 VAN DE RICHTLIJN 2001/42/EG. ............................. 5 TABEL 3 : STRUCTUUR VAN DE STRATEGIE VAN HET PROGRAMMA INTERREG V FRANKRIJK-WALLONIË-VLAANDEREN ......................................................................... 9 TABEL 4: ANALYSECRITERIA VAN HET MILIEU-EFFECTENROOSTER (BRON: ADE) ............. 31 TABEL 5: NIET-UITPUTTENDE LIJST VAN DE RICHTINGGEVENDE VRAGEN OM DE AARD VAN DE EFFECTEN TE BEPALEN (BRON: ADE) .......................................................... 32 TABEL 6: REALISATIE-INDICATOREN MET BETREKKING TOT DE OPVOLGING VAN DE MILIEUEFFECTEN VAN HET ONTWERPPROGRAMMA INTERREG V (BRON: OPPROJECT VERSIE 5) .......................................................................................................... 67 TABEL 7: AANVULLENDE REALISATIE-INDICATOREN VOORGESTELD DOOR DE EVALUATOR VOOR DE OPVOLGING VAN DE MILIEUEFFECTEN VAN HET ONTWERPPROGRAMMA INTERREG V (BRON: ADE)................................................. 69 TABEL 8: NIET-UITPUTTENDE LIJST VAN RICHTINGGEVENDE VRAGEN OM DE AARD VAN DE EFFECTEN TE BEPALEN (BRON: ADE) .......................................................... 69


December 2013

InhoudsTabel



Lijst met afkortingen BWR GOW RR

Besluit van de Waalse Regering Gebouwen-Openbare werken Regionale Raad Waalse code voor ruimtelijke ordening, stedenbouwkunde en CWATUP patrimonium CWBP Waalse code voor goede praktijken DIREN Regionale milieudirectie EB Equivalent-bewoner SME Strategische milieuevaluatie MSE Metalen spoorelementen EPF Etablissement Public Foncier SAW Stedelijk afvalwater ELFPO Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling EFRO Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling ICPE Inrichtingen die aan de milieuwetgeving moeten voldoen EIPPE Europese richtlijn met betrekking tot de evaluatie van de effecten van bepaalde plannen en programma's op het milieu OM Organisch materiaal OD Operationele doelstelling PCB Polychloorbifenylen PDEDM Departementaal plan voor de verwijdering van huishoudelijk vergelijkbaar afval PDPMAGARP Departementaal plan voor de bescherming van het watermilieu en het beheer van het visbestand PPO Plan voor plattelandsontwikkeling PAS Plan voor de afvoer van slib PLUIE Bestrijdingsplan tegen overstromingen en hun effecten op rampen PMPOA Beheerprogramma voor verontreinigingen van agrarische oorsprong NP Natuurpark RNP Regionaal natuurpark NPGM Nationaal plan voor gezondheid en milieu OP Operationeel programma BBP Bodembestemmingsplan PBL Plan ter bescherming van de lucht PRAMED Regionaal programma voor de lucht, het energiebeheer en het afval PREDAS Regionaal plan voor de verwijdering van risicovol afval van de zorgsector PREDIS Regionaal plan voor de verwijdering van industrieel en speciaal afval RPP Risicopreventieplan PPOR Preventieplan voor overstromingsrisico's PPTR Preventieplan voor technologische risico's RPLK Regionaal plan voor luchtkwaliteit


December 2013



TP PWA PWD BLO SAED SAER SAGE SP SPIWB SDC SDENS SDPGMN SDPV SPGE SPPPI SRCE SRMPN SSCENR EU ZCB BZBH NZEBFF BZAESP SBSZ SBHZ


Thematische prioriteit Waals luchtplan Waals afvalplan Bruikbare landbouwoppervlakte Verlaten industrieterreinen of bedrijfsruimten Te renoveren afgedankte bedrijfsruimten Inrichtingsschema en waterbeheer Structuurplan Structuurplan voor inrichting en waterbeheer Departementaal schema voor steengroeven Departementaal schema voor gevoelige natuurgebieden Departementaal schema voor bescherming en beheer van watermilieus Departementaal schema voor visteelt Openbare Maatschappij voor Waterbeheer Permanent secretariaat voor de preventie van industriële verontreiniging Regionaal schema voor ecologische coherentie Regionaal schema voor milieus en natuurlandschappen Schema voor collectieve diensten voor landelijke en natuurgebieden Europese Unie Zone van communautair belang Belangrijke zone voor het behoud van de vogels Natuurlijke zone van ecologisch belang en van belang voor de fauna en flora Beschermingszone voor het architecturale erfgoed in de stad en op het platteland Speciale beschermingszone Speciale behoudzone


December 2013




Inleiding Dit document vormt het tussentijdse rapport van de strategische milieuevaluatie (SME) van het OP Interreg V France-Wallonië-Vlaanderen voor de periode 2014-2020. De richtlijn 2001/42/EG van 27 juni 2001 met betrekking tot de evaluatie van de effecten van bepaalde plannen en programma's op het milieu voorziet immers dat elk plan of programma gefinancierd door de EU het voorwerp uitmaakt van een strategische milieuevaluatie. Dit initiatief moet het volgende mogelijk maken: 

een beter begrip van de milieu-uitdagingen binnen het regionale grondgebied, te vertalen in het ontwerp van het programma;



anticipatie op de eventuele, positieve of negatieve effecten van het programma;



de verbetering van de inhoud van de beoogde maatregelen;



de vaststelling van correctieve maatregelen;



de voorwaarden voor de keuze van de in het programma op te nemen acties.

De strategische milieuevaluatie wordt, in overeenstemming met de geest van de richtlijn, gelijktijdig met de opstelling van het programma uitgevoerd. Dit om zeker te zijn van de integratie in het programma van de milieuoverwegingen die voortvloeien uit deze evaluatie en de mogelijkheid voor de betrokken instanties en het publiek om hun mening te geven over het ontwerp van het programma voordat het wordt aangenomen. De milieuevaluatie is dus gebaseerd op de versie van november 2013 van het programmaontwerp, zoals opgenomen in rapport nr.5 van het team dat instaat voor de opstelling van het programma. Merk op dat in deze fase van de opstelling van het programma geen enkele budgetindicatie wordt gegeven in het ontwerp-OP. Het tussentijdse milieurapport is als volgt gestructureerd:  

  

 

De presentatie van de methodologie van de SME (Hoofdstuk 1) De presentatie van het rapport Interreg V France-Wallonië-Vlaanderen met een samenvatting van de doelstellingen en de inhoud van het programma, en de presentatie van de overeenstemming ervan met andere relevante plannen en programma's (Hoofdstuk 2) De strategische milieuoriëntaties, ongeacht of deze nationaal, communautair of internationaal zijn (Hoofdstuk 3) Een milieudiagnose van de toestand van het milieu voor de uitvoering van het programma (Hoofdstuk 4) De evaluatie van de gevolgen op het milieu van het programma dat onderzoek doet naar de voornaamste verschillende waarschijnlijke effecten van de uitvoering van het programma op het milieu op basis van verschillende milieudimensies, waaronder de evolutie van het milieu in geval het programma niet wordt uitgevoerd en de aanbevelingen om de nadelige gevolgen te vermijden/te beperken of het optreden van de positieve effecten van het programma op het milieu te stimuleren (Hoofdstuk 5) De opvolgingsmaatregelen (Hoofdstuk 6) De niet-technische samenvatting wordt in een apart document voorgesteld.


December 2013

Pagina 1



1. Evaluatiemethodologie 1.1 Belangrijkste fasen van de strategische milieuevaluatie De SME is een verbeteringsproces van de kwaliteit van het programma. Dit proces bestaat uit meerdere fasen die de deelname impliceren van de milieu-instanties en de bevolking. De fasen waaruit het bestaat, staan samengevat in de onderstaande tabel. Op dit moment bevindt de strategische milieuevaluatie zich in fase 3 'Tussentijds milieurapport'. Tabel 1: Fasen van de SME

Fase

Doelstelling en verloop

Inleidende fase: studie van het programma en de samenwerkingszone

De evaluator neemt kennis van de milieudiagnose, de programmastrategie en alle nuttige documenten voor de voorbereiding van de analysetools.

Fase 1. Bepaling van de potentiële effecten ('milieuscreening')

De evaluator onderzoekt voor elke as van het programma de positieve en de negatieve effecten op het milieu. Voor deze analyse gebruikt hij een effectenrooster opgesteld op basis van de criteria gedefinieerd door de Europese Richtlijn.

Fase 2. Bepaling van de aanbevelingen en selectie van de acties

Na de identificatie van de negatieve effecten op het milieu, identificeert de evaluator oplossingen om deze te verhelpen. In geval van effecten die niet konden worden weggenomen, worden correctieve maatregelen, alternatieven en voorwaarden aan de officiële instanties voorgesteld.

Fase 3. Tussentijds milieurapport

De evaluator stelt een tussentijds milieurapport op op basis van de voorgaande fasen. Dit wordt naar de milieu-instanties gestuurd, die een advies geven over de inhoud van dit rapport.

Fase 4. Raadpleging van het publiek

Het tussentijds milieurapport wordt aan het publiek en de milieu-instanties voorgelegd met het advies van deze laatste.

Fase 5. Evaluatie van de uitvoering van het programma

De evaluator onderzoekt de manier waarop de openbare instanties het programma zullen toepassen. Tijdens deze fase kan worden gecontroleerd of de effecten van het programma op één lijn liggen met de conclusies van de uitgevoerde analyses

Fase 6. Afsluitend milieurapport

Het tussentijdse milieurapport wordt herzien, rekening houdend met de adviezen van de milieu-instanties en het publiek en de analyse van de uitvoeringsvoorwaarden.

Fase 7. Opvolging van de effecten van de uitvoering

De openbare instanties die instaan voor de uitvoering van het programma controleren door de tijd heen of het programma op één lijn ligt met de conclusies van het milieurapport.


December 2013

Pagina 3



Vaststelling van de mogelijke effecten (fase 1) De evaluator gebruikt een 'effectenrooster' om de potentiële milieueffecten van het programma te bepalen. Dit rooster wordt toegelicht in hoofdstuk 5 (Evaluatie van de milieueffecten en aanbevelingen). Alle investeringsprioriteiten zijn onderworpen aan dit rooster, dat rekening houdt met alle milieudimensies (biodiversiteit, water, bodems, lucht, klimaatverandering, bevolking en gezondheid, landschap, menselijk erfgoed) die kunnen worden beïnvloed door de uitvoering van de investeringsprioriteiten. Het is belangrijk op te merken dat geen enkele budgetindicatie over dit ontwerpprogramma werd gegeven aan de evaluator. Bepaling van de aanbevelingen en selectie van de acties (fase 2) De evaluatie van de effecten (fase 1) heeft het mogelijk gemaakt om de positieve effecten te identificeren die de milieukwaliteit van het programma kenmerken, en ook de voornaamste negatieve effecten. De evaluator stelt op basis van deze analyse aanbevelingen voor om correctieve maatregelen of alternatieven in het programma op te nemen. Wanneer de effecten niet kunnen worden weggenomen, stelt de evaluator voorwaarden voor. Bevestiging van het tussentijdse milieurapport (fase 3) Dit rapport, waarvan de inhoud wordt verduidelijkt in de volgende sectie wordt overgemaakt aan de milieu-instanties die een advies zullen geven over de inhoud ervan. Dit advies zal in het tussentijdse milieurapport worden opgenomen om aan de openbare raadpleging te worden voorgelegd (fase 4).


December 2013

Pagina 4


1.2


De inhoud van het milieurapport

De volgende tabel toont de overeenstemming tussen de verschillende delen van dit rapport en de elementen vereist door bijlage 1 van de richtlijn 2001/42/EG. Tabel 2: Overeenstemming tussen de inhoud van het tussentijdse rapport en de vereisten van bijlage 1 van de richtlijn 2001/42/EG. Hoofdpunten van de richtlijn EIPPE (bijlage 1) a) Samenvatting van de inhoud, doelstellingen van het programma en verband met andere plannen en programma's b) De relevante aspecten van de milieusituatie en de verwachte evolutie ervan c) De milieukenmerken van zones die mogelijk kunnen worden getroffen d) De milieuproblemen (met name Natura 2000) e) De (internationale, communautaire en nationale) doelstellingen van de milieubescherming f) De voornaamste effecten op het milieu

Hoofdstuk van het rapport Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 (Biodiversiteit) Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 5

g) De beoogde maatregelen voor het verminderen van de negatieve effecten

Hoofdstuk 5

h) Manier waarop de evaluatie is uitgevoerd en tegengekomen moeilijkheden

Hoofdstuk 1

i) beschrijving van de beoogde opvolgingsmaatregelen

Hoofdstuk 6

j) Niet-Technishe Samenvatting

Specifiek document


December 2013

Pagina 5



2 De doelstellingen en de strategie van het OP Dit hoofdstuk geeft een beknopte beschrijving van de doelstellingen en de strategie van de nieuwe grensoverschrijdende samenwerkingsfase INTERREG V France-WalloniëVlaanderen op basis van voornamelijk het tussentijdse rapport nr.5 van november 2013 van de redacteur van het programma. De samenwerkingszone blijft identiek aan de vorige programmaperiode en bestrijkt de Frans-Belgische grens, meer bepaald de regio’s Nord-Pas de Calais, Picardie, Champagne-Ardenne, Wallonië en Vlaanderen. 2.1

De doelstellingen van het OP

Het INTERREG V-programma is bedoeld om de grensoverschrijdende samenwerking te verbeteren zodat deze nog meer bijdraagt aan de ontwikkeling van het groeipotentieel van de grensoverschrijdende regio en een duurzame economische, sociale en territoriale samenhang tussen de grensoverschrijdende gebieden waaruit deze bestaat. De verwachte kwalitatieve vooruitgang voor deze nieuwe grensoverschrijdende samenwerkingsfase concentreert zich rond drie belangrijke ideeën: 

 

De acties concentreren op de sectoren en gebieden met een sterk potentieel om de economische ontwikkeling, de creatie van werkgelegenheid en de samenhang tussen de gebieden te versnellen en waarvoor de grensoverschrijdende samenwerking een sterke meerwaarde heeft; De synergieën uitbreiden tussen de regionale strategieën voor economische en sociale ontwikkeling voor meer effectiviteit en, op termijn, een grotere impact; De grensoverschrijdende ervaring en de gemeenschappelijke identiteit van de grensoverschrijdende gebieden versterken door geïntegreerde benaderingen te ondersteunen (meerdere sectoren, meerdere actoren, meerdere projecten) bij de uitvoering van gezamenlijke projecten rond de ontwikkeling van de economische activiteiten en de creatie van duurzame werkgelegenheid, het behoud en de opwaardering van het natuurlijke en culturele erfgoed en de sociale integratie.

2.2

De strategie van het OP

Het programma wordt georganiseerd rond vier assen die elk zijn gekoppeld aan een thematische doelstelling van de Europese Unie:   

Prioritaire As 1 – Verbeteren en ondersteunen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van onderzoek en innovatie Prioritaire As 2 – Versterken van het concurrentievermogen van grensoverschrijdende activiteiten van de kmo’s Prioritaire As 3 – Beschermen en valoriseren van het milieu door een geïntegreerd beheer van grensoverschrijdende hulpbronnen


December 2013

Pagina 7


 




Prioritaire As 4 – Bevorderen van de cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s Het programma bevat ook een transversale prioriteit om te beantwoorden aan transversale uitdagingen op het vlak van vorming: “Gezamenlijke onderwijs-, beroepsopleidings- en vormingsprogramma’s ontwikkelen en uitvoeren”. Deze investeringsprioriteit is in het ontwerpprogramma ondergebracht inprioritaire as 4. Merk ook op dat het programma een vijfde prioritaire as bevat voor technische bijstand.


December 2013

Pagina 8



Tabel 3 : Structuur van de strategie van het programma INTERREG V Frankrijk-Wallonië-Vlaanderen Doelstellingen van de EU

Investeringsprioriteiten


Beschrijving van de soorten en voorbeelden van acties

PRIORITAIRE AS 1– Verbeteren en ondersteunen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van onderzoek en innovatie

Grensoverschrijdende expertisecentra uitbouwen (onderzoekscentra/bedrijven/hoger onderwijs,...) door te steunen op de competentiepolen en de clusters De coördinatie bevorderen tussen de stakeholders van de onderzoekswereld (tussen disciplines en instellingen) door hen een aanbod te laten uitbouwen voor meer contacten tussen de wereld van het onderzoek en die van de innovatieve bedrijven - uitbouwen van een spin-offeffect gericht op de clusters, gebaseerd op de kennis en de knowhow van de kenniscentra enerzijds en van het bestaande industriële weefsel anderzijds - Meer duurzame samenwerkingsverbanden tot stand brengen tussen de overheid, bedrijfswereld en kennis- en onderzoekscentra op het vlak van de strategische sectoren en de sectoren met sterke complementariteit om het innovatiepotentieel van de zone duurzaam te versterken

Versterking van onderzoek, technologische ontwikkeling en innovatie (n°1)

Bevorderen van de investeringen in R&D en uitbouwen van verbanden en synergieën tussen ondernemingen, onderzoekscentra en opleidingscentra (1.b)

De samenwerking gericht op de markt tussen de onderzoeks-/bedrijvencentra aanmoedigen, door innovatietrajecten en/of nieuwe producten-diensten-toepassingen te ontwikkelen Het grensoverschrijdende netwerk tussen van stakeholders en infrastructuur uitbouwen waardoor de menselijke, intellectuele en materiële middelen gedeeld kunnen worden Ondersteunen van de grensoverschrijdende mobiliteit en de opleiding van onderzoekers, wetenschappers, studenten, werknemers... Ontwikkelen van vormingsacties, samenwerkingsacties tussen onderwijs-/vormingsinstellingen binnen de innovatieve sectoren, de groene sectoren, de strategische sectoren en de sectoren met sterke complementariteit Stimuleren en opwaarderen van de innovatiecultuur om zo de concurrentiekracht te ondersteunen van de stakeholders uit de grensstreek door hen aan te moedigen om technologische innovatie op te nemen binnen de openbare, private sectoren, de onderzoekscentra en de onderwijs-/vormingsinstellingen

- De verspreiding van innovatie en goede praktijken aan beide kanten van de grens stimuleren en valoriseren op het vlak van de strategische sectoren en de sectoren met sterke complementariteit om te beantwoorden aan de behoeften van het algemeen belang van de gebieden

Bevorderen van het gebruik van nieuwe technologieën bijvoorbeeld door demonstratieprojecten, specifiek in de innovatieve sectoren, de ecologische sectoren, de strategische sectoren en de sectoren met sterke complementariteit. Ondersteunen van toegepast onderzoek en transsectoriële innovatie Grensoverschrijdend ondersteunen, bevorderen en opwaarderen van de grensoverschrijdende initiatieven op het vlak van sociale of milieugerelateerde innovatie bij de openbare sectoren, de private sectoren, de onderzoekscentra en de onderwijs/vormingsinstellingen

PRIORITAIRE AS 2 – Versterken van het concurrentievermogen van grensoverschrijdende activiteiten van de kmo’s

Ondersteunen van grensoverschrijdende sensibiliserings- en informatieacties rond ondernemerschap op het niveau van het samenwerkingsgebied of de grensoverschrijdende tewerkstellingszones door de netwerking te bevorderen bij startende en jonge bedrijven (bedrijvencentra,...) Grensoverschrijdend structureren van de toegang tot financiering voor de startende en jonge bedrijven en de ondernemer grensoverschrijdend begeleiden in zijn zoektocht naar financiering (advies, hulp,...)

Versterking van het concurrentievermogen van het mkb (n°3)

Bevorderen van de ondernemerszin, in het bijzonder door de economische exploitatie van nieuwe ideeën te stimuleren en de opzet van nieuwe bedrijven specifiek via bedrijvencentra (3.a)

- De ondernemingszin ontwikkelen en versterken alsook startende en jonge ondernemingen stimuleren en begeleiden in de gehele grensoverschrijdende zone

Adviseren en begeleiden van "jonge" bedrijven om hun "markt" potentieel langs de andere kant van de grens te ontwikkelen via o.a. de opwaardering en de opzet van gemeenschappelijke grensoverschrijdende instrumenten Opwaarderen van het potentieel en versterken van de interventie- en innovatiecapaciteit en de toegang tot financiering van de bedrijven actief op sociaal en solidair vlak Bevorderen van een proactief beheer van de grensoverschrijdende tewerkstellingszones om zo de behoeften van nieuwe werkgevers op het vlak van opleiding te bepalen, te anticiperen en te beantwoorden. Uitwerken van grensoverschrijdende opleidingsinstrumenten die kunnen inspelen op de verwachtingen van jonge bedrijven Ondersteunen van opleidingsacties in innovatieve domeinen en domeinen met een sterk groeipotentieel. Ondersteunen van acties ter versterking van de beheerscapaciteit van de ondernemers en de stakeholders binnen de sociale en solidaire economie (vorming, professionalisering van de sector, ...)


December 2013

Pagina 9


Doelstellingen van de EU




Beschrijving van de soorten en voorbeelden van acties Opzetten van relais en steunpunten in de grensstreken voor de bedrijven om initiatieven te ondersteunen gericht op de verdeling van innovatie, ICT, duurzaam ondernemen,... Adviseren en begeleiden van het bedrijf bij de uitbouw van haar "markt" potentieel langs de andere kant van de grens en op internationaal vlak, via o.a. de opwaardering en de opzet van gemeenschappelijke, grensoverschrijdende instrumenten Grensoverschrijdend structureren van de toegang tot financiering voor bedrijven in ontwikkeling en begeleiden van het bedrijf bij haar zoektocht naar financiering (advies, hulp,...) Bepalen en ondersteunen van grensoverschrijdende acties op het vlak van overdracht van bedrijven

Versterken van het groeipotentieel van de kmo’s op de regionale, nationale en internationale markten ontwikkelen evenals hun innovatievermogen (3.d)

- Grensoverschrijdende voorzieningen creëren, opwaarderen en gemeenschappelijk maken voor de begeleiding van KMO's op het vlak van innovatie en/of op het vlak van toegang tot de regionale, nationale en internationale markten

Ondersteunen van grensoverschrijdende acties gericht op de integratie van duurzaam ondernemen bij de uitbouw/aanpassing van de bedrijven Bevorderen van de netwerking tussen bedrijven door de opzet van grensoverschrijdende sectoren Begeleiden van ondernemers in hun uitwerking van nieuwe technieken en nieuwe processen Bevorderen van een proactief beheer van de grensoverschrijdende tewerkstellingszones om zo de behoeften van de werkgevers op het vlak van opleiding te bepalen en te beantwoorden aan de verwachtingen van de werkgevers en de werknemers Uitwerken van grensoverschrijdende opleidingsinstrumenten die kunnen inspelen op de verwachtingen van de bedrijven Ondersteunen van opleidingsacties in innovatieve domeinen en domeinen met een sterk groeipotentieel Ondersteunen van acties ter versterking van de beheerscapaciteit van de ondernemers en de stakeholders binnen de sociale en solidaire economie (vorming, professionalisering van de sector, ...)

PRIORITAIRE AS 3 – Beschermen en valoriseren van het milieu door een geïntegreerd beheer van grensoverschrijdende hulpbronnen

Coördineren van innovatieve acties rond toeristisch onthaal en uitwerking van instrumenten bestemd voor toeristen met het oog op duurzaam toerisme, o.a. op het vlak van riviertoerisme, fietstoerisme, gastronomisch toerisme, ervaringsgericht toerisme, herdenkingstoerisme en jongerentoerisme Ondersteunen van innovatieve marketing- en promotieacties van de grensstreken als toeristische en culturele bestemming Ondersteunen van pilootprojecten rond nieuwe modellen van publiek-private samenwerking op het vlak van het behoud van het culturele, industriële, natuurlijke en landschappelijke erfgoed Het natuurlijke en culturele erfgoed behouden, beschermen, promoten en ontwikkelen (6.c)

- Innovatief en duurzaam opwaarderen van het cultureel en industrieel erfgoed en het natuur- en landschapspatrimonium in het grensgebied op toeristisch, economisch en ruimtelijk vlak

Versterken van de capaciteiten voor de uitwerking van innovatieve en duurzame strategieën voor het beheer van het culturele, industriële, natuurlijke en landschappelijke erfgoed

Het milieu beschermen en het efficiënt gebruik van de hulpbronnen bevorderen (n°6)

Opwaarderen en ontwikkelen van innovatieve culturele acties die zorgen voor een internationale uitstraling van het samenwerkingsgebied.

Biodiversiteit beschermen en herstellen, bodems beschermen en herstellen en diensten met betrekking tot ecosystemen promoten, waaronder NATURA 2000 en groene infrastructuur (6.d)


Ontwikkelen van innovatieve projecten voor de bescherming en bevordering van het culturele, industriële en landschappelijke erfgoed

- Ontwikkelen en implementeren van innoverende methodes voor een geïntegreerd en duurzaam beheer van landschappen, natuurlijke rijkdommen en ecosystemen

Toepassen van de grensoverschrijdende acties gericht op het ondersteuren van de professionaliseringsopleidingen van de stakeholders actief op het vlak van het beheer van duurzame ontwikkeling, toerisme en cultuur Ondersteunen van de instrumenten voor een geïntegreerd beheer van water (riviercontracten, grensoverschrijdend rivierenplan,...) en natuurreservaten (aanleg van grensoverschrijdende natuurreservaten, bescherming van ecologische corridors en beheer van beschermde zones,...) Sensibiliseren van de bevolking en de plaatselijke stakeholders rond het gerationaliseerde en participatieve beheer van natuurlijke rijkdommen door best practices te delen Uitwerken van acties die zich richten op een efficiënt waterbeheer in de landbouw- en de bedrijvensector. Ondersteunen van de grensoverschrijdende geïntegreerde acties bij het beheer van de landschappen, de ecosystemen, het

December 2013

Pagina 10


Doelstellingen van de EU




Beschrijving van de soorten en voorbeelden van acties beheer van de kustzone, de bescherming van de gronden en de biodiversiteit Ondersteunen van de investeringen die zorgen voor de uitbouw van innovatieve technologieën voor afvalverwerking, waterzuivering, bodembescherming, vermindering van de luchtvervuiling,... Ondersteunen van de acties in de strijd tegen het overstromingsrisico (beheer van zoetwatervoorraden,...) en de klimaatsverandering

De aanpassing aan de klimaatverandering en risicopreventie en -beheer bevorderen (n°5)

Investeringen promoten om het hoofd te bieden aan specifieke risico's, de capaciteit tot herstel na rampen waarborgen en systemen ontwikkelen voor rampenbeheersing (5.b)

- Beheren van de natuurlijke, technologische en industriële risico’s alsook van de noodsituaties

Uitbouwen van een grensoverschrijdend informatie- en sensibiliseringsplatform voor het publiek over de natuurlijke (o.a. de overstromingen) en industriële (vervuiling,...) risico's. Toepassen van acties gericht op een efficiënt waterbeheer bij de landbouwsector en de bedrijven Ontwikkelen en versterken van de coördinatie bij de spelers op het vlak van grensoverschrijdende veiligheid (rampoefeningen, gemeenschappelijke opleidingen, grensoverschrijdend urgentieplan,...) Bevorderen van grensoverschrijdende preventiemaatregelen tegen industriële en technologische risico's ten gunste van de bevolking.

PRIORITAIRE AS 4 – Bevorderen van de cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s

Investeren in sociale en gezondheidsgerelateerde infrastructuur die bijdraagt tot lokale ontwikkeling, ongelijkheden in termen van gezondheidsstatus afbouwt en sociale inclusie bevordert (9.a)

Ondersteunen van coördinatie- en netwerkingsacties bij de diensten voor zorgverstrekking en welzijn in de grensoverschrijdende woongebieden, o.a. door te zorgen voor een betere coördinatie van de diensten en het delen van de infrastructuur - Versterken en bestendigen van de netwerking en van het dienstenaanbod voor de bevolking op sociaal en gezondheidsvlak

Ondersteunen van de mobiliteit van patiënten en zorgverstrekkers in de grensoverschrijdende woongebieden en zorgen voor de efficiënte medische opname op het platteland of in de stadsrand Bevorderen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van verslavingspreventie, gezondheidspromotie, innovatie in de zorgsector en de uitbouw van diensten gericht op de persoon. Uitbouwen en uitwerken van innovatieve concepten en methodologieën op het vlak van welzijnszorg Geïntegreerde projecten uitbouwen die gericht zijn op de heropleving en de herintegratie in stads- en stadsrandszones (methodologisch concept, sociale inclusie, duurzame wijk,...).

Bevorderen van sociale inclusie en armoede bestrijden (n°9)

De mobiliteit van personen bevorderen door de plaatselijke grensoverschrijdende verbindingen te verbeteren en te harmoniseren en door alternatieve manieren van vervoer te bedenken (carpooling,...) De achtergestelde stedelijke en rurale gemeenschappen helpen bij hun fysieke en economische heropleving (9.b)

Stimuleren van grensoverschrijdende werkgelegenheid en mobiliteit (ETS)


Bevorderen van de grensoverschrijdende tewerkstelling en mobiliteit. Integreren van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt, met inbegrip van mobiliteit, informatie en advies rond gemeenschappelijke lokale initiatieven op het vlak van tewerkstelling en vorming

- Ontwikkelen van grensoverschrijdende dienstverlening aan de bevolking en bevorderen van hun toegankelijkheid

Pilootprojecten ondersteunen op het vlak van e-medicine, e-vorming en onderwijs waardoor de mensen vlotter toegang krijgen tot deze diensten Geïntegreerde grensoverschrijdende acties uitwerken die erop gericht zijn om jongeren te integreren (preventie van voortijdig schoolverlaten, acties gericht op een geslaagde schoolloopbaan door innovatieve benaderingen, toegang tot huisvesting, mobiliteit en tewerkstelling,...). Optimaliseren van de toegang tot de bestaande diensten en infrastructuur langs weerszijden van de grens en verbeteren van het aanbod door de opzet of het delen van diensten gericht op de persoon. Een geïntegreerd aanbod uitwerken op het vlak van grensoverschrijdende begeleiding die erop gericht is om de mobiliteit bij de werknemers, de leerlingen, de studenten en de werkzoekenden te laten toenemen. Acties ondersteunen die zich richten op talenonderwijs en cultuur vanaf jonge leeftijd

- Bevorderen van de werkgelegenheid en de grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit en integreren van de arbeidsmarkt

Uitwerken van grensoverschrijdende opleidingsprogramma's voor knelpuntberoepen en opleidingen aangepast aan de nieuwste economische trends (sectoren gericht op de groene, wetenschappelijke, technologische, medisch-sociale economie,...). Ondersteunen van de grensoverschrijdende terbeschikkingstelling van informatie over vacatures via tewerkstellingsloketten, samenwerking tussen verschillende arbeidsbemiddelingsdiensten,... Bevorderen van de integratie van grensoverschrijdende arbeidsmarkten, met inbegrip van mobiliteit, informatie en advies rond gezamenlijke plaatselijke initiatieven rond tewerkstelling en opleiding

December 2013

Pagina 11


2.3


Verband met andere relevante plannen en programma's

Het INTERREG V-programma is een bijzonder programma omdat het intervenieert op verschillende velden van de Europese programma's door acties met het oog op de verspreiding van kennis, begeleiding, netwerkvorming, opleiding en informatie, gezamenlijk gebruik van uitrustingen, enz. en tegelijkertijd relatief weinig 'zware' investeringen ondersteunt. Het programma heeft gemeenschappelijke punten met andere plannen en programma's gefinancierd door de Europese fondsen EFRO, ELFPO en ESF. Onder deze plannen vinden we met name de volgende:    

De programma's 'Investering in de groei en de tewerkstelling' medegefinancierd door het EFRO; de programma's voor plattelandsontwikkeling (PPO), medegefinancierd door het ELFPO; de programma’s om werkgelegenheid en arbeidskansen te verbeteren, medegefinancierd door het ESF de programma's medegefinancierd door het EFMZV.

De operationele programma's (EFRO en ESF) en de plattelandsontwikkelingsprogramma's (ELFPO) voor de nieuwe programmaperiode 2014-2020 en de operationele programma's met meerdere financiële middelen en thema's worden momenteel opgesteld. De evaluator heeft echter geprobeerd de verbanden op milieuniveau van dit INTERREG V-programma met de andere plannen en programma's samen te vatten: 







De bescherming van de ecologische afstemming: bescherming van de biodiversiteit door het Natura 2000-netwerk en bescherming van de ecologische corridors (duidelijk ecologisch coherentiebeleid in de regionale schema's en de programma's gefinancierd door het ELFPO) De ontwikkeling van het toerisme door de opwaardering van het erfgoed: met het accent op een duurzaam toerisme dat respect heeft voor het milieu en de lokale bevolking (bv. beheersovereenkomst staat-regio van de periode 2007-2013 van Franse regio’s) De ontwikkeling van voorzieningen voor een geïntegreerd milieubeheer envan milieuvriendelijke activiteiten: met bijzondere aandacht voor de biodiversiteit, de bodems, het water en de klimaatverandering (geheel van programma's gefinancierd door het ELFPO zoals het PPO Champagne-Ardenne) Het beheer van de natuur- en industriële risico's: in het kader van de bescherming van de bevolking en de aanpassing (bv. preventieplan technologische risico's in Frankrijk)


December 2013

Pagina 13



3. Milieudiagnose Dit hoofdstuk bevat de kernelementen van de milieudiagnose van de samenwerkingszone. De opstelling van de milieudiagnose vormt een samenvattend werk op basis van bestaande informatie en gegevens, die de beheerautoriteit aan de evaluator bezorgt. Deze zijn voornamelijk ontstaan uit de regionale milieuprofielen (Nord-Pas de Calais, Picardië, Champagne-Ardenne, Wallonië en Vlaanderen) en de socio-economische diagnose van de samenwerkingszone France-Wallonië-Vlaanderen opgesteld door de redacteur van het programma. De interventiezone van het programma en de effectenzones van de maatregelen ervan stemmen overeen met de volledige samenwerkingszone geïdentificeerd aan het begin van hoofdstuk 2 (presentatie van het programma). 3.1


De samenwerkingszone heeft een diversiteit van landschappen en omgevingen met een rijke biodiversiteit. Die biodiversiteit gaat er sterk op achteruit en talloze soorten zijn met uitsterven bedreigd onder druk van menselijke activiteiten zoals toerisme, industrieel en huishoudelijk afval, verstedelijking, landbouwpraktijken. Het fenomeen van de fragmentatie van de ecosystemen is belangrijk aangezien de zone talrijke verbindingswegen kent, wat het ecologische netwerk verzwakt. Ecologische continuïteit Het grensoverschrijdende gebied is bijzonder rijk aan zeer uiteenlopende natuurlijke omgevingen. Enkele voorbeelden:      

De kuststreek (strekt zich uit van Picardië tot Oost-Vlaanderen) en het maritieme milieu: het betreft ecologisch zeer belangrijke gebieden (bv. de baai van de Somme, de rotsachtige kust van de Boulonais, enz.); Uitgestrekte woudgebieden (bv. de grote woudmassieven van de Oise, de Belgische Ardennen, enz.); Vochtige gebieden, moerassen en venen; Wallenlandschappen, kalkachtige grasvlakten, heidevelden, enz. Meer specifiek gezegd vormen de meeste ‘opmerkelijke’ of meer ‘gewone’ natuurlijke entiteiten in de verschillende grensoverschrijdende regio’s ecologische ononderbroken gehelen die zich uit over de grenzen heen uitstrekken.

Natura 2000-netwerk 

Als antwoord op het verlies van de biodiversiteit, heeft de Europese Unie een ecologisch netwerk opgericht, Natura 2000. Het is bedoeld om de natuurlijke habitat


December 2013

Pagina 15



en de bedreigde dieren plantensoorten te beschermen. De samenwerkingszone herbergt 493 Natura-sites die zich uitstrekken over 8.216 km².     

Wallonië begon vanaf 2001 de twee Europese richtlijnen toe te passen en selecteerde 240 sites die tot het netwerk zullen behoren. In Vlaanderen zijn 24 beschermde gebieden (onder de Vogelrichtlijn) en 38 beschermde gebieden (onder de Habitatrichtlijn) geselecteerd om deel uit te maken van het Natura 2000-netwerk (65% van Vlaanderen) Picardie zit met 48 Natura 2000-sites (goed voor 918 km² of 4,7 % van de regio) Nord-Pas de Calais 32 beschermde natuurgebieden onder de habitatrichtlijn en 10 beschermde gebieden voor het behoud van de vogelstand. Slechts 2,7 % van deze regio maakt deel uit van Natura 2000. De regio Champagne-Ardenne onderscheidt zich van de andere Franse regio's: meer dan 12 % van het gebied, 3.108 km², behoort tot het Natura 2000-netwerk. In de regio zijn 86 sites geklasseerd als beschermde gebieden onder de Vogelrichtlijn en 15 bescherme natuurgebieden voor de Habitatrichtlijn

Beschermde gebieden 







1

Er bestaan ook andere initiatieven om de biodiversiteit en de natuurlijke hulpbronnen te beschermen, met name via nationale en lokale beleidslijnen ter bescherming van natuurgebieden.  In Frankrijk zijn de Parcs naturels regionaux, de regionale natuurparken, opgericht om grote, bewoonde landelijke gebieden te beschermen en optimaal te beheren. De gebieden die geclassificeerd staan als Park naturel régional zijn hoofdzakelijk landelijk van aard met landschappen, natuurlijke omgevingen en cultureel erfgoed van hoge kwaliteit, maar met een fragiel evenwicht. Frankrijk telt 48 dergelijke regionale natuurparken, waarvan vier in de samenwerkingszone (in aanmerking komende)1: het Parc naturel régional des Caps Marais d’Opale, het Parc naturel régional Scarpe-Escaut, het Parc naturel régional de l’Avesnois en het Parc naturel régional des Ardennes. Drie van die parken liggen langs de Frans-Belgische grens. In België bestaat de rol van het natuurpark erin het (natuurlijk, cultureel en onroerend) erfgoed te beschermen en tegelijk ook het welzijn van de bevolking en de economische ontwikkeling van de regio te garanderen. Vlaanderen telt zeventien Regionale Landschappen. Wallonië telt negen natuurparken, waarvan er zeven in de samenwerkingszone liggen. Drie ervan liggen langs de Frans-Belgische grens. Het Parc naturel transfrontalier du Hainaut of het Grensoverschrijdende natuurpark van Henegouwen brengt twee gebieden met vergelijkbare geografische kenmerken samen, namelijk het Parc naturel régional Scarpe-Escaut in Frankrijk en het Parc naturel des Plaines de l’Escaut in België. Momenteel overweegt het grensoverschrijdende natuurpark van Henegouwen de mogelijkheid om zich een eigen juridische structuur toe te kennen Bron: Carte des parcs de la Fédération des Parcs Naturels Régionaux de France (http://www.parcsnaturels-regionaux.tm.fr/fr/decouvrir/parcs.asp)


December 2013

Pagina 16



Bossen Het gebied is ook vrij bebost: een kwart ervan bestaat uit bossen en natuurreservaten. Het Waalse gebied bestaat zelfs voor een derde (5.161 km² in 2009) uit bossen en natuurreservaten. Daarmee is Wallonië de meest bosrijke regio in de samenwerkingszone. Druk en fragmentatie Hoewel er heel wat regelgevende instrumenten bestaan om de biodiversiteit te vrijwaren en op te waarderen, staan veel regionale natuurlijke leefomgevingen in het grensoverschrijdende gebied onder grote menselijke druk; iets wat alle grensoverschrijdende regio’s gemeen hebben. Die druk is voornamelijk te wijten aan de hoge bevolkingsdichtheid, aan de trend om buiten de stad te gaan wonen, de groeiende ontwikkeling van de infrastructuur (wegen- en spoorwegennet, enz.), aan de ontwikkeling van het toerisme (in het bijzonder in de kuststreek), aan intensieve landbouwactiviteiten of ook aan het intensiever worden van de bosexploitatie. Het resultaat is een grote versnippering van de natuurlijke ruimten die hun ecologische functionaliteiten bedreigt, de risico’s van een onherroepelijk verlies aan biodiversiteit, en de verstoring van de biologische (grensoverschrijdende) continuïteit. Daarom is de gemeenschappelijke bescherming, het beheer en de opwaardering van de rijkdommen van het natuurlijke erfgoed van kapitaal belang in het grensoverschrijdende gebied; met name in termen van coherente interventiekeuzes die aan weerszijden van de grens worden gemaakt. Grensoverschrijdende transversale uitdaging: de ecologische afstemming De grensoverschrijdende samenwerking is de sleutel tot behoud van de biodiversiteit en voornamelijk van de grensoverschrijdende ecologische continuiteit. Sommige grensoverschrijdende biologische gehelen worden ook reeds gemeenschappelijk beheerd door grensoverschrijdende entiteiten (bv. Het natuurpark der Scheldevlakte en het ‘Parc régional Scarpe-Escaut’), maar deze beschermde zones zijn nog niet voldoende om een bescherming te verzekeren en de druk veroorzaakt door de fragmentatie van de landschappen te compenseren. 3.2

Dimensie 'Water'

Het grondwater en oppervlaktewater van de samenwerkingszone bevinden zich nog niet in een « goede ecologische en chemische staat » zoals door de water-kaderrichtlijn vereist tegen 2015. Wat het waterverbruik en -beheer betreft, bengelt de samenwerkingszone onder het Europese gemiddelde van ongeveer 265 liter per inwoner per dag. De kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater De kwaliteit van het oppervlaktewater in de grond is tweeledig. Aan de ene kant verbeterde de kwaliteit van sommige waterlopen duidelijk dankzij een daling van de industriële verontreiniging en een verbetering van de capaciteit en het rendement van de


December 2013

Pagina 17



waterzuiveringsstations. Aan de andere kant vraagt de zuivering (van metalen en andere giftige lozingen) nog veel tijd en zware investeringen. Talrijke waterlopen, vooral de kleinste, blijven kwetsbaar voor nitraatverontreiniging en verontreiniging met pesticiden die door de intensieve landbouwpraktijken veroorzaakt wordt, door afvallozingen van de huishoudens – met name door fosfaten die eutrofiëring en een verlies aan biodiversiteit met zich meebrengen – evenals andere stikstofhoudende of organische stoffen (bv. in het Scheldebekken en het Beneden-Scheldebekken en de benedenbekkens van de Samber en de benedenloop van de Maas). Globaal gesproken is de kwaliteit van het kustwater, het zwem- of schelpdierenwater verbeterd. Toch worden er nog elk jaar bepaalde verontreinigingen vastgesteld. De Noordzee wordt onder meer vervuild door zware metalen en pcb’s. Bovendien is het risico op verontreiniging van de zee (incidenteel of langdurig) altijd aanwezig door de sterke groei van het zeevaartverkeer op de Noordzee en in het Kanaal. Dankzij de overvloedige en regelmatige regenval en de ondergrond waar zich doorgaans makkelijk waterhoudende lagen vormen, beschikt de samenwerkingszone over een aanzienlijke grondwatervoorraad. Die wordt hoofdzakelijk aangewend voor de productie en distributie van drinkwater. De kwaliteit van dat grondwater is vaak aangetast door vervuiling afkomstig van industrieel, landbouwkundig en huishoudelijk afvalwater, het overmatige gebruik van stikstofhoudende meststoffen en het gebruik van ongeschikte pesticiden : 

 



In Champagne-Ardenne kunnen we voor slechts 17 (op de 40 aanwezige) grondwaterreservoirs in de regio hopen dat het water in kwalitatief goede staat zal zijn tegen 2015. Voor de 23 overige waterreservoirs is de termijn uitgesteld tot 2021 of 2027. In Vlaanderen bevond geen enkele van de 202 oppervlaktewaterreservoirs zich in (potentieel) goede ecologische staat tussen 2005-2007 en minder dan de helft bevond zich in goede chemische staat. Voor het bekken Artois-Picardie zijn de doelstellingen van maximum 40 en 50mg/l nitraatgehalte slechts voor 23 punten op 117 behaald voor de ondergrondse watermassa’s in 2012. Voor oppervlaktewater overschrijden 6 watermassa’s op 30 met 6 punten de maximumwaarde van 40mg/l en bevinden ze zich hiermee in het 90ste percentiel. De globale analyse van het bekken wijst op een langzame en algemene toename van de nitraatgehaltes in het ondergrondse water en op sterk afwisselende concentraties ervan in het oppervlaktewater (zonder noemenswaardige evolutie). In Wallonië is 60 % van het grondwater in goede staat (op 33 grondwaterreservoirs), voornamelijk in het zuiden van de regio. Tegen 2015 zal de verwachte verbetering komen van drie grondwaterreservoirs in de stroomgebiedsdistricten van de Maas en de Schelde. Wat de oppervlaktewateren betreft, is 32% in goede staat (op 354 grondwaterreservoirs). De grondwaterreservoirs in slechte staat bevinden zich in zones waar de druk van de menselijke activiteiten op de wateren veel groter is (intensieve landbouw, dichtbevolkt woongebied en sterk geconcentreerde industriële activiteiten). Het is de bedoeling om tegen 2015 een verbetering vast te stellen voor de stroomgebiedsdistricten van de Maas, de Rijn en de Seine, terwijl de verbetering voor de Schelde na 2015 moet volgen.


December 2013

Pagina 18



Waterverbruik In Wallonië daalt het gemiddeld verbruik van leidingwater sinds 2004: in 2010 bedroeg het verbruik nog 126 liter per inwoner en per dag, tegenover 134,4 liter in 2004. In Vlaanderen is het verbruik van leidingwater tussen 2000 en 2010 langzaam gedaald met ongeveer 5 %. In Nord-Pas de Calais is het verbruik constant gebleven. In 2003 bedroeg het ongeveer 120 liter per inwoner. Grensoverschrijdende transversale uitdaging: het gemeenschappelijke beheer van het water De ontwikkeling van menselijke activiteiten heeft het watermilieu in belangrijke mate gewijzigd en op de proef gesteld. Een goed waterbeheer is daarom belangrijk om te waken over de kwaliteit, de toegankelijkheid en de hoeveelheid water. 3.3

Dimensie 'Bodems'

Die vervuilde sites vormen niet alleen een risico voor het milieu en de gezondheid, maar zetten een rem op de economische heropleving van de grensoverschrijdende samenwerkingszone. De sanering van de sites is van primordiaal belang terwijl er in de samenwerkingszone een grote diversiteit is met betrekking tot de bodemsanering. Verontreiniging en sanering van de bodems De industriële activiteiten die tot het begin van de 20ste eeuw hebben bijgedragen tot de industriële bloei van de Europese regio's (cokesfabrieken, metaalnijverheid, kolenmijnen ...) hebben talrijke vervuilde (zware metalen, cyaniden ...) sites achtergelaten. In de samenwerkingszone liggen de vervuilde sites gegroepeerd rond industriële gebieden: Gent, Rijsel, Roubaix, Valenciennes, Bergen en Charleroi. In het grensoverschrijdende gebied, met name in de valleien van de Oise, de Aisne en de Thérain, in het vroegere Franse mijnbekken, en in Henegouwen, werd een groot aantal vervuilde terreinen geïnventariseerd. Deze vervuilde terreinen zijn onder andere oude stortplaatsen of industrieterreinen. De verontreiniging van de bodem is verder ook te wijten aan intensieve landbouwpraktijken, met name door het aanzienlijk gebruik van pesticiden. Het Vlaamse Gewest was de eerste regio in Europa die beschikte over een specifiek wetgevend instrument (decreet sinds 1995) met betrekking tot de bodemproblematiek. Daarmee is die regio wereldwijd een voorbeeld van doeltreffend bodembeheer. In 2009 trad ook in Wallonië een decreet inzake het bodembeheer in werking. Aan Franse kant bestaat er geen enkele specifieke tekst met betrekking tot de problematiek van de vervuilde sites en bodems. Dit verklaart de verschillen tussen de regio’s van de samenwerkingszone op gebied van sanering van de bodems.


December 2013

Pagina 19



Hoewel de opruimacties reeds werden goedgekeurd, telt het grensoverschrijdende gebied nog talrijke verlaten industrieterreinen, slakkenbergen en oude steenkolenbekkens. De reconversie-inspanningen moeten dus voortgezet worden, hoofdzakelijk in Henegouwen, in West- en Oost-Vlaanderen, in Nord-Pas de Calais en in de Ardennen. Erosie Erosie en de kans op bodemverzakkingen en modderstromen behoren ook tot de grote problemen van het grensoverschrijdende gebied. In de kuststreek is erosie natuurlijk te wijten aan de zee, maar ze wordt verergerd omdat de kust steeds kunstmatiger gemaakt wordt voor toeristische doeleinden. De risico’s op aardverschuivingen en terreinverzakkingen zijn voornamelijk te vinden in de oude krijtsteengroeven, mijnen (bv. in de regio Nord-Pas de Calais), of gangen gegraven tijdens de militaire conflicten van vroeger. Bovendien verminderen de intensieve landbouwpraktijken de doordringbaarheid van de bodem wat tot modderstromen kan leiden. Grensoverschrijdende transversale uitdaging: het gemeenschappelijke beheer van de bodems Het beheer van de ruimte, het opruimen van oude verlaten industrieterreinen, slakkenbergen en oude steenkolenbekkens, de risico’s op erosie, bodemverzakking en bodemverontreiniging zijn allemaal belangrijke onderwerpen aan weerszijden van de grens. Het behoud van de bodems in de grensstreek is eveneens een belangrijk thema. Om al deze bodemproblemen op een samenhangende manier te behandelen, moeten de grensoverschrijdende entiteiten hun inspanningen coördineren. 3.4

Dimensie 'Lucht'

Hoewel bepaalde natuurlijke fenomenen een rol spelen in luchtvervuiling (de natuurlijke uitstoot van methaan bijvoorbeeld), is luchtvervuiling hoofdzakelijk te wijten aan menselijke activiteiten, zoals wegen luchtvervoer (van goederen en personen), afval van energieproductie en -consumptie (verwarmingssystemen), industrie en landbouw. Bepaalde regio's leven de Europese richtlijn 1999/30/EG niet na (frequente verontreinigingspieken). Luchtkwaliteit De regio's hebben programma's opgezet om luchtvervuiling te voorkomen en te verminderen via regionale lucht-/klimaatplannen.. Elk land heeft ook interregionale maatregelen ingevoerd. In België is er de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu IRCEL, een orgaan dat in realtime informatie verschaft over de luchtkwaliteit in België. In Frankrijk verspreidt het interregionale platform ESMERALDA (EtudeS Multi RégionALes De l’Atmosphère) dagelijks informatie over de luchtkwaliteit via kaarten en voorspellingen voor zes regio's in het noorden van Frankrijk. De luchtkwaliteit is doorgaans minder goed in de grote steden (Lille, Gent, Charleroi), door de hoge bevolkingsdichtheid, het industriële weefsel en het uitgebreidere wegennet. De


December 2013

Pagina 20



gemiddelde concentraties van bepaalde vervuilende stoffen kunnen hoger uitvallen in zones met veel wegverkeer. Dat is bijvoorbeeld het geval in Nord-Pas-de-Calais voor stikstofdioxide (NO2). De concentratie van andere vervuilende stoffen, zoals van de zwevende deeltjes, wordt ook bepaald door de volgende factoren: de seizoenen (meer zwevende deeltjes tijdens de warme maanden), wind (erosie, resuspensie), regen ("reiniging" van de lucht en de bodem) en de bodembedekking (vegetatie, verstedelijkte oppervlakte ...). Zacht verkeer In Frankrijk hebben de drie regio’s van de samenwerkingszone regionale plannen voor fietsroutes en groene wegen (“Schémas Régionaux des véloroutes et voies vertes”) doorgevoerd. De groene wegen zijn vrijliggende wegen (in eigen bedding), terwijl de fietsroutes een combinatie zijn van beveiligde wegen en vrijliggende wegen. Beide categorieën fietsvoorzieningen beantwoorden aan een bestek dat opgesteld werd op nationaal niveau. De realisatie van deze voorzieningen past in een nationaal richtplan dat op termijn in meer dan 26.500 km aan fietswegen voorziet. In juli 2010 was 8.660 km aangelegd of in de afwerkingsfase. In Wallonië is RAVeL het voornaamste netwerk voor fiets- en wandelverkeer. Het bestaat uit meer dan 1.000 kilometer aan wegen die voorbehouden zijn voor trage gebruikers (voetgangers, fietsers, personen met beperkte mobiliteit, skaters en paardrijders). Ook in Vlaanderen werden meerdere initiatieven genomen. De “knooppunten” tekenen een bijzonder groot aantal fietsroutes uit in heel Vlaanderen en vertegenwoordigen ongeveer 12.500 km. Een “Lange Afstand Fietsroute” loopt doorheen de vijf Vlaamse provincies. Grensoverschrijdende transversale uitdaging: de bewaking van de luchtkwaliteit Buiten de problematiek van de klimaatverandering, moet de luchtkwaliteit in het grensoverschrijdende gebied blijvend in het oog worden gehouden. Hoewel de emissie van atmosferische polluenten zoals microdeeltjes, zuurvormende stoffen (SO2, NOx, NH3) of sporenelementen van zware metalen (Pb, Hg, Cd, As, enz.) de laatste jaren globaal genomen verminderde, blijven enkele geïsoleerde verontreinigingen toch nog zorgwekkend (bv. de ozonconcentratie in de kuststreek of in de provincie Luxemburg, of de uitstoot van NOx door het transport, enz.). De luchtkwaliteit is een milieuthema waarmee men rekening zou moeten houden bij de economische ontwikkeling van het grensoverschrijdende gebied. 3.5


De regio's van de samenwerkingszone stoten in totaal meer dan 200 miljoen ton BKG's per jaar uit. De regio's onderscheiden zich niet alleen door hun totale uitstoot, maar ook door de uitstoot per sector. Hernieuwbare energie vormt slechts een klein aandeel in de energieproductie binnen de samenwerkingszone, waar gas, aardolie en steenkool nog steeds toonaangevend zijn.


December 2013

Pagina 21



Uitstoot van BKG's In elke regio werden klimaatplannen opgesteld om de strijd aan te binden met klimaatverandering en om de Europese, nationale en regionale doelstellingen te halen. Ook al kennen bepaalde sectoren, zoals industrie en landbouw, in de meeste regio's een dalende uitstoot (daling met 17 % voor de verwerkende nijverheid en 27 % voor de landbouw in Nord-Pas de Calais tussen 1990 en 2010 bijvoorbeeld), toch blijft de uitstoot in andere sectoren voortdurend stijgen, zoals in de transportsector bijvoorbeeld (stijging met 43 % in Wallonië tussen 1990 en 2010 bijvoorbeeld). De regio's van de samenwerkingszone zouden die sectoren van dichtbij moeten opvolgen. Vlaanderen is met meer dan 80 miljoen ton CO2 (in 2010) de koploper op vlak van BKGuitstoot binnen de samenwerkingszone. De uitstoot van BKG's is al sterk gedaald in Wallonië tussen 1990 en 2005 (-21,4 %). Sinds 1990 is de uitstoot van BKG's in Nord-Pas de Calais lichtjes gedaald en bedroeg de uitstoot van CO2-equivalent 44 miljoen ton in 2008. In picardie, stond de teller voor de BKG-uitstoot op 14,1 miljoen ton CO2equivalent in 2007. De regio Champagne-Ardenne heeft in 2008 13,6 miljoen ton CO2 uitgestoten, wat neerkomt op 10 ton per inwoner. In tegenstelling tot andere regio's is de transportsector de sector met de hoogste CO2 uitstoot (31% in 2008). Hernieuwbare energiebronnen We noteren een grote diversiteit tussen de 5 regio’s met betrekking tot de productie van hernieuwbare énergie. In 2008 kwam 14,5 % van de eindconsumptie in Champagne-Ardenne voort uit hernieuwbare energie. Daarmee behaalde de regio de beste prestatie van de samenwerkingszone. Deze regio heeft heel wat troeven voor de productie van hernieuwbare energie, dankzij de gunstige geologische en hydrogeologische ligging. Dat verklaart waarom waterkracht, goed voor 78 % van de totale opgewekte hernieuwbare energie, de primaire bron van elektriciteit in deze regio is. In Vlaanderen, waar in 2010 de productie van hernieuwbare energie 3,5 % van de totale energieproductie omvat, vertegenwoordigt biomassa de belangrijkste bron van hernieuwbare energie. Dat neemt niet weg dat de installatie van zonnepanelen en windmolens het aandeel hernieuwbare energie uit die bronnen heeft opgekrikt van 17 % in 2009 naar 35 % in 2011. Voor Wallonië krijgen we een gelijkaardig beeld op vlak van productie van hernieuwbare energie (3,4 % in 2010). Net als in Vlaanderen vormt biomassa in Wallonië de belangrijkste bron van hernieuwbare energie; meer dan de helft van de hernieuwbare energie wordt op die manier geproduceerd. Het aandeel van windenergie is sinds 2009 met 67 % gestegen. Samen met waterenergie vormt het 30 % van de hernieuwbare energie in Wallonië. In 2008 lag dat cijfer in Picardie een beetje hoger namelijk 4,6%, en 1,9% in Nord-Pas de Calais . Het begrip hernieuwbare energie wordt in Picardie traditioneel ,geassocieerd met


December 2013

Pagina 22



bio-energie, hoewel andere hernieuwbare energiebronnen zoals zonne-energie of windenergie ook in de lift zitten. Grensoverschrijdende transversale uitdaging: een globale uitdaging De klimaatverandering is een problematiek die een globale actie vereist en waarvoor de staten zich geëngageerd hebben hun uitstoot van BKG's te verminderen. De regionale acties in deze zin helpen de staten bij het verwezenlijken van hun internationale verbintenissen. 3.6


In de samenwerkingszone zijn er ook verschillen in sortering van afval en selectieve afvalophaling. In bepaalde regio's zijn die praktijken al goed verankerd, terwijl andere regio’s dit nog aan het invoeren zijn Natuurlijke risico's vormen een belangrijke uitdaging in de samenwerkingszone. Overstromingen zijn het vaakst voorkomende risico wegens de verstedelijking in bepaalde overstromingsgebieden. Die risico's vertalen zich hoofdzakelijk in overstromingen van laagvlaktes, met rivieren die buiten hun oevers treden en overstromingen aan de kust. Het risico op overstromingen is een belangrijke uitdaging voor de samenwerkingszone omwille van de kanalen en rivieren die erdoor stromen. Er zijn ook technologische risico's. Afval In 2008 heeft de samenwerkingszone meer dan 10.000 kiloton gemeentelijk afval geproduceerd. Dat is gemiddeld 640 kg afval per persoon per jaar. Nord-Pas de Calais en Vlaanderen produceren het meeste afval. In 2008 produceerden ze respectievelijk 3.495 en 3.030 kiloton afval. In 2008 werd in Wallonië 1.602 kiloton huishoudelijk afval opgehaald. Dat cijfer ligt hoger in van Picardie (1.798 kiloton). De regio Champagne-Ardenne heeft in 2008 met zijn 904 kiloton het minste afval geproduceerd binnen de samenwerkingszone. Die verschillen zijn toe te schrijven aan de bevolkingsomvang, de hoeveelheid en de soort economische activiteiten, het consumptiegedrag en het huidige beleid inzake preventie en beheer in elk van de regio's. Wat afvalverwerking betreft, hebben bepaalde grensoverschrijdende gebieden dankzij performante terugwinnings- en recyclagesystemen hun terugwinnings- of recyclagepercentage voor afval in de afgelopen jaren kunnen opkrikken. Het recyclagepercentage voor huishoudelijk afval is het hoogst in Vlaanderen, in 2011 werd daar 70 % van het huishoudelijk afval gerecycleerd: 45 % van het afval ging naar recyclagecentra, 21 % was bestemd voor compostering of gisting, 2 % voor voorbehandeling (drogen om stoffen te scheiden) en 2 % voor hergebruik. Het recyclagepercentage lag in 2009 wat lager in Wallonië: 66 % van het gemeentelijk afval ging naar recyclage-, composterings- of biomethanisatiecentra. De terugwinningspercentages voor de Franse regio's waren lager voor Nord-Pas de Calais (64 % in 2010) en ChampagneArdenne (52,5 % in 2010) en aanzienlijk lager voor Picardie (31 % in 2010). De regio's verwerken niet altijd zelf het afval dat ze produceren: Nord-Pas de Calais heeft in 2005


December 2013

Pagina 23



ongeveer 105 kiloton afval uitgevoerd, waarvan meer dan 70 % naar verwerkingscentra aan de andere kant van de grens, in België. Lawaai De verkeersinfrastructuren vertegenwoordigen één van de belangrijkste bronnen van geluidshinder, aan de rand van de autowegen en de luchthavens die gevoelige zones vormen waartegen sommige bevolkingsgroepen bestand moeten zijn. Natuurlijke en technologische risico's Er kunnen vier soorten grote risico’s onderscheiden worden in het grensoverschrijdende gebied: risico’s verbonden aan het wijzigen van de kustlijn, overstromingen van de zee of door rivieren die buiten hun oevers treden, industriële risico’s en nucleaire risico’s. De gevolgen van deze risico’s zijn uiteraard over de grenzen heen voelbaar en verdienen dus een analyse en gemeenschappelijke actieplannen bij alle betrokken partijen, aan weerszijden van de grens. Experts zijn erover akkoord dat de klimaatsopwarming in de komende decennia tot een stijging van het zeepeil zal leiden wat de risico’s van erosie der kustlijn en van overstroming zal accentueren, aldus de risico’s waaraan mens en goed blootgesteld zijn vergrotend. Overstromingen zijn het vaakst voorkomende risico wegens de verstedelijking in bepaalde overstromingsgebieden. De overstromingen van laagvlaktes zijn zorgwekkend en kunnen aanzienlijke materiële schade veroorzaken wanneer de gebieden vrij lang onder water blijven staan en ze dichtbevolkt zijn. Rivieren en gebieden met een risico op overstromingen zijn: de Samber, de Leie, de Aa, de Liane, de Canche, de Elnon, de Scheldevallei, de Val de Verne, de vlakte van de Haine, de Aisne, de Oise, de bekkens van de Somme, de Authie, de Bresle en het Ijzerbekken. De zeeoverstromingen raken vooral de lagere kuststreken: inhammen en polders. Infrastructuur en constructies worden blootgesteld aan een opkomende zee, wat leidt tot hun verdwijning. Het beheren van een beheerste terugtrekking van de menselijke activiteiten aan de kust en de schadeloosstelling van de eigenaars zijn gemeenschappelijke, zware en complexe grensoverschrijdende thema’s. Wat de overstromingen in de polders betreft, is de regio Noordzee gevoelig aan overstromingen vanuit zee. Deze gevoeligheid is te wijten aan de stijging van het zeeniveau als gevolg van de klimaatopwarming. Bijna 30 % van de Opaalkust loopt overstromingsrisico. De samenwerkingszone omvat 287 risicovolle industriële bedrijven (Seveso-sites hoge en lage drempels met een hoge concentratie in het noordwesten van de regio Nord-Pas de Calais, in de Oise, Marne, Henegouwen en Oost-Vlaanderen (regio Gent). Seveso-sites liggen doorgaans dicht bij agglomeraties en/of industriële centra (zoals Rijsel, Gent, Charleroi en de haven van Duinkerke) en langs bevaarbare waterwegen: Charleroi-Luik (langs de Samber en de Maas) en Charleroi-Antwerpen (kanaal Charleroi-Brussel). Omwille van hun belangrijkste industriële activiteit, beschikken de provincies van West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen, Henegouwen en het departement Nord over een groter aantal geklasseerde Seveso-inrichtingen dan de andere regio's van de samenwerkingszone


December 2013

Pagina 24



De twee nucleaire centrales (Gravelines en Chooz) en een Instituut voor radioactieve elementen (Fleurus) vormen een nucleair risico voor het hele grensoverschrijdende gebied en zelfs daarbuiten. Grensoverschrijdende transversale uitdaging: het risicobeheer Aangezien de industriële en natuur risico’s en hun eventuele gevolgen vergelijkbaar zijn aan beide kanten van de grens, kan het uitwisselen van ervaringen en een gemeenschappelijk beheer van deze risico’s een belangrijk thema vormen voor het grensoverschrijdende gebied. Het risicobeheer moet worden georganiseerd op het niveau van de preventie en de gecoördineerde preventie van de nooddiensten in geval van rampen. 3.7

Dimensie 'Landschappen'

In het grensoverschrijdende gebied wordt de bodem hoofdzakelijk ingenomen door landbouw of wouden, maar het ligt ook bezaaid met stedelijke gebieden en gebieden in economische ontwikkeling, die altijd meer ruimte zoeken. Het grensoverschrijdende gebied biedt een grote verscheidenheid aan landschappen, die temaken heeft met de rijkdom van het natuurlijke erfgoed. Plattelandszones Het landschap van de samenwerkingszone staat hoofdzakelijk in het teken van de landbouwactiviteiten met een oppervlakte cultuurgrond (OCG) die 62 % van de totale oppervlakte uitmaakt. Dat cijfer is iets hoger dan het Belgische (52 %) en het Franse gemiddelde (54 %). Tweederde van de hele samenwerkingszone bestaat uit landbouwgrond. Hiervan dient slechts een bijzonder klein percentage voor biolandbouw. Vooral Wallonië zet daarop in (in 2011 diende 6,9 % van de OGC voor biologische landbouw), in vergelijking met de andere regio's van de samenwerkingszone die rond of onder de 1% schommelen (1 % in Vlaanderen en Champagne-Ardenne, 0,7 % in Nord-Pas de Calais en 0,5 % in Picardie). Stedelijke zones Hoewel de verstedelijkte gebieden slechts goed zijn voor 13 % van de totale oppervlakte van de samenwerkingszone, blijven ze wel uitbreiden (op hetzelfde ritme als op nationaal niveau) en zetten ze het milieu onder druk. De verstedelijking zou aanzienlijke gevolgen met zich mee kunnen brengen, zoals het verlies van natuurlijke en landbouwkundige hulpbronnen, bodemafdichting, verhoogd risico op overstromingen of horizonvervuiling. De verstedelijking laat zich sterker voelen in bepaalde domeinen waar de afgelopen jaren belangrijke werken zijn uitgevoerd. Denken we bijvoorbeeld aan het wegennet en het spoorwegnet waarvan de oppervlakte in tien jaar tijd is verdubbeld. Er bestaan verschillen tussen de landschappen en de bevolkingsdichtheden in de samenwerkingszone. Zo vinden we enerzijds meer verstedelijkte regio's, zoals Vlaanderen, met een bevolkingsdichtheid van 436 inwoners per km2 in Oost- Vlaanderen en van 372


December 2013

Pagina 25



per km2 in West-Vlaanderen, en Nord-Pas de Calais, dat dichtbevolkt en sterk verstedelijkt is, met 450 inwonders per km2 in het departement Nord. Anderzijds bestaan er ook meer landelijke grensoverschrijdende regio's, zoals het zuidoosten van de samenwerkingszone. Deze regio bestaat nog grotendeels uit landbouwgrond en natuurgebieden en heeft de laagste bevolkingsdichtheid van de zone (54,1 inwoners per km2 voor het departement Ardennes en 61,1 voor de provincie Luxemburg). Landschap Hoewel het eveneens talrijke alledaagse landschappen en omgevingen kent, vertegenwoordigt het natuurlijk kader van dit grensoverschrijdende gebied een ruimer geheel van zeer hoge kwaliteit (natuurparken, het netwerk Natura 2000, kusten poldergebieden, agrarische gebieden, enz.). Nochtans bestaat het risico dat de landschappen aan hun specifieke bestemming onttrokken worden door de druk van het urbanisme, intensieve landbouwpraktijken en de groeiende ontwikkeling van de infrastructuur (voor wegen, spoorwegen, elektriciteit, enz.). Grensoverschrijdende transversale uitdaging: de landschapseenheden Ondanks hun grote diversiteit, bestaan er aan weerszijde van de grens toch continuïteiten wat betreft de eenheid in de landschappen. (bv. de wouden in de Belgische en Franse Ardennen). Daarom zijn een gemeenschappelijk beheer van deze landschappen en het uitwisselen van ervaringen voor hun behoud een belangrijk thema in het grensoverschrijdende gebied. 3.8


De samenwerkingszone beschikt over een rijk en gevarieerd cultureel en archeologisch erfgoed dat het gemengde karakter weerspiegelt van de regio's waaruit deze bestaat. Dit kwetsbare erfgoed kan snel veranderen en de bescherming ervan kan in verband worden gebracht met de bescherming van het natuurlijke erfgoed en de landschappen. Cultureel erfgoed De samenwerkingszone beschikt over een belangrijk historisch erfgoed dat vaak wordt aangehaald en wordt beschermd door de diensten van de staat of de regio's. In Champagne-Ardenne tellen we honderden beschermde monumenten. In Vlaanderen en Wallonië worden lijsten van het erfgoed opgesteld en we tellen tientallen geklasseerde monumenten in het Belgische gedeelte van de samenwerkingszone. Dit erfgoed blijft gevoelig en het wordt blootgesteld aan spanningen zoals die van het toerisme, temeer daar de toeristische aantrekkelijkheid van de zone zich sterk heeft geïntensifieerd de voorbije jaren met de opkomst van nieuwe producten gekoppeld aan het culturele toerisme (Louvre-Lens), het erfgoed (UNESCO-klassering van de mijnbouw) en de geschiedenis (sites van de Eerste Wereldoorlog). Dit fenomeen is een troef voor de bescherming van het erfgoed dat kan genieten van inkomsten bestemd voor de


December 2013

Pagina 26



bescherming van het erfgoed, maar het kan ook een bron van vernietiging zijn wanneer het toerisme niet wordt beheerd en gecontroleerd. Archeologisch erfgoed Het is onmogelijk om precieze gegevens te hebben over het archeologische erfgoed aangezien dit nog moet worden ontdekt. De onbekendheid van het archeologische erfgoed is ook de bron van zijn kwetsbaarheid. Het kan het voorwerp vormen van illegale onderzoeken of onvrijwillig worden beschadigd door banale werken. De opstelling van wetgevingen om aanvallen op het archeologische erfgoed te voorkomen bij de uitvoering van projecten is een gemeenschappelijk kenmerk met de officiële instanties van de samenwerkingszone. Opgravingen worden ook bijzonder goed begeleid door de verantwoordelijke diensten. Grensoverschrijdende transversale uitdaging: de opwaardering van het erfgoed Het behoud en opwaardering valorisatie van het erfgoed, een onmisbare troef van de samenwerkingszone, door sensibiliseringsacties aan beide kanten van de grens is een grensoverschrijdende uitdaging.


December 2013

Pagina 27



4. De documenten met strategische milieuoriëntaties In dit hoofdstuk wordt verwezen naar de belangrijkste documenten met strategische (internationale, nationale en regionale) milieuoriëntaties waaraan het Interreg V-programma wordt onderworpen. Deze oriëntaties kunnen internationale overeenkomsten, Europese richtlijnen, teksten van nationale wetten en andere plannen/documenten met milieustrategieën zijn. Gezien het grote aantal strategische oriëntaties, vindt u de volledige lijst in bijlage. In dit hoofdstuk overlopen we beknopt de belangrijkste uitdagingen en doelstellingen van de voornaamste strategische documenten. De evaluator heeft, in de mate van het mogelijke, rekening gehouden met de belangrijkste strategische oriëntaties bij zijn analyse van de milieueffecten. 4.1


De Europese richtlijnen 2009/147/EG 'Vogels' en 92/43/EG 'Habitats' vormen het ecologische Natura 2000-netwerk. Het behoud van de bijzondere fauna- en florasoorten en de bescherming van de ecologische verbindingen zijn twee assen om het behoud van de biodiversiteit in Europa te verzekeren. Het Natura 2000-netwerk is gebaseerd op de nationale beschermde gebieden. Volledige lijst van de internationale, communautaire en nationale oriëntaties in bijlage. 4.2

Dimensie 'Water'

De Europese waterkaderrichtlijn 2000/60/EG heeft als bedoeling een goede ecologische toestand te verkrijgen van het gronden oppervlaktewater. Het goede beheer van het water is zowel kwalitatief (preventie en vermindering van de verontreiniging) als kwantitatief (duurzaam verbruik). Dit wordt georganiseerd op het niveau van de stroomgebieden. Volledige lijst van de internationale, communautaire en nationale oriëntaties in bijlage. 4.3

Dimensie 'Bodems'

De Europese strategie ten voordele van de bodembescherming van 2006 stelt maatregelen voor die bestemd zijn om de bodems te beschermen en hun capaciteit te behouden om hun ecologische, economische, sociale en culturele functies te vervullen. De nationale wetgevingen vormen echter het structurerende juridische kader op het gebied van bodembescherming. Volledige lijst van de internationale, communautaire en nationale oriëntaties in bijlage.


December 2013

Pagina 29


4.4


Dimensie 'Lucht'

De richtlijn 96/62/EG met betrekking tot het beheer van de luchtkwaliteit is bedoeld om de luchtkwaliteit te verbeteren. Ze stimuleert de communicatie tussen de staten die nu op regionaal niveau allemaal een luchtkwaliteitsplan hebben dat bedoeld is om de luchtvervuilende stoffen te verminderen en hun emissie te verhinderen. Volledige lijst van de internationale, communautaire en nationale oriëntaties in bijlage. 4.5


Het Kyotoprotocol van 1997 verplicht de Europese staten doelstellingen te volgen voor de vermindering van hun uitstoot van broeikasgassen. De uitvoering van het protocol wordt vandaag nog voortgezet en alle regio's beschikken over een klimaatplan voor het in de praktijk brengen van de beoogde verminderingen. Volledige lijst van de internationale, communautaire en nationale oriëntaties in bijlage. 4.6


Er zijn talrijke documenten op alle niveaus om de levenskwaliteit van de bevolkingsgroepen en hun gezondheid te verzekeren. De kaderdocumenten zijn de richtlijn 96/82/EG 'Seveso' die het gevaar gekoppeld aan de industriële risico's beperkt door preventie en de organisatie van de nooddiensten en de richtlijn 2008/98/EG 'afvalkaderrichtlijn' ter bescherming van het milieu en de menselijke gezondheid door de preventie van de schadelijke effecten van de productie en het beheer van afval. Volledige lijst van de internationale, communautaire en nationale oriëntaties in bijlage. 4.7

Dimensie 'Landschap'

Het 'landschapsbeleid' neemt sinds 2000 een steeds belangrijkere plaats in met de Conventie van Firenze. De ruimtebeheerders hebben steeds meer interesse in het waardebehoud van de natuurlijke, stedelijke, landelijke en gemeenschappelijke (maar typisch voor één ruimte) of uitzonderlijke landschappen. Volledige lijst van de internationale, communautaire en nationale oriëntaties in bijlage. 4.8


De nationale wetgevingen omkaderen de bescherming van het al dan niet bebouwde culturele erfgoed en het archeologische erfgoed. Het behoud en het herstel van het menselijke erfgoed zijn de twee actieassen. Volledige lijst van de internationale, communautaire en nationale oriëntaties in bijlage.


December 2013

Pagina 30



5. Evaluatie van de effecten op het milieu en aanbevelingen We moeten herhalen dat de strategische milieuevaluatie de voornaamste waarschijnlijke effecten moet identificeren en dat deze oefening niet is bedoeld om evolutiescenario’s te formuleren. De evaluatie is gebaseerd op de kwalitatieve en kwantitatieve gegevens die beschikbaar zijn over de milieutoestand van de samenwerkingszone (voornamelijk op basis van de milieudiagnose) en over de formulering van de maatregelen van het programma. Alle prospectieve analyses van de resultaten van de onderzoeken gefinancierd door het programma en van de effecten van de evolutie van de economische activiteit gegenereerd door het programma zijn dus uitgesloten. De gegevens zijn niet voldoende nauwkeurig om de mogelijke effecten van deze beide factoren te evalueren. Om de potentiële milieueffecten van het programma (‘milieuscreening’) te bepalen, heeft de evaluator de 9 investeringsprioriteiten geanalyseerd in het licht van de acties van het programma met behulp van een zogenaamd ‘effectenrooster’. Zo zijn deze investeringsprioriteiten individueel onderworpen aan dit effectenrooster en dit voor elke milieudimensie. De reikwijdte van de milieueffecten op elk van deze dimensies is geëvalueerd aan de hand van criteria die worden gekarakteriseerd door vooraf opgestelde notaties (tabel 4). Tabel 4: Analysecriteria van het milieu-effectenrooster (Bron: ADE) Te hanteren criteria A. Effect intensiteit

Uitleg

en Wat is het effect van de meting op het milieu en in welke mate?

B. Waarschijnlijkheid

Wat is de kans dat het effect zich voordoet?

C. Duur

Verdwijnt het effect op het milieu mettertijd of is het blijvend?

D. Frequentie

Wat is de milieueffect?

E. Omkeerbaarheid

frequentie

van

het

Is het milieueffect omkeerbaar?

Kenmerken Zeer negatief Negatief Neutraal / geen effect Positief Zeer positief Heel waarschijnlijk (>60%) Waarschijnlijk Weinig waarschijnlijk (<40%) Blijvend Niet-blijvend / korte termijn Aanhoudend Frequent/Regelmatig voorkomend Weinig frequent/Weinig voorkomend Eenmalig Onomkeerbaar Omkeerbaar Grensoverschrijdend effect

F. Heeft het milieueffect betrekking op Grensoverschrijdend de volledige zone of is het effect Geen grensoverschrijdend karakter geografisch beperkt?


December 2013

Invoercode -+/+ ++ +++ ++ + B NB A F WF E NO O GO NGO

Pagina 31


Te hanteren criteria G. Situatie 0


Uitleg

Kenmerken Negatief effect Wat is de waarschijnlijke evolutie van het milieu zonder de implementatie Geen evolutie van het OP? Positief effect

Invoercode 0 +

 Het milieueffectenrooster beschikt bovendien over een kleurcode om het effect en de intensiteit van de effecten snel te identificeren. Geel wordt gebruikt wanneer het effect als ‘neutraal’ wordt beoordeeld, dat wil zeggen wanneer de maatregelen van het programma zowel positieve en negatieve gevolgen op het milieu hebben. In dit geval moet voorzichtigheid aan de dag worden gelegd omwille van het variabele karakter van de effecten. 



--

-



+/-



+



++

De evaluator heeft tevens een niet-uitputtende lijst van richtinggevende vragen opgesteld per milieudimensie (tabel 5) om de aard van de milieueffecten te bepalen. Deze lijst moet dienen als ondersteuning voor het gebruik van het milieueffectenrooster. Tabel 5: Niet-uitputtende lijst van de richtinggevende vragen om de aard van de effecten te bepalen (Bron: ADE) Milieuaspect

Vragen: Wat betreft het operationeel programma (OP)...

Biodiversiteit

Water

Bodem

Lucht Klimaatverandering

Bevolking volksgezondheid

&

Landschap Menselijk erfgoed


Beïnvloedt het OP habitats met een grote ecologische waarde of de groene infrastructuur? Hoe? (met name de Natura 2000 zones) Stopt, vertraagt of versnelt het OP de eventuele achteruitgang van de biodiversiteit? Biedt het OP de mogelijkheid om de verontreiniging van het oppervlaktewater en grondwater te verminderen of dreigt het in tegenstelling deze verontreiniging nog te verergeren? Biedt het OP de mogelijkheid om de waterbevoorradingszekerheid te vergroten en het waterverbruik te verminderen? Vergroot het OP het risico op overstromingen of droogte? Vertraagt of versnelt het OP het bestemmen of het meer artificieel maken van de gronden? Biedt het OP de mogelijkheid om de bodemerosie te vertragen. Biedt het OP de mogelijkheid om de bodemverontreiniging te verkleinen of zal het die in tegenstelling verergeren? Biedt het OP de mogelijkheid om rechtstreeks of onrechtstreeks luchtverontreiniging tegen te gaan of zal het die in tegenstelling doen toenemen? Biedt het OP de mogelijkheid om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan of zal het die nog vergroten? Biedt het OP de mogelijkheid om het energieverbruik te beperken en het gebruik van hernieuwbare energie te bevorderen? Dreigt het OP te zorgen voor een toename van de migratie en van de stedelijke druk? Is er een risico dat het OP een negatief effect heeft op de volksgezondheid? Kan het OP geluidsoverlast of geurhinder verminderen of zal het die verergeren? Dreigt het OP tot een toename van de afvalproductie te leiden? Doet het OP afbreuk aan de landschapsdiversiteit door maatregelen inzake ontwikkeling en transport? Draagt het OP bij aan de bescherming en het behoud van culturele monumenten ? Houdt het OP rekening met het belang van de bescherming van monumenten ?

December 2013

Pagina 32



De evaluator heeft ook aanbevelingen opgesteld in de vorm van correctieve maatregelen, alternatieven of voorwaarden om de potentiële negatieve effecten te verminderen. Er worden ook aanbevelingen gedaan voor de investeringsprioriteiten die positieve effecten hebben op het milieu om het potentieel van de beoogde maatregelen te verhogen, met name door het aangaan van synergieën met andere plannen/programma’s. Zo is elke analyse met betrekking tot de investeringsprioriteiten en transversale prioriteiten hierna als volgt gestructureerd:    

Korte herinnering van de inhoud van de investeringsprioriteit Bepaling van de aard en de kenmerken van de potentiële milieueffecten Milieueffectenrooster Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma


December 2013

Pagina 33


5.1


IP 1.b: Bevorderen van de investeringen in R&D en uitbouwen van verbanden en synergieën tussen ondernemingen, onderzoekscentra en opleidingscentra

Herhaling van de inhoud van de investeringsprioriteit PRIORITAIRE AS 1– Verbeteren en ondersteunen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van onderzoek en innovatie Specifieke doelstelling

Beschrijving van de soorten en voorbeelden van acties Grensoverschrijdende expertisecentra uitbouwen (onderzoekscentra/bedrijven/hoger onderwijs,...) door te steunen op de competentiepolen en de clusters

Meer duurzame samenwerkingsverbanden tot stand brengen tussen de overheid, bedrijfswereld en kennis- en onderzoekscentra op het vlak van de strategische sectoren en de sectoren met sterke complementariteit om het innovatiepotentieel van de zone duurzaam te versterken

De coördinatie bevorderen tussen de stakeholders van de onderzoekswereld (tussen disciplines en instellingen) door hen een aanbod te laten uitbouwen voor meer contacten tussen de wereld van het onderzoek en die van de innovatieve bedrijven - uitbouwen van een spin-offeffect gericht op de clusters, gebaseerd op de kennis en de knowhow van de kenniscentra enerzijds en van het bestaande industriële weefsel anderzijds De samenwerking gericht op de markt tussen de onderzoeks/bedrijvencentra aanmoedigen, door innovatietrajecten en/of nieuwe producten-diensten-toepassingen te ontwikkelen Het grensoverschrijdende netwerk tussen van stakeholders en infrastructuur uitbouwen waardoor de menselijke, intellectuele en materiële middelen gedeeld kunnen worden Ondersteunen van de grensoverschrijdende mobiliteit en de opleiding van onderzoekers, wetenschappers, studenten, werknemers... Ontwikkelen van vormingsacties, samenwerkingsacties tussen onderwijs/vormingsinstellingen binnen de innovatieve sectoren, de groene sectoren, de strategische sectoren en de sectoren met sterke complementariteit

De verspreiding van innovatie en goede praktijken aan beide kanten van de grens stimuleren en valoriseren op het vlak van de strategische sectoren en de sectoren met sterke complementariteit om te beantwoorden aan de behoeften van het algemeen belang van de gebieden

Stimuleren en opwaarderen van de innovatiecultuur om zo de concurrentiekracht te ondersteunen van de stakeholders uit de grensstreek door hen aan te moedigen om technologische innovatie op te nemen binnen de openbare, private sectoren, de onderzoekscentra en de onderwijs/vormingsinstellingen Bevorderen van het gebruik van nieuwe technologieën bijvoorbeeld door demonstratieprojecten, specifiek in de innovatieve sectoren, de ecologische sectoren, de strategische sectoren en de sectoren met sterke complementariteit. Ondersteunen van toegepast onderzoek en transsectoriële innovatie Grensoverschrijdend ondersteunen, bevorderen en opwaarderen van de grensoverschrijdende initiatieven op het vlak van sociale of milieugerelateerde innovatie bij de openbare sectoren, de private sectoren, de onderzoekscentra en de onderwijs-/vormingsinstellingen


December 2013

Pagina 34



Aard en kenmerken van de milieueffecten De milieu-impact van deze investeringsprioriteit zou bijzonder beperkt moeten zijn omwille van zijn aard (R&I). De potentiële effecten gekoppeld aan deze prioriteit, hoewel beperkt, zouden grotendeels positief moeten zijn. Bepaalde acties uitgevoerd in het kader van deze prioriteit hebben potentieel positieve effecten, zoals het gebruik van nieuwe technologieën in groene waardeketens/sectoren. Bovendien laten initiatieven met betrekking tot sociale innovatie een impact vermoeden die op lange termijn positief is voor de bevolking. De grensoverschrijdende netwerking of krachtenbundeling van actoren en uitrustingen is een factor die zou kunnen leiden tot besparingen op de gebruikte bronnen voor het uitvoeren van onderzoeken en een vermindering van de druk op bepaalde zones. Het potentiële effect op de kwaliteit van de lucht en het klimaat zou ook positief kunnen zijn indien het de mogelijkheid biedt om bepaalde verplaatsingen te verminderen door toegang te bieden tot uitrustingen die zich geografisch dichterbij (maar aan de andere kant van de grens) bevinden dan voorheen. Het zou negatief kunnen zijn indien dit, a contrario, leidt tot een stijging van de verplaatsingen in de samenwerkingszone en zich voornamelijk vertaalt door een toename van het gebruik van verontreinigende transportmiddelen zoals dit ook zou kunnen ontstaan door acties met betrekking tot grensoverschrijdende mobiliteit. Deze effecten zullen echter beperkt zijn gezien het beperkte aantal betrokken actoren. De bundeling kan ook negatieve, maar bijzonder lokale effecten hebben door de directe druk van de activiteiten te accentueren (plaatselijke verontreinigingen, toename van de afvalproductie, ...). Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze wel zou worden toegepast, zouden we een status quo vaststellen wat betreft de biodiversiteit, water, bodems, lucht en klimaat. De potentiële (positieve of negatieve) effecten op deze dimensies zouden immers beperkt zijn. De situatie zou negatief zijn voor de dimensie bevolking en gezondheid aangezien het programma een potentieel positief effect op deze dimensie zou hebben. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma De uitwisseling, coördinatie en het uitbouwen van een netwerk van actoren zal een positief effect hebben wanneer alle actoren het eens zijn over de toepassing ervan. De effecten van de goede praktijken op het milieu worden over het algemeen pas duidelijk wanneer ze worden toegepast door een groot aantal actoren, waardoor de verspreiding van de goede praktijken en het positieve effect op het milieu door de opgerichte synergieën tussen de verschillende acties kan worden verruimd. Het wordt ook aanbevolen om bij voorkeur onderzoeken naar de ‘groene’ technologieën te stimuleren en onderzoeken naar potentieel verontreinigende uitrustingen te beperken door gebruik te maken van ‘milieuselectiecriteria’.


December 2013

Pagina 35



De locatie van de onderzoeksuitrustingen die het voorwerp zullen uitmaken van de bundeling is belangrijk en moet op lange termijn worden overdacht om geen verhoogde druk te creëren voor het milieu, met name via de, zelfs minieme toename van de mobiliteit in de samenwerkingszone. Hiertoe zou het nuttig zijn om, in het kader van deze bundeling, de milieuvriendelijke transportmiddelen te stimuleren via een terugbetaling van de kosten gekoppeld aan dit type transport.    

Zoveel mogelijk R&D-actoren betrekken bij de oprichting van het netwerk ‘Milieuselectiecriteria’ toepassen Voor de bundeling die plaatsen selecteren waarvan de maximale opvangcapaciteit nog niet bereikt is Het gebruik van het openbaar vervoer ondersteunen bij de toepassing van acties die mobiliteit van de actoren vragen


December 2013

Pagina 36



Bevorderen van de investeringen in R&D en uitbouwen van verbanden en synergieën tussen ondernemingen, onderzoekscentra en opleidingscentra (IP 1.b) Typering van de potentiële effecten Milieuaspect

Biodiversiteit

Commentaar

Effect en intensiteit

Waarschij nlijkheid

Duur

Frequentie

Omkeerbaa rheid

Grensoverschrij dend karakter

Situatie 0

+/-

+

B

WF

NO

NGO

0 De mogelijke effecten zullen beperkt zijn omwille van de reikwijdte van deze prioriteit en zullen positief of negatief zijn naargelang van de uitgevoerde acties en de betrokken sectoren.

Water

+/-

+

NB

WF

O

GO

0

Bodem

+/-

+

NB

WF

O

NGO

0

Lucht

+/-

+++

NB

WF

O

GO

0

Klimaatverandering

+/-

+++

B

WF

O

GO

0

Bevolking & volksgezondheid

+

++

B

F

O

GO

-

Landschap

0

Geen verwachte effecten.

Menselijk erfgoed

0



December 2013

De potentiële impact van deze prioriteit kan positief zijn door initiatieven op het vlak van milieu-innovatie te stimuleren en wanneer ze tot een daling van de verplaatsingen leidt, of negatief in het andere geval. De initiatieven op het vlak van sociale innovatie zullen een positief effect hebben.

Pagina 37


5.2


IP 3.a: Bevorderen van de ondernemerszin, in het bijzonder door de economische exploitatie van nieuwe ideeën te stimuleren en de opzet van nieuwe bedrijven specifiek via bedrijvencentra

Herhaling van de inhoud van de investeringsprioriteit PRIORITAIRE AS 2 – Versterken van het concurrentievermogen van grensoverschrijdende sectoren van de kmo’s Specifieke doelstelling

Beschrijving van de soorten en voorbeelden van acties Ondersteunen van grensoverschrijdende sensibiliserings- en informatieacties rond ondernemerschap op het niveau van het samenwerkingsgebied of de grensoverschrijdende tewerkstellingszones door de netwerking te bevorderen bij startende en jonge bedrijven (bedrijvencentra,...) Grensoverschrijdend structureren van de toegang tot financiering voor de startende en jonge bedrijven en de ondernemer grensoverschrijdend begeleiden in zijn zoektocht naar financiering (advies, hulp,...) Adviseren en begeleiden van "jonge" bedrijven om hun "markt" potentieel langs de andere kant van de grens te ontwikkelen via o.a. de opwaardering en de opzet van gemeenschappelijke grensoverschrijdende instrumenten

De ondernemingszin ontwikkelen en versterken alsook startende en jonge ondernemingen stimuleren en begeleiden in de gehele grensoverschrijdende zone

Opwaarderen van het potentieel en versterken van de interventie- en innovatiecapaciteit en de toegang tot financiering van de bedrijven actief op sociaal en solidair vlak Bevorderen van een proactief beheer van de grensoverschrijdende tewerkstellingszones om zo de behoeften van nieuwe werkgevers op het vlak van opleiding te bepalen, te anticiperen en te beantwoorden. Uitwerken van grensoverschrijdende opleidingsinstrumenten die kunnen inspelen op de verwachtingen van jonge bedrijven Ondersteunen van opleidingsacties in innovatieve domeinen en domeinen met een sterk groeipotentieel. Ondersteunen van acties ter versterking van de beheerscapaciteit van de ondernemers en de stakeholders binnen de sociale en solidaire economie (vorming, professionalisering van de sector, ...)

Aard en kenmerken van de milieueffecten Deze prioriteit heeft betrekking op acties waarvan de milieueffecten beperkt zijn omdat ze slechts betrekking heeft op een beperkt aantal actoren (oprichters van bedrijven) en beperkt is tot precieze zones (incubatie- en bedrijvencentra), maar dit effect is potentieel negatief en houdt indirect verband met het type activiteiten dat ontwikkeld zal worden.


December 2013

Pagina 38



Over het algemeen zouden alle acties uitgevoerd onder deze prioriteit met betrekking tot opleiding en informatie geen directe milieueffecten mogen hebben. Het enige punt dat bijzondere aandacht vergt, is de mobiliteit die de lucht, het klimaat en de bevolking en de gezondheid negatief zou kunnen beïnvloeden. Het programma kan ook potentiële positieve effecten hebben als de initiële verplaatsingen worden beperkt dankzij een opleidingsaanbod in de buurt of negatief in het andere geval met een stijgende productie van BKG’s en andere luchtvervuilende stoffen. Deze potentiële effecten blijven echter redelijk beperkt omdat deze opleidingen slechts betrekking hebben op een beperkt aantal actoren, namelijk de toekomstige oprichters van bedrijven. De andere acties met betrekking tot de oprichting van supportnetwerken en de toegang tot financiering, advies en begeleiding waarvan startende en jonge bedrijven kunnen profiteren, zullen een neutraal effect op het milieu hebben. Maar de ontwikkeling van ondernemingsactiviteiten kunnen echter meer of minder uitgesproken negatieve effecten teweegbrengen naargelang van het type van hun activiteiten (verlies van biodiversiteit, bodemverontreiniging, toename van de productie van BKG’s en luchtverontreiniging, verontreiniging en een verhoogd waterverbruik). Bovendien zal de ontwikkeling van de economische sector en de logistiek in de grensoverschrijdende zone onvermijdelijk leiden tot een hogere productie van BKG’s, andere luchtvervuilende stoffen, afval en meer geluidshinder. De toename van de mobiliteit van de personen om hun beroep uit te oefenen, zal ook tot een toename van de uitstoot van BKG’s leiden. Tot slot blijft het waarschijnlijk dat er effecten op de menselijke gezondheid zijn omwille van de toename van lucht- en watervervuilende stoffen, de productie van afval en de toename van de geluidshinder (door de ontwikkeling van de economische activiteiten en de logistiek). Al deze potentieel negatieve effecten blijven echter beperkt en zullen zich voornamelijk concentreren in de zones waarin deze incubatie- en bedrijvencentra worden opgericht. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze wel zou worden toegepast, zou de milieusituatie voor geen enkele dimensie mogen evolueren omdat deze acties beperkte, hoewel potentieel negatieve effecten hebben. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma Wat betreft de bevordering van de ondernemersgeest en de begeleiding van bedrijven, moeten milieuvriendelijker praktijken worden gestimuleerd, zoals de vermindering van het energieverbruik, het gebruik van hernieuwbare energiebronnen en milieuvriendelijke materialen, enz. Het programma kan in dit opzicht specifieke selectiecriteria voorzien die aan het milieu zijn gekoppeld of financiële hulp in de vorm van een bonus voor bedrijven die gebruik maken van milieuvriendelijke materialen en constructietechnieken. Bovendien zou het gunstig zijn als de bevoegde autoriteiten een informatie- en adviesdienst voorzien op het gebied van het milieu voor de bedrijven die zich wensen te vestigen en nieuwe economische activiteiten willen ontwikkelen in de grensoverschrijdende zone.


December 2013

Pagina 39



Er kan ook worden beslist om de bedrijven te ondersteunen op basis van de aard van hun activiteiten of hun investeringen. Op die manier moet worden verzekerd dat er een studie naar de milieueffecten wordt uitgevoerd voordat wordt beslist om het bedrijf te ondersteunen. Als de effectenstudie aantoont dat de activiteiten van het bedrijf tot negatieve gevolgen voor het bedrijf leiden, moet de steun van het programma aan dit bedrijf worden onderworpen aan de voorwaarde dat dit bedrijf instaat voor deze gevolgen, volgens het principe van de vervuiler betaalt. Er kan echter een bonus worden gestort aan de bedrijven waarvan de activiteiten, a contrario, volledig of gedeeltelijk, bestaan in het herstellen en behouden van het milieu. Er moeten dus regels worden vastgelegd voor het verkrijgen van deze vergoedingen voordat het programma ten uitvoer wordt gebracht. Om een eventuele stijging van de mobiliteitsbehoeften gekoppeld aan de uitvoering van de opleidings- en informatieacties te voorkomen en om te voorkomen dat dat leidt tot een verhoogde inzet van verontreinigende transportmiddelen, moet het openbaar transport worden gestimuleerd. Dat gebeurt door een overdenking van de locatie van de opleidings/informatiepunten die toegankelijk moet zijn voor het openbaar vervoer. Bovendien zal de organisatie van een opleiding voor een publiek bestaande uit leden van alle regio's tot meer verplaatsingen leiden dan opleidingen bestemd voor een welomlijnd publiek. Het is dus interessanter dat de opleiders zich naar het publiek verplaatsen dan andersom.   

Milieuvriendelijkere praktijken stimuleren bij de oprichting van bedrijven door een gemakkelijkere toegang tot een informatie- en adviesdienst op het gebied van het milieu en selectiecriteria of een financiële hulp in de vorm van een bonus. De steun aan bedrijven bepalen op basis van de milieu-impact van hun activiteiten of de aard van hun investeringen. Het gebruik van het openbaar vervoer ondersteunen bij de toepassing van acties die mobiliteit van de actoren vragen in het kader van een algemene overdenking van de mobiliteit


December 2013

Pagina 40



Bevorderen van de ondernemerszin, in het bijzonder door de economische exploitatie van nieuwe ideeën te stimuleren en de opzet van nieuwe bedrijven specifiek via bedrijvencentra (IP 3.a) Typering van de potentiële effecten Milieuaspect

Commentaar


Waarschijn lijkheid

Duur

Frequentie

Omkeerbaa rheid


Situatie 0

Biodiversiteit

-

+

B

WF

NO

GO

0

Water

-

+

NB

WF

O

GO

0

Bodem

-

+

B

WF

O

NGO

0

Lucht

-

++

NB

F

O

GO

0

Klimaatverandering

-

++

B

F

NO

GO

0


-

+

NB

WF

O

GO

0

Landschap

0


Menselijk erfgoed

0



December 2013

De ontwikkeling van ondernemingsactiviteiten heeft een potentieel negatief effect op alle milieudimensies. Deze effecten zijn echter afhankelijk van de activiteitensector van deze bedrijven. Naast de ontwikkeling van ondernemingsactiviteiten kunnen opleidingen informatieacties ook een negatief effect op deze twee dimensies hebben. Deze dimensie kan negatief worden beïnvloed indien de acties leiden tot vervuiling van de lucht en het water, de productie van afval en een toename van de geluidshinder.

Pagina 41


5.3


IP 3.d: Versterken van het groeipotentieel van de kmo’s op de regionale, nationale en internationale markten ontwikkelen evenals hun innovatievermogen

Herhaling van de inhoud van de investeringsprioriteit PRIORITAIRE AS 2 – Versterken van het concurrentievermogen van grensoverschrijdende sectoren van de kmo’s Specifieke doelstelling

Beschrijving van de soorten en voorbeelden van acties Opzetten van relais en steunpunten in de grensstreken voor de bedrijven om initiatieven te ondersteunen gericht op de verdeling van innovatie, ICT, duurzaam ondernemen,... Adviseren en begeleiden van het bedrijf bij de uitbouw van haar "markt" potentieel langs de andere kant van de grens en op internationaal vlak, via o.a. de opwaardering en de opzet van gemeenschappelijke, grensoverschrijdende instrumenten Grensoverschrijdend structureren van de toegang tot financiering voor bedrijven in ontwikkeling en begeleiden van het bedrijf bij haar zoektocht naar financiering (advies, hulp,...) Bepalen en ondersteunen van grensoverschrijdende acties op het vlak van overdracht van bedrijven

Grensoverschrijdende voorzieningen creëren, opwaarderen en gemeenschappelijk maken voor de begeleiding van KMO's op het vlak van innovatie en/of op het vlak van toegang tot de regionale, nationale en internationale markten

Ondersteunen van grensoverschrijdende acties gericht op de integratie van duurzaam ondernemen bij de uitbouw/aanpassing van de bedrijven Bevorderen van de netwerking tussen bedrijven door de opzet van grensoverschrijdende sectoren Begeleiden van ondernemers in hun uitwerking van nieuwe technieken en nieuwe processen Bevorderen van een proactief beheer van de grensoverschrijdende tewerkstellingszones om zo de behoeften van de werkgevers op het vlak van opleiding te bepalen en te beantwoorden aan de verwachtingen van de werkgevers en de werknemers Uitwerken van grensoverschrijdende opleidingsinstrumenten die kunnen inspelen op de verwachtingen van de bedrijven Ondersteunen van opleidingsacties in innovatieve domeinen en domeinen met een sterk groeipotentieel Ondersteunen van acties ter versterking van de beheerscapaciteit van de ondernemers en de stakeholders binnen de sociale en solidaire economie (vorming, professionalisering van de sector, ...)


December 2013

Pagina 42



Aard en kenmerken van de milieueffecten De potentiële effecten van deze prioriteit op het milieu zijn beperkt omdat ze zijn beperkt tot de begeleiding van de KMO’s. Ze zijn over het algemeen positief, hoewel sommige onder hen negatief kunnen uidraaien, voornamelijk omwille van de activiteitensector van deze KMO’s. De ondersteuning aan de bedrijven door de oprichting en de bundeling van begeleidingsmiddelen voor de KMO’s zal variabele effecten hebben naargelang van de aard van de activiteiten en de investeringen die deze KMO’s tijdens hun ontwikkeling verwezenlijken. De ondersteuning van bedrijfsactiviteiten in de groene sector en de ecoconstructie zullen bijvoorbeeld een positief effect op het milieu hebben. De begeleiding van de bedrijven van de metaal- en chemiesector kan dan weer de negatieve druk op het milieu en de bronnen verhogen wanneer de verwezenlijkte investeringen geen ‘ecologisch’ karakter hebben. De steun voor de integratie van duurzaam ondernemen in de bedrijven heeft tot gevolg dat zij meer rekening houden met het milieu in de activiteiten die zij ontwikkelen. Bovendien bestaat het doelpubliek vooral uit sectoren met een hoog potentieel, structurerende en opkomende economische sectoren met een hoog potentieel voor innovatie en economische opwaardering (nieuwe materialen, voedingsindustrie, milieutechnologie en schone technologie, ICT, digitale en creatieve economie , gezondheid en autonomie van personen, individueel en collectief vervoer, logistiek ...) en zeer complementaire sectoren die mogelijkheden bieden op het vlak van technologische, sociale, culturele en ecologische innovatie (houtindustrie en eco-bouw, diensten aan personen en sociaal ondernemerschap, toerisme en cultuur). De meeste activiteiten die binnen deze sectoren worden ontwikkeld, hebben een potentieel positief effect. Merk op dat de ontwikkeling van de activiteiten van de KMO’s op regionaal, nationaal en internationaal niveau en van de logistiek in de grensoverschrijdende zone met name kan leiden tot een toename van de productie van BKG’s en andere luchtvervuilende stoffen. De investeringsprioriteit zal echter een positief effect hebben op het gebied van de klimaatverandering aangezien de eco-bedrijven op termijn tot een daling van de uitstoot van BKG’s zouden moeten leiden. De bevolking kan negatief worden beïnvloed door deze acties waarvan de reikwijdte echter toch wel beperkt blijft. Inderdaad kan de schade en de verontreiniging die een toename van de activiteit met zich kan meebrengen – met name de internationale uitwisselingen – mogelijk een effect hebben op hun onmiddellijke omgeving (lawaai, geurhinder, transport ...) of op het milieu in het algemeen (uitstoot van luchtvervuilende stoffen, gebruik van water ...). Deze effecten zijn echter afhankelijk van het soort sector. Daarnaast kan steun voor duurzaam ondernemen deze potentiële negatieve effecten verminderen of compenseren. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze wel zou worden toegepast, zou de milieusituatie niet mogen evolueren.


December 2013

Pagina 43



Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma Naar het voorbeeld van de aanbevelingen geformuleerd voor prioriteit 3.a, kan de begeleiding van de KMO’s verschillend zijn naargelang van de activiteitensector van deze laatste of de aard van de investeringen die ze doen ten behoeve van hun ontwikkeling om de bedrijven te stimuleren waarvan de activiteiten of investeringen een positieve invloed op het milieu zullen hebben. In termen van de ontwikkeling van de activiteiten van de KMO’s op de regionale, nationale en internationale markten, moet binnen een grensoverschrijdend perspectief worden nagedacht over de ontwikkeling van een duurzame logistiek, voor de best mogelijke vestiging van eventuele toekomstige logistieke vestigingen. Dit iniatiatief zou het mogelijk maken om de negatieve effecten op het milieu te beperken. Bovendien moet altijd de voorkeur worden gegeven aan een alternatief voor het wegvervoer. Wanneer geen enkel alternatief denkbaar is, moeten de intermodale mogelijkheden worden bestudeerd (combinatie met het spoorweg-, rivier- of zeevervoer) en gedeeld vervoer tussen bedrijven. De ondersteuning van de duurzame logistiek kan zich met andere woorden vertalen door studies en de toepassing van hun aanbevelingen met het oog op de vermindering van de negatieve effecten op het milieu, met name door een optimaal gebruik van de energiebronnen en een daling van de schade veroorzaakt aan het klimaat (uitstoot van BKG’s en andere luchtvervuilende stoffen).  

De steun aan bedrijven bepalen op basis van de milieu-impact van hun activiteiten of de aard van hun investeringen. De oprichting van een duurzame grensoverschrijdende logistieke dienst ondersteunen voor de KMO's.


December 2013

Pagina 44



Versterken van het groeipotentieel van de kmo’s op de regionale, nationale en internationale markten ontwikkelen evenals hun innovatievermogen (IP 3.d) Typering van de potentiële effecten Milieuaspect


Waarschij nlijkheid

Duur

Biodiversiteit

+/-

++

Water

+/-

Bodem Lucht

Klimaatverandering

Commentaar

Frequentie

Omkeerbaa rheid


Situatie 0

B

WF

NO

NGO

0

+

NB

F

O

GO

0

+/-

+

NB

F

O

NGO

0

+/-

++

NB

WF

O

GO

0

De acties zullen een potentieel positief of negatief effect hebben naargelang van de activiteit van de bedrijven

De ontwikkeling van de markten waarop de bedrijven actief zijn, zou moeten leiden tot een verhoogde uitstoot van BKG’s terwijl de integratie van duurzaam ondernemen de reductie van BKG’s zou moeten stimuleren. Zelfs indien het effect van deze acties op de bevolking kleinschalig en beperkt is, zal de verspreiding van goede praktijken op het gebied van eco-verantwoordelijkheid en duurzame ontwikkeling een positief effect hebben.

+/-

+

B

WF

NO

GO

0


+

+

NB

WF

O

NGO

0

Landschap

0


Menselijk erfgoed

0



December 2013

Pagina 45


5.4


IP 6.c: Het natuurlijke en culturele erfgoed behouden, beschermen, promoten en ontwikkelen

Herhaling van de inhoud van de investeringsprioriteit PRIORITAIRE AS 3 – Beschermen en valoriseren van het milieu door een geïntegreerd beheer van grensoverschrijdende hulpbronnen Specifieke doelstelling

Beschrijving van de soorten en voorbeelden van acties Coördineren van innovatieve acties rond toeristisch onthaal en uitwerking van instrumenten bestemd voor toeristen met het oog op duurzaam toerisme, o.a. op het vlak van riviertoerisme, fietstoerisme, gastronomisch toerisme, ervaringsgericht toerisme, herdenkingstoerisme en jongerentoerisme Ondersteunen van innovatieve marketing- en promotieacties van de grensstreken als toeristische en culturele bestemming

Innovatief en duurzaam opwaarderen van het cultureel en industrieel erfgoed en het natuur- en landschapspatrimonium in het grensgebied op toeristisch, economisch en ruimtelijk vlak

Ondersteunen van pilootprojecten rond nieuwe modellen van publiekprivate samenwerking op het vlak van het behoud van het culturele, industriële, natuurlijke en landschappelijke erfgoed Ontwikkelen van innovatieve projecten voor de bescherming en bevordering van het culturele, industriële en landschappelijke erfgoed Versterken van de capaciteiten voor de uitwerking van innovatieve en duurzame strategieën voor het beheer van het culturele, industriële, natuurlijke en landschappelijke erfgoed Opwaarderen en ontwikkelen van innovatieve culturele acties die zorgen voor een internationale uitstraling van het samenwerkingsgebied. Toepassen van de grensoverschrijdende acties gericht op het ondersteuren van de professionaliseringsopleidingen van de stakeholders actief op het vlak van het beheer van duurzame ontwikkeling, toerisme en cultuur

Aard en kenmerken van de milieueffecten De milieueffecten van deze prioriteit verschillen naargelang van het betreffende erfgoed. Met betrekking tot het culturele erfgoed kunnen de effecten alleen maar positief zijn door de verspreiding van informatie, de organisatie van evenementen en een verruimd toeristisch aanbod. De effecten op het natuurlijke erfgoed zijn echter potentieel negatief, met name omwille van de ongecontroleerde toeristische druk, hoewel het accent gedeeltelijk wordt gelegd op “duurzaam toerisme”. De gevoeligste milieucomponent voor de toeristische activiteit en de meest getroffen zal de biodiversiteit zijn. De toename van de toeristische activiteit in de natuurlijke zones en de menselijke druk die eraan is gekoppeld, houden het risico in dat de biodiversiteit en het ecologische evenwicht van deze zones afnemen. De kustzones, die al aan dit type druk zijn onderworpen, worden er bijzonder sterk aan blootgesteld. De ecologische


December 2013

Pagina 46



verbindingen worden negatief beïnvloed door de toename van de transportmogelijkheden en de betere toegangsmogelijkheden tot bepaalde natuurgebieden. Bovendien veroorzaakt de toeristische activiteit hinder voor de volgende milieudimensies:   

Water: toename van de risico’s op verontreiniging en het waterverbruik voor recreatieve doeleinden in toeristische gebieden in gevoelige perioden Bodems: toename van het grondgebruik en verdichting van de bezochte zones Lucht: toename van de uitstoot van vervuilende stoffen door een toename van de verplaatsingen

Bovendien moet de bevolking, hoewel ze vanuit economisch oogpunt baat heeft bij de toeristische activiteit, de hinder ervan ondergaan (afval, licht, lawaai, verontreiniging, ...). De landschappen zijn ook een element van het milieu dat snel kan worden aangetast door de toeristische activiteit door de inrichting van bepaalde ruimten, met name als parkeerruimte of voor andere doeleinden. Ten slotte kan door de toename van de aantrekkelijkheid van deze toeristische zones voor bevolkingen buiten de samenwerkingszone het verkeer toenemen, wat een negatief effect heeft op de luchtkwaliteit en de uitstoot van broeikasgassen. De aanbevolen acties richten zich echter op “duurzaam toerisme”. Dit zou de potentieel negatieve effecten moeten beperken. Bovendien zou het menselijk en cultureel erfgoed baat moeten hebben bij de verspreiding van informatie, bij het organiseren van evenementen en bij een uitgebreider toeristisch aanbod. Uiteindelijk zou dit moeten leiden tot een verhoogde bewustwording van de bevolking van haar rijkdom. Deze bewustwording zou ook de druk op het erfgoed kunnen verhogen door de groeiende belangstelling. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze wel zou worden toegepast, dan zou de milieusituatie niet mogen evolueren met uitzondering van de progressieve beschadiging van het menselijke erfgoed die zich voortzet. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma Het programma legt het accent op innovatie in het toerisme. Dit “innovatieve toerisme” moet impliciet duurzaam zijn. Een beoordeling van de gevolgen voor het milieu van toeristische projecten is de manier om dit kenmerk, dat noodzakelijk is voor de duurzaamheid van toeristische activiteiten, te kunnen garanderen. Het is bijzonder belangrijk om geen toeristisch model te ondersteunen dat niet milieuvriendelijk is en om alle nodige maatregelen te treffen om de negatieve effecten op het milieu te beperken. De ontwikkeling van grensoverschrijdende toeristische netwerken legt het accent op duurzaam toerisme, dat de negatieve effecten op het milieu zal kunnen verzachten. Het zou nuttig kunnen zijn om een bonus te voorzien voor de ontwikkeling van activiteiten die kaderen in een duurzame toeristische benadering. Bovendien moeten de principes van het duurzame toerisme, zoals het ‘Charte européenne du


December 2013

Pagina 47



tourisme du durable’2, in het begin voorbehouden aan beschermde gebieden, en toegepast in regionale en grensoverschrijdende parken, worden opgevolgd voor alle toeristische zones die door het programma worden gefinancierd. Er wordt ook veel schade veroorzaakt door een verzadiging van de toeristische gebieden. Voor elk project moet dus de belasting worden geëvalueerd die een toeristisch gebied aankan. De inrichting en de activiteiten moeten dienovereenkomstig worden aangepast. Er wordt met name aanbevolen om de impact van dergelijke projecten op de biodiversiteit en de ecologische continuïteit, de landschappen en het grondgebruik te evalueren voor de uitvoering ervan. Tot slot zouden voor elke toeristische ontwikkelingsactie alle alternatieven voor het wegvervoer moeten worden bestudeerd en worden toegepast waar mogelijk. Hulp in de vorm van een bonus voor projecten met alternatieve verplaatsingen zou kunnen bijdragen tot het beperken van de impact op de kwaliteit van de lucht en het klimaat.  

2

Milieuvriendelijke toeristische activiteit stimuleren (ecotoeristische activiteiten, initiatieven op het gebied van duurzaam toerisme, alternatieven voor wegvervoer, enz.) De ex ante impact van de toeristische projecten op het milieu evalueren

Europees charter voor het duurzame toerisme in beschermde gebieden. Europarc-federatie. 2002.


December 2013

Pagina 48


Milieuaspect


Het natuurlijke en culturele erfgoed behouden, beschermen, promoten en ontwikkelen (IP 6.c) Typering van de potentiële effecten Effect en Waarschij Omkeerbaa Grensoverschrij Duur Frequentie Situatie 0 intensiteit nlijkheid rheid dend karakter

Commentaar

De ontwikkeling van toeristische activiteiten heeft een potentieel negatief effect.

Biodiversiteit

--

+++

B

F

NO

NGO

-

Water

-

++

NB

WF

O

GO

0

Bodem

-

+

NB

WF

O

NGO

0

Lucht

-

++

NB

WF

NO

GO

0

Klimaatverandering

-

++

B

WF

NO

GO

0


-

++

NB

WF

O

NGO

0

De toeristische ontwikkeling heeft een potentieel negatief effect (geluidshinder en productie van afval).

Landschap

-

++

NB

WF

O

NGO

0

De toeristische activiteiten hebben een potentieel negatief effect aangezien ze het landschap kunnen wijzigen.

-

De grensoverschrijdende opwaardering van het materiële en immateriële erfgoed zal een positief effect hebben door de sensibilisering van de bevolking voor de rijkdom ervan.

Menselijk erfgoed


++

+++

NB

F

O

December 2013

GO

De toeristische ontwikkeling zou een potentieel negatief effect kunnen hebben, maar dit zal beperkt zijn voor deze dimensies..

Pagina 49


5.5


IP 6.d: Biodiversiteit beschermen en herstellen, bodems beschermen en herstellen en diensten met betrekking tot ecosystemen promoten, waaronder NATURA 2000 en groene infrastructuur


Beschrijving van de soorten en voorbeelden van acties Ondersteunen van de instrumenten voor een geïntegreerd beheer van water (riviercontracten, grensoverschrijdend rivierenplan,...) en natuurreservaten (aanleg van grensoverschrijdende natuurreservaten, bescherming van ecologische corridors en beheer van beschermde zones,...)

Ontwikkelen en implementeren van innoverende methodes voor een geïntegreerd en duurzaam beheer van landschappen, natuurlijke rijkdommen en ecosystemen

Sensibiliseren van de bevolking en de plaatselijke stakeholders rond het gerationaliseerde en participatieve beheer van natuurlijke rijkdommen door best practices te delen Uitwerken van acties die zich richten op een efficiënt waterbeheer in de landbouw- en de bedrijvensector. Ondersteunen van de grensoverschrijdende geïntegreerde acties bij het beheer van de landschappen, de ecosystemen, het beheer van de kustzone, de bescherming van de gronden en de biodiversiteit Ondersteunen van de investeringen die zorgen voor de uitbouw van innovatieve technologieën voor afvalverwerking, waterzuivering, bodembescherming, vermindering van de luchtvervuiling,...

Aard en kenmerken van de milieueffecten De acties voorzien in het kader van deze investeringsprioriteit hebben potentieel positieve effecten op het water, de biodiversiteit, de bodems en de landschappen en, in mindere mate, op de andere milieucomponenten. Hoewel de naam van de prioriteit alleen verwijst naar de biodiversiteit, bodems en diensten met betrekking tot ecosystemen, hebben een aantal van haar acties ook betrekking op de dimensie “water” en maken deel uit van een geavanceerd waterbeheer. Water is een bron die op een geïntegreerde wijze moet worden beheerd op het niveau van de stroomgebieden. Deze gebieden komen niet altijd overeen met de grenzen tussen landen en nationale juridische instrumenten stoppen juist bij de grenzen. Grensoverschrijdend waterbeheer overwogen in de context van dit INTERREG-programma, is een middel om de traditionele beperkingen te overwinnen en tot een coherent beheer van deze natuurlijke


December 2013

Pagina 50



hulpbron te komen. De invoering van middelen voor een geïntegreerd grensoverschrijdend beheer zal synergieën tussen de nationale plannen stimuleren en de medewerking van alle actoren van een stroomgebied garanderen. Dit beheer zal positieve effecten hebben op zowel korte als lange termijn. Bovendien zullen sommige geplande acties zoals de financiering van initiatieven voor de verspreiding van goede praktijken en de reiniging of het voorkomen van verontreiniging de waterkwaliteit verbeteren. De effecten hiervan zullen onvermijdelijk hun weerslag hebben op de biodiversiteit, en met name de aquatische biodiversiteit die zeer gevoelig is voor verontreinigende stoffen, en op de bodems die intrinsiek verband houden met de waterkwaliteit en omgekeerd. Inderdaad zullen de acties voor bodembescherming de kwaliteit ervan verbeteren en ook gunstig zijn voor de waterkwaliteit. Alle milieudimensies zullen baat hebben bij een verbetering van deze twee elementen. Bovendien zal de bevolking voor wie deze verbeterde waterkwaliteit bestemd is, verzekerd zijn van een beter drinkbaar water. Andere overlast in verband met afvalwater (geurhinder, gezondheidsfactoren …) zou ook moeten afnemen. Met betrekking tot de biodiversiteit maakt het geïntegreerde beheer van de natuurlijke grensoverschrijdende zones het mogelijk om deze vaak rijke zones te behouden en de ecologische afstemming van de samenwerkingszone te beschermen. De verandering en het verlies van de habitats in combinatie met de verstedelijking leiden tot de fragmentatie van het gebied en, bijgevolg, de isolatie van de bevolking. Het geïntegreerde beheer van de natuurgebieden zal een positieve invloed op de landschappen hebben. De ontwikkeling van innovatieve technologieën voor de vermindering van de luchtverontreiniging zal op zijn beurt een positief effect hebben op de luchtkwaliteit en bijdragen aan de strijd tegen klimaatverandering. Als het programma in het kader van deze investeringsprioriteit niet wordt uitgevoerd, zal de milieusituatie van de biodiversiteit, het water, de bodems en de lucht verslechteren. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma Naast de instrumenten voor een rechtstreekse of onrechtstreekse verbetering van de waterkwaliteit die in toenemende mate te maken krijgen met beperkingen als gevolg van de aanhoudende groei van de vraag naar water, hangt het bereiken van de door de kaderrichtlijn water vastgestelde doelen ook af van de invoering van geïntegreerde beheersinstrumenten. Deze instrumenten moeten niet alleen op EU-niveau, maar ook op het niveau van de lidstaten en de lokale overheden worden gedeeld en vereisen de betrokkenheid en bewustmaking van het publiek. Toch mag het programma niet leiden tot de creatie van nieuwe regelgevende instrumenten, maar moet het zich richten op een volwassen gebruik van bestaande instrumenten en synergieën tussen hen bevorderen. Het geïntegreerd beheer van de watervoorraden zou zo kunnen leiden tot het oprichten van een beheercomité van de grensoverschrijdende stroomgebieden, samengesteld uit de beheercomités van de stroomgebieden zoals ze al op regionaal niveau bestaan.


December 2013

Pagina 51



De bescherming van de ecologische verbindingen en de elementen van het landschap moet vanuit hetzelfde oogpunt worden benaderd als de bescherming van de nieuwe beschermde zones. De ecologische verbindingen zijn immers één van de middelen voor een effectieve bijdrage aan het herstel en de bescherming van de biodiversiteit. De investeringen moeten dus worden geconcentreerd op de zones die de biologische corridors vormen voor het Natura 2000-netwerk en de andere beschermde zones. In deze optiek en naar het voorbeeld van de acties voor een geïntegreerd waterbeheer zijn er talrijke synergieën, bijvoorbeeld met de SRCE’s3.   

3

De creatie van nieuwe regelgevende instrumenten vermijden en synergieën met de bestaande programma's ontwikkelen Grensoverschrijdende beheercomités oprichten De acties in verband met de biodiversiteit op de ecologische corridors concentreren.

Schéma régional de cohérence écologique (regionaal plan voor ecologische coherentie)


December 2013

Pagina 52



Biodiversiteit beschermen en herstellen, bodems beschermen en herstellen en diensten met betrekking tot ecosystemen promoten, waaronder NATURA 2000 en groene infrastructuur (IP 6.d) Typering van de potentiële effecten Milieuaspect


Waarschij nlijkheid

Duur

Frequentie

Omkeerbaa rheid


Situatie 0

Biodiversiteit

++

+++

B

F

NO

GO

-

Water

++

++

NB

WF

O

GO

-

Bodem

++

+++

NB

F

O

GO

-

Lucht

+

+

NB

WF

O

GO

-

Klimaatverandering

+

+

NB

WF

NO

GO

0


+

+

NB

WF

O

GO

0

++

+++

B

F

O

GO

0



0

Commentaar Het geïntegreerde grensoverschrijdende beheer van de natuurgebieden zal onmiskenbaar een positief effect hebben op de biodiversiteit van de samenwerkingszone. Alle geïntegreerde beheeracties van water hebben een potentieel positief effect op de hulpbron. De acties op het gebied van de bodembescherming en waterzuivering zullen een positieve bijdrage leveren aan de verbetering van de kwaliteit van de bodems. De ontwikkeling van innovatieve technologieën op het vlak van een vermindering van de luchtverontreiniging zal een positief effect hebben. Bovendien hebben alle geïntegreerde beheeracties van het water en de natuurgebieden een potentieel positief effect op deze beide dimensies. Deze acties gekoppeld aan het water, aan de ecosystemen en de bodems hebben een potentieel positief effect op de menselijke gezondheid. Het geïntegreerde grensoverschrijdende beheer van de natuurgebieden zal een positief effect hebben op het behoud en de bescherming van deze laatste. Geen verwachte effecten.

December 2013

Pagina 53


5.6


IP 5.b: Investeringen promoten om het hoofd te bieden aan specifieke risico's, de capaciteit tot herstel na rampen waarborgen en systemen ontwikkelen voor rampenbeheersing


Beschrijving van de soorten en voorbeelden van acties Ondersteunen van de acties in de strijd tegen het overstromingsrisico (beheer van zoetwatervoorraden,...) en de klimaatsverandering

Beheren van de natuurlijke, technologische en industriële risico’s alsook van de noodsituaties

Uitbouwen van een grensoverschrijdend informatie- en sensibiliseringsplatform voor het publiek over de natuurlijke (o.a. de overstromingen) en industriële (vervuiling,...) risico's. Toepassen van acties gericht op een efficiënt waterbeheer bij de landbouwsector en de bedrijven Ontwikkelen en versterken van de coördinatie bij de spelers op het vlak van grensoverschrijdende veiligheid (rampoefeningen, gemeenschappelijke opleidingen, grensoverschrijdend urgentieplan,...) Bevorderen van grensoverschrijdende preventiemaatregelen tegen industriële en technologische risico's ten gunste van de bevolking.

Aard en kenmerken van de milieueffecten De beoogde acties van deze prioriteit en met betrekking tot het risicobeheer zullen vooral ten voordele van de bevolking zijn. Deze acties kunnen echter negatieve effecten hebben op het milieu en met name op de biodiversiteit. De bevolking zal positief worden beïnvloed door de maatregelen van deze investeringsprioriteit, door de vermindering van de natuurlijke en technologische risico’s of door de betere interventie van de nooddiensten bij een technologische of natuurramp. Voor het specifieke geval van overstromingen, kan de bouw van dijken of andere infrastructuren belangrijke negatieve effecten hebben op de biodiversiteit, door bij te dragen aan de fragmentatie van de ecosystemen en doordat deze een directe impact hebben op de habitatzones. De versperringen bedoeld om plaatselijke natuurlijke risico’s te beperken, zijn stuk voor stuk permanente barrières voor de ecosystemen. Bovendien zal de vermindering van bepaalde courante natuurfenomenen (getijden, stromingen ...) direct


December 2013

Pagina 54



invloed hebben op de soorten die wonen in de zones waar de constructies worden geïnstalleerd. Het water en de bodems worden ook beïnvloed door dergelijke inrichtingen, op het moment van hun constructie door de hinder van de werven en na de constructie door een verandering van de natuurlijke bewegingen die bijdragen tot het natuurlijke herstel van het milieu. Het onderhoud van de infrastructuren kan ook een bron van plaatselijke verontreiniging zijn. De landschapskwaliteit van de kusten zal ook worden beïnvloed en met name bijdragen tot een vermindering van de toeristische waarde van de zones. Acties met betrekking tot de strijd tegen de klimaatverandering zullen op hun beurt een positief effect hebben op deze laatste dimensie. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze wel zou worden toegepast, zou de milieusituatie naar verwachting niet evolueren. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma De strijd tegen de natuurlijke risico’s moet op de eerste plaats gebeuren door het gebruik van de natuurlijke elementen die de natuurlijke overstromingen tot een minimum helpen beperken. Voorbeeld: wat betreft de overstromingsrisico’s, vormen de watergebieden de natuurlijke elementen om rampen te voorkomen. De watergebieden moeten dus ten volle worden aangewend door hun bescherming en hun herstel te verzekeren. Het effect van het programma is dan niet langer negatief, maar positief voor het milieu. Bovendien is het, in het kader van het programma gefinancierd door de Europese Unie, wenselijk om de aanbevelingen van de Europese Commissie in het achterhoofd te houden. Sinds mei 2013 adviseert deze de bescherming en het herstel van natuurlijke elementen als kwelderbossen in plaats van een beroep te doen op technische middelen om het risico op overstroming te bestrijden4. De onderhoudskosten van de natuurgebieden zijn lager dan die van de bouw/het onderhoud van dijken of andere elementen. De aanbevelingen van de Commissie hebben ook betrekking op het risico op watersnood en net zoals voor de overstromingen, combineert deze oplossing het voordeel van lagere kosten en een bijdrage aan de bescherming van het milieu. De Commissie zou graag maatregelen met betrekking tot de groeninfrastructuur zien verschijnen in de programma’s gefinancierd door het EFRO. Wanneer een beroep op dijken of andere technische elementen ten slotte wordt overwogen, moeten de principes van een optimaal en duurzaam kustbeheer worden nageleefd. Dit beheer staat garant voor de beste omstandigheden voor de bescherming van het milieu en de menselijke activiteiten en is des te belangrijker aangezien de volledige samenwerkingszone erdoor wordt beïnvloed.

4

Communicatie met betrekking tot de ‘Groene infrastructuur - Het natuurlijke kapitaal van Europa versterken' van 6 mei 2013 COM(2013)


December 2013

Pagina 55



Bij de constructie van een technisch element, moeten de effecten van de werf op de omgeving worden geminimaliseerd door te kiezen voor de constructietechnieken met de kleinste impact op het milieu. De materialen moeten ook worden gekozen met deze problematiek in het achterhoofd. Het onderhoud moet zodanig worden georganiseerd dat een minimaal effect op de omgeving is gegarandeerd.  

De voorkeur geven aan de bescherming en het herstel van natuurlijke elementen bij de strijd tegen overstromingen Wanneer een beroep wordt gedaan op dijken of andere technische elementen bij de bestrijding van overstromingen, moeten de principes voor een optimaal en duurzaam kustbeheer in aanmerking worden genomen en moet voor milieuvriendelijke constructietechnieken worden gekozen


December 2013

Pagina 56



Investeringen promoten om het hoofd te bieden aan specifieke risico's, de capaciteit tot herstel na rampen waarborgen en systemen ontwikkelen voor rampenbeheersing (IP 5.b) Typering van de potentiële effecten Milieuaspect Commentaar Effect en Waarschij Omkeerbaa Grensoverschrij Duur Frequentie Situatie 0 intensiteit nlijkheid rheid dend karakter De constructies en de artificiële elementen Biodiversiteit -+++ B A NO GO 0 die de risico’s op overstroming en watersnood moeten verminderen, kunnen een impact op het water hebben (kwaliteit Water ++ B A O GO 0 van het water, stromingen, afvalreservoir ...), de bodems (erosie, verlies van sediment ...) en de biodiversiteit (fragmentatie van de Bodem ++ B A O GO 0 habitat, herverdeling van de soorten, schade voor bepaalde soorten). Lucht

0

Klimaat-verandering

+

+

NB

WF

NO

GO

0

++

+

B

WF

O

GO

0

Landschap

-

++

B

A

O

NGO

0

Menselijk erfgoed

0



Geen verwachte effecten. De acties ter bestrijding van de klimaatverandering zullen een positief effect hebben.. De preventie en het beheer van de natuurlijke en technologische risico’s zal een positief effect op de bevolking hebben. De maatregelen van het programma zullen het mogelijk maken om het risico op technologische ongevallen te beperken en zullen de interventie van de hulpen nooddiensten verbeteren in geval van een technologische of natuurramp. De constructie van dijken of andere preventie-elementen voor natuurlijke risico’s in natuurgebieden kan de landschapskwaliteit verminderen. Geen verwachte effecten.

December 2013

Pagina 57


5.7


IP 9.a: Investeren in sociale en gezondheidsgerelateerde infrastructuur die bijdraagt tot lokale ontwikkeling, ongelijkheden in termen van gezondheidsstatus afbouwt en sociale inclusie bevordert

Herhaling van de inhoud van de investeringsprioriteit PRIORITAIRE AS 4 – Bevorderen van de cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s Specifieke doelstelling

Beschrijving van de soorten en voorbeelden van acties Ondersteunen van coördinatie- en netwerkingsacties bij de diensten voor zorgverstrekking en welzijn in de grensoverschrijdende woongebieden, o.a. door te zorgen voor een betere coördinatie van de diensten en het delen van de infrastructuur

Versterken en bestendigen van de netwerking en van het Ondersteunen van de mobiliteit van patiënten en zorgverstrekkers in de dienstenaanbod voor de grensoverschrijdende woongebieden en zorgen voor de efficiënte bevolking op sociaal en medische opname op het platteland of in de stadsrand gezondheidsvlak Bevorderen van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van verslavingspreventie, gezondheidspromotie, innovatie in de zorgsector en de uitbouw van diensten gericht op de persoon.

Uitbouwen en uitwerken van innovatieve concepten en methodologieën op het vlak van welzijnszorg

Aard en kenmerken van de milieueffecten De toepassing van de acties van deze prioriteit heeft potentieel positieve effecten op de levenskwaliteit van de bevolking met een beter gezondheids- en sociaal aanbod. De andere ecologische effecten van deze investeringsprioriteit zullen hoogstwaarschijnlijk beperkt zijn. De verbetering van het grensoverschrijdende aanbod, de coördinatie, het uitbouwen van netwerken enz. in het sanitaire en sociale domein zal een positieve impact op de bevolking hebben. De directe milieueffecten van deze maatregelen lijken beperkt. Toch kunnen de geplande acties de antropogene druk op de belangrijkste domeinen van het zorgaanbod versterken door het gegenereerde verkeer, het sanitaire afval of de toename van de activiteiten. De bundeling en de coördinatie van de gezondheidsdiensten zou dan weer kunnen bijdragen tot een daling van deze druk in de doeldomeinen. De kwestie van het transport is tweeledig: de bevolking zou een betere toegang kunnen krijgen tot het zorgaanbod en er zou zich een daling manifesteren van de uitstoot van BKG’s en luchtvervuilende stoffen


December 2013

Pagina 58



en in het andere geval, een toename van deze emissies indien de voorkeur wordt gegeven aan verontreinigende transportmiddelen. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze zou worden toegepast, zouden we een status quo vaststellen voor alle milieudimensies. Uitzondering hierop is de dimensie bevolking en gezondheid die lijdt onder een daling van de kwaliteit van het aanbod van de gezondheidsdiensten, een daling die vooral op het platteland zou worden vastgesteld. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma Om het effect van de bundeling van de sanitaire uitrustingen te verminderen, moet bij de keuze van de gezondheidscentra rekening worden gehouden met de waarschijnlijke toename van de betreffende vraag. Er moet worden nagedacht over de bundeling op lange termijn om een toename van de druk op het milieu te vermijden. Bovendien zou het goed zijn om, in het kader van deze bundeling, de voorkeur te geven aan milieuvriendelijke vervoermiddelen voor de verplaatsing van personen.   

Nadenken over de bundeling van de sanitaire uitrustingen naargelang van de vraag Voor de bundeling die plaatsen uitkiezen waarvan de opvangcapaciteit niet bereikt is Het gebruik van het openbaar vervoer ondersteunen in het kader van een algemene overdenking van de mobiliteit bij de toepassing van acties die mobiliteit van de actoren vragen


December 2013

Pagina 59



Investeren in sociale en gezondheidsgerelateerde infrastructuur die bijdraagt tot lokale ontwikkeling, ongelijkheden in termen van gezondheidsstatus afbouwt en sociale inclusie bevordert (IP 9.a) Typering van de potentiële effecten Milieuaspect Commentaar Effect en Waarschij Omkeerbaa Grensoverschrij Duur Frequentie Situatie 0 intensiteit nlijkheid rheid dend karakter Biodiversiteit

0


Water

0


Bodem

0


Lucht

+/-

Klimaatverandering


+/-

++

+

++

+++

NB

B

B

WF

WF

F

O

NO

O

GO

GO

GO

0

0

-

De behoefte aan mobiliteit kan afnemen of toenemen bij een gemeenschappelijk systeem.

Positief effect van de acties op de gezondheid van de bevolking. De bevordering van de gezondheid zal ook positieve effecten hebben.

Landschap

0


Menselijk erfgoed

0



December 2013

Pagina 60


5.8


IP 9.b: De achtergestelde stedelijke en rurale gemeenschappen helpen bij hun fysieke en economische heropleving

Herhaling van de inhoud van de investeringsprioriteit PRIORITAIRE AS 4 – Bevorderen van de cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s Specifieke doelstelling

Beschrijving van de soorten en voorbeelden van acties Geïntegreerde projecten uitbouwen die gericht zijn op de heropleving en de herintegratie in stads- en stadsrandszones (methodologisch concept, sociale inclusie, duurzame wijk,...). De mobiliteit van personen bevorderen door de plaatselijke grensoverschrijdende verbindingen te verbeteren en te harmoniseren en door alternatieve manieren van vervoer te bedenken (carpooling,...)

Ontwikkelen van grensoverschrijdende dienstverlening aan de bevolking en bevorderen van hun toegankelijkheid

Pilootprojecten ondersteunen op het vlak van e-medicine, evorming en onderwijs waardoor de mensen vlotter toegang krijgen tot deze diensten Geïntegreerde grensoverschrijdende acties uitwerken die erop gericht zijn om jongeren te integreren (preventie van voortijdig schoolverlaten, acties gericht op een geslaagde schoolloopbaan door innovatieve benaderingen, toegang tot huisvesting, mobiliteit en tewerkstelling,...). Optimaliseren van de toegang tot de bestaande diensten en infrastructuur langs weerszijden van de grens en verbeteren van het aanbod door de opzet of het delen van diensten gericht op de persoon.

Aard en kenmerken van de milieueffecten De wederoplevingsacties van de probleemgemeenschappen zullen een positieve invloed op de bevolking hebben, maar ze kunnen negatieve gevolgen met zich meebrengen als het milieu niet correct wordt benaderd tijdens de uitvoering ervan. Alle op basis van deze prioriteit uitgevoerde acties zullen een positief effect hebben op de bevolking, omdat ze allemaal streven naar het ontwikkelen van grensoverschrijdende diensten en hun toegankelijkheid (mobiliteit, verspreiding van informatie, proefprojecten met betrekking tot e-dienstverlening, maatschappelijke integratie, het bundelen van diensten aan personen).


December 2013

Pagina 61



Naar het voorbeeld van prioriteit 9a, zouden de acties in verband met deze prioriteit potentieel negatieve effecten kunnen hebben op de luchtkwaliteit en de klimaatverandering en met name de acties waardoor een toename van de mobiliteit zou kunnen ontstaan. Enkele acties leggen het accent echter op nieuwe vormen van vervoer (met inbegrip van carpooling) en de harmonisering van het openbaar vervoer. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze zou worden toegepast, zouden we een status quo vaststellen voor alle milieudimensies, met uitzondering van de dimensie “bevolking en gezondheid”. De levensomstandigheden van de bevolking in de probleemgebieden zullen nog meer afnemen indien geen maatregelen worden getroffen. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma De kwestie van het vervoer is, net als voor prioriteit 9.a, van essentieel belang voor wat de gevolgen voor het milieu betreft. Over de ontwikkeling van de mobiliteit van personen moet nagedacht worden in het kader van de lange termijn en milieuvriendelijke transportmiddelen moeten worden gestimuleerd.  

De keuze van acties in verband met de mobiliteit in functie van de vraag bekijken Het gebruik van het openbaar vervoer als onderdeel van een algemene bezinning over mobiliteit ondersteunen


December 2013

Pagina 62



De achtergestelde stedelijke en rurale gemeenschappen helpen bij hun fysieke en economische heropleving (IP 9.b) Milieuaspect


Waarschijnlij kheid

Duur

Typering van de potentiële effecten Frequentie Omkeerbaarheid

Grensoverschrijden d karakter

Situatie 0

Commentaar

Biodiversiteit

0


Water

0


Bodem

0


Lucht

+/-

+/-

NB

WF

O

GO

0

Klimaatverandering

+/-

++

B

WF

NO

GO

0


++

+++

B

F

O

GO

-

Landschap

Menselijk erfgoed


De mobiliteitsbehoeften kunnen dalen of stijgen naar gelang de toegang tot de diensten. De aard van de ontwikkeling van de verschillende vervoerswijzen is ook cruciaal. Verbetering voor de meest achtergestelde (in principe de gevoeligste) bevolkingen en voorgestelde diensten.

0


0


December 2013

Pagina 63


5.9


TP: Bevorderen van de grensoverschrijdende tewerkstelling en mobiliteit. Integreren van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt, met inbegrip van mobiliteit, informatie en advies rond gemeenschappelijke lokale initiatieven op het vlak van tewerkstelling en vorming

Herhaling van de inhoud van de transversale prioriteit PRIORITAIRE AS 4 – Bevorderen van de cohesie en de gemeenschappelijke identiteit in de grensregio’s Beschrijving van de soorten en voorbeelden van Specifieke doelstelling acties Een geïntegreerd aanbod uitwerken op het vlak van grensoverschrijdende begeleiding die erop gericht is om de mobiliteit bij de werknemers, de leerlingen, de studenten en de werkzoekenden te laten toenemen. Acties ondersteunen die zich richten op talenonderwijs en cultuur vanaf jonge leeftijd

- Bevorderen van de werkgelegenheid en de grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit en integreren van de arbeidsmarkt

Uitwerken van grensoverschrijdende opleidingsprogramma's voor knelpuntberoepen en opleidingen aangepast aan de nieuwste economische trends (sectoren gericht op de groene, wetenschappelijke, technologische, medisch-sociale economie ...). Ondersteunen van de grensoverschrijdende terbeschikkingstelling van informatie over vacatures via tewerkstellingsloketten, samenwerking tussen verschillende arbeidsbemiddelingsdiensten ... Bevorderen van de integratie van grensoverschrijdende arbeidsmarkten, met inbegrip van mobiliteit, informatie en advies rond gezamenlijke plaatselijke initiatieven rond tewerkstelling en opleiding

Aard en kenmerken van de milieueffecten De effecten van deze transversale prioriteit zouden minimaal moeten zijn, maar kunnen wel de potentiële gevolgen van andere prioriteiten op het gebied van mobiliteit benadrukken. Deze prioriteit ‘integratie van de arbeidsmarkten’ zal de economische dynamiek van de samenwerkingszone doen stijgen. Zij zal bijdragen tot de bestrijding van de werkloosheid door een soepelere werking van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt en een betere


December 2013

Pagina 64



afstemming tussen de vraag naar en het aanbod van arbeid, met name de behoefte aan arbeidskrachten, met een welbepaalde gevraagde scholing. Zij zal ook helpen om de grensoverschrijdende mobiliteit van werknemers, werkzoekenden en studenten te versterken. Hoewel het niet mogelijk is om precies te bepalen welke activiteiten baat zullen hebben bij de acties van deze prioriteit en welke effecten die deze activiteiten zullen hebben, staat het vast dat de verplaatsingen zullen toenemen, of het nu verplaatsingen betreft gegenereerd door de acties, door de gecreëerde banen of de verplaatsingen gekoppeld aan de toename van de commerciële uitwisselingen. De toename van de verplaatsingen zal effect hebben op de luchtkwaliteit en de uitstoot van BKG’s. Wanneer deze prioriteit niet wordt verwezenlijkt in vergelijking met de situatie waarin deze zou worden toegepast, zouden we een status quo vaststellen voor alle milieudimensies. Aanbevelingen voor de uitvoering van het programma Voor de effecten gekoppeld aan de toename van de mobiliteit in de samenwerkingszone en voor de andere betrokken investeringsprioriteiten, moeten het openbaar vervoer en milieuvriendelijke vervoersmiddelen worden gestimuleerd. Verder wordt aanbevolen om bij voorkeur opleidingsprogramma's voor de waardeketens/sectoren van de groene economie te stimuleren door het invoeren van “ecologische” selectiecriteria, waar dit mogelijk is in het kader van de begeleiding van en aanpassing aan de nieuwe economische trends.  

Het gebruik van het openbaar vervoer ondersteunen in het kader van een algemene overdenking van de mobiliteit bij de toepassing van acties die mobiliteit van de actoren vragen “Ecologische” selectiecriteria invoeren


December 2013

Pagina 65



Bevorderen van de grensoverschrijdende tewerkstelling en mobiliteit. Integreren van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt, met inbegrip van mobiliteit, informatie en advies rond gemeenschappelijke lokale initiatieven op het vlak van tewerkstelling en vorming (TP) Typering van de potentiële effecten Milieuaspect Commentaar Effect en Waarschij Omkeerbaa Grensoverschrij Duur Frequentie Situatie 0 intensiteit nlijkheid rheid dend karakter Biodiversiteit

0


Water

0


Bodem

0


Lucht

-

++

B

A

O

GO

0

Klimaatverandering

-

++

B

A

NO

GO

0


0


Landschap

0


Menselijk erfgoed

0



December 2013

De economische dynamiek gegenereerd door de integratieacties van de arbeidsmarkten zal leiden tot de toename van de verplaatsingen in de samenwerkingszone (verplaatsingen van werknemers of goederen).

Pagina 66


6


Beschrijving van de beoogde opvolgingsmaatregelen

Artikel 10 “Monitoringmaatregelen” van Richtlijn 2001/42/EG bepaalt dat de lidstaten de aanzienlijke gevolgen voor het milieu van de tenuitvoerlegging van plannen en programma’s moeten nagaan die medegefinancierd worden door de Europese Unie. Ter herinnering: geen van de investeringsprioriteiten van het programma Interreg V zou aanzienlijke schade moeten toebrengen aan het milieu en het programma heeft potentieel positieve effecten voor sommige investeringsprioriteiten. Hieruit blijkt de milieukwaliteit van het programma. Potentieel negatieve effecten van het programma zijn vooral acties in verband met de ontwikkeling van toeristische activiteiten, de ontwikkeling van ondernemingen in “vervuilende” sectoren en de toegenomen mobiliteit in de samenwerkingszone. Acties in verband met risicobeheer zouden ook negatieve effecten op het milieu kunnen hebben. Zoals hierboven is aangetoond, zullen ze beperkt zijn. Het belangrijkste probleem met betrekking tot de invoering van opvolgingsmaatregelen is gerelateerd aan de grensoverschrijdende dimensie van het programma. Daarom wordt voor de periode 2014-2020 voorgesteld de opvolging van de milieueffecten op twee niveaus te garanderen. Deze milieuopvolging zal gebeuren op het niveau van het programma met de opvolging van de realisatie-indicatoren en ook, meer specifiek, op het niveau van de acties met potentiële negatieve gevolgen voor het milieu. Dit maakt het mogelijk om effectieve opvolgingsmaatregelen in te voeren, die rekening houden met dit grote probleem en dus operationeel zullen zijn. 

Het programmaniveau

Het ontwerpprogramma Interreg V heeft een groot aantal realisatie-indicatoren van de vorige programmaperiode overgenomen. Deze indicatoren (tabel 6) bestrijken een groot deel van de milieuaspecten. Tabel 6: Realisatie-indicatoren met betrekking tot de opvolging van de milieueffecten van het ontwerpprogramma Interreg V (Bron: OP-project versie 5) Realisatie-indicatoren Biodiversiteit Aantal acties waarin de bescherming van de biodiversiteit opgenomen is Aantal grensoverschrijdende acties op het vlak van beheer van natuurgebieden Water Aantal geïntegreerde acties voor de beperking van het verbruik en/of de vervuiling van water, en betrokken doelgroepen (ondernemingen, bewoners)


December 2013

Pagina 67



Realisatie-indicatoren Bodem Landbouwoppervlakte waarop duurzame landbouwpraktijken plaatsvinden, wat de vervuiling beperkt (bodem, water en producten) Oppervlakten die geïntegreerd worden beheerd Klimaatverandering Aantal ondersteunde acties voor de productie van hernieuwbare energie, en aandeel van de groene stroom in het totale geproduceerde vermogen Aantal geïntegreerde acties die gericht zijn op de vermindering van het energieverbruik, en betrokken doelgroep (ondernemingen en bewoners) Bevolking en volksgezondheid Aantal acties om risico’s te voorkomen en populaties te beschermen, en doelgroep waarop deze acties betrekking hebben / bedreigde doelgroep Bevolking die beschermingsmaatregelen geniet tegen natuurlijke risico's en grensoverschrijdende noodsituaties in verband met deze risico’s Aantal voorzieningen voor gecoördineerd beheer van de natuurlijke risico’s (overstroming, enz.) en noodsituaties Bevolking die beschermingsmaatregelen geniet tegen industriële en technologische risico’s en grensoverschrijdende noodsituaties in verband met deze risico’s Aantal voorzieningen voor gecoördineerd beheer van de industriële risico’s en noodsituaties Landschap Aantal acties die rekening houden met het behoud van het landschap Menselijk erfgoed Aantal valorisatie-acties van het culturele, industriële, natuurlijke en landschappelijke patrimonium Milieu dimensie « transversale » Aantal acties rond gemeenschappelijk beheer en behoud van natuurlijke hulpbronnen Aantal deelnemers aan sensibiliseringsacties rond gecoördineerd milieubeheer en beheer van de natuurlijke hulpbronnen Aantal educatieve acties en acties die sensibiliseren voor het milieu, en populatie waarop deze acties betrekking hebben

De evaluator heeft echter zes aanvullende realisatie-indicatoren geïdentificeerd. Het zou wenselijk zijn deze tabel toe te voegen aan het ontwerpprogramma om een uitgebreide milieuopvolging te garanderen: het gaat met name om de opvolging van acties inzake de “lucht”-dimensie die nog niet is opgenomen in het ontwerp-OP.


December 2013

Pagina 68



Tabel 7: Aanvullende realisatie-indicatoren voorgesteld door de evaluator voor de opvolging van de milieueffecten van het ontwerpprogramma Interreg V (Bron: ADE) Realisatie-indicatoren met betrekking tot het milieu Lucht Aantal acties die de luchtkwaliteit omvatten Water Aantal grensoverschrijdende acties met betrekking tot een geïntegreerd waterbeheer Bevolking en volksgezondheid Bevolking die baat heeft bij beschermingsmaatregelen tegen overstromingen Aantal acties om gezondheidsafval te verminderen “Transversale” milieudimensie Aantal grensoverschrijdende acties met het oog op de integratie van duurzaam ondernemen Aantal acties om verontreinigingen te verminderen (water, lucht, bodem)



Niveau “acties met potentiële negatieve effecten voor het milieu”

Alleen de effecten van acties met betrekking tot het toerisme, het ontstaan van “vervuilende” industriële activiteiten, de toename van de mobiliteit en het risicobeheer zouden beoordeeld moeten worden vóór de uitvoering van de respectieve acties. Voor deze beoordeling stelt de evaluator voor om voor elke actie met betrekking tot de 4 bovengenoemde gebieden een reeks vragen over de milieu-opvolging te beantwoorden (tabel 8). Hieronder volgen enkele vragen die grotendeels gebaseerd zijn op de vragen die gebruikt worden om de aard van de milieueffecten voor elk milieuaspect te definiëren (zie hoofdstuk 5). Tabel 8: Niet-uitputtende lijst van richtinggevende vragen om de aard van de effecten te bepalen (Bron: ADE) Milieuaspect Biodiversiteit

Water

Bodem


Vragen: wat betreft de actie … Beïnvloedt de actie habitats met een grote ecologische waarde of de groene infrastructuur? Hoe? (met name de Natura 2000 zones) Stopt, vertraagt of versnelt het OP de eventuele achteruitgang van de biodiversiteit? Biedt de actie de mogelijkheid om de verontreiniging van het oppervlaktewater en grondwater te verminderen of dreigt ze, integendeel, deze verontreiniging nog te verergeren? Biedt de actie de mogelijkheid om de waterbevoorradingszekerheid te vergroten en het waterverbruik te verminderen? Vergroot de actie het risico op overstromingen of droogte? Vertraagt of versnelt de actie het bestemmen of het meer artificieel maken van de gronden? Biedt de actie de mogelijkheid om de bodemerosie te vertragen.

December 2013

Pagina 69


Milieuaspect

Lucht Klimaatverandering

Bevolking en volksgezondheid




Vragen: wat betreft de actie … Biedt de actie de mogelijkheid om de bodemverontreiniging te verkleinen of zal ze die, integendeel, verergeren? Biedt de actie de mogelijkheid om rechtstreeks of onrechtstreeks luchtverontreiniging tegen te gaan of zal ze die, in tegendeel, doen toenemen? Biedt de actie de mogelijkheid om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan of zal ze die nog vergroten? Biedt de actie de mogelijkheid om het energieverbruik te beperken en het gebruik van hernieuwbare energie te bevorderen? Dreigt de actie te zorgen voor een toename van de migratie en van de stedelijke druk? Is er een risico dat de actie een negatief effect heeft op de volksgezondheid? Kan de actie geluidsoverlast of geurhinder verminderen of zal ze die verergeren? Dreigt de actie tot een toename van de afvalproductie te leiden? Doet de actie afbreuk aan de landschapsdiversiteit door maatregelen inzake ontwikkeling en transport? Draagt de actie bij aan de bescherming en het behoud van culturele monumenten? Houdt de actie rekening met het belang van de bescherming van monumenten?

December 2013

Pagina 70

Operationeel Programma INTERREG V France-Wallonie-Vlaanderen

Recommend Documents