Operationeel Programma (OP) INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland september

Operationeel Programma (OP) INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland 2007-2013

- 25 september 2007 -

Inhoudsopgave

VOORWOORD .............................................................................................................................................2 INLEIDING

.............................................................................................................................................3

HOOFDSTUK 1 SOCIAAL-ECONOMISCHE ANALYSE GRENSREGIO VLAANDEREN-........................5 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6

INLEIDING ...........................................................................................................................................5 GRENSREGIO VLAANDEREN-NEDERLAND OP HOOFDLIJNEN ...................................................................5 VERDIEPING THEMA ECONOMIE .........................................................................................................21 UITWERKING THEMA NATUURLIJKE OMGEVING ....................................................................................40 UITWERKING THEMA MENSEN ............................................................................................................47 SWOT-ANALYSE GRENSREGIO VLAANDEREN-NEDERLAND .................................................................55

HOOFDSTUK 2 ERVARINGEN PROGRAMMAPERIODE 2000-2006 .....................................................59 2.1 2.2 2.3 2.4

INLEIDING .........................................................................................................................................59 RESULTATEN INTERREG IIIA ..........................................................................................................59 LESSEN VOOR DE TOEKOMST .............................................................................................................60 UITGANGSPUNTEN VOOR HET PROGRAMMA VOOR DE PERIODE 2007-2013. .........................................63

HOOFDSTUK 3 VISIE EN STRATEGIE.....................................................................................................66 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

INLEIDING .........................................................................................................................................66 VISIE OP ONTWIKKELING VAN DE GRENSREGIO VLAANDEREN-NEDERLAND ...........................................66 DOELSTELLING OP INTERREG IV GRENSREGIO VLAANDEREN-NEDERLAND ......................................69 STRATEGISCHE UITGANGSPUNTEN .....................................................................................................69 STRATEGIE: PRIORITEITEN EN ACTIELIJNEN.........................................................................................72 HORIZONTALE PRIORITEITEN..............................................................................................................89

HOOFDSTUK 4 FINANCIERING................................................................................................................91 4.1 4.2

FINANCIËLE TABEL ............................................................................................................................91 JAARTABELLEN .................................................................................................................................93

HOOFDSTUK 5 ORGANISATIE EN UITVOERING ...................................................................................94 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6

INLEIDING .........................................................................................................................................94 VERANTWOORDELIJKHEDEN EN TAKEN INZAKE BEHEER, TOEZICHT EN CONTROLE .................................94 MONITORING EN EVALUATIE .............................................................................................................100 UITVOERINGSPROCEDURES .............................................................................................................101 PROMOTIE EN PUBLICITEIT ARTIKEL 69 VERORDENING (EG) NR. 1083/2006 VAN DE RAAD.......102 PARTNERSCHAP .............................................................................................................................102 104

BIJLAGEN

.........................................................................................................................................105

BIJLAGE 1

INDICATOREN................................................................................................................106

BIJLAGE 2

RELATIE ANDERE EUROPESE PROGRAMMA’S.......................................................116

BIJLAGE 3

AANSLUITING BELEIDSKADERS ................................................................................128

BIJLAGE 4

INDICATIEVE UITSPLITSING VAN INTERVENTIEDOMEINEN PER CATEGORIE....135

BIJLAGE 5

RESULTATEN VAN EX-ANTE EVALUATIE .................................................................140

LITERATUURLIJST..................................................................................................................................146

Sept 2007

Operationeel Programma INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland 2007-2013

1

Voorwoord Afgelopen decennia hebben de partners in Zuid-Nederland en Vlaanderen hard gewerkt aan het stimuleren van grensoverschrijdende samenwerking op velerlei gebied en de versterking van de sociaaleconomische structuur. Met financiële steun van de Europese Unie, het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken en publieke en private partners uit de regio is invulling gegeven aan het INTERREG programma dat door de betrokken partners als leidraad was vastgesteld. Projecten binnen dit programma moesten bijdragen aan een duurzame sociaaleconomische ontwikkeling en het benutten van de aanwezige kwaliteiten en kansen. Grensoverschrijdende samenwerking was hiervoor hét instrument. Deze doelstelling is ook daadwerkelijk gerealiseerd. Het proces dat is ingezet, is echter niet afgerond. Hoewel duidelijke resultaten zijn geboekt, bestaan nog steeds barrières die het gevolg zijn van de grens. Bovendien ontstaan nieuwe kansen en ontwikkelingen waar de grensregio op moet inspelen om in de toekomst een aantrekkelijke regio met een eigentijdse sociaal-economische structuur te zijn. Opererend op een speelveld dat zich uitstrekt tot nationaal, Europees en zelfs mondiaal niveau vormt kennis een steeds belangrijker ingrediënt voor de concurrentiepositie van de economie in de grensregio. Op basis van de economische structuur die de afgelopen jaren is versterkt, zal de Grensregio Vlaanderen-Nederland de komende jaren investeren in kennis, innovatie en economie. Een economie waarin ontwikkeling en benutting van kennis centraal staan, maar waarbij tegelijkertijd aandacht blijft bestaan voor mens en natuur. Deze ‘duurzaamheidsdriehoek’ vormt de spil voor het toekomstig regionaal ontwikkelingsbeleid in deze grensregio. Deze strategie kan alleen slagen wanneer ook het vestigingsklimaat in breed perspectief onder de loep wordt genomen. De Grensregio Vlaanderen-Nederland investeert om die reden niet alleen in haar kennispositie en innovatiekracht, maar ook in haar aantrekkingskracht als werk-, leef- en woongebied. Daarin spelen niet alleen de stedelijke agglomeraties een cruciale rol, onder meer met hun voorzieningen op het gebied van cultuur, recreatie en zorg, maar ook de rust en ruimte die de diversiteit aan landschappen biedt. De partners in de Grensregio Vlaanderen-Nederland zijn verheugd dat ook de Europese Commissie het belang van grensoverschrijdende samenwerking onderkent en dit onderschrijft met financiële steun. Voorliggend Operationeel Programma (OP) vormt het kader voor de inzet van de Europese bijdrage uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) in de periode 2007-2013. Het programma is een uitwerking van diverse provinciale, Vlaamse en Nederlandse beleidsvisies, maar sluit ook uitstekend aan op de Europese doelstellingen. Daarmee vormt het OP de basis voor de gezamenlijke inspanningen die moeten leiden tot een sterke economie in de grensregio gestoeld op de drie pijlers economie, mens en natuur. Samenwerking met partners binnen de regio is onontbeerlijk om de ambitieuze ontwikkelingsvisie tot realiteit te maken.

Sept 2007


2

Inleiding Voor u ligt het Operationeel Programma INTERREG IV voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Verder afgekort als OP INTERREG IV Vlaanderen-Nederland. Dit document is opgesteld in vervolg op de relevante Europese regelgeving en houdt rekening met (Europees) overheidsbeleid en andere Europese programma’s. Het programma wordt door Europa medegefinancierd uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). In lijn met artikel 160 van het Verdrag en Verordening (EG) nr. 1083/2006 levert het EFRO een bijdrage aan de financiering van de versterking van de economische en sociale cohesie, door het ongedaan maken van de belangrijkste regionale onevenwichtigheden. Het fonds geeft daarvoor onder andere steun aan de ontwikkeling en structurele aanpassing van regionale economieën, met inbegrip van steun aan grensoverschrijdende samenwerking. Daarmee geeft het EFRO uitvoering aan de prioriteiten van de Gemeenschap, met name de noodzaak van versterking van concurrentiekracht en innovatie, het creëren en instandhouden van duurzame werkgelegenheid (Lissabon strategie) en het zorgen voor duurzame ontwikkeling (Göteborg Raad) . Door de betrokken lidstaten zijn de Europese beleiddoelstellingen door middel van een agenda voor grensoverschrijdende socio-economische samenwerking, met de titel “Naar een gezamenlijke socioeconomische agenda: Vlaams-Nederlandse grensoverschrijdende samenwerking”, vertaald naar het niveau van de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Deze nota is een belangrijk kaderstellend document voor dit programma. Daarnaast is bij het opstellen van het programma dankbaar gebruik gemaakt van de bevindingen uit de stakeholder conferenties gehouden in de Euregio Scheldemond en 1 de Euregio Benelux Middengebied, de adviezen van de begeleidingscommissie voor het opstellen van 2 het OP en de adviezen van de ex-ante evaluator . Het EFRO concentreert zijn bijstandsverlening op thematische prioriteiten. Het EFRO draagt bij in de financiering van: • productieve investeringen die bijdragen tot de ontwikkeling en het behoud van duurzame werkgelegenheid, hoofdzakelijk via directe steun aan investeringen in voornamelijk het midden- en kleinbedrijf (MKB/KMO); • infrastructuurinvesteringen; • ontwikkeling van het eigen potentieel door actielijnen die de regionale en lokale ontwikkeling steunen. Deze actielijnen omvatten steun voor en diensten aan bedrijven, met name het MKB/KMO, opzet en ontwikkeling van financieringsinstrumenten als risicokapitaal, lenings- en garantiefondsen en fondsen voor plaatselijke ontwikkeling, rentesubsidies, netwerken, samenwerking en uitwisseling van ervaringen tussen regio's, steden en betrokken sociale, economische en ecologische actoren; • technische bijstand. De hierboven genoemde investeringen en actielijnen dienen ter uitvoering van de thematische EFRO prioriteiten. In het kader van de doelstelling “Europese territoriale samenwerking” zijn drie prioriteiten onderscheiden waarvan één relevant is voor het voorliggende OP. Namelijk de ontwikkeling van grensoverschrijdende economische, sociale en ecologische activiteiten via gezamenlijke strategieën voor duurzame territoriale ontwikkeling. Met name door:

1

De begeleidingscommissie is samengesteld uit vertegenwoordigers van de betrokken lidstaten en provincies, de beheersautoriteit, de betaalautoriteit en vertegenwoordigers van lokale programmasecretariaten. 2 De rapportage van de ex-ante evaluator is opgenomen als bijlage 5.

Sept 2007


3

• • • •

•

stimulering van het ondernemerschap, in het bijzonder van de ontwikkeling van het MKB/KMO, toerisme, cultuur, en grensoverschrijdende handel; stimulering en verbetering van de gezamenlijke bescherming en het gezamenlijke beheer van natuurlijke en culturele hulpbronnen, evenals de preventie van natuurlijke en technologische risico's; ondersteuning van de banden tussen stedelijke gebieden en plattelandsgebieden; vermindering van isolement via een betere toegang tot vervoers-, informatie- en communicatienetwerken en -diensten, en grensoverschrijdende systemen en voorzieningen op het gebied van water, afval en energie; ontwikkeling van samenwerking, van capaciteiten en van het gezamenlijke gebruik van infrastructuur, in het bijzonder in de sectoren gezondheidszorg, cultuur, toerisme en onderwijs.

Bovendien kan het EFRO bijdragen aan de bevordering van juridische en administratieve samenwerking, de integratie van grensoverschrijdende arbeidsmarkten, lokale werkgelegenheidsinitiatieven, gendergelijkheid en gelijke kansen, opleiding en sociale integratie, en tot het gezamenlijke gebruik van menselijk kapitaal en van OTO-faciliteiten. De Grensregio Vlaanderen-Nederland beschrijft in voorliggend programma haar visie en strategie om, binnen de gestelde Europese kaders, een aantoonbare bijdrage te leveren aan de versterking van concurrentiekracht en innovatie in de regio, het creëren en instandhouden van duurzame werkgelegenheid en het zorgen voor duurzame ontwikkeling. Het programma is opgebouwd uit een aantal bouwstenen, te weten: • een analyse van de situatie in het samenwerkingsgebied wat de sterke en de zwakke punten betreft, alsmede de kansen en bedreigingen voor het gebied (hoofdstuk 1); • ervaringen uit de programmaperiode 2000-2006 (hoofdstuk 2); • strategie die op basis daarvan is gekozen, inclusief gegevens over de prioritaire zwaartepunten en de bijbehorende specifieke doelen. (hoofdstuk 3); • kwantificering doelstellingen aan de hand van een beperkt aantal prestatie- en resultaatindicatoren, waarbij rekening wordt gehouden met het evenredigheidsbeginsel. De indicatoren maken het mogelijk om de vorderingen ten opzichte van de uitgangssituatie, alsmede het verwezenlijken van de doelstellingen van het prioritaire zwaartepunt te meten (hoofdstuk 3 en bijlage 1); • alleen ter informatie, een indicatieve uitsplitsing per categorie van het geprogrammeerde gebruik van de bijdrage uit het EFRO aan het operationele programma overeenkomstig de uitvoeringsbepalingen die de Commissie volgens de in artikel 103, lid 3, van Verordening (EG) nr. 1083/2006 bedoelde procedure heeft aangenomen (bijlage 4); • één enkel financieringsplan (hoofdstuk 4), zonder onderverdeling naar lidstaat, met twee tabellen: a) een eerste tabel waarin het voor de bijdrage uit het EFRO beoogde bedrag van het totale financiële krediet per jaar wordt uitgesplitst; b) een tweede tabel waarin voor de hele programmeringsperiode, voor het operationele programma en voor elk prioritair zwaartepunt het bedrag van het totale financiële krediet van de Gemeenschapsbijdrage en van de corresponderende nationale kredieten wordt aangegeven, alsmede het percentage dat uit het EFRO wordt bijgedragen. • de regelingen voor de uitvoering van het operationele programma (hoofdstuk 5); • informatie over complementariteit met actielijnen uit andere Europese programma’s (bijlage 2) en relevant nationaal en Europees beleid (bijlage 3); • een aantal bijlagen om te voldoen aan de vereisten zoals benoemd in Verordening (EG) nr. 1080/2006, artikel 12.

Sept 2007


4

Hoofdstuk 1

1.1

Sociaal-economische analyse Grensregio VlaanderenNederland

Inleiding

Dit hoofdstuk beschrijft de sociaal-economische situatie van de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Het grensgebied wordt in paragraaf 1.2 eerst op hoofdlijnen beschreven. Het gebied wordt ruimtelijk gekarakteriseerd (1.2.1), de belangrijkste demografische kenmerken komen aan bod (1.2.2) en er wordt een beeld geschetst van de regionaal-economische situatie (1.2.3).

Sociaal-economische analyse

SWOT-analyse

Leerervaringen

Visie Doelstelling Strategie

Beleidskaders

Financiële verdeling

Organisatie en Uitvoering

Na deze beschrijving op hoofdlijnen worden de thema’s Economie, Natuur en Mensen verder uitgediept. In het licht van de Lissabonstrategie wordt geanalyseerd hoe de uitgangssituatie is voor de Grensregio VlaanderenNederland op het gebied van kennis en innovatie. In Göteborg hebben de Europese regeringsleiders afgesproken dat het streven naar economische groei in balans dient te zijn met de sociaalmaatschappelijke omgeving. Gezien het belang van thema duurzaamheid komt het aan de orde bij de verdieping van de drie bovengenoemde thema’s.

1.2

Grensregio Vlaanderen-Nederland op hoofdlijnen

Deze paragraaf geeft op hoofdlijnen een karakterisering van de Grensregio Vlaanderen-Nederland. In dat kader wordt in kwalitatieve zin eerst een ruimtelijke karakteristiek van het gebied gegeven. Vervolgens komen enkele demografische kernindicatoren aan bod. Tot slot volgt aan de hand van diverse kernindicatoren een beschrijving van de regionale economie en de arbeidsmarktsituatie. 1.2.1

Ruimtelijk-economische karakteristiek

Basis voor de selectie van het programmagebied van de Grensregio Vlaanderen-Nederland is de 3 publicatie door de Europese Commissie van de NUTS-III regio’s die in aanmerking kunnen komen voor INTERREG IV middelen in het kader van grensoverschrijdende samenwerking. De Vlaamse Gemeenschap en de lidstaat Nederland hebben vervolgens besloten welke regio’s ook daadwerkelijk deel uitmaken van het programmagebied. Het programmagebied bestaat uit het grondgebied van (delen van) acht provincies in het Vlaams-Nederlands grensgebied. Achtereenvolgens betreft het de provincies West-Vlaanderen (exclusief de Arrondissementen Veurne en Ieper), Oost-Vlaanderen, Antwerpen, Vlaams-Brabant (alleen het Arrondissement Leuven), (Belgisch) Limburg, Zeeland, Noord-Brabant en (Nederlands) Limburg. De Grensregio Vlaanderen-Nederland heeft een oppervlakte van 23.746 km² en het gebied telde in 2005 net geen 10 miljoen inwoners. Dat betekent een gemiddelde bevolkingsdichtheid van ruim 400 inwoners per vierkante kilometer, wat in vergelijking met andere Europese regio’s zeer hoog is. Kaart 1 geeft het programmagebied weer op NUTS-III niveau; in Vlaanderen betreft dat het niveau van de Arrondissementen (B) en in Nederland betreft het de COROP-regio’s (NL).

3

Besluit Europese Commissie van 31 oktober 2006, documentnummer C(2006) 5144 (2006/769/EC)

Sept 2007


5

Kaart 1: Programmagebied Grensregio Vlaanderen-Nederland

4

Onderstaande tabel onderscheidt zowel de grensgebieden als de aangrenzende gebieden, zoals voorgeschreven in Verordening (EG) Nr. 1080/2006, die onderdeel uitmaken van het programmagebied van de Grensregio Vlaanderen Nederland. Overzicht van NUTS-III regio’s die het programmagebied vormen van de Grensregio VlaanderenNederland Grensgebieden

Aangrenzende gebieden

Zeeuws-Vlaanderen (NL) Overig Zeeland (NL)

Noordoost-Noord-Brabant (NL) Noord-Limburg (NL)

West-Noord-Brabant (NL) Midden-Noord-Brabant (NL)

Arrondissement Oostende (B) Arrondissement Diksmuide (B)

Zuidoost-Noord-Brabant (NL) Midden-Limburg (NL)

Arrondissement Roeselare (B) Arrondissement Tielt (B)

Zuid-Limburg (NL) Arrondissement Brugge (B)

Arrondissement Kortrijk (B) Arrondissement Oudenaarde (B)

Arrondissement Eeklo (B) Arrondissement Gent (B)

Arrondissement Aalst (B) Arrondissement Dendermonde (B)

Arrondissement Sint-Niklaas (B) Arrondissement Antwerpen (B)

Arrondissement Mechelen (B) Arrondissement Leuven (B)

Arrondissement Turnhout (B) Arrondissement Maaseik (B) Arrondissement Hasselt (B) Arrondissement Tongeren (B)

De grensgebieden (NUTS III regio’s die direct aan de grens gesitueerd zijn) maken onderdeel uit van het kerngebied van de Grensregio. Daarnaast bestaat er de mogelijkheid om arrondissementen die grenzen aan het kerngebied op te nemen in het programmagebeid. Een beperkt deel van het EFRO budget (20%) mag in die gebieden worden besteed. De Grensregio Vlaanderen Nederland maakt gebruik van die 4

Kaart programmagebied is geconstrueerd door de provincie Noord-Brabant.

Sept 2007


6

mogelijkheid, omdat het de effectiviteit en van de inspanningen ten goede komt en de resultaten optimaliseert. De motivatie hiervoor wordt in onderstaande nader toegelicht. Voor de twee Nederlandse aangrenzende gebieden geldt dat zij al sinds het begin van de grensoverschrijdende samenwerking in het kader van Benelux Middengebied, voorheen onder de naam IGRES, deelnemen aan dit grensoverschrijdende samenwerkingsverband. Voortzetting van deze samenwerking is evident. Bovendien geldt dat beide regio’s een belangrijke schakel vormen in de economische ontwikkeling van de grensregio. Noordoost-Noord-Brabant heeft een zware rol op bestuurlijk vlak in de provincie Noord-Brabant en steden als ’s-Hertogenbosch en Oss kunnen een belangrijke rol vervullen in de uitwerking van de stedelijke dimensie. Noord-Limburg is als regio van belang omdat Venlo en omgeving gelden als een knooppunt van logistieke activiteiten tussen Vlaanderen en het Roergebied in Duitsland. Daarnaast is de regio als gevolg van de aanwezigheid van hoogwaardige technologische bedrijven en kennisinstellingen nadrukkelijk partner binnen ELAT en draagt zij bij aan de ontwikkeling van dit gebied tot een internationale regio die zich kenmerkt door een sterke en innovatieve kenniseconomie. Het arrondissement Mechelen maakt van oudsher deel uit van het (nu) grensoverschrijdende historische Brabant. Deze historische verwevenheid maakt dat het arrondissement qua ruimtelijke en economische structuur in dezelfde richting is geëvolueerd als de nabijgelegen arrondissementen, die als grensgebied zijn aangemerkt. De ontwikkelingsstrategie die beschreven is in het OP zou worden ontkracht,wanneer het arrondissement Mechelen buiten beschouwing wordt gelaten. Het arrondissement heeft een duidelijke meerwaarde voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland op het vlak van de economische regionale ontwikkeling (ruimtelijk-infrastructureel, economie, toerisme), gekoppeld aan milieu- en sociaalmaatschappelijke aspecten. Op basis hiervan én de wens om reeds ingezette samenwerkingsverbanden uit voorgaande perioden van Europese grensoverschrijdende samenwerking niet te niet te doen, maar verder uit te bouwen, vormt toevoeging van het arrondissement Mechelen tot het programmagebied van een duidelijke versterking voor een duurzame ontwikkeling van de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Om de volgende redenen wordt gepleit voor opname van het arrondissement Leuven als aangrenzend gebied binnen het programmagebied voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Ten eerste is er de historische verbondenheid met de provincies Antwerpen en Noord-Brabant vanuit het vroegere hertogdom Brabant, waarvan Leuven lange tijd hoofdstad was en waardoor er tal van historische banden bestaan binnen dit gebied. Deze banden drukken zich ook uit via contacten op diverse niveaus en domeinen en blijven inspiratie bieden aan gemeenschappelijke initiatieven, o.m. op het culturele vlak. Ook op andere domeinen bestaan steeds meer grensoverschrijdende banden en dit ook met de provincies Limburg (B en NL). Het arrondissement Leuven is hierin vaak betrokken of neemt een centrale rol in. Denken we maar aan de intensieve uitwisseling van kennisinstellingen en bedrijven: ontstaan van grensoverschrijdende clusters, oprichting van een gemeenschappelijk onderzoekscentrum in Eindhoven (Holst Centre), tewerkstelling van onderzoekers van Philips Eindhoven in een onderzoeksinstelling in Leuven (IMEC), engagement stad Leuven en Eindhoven om samen een toptechnologische regio uit te bouwen, samenwerkingsprojecten tussen de universiteiten van Tilburg-Maastricht-Leuven-Antwerpen-Hasselt-Gent, samenwerkingsprojecten tussen hogescholen en toeristische diensten uit het hele gebied. Ten tweede is ook vanuit één van de prioritaire doelstellingen van het nieuwe programma (stimuleren van kenniseconomie) de betrokkenheid van het arrondissement Leuven te verantwoorden. De Leuvense regio herbergt de belangrijkste universiteit (KULeuven) van Vlaanderen, maar eveneens een reeks kennisinstellingen die momenteel reeds erg actief zijn in het grensoverschrijdend gebeuren. Dit blijkt ook uit tal van projecten, die in de huidige INTERREG IIIA periode worden uitgevoerd met partners uit het arrondissement Leuven. De voorbije vijf jaar zijn tal van samenwerkingsverbanden ontstaan tussen partners uit de vijf provincies van de Euregio Benelux Middengebied en dit zowel op het economische terrein als op andere maatschappelijke domeinen.

Sept 2007


7

Het arrondissement Leuven is in de Grensregio Vlaanderen-Nederland betrokken sinds INTERREG I, maar de intensieve participatie op projecten op beheersniveau is pas in de INTERREG IIIA periode echt tot bloei gekomen. De betrokkenheid van partners uit deze regio betekende voor heel wat projecten een duidelijke meerwaarde. Rekening houdend met de doelstellingen van het nieuwe programma 2007-2013 kan de regio Leuven meer dan ooit van meerwaarde zijn voor de grensoverschrijdende samenwerking. Voor wat betreft de arrondissementen Aalst, Oudenaarde, Kortrijk, Tielt, Roeselare, Diksmuide Dendermonde en Oostende geldt in zijn algemeenheid dat zij al van bij het eerste INTERREGprogramma (1991-1993) deel uit maken van het programmagebied. In het meest recente INTERREGprogramma blijkt dat 15% van het budget is besteed in aangrenzende arrondissementen. Hieruit valt af te leiden dat er in deze regio’s lokale overheden en organisaties zijn die, niet alleen geïnteresseerd, maar ook gemotiveerd zijn, om een bijdrage te leveren aan grensoverschrijdende samenwerking. Ze hebben daarmee bovendien aangetoond een meerwaarde te kunnen leveren aan grensoverschrijdende projecten. De provincies Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Zeeland werken grensoverschrijdend ook op een structurele manier samen via de Scheldemondraad. Voor deze structurele samenwerking geldt de hele Euregio Scheldemond als werkgebied (en dus de volledige drie provincies). Om een maximale herkenbaarheid en synergie te bewerkstelligen zou het goed zijn mochten de aangrenzende arrondissementen opnieuw opgenomen worden. In Vlaanderen gelden de arrondissementen als NUTS III-niveau. Deze gebieden zijn kleiner dan de Corop-gebieden in Nederland. De aangrenzende arrondissementen liggen bijgevolg nog relatief dicht bij de grens en ondernemers, overheden en burgers in deze gebieden worden dus evenzeer geconfronteerd met de barrière die de grens op sommige domeinen nog altijd is en de kansen die grensoverschrijdende samenwerking biedt. Een opnieuw heel belangrijke doelgroep in het OP is het kmo/mkb. Deze kmo's bevinden zich heel erg verspreid over de gehele regio. Het zou jammer zijn een heleboel kmo's uit te sluiten van interessante grensoverschrijdende uitwisselings- en peterschapsprojecten. In het verleden is gebleken dat ook uit de aangrenzende arrondissementen veel nuttige initiatieven komen voor dit soort projecten. Verschillende studies hebben al gewezen op de aanjaagfunctie die kmo's hebben, ook voor wat betreft innovatieve initiatieven, in deze regio. Vele sociaal-economische organisaties, zoals bijvoorbeeld de Kamers van Koophandel en UNIZO hebben nu een provinciale werking. De recent opgerichte Regionale Sociaal-Economische Overlegcomité's, waarin onder andere afgevaardigden van werkgevers, werknemers, gemeenten en provincies zetelen, bestrijken eveneens het hele grondgebied van de provincie. Maar ook Hogescholen vormen koepels en zijn tegenwoordig eerder provinciaal gestructureerd. Omgekeerd zijn er ook instellingen die in het 20%-gebied vallen, maar een werking hebben voor de hele provincie (bv. sommige provinciale Proefcentra). Ook is het voor de versterking van de samenwerking binnen een uitgebouwde kenniseconomie in de Grensregio van groot belang dat belangrijke kennisinstituten in de aangrenzende regio's verder betrokken worden of betrokken blijven bij steeds intensiever grensoverschrijdend werken. We spreken hier bijvoorbeeld over de Campus Kortrijk van de Universiteit Leuven, de Katholieke Hogeschool Zuid-WestVlaanderen, de Innovatiecel Textiel, het Vlaams Instituut voor de Zee en het Vlaams Kunststof Centrum. Dergelijke kennisinstellingen, maar ook in de aangrenzende gebieden gevestigde incubatiecentra zijn onontbeerlijk bij de uitbouw van een grensoverschrijdende kenniseconomie. Een belangrijke economische pijler voor de drie Scheldemond-provincies is de toeristische sector. Daarbij gaat het niet alleen om kusttoerisme, maar ook om bijvoorbeeld plattelandstoerisme. Belangrijke

Sept 2007


8

toeristische troeven op dit vlak liggen ook in de aangrenzende arrondissementen. Voor projecten die specifiek met de kust te maken hebben is het uiteraard van belang om het arrondissement Oostende mee op te nemen in het programma. Hierbij moet niet alleen gedacht worden aan kusttoerisme, maar ook aan kustbeveiliging naar aanleiding van de klimaatsverandering, veiligheid op zee, enz. Ook met betrekking tot het rivieren watertoerisme is het van belang de aangrenzende arrondissementen mee te nemen. Het water en de waterwegen (de Schelde) zijn heel belangrijk in de volledige drie provincies. De Schelde moet trouwens niet alleen als recreatieve rivier gezien worden, want allerhande projecten rond veiligheid, milieu, waterbeheer, enz. zijn denkbaar rondom het Schelde-estuarium. De toeristische indelingen volgen trouwens niet altijd de arrondissementsgrenzen. Denk hierbij maar aan de Leiestreek en het Scheldeland. De aangrenzende arrondissementen spelen tot slot ook een belangrijke rol als achterlandverbinding voor de verschillende Scheldemondhavens aan Vlaamse kant (Oostende, Zeebrugge, Gent en Waaslandhaven). Situering Grensregio in Europa De Grensregio Vlaanderen-Nederland ligt midden in het Noord-Europees economisch kerngebied (zie kaarten 2 en 3). Economische centra als Brussel, de Randstad, Noord-Frankrijk en het Ruhrgebied liggen op relatief korte afstand. De Grensregio Vlaanderen-Nederland wordt daarnaast omgeven door diverse andere Euregio’s, waarbij in een aantal gevallen zelfs sprake is van overlap in programmagebied. De grijs gemarkeerde gebieden in kaart 2 geven weer welke gebieden deel uitmaken van een Euregio en daarmee in de periode 2007-2013 in aanmerking komen voor EFRO-middelen in het kader van de doelstelling INTERREG IV. Kaart 2: Ligging Grensregio Vlaanderen-Nederland in Noord-Europees economisch kerngebied en t.o.v. andere Euregio’s

Sept 2007


9

Kaart 3: Ligging Grensregio Vlaanderen-Nederland in Europese Pentagon

Bron: European Spatial Planning Observation Network, ESPON, www.espon.eu

Kaart 3 toont de ligging van de Grensregio Vlaanderen-Nederland in breder Europees verband. De zogenaamde Europese Pentagon is het Europese concentratiegebied van economische activiteiten. Het economisch kerngebied is bepaald aan de hand van vier indicatoren, te weten: • Massa: dichtheid van economische activiteiten, bevolkingsomvang en schaal van de economie; • Concurrentiekracht: attractiviteit van de regio voor bedrijven, BBP per hoofd van de bevolking, aantal hoofdkantoren van de top-500 aan Europese ondernemingen; • Verbondenheid: aantal passagiersbewegingen op luchthavens en multimodale toegankelijkheid; • Kennisbasis: percentage van de bevolking van een hoog opleidingsniveau, R&D. Hoewel de Grensregio Vlaanderen-Nederland in Europees perspectief geen globale knooppunten en categorie 1 MEGA’s (Metropolitan European Growth Areas) bezit (Brussel als categorie 1 MEGA ligt wel zeer nabij), vormt Antwerpen een zogenaamde categorie 3 MEGA. De aanwezigheid van de Antwerpse haven is daar de belangrijkste reden voor. De Grensregio Vlaanderen-Nederland kent uitgesproken stedelijke gebieden, een relatief dun bevolkt landelijk gebied en enkele unieke uitgestrekte natuurgebieden. Landschappelijk gezien heeft de westelijke helft van de grensregio een typisch maritiem en/of rivierdeltakarakter. Ten opzichte van het midden en oosten van de grensregio is het gebied relatief dun bevolkt. De Noordzeekust, het gevarieerde kustlandschap met natuurgebieden en het aanwezige cultuurhistorische aanbod spreken een grote toeristische doelgroep aan. Het verblijfsrecreatieve aanbod in de kuststreek is dan ook uitgebreid en divers. Ten oosten van de kuststreek ligt een gebied dat bestaat uit vruchtbare zee- en rivierklei waarop akkerbouw goed gedijt. Daarnaast herbergt het gebied als gevolg van de strategische ligging aan of nabij de zee en de vele waterwegen die het gebied verbinden met het achterland ruimte aan allerlei havengerelateerde en logistieke processen (o.a. ontwikkelingsas Gent-Goes). De procesindustrie, agribusiness (inclusief aquacultuur en seafood), metaalelektro en de logistieke sector zijn sterk vertegenwoordigd in dit gebied. Nieuwe ontwikkeling in het gebied zijn de productie en raffinage van biobrandstoffen en de ontwikkeling van de tweede generatie van biobrandstoffen.

Sept 2007


10

Verder in oostelijke richting ligt de economische as West-Brabant-Antwerpen-Mechelen, die een sterke positie inneemt op het gebied van logistiek en maintenance (onderhoud van technische installaties en systemen). Het gebied kenmerkt zich door de aanwezigheid van de mainport Antwerpen en een groot aantal kapitaalintensieve installaties en technologische bedrijven. Er zijn daardoor goede ontwikkelingsperspectieven voor kapitaalintensieve en toptechnologische bedrijfstakken als de luchtvaart, de maritieme industrie en de procesindustrie. Een sterk maintenance cluster draagt bovendien bij aan de reductie van kosten in de procesindustrie, waardoor de concurrentiekracht van deze sector verbetert. Door de ligging tussen de havens van Rotterdam en Antwerpen is het gebied een aantrekkelijke vestigingsplaats voor internationale logistieke dienstverleners. De as West-Brabant-Antwerpen-Mechelen bezit tevens potenties op het vlak van stedelijk toerisme. Ten oosten van de as West-Brabant-Antwerpen-Mechelen ligt een uitgestrekt gebied met zandgronden (de Kempen), dat gekenmerkt wordt door een afwisseling van stedelijke concentraties en landelijke gebieden. Het landschap heeft duidelijk een minder open karakter dan de westelijke zijde van de grensregio. Het landelijk gebied biedt plaats aan het gemengd landbouwbedrijf (inclusief intensieve veehouderij) en telt tevens talrijke natuur- en recreatiegebieden. De regio heeft dan ook een belangrijke toeristisch-recreatieve functie, zowel op het vlak van dag- als verblijfstoerisme. Daarnaast telt het gebied een groot aantal stedelijke concentraties, waarin een groot deel van de werkgelegenheid zich 5 concentreert. Het gebied maakt deel uit van de technologiedriehoek Eindhoven-Leuven-Aken (ELAT) ; de gebieden rond de genoemde steden beschikken elk over specifieke kennis en kunde, met een complementair karakter. Deze kennis is door de aanwezige kennisen onderzoeksinstituten en het regionale bedrijfsleven sterk verankerd in de regio. Sterke sectoren zijn taal- en spraaktechnologie, de automotive, de logistiek en de ICT-sector. Bijzonder perspectiefvol met het oog op de toekomstige economisch-technologische ontwikkeling is de combinatie van siliciumtechnologie met micro- en nanotechnologie. De zuidoostzijde van de grensregio bestaat uit een heuvelachtig lösslandschap, waarin tevens enkele oude steden gelegen zijn. Naast dit landschappelijk onderscheid sluit dit deel van de grensregio in economische zin aan bij het gebied in de voorgaande alinea. Het maakt deel uit van ELAT, maar er liggen ook kansen in de combinatie van gezondheidszorg, life sciences, ‘wellness’ en toerisme. Het gebied heeft door de aanwezigheid van een groot aantal academische ziekenhuizen, universiteiten, internationaal opererende ondernemingen en MKB/KMO op het gebied van medische technologie de potentie uit te groeien tot een epicentrum van Europese en zelfs wereldfaam op het gebied van gezondheidszorg. De Grensregio Vlaanderen-Nederland telt diverse bevolkingsconcentraties die zowel op economisch als op sociaal-cultureel vlak een belangrijke positie vervullen. De belangrijkste stedelijke concentraties in de grensregio zijn de Vlaamse Ruit, Brabantstad, Brugge-Oostende, Vlissingen-Middelburg, Tripool, HasseltGenk, Kortrijk-Harelbeke-Roeselare, Mechelen en Turnhout. Bij de verdieping van de hoofdthema’s wordt nader ingegaan op het belang van de steden met betrekking tot het betreffende thema. 1.2.2 Fysieke infrastructuur De Grensregio Vlaanderen-Nederland kenmerkt zich door een uitgebreide fysieke infrastructuur. Qua wegverbindingen beschikt de grensregio weliswaar over een uitgebreid wegennet, maar er zijn deelgebieden waar de weginfrastructuur minder sterk ontwikkeld is. Met name een aantal grensoverschrijdende wegverbindingen voldoet nog niet. Denk bijvoorbeeld aan het (grensoverschrijdende) wegennet in Zeeuws-Vlaanderen en de wegverbindingen Eindhoven-Hasselt, Weert-Bree, Hasselt-Maastricht en Tilburg-Turnhout. Ondanks de realisatie van de Westerscheldetunnel ligt er nog een opgave om de aansluiting op het Vlaamse hoofdwegennet te verbeteren. Belangrijke

5

Wanneer in de tekst de term ELAT gebruikt wordt, maakt de regio Antwerpen daar ook deel van uit.

Sept 2007


11

logistieke centra voor goederenvervoer over de weg zijn Antwerpen, Mechelen en Zaventem op de hoofdtransportas Rotterdam-Antwerpen-Brussel en daarnaast Venlo en Genk. Een algemeen knelpunt dat invloed heeft op de weginfrastructuur in de regio is de congestie, vooral op de hoofdverkeerswegen rond de grote stedelijke centra. Deze trend geldt voor de gehele Grensregio Vlaanderen-Nederland. De congestie belemmert een goede doorstroming op het wegennet. Zonder nieuwe investeringen in de weginfrastructuur en in het openbaar vervoer is verstopping van het wegennet als gevolg van de doorgaande stijging van het aantal verkeersbewegingen onvermijdelijk. Naar verwachting kunnen de ontwikkeling van nieuwe vervoersconcepten en de invoering van een prijsbeleid voor gebruik van het wegennet daar slechts ten dele een oplossing voor bieden. Op het vlak van spoorverbindingen springt de realisatie van de HSL-verbinding tussen Brussel en Amsterdam in het oog, die van zuid naar noord door het programmagebied loopt. Ingebruikname van de spoorlijn wordt in 2007 voorzien, waarbij de HSL in het programmagebied stopt in Antwerpen en Breda. In oostelijke richting loopt de HSL van Brussel door het programmagebied naar Keulen. Beide spoorlijnen (zie kaart 4) maken deel uit van de Europese streven het TEN (Trans Europees Netwerk) te verwezenlijken, ter verbetering van de verbindingen en een doeltreffende werking van de interne markt. Kaart 4: TEN Parijs-Brussel-Luik-Aken-Keulen

Omdat de HSL van Brussel naar Keulen alleen stopt in Luik, beschikt het oostelijk deel van de Grensregio Vlaanderen-Nederland niet over een goede aansluiting op het HSL-netwerk. Treinreizigers in het overige programmagebied zijn daarmee aangewezen op de diensten van de NMBS in België en de NS in Nederland. Een zwak punt is dat de Euregio Scheldemond niet één grensoverschrijdende spoorverbinding telt en ook in de Euregio Benelux Middengebied is het aantal grensoverschrijdende spoorverbindingen zeer beperkt. Bovendien sluiten veel dienstregelingen slecht op elkaar aan, waardoor grensoverschrijdend reizen per openbaar vervoer een tijdrovende bezigheid is. Een punt dat de Vlaamse regering graag wil realiseren is de aanleg van de IJzeren Rijn naar het Ruhrgebied. Daarmee kan de haven van Antwerpen beter en sneller verbonden worden met het Ruhrgebied, wat een economische impact op de Grensregio Vlaanderen-Nederland heeft. Tot op heden hebben Nederland en België nog geen overeenstemming bereikt over de aanleg van deze goederenspoorlijn.

Sept 2007


12

De Grensregio Vlaanderen-Nederland beschikt over een uitgebreide infrastructuur voor vervoer over water. Vanuit het oogpunt van goederenvervoer is de Westerschelde de belangrijkste verbinding, omdat dit de toegang voor zeeschepen tot de haven (mainport) van Antwerpen betreft. Een aandachtspunt is het vergroten van de diepgang van de Westerschelde, zodat de haven van Antwerpen toegankelijk blijft voor de steeds groter wordende zeeschepen. Andere belangrijke havens zijn die van Gent, Terneuzen, Vlissingen, Zeebrugge en Oostende. Deze havens hebben een belangrijke distributiefunctie naar het achterland. Belangrijke verbindingen voor de binnenscheepvaart zijn de Schelde, de Maas, het RijnScheldekanaal, het Kanaal van Gent naar Terneuzen, het Albertkanaal, het Julianakanaal en de ZuidWillemsvaart. De binnenhavens ontlasten de grote containerhavens in de grensregio. Een andere component van de fysieke infrastructuur zijn de luchthavens. De Grensregio VlaanderenNederland telt vier regionale luchthavens, te weten Oostende, Antwerpen (Deurne), Eindhoven Airport en Maastricht-Aachen Airport. Daarnaast bevindt de internationale luchthaven Brussels Airport zich net buiten het Arrondissement Leuven. Hoewel de luchthaven buiten het programmagebied ligt, heeft de luchthaven wel logistieke uitstralingseffecten op de grensregio, wat een positieve invloed heeft op de werkgelegenheid. De ontwikkeling van het oppervlakte bedrijventerreinen in hectare vormt een indicator voor de behoefte aan ruimte voor (nieuwe) bedrijvigheid. Zowel in Vlaanderen als in Zuid-Nederland wordt de ontwikkeling van de oppervlak aan bedrijventerreinen in de gaten gehouden. Daarbij wordt echter uitgegaan van andere definities, zodat de absolute hectares die zijn weergegeven in tabel 1 niet volledig onderling vergelijkbaar zijn. Voor Vlaanderen is het totale oppervlak aan bedrijventerreinen weergegeven en voor Zuid-Nederland het netto-oppervlak aan bedrijventerreinen. Omdat de cijfers voor Vlaanderen en ZuidNederland niet vergelijkbaar zijn, is geen optelling weergegeven voor de gehele Grensregio VlaanderenNederland. De cijfers geven daarentegen wel een indruk van de ontwikkeling van het oppervlak aan bedrijventerreinen. 6

Tabel 1: Ontwikkeling van het oppervlak aan bedrijventerreinen in hectare Gebied

2001

2002

7

2004

Antwerpen Limburg (B) Oost-Vlaanderen

15.268 9.974 15.609

15.282 10.171 16.508

9.896 9.872 6.952

Vlaams Brabant West-Vlaanderen

4.692 7.894

4.817 7.976

4.817 7.815

Vlaams Gewest

53.438

54.754

39.352

Zeeland Noord-Brabant

4.144 11.727

4.098 12.177

4.144 12.237

Limburg (NL) Zuid-Nederland

6.197 22.068

6.318 22.593

6.365 22.746

Uit tabel 1 blijkt dat het oppervlak aan bedrijventerreinen zowel in Vlaanderen als in Zuid-Nederland is gestegen. Vlaanderen laat in 2002 een stijging ten opzichte van 2001 zien. Daarna wordt de ontwikkeling vertekend door het ontbreken van de haventerreinen in de analyse. Zuid-Nederland laat tussen 2001 en 2004 een uitbreiding van het oppervlak aan bedrijventerreinen zien van iets meer dan 3%. Laatste onderdeel van de fysieke infrastructuur dat wordt belicht, is de ICT-infrastructuur. De Europese Commissie zet in op een brede toegankelijkheid van breedbandinternet voor alle burgers. Per 2005 heeft 78% van de Nederlandse huishoudens toegang tot internet, terwijl dat cijfer in België met 50% 6

Bron Vlaamse cijfers is de Studiedienst van de Vlaamse Regering, Vlaamse Statistieken, strategisch management en surveyonderzoek, http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/stat_cijfers.htm. Bron van de ZuidNederlandse cijfers vormt ETIN Adviseurs, naar aanleiding van de jaarlijkse IBIS enquête werklocaties. 7 De Vlaamse cijfers voor 2004 zijn exclusief haventerreinen.

Sept 2007


13

aanmerkelijk lager ligt. Het EU-25 gemiddelde bedraagt overigens 48% (Eurostat, 2006). Voor bedrijven geldt dat in België ruim 95% toegang heeft tot internet, in Nederland bedraagt dat cijfer 91% (Eurostat, 2006). Figuur 1 geeft voor de verschillende lidstaten weer hoe groot de marktpenetratie van breedband per oktober 2005 is. Uit de figuur blijkt dat Nederland enkele procentpunten vooruitloopt op België qua beschikbaarheid van snel breedbandinternet. Hoewel geen detailgegevens voorhanden zijn voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland, is er geen reden om aan te nemen dat de marktpenetratie van breedband in de grensregio verschilt van het landelijk gemiddelde. 8

Figuur 1: Marktpenetratie voor breedband in de EU per 1 oktober 2005

De ICT-infrastructuur vormt een belangrijke verbindende schakel met andere regio’s. Grote steden als Antwerpen, Gent en Eindhoven vervullen daarin een leidende rol, omdat hightech ICT-infrastructuur daar vanwege kostenefficiëntie en vanwege de aanwezigheid van internationale bedrijven en onderzoeksinstellingen in de regel het eerst gerealiseerd wordt. 1.2.3

Demografie

In de Grensregio Vlaanderen-Nederland wonen per 1 januari 2005 net geen 10 miljoen inwoners (zie 9 tabel 2). Daarvan wonen ruim 7 miljoen inwoners in de Euregio Benelux Middengebied en bijna 3 miljoen in de Euregio Scheldemond. Ten opzichte van het jaar 2000 is het inwoneraantal in de grensregio met 1,7% gestegen. Daarmee ligt de bevolkingsgroei een fractie lager dan in de periode 1995-2000. Wat opvalt is dat het groeicijfer voor de grensregio in de periode 2000-2005 lager ligt dan de landelijke groeicijfers voor Vlaanderen en Nederland. Een belangrijke factor daarin is de vergrijzing van de bevolking, die in de Grensregio Vlaanderen-Nederland eerder zichtbaar wordt dan op lidstaatniveau. Naar verwachting zal de bevolkingsgroei door de vergrijzing van de bevolking verder afzwakken.

8

e

Europese Commissie (2006), De Europese Elektronische communicatieregelgeving en –markten in 2005 (11 verslag) 9 Cijfers voor de Euregio Benelux Middengebied en de provincie Vlaams-Brabant hebben vanwege de beschikbaarheid van statistische bronnen steeds betrekking op de gehele provincie Vlaams-Brabant, tenzij anders vermeld. Dat betekent dat ook de cijfers van het Arrondissement Halle-Vilvoorde zijn meegenomen in de cijfers voor de provincie Vlaams-Brabant.

Sept 2007


14

Tabel 2: Ontwikkeling aantal inwoners in de Grensregio Vlaanderen-Nederland 1995

2000

2005

% groei 1995-2000

% groei 2000-2005

2.836.363

2.862.263

2.898.553

0,9

1,3

6.801.846

6.947.050

7.072.640

2,1

1,8

9.638.209

9.809.313

9.971.193

1,8

1,7

5.866.106

5.940.251

6.043.161

1,3

1,7

15.424.122

15.863.950

16.305.526

2,9

2,8

Euregio Scheldemond Euregio Benelux Middengebied Grensregio VlaanderenNederland Vlaanderen Nederland Bron: Eurostat, 2006

De vergrijzing van de bevolking kan worden weergegeven door middel van de grijze druk. De grijze druk geeft de verhouding aan tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder en het aantal personen in de potentiële beroepsbevolking van 20-64 jaar. Figuur 2 laat de ontwikkeling van de grijze druk zien. De grijze druk is in de Grensregio Vlaanderen-Nederland de afgelopen tien jaar gestaag toegenomen. Dat geldt zowel voor de Euregio Scheldemond als de Euregio Benelux Middengebied. Dit betekent enerzijds minder aanbod op de arbeidsmarkt en anderzijds veel vraag naar sociaal-maatschappelijke en medische voorzieningen. In beide Euregio’s is het percentage personen van 65 jaar en ouder hoger dan in Nederland en Vlaanderen. In de provincie West-Vlaanderen wonen relatief gezien de meeste ouderen: in 2005 waren in die provincie 19,6% van de inwoners ouder dan 65 jaar. Deze ontwikkeling zet zich in het komende decennium nadrukkelijk voort. Figuur 2: Ontwikkeling grijze druk (%)

Figuur 3: Ontwikkeling groene druk (%)

31

28

29 27

27

Euregio Scheldemond

Euregio Scheldemond

25 Euregio Benelux Middengebied

23 21

Grensregio VlaanderenNederland

19

26

Euregio Benelux Middengebied

25


24

17 23

15 1995

2000

Bron: FOD Economie, CBS

2005

1995

2000

2005

Bron: FOD Economie, CBS

Wanneer de bevolking vergrijst, ligt het voor de hand dat het relatieve aandeel jongeren in de totale bevolking afneemt. Het relatieve aandeel jongeren wordt uitgedrukt in de groene druk. De groene druk zet het aantal personen van 0-14 jaar af tegen het aantal personen in de potentiële beroepsbevolking van 25-64 jaar. Figuur 3 laat de ontwikkeling van de groene druk zien. Figuur 3 toont dat de groene druk in de Grensregio Vlaanderen-Nederland gemeten over het laatste decennium geleidelijk afneemt. Deze trend kan ook op landelijk niveau in Nederland en Vlaanderen worden waargenomen. Uit figuur 3 kan worden afgelezen dat de daling van de groene druk het grootst is in de Euregio Scheldemond.

Sept 2007


15

1.2.4

Algemeen-economische indicatoren

In deze paragraaf komt de stand van zaken met betrekking tot een aantal algemeen-economische indicatoren aan bod. 1.2.4.1 Economische groei De ontwikkeling van de welvaart van de Grensregio Vlaanderen-Nederland kan worden gemeten aan de hand van de ontwikkeling van het Bruto Regionaal Product (BRP). Het BRP is een belangrijke graadmeter, omdat het weergeeft hoeveel in een regio wordt verdiend door de mensen die er werkzaam zijn. Door het BRP te relateren aan het aantal inwoners van dat gebied wordt een beeld van de regionale welvaart geschetst. Enkele kerncijfers met betrekking tot de ontwikkeling van het BRP zijn weergegeven in tabel 3. Tabel 3: Ontwikkeling van het BRP per inwoner Gebied

BRP per inwoner in 2000

BRP per inwoner in 2003

BRP per inwoner in 2003 (EU-25 = 100)

Gemiddelde jaarlijkse verandering BRP per inwoner 20002003 (in %)

Antwerpen Limburg (B) Oost-Vlaanderen

28.265 20.477 21.173

29.788 21.435 22.907

137 99 105

1,8 1,5 2,7

Vlaams Brabant West-Vlaanderen

25.357 22.297

26.312 24.012

121 110

1,2 2,5

Vlaams Gewest België

23.971 24.286

25.410 25.677

117 118

2,0 1,9

Zeeland

22.041

24.706

114

3,9

Noord-Brabant Limburg (NL)

24.869 22.066

27.169 24.585

125 113

3,0 3,7

Zuid-Nederland Nederland

23.772 25.135

26.180 27.132

120 125

3,3 2,6


23.892

25.714

118

2,5

Bron: Eurostat, augustus 2006, alle cijfers gecorrigeerd voor inflatie (PPP), aanpassing ERAC

De cijfers in tabel 3 geven de ontwikkeling van het BRP per hoofd tussen 2000 en 2003 weer. Meer actuele cijfers zijn per augustus 2006 op NUTS-II niveau niet beschikbaar. Uit de kolom waarin het BRP per inwoner wordt gerelateerd aan het EU-25 gemiddelde kan worden afgeleid dat het BRP per hoofd, met uitzondering van Belgisch-Limburg, in alle subregio’s van de Grensregio Vlaanderen-Nederland ruim boven het EU gemiddelde (indexcijfer 100) ligt. Daarbij mag echter niet vergeten worden dat het gemiddelde BRP per hoofd in de EU na de uitbreiding met tien nieuwe lidstaten in 2004 flink is gedaald. Dat verklaart in ieder geval deels waarom het indexcijfer voor het BRP per inwoner nu een stuk hoger ligt dan bij de start van INTERREG IIIA, toen het EU gemiddelde berekend werd over de 15 oude lidstaten. De meest welvarende subregio is de provincie Antwerpen, terwijl de welvaart in Belgisch Limburg achterblijft bij de overige provincies. Verder valt op dat het welvaartsverschil tussen het Vlaams Gewest en Zuid-Nederland slechts marginaal is. Het indexcijfer voor het gemiddelde BRP per hoofd ligt per 2003 voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland op het Belgisch gemiddelde (indexcijfer 118), terwijl het BRP per hoofd achterblijft bij het gemiddelde cijfer voor Nederland (indexcijfer 125).

Sept 2007


16

De laatste kolom laat de gemiddelde jaarlijkse verandering van het BRP per inwoner zien, berekend over de periode 2000-2003. Daaruit komt naar voren dat de welvaart zich niet in alle subregio’s in hetzelfde tempo ontwikkeld heeft. De groei is het sterkst geweest in Zeeland, terwijl Vlaams Brabant gemiddeld de laagste groei heeft gerealiseerd. Verder blijkt uit tabel 3 dat de regionale economie in Zuid-Nederland in de periode 2000-2003 sterker is gegroeid dan in het Vlaams Gewest. 1.2.4.2 Werkgelegenheid De werkgelegenheid is een belangrijke indicator voor de economische situatie in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Absoluut gezien telt de grensregio begin 2004 ruim 4,5 miljoen arbeidsplaatsen (Eurostat 2006). Het Vlaams Gewest heeft daarin met bijna 2,6 miljoen arbeidsplaatsen het grootste aandeel. Zuid-Nederland telt ruim 1,9 miljoen arbeidsplaatsen. De werkgelegenheid is in de Grensregio Vlaanderen-Nederland tussen 2000 en 2004 met 1,6% toegenomen. Figuur 4 geeft weer hoe de werkgelegenheid zich jaarlijks ontwikkeld heeft in de periode 2000-2004. Meer recente gegevens zijn per augustus 2006 niet beschikbaar. Figuur 4: Ontwikkeling van de werkgelegenheid 3,0

Jaarlijkse % mutatie werkgelegenheid

2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 -0,5

2000

2001

2002

2003

2004

-1,0 -1,5 Vlaams Gewest

Zuid-Nederland

Grensregio V-N

Bron: Eurostat, augustus 2006, bewerkt door ERAC.

Uit figuur 4 blijkt dat de ontwikkeling van de werkgelegenheid meebeweegt met de conjunctuur. In 2000 verkeerde de grensregio nog in een situatie van hoogconjunctuur. Vervolgens brak de periode van laagconjunctuur aan en daalde de groei van de werkgelegenheid. In het Vlaams Gewest is dan zelfs sprake van een afname van de werkgelegenheid. Na een licht herstel in 2002 dook de ontwikkeling van de werkgelegenheid in 2003 in de gehele grensregio in de rode cijfers. In 2004 diende zich in het Vlaams Gewest het eerste herstel aan, terwijl Zuid-Nederland op dat moment kampte met een afname van de werkgelegenheid.

Sept 2007


17

1.2.4.3 Werkloosheid Figuur 5 geeft de ontwikkeling van het werkloosheidspercentage weer voor de Grensregio VlaanderenNederland, voor Zuid-Nederland, voor het Vlaams Gewest en voor België en Nederland als geheel. Figuur 5: Ontwikkeling werkloosheidspercentage 9 8

Grensregio Vlaanderen-Nederland

7

België

6 Nederland

5 Vlaams Gewest

4 3

Zuid-Nederland

2 1 1999

2000

2001

2002

2003

2004

Bron: Eurostat, augustus 2006

Uit figuur 5 blijkt dat het werkloosheidspercentage in de Grensregio Vlaanderen-Nederland daalt tot bij het inzetten van de conjuncturele neergang in 2001. Het werkloosheidspercentage bedraagt dan 3,2%. Daarna stijgt het werkloosheidspercentage tot 5% in 2004. De provincies Limburg (B) en Antwerpen hebben met respectievelijk 6,5% en 6% de hoogste werkloosheidspercentages. Zeeland heeft met 3,4% het laagste werkloosheidspercentage, gevolgd door Noord-Brabant (4,2%) en West-Vlaanderen (4,5%). Het werkloosheidspercentage vertoont in alle provincies nagenoeg dezelfde ontwikkeling en ook op nationaal niveau kan deze trend worden waargenomen. Figuur 5 toont dat het werkloosheidspercentage in de Vlaamse provincies gedurende de meetperiode gemiddeld boven het niveau van Zuid-Nederland ligt. Wat verder opvalt is dat het werkloosheidspercentage in de Vlaamse provincies (met uitzondering van West-Vlaanderen) na 2003 weer een daling vertoont. Die daling komt volledig op het conto van het Vlaams Gewest, want het totale Belgische cijfer vertoont nog een geringe stijging. Het gemiddelde Nederlandse cijfer beweegt in dezelfde richting als het werkloosheidspercentage voor Zuid-Nederland. 1.2.4.4 Participatiegraad Met behulp van de netto-participatiegraad kan de deelname van de beroepsbevolking aan het economisch verkeer worden gemeten. De netto-participatiegraad is het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de bevolking van 15 tot 64 jaar. Figuur 6 laat de ontwikkeling van de nettoparticipatiegraad in de Grensregio Vlaanderen-Nederland zien. Figuur 6: Ontwikkeling netto-participatiegraad 74 73 72 71 70 69 68 67 66 65 64 1999

2000

Vlaams Gewest

Sept 2007

2001 Zuid-Nederland

2002

2003

2004




18

Uit figuur 6 blijkt dat de netto-participatiegraad in de Grensregio Vlaanderen-Nederland in 2004 net geen 70% bedraagt. Tussen het Vlaamse deel en het Zuid-Nederlandse deel bestaat overigens wel een significant verschil in participatiegraad. In 2004 ligt de netto-participatiegraad in het Vlaams Gewest op 68%, terwijl die in Zuid-Nederland op dat moment 72,2% bedraagt. Wanneer op het niveau van de provincies gekeken wordt, is in 2004 de netto-participatiegraad het laagst in Belgisch-Limburg (65,1%) en het hoogst in Noord-Brabant (77,5%). 1.2.4.5 Sectorale structuur Deze subparagraaf geeft een analyse van de sectorstructuur van de regionale economie. In tabel 4 is daartoe een overzicht gepresenteerd van de ontwikkeling van het procentuele aantal werknemers binnen de vier economische hoofdsectoren. Tabel 4: Ontwikkeling van het procentuele aantal werknemers per sector 1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Vlaams Gewest Landbouw

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

Industrie Commerciële dienstverlening

31,0 37,0

30,4 37,4

30,0 38,1

29,7 38,3

28,7 38,5

28,0 38,4

27,2 38,6

Niet-commerciële dienstverlening Zuid-Nederland

31,0

31,2

30,9

31,0

31,9

32,6

33,2

Landbouw Industrie

1,6 33,1

1,6 32,4

1,6 32,0

1,7 30,7

1,7 29,9

1,7 29,0

n.b. n.b.

Commerciële dienstverlening Niet-commerciële dienstverlening

40,8 24,5

41,7 24,3

42,3 24,1

41,4 26,2

41,1 27,2

41,0 28,3

n.b. n.b.

Grensregio Vlaanderen-Nederland Landbouw

1,2

1,3

1,3

1,3

1,3

1,3

n.b.


31,8 38,6

31,2 39,2

30,8 39,8

30,1 39,6

29,2 39,6

28,4 39,5

n.b. n.b.

Niet-commerciële dienstverlening België

28,4

28,4

28,1

29,0

29,9

30,8

n.b.

Landbouw Industrie

0,7 25,9

0,7 25,3

0,7 25,1

0,7 24,9

0,7 24,1

0,7 23,5

0,7 22,5

Commerciële dienstverlening Niet-commerciële dienstverlening

37,8 35,6

38,2 35,8

38,6 35,6

38,8 35,6

38,9 36,3

38,9 36,9

39,9 36,8

Nederland Landbouw

1,6

1,6

1,5

1,6

1,6

1,6

n.b.


25,2 45,2

24,7 46,0

24,4 46,5

23,3 46,4

22,8 45,6

22,2 45,0

n.b. n.b.

Niet-commerciële dienstverlening

28,0

27,7

27,6

28,8

30,0

31,2

n.b.

Bron: Eurostat, augustus 2006, bewerkt door ERAC.

Uit tabel 4 blijkt dat het directe aandeel van de landbouw in de totale werkgelegenheid slechts gering is. In de totale Grensregio Vlaanderen-Nederland bedraagt het directe aandeel van de landbouw in de werkgelegenheid in 2003 1,3%. In het Vlaams Gewest ligt het aandeel zelfs nog lager met 1%, terwijl het in Zuid-Nederland 1,7% bedraagt. Toch zijn agrofood en agribusiness belangrijke sectoren voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Het lage relatieve aandeel in de werkgelegenheid is ook een gevolg van de hoge mate van rationalisatie van de sector. Afgezet tegen de BRP bedraagt het aandeel van de primaire sector 1,8%.

Sept 2007


19

De industrie is van oudsher bovengemiddeld vertegenwoordigd in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Dat blijkt uit het aandeel dat de industriële werkgelegenheid inneemt in de Grensregio VlaanderenNederland ten opzichte van de cijfers voor België en Nederland. De automotive, maintenance en procesindustrie zijn sectoren die in de grensregio een belangrijk aandeel hebben in de industriële werkgelegenheid. Het aandeel in de werkgelegenheid bedraagt in 2003 28,4%. Voor Zuid-Nederland bedraagt het aandeel van de industriële werkgelegenheid in 2003 29%, in het Vlaams Gewest in 2004 ruim 27%. Hoewel de industrie in de Grensregio Vlaanderen-Nederland nog altijd relatief sterk vertegenwoordigd is, is het aandeel van de industriële werkgelegenheid in de totale werkgelegenheid in de periode 1998-2003 met ruim 3 procentpunten gedaald (zie tabel 4). Veruit het grootste deel van de werkgelegenheid is geconcentreerd in de dienstverlenende sector. De dienstverlenende sector wordt meestal opgesplitst in de commerciële en niet-commerciële dienstverlening. Tabel 4 toont de ontwikkeling van het aandeel van beide sectoren in de totale werkgelegenheid. In het totale grensgebied bedraagt het aandeel van de commerciële dienstverlening ruim 39%. Het aandeel in Zuid-Nederland ligt met 41% iets boven dat percentage, in het Vlaams Gewest met 38% iets lager. De logistiek en het toerisme hebben een belangrijk aandeel in de werkgelegenheid in de commerciële dienstverlening. Dit geldt zowel voor Vlaanderen als voor Zuid-Nederland. Opvallend is dat het aandeel van de commerciële dienstverlening in Zuid-Nederland na 2000 iets aan belang heeft ingeboet ten koste van de niet-commerciële dienstverlening. In 2003 bedraagt het aandeel van de niet-commerciële dienstverlening in de werkgelegenheid in de Grensregio Vlaanderen-Nederland 30,8%. Het relatieve aandeel is in de voorgaande jaren gestaag gegroeid, vooral ten koste van de industriële werkgelegenheid. De niet-commerciële dienstverlening is relatief iets sterker vertegenwoordigd in het Vlaams Gewest (32,6% in 2003) dan in Zuid-Nederland. (28,3% in 2003). Op nationaal niveau is dit verschil tussen België en Nederland nog groter; in België verschilt het aandeel in de werkgelegenheid tussen de commerciële en niet-commerciële dienstverlening slechts enkele procentpunten, terwijl dit verschil in Nederland ruim 10 procentpunten bedraagt. Wat dat betreft liggen het Vlaams Gewest en Zuid-Nederland qua werkgelegenheidsstructuur dichter bij elkaar dan België en Nederland als geheel. Als gevolg van de vergrijzing van de bevolking zal de vraag naar zorg toenemen, waardoor het aandeel van de niet-commerciële dienstverlening in de werkgelegenheid naar verwachting verder zal toenemen. 1.2.5 Synthese van elementen die van belang zijn voor de grensoverschrijdende strategie • • • • • • • • • • • •

Ligging midden in Noord-Europees economisch kerngebied (Europese Pentagon); Het grensoverschrijdend wegennet is ondermaats. Doorstroming op (uitgebreid) wegennet wordt belemmerd door congestie, zonder nieuwe investeringen in weginfrastructuur en openbaar vervoer dreigt verstopping van het wegennet; Grensoverschrijdend openbaar vervoer functioneert niet goed; Uitstekende infrastructuur voor vervoer over water, maar deze transportmodaliteit wordt net als vervoer over spoor niet ten volle benut; Vergrijzing van de bevolking vormt een bedreiging voor het arbeidspotentieel; Vergrijzing van de bevolking leidt tot grotere behoefte aan medische en sociaal-maatschappelijke voorzieningen; Significant verschil in participatiegraad tussen Zuid-Nederland en Vlaanderen; Conjunctuurgevoeligheid van de regionale economie; Binnen de industriële sector hebben de automotive, maintenance en procesindustrie een belangrijk aandeel in de industriële werkgelegenheid; Binnen de commerciële dienstverlening hebben de logistiek en de toeristisch-recreatieve sector een belangrijk aandeel in de werkgelegenheid; Als gevolg van de vergrijzing zijn er kansen voor niet-commerciële dienstverlening.

Sept 2007


20

1.3

Verdieping thema Economie

In deze paragraaf wordt het thema Economie verdiept door nader in te gaan op de aspecten bedrijvendynamiek, kennisen opleidingsniveau, kennisinfrastructuur, innovatie, steden, toerisme en recreatie, grensoverschrijdende samenwerking en duurzaamheid. 1.3.1 Bedrijvendynamiek De ontwikkeling van het aantal bedrijven en het aantal nieuwe starters zijn indicatoren voor de bedrijvendynamiek in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Tabel 5 geeft voor de jaren 2000 en 2004 per provincie een overzicht van het aantal gevestigde bedrijven. Tabel 5: Aantal bedrijven in de Grensregio Vlaanderen-Nederland in 2000 en 2004 Aantal bedrijven 2000

in

Aantal bedrijven 2004

in

Verandering (in %)

Quotiënt aantal bedrijven / aantal inwoners (2004)

Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen

97.387 91.955

98.290 93.474

0,9 1,7

14,0 12,2

Antwerpen Limburg (B)

109.342 50.804

111.838 52.919

2,3 4,2

15,0 15,3

Vlaams-Brabant Zeeland

65.364 19.970

67.399 20.150

3,1 0,9

15,4 18,9

Noord-Brabant Limburg (NL)

118.565 50.605

119.910 49.095

1,1 3,0 -/-

20,1 23,2

603.992

613.075

1,5

16,3

Grensregio Nederland

Vlaanderen-

Bron: CBS, ECODATA, 2006

In de Grensregio Vlaanderen-Nederland zijn in 2004 613.075 bedrijven gevestigd. Ten opzichte van het jaar 2000 betekent dit een stijging van 1,5%. Het aantal bedrijven is relatief het sterkst gestegen in Belgisch Limburg (ruim 4%), terwijl Nederlands Limburg de enige provincie is waar het aantal bedrijven is gedaald (met 3%). Om de bedrijvigheid in de verschillende provincies van de Grensregio VlaanderenNederland meer in perspectief te plaatsen, is in kolom 4 van tabel 5 het aantal bedrijven gerelateerd aan het aantal inwoners. Uit die bewerking komt naar voren dat Zuid-Nederland relatief meer bedrijven telt dan Vlaanderen. De provincie Nederlands Limburg telt relatief gezien het grootste aantal bedrijven, de provincie West-Vlaanderen het geringste aantal. Om meer zicht te krijgen op de ontwikkeling van het aantal bedrijven, volgt hieronder een analyse van het aantal startende ondernemers. Uit tabel 5 bleek dat tussen 2000 en 2004 meer ondernemingen zijn gestart dan dat er zijn opgeheven. In 2002 startten in de gehele grensregio 49.029 bedrijven, in 2005 bedroeg dat aantal bedrijven 52.889. Dit is een toename van 7,9%. Figuur 7 toont voor 5 geografische schaalniveaus de ontwikkeling van het aantal startende bedrijven. De ontwikkeling is in beeld gebracht door middel van indexcijfers. De cijfers voor het Vlaams Gewest zijn beschikbaar vanaf 2000 (basisjaar), die voor Zuid-Nederland met ingang van 2002 (basisjaar).

Sept 2007


21

Figuur 7: Ontwikkeling aantal startende bedrijven (o.b.v. indexcijfers) 130

120

Vlaams Gewest Zuid-Nederland

110

100

Grensregio Vlaanderen-Nederland België

Cijferbronnen: Bedrijvendynamiek 2003 en 2005

Nederland

Kamer

van

Koophandel

Nederland,

Unizo

Startersservice België, 2006. Gegevens bewerkt

90

door ERAC. 80 70 2000

2001

2002

2003

2004

2005

Uit figuur 7 blijkt dat in het Vlaams Gewest het aantal starters ten opzichte van het jaar 2000 aanvankelijk een terugval vertoont. In 2004 en 2005 neemt het aantal starters echter fors toe. De stijging van het aantal starters is het sterkst in de provincies West-Vlaanderen en Belgisch-Limburg. De ontwikkeling van het aantal starters in Zuid-Nederland vertoont een ander beeld. In 2003 stijgt het aantal starters ten opzichte van referentiejaar 2002, maar daarna treedt een scherpe daling op. De daling van het aantal startende bedrijven was het sterkst in de provincies Noord-Brabant en Limburg. In de loop van 2005 neemt het aantal starters weer toe, maar nog niet tot het niveau van 2002. Zeeland onttrekt zich aan deze trend en kent een relatief stabiel startersniveau. 1.3.2

Kennis en opleidingsniveau

Tabel 6 deelt de beroepsbevolking van 25 tot 65 jaar in naar hoogst genoten opleiding. Een primair opleidingsniveau staat voor alle scholing tot en met lager middelbaar onderwijs. Hoger middelbaar onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs behoren tot de groep secundair. Personen die hoger of universitair onderwijs hebben genoten behoren tot de categorie tertiair. Tabel 6: Aandeel beroepsbevolking (in %) 25-64 jaar naar hoogst genoten opleidingsniveau Primair

Secundair

Tertiair

West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen

2000 41,7 43,3

2004 37,3 37,4

2000 34,9 30,2

2004 37,8 32,9

2000 23,4 26,5

2004 24,8 29,7


39,8 44,3

34,8 36,0

33,3 33,6

35,8 36,6

26,9 22,1

29,4 27,4

Vlaams Brabant Vlaams Gewest

33,2 40,4

26,6 34,6

33,5 33,0

33,4 35,2

33,3 26,6

39,9 30,2


38,5 36,3

32,4 29,8

44,4 41,5

45,4 41,5

17,0 21,8

21,1 27,6

Limburg Zuid-Nederland

39,8 37,5

33,5 31,1

41,6 41,8

41,8 41,9

18,2 20,3

23,7 25,8


39,3

33,2

36,5

37,9

24,0

28,4

België Nederland

41,5 33,8

35,7 28,8

31,5 41,9

33,9 40,9

27,1 23,9

30,4 29,2

Bron: Eurostat, augustus 2006, aangepast door ERAC.

Sept 2007


22

Voor alle provincies die deel uitmaken van de Grensregio Vlaanderen-Nederland geldt dat het gemiddelde opleidingsniveau is gestegen tussen 2000 en 2004. Het aandeel van de beroepsbevolking dat alleen primair onderwijs heeft genoten is gedaald in die periode. Met uitzondering van OostVlaanderen is in 2004 het deel van de beroepsbevolking dat secundair onderwijs heeft genoten het grootst. Ook het aandeel van de beroepsbevolking met een tertiair opleidingsniveau is gestegen. Verder valt op dat het aandeel van de beroepsbevolking met een secundair opleidingsniveau in Zuid-Nederland hoger ligt dan in Vlaanderen. Daarentegen telt Vlaanderen weer een hoger percentage hoogopgeleiden. Vlaams Brabant kent veruit het grootste aandeel hoog opgeleiden (bijna 40%), terwijl Zeeland (21,1%) en Limburg (NL) (23,7%) op dat vlak het laagst scoren. Evenals voor West-Vlaanderen en Limburg (B) geldt voor deze provincies dat ze geconfronteerd worden met een ‘braindrain’; hooggeschoolde jongeren trekken (o.a. voor hun studie) weg naar de centrumprovincies van de Grensregio Vlaanderen-Nederland en vinden daar vervolgens een baan. Ook na hun studie zijn de kansen voor hoogopgeleiden groter buiten de genoemde provincies. Onderzoek door Alofs van de Studiedienst GOM-Limburg wijst bovendien uit dat Belgisch-Limburg meer dan de andere Vlaamse provincies te kampen heeft met dit 10 fenomeen en dat het de laatste jaren aan belang toeneemt . Uit de opleidingscijfers in tabel 6 blijkt dat in 2004 het opleidingsniveau in het Vlaams Gewest redelijk evenredig verdeeld is over de drie opleidingscategorieën. Het aandeel van de categorieën primair en secundair ligt iets boven de 1/3, het aandeel van de categorie tertiair iets onder de 1/3. Vlaams Brabant springt eruit met het hoogste relatieve opleidingsniveau in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. In ZuidNederland is de categorie secundair duidelijk het sterkst vertegenwoordigd, op afstand gevolgd door primair en tertiair. Naast de ontwikkeling in de tijd is het van belang te weten hoe het gemiddelde opleidingsniveau in de Grensregio Vlaanderen-Nederland zich verhoudt tot het gemiddelde opleidingsniveau op nationaal niveau. Het gemiddelde opleidingsniveau in het Vlaams Gewest is grotendeels vergelijkbaar met de ontwikkeling van het nationale cijfer in België. Voor Zuid-Nederland geldt dat het gemiddelde opleidingsniveau achterblijft bij het gemiddelde cijfer voor heel Nederland. Zuid-Nederland telt een groter aandeel primair opleidingsniveau en een lager aandeel tertiair opleidingsniveau. De belangrijkste oorzaak voor het achterblijven van het gemiddelde opleidingsniveau in Zuid-Nederland bij het landelijk gemiddelde is de relatief hoge gemiddelde leeftijd van de bevolking. Oudere mensen hebben gemiddeld een lager opleidingsniveau, wat een neerwaarts effect heeft op het gemiddelde opleidingsniveau. Bij de bepaling van het opleidingsniveau wordt meestal uitgegaan van de hoogst genoten schoolopleiding. Het laatste decennium gaat steeds meer aandacht uit naar opleiding en training op het werk. Dat kan door ‘training on the job’, maar ook door het volgen van cursussen of trainingen. Deze vorm van kennisvergaring wordt samengevat onder de noemer ‘een leven lang leren’. Tabel 7 toont voor de leeftijdsgroep 25-64 jaar hoe de Grensregio Vlaanderen-Nederland scoort op dit aspect in de jaren 2000 en 2004.

10

Studiedienst GOM-Limburg, 2006

Sept 2007


23

11

Tabel 7: Aandeel beroepsbevolking (in %) 25-64 jaar dat participeert in ‘Een Leven Lang Leren ’ 2000

2004

West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen

7,7 7,4

8,5 10,9


5,3 6,1

9,3 7,5

Vlaams Brabant Vlaams Gewest

8,6 6,9

12,5 9,8


14,2 13,1

15,1 15,8

Limburg Zuid-Nederland

12,7 13,1

14,8 15,4

Grensregio Nederland België

9,4

12,1

Vlaanderen-

Nederland

6,2

8,6

14,3

16,4

Bron: Eurostat, augustus 2006, aangepast door ERAC.

Voor alle provincies van de Grensregio Vlaanderen-Nederland geldt dat het participatieniveau van de beroepsbevolking in ‘Een Leven Lang Leren’-trajecten is toegenomen. De grootste stijging tussen 2000 en 2004 is gerealiseerd in de Vlaamse provincies, maar getuige het feit dat de deelnamepercentages in 2004 in alle Vlaamse provincies nog achterblijven bij de Zuid-Nederlandse provincies, heeft Vlaanderen nog een inhaalslag te maken voor wat betreft ‘Een Leven Lang Leren’. Overigens is vergroting van de participatie in ‘Een Leven Lang Leren’-trajecten een opgave voor de gehele Grensregio VlaanderenNederland. 1.3.3

Kennisinfrastructuur

Op Europees niveau wordt een zo hoog mogelijk opleidingsniveau nagestreefd. Van belang is dan of in de Grensregio Vlaanderen-Nederland de randvoorwaarden aanwezig zijn om te komen tot een zo hoog mogelijk opleidingsniveau. Met het oog daarop is de onderwijsinfrastructuur in de Grensregio VlaanderenNederland geanalyseerd. Uit de analyse komt naar voren dat de onderwijsinfrastructuur in de grensregio over het algemeen goed is; dat wil zeggen voldoende onderwijsinstellingen voor middelbaar, hoger en beroepsonderwijs en daarbinnen een ruim aanbod aan studierichtingen. Toch zijn er regionale verschillen. Aan de westelijke zijde van de grensregio heeft Gent een centrumfunctie op onderwijsgebied met zowel een universiteit als meerdere hogescholen. Zeeland beschikt niet over een universiteit (wel over de Roosevelt Academy). Het midden en het oosten van de grensregio beschikken over een uitgebalanceerde opleidingsinfrastructuur. Naast de opleidingsinfrastructuur bestaat de kennisinfrastructuur ook uit (semi)publieke onderzoeksinstituten en onderzoekscentra die gelieerd zijn aan het bedrijfsleven. Ook op dat vlak kent de Grensregio Vlaanderen-Nederland een goede uitgangspositie. De grensregio telt een groot aantal onderzoekscentra. Daarnaast kan geprofiteerd worden van aan het bedrijfsleven gelieerde onderzoekscentra die op landsdeelniveau dan wel nationaal niveau zijn georganiseerd en daarom soms buiten de regio zijn gevestigd. Ter illustratie worden enkele concentraties van onderzoekscentra in de regio - zonder de intentie uitputtend te willen zijn – in onderstaande kort benoemd.

11

Een Leven Lang Leren is in dit geval gedefinieerd als participatie in onderwijsen trainingstrajecten in de leeftijdscategorie 25-64 jaar.

Sept 2007


24

In juli 2005 is rond Gent het initiatief ‘Ghent Bio-Energy Valley’ gelanceerd. Belangrijke partners zijn de Universiteit Gent, de Stad Gent, het Havenbedrijf Gent, de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij OostVlaanderen en het regionale bedrijfsleven. Via Ghent Bio-Energy Valley wil de Gentse regio uitgroeien tot 12 een internationale groeipool voor hernieuwbare energie en de ontwikkeling van eco-innovaties . Antwerpen is door de aanwezigheid van de haven een centrum voor havengerelateerde onderzoeksactiviteiten. De provincie Antwerpen beschikt over een sterk kenniscluster met de Universiteit van Antwerpen, hogescholen met een ruim opleidingsaanbod en daaromheen diverse publieke en private kennisen onderzoeksinstellingen (o.a. het Institute for Transport and Maritime Management (ITMMA, het Instituut voor Tropische Geneeskunde en het Wetenschappelijk en Technisch Onderzoekscentrum voor Diamant). Ook de regio Leuven beschikt met de universiteit, hogescholen en het Interuniversitair Onderzoekscentrum voor Micro-elektronica (IMEC) over een stevige kennisbasis. Daaromheen is een groot aantal technologiebedrijven en kennisinstituten geclusterd, onder andere op Haasrode Science Park. West-Vlaanderen beschikt rond de Kortrijkse KULAK-campus van de Katholieke Universiteit 13 Leuven over het Innovatie- en Incubatiecentrum Kortrijk (IICK) en het Research Park Kortrijk . Een andere belangrijke onderzoeksinstelling in het Vlaanderen is de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO). VITO is een onafhankelijke onderzoeksorganisatie op het vlak van energie, leefmilieu en materialen die circa 500 hooggekwalificeerde medewerkers telt. In Mol is het Studiecentrum voor Kernenergie gevestigd. In het centrum wordt vanuit een perspectief van duurzame ontwikkeling onderzoek verricht naar en wetenschappelijk geëxperimenteerd met nucleaire energie. De regio Hasselt beschikt ondermeer over het Wetenschapspark Diepenbeek, dat nauwe banden heeft met de Universiteit van Hasselt. Op het terrein zijn diverse onderzoeksinstituten gevestigd, waaronder het Instituut voor Materiaalonderzoek (IMO), het Expertisecentrum voor Digitale Media (EDM), het Biomedisch Onderzoeksinstituut (BIOMED) en het Vlaams Instituut voor Mobiliteit. Sinds 1998 is gestart met de uitwerking van het concept ‘Flanders Multimedia Valley’. In dat kader huisvest het wetenschapspark inmiddels diverse bedrijven op het gebied van multimedia- en informatietechnologie. Met het oog op de grensoverschrijdende samenwerking alsmede in het licht van de Bologna-verklaring is van belang dat de Universiteiten van Hasselt en Maastricht met de Transnationale Universiteit Limburg (tUL) een formeel samenwerkingsverband hebben gesloten. Hoewel de resultaten van de eerste jaren van samenwerking nog tegenvallen, kan de tUL een belangrijke impact hebben op het universitair onderwijs in de grensregio. In Zuid-Nederland neemt met name de regio Eindhoven een belangrijke positie in. Zuidoost-Brabant wordt in de nota Pieken in de Delta van het Ministerie van Economische Zaken aangemerkt als ‘brainport’. Naast de Technische Universiteit telt de regio Eindhoven een groot aantal onderzoeksinstituten en bedrijven die veel aan R&D doen. Denk bijvoorbeeld aan TNO, de HighTech Campus Eindhoven met Philips Natlab en ASML. Midden-Brabant heeft met de Universiteit van Tilburg, Fontys Hogeschool en de Hogeschool voor Toerisme en Verkeer in Breda een sterke kennisbasis op het gebied van sociale en economische opleidingen. Zuid-Limburg beschikt over een sterke kennisbasis op het gebied van chemie met het bedrijventerrein Chemelot (DSM, Sabic) in Sittard-Geleen. Op dit terrein zijn allerlei faciliteiten en een innovatieve Research Campus op het gebied van chemische activiteiten gevestigd. Het gebied rond Venlo wordt aangemerkt als Greenport. Vanuit een sterke positie van de agribusiness wordt daar gezocht naar nieuwe producten op het gebied van gezonde voeding. In Horst is sinds 2006 het Innovatiecentrum Gezonde Voeding gevestigd.

12 13

(www.gent.be, www.ugent.be) www.innovatiecentrum.be

Sept 2007


25

1.3.4

Innovatie

Uit de vorige paragraaf blijkt dat de Grensregio Vlaanderen-Nederland over een goede kennisen opleidingsinfrastructuur beschikt, zowel publiek als privaat. De randvoorwaarden om kennis te vergaren zijn gunstig en het kennisniveau ligt gemiddeld genomen op een behoorlijk niveau. Die basiscondities alleen zorgen echter nog niet voor een groot innovatievermogen. Bij innovatie gaat het erom de aanwezige kennis daadwerkelijk toe te passen in nieuwe producten, diensten organisatievormen, processen, markten en combinaties hiervan. Daarbij spelen relaties met afnemers en toeleveranciers (veelal MKB/KMO-bedrijven) een belangrijke rol. Het innovatieproces wordt gekenmerkt door een hoog ‘trial and error’-gehalte. Het is dan ook ondoenlijk om het aantal innovaties te meten, laat staan de innovatiekracht van een regio. Immers, innovaties kunnen minuscule aanpassingen van producten of diensten zijn, maar het kan ook de introductie van een geheel nieuwe productiewijze inhouden. Door het grote scala aan verschijningsvormen die innovaties innemen en het feit dat ze vaak binnen bedrijven tot stand komen is het onmogelijk het aantal innovaties te registreren. Er zijn daarentegen wel meetbare indicatoren die een indruk geven van de innovatieve kracht van een regio. Indicatoren die in dat kader gebruikt worden zijn Research en Development (R&D) uitgaven, R&D personeel en het aantal patenten per inwoner. Op basis van verschillende criteria houdt de Europese Commissie bij hoe de verschillende lidstaten en regio’s scoren op het gebied van innovatie. Op dit zogenaamd European Innovation Scoreboard neemt de provincie Noord-Brabant van alle Europese regio’s de derde plaats in. Daarmee is het de enige regio in de Grensregio Vlaanderen-Nederland met een top-10 vermelding (Europese Commissie, 2003). 1.3.4.1 R&D Cijfers met betrekking tot R&D kunnen op meerdere wijzen gepresenteerd worden. Veel gebruikte indicatoren zijn de omvang van de R&D uitgaven en de omvang van het R&D personeel. Er wordt vanuit gegaan dat tussen het verrichten van R&D en innovatie een positief verband bestaat. Immers, wanneer veel tijd geïnvesteerd en besteed wordt aan het onderzoeken en ontwikkelen van nieuwe producten en diensten is de kans op het daadwerkelijk totstandkomen van (ver)nieuw(d)e producten en diensten groter. Ondanks het positieve verband volgt uit een hoge R&D intensiteit niet altijd automatisch een groot innovatief vermogen. Tabel 8 geeft de ontwikkeling weer van personeel dat zich bezighoudt met R&D voor de jaren 2000 t/m 2003. Tabel 8: Ontwikkeling R&D personeel (in arbeidsjaren) Personeel bedrijfsleven Vlaams Gewest Zuid-Nederland

2000

2001

2002

2003

26.090 19.104

27.421 19.401

25.026 18.692

25.049 18.643

n.b. 3.456

n.b. 3.591

17.220 3.861

17.655 3.652

n.b. 23.086

n.b. 23.615

42.246 23.176

42.704 22.992

Personeel overheid, onderwijs, non-profit Vlaams Gewest Zuid-Nederland Totaal personeel Vlaams Gewest Zuid-Nederland Bron: CBS en Eurostat, augustus 2006

Sept 2007


26

Voor R&D personeel dat werkzaam is in het bedrijfsleven geldt voor zowel het Vlaams Gewest als ZuidNederland dat het aantal arbeidskrachten dat zich bezighoudt met R&D is afgenomen. Het aantal R&D personeelsleden bij de overheid, onderwijsen non-profitinstellingen is veel constanter gebleven. Weliswaar vertonen de cijfers schommelingen in personeelsaantallen, maar die vertonen niet dezelfde dalende trend als bij het bedrijfsleven. Voor het Vlaams Gewest zijn geen cijfers beschikbaar voor de jaren 2000 en 2001. Tabel 9 geeft de ontwikkeling van de R&D uitgaven weer voor het Vlaams Gewest, Zuid-Nederland en de Grensregio Vlaanderen-Nederland, alsmede de referentiewaarden op nationaal niveau. 14

Tabel 9: Ontwikkeling R&D uitgaven (in miljoenen euro) R&D uitgaven bedrijfsleven • Vlaams Gewest

2001

2002

2003

2.676,6

2.472,3

2.376,0

• •

Zuid-Nederland Grensregio Vlaanderen-Nederland

2.211,0 4.887,6

2.087,0 4.559,3

2.209,0 4.585,0

• •

België Nederland

3.921,1 4.712,0

3.662,3 4.543,0

3.607,9 4.804,0

R&D uitgaven overheidssector • •

Vlaams Gewest Zuid-Nederland

250,3 52,0

280,9 51,0

260,8 53,0

• •


302,3 330,9

331,9 372,6

313,8 354,5

•

Nederland

1.114,0

1.106,0

1.213,0

2001

2002

2003

n.b. 2.579,0

3.330,1 2.457,0

3.273,4 2.574,0

Totale R&D uitgaven • Vlaams Gewest • Zuid-Nederland • •


n.b. 5.373,4

5.787,1 5.200,7

5.847,4 5.177,4

•

Nederland

8.075,0

8.019,0

8.376,0

Bron: Eurostat, november 2006

Uit tabel 9 komt naar voren dat de R&D uitgaven door het bedrijfsleven na 2001 zijn gedaald in het Vlaams Gewest. De toenmalige economische ontwikkeling is daar de belangrijkste oorzaak voor. In ZuidNederland is ook een daling opgetreden, maar in de loop van 2003 zijn de R&D uitgaven weer op hetzelfde niveau als in 2001. Op nationaal niveau laat België dezelfde dalende tendens zien, terwijl Nederland juist een stijging van de R&D uitgaven laat zien. De R&D uitgaven door de overheidssector laten een ander beeld zien. Weliswaar zijn de R&D uitgaven door de publieke sector in absolute termen veel kleiner, maar deze R&D uitgaven blijken ook minder conjunctuurgevoelig. Het Vlaams Gewest realiseert tussen 2001 en 2003 een lichte stijging van de R&D uitgaven, de Zuid-Nederland R&D uitgaven door de overheidssector blijft nagenoeg gelijk. Een nadere analyse van CBS en Eurostat gegevens duidt erop dat de sterke positie op R&D vlak in de Grensregio Vlaanderen-Nederland sterker op het conto komt van de Euregio Benelux Middengebied dan van de Euregio Scheldemond. Voor een groot deel wordt dit echter veroorzaakt door een geringer absoluut aantal bedrijven en kennisinstellingen met daaraan gelieerde onderzoeksinstituten in de Euregio Scheldemond. Een andere factor is dat de Euregio Benelux Middengebied onder andere door de ligging 14

Cijfers voor Nederland zijn geschatte waarden.

Sept 2007


27

in ELAT een aantal internationale ondernemingen huisvest met zeer grote R&D afdelingen. De netwerken rond deze bedrijven wegen zwaar door in de R&D statistieken. 1.3.4.2 Patenten Het aantal patentaanvragen is een andere indicator voor de innovatiekracht van een regio. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat een patentaanvraag een gevolg is van een succesvolle innovatie. Toch is enige voorzichtigheid geboden, omdat niet voor elke nieuwe toepassing een patent aangevraagd wordt. Figuur 8 toont de ontwikkeling van het aantal patentaanvragen voor de periode 2000-2003. Het aantal patentaanvragen ligt in Zuid-Nederland substantieel hoger dan in het Vlaams Gewest (2,5-5 keer). ZuidNederland is in 2003 goed voor 57% van het totale aantal Nederlandse patentaanvragen. Dit cijfer schommelt in voorgaande jaren rond de 60%. Het aandeel van het Vlaams Gewest ten opzichte van heel België is aan sterkere schommelingen onderhevig. In 2002 was nog 66% van het totaal aantal Belgische patentaanvragen afkomstig uit Vlaanderen, terwijl dit cijfer in 2003 nog slechts 32% bedroeg (European Patent Office). Figuur 8: Ontwikkeling aantal patentaanvragen bij het European Patent Office 35.000.000 30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 2000

2001 Zuid-Nederland

2002

2003

Vlaanderen

Bron: European Patent Office, augustus 2006

Europees gezien doet het Vlaams Gewest het met 161,2 patenten per miljoen inwoners (2002) behoorlijk (cijfers Eurostat, 2006). België als geheel scoort 140,8 patenten per miljoen inwoners (2002). ZuidNederland scoort hoger; vanwege de meetmethodiek van het EPO scoren Noord-Brabant en Limburg gezamenlijk 659,5 patenten per miljoen inwoners en Zeeland 59,9 patenten per miljoen inwoners. Nederland als geheel scoort in 2002 244,3 patenten per miljoen inwoners. Zuid-Nederland neemt Europees gezien met een aantal Duitse regio’s en de Scandinavische landen de koppositie in voor wat betreft patentaanvragen. 1.3.4.3 Grensoverschrijdende samenwerking De Task Force Vlaanderen-Nederland werkt aan het opzetten van concrete grensoverschrijdende innovatie activiteiten op basis van de aanwezige potenties zoals in de voorgaande subparagrafen beschreven. De Task Force Vlaanderen-Nederland bestaat aan de Vlaamse kant uit: • vertegenwoordigers van het kabinet van de minister van Financiën en Begroting, Ruimtelijke Ordening, Wetenschappen en Technologische Innovatie • het Vlaamse Departement voor Economie, Wetenschap en Innovatie (EWI) • het Instituut voor de aanmoediging van Innovatie door wetenschap en technologie in Vlaanderen (IWT-Vlaanderen) • IMEC (toonaangevend onderzoekscentrum in nano-elektronica en nanotechnologie) Aan Nederlandse kant maken vertegenwoordigers van de volgende organisaties er deel van uit:

Sept 2007


28

• • •

het ministerie van Economische Zaken (EZ) het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) Philips

Voorbeelden van activiteiten zijn het opstarten van een Vlaams-Nederlands samenwerkingverband voor de verdere stimulering van de Nederlandstalige taal- en spraaktechnologie. Daarnaast behoort het onderzoeken of een gezamenlijke visie op ICT-onderzoek en –innovatie mogelijk is, tot de taken. De task force bevordert de oprichting van een Euregionaal competence centre voor de automotive industrie. In zijn algemeenheid zet de task force een structureel forum op om met behulp van Europese en andere initiatieven innovatie in de regio te stimuleren. Ook werkt de Task Force grensoverschrijdende experimenten uit, waarbij de inzet van EU-middelen voor starters en kennisvouchers aan de orde is. 1.3.4.4 Synthese innovatie Zoals uit deze paragraaf blijkt, is een groot aantal factoren van invloed op de innovatiegerichtheid van een regio. De Vlaamse Regering heeft in haar rapport Vlaanderen Vergeleken van juli 2006 een poging gewaagd om diverse indicatoren te synthetiseren tot één samengestelde innovatieindex. Het gaat om de volgende vijf indicatoren: • Tewerkstelling in (medium)-hoogtechnologische industrie en kennisintensieve diensten; • Aantal gevraagde patenten per miljoen inwoners; • R&D uitgaven van het bedrijfsleven in percentage van het BBP; • Aandeel hoger opgeleiden in de beroepsbevolking; • Aandeel creatieve beroepen. Vervolgens is deze index voor alle Europese regio’s berekend en is op basis van de scores een rangschikking gemaakt. Tabel 10 toont deze rangschikking. Tabel 10: Rangschikking Europese regio’s op index innovatiegerichte economie Plaats

Regio/land

1. 2.

Île-de-France (Frankrijk) Berlijn (Duitsland)

3. 4.

Finland Hessen (Duitsland)

5. 6.

South-East England Zweden

7. 8.

Baden-Württemberg (Duitsland) Zuid-Nederland

9. 10.

Denemarken Beieren (Duitsland)

11.

Vlaams Gewest

Figuur 9: Score innovatiegerichte economie per regio

Bron: Vlaamse Regering, rapport Vlaanderen Vergeleken, juli 2006

Uit tabel 10 kan worden afgelezen dat Zuid-Nederland plaats 8 scoort, het Vlaams Gewest plaats 11. Figuur 9 geeft de score per provincie weer. Naarmate de kleur donkerder wordt, is de score op de index innovatiegerichte economie hoger. Uit tabel 10 en figuur 9 kan worden geconcludeerd dat de Grensregio Vlaanderen-Nederland Europees gezien een toonaangevende positie inneemt op het vlak van innovatie. Uit de analyse van de innovatiekracht blijkt dat de uitgangspositie op de schaal van de gehele Grensregio Vlaanderen-Nederland gunstig is. Desalniettemin bestaan in de grensregio tussen de verschillende deelregio’s belangrijke verschillen in innovatiekracht. Hoewel deze verschillen in deze analyse niet empirisch onderbouwd zijn, leidt dit verschil in innovatiekracht er wel toe dat de uitgangspositie niet overal even gunstig is. In delen van Belgisch-Limburg, West-Vlaanderen en Zeeland dienen bijvoorbeeld

Sept 2007


29

nog stappen gezet te worden om op voet van gelijkwaardigheid te kunnen participeren met op het gebied van innovatiekracht sterke deelregio’s als Eindhoven, Leuven, Antwerpen, Gent en Zuid-Limburg. Voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland is het uitdaging om de respectievelijke posities van ZuidNederland en het Vlaams Gewest op de Europese ranglijst te versterken. Versterking van de kennistransfer tussen de aanwezige kennisinstellingen en onderzoeksinstituten in de regio en het MKB/KMO is daarbij een belangrijke opgave. Daarnaast kan ook intensivering van de grensoverschrijdende samenwerking op het vlak van innovatie aan dit streven een bijdrage leveren. Vermeldenswaardig is bovendien dat de betrokken ministers op 7 april 2004 de ‘Intentieverklaring voor de versterking van de strategische samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland op het vlak 15 van innovatie’ hebben ondertekend . Dit heeft geresulteerd in de inrichting van de Task Force Innovatie Vlaanderen-Nederland. De Taskforce werkt aan het opzetten van concrete grensoverschrijdende innovatie activiteiten op basis van de aanwezige potenties zoals in de voorgaande subparagrafen beschreven. 1.3.5

Steden

De steden vervullen een belangrijke rol in de economische ontwikkeling van de Grensregio VlaanderenNederland. Veel van de steden in de grensregio zijn onderling verbonden en vormen stedelijke netwerken (zie figuur 10). Zo kent Vlaanderen de zogenaamde Vlaamse Ruit, het economisch centrumgebied tussen Antwerpen, Leuven, Gent en Brussel. Noord-Brabant herbergt BrabantStad, een stedennetwerk van de vijf grootste steden in de provincie. Zuid-Limburg kent het Tripool netwerk, een samenwerkingsverband tussen de steden Maastricht, Heerlen en Sittard-Geleen. Andere belangrijke steden buiten de genoemde stedelijke netwerken zijn in Vlaanderen Brugge, Kortrijk, Oostende, Roeselare, Sint-Niklaas, Aalst, Hasselt, Genk, Turnhout, Mechelen en in Zuid-Nederland Middelburg en Venlo. Vaak zijn deze steden overigens gelieerd aan één van de genoemde stedelijke netwerken. Figuur 10: Stedelijke gebieden in Nederland en Vlaanderen

BrabantStad: Breda, Helmond ’s Hertogenbosch, Eindhoven, Tilburg Vlaamse Ruit: Antwerpen, Brussel, Gent, Leuven Tripool: Heerlen, Maastricht, Sittard/Geleen Steden buiten stedelijke netwerken (m.u.v. Venlo, is gelieerd aan BrabantStad) 15

Meer informatie daarover op www.kennisbijdeburen.nl

Sept 2007


30

Hoewel de perceptie van heel Vlaanderen als één groot stedelijk netwerk (met een sterke verwevenheid van stedelijke, plattelands- en overgangsgebieden) steeds meer ingang vindt, vormt de Vlaamse Ruit een uitgesproken stedelijk netwerk. De Vlaamse Ruit en BrabantStad zijn de twee grootste stedelijke netwerken in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. De Vlaamse Ruit heeft van deze twee de meeste inwoners, waarbij opgemerkt wordt dat Brussel geen deel uitmaakt van de Grensregio VlaanderenNederland. BrabantStad herbergt ruim 23% van het totaal aantal inwoners van de Grensregio Vlaanderen-Nederland. De inwoneraantallen in tabel 11 zijn gebaseerd op de steden inclusief hun omliggende regio. De vijf steden die strikt BrabantStad vormen tellen ongeveer 800.000 inwoners. Echter, in het stedelijk netwerkconcept worden de inwoners van aangrenzende en tussenliggende gebied gewoonlijk meegenomen in de telling. Niet onlogisch wanneer gekeken wordt naar de nauwe relatie tussen stedelijke, gemiddeld stedelijke en plattelandsgebieden in Nederland en Vlaanderen. Conform de berekening die de Monitor Brabantstad in 2005 heeft gemaakt bedraagt het inwoneraantal van 16 BrabantStad dan 2.366.000 inwoners en dat van de Vlaamse Ruit 4.024.000 inwoners (zie tabel 11) . Meer over deze relatie in paragraaf 1.3.5.1 en bij de uitwerking van het thema Mensen in paragraaf 1.5. Tabel 11: Inwoneraantal BRP per stedelijk netwerk. Inwoneraantal in 2000

Bruto Regionaal Product in 2004 in miljarden euro

BrabantStad Vlaamse Ruit

2.366.000 4.024.000

69 115

Grensregio totaal

9.809.313

17

262

Bron: Monitor 2005 Brabantstad

De BRP-cijfers in tabel 11 illustreren het belang van de stedelijke netwerken in het BRP. Een substantieel deel van de economische activiteiten en de economische groei vindt plaats in deze twee stedelijke netwerken. Eén van de oorzaken hiervoor is de concentratie van bedrijvigheid in stedelijke gebieden. Met name de commerciële en niet-commerciële dienstverlening zijn in de steden sterk vertegenwoordigd. Driekwart van de werkgelegenheid in de Vlaamse Ruit is te herleiden naar de dienstensector tegenover bijna een kwart industrie en een zeer klein aandeel landbouw in dat gebied. Door de concentratie van bedrijvigheid fungeren de stedelijke gebieden als motoren van de regionale economie. Ook op het vlak van innovatie vervullen steden een belangrijke rol. In het kader van de Lissabon strategie worden steden aangemerkt als dé katalysatoren voor kennis, innovatie, creativiteit en hoogwaardig menselijk kapitaal. Dit blijkt onder andere uit de mate van technologische en niet-technologische innovatie die in stedelijke gronden plaatsvindt. De stad vormt als gevolg van de aanwezigheid van kennisen onderzoeksinstellingen en een ruim aanbod aan maatschappelijke en sociaal-culturele voorzieningen een aantrekkelijke vestigingsplaats voor hoogopgeleid personeel en daarmee ook voor hoogwaardige bedrijvigheid. De stad is daarmee een bron van creativiteit en kenniseconomische ontwikkeling. Deze situatie geldt ook voor de Vlaamse en Nederlandse steden. Zo herbergt Brabantstad 32% werknemers uit de kennisintensieve dienstensector als aandeel van de totale werkgelegenheid. Voor de Vlaamse Ruit bedraagt dit percentage ruim 38%, waarbij jaarlijks een sterke groei (gemiddeld 3,4% over de laatste jaren) wordt gerealiseerd. De uitgaven aan technologische innovatie nemen met name in de Vlaamse Ruit toe. Zowel Brabantstad als de Vlaamse Ruit geven 2,5% van hun BRP uit aan R&D (zie tabel 12). In 2000 bedroegen de R&D-uitgaven als aandeel van het BBP in heel Nederland 1,13%. Het Europese gemiddelde bedroeg in 2000 1,21% (Ministerie van Economische Zaken, 2003). De cijfers in tabel 12 tonen aan dat zowel Brabantstad als de Vlaamse Ruit ruim boven het Europese gemiddelde scoren.

16

Monitor BrabantStad, Special november 2005. BRP per hoofd gecorrigeerd voor inflatie in 2003 vermenigvuldigd met een gemiddelde groei van 2,5% = 26.357 = BRP 2004. Het inwoneraantal van Vlaanderen-Nederland in 2004 = 9.941.381. 17

Sept 2007


31

Tabel 12: Technologische innovatie Technologische innovatie

Uitgaven (R&D als aandeel BRP in 2000) (jaarlijkse groei tussen 1995-2000)

Brabantstad Vlaamse Ruit

Werkgelegenheid, aantal werknemers in hoogtechnologische sectoren als aandeel totale werkgelegenheid in 2000 (jaarlijkse groei tussen 1995-2000)

2,5% (-0,2%) 2,5% (+3,5%)

10,5% (+1,7%) 13,1% (+0,4%)

Bron: Monitor 2005 Brabantstad.

Het aantal hoogopgeleide werknemers en het aantal werknemers dat werkzaam is in de kennisintensieve dienstensector is aanzienlijk in de steden. Tabel 12 geeft voor Brabantstad en de Vlaamse Ruit het aandeel werknemers in hoogtechnologische sectoren ten opzichte van de totale werkgelegenheid weer. Het belang van de steden op het vlak van R&D en het relatief hoge aandeel werknemers in hoogtechnologische sectoren vormen indicatoren voor de belangrijke rol die steden innemen in de kenniseconomie. 1.3.5.1 Relatie stad – platteland In het bovenstaande is ingegaan op de betekenis van de steden op de economische ontwikkeling van de grensregio. Steden gelden als trekkers van de economische ontwikkeling, maar de relatie met het omliggende gebied dient daarbij zeker niet uit het oog verloren te worden. Vanhaverbeke heeft voor het Vlaams Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gebied en de plattelandsregio’s Westhoek, Hageland, Haspengouw en Meetjesland de pendelbewegingen geanalyseerd. De rijen in tabel 13 geven de vertrekplaats (woonplaats) weer, terwijl de kolommen de plaats van bestemming (werkplaats) aanduiden. Tabel 13: Intermediaire vraag tussen drie gebiedstypes te Vlaanderen Aantal banen Agrarisch gebied Agrarisch overgangsgebied Stedelijk gebied

Agrarisch gebied

Agrarisch overgangsgebied

Stedelijk gebied

Totaal

1.318 6,5% 3.665 5,9% 11.936 4,9%

3.931 19,5% 11.591 18,7% 41.734 17,1%

14.889 73,9% 46.672 75,4% 190.305 78,0%

20.138 100% 61.928 100% 243.975 100%

Bron: De symbiose tussen plattelandsgebieden en stedelijke centra, Vanhaverbeke.

Uit tabel 13 blijkt dat de meeste werknemers werkzaam zijn in het stedelijk gebied, maar dat substantiële aantallen werknemers dagelijks pendelen tussen hun woonplaats in agrarisch gebied of in het agrarisch overgangsgebied en het stedelijk gebied. Op haar beurt vervult het platteland een belangrijke rol voor de stedelijke centra. In de eerste plaats heeft het buitengebied een belangrijke woonfunctie voor mensen die werken in de stad. Verder biedt het platteland natuur en recreatiemogelijkheden, waarvan stedelingen graag gebruik maken. Er is dus sprake van wederzijdse afhankelijkheid tussen de steden en het platteland in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Zowel voor Nederland als voor Vlaanderen geldt dat de plattelandsgebieden ‘flankerende’ gebieden zijn ten opzichte van nabijgelegen stedelijke kerngebieden. In Vlaanderen geldt daarbij specifiek dat de relatief sterke economische prestaties van de Vlaamse plattelandsgebieden onder meer het gevolg zijn van intense economische interacties en verwevenheid met de nabijgelegen stedelijke gebieden. Deze vruchtbare interactie is niet onlogisch, aangezien zowel in Nederland als in Vlaanderen de plattelandsgebieden doorgaans op minder dan een uur vanuit één of meerdere stedelijke centra gesitueerd zijn. Dit betekent dat plattelandsbewoners makkelijk gebruik kunnen maken van de voordelen van de stad (werk, voorzieningen, cultuur, etcetera) en stedelingen niet ver hoeven te reizen voor de niet of beperkt in de stad aanwezige groenzones, natuur en recreatiemogelijkheden.

Sept 2007


32

1.3.6

Toerisme en recreatie

De markt voor Toerisme en Recreatie (T&R) kan in de Grensregio Vlaanderen-Nederland worden onderverdeeld naar drie macroproducten: kusttoerisme, attractieve steden en plattelandstoerisme/ natuur. De combinatie van deze drie macroproducten maakt de grensregio tot een gebied met een grote toeristische potentie. Cijfers met betrekking tot T&R zijn uitsluitend beschikbaar op nationaal en regionaal niveau. Voor Zuid-Nederland schetsen cijfers met betrekking tot de werkgelegenheid in de toeristischrecreatieve sector een beeld van het belang van de sector voor de regionale economie. Voor Vlaanderen zijn cijfers beschikbaar met betrekking tot het aantal overnachtingen en de bruto-toeristische werkgelegenheid in de toeristische kernsectoren. Door verschillende definities en meetmethodieken zijn de cijfers voor Vlaanderen en Zuid-Nederland niet onderling vergelijkbaar. Vandaar dat in de analyse van het belang van de toeristisch-recreatieve sector voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland een onderscheid wordt gemaakt naar Zuid-Nederland en Vlaanderen. 1.3.6.1 Trends en ontwikkelingen Zuid-Nederland Tabel 14 geeft weer welk aandeel de toeristisch-recreatieve (T&R) sector inneemt in de totale werkgelegenheid. Tabel 14: Aandeel van de toeristisch-recreatieve sector in de totale werkgelegenheid Gebied % aandeel in de werkgelegenheid 18


8% 5,4%

Limburg Nederland

7,2% 6,5%

Bron: Provinciale Bureaus voor Toerisme, 2006

Zeeland en Limburg zijn van oudsher bekende traditionele toeristische gebieden waar de T&R-sector een relatief grote rol speelt in de regionale economie. De positie en de ontwikkeling van T&R in de regio’s is weergegeven in tabel 15 aan de hand van locatiecoëfficiënten. De locatiecoëfficiënt geeft het percentage van de sectorale werkgelegenheid in de regio weer ten opzichte van Nederland als geheel (Nederlands gemiddelde is 1). Tabel 15: Belang en ontwikkeling van toeristisch-recreatieve sector per NUTS-III regio NUTS-III regio Locatiecoëfficiënt Locatiecoëfficiënt banen 1996 banen 2001

% verandering

Zeeuwsch-Vlaanderen Overig Zeeland West-Noord-Brabant

1,09 1,40 0,83

1,23 1,36 0,81

+12,8% -2,9% -2,4%

Midden-Noord-Brabant Noordoost-Noord-Brabant

1,01 0,94

1,04 0,86

+3,0% -8,5%

Zuidoost-Zuid-Brabant Noord-Limburg

0,99 1,13

0,94 1,18

-5,1% +4,4%

Midden-Limburg Zuid-Limburg

0,93 1,16

1,04 1,24

+11,8% +6,9%

Bron: Stafgroep Economisch Onderzoek van Rabobank Nederland, ‘De betekenis van toerisme en recreatie voor de regionale economie’, 2003, bewerkt door ERAC

Uit tabel 15 kan worden afgelezen dat Zeeuws-Vlaanderen en Midden-Limburg de grootste sprong voorwaarts hebben gemaakt. Zuid-Limburg, van oudsher een sterke toeristische regio, heeft haar positie verder kunnen versterken, terwijl Overig Zeeland tussen 1996 en 2001 terrein heeft verloren. Geprobeerd 18

Het Zeeuwse cijfer is het percentage van de Zeeuwse beroepsbevolking dat werkzaam is in de toeristischrecreatieve sector, http://www.zeeland.nl/zeeland/kort/recreatie.

Sept 2007


33

wordt de toeristisch-recreatieve sector een nieuwe impuls te geven door de ontwikkeling van nieuwe toeristische concepten, nieuwe productmarktcombinaties (life sciences, Health & Care) en door gebruik te maken van nieuwe technieken (o.a. ICT). Zaken als de vergrijzing van de bevolking en de toegenomen behoefte aan een actieve invulling van de vrije tijd worden daarbij meegenomen. Limburg wil in dat kader bijvoorbeeld uitgroeien tot ‘Health & Wellness valley’. Daarnaast zijn in toeristisch verband het Drielandenpark en de Midden-Limburgse Maasplassen van belang. 1.3.6.2 Trends en ontwikkelingen Vlaanderen In 2005 telde het Nationaal Instituut voor de Statistiek in Vlaanderen ruim 24,5 miljoen overnachtingen en 6,6 miljoen toeristen die een bezoek brachten aan Vlaanderen. Daarbij zijn zowel vrijetijdstoeristen als zakentoeristen meegeteld. Tabel 16 geeft de ontwikkeling van het aantal overnachtingen weer over de periode 2000 tot en met 2005 en de ontwikkeling van het aantal toeristen over de periode 2000 tot en met 2003. Tabel 16: Ontwikkeling aantal overnachtingen en toeristen in Vlaanderen 2000 2001 2002 2003 Overnachtingen Toeristen

24.527.983 6.431.892

23.982.399 6.472.412

24.265.614 6.623.357

24.033.599 6.558.529

2005

Evolutie 2000-2005

24.528.768 n.b.

+0,0% 19 +2,0%

Bron: Beleidsnota toerisme Vlaanderen 2004-2009 en ‘Toerisme in cijfers 2005’ van Toerisme Vlaanderen, juni 2006, bewerkt door ERAC

Gemeten naar het aantal overnachtingen is de Belgische kust goed voor het grootste aantal overnachtingen (44%). Een ontwikkeldomein met potentie in de kuststreek is de ontwikkeling van het grensoverschrijdend kusttoerisme in West-Vlaanderen en Zeeland. De Vlaamse steden zijn de grootste trekker van toeristen, met 48% van het totaal aantal toeristen dat een bezoek aan Vlaanderen brengt. Ook op het platteland biedt de ontwikkeling van nieuwe toeristische producten en concepten nieuwe economische kansen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het grensoverschrijdend fietstoerisme. De binnenlandse toeristische markt is voor Vlaanderen het belangrijkst: in 2003 is het aandeel Vlamingen in 20 het totaal aantal overnachtingen bijna 60% en bijna 48% van de toeristen afkomstig uit Vlaanderen . De belangrijkste buitenlandse toeristische markt voor Vlaanderen in absolute aantallen is Nederland. Het 21 aantal Nederlandse toeristen is in de periode 1999-2003 bovendien met 17% gestegen . Daarna ontvangt Vlaanderen de meeste bezoekers uit het Verenigd Koninkrijk, gevolgd door Duitsland en Frankrijk. Het Steunpunt Toerisme en Recreatie van de Katholieke Universiteit Leuven heeft in november 2005 de werkgelegenheid in de toeristische kernsectoren onderzocht. Cabus en Govers concluderen dat de brutotoeristische werkgelegenheid in de toeristische kernsectoren in Vlaanderen 99.267 werknemers en zelfstandigen bedraagt. Gerelateerd aan de totale Vlaamse werkgelegenheid van bijna 2,6 miljoen arbeidsplaatsen bedraagt het aandeel van de toeristisch-recreatieve sector in de werkgelegenheid 3,8%. Het verschil in hoogte van het percentage tussen Zuid-Nederland en Vlaanderen is waarschijnlijk te wijten aan afwijkende meetmethodieken in Vlaanderen en Nederland. Tabel 17 geeft aan de hand van de drie toeristische macroproducten voor de Grensregio VlaanderenNederland een overzicht van de belangrijkste toeristische locaties.

19

Evolutie 2000-2003 Beleidsnota toerisme Vlaanderen 2004-2009 21 Idem 20

Sept 2007


34

Tabel 17: Belangrijkste toeristische locaties in de Grensregio Vlaanderen-Nederland Macroproduct Vlaanderen Zuid-Nederland Kust

Steden

Plattelandstoerisme/natuur

• • • • • • • • • • • • • • • •

Knokke-Heist Blankenberge De Haan Zeebrugge Bredene Middelkerke Oostende Nieuwpoort De Panne/Koksijde Brugge Gent Antwerpen Mechelen Leuven Turnhout Hasselt

• • • • • •

Schouwen-Duiveland Domburg Westkapelle Zoutelande Veerse Meer Cadzand

• • • • •

Maastricht ’s-Hertogenbosch Breda Eindhoven Middelburg

• • • • • • • • • • • •

Westhoek Brugse Ommeland Meetjesland Leiestreek Vlaamse Ardennen Antwerpse Kempen Hageland Limburgse Kempen Maasland Mijnstreek Haspengouw Scheldeland

• • • • • • • • • •

Zeeuws-Vlaanderen Meijerij Brabantse Kempen Loonse en Drunense Duinen Maasduinen Groote Peel Maasplassen Meinweg Zuid-Limburg/Mergelland Drielandenpark

Bron: www.visitflanders.com, september 2006, bewerkt door ERAC

1.3.7

Grensoverschrijdende samenwerking

1.3.7.1 Grensoverschrijdend ondernemen Ondernemerschap vormt een belangrijke voedingsbodem voor een dynamische en innovatieve economie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de stimulering van ondernemerschap een belangrijk beleidsdoelstelling is. Het opzetten en winstgevend voeren van een onderneming is al een uitdaging op zich. Ondernemingen die gevestigd zijn in het grensgebied kunnen bij het uitoefenen van hun bedrijf (benutten marktkansen, aantrekken van personeel) aanlopen tegen het belemmerend effect van de landsgrens. Puur geografisch gezien ligt zaken doen met het gebied aan de andere kant van de grens voor de hand, doch verschillen in weten regelgeving, cultuurverschillen en ook onbekendheid leiden ertoe dat ondernemers in veel gevallen met de rug naar de grens toe opereren. Dat is gemiste kans, want een grensoverschrijdende oriëntatie kan voor ondernemers allerlei voordelen opleveren. Denk bijvoorbeeld aan nabijgelegen toeleveranciers, gebruikmaking van kennis en expertise, het aantrekken van personeel en een grotere afzetmarkt. Ook kunnen uit samenwerking met bedrijven en kennisinstellingen aan de andere kant van de grens synergie-effecten en nieuwe producten of diensten voortkomen. Ter illustratie wordt een onderzoek aangestipt van de Kamer van Koophandel van Zuid-Limburg. De Kamer van Koophandel heeft onderzoek gedaan naar de handelsbetrekkingen van bedrijven met het

Sept 2007


35

22

aangrenzend gebied . Daaruit is naar voren gekomen dat 20% van de bedrijven bezig is met het zoeken naar en opbouwen van handelsbetrekkingen met partners uit het gebied aan de andere kant van de grens. Hierbij loopt 36% van de ondernemingen tegen problemen aan, hoofdzakelijk van administratieve aard (vergunningen, fiscale zaken, uiteenlopende productienormen etc.). Grensoverschrijdende samenwerking tussen ondernemingen vindt dus plaats, maar heeft in de meeste gevallen een kleinschalig en ad-hoc karakter en is teveel afhankelijk van de ontdekkingsdrift van de individuele ondernemer. Potentieel perspectiefvolle ontwikkelingen stranden hierdoor. (Startende) ondernemers weten onvoldoende de weg te vinden naar de instanties die actieve ondersteuning en begeleiding kunnen bieden op het vlak van grensoverschrijdend ondernemen. Dit impliceert dat de dienstverlening van de publieke sector richting ondernemers op dit vlak verbeterd en gemoderniseerd moet worden. Ook initiatieven vanuit het bedrijfsleven en kennisinstellingen zelf, zoals bijvoorbeeld Interregio BrabantLimburg en de Kennis Kring Brabant Limburg vergroten het wederzijds begrip en hebben daarmee een positieve invloed op het grensoverschrijdend ondernemerschap. Themagerichte bijeenkomsten en bedrijfsbezoeken zijn voorbeelden van activiteiten die in de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden en die uitgebreid kunnen worden. Recentelijk zijn in de Grensregio Vlaanderen-Nederland plannen gelanceerd om de grensoverschrijdende samenwerking tussen perspectiefvolle sectoren gericht te stimuleren. Volgens de Adviesnota ‘Naar een gezamenlijke economische agenda’ 2006 beschikken de volgende sectoren in de Grensregio Vlaanderen-Nederland over een kansrijk grensoverschrijdend ontwikkelingsperspectief: • • • • • • • • • •

Toerisme en recreatie; ICT; Automotive; Procesindustrie; Agrofood en agribusiness (inclusief aquacultuur en seafood); Havengerelateerde activiteiten; Health & Care; Logistiek en distributie; Nanotechnologie en embedded systems Bio- en milieutechnologie.

1.3.7.2 Grensoverschrijdende arbeidsmarkt: pendel Van een soepele grensoverschrijdende arbeidsmarkt is tot op heden nog geen sprake. De belangrijkste oorzaak hiervoor is het verschil in nationale regelgeving. Het gaat om verschillen op fiscaal en juridisch 23 vlak, maar ook om verschillen op het gebied van sociale verzekeringen en pensioenen . Idealiter zouden nabij de landsgrenzen zogenaamde overgangsgebieden bestaan, zodat echt sprake zou zijn van een grensoverschrijdende arbeidsmarkt. Dit is echter niet het geval, waardoor werken in het ene land en wonen in het andere land (grenspendel) diverse obstakels met zich meebrengt die een sterk belemmerend effect hebben op de totstandkoming van een grensoverschrijdende arbeidsmarkt. EURES Scheldemond registreert de omvang van de grenspendel tussen Nederland en België voor de Euregio Scheldemond. Er zijn geen cijfers op Grensregio Vlaanderen-Nederland niveau beschikbaar, omdat in de Euregio Benelux Middengebied geen instantie is die de omvang en ontwikkeling van de 22 23

Kamer van Koophandel Zuid-Limburg, Enquête Regionale Bedrijfsontwikkeling, 2000 en 2002 J.A.H. Maks, ‘Eén munt, één region?’, 2002

Sept 2007


36

grenspendel administreert. Zie figuur 11 daarom als een illustratie voor de ontwikkeling van de 24 grenspendel . Figuur 11: Grenspendel tussen Nederland en België in de Euregio Scheldemond 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 1999

2000

Werkend in NL, wonend in B

2001

2002

2003

Werkend in B, wonend in NL

2004 TOTAAL

Bron: EURES Scheldemond, 2006

Sinds jaren werken meer personen die woonachtig zijn in België in Nederland dan omgekeerd. De cijfers in figuur 11 tonen dat dat verschil tussen 1999 en 2004 groter is geworden. Belangrijkste oorzaak hiervoor is het grote aantal Nederlanders dat in de Belgische grensstreek woont en werkt in Nederland. Grenspendel kan net als het werven van werknemers uit andere regio’s ook als instrument fungeren voor het oplossen van onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt. Het regionaal-economisch onderzoeksbureau E’til signaleert bijvoorbeeld dat in de Euregio Scheldemond op korte termijn krapte op de arbeidsmarkt 25 ontstaat . De tekorten worden vooral veroorzaakt door een afname van de beroepsbevolking en de toenemende vergrijzing. Grenspendel kan als instrument worden ingezet om het arbeidsaanbod in overeenstemming te brengen met de arbeidsvraag. Uit paragraaf 1.2.1 blijkt dat de grensoverschrijdende openbare infrastructuur nog voor verbetering vatbaar is. De lacunes in het openbaarvervoersnet zijn een barrière voor de grensoverschrijdende pendel. In de Euregio Scheldemond zetten Vlaamse en Nederlandse organisaties zich in voor de bevordering van de arbeidsmobiliteit in de grensregio. De Nederlandse Centra voor Werk en Inkomen (CWI), de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling (VDAB), de Interregionale Vakbondsraad Schelde-Kempen (IVR), de Kamer van Koophandel Oost- en West- Vlaanderen (VOKA), de Kamer van Koophandel Zeeland, de Unie van Zelfstandige Ondernemers Oost- en West-Vlaanderen (Unizo), MKB Zeeland en de provincies Oost-Vlaanderen, Zeeland en West-Vlaanderen werken in partnerschap samen om de arbeidsmobiliteit in de grensregio te bevorderen. Het grensoverschrijdend partnerschap EURES Scheldemond ging van start in januari 2003. EURES Scheldemond is naast EURES Maas-Rijn één van de twee grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden waar Vlaamse en Nederlandse organisaties zich gezamenlijk inzetten voor de bevordering van de grensarbeid. 1.3.7.3 Grensoverschrijdende koopstromen Grensoverschrijdend koopverkeer is een andere dimensie van de grensoverschrijdende economische relaties tussen het Vlaams Gewest en Zuid-Nederland. Veel Vlamingen gaan voor inkopen (b.v. kleding) regelmatig naar het Nederlandse grensgebied (b.v. Terneuzen, Breda, Tilburg, Eindhoven, Maastricht) en 24

EURES Scheldemond, 2006 E’til-rapport ‘Euregionale arbeidsmarktmonitor grensoverschrijdende pendel’, januari 2006 25

Sept 2007

Scheldemond,

‘Arbeidsmarktprognoses


tot

2010

en

37

omgekeerd doen ook veel Nederlanders inkopen in steden als Gent, Antwerpen, Turnhout, Mechelen en Hasselt. Het gaat daarbij om producten als kleding, meubelen en bestedingen in de recreatieve sfeer (b.v. bioscoop en theater). Het belangrijkste motief is meestal niet de prijs of een ruimer winkelaanbod, maar de behoefte om een keer te winkelen of een locatie te bezoeken in een andere omgeving. Al heeft de chartale introductie van de euro er wel toe bijgedragen dat prijsverschillen manifester zijn voor het publiek. Voor producten als levensmiddelen en brandstof worden meestal winkellocaties gekozen die dichter bij de grens liggen. Helaas zijn op grensregioniveau geen cijfers voorhanden waaruit blijkt welk deel van de omzet afkomstig is van consumenten die woonachtig zijn aan de andere kant van de grens. Iedereen kan echter zelf waarnemen dat op drukke koopdagen een substantieel aantal bezoekers afkomstig is uit het gebied aan de andere kant van de grens. 1.3.8

Duurzaamheid

Een exponent van duurzaamheid onder de pijler economie is duurzaam ondernemen. Duurzaam ondernemen is gericht op het leggen van een koppeling tussen het financiële rendement van een bedrijf en de prestatie op ecologisch en sociaal gebied. Met het oog daarop kunnen diverse kwaliteitszorgsystemen worden geïntroduceerd. Voorbeelden zijn SA 8000 (verificatiesysteem op het gebied van arbeidsomstandigheden), AA 1000 (gericht op de verbetering van de wijze waarop bedrijven verantwoording afleggen over sociale en ethische aspecten) en ISO 14001 (milieuzorgsysteem). Bedrijven kunnen hun milieuzorgsysteem laten certificeren op basis van de internationale ISO 14001norm. Een erkende, onafhankelijke certificatie-instelling toetst dan of het milieuzorgsysteem inderdaad voldoet aan de eisen die ISO stelt. Daarnaast kunnen bedrijven deelnemen aan het Eco-Management and Audit Scheme (EMAS) van de Europese Unie. De EMAS verklaring is een onafhankelijke toetsing van het milieuverslag van een organisatie. De certificaten gelden in sommige branches en/of lidstaten als belangrijke kwaliteitswaarborgen voor de milieubewuste uitoefening van het bedrijf. Met behulp van het milieuzorgsysteem kunnen bedrijven hun prestaties ten opzichte van het milieu zichtbaar maken. Tabel 18 geeft een overzicht van de aantallen organisaties die in het bezit zijn van een ISO 14001certificaat en een EMAS verklaring: Tabel 18: Aantal organisaties in het bezit van ISO 14001-certificaat en EMAS verklaring (sept. 2006) Gebied Vlaanderen Zuid-Nederland Grensregio VlaanderenNederland België Nederland

Aantal ISO 14001-certificaten

Aantal EMAS-verklaringen

n.b. 364 364 + Vlaanderen

10 9 19

n.b. 1.157

37 17

Bron: Stichting Coördinatie Certificatie Milieu- en Arbomanagementsystemen (SCCM), EMAS Helpdesk, 2006

In België wordt het aantal afgegeven ISO 14001-certificaten niet meer centraal geregistreerd. In de tijd dat dat wel nog gebeurde bleef het totaal aantal Belgische organisaties met een ISO 14001-certificaat wel achter bij het Nederlandse aantal. De EMAS Helpdesk registreert het aantal afgegeven EMAS verklaringen. Het aantal afgegeven EMAS verklaringen verschilt nauwelijks tussen Vlaanderen en ZuidNederland. Vlaanderen neemt in verhouding tot heel België een minder prominente positie in dan ZuidNederland in vergelijking met het Nederlandse cijfer. Overigens blijft het aantal EMAS verklaringen voor milieuzorgsystemen in Nederland en België ver achter bij lidstaten als Duitsland (1.485), Spanje (593), 26 Italië (529), Oostenrijk (250) en Denemarken (118) . De cijfers tonen dat het bedrijfsleven in de Grensregio Vlaanderen-Nederland nog een inhaalslag heeft te maken met de certificering van 26

http://ec.europa.eu/environment/emas/about/participate/sites_en.htm

Sept 2007


38

milieuzorgsystemen. Daarnaast kan ook het ontwikkelen en commercialiseren van duurzame woon- en bedrijfsconcepten bijdragen aan de economische component van het thema duurzaamheid. 1.3.9 •

• •

•

•

•

•

•

• •

•

•

•

Synthese van elementen die van belang zijn voor de grensoverschrijdende strategie

Het gemiddelde opleidingsniveau in de Grensregio Vlaanderen-Nederland is in de periode 2000-2004 gestegen. Het gemiddelde opleidingsniveau in Vlaanderen sluit aan bij het Belgisch gemiddelde. Het gemiddelde opleidingsniveau in Zuid-Nederland blijft als gevolg van de relatief hoge leeftijd van de beroepsbevolking achter bij het Nederlands gemiddelde. De perifeer gelegen gebieden in de Grensregio Vlaanderen-Nederland hebben te maken met een ‘braindrain’. Het percentage van de beroepsbevolking dat participeert in ‘Een Leven Lang Leren’ trajecten is laag, waarbij Vlaanderen ook achterblijft bij Zuid-Nederland; Met betrekking tot dit thema dient de Grensregio Vlaanderen-Nederland een inhaalslag te realiseren. De Grensregio Vlaanderen-Nederland heeft in het algemeen een goede opleidingsinfrastructuur, met de kanttekening dat het aanbod van hoger en universitair onderwijsinstellingen in de westelijke zijde van de grensregio in vergelijking tot het midden en oosten van de grensregio achterblijft. De Grensregio Vlaanderen-Nederland telt een groot aantal (semi)publieke onderzoeksinstituten en onderzoeksinstellingen die gelieerd zijn aan het bedrijfsleven. Deze onderzoekscentra dragen bij aan de versterking van het kennisprofiel dat de grensregio wil uitdragen. Noord-Brabant neemt op het European Innovation Scoreboard de derde plaats in. In de samengestelde innovatieindex van de Vlaamse Regering neemt Zuid-Nederland Europees gezien plek 8 in en het Vlaams Gewest plek 11. Conclusie is dus dat de uitgangspositie van de Grensregio Vlaanderen-Nederland op het gebied van innovatie gunstig is, maar dat de regio er tegelijkertijd naar moet streven om haar positie nog verder te verbeteren. Hoewel de uitgangspositie van de Grensregio Vlaanderen-Nederland op het gebied van innovatie gunstig is, zijn er wel degelijk regionale verschillen in innovatiekracht. Dit betekent dat in de achterblijvende deelregio’s extra stappen gezet dienen te worden om op voet van gelijkwaardigheid te kunnen participeren met de op innovatiegebied sterke deelregio’s. Er is een Task Force Innovatie Vlaanderen-Nederland ingericht. De Taskforce werkt aan het opzetten van concrete grensoverschrijdende innovatie activiteiten op basis van de aanwezige potenties. Dit kan een belangrijke basis zijn voor de coordinatie en initiatie van gezaghebbende innovatie initiatieven. Er ligt een opgave om de overdracht van kennis van kennisinstellingen en onderzoeksinstituten naar het MKB/KMO te versterken en het MKB/KMO actiever te betrekken in kennisintensieve processen. De stedelijke netwerken in de Grensregio Vlaanderen-Nederland zijn economische motoren voor de regio en vervullen door de concentratie van bedrijvigheid en kennisinstellingen een spilfunctie op het gebied van kennis en innovatie en zijn een bron van creativiteit en kenniseconomische ontwikkeling. De combinatie van de toeristisch-recreatieve macroproducten kusttoerisme, attractieve steden en plattelandstoerisme/natuur maakt de Grensregio Vlaanderen-Nederland tot een gebied met een grote toeristische potentie. Nu al heeft de toeristisch-recreatieve sector een aanmerkelijk aandeel in de totale werkgelegenheid in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Investering in nieuwe concepten, ontwikkeling van nieuwe productmarktcombinaties en gebruikmaking van nieuwe technieken is noodzakelijk om die belangrijke rol te kunnen behouden of uit te breiden. Bij een deel van het bedrijfsleven bestaat behoefte aan grensoverschrijdend ondernemen en grensoverschrijdende samenwerking op ondernemersvlak. De potenties van grensoverschrijdend ondernemen en grensoverschrijdende samenwerking tussen bedrijven worden niet ten volle benut. De actieve ondersteuning en begeleiding met betrekking tot grensoverschrijdend ondernemen kan worden verbeterd. Sectoren met een kansrijk grensoverschrijdend ontwikkelingsperspectief zijn 1) toerisme en recreatie, 2) ICT, 3) automotive, 4) procesindustrie, 5) agrofood en agribusiness (inclusief aquacultuur en seafood), 6) havengerelateerde activiteiten, 7) Health & Care, 8) logistiek en distributie, 9) maintenance, 10) nanotechnologie en embedded systems en 11) bio- en milieutechnologie.

Sept 2007


39

Er is nog geen sprake van een soepele grensoverschrijdende arbeidsmarkt. Grenspendel kan dienen als instrument om onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt op te lossen. Het bedrijfsleven in de Grensregio Vlaanderen-Nederland heeft nog een inhaalslag te maken met betrekking tot de certificering van milieuzorgsystemen.

• •

1.4

Uitwerking thema Natuurlijke omgeving

Deze paragraaf schetst een beeld van de natuurlijke kwaliteiten van de Grensregio VlaanderenNederland en de stand van zaken met betrekking tot enkele natuurlijke issues. 1.4.1

Natuur en landschap

De Grensregio Vlaanderen-Nederland kenmerkt zich door een grote verscheidenheid aan landschappen en de aanwezigheid van veel natuur- en bosgebieden. Deze vormen als het ware groene en/of blauwe oases tussen de gebieden met andere ruimtelijke functies. In het kader van de Natura 2000-wetgeving telt de Grensregio Vlaanderen-Nederland maar liefst 131 beschermde natuurgebieden. Enerzijds bevinden zich in de regio natte en/of vochtige leefmilieus, gelegen in de ecologische kustzone of in de rivierdelta’s of in beekdalen en beekoverstromingsvlakten; anderzijds bestaat het landschap uit dekzandruggen en dekzandvlakten met boscomplexen of zelfs heuvelachtige lösslandschappen. Bovendien is de grensregio rijk aan kleinschalige, cultuurhistorische landschapselementen. De belevingswaarde van de natuurgebieden is hoog, wat de grensregio ook in recreatief opzicht aantrekkelijk maakt. De grote ecologische waarde van het gebied is echter geen vanzelfsprekendheid. Door de toenemende behoefte aan ruimte vanuit andere ruimtelijke functies (b.v. uitbreiding stedelijk gebied voor wonen en bedrijvigheid), staat de natuurlijke leefomgeving in de Grensregio VlaanderenNederland steeds meer onder druk. Tabel 19 geeft een overzicht van de verdeling van de Natura 2000-gebieden over de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Tabel 19: Verdeling habitat- en vogelrichtlijngebieden over Grensregio Vlaanderen-Nederland Habitatrichtlijngebieden

Vogelrichtlijngebieden

Vlaams Gewest

Aantal 38

Oppervlakte (ha) 101.892

Aantal 23

Oppervlakte (ha) 101.806

Zuid-Nederland

49

250.538

21

209.083

87

352.430

44

310.889

Grensregio Nederland

Vlaanderen-

Bron: Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid (NL), Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (B)

Uit de cijfers komt naar voren dat ondanks de hoge mate van verstedelijking in de Grensregio Vlaanderen-Nederland het areaal beschermd natuurgebied aanzienlijk is. Afgezet tegen de totale 2 oppervlakte van 23.746 km is bijna 15% van het gebied aangemerkt als beschermingsgebied in het kader van de Habitatrichtlijn en ruim 13% als beschermingsgebied in het kader van de Vogelrichtlijn. Daarbij moet opgemerkt worden dat de gebieden die vallen onder de Habitat- of Vogelrichtlijn elkaar in grote mate overlappen, zodat de genoemde percentages niet opgeteld kunnen worden. Dat de gemiddelde oppervlakte van de Zuid-Nederlandse Natura 2000-gebieden de gemiddelde oppervlakte van de Vlaamse gebieden overschrijdt, is vooral te wijten aan het feit dat in de ZuidNederlandse cijfers een aantal open watergebieden als de Ooster- en Westerschelde en de Voordelta zijn meegerekend. Hoewel dit tot een stijging van het gemiddelde aantal beschermde hectares leidt, moet niet vergeten worden dat de mariene natuur langs de gehele kust een bijzonder kenmerk van de

Sept 2007


40

Grensregio Vlaanderen-Nederland is die van grote waarde is voor plant en dier. De kanttekening die tevens wordt geplaatst is dat de oppervlakte van natuurgebieden niets zegt over de bijzonderheid van de flora en fauna in het betreffende gebied. De natuurgebieden in de Grensregio Vlaanderen-Nederland kenmerken zich juist door een grote diversiteit, wat de ecologische waarde van het gebied groot maakt. De natuurgebieden maken deel uit van de Nederlandse Ecologische Hoofdstructuur en het Vlaamse Ecologisch Netwerk. Bijzonder goede kansen voor grensoverschrijdende samenwerking zijn aanwezig in gebieden waar de Nederlandse Ecologische Hoofdstructuur en het Vlaamse Ecologisch Netwerk direct op elkaar aansluiten. Denk bijvoorbeeld aan de ecologische kustzone, Zeeuws-Vlaanderen-Meetjesland, de Kalmthoutse Heide, de Kempen en de Grensmaas. Om de biodiversiteit te versterken zijn recentelijk diverse inspanningen verricht om de natuurgebieden onderling met elkaar te verbinden. Denk daarbij aan de aanplant van groenstroken en het herstellen van natuurlijke landschapselementen. Deze operatie om tot één ecologisch netwerk te komen is nog niet voltooid. 1.4.2

Milieu

Een andere dimensie van de natuurlijke omgeving is het milieu. Het milieu is het gedeelte van onze fysieke omgeving waarin het menselijk leven plaatsvindt. Die omgeving kampt met diverse schadelijke emissies en verontreinigingen, die onze leefkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. In deze subparagraaf wordt aan de hand van enkele indicatoren een beeld geschetst van de milieusituatie in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. 1.4.2.1 Klimaatverdrag en Kyoto-protocol Nederland en België hebben het Klimaatverdrag dat in 1992 in Rio de Janeiro is gesloten geratificeerd. In het Klimaatverdrag zijn verschillende industrielanden verplichtingen aangegaan ter vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Duidelijk is geworden dat de stabilisatie van de uitstoot van broeikasgassen ontoereikend is om het uiteindelijke doel van het Klimaatverdrag te realiseren. In het besef dat verdere stappen nodig zijn, is in 1997 het Kyoto-protocol aangenomen als aanvulling op het Klimaatverdrag. Industrielanden verbinden zich hierin om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Voor de EU-15 geldt dat zij in de periode 2008-2012 een emissiereductie dienen te realiseren van 8% ten opzichte van het niveau in 1990. Binnen de EU-15 hebben de lidstaten inmiddels overeenstemming bereikt over herverdeling van doelstellingen, zodat voor de zes bedoelde broeikasgassen per land uiteenlopende 27 reductiepercentages kunnen gelden . 1.4.2.2 Lucht Metingen en foto’s die de luchtkwaliteit in beeld brengen met behulp van satellieten laten zien dat de lucht in de Grensregio Vlaanderen-Nederland tot de meest verontreinigde op de hele aardbol behoort. Van luchtverontreiniging is sprake wanneer de lucht om ons heen vervuild is met stoffen die daar naar menselijke maatstaven niet thuishoren. Luchtverontreiniging kan een natuurlijke of menselijke oorzaak hebben.

27

(unfccc.int/essential_background/kyoto_protocol/items/3145.php, United Nations Convention on Climate Change)

Sept 2007


41

Kaart 5: Satellietfoto Envisat concentratie stikstofdioxide (beeld van 15 oktober 2004)

Bron: ESA, Universiteit van Heidelberg, www.milieudefensie.nl

Om de mate van luchtverontreiniging in de gaten te houden, beschikt de Grensregio VlaanderenNederland over een uitgebreid netwerk van meetstations. De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) in Vlaanderen en het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM) in Nederland zetten de meetresultaten af tegen de gestelde Europese normen voor de luchtkwaliteit en kunnen maatregelen in gang zetten wanneer de maximaal toegestane verontreinigingswaarden worden overschreden. De emissie van broeikasgassen is in het laatste decennium licht gedaald, met name als gevolg van energiebesparing. Toch zijn de laatste jaren nog overschrijdingen gemeten voor wat betreft de ozonconcentratie, de concentratie van zwaveldioxide, stikstofoxiden, koolmonoxide, koolstofdioxide en de hoeveelheid fijn stof. Nederland voldoet op nationaal niveau niet aan de Europese normen voor fijn stof 28 en stikstofdioxide. Ook voor Vlaanderen is de uitdaging groot om te voldoen aan de Kyoto-doelstelling . Dat de normen voor luchtverontreiniging regelmatig overschreden worden, duidt overigens niet op een verslechtering van de luchtkwaliteit. Integendeel, de luchtkwaliteit is in de afgelopen decennia 29 spectaculair verbeterd in Vlaanderen en Nederland . De Europese normen voor luchtkwaliteit worden echter steeds strenger, wat betekent dat extra investeringen en/of aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn om de luchtkwaliteit nog verder te verbeteren. Dan nog is het de vraag of de luchtkwaliteit in de Grensregio Vlaanderen-Nederland binnen de Europese normen kan blijven, want een groot deel van de luchtvervuilende emissies is afkomstig van buiten de grensregio (transport a.g.v. luchtstromen) of is van natuurlijke oorsprong (het overgrote deel van de 30 hoeveelheid fijn stof wordt veroorzaakt door opstuivend zand, zeezout en plantmateriaal ). Feit is wel dat iedere regio zelf een bijdrage kan leveren aan de verbetering van de luchtkwaliteit. Op het gebied van vergunningverlening kunnen overheden invloed uitoefenen op de uitstoot van schadelijke stoffen van bedrijven. Ook het verkeer vormt een belangrijke bron van luchtverontreiniging, waarbij met het verplicht stellen van roetfilters voor voertuigen met een dieselmotor een reductie in de emissie van fijn stof kan worden bereikt. Daarnaast kan het gebruik van duurzame energie worden gestimuleerd.

28

Sociaal-economische Raad van Vlaanderen, ‘Sociaal-economisch rapport Vlaanderen 2005’ Ministerie van VROM, www.vrom.nl (Dossier Luchtkwaliteit) 30 Ministerie van VROM, www.vrom.nl (Dossier Luchtkwaliteit) 29

Sept 2007


42

1.4.2.3 Duurzame energie De laatste jaren is de capaciteit aan duurzame energiebronnen flink vergroot. Dit is mede het gevolg van het Kyoto-protocol waarin België en Nederland zich geconformeerd hebben aan de doelstelling om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Intensiever gebruik maken van duurzame energie draagt bij aan die doelstelling. Duurzame energiebronnen die volop in de belangstelling staan (niet in de laatste plaats omdat de overheid deze energievormen subsidieert) zijn zonne-energie, windenergie en bio-energie (o.a. gasrecuperatie uit afval en mest). Bij wijze van voorbeeld geeft tabel 20 voor de Grensregio VlaanderenNederland de hoeveelheid energie weer (in MW) die wordt opgewekt met behulp van windturbines. Tabel 20: Energieopwekking door windturbines Energieopwekking in MegaWatt Vlaanderen Zuid-Nederland Grensregio Vlaanderen-Nederland België Nederland

117,3 130,8 248 167 1.219

Bron: CBS (NL), cijfers ultimo 2005, Organisatie voor Duurzame Energie Vlaanderen (B), cijfers februari 2006, European Wind Energy Association (EWEA), cijfers ultimo 2005

Tabel 20 toont dat de windturbinecapaciteit in Vlaanderen en Zuid-Nederland niet ver uit elkaar ligt. In het Vlaams Gewest hebben de provincies Westen Oost-Vlaanderen de grootste energieopwekkingscapaciteit, in Zuid-Nederland de provincie Zeeland. Uit cijfers van de EWEA blijkt dat België na 2004 de windturbinecapaciteit flink heeft opgevoerd. Tussen 2004 en 2005 is de capaciteit met bijna 74% gestegen. Nederland nam jarenlang een kopgroeppositie in op Europees niveau, maar verliest de laatste jaren terrein ten opzichte van andere landen. Ook de ontwikkeling van de tweede generatie biobrandstoffen is kansrijk. Biobrandstoffen worden gewonnen uit plantaardig of dierlijk materiaal en kunnen fossiele brandstoffen als benzine of diesel vervangen. De meest bekende verschijningsvormen zijn op dit moment bio-ethanol en bio-diesel, maar er zijn nog tal van andere biobrandstoffen. Met name het gebied rond de Kanaalzone Gent-Terneuzen (Ghent Bio-Energy Valley) ziet de productie en raffinage van biobrandstoffen als een belangrijke economische kans. De trage afgifte van productiequota door de federale overheid vertraagt de ontwikkeling van de productiecapaciteit, zodat België nog niet voldoet aan de Europese richtlijn ter bevordering van biobrandstoffen. Datzelfde geldt voor Nederland, want volgens de genoemde richtlijn had in 2005 2% van de energie-inhoud van fossiele brandstoffen uit biobrandstoffen moeten bestaan, oplopend tot 5,75 procent in 2010. Zowel Nederland als België lopen niet voorop met de introductie van biobrandstoffen. Aangezien de productiecapaciteit als gevolg van de Europese richtlijn vergroot moet worden, is dit een economische kans voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland. De bodemstructuur biedt daarnaast mogelijkheden voor de ondergrondse opslag van gas, b.v. in de oude kolenmijngebieden. 1.4.2.4 Geluid Geluidsoverlast is in de Grensregio Vlaanderen-Nederland een belangrijk milieuprobleem dat de kwaliteit 31 van de leefomgeving van mensen vermindert en daarmee impact heeft op ons welzijn . De belangrijkste bronnen voor geluidsoverlast zijn in de laatste decennia echter nauwelijks veranderd; nog steeds zijn

31

Provincie Vlaams-Brabant, ‘De toenemende geluidsoverlast in Vlaanderen’, www.vlaamsbrabant.be

Sept 2007


43

wegverkeer, omgevingslawaai, vliegverkeer, industrie en railverkeer de belangrijkste veroorzakers van geluidshinder. Hoewel de geluidssterkte gemakkelijk objectief meetbaar is, is het bepalen en registreren van geluidshinder veel moeilijker. Niet iedereen ervaart bepaalde geluiden of een bepaalde geluidssterkte op dezelfde wijze en daarnaast kan sprake zijn van een stuk gewenning. Geluidsoverlast kan ook een grensoverschrijdende dimensie hebben, bijvoorbeeld als gevolg van vliegverkeer van nabijgelegen vliegvelden aan de andere kant van de grens of geluidsoverlast van industriële bedrijven die dicht bij de grens zijn gevestigd. 1.4.2.5 Bodem De bodemkwaliteit in de Grensregio Vlaanderen-Nederland voldoet zeker niet overal aan de gestelde bodemnormen. De landbouw is een belangrijke veroorzaker van verzuring en vermesting van de bodem. Door een overvloedige toevoeging van voedingsstoffen aan de bodem als gevolg van mestoverschotten en het gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen raakt de natuurlijke mineralenbalans van de 32 bodem verstoord. Ook verouderde bedrijventerreinen zijn een bron van bodemvervuiling . Een ander bodemprobleem is verdroging. Eén van de oorzaken voor verdroging van de bodem is de toenemende en niet-duurzame waterwinning voor industrieel en huishoudelijk gebruik. Een andere oorzaak is het aanpassen van de grondwaterstand van het maaiveld of het aanleggen van drainage door landbouwers, zodat het land beter kan worden bewerkt. Verdroging wordt ook veroorzaakt door toenemend ruimtegebruik van functies als bedrijvigheid en wonen. Vanwege het feit dat steeds meer oppervlak bestraat of bebouwd wordt (verstening), krijgt regenwater minder gelegenheid te infiltreren in de bodem. Daar komt bij dat waterafvoeren steeds efficiënter zijn gemaakt, waardoor de afwatering naar lager gelegen gebieden en naar zee drastisch is versneld. In het laatste decennium bestaat dan ook weer de tendens om waterlopen waar dat kan hun (natuurlijke) gang te laten gaan. In meer geaccidenteerde delen van de grensregio levert dit ook een positieve bijdrage aan het voorkomen van uitspoeling en bodemerosie. 1.4.2.6 Afval Een gunstig effect voor de bodemkwaliteit is dat in de laatste jaren een flinke reductie is gerealiseerd in de hoeveelheid gestort afval. Afval wordt namelijk steeds vaker verbrand in vuilverbrandingen, waarbij de uitstoot van schadelijke stoffen zoveel mogelijk wordt beperkt. Innovatieve verbrandingsmethoden en filtertechnieken hebben daartoe bijgedragen. In Vlaanderen mag met ingang van 2006 zelfs helemaal geen huishoudelijk afval gestort worden. Daarmee is Vlaanderen de eerste regio in Europa waar geen 33 huisvuil meer gestort mag worden . Een andere gunstige ontwikkeling is dat steeds meer afval gescheiden wordt ingezameld, waardoor het efficiënter verwerkt kan worden of hergebruikt kan worden voor andere doeleinden. Het Centraal Bureau voor de Statistiek signaleerde in 2004 overigens een lichte daling in de animo voor afvalscheiding. In 2003 scheidt 70% van de Nederlanders groente- en fruitafval van het gewone afval en brengt 87% van de 34 bevolking lege flessen naar de glasbak . Scheiding van tuinafval van gewoon afval en aparte inzameling van papier en karton scoren onverminderd hoog met 90%. SenterNovem stelt dat Vlaanderen binnen Europa voorloper is op het gebied van scheiding van 35 huishoudelijk afval . In 2000 werd in Vlaanderen 57% van het huishoudelijk afval gescheiden aangeboden. Dat is beduidend meer dan in Nederland, waar in 2000 43% van het huishoudelijk afval 32

Ministerie van VROM, www.vrom.nl (Dossier Bodembeleid) www.natuurtotaal.nl 34 Centraal Bureau voor de Statistiek, 2004 35 www.senternovem.nl 33

Sept 2007


44

gescheiden werd ingezameld. De inzameling van glas uit huishoudens lag in Vlaanderen in 2000 maar liefst op 86%, tegen 66% in Nederland. Ook met oud papier en karton en textiel scoort Vlaanderen beter dan Nederland. Bovendien worden afvalstromen gescheiden ingezameld die in Nederland in het restafval blijven, zoals drankkartons en kunststofflacons. Er kan wel nog winst worden behaald in het afhandelen van de afvalstromen. Afval wordt vaak over grote afstanden getransporteerd. Door grensoverschrijdend samen te werken op het gebied van afvalverwerking kan een reductie in de transportafstand (economisch argument) en daarmee een milieuverbetering (ecologisch argument) worden gerealiseerd. Een item dat zowel met de bodemkwaliteit als met water te maken heeft, is de vervuiling van waterbodems. Lozing van afvalstoffen leidt tot vervuild slib. Hoewel dit in alle watersystemen een rol speelt, zijn de problemen met vervuild slib het grootst in riviermondingen. Daar is de stroomsnelheid van het water laag en krijgen afvalstoffen gelegenheid te bezinken tot in de waterbodem. Op die wijze komen in rivierdelta´s allerlei verontreinigde stoffen (b.v. zware metalen) terecht die afkomstig kunnen zijn van ver buiten de grensregio. Vandaar dat volop vervuild slip gebaggerd wordt om de kwaliteit van waterbodems en daarmee de bodembiodiversiteit te verbeteren. 1.4.3

Water

De Grensregio Vlaanderen-Nederland is rijk aan water. De aanleg van extra waterzuiveringsinstallaties, overstortbassins en individuele afvalwaterzuiveringsvoorzieningen hebben ertoe bijgedragen dat de waterkwaliteit is verbeterd. Toch is de mineralenbalans van de Nederlandse en Belgische wateren nog verstoord door overschotten aan stikstofdioxide en fosfaat. De OESO komt voor de jaren 2002-2004 tot 36 de volgende overschrijdingscijfers : Tabel 21: Waterkwaliteit: overschrijding van de natuurlijke mineralenbalans Stikstofoxide (kg/ha) België Nederland

193 229

Fosfaat (kg/ha) 20 19

Bron: OESO, 2006

Uit tabel 21 kan worden afgelezen dat zowel in Nederland als in België sprake is van verstoring van de natuurlijke mineralenbalans. Hoewel de waterkwaliteit zowel in Vlaanderen als in Zuid-Nederland nauwkeurig wordt bijgehouden, zijn helaas geen cijfers op regionaal niveau beschikbaar. De Nederlandse Unie van Waterschappen meldde in 2005 dat Nederland in april 2005 voor het eerst 37 voldeed aan de strenge Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater . Deze Richtlijn draagt lidstaten onder andere op minimaal 75% van de stikstof uit het rioolwater te zuiveren. Aan alle andere normen van deze richtlijn voldeed Nederland al eerder. De stikstofnorm van de Richtlijn is streng en vereiste de afgelopen jaren forse investeringen in de rioolwaterzuiveringsinstallaties van waterschappen. De verwachting is dat dit geen incident is, omdat de komende jaren alle zuiveringsinstallaties worden aangepast om de extra stikstofverwijdering te realiseren. De ecologische duurzaamheidsindicatoren die gekoppeld zijn aan het Vlaamse Milieubeleidsplan 2003-2007 laten met betrekking tot de kwaliteit van het oppervlaktewater een 38 voorzichtig positieve trend zien . Het percentage meetplaatsen van het oppervlaktewatermeetnet dat voldoet aan de basiskwaliteit voor biochemisch zuurstofverbruik (BZV) is gestegen, evenals het percentage meetplaatsen van het oppervlaktewatermeetnet met een score op de Belgisch Biotische Index van ten minste 7. Naast de kwaliteit van het water staat ook de waterkwantiteit onder druk in de Grensregio VlaanderenNederland. Extreme weersomstandigheden leiden vaker tot wateroverlast als gevolg van overvloedige regenval, maar ook tot langere perioden van droogte. Omdat de grensregio aan de monding van een 36

OESO, ‘Environmental indicators for agriculture Vol. 4’, 2006 Unie van Waterschappen, www.uvw.nl 38 Vlaamse Regering, Vlaamse Milieubeleidsplan 2003-2007, http://www.mina.be/front.cgi?id=1354 37

Sept 2007


45

groot aantal waterlopen ligt, brengt overvloedige neerslag overstromingsrisico’s met zich mee. In het recente verleden hebben zowel in Vlaanderen en Zuid-Nederland daadwerkelijk overstromingen plaatsgevonden, die ecologische en economische schade hebben aangericht. In de grensstreek zijn overstromingsrisico’s vervolgens grensoverschrijdend aangepakt. Er ligt een opgave water langer vast te houden op de plaats waar de neerslag valt. Dit om te voorkomen dat waterhuishoudkundige problemen van het ene gebied op het andere afgewenteld worden. Hoewel in de afgelopen jaren op tal van plaatsen al flink geïnvesteerd is (b.v. de aanleg van retentiebekkens, ‘ruimte voor de rivier’) om het overstromingsrisico te beperken, is het proces van herinrichting van het waterafvoersysteem nog niet afgerond. Bovendien zijn nieuwe maatregelen nodig als gevolg van de grotere extremen in het neerslagpatroon. Een ander risico dat hiermee samenhangt is de bescherming van de kustlijn tegen de dreigende stijging van de zeespiegel. Aangezien een groot deel van de Euregio Scheldemond onder de zeespiegel ligt, is bescherming van het gebied tegen de invloed van de zee een belangrijke randvoorwaarde. Water kan tevens een rol vervullen bij het vormen en verbinden van natuurgebieden. Het realiseren van extra bergingscapaciteit gaat goed samen met de aanleg van natuurvriendelijke oevers en de realisatie van natte ecologische verbindingszones (zogenaamde stapstenen). Het thema water staat verder in de schijnwerpers als gevolg van de Europese Kaderrichtlijn Water (EKW). Doel van de EKW is een goede ecologische en chemische kwaliteit van de stroomgebieden van de Europese rivieren, waaronder de Schelde en de Maas. Een stroomgebiedsgerichte aanpak is daarbij onontbeerlijk. Aangezien waterlopen niet stoppen bij de grens, ligt een grensoverschrijdende aanpak zeer voor de hand. In het stroomgebied van de Maas wordt de uitvoering van de EKW gecoördineerd door de Internationale Maascommissie (IMC). De IMC telt diverse werkgroepen die zich bezighouden met thema’s als fysicochemie, ecologie en hydrologie/hoogwater. Over onderwerpen als grondwater en grensoverschrijdende deelstroomgebieden van de Maas wordt tussen Vlaanderen en Nederland bilateraal overleg gevoerd in het Nederlands-Vlaams Integraal Wateroverleg (NVIWO). In het stroomgebieddistrict van de Schelde is een soortgelijke opzet gekozen, onder coördinatie van de Internationale Scheldecommissie (ISC). De stroomgebiedsplannen voor de Maas en de Schelde moeten voor het eerst in 2009 voltooid zijn. 1.4.3 •

•

• •

• •


De Grensregio Vlaanderen-Nederland kenmerkt zich door een grote verscheidenheid aan aantrekkelijke landschappen en de aanwezigheid van een groot aantal natuurgebieden. Dit maakt dat de grensregio van grote ecologische waarde is en tevens aantrekkelijk is als woon- en recreatieomgeving. Daar waar de Nederlandse Ecologische Hoofdstructuur en het Vlaamse Ecologisch Netwerk op elkaar aansluiten, biedt dat goede kansen voor een grensoverschrijdende coördinatie, afstemming en aanpak van problemen. De luchtkwaliteit in de Grensregio Vlaanderen-Nederland voldoet niet aan de Europese normen. Extra investeringen en/of aanvullende maatregelen zijn nodig om de luchtkwaliteit te verbeteren. Duurzame energie biedt nieuwe economische kansen (innovatie) en draagt tevens bij tot vermindering van luchtvervuilende emissies. De ontwikkeling van de tweede generatie biobrandstoffen is kansrijk. Er zijn nieuwe maatregelen nodig om de geluidsoverlast in de Grensregio Vlaanderen-Nederland te beperken. De bodemkwaliteit in de Grensregio Vlaanderen-Nederland wordt negatief beïnvloed door historische vervuiling, verdroging, verzuring en vermesting. Daarnaast heeft de bodem te lijden onder uitspoeling en bodemerosie.

Sept 2007


46

Vlaanderen is op dit moment Europees koploper wanneer het gaat om de scheiding van huishoudelijk afval. Interessant om de Vlaamse methodieken over te dragen naar en te implementeren in andere regio’s. Op het gebied van afvalverwerking kan nog winst worden geboekt in het verkorten van de transportafstand. Een kwaliteit van de Grensregio Vlaanderen-Nederland is dat de regio rijk is aan water. De kwaliteit van het water zelf is op veel plaatsen echter ontoereikend, als gevolg van diverse vervuilingen. De positieve ontwikkelingen die in gang zijn gezet, dienen te worden gecontinueerd om de vereiste waterkwaliteit te bereiken. Met betrekking tot de waterkwantiteit ligt er een opgave om regenwater langer vast te houden op de plaats waar de neerslag valt. Dit ter bestrijding van droogte en voorkoming van wateroverlast als gevolg van de steeds extremer wordende klimatologische omstandigheden. Als gevolg van de zeespiegelstijging is continue investering in de bescherming van de kustlijn noodzakelijk om de veiligheid in en ontwikkeling van de Euregio Scheldemond te waarborgen.

•

•

•

•

1.5

Uitwerking thema Mensen

In het kader van het thema Mensen wordt in deze paragraaf nader ingegaan op de sociaalmaatschappelijke situatie in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Immers, duurzaamheid houdt in dat alle inwoners van de grensregio meeprofiteren van de economische ontwikkeling. De sociaalmaatschappelijke kwaliteit van een regio is lastig te meten. Aan de hand van enkele indicatoren wordt daarom een beeld geschetst van de sociaal-maatschappelijke situatie. Achtereenvolgens komen sociaalmaatschappelijke betrokkenheid en interactie van inwoners van het gebied, het welzijn van de inwoners, de kwaliteit van de gezondheidszorg, en het onderwerp steden en mensen aan bod. 1.5.1

Sociaal-maatschappelijke integratie

In het kader van het ‘gelijke kansen’ beginsel is maatschappelijke integratie een belangrijke voorwaarde voor economische participatie (deelname aan het arbeidsproces) en het stimuleren van sociale verbanden. Hierin dienen termen als ‘het vergroten van maatschappelijke integratie’ en ‘het stimuleren van sociale verbanden’ centraal te staan. Concreet betekent dit dat iedereen gestimuleerd moet worden om actief deel te nemen aan het maatschappelijk leven én dat daarvoor de vereiste voorzieningen worden gerealiseerd. Daarbij verdienen met name kwetsbare groepen aandacht Om bijvoorbeeld meer vrouwen te bewegen deel te nemen aan het arbeidsproces is het van belang optimale voorzieningen voor kinderopvang te realiseren. In tabel 22 is de netto-participatiegraad van mannen en vrouwen weergegeven voor het jaar 2004. Uit tabel 22 blijkt dat zowel in het Vlaams Gewest als in Zuid-Nederland de participatiegraad van mannen tussen 12 en 16 procentpunten hoger ligt dan die van vrouwen. De participatiegraad van vrouwen is over de afgelopen decennia gezien echter spectaculair gestegen. Zowel voor mannen als vrouwen geldt dat de participatiegraad in Zuid-Nederland hoger ligt dan in het Vlaams Gewest. Er is tussen Vlaanderen en Zuid-Nederland een groter verschil in participatiegraad van mannen dan van vrouwen. Tabel 22: Netto-participatiegraad (in %) van mannen en vrouwen in 2004 Provincie

Mannen

Vrouwen

Totaal

West-Vlaanderen

75,4

61,6

68,6

Oost-Vlaanderen

75,1

62,4

69,0

Antwerpen

74,8

58,2

66,6

Limburg (B)

72,8

57,2

65,1

Vlaams Brabant

76,7

64,2

70,6

Zeeland

81,7

65,1

73,5

Noord-Brabant

84,9

69,7

77,5

Limburg (NL)

81,1

66,5

74,0


Sept 2007


47

Daarnaast vormen jongeren een belangrijke doelgroep. Jongeren moeten enerzijds toegerust worden om een bijdrage te kunnen leveren aan het maatschappelijk leven en anderzijds voldoende mogelijkheden krijgen om zich te kunnen vestigen in het gebied. Het bieden van voldoende kansen in onderwijs en op de arbeidsmarkt, zeker in euregionaal perspectief, is hiervoor een belangrijke voorwaarde. Werkgelegenheid draagt in belangrijke mate bij aan een sterke sociale cohesie en het voorkomen van sociale uitsluiting. Een ander aspect wat bijdraagt aan de grensoverschrijdende integratie is toegankelijkheid. Goede verbindingen tussen de gebieden aan weerszijden van de grens zijn een belangrijke randvoorwaarde voor een goede integratie. In paragraaf 1.2.1 is reeds ingegaan op situatie met betrekking tot de fysieke infrastructuur. Belangrijkste conclusies waren dat de congestie een goede doorstroming van het wegverkeer vaak bedreigt, de grensoverschrijdende wegverbindingen niet optimaal zijn en gebruikmaking van het grensoverschrijdend openbaar vervoer een tijdrovende bezigheid is. Ook grenspendel kan bijdragen aan de versterking van de grensoverschrijdende integratie. In paragraaf 1.3.1 is ingegaan op de omvang en het belang van de grenspendel. Tevens is geconcludeerd dat grenspendel een oplossing kan zijn voor onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt. Het behoud en de toegankelijkheid van sociaal-maatschappelijke voorzieningen draagt bij aan het versterken van de sociaal-maatschappelijke integratie. Het voorzieningenniveau in plattelandskernen staat de laatste jaren flink onder druk als gevolg van schaalvergroting van instellingen en efficiencyverbeteringen. Plattelandskernen verzetten zich tegen de verschraling van het voorzieningenaanbod en beklemtonen dat het voor de maatschappelijke integratie en leefbaarheid van kleine kernen van groot belang is dat het voorzieningenaanbod op peil wordt gehouden. Ook cultuur draagt bij aan sociaal-maatschappelijke integratie. Cultuur heeft zowel een fysieke component (cultuurhistorisch erfgoed) als een sociaal-maatschappelijke component. Met betrekking tot de fysieke component beschikt de Grensregio Vlaanderen-Nederland over een rijk arsenaal aan cultuurhistorisch erfgoed, waarvan zowel door inwoners van de grensregio zelf als door toeristen gebruik wordt gemaakt. Denk aan historische bouwwerken en de historische centra van steden, maar ook aan musea, theaters, schouwburgen etc. De sociale component van cultuur heeft als doel om mensen met elkaar in contact te brengen en laten kennismaken met en leren van elkaars overeenkomsten en verschillen. De sociale component van cultuur is grensoverschrijdend veel minder ontwikkeld dan op nationaal niveau. Culturele evenementen zoals de Gentse Feesten, Festival Mundial in Tilburg en het Preuvenemint in Maastricht worden bijvoorbeeld veel sterker op regionaal en nationaal niveau gepromoot dan grensoverschrijdend het geval is. Culturele interactie leidt tot meer begrip en beleving van de ‘grensregio’ en draagt bij tot de ontwikkeling van één euregionale identiteit. In deze tijd van moderne communicatiemiddelen spelen de media een belangrijke rol op het gebied van culturele interactie. In dat kader is het een zwakte dat inwoners van de Grensregio Vlaanderen-Nederland geen toegang hebben tot elkaars regionale televisiekanalen en slechts in beperkte mate tot elkaars commerciële televisie- en radiozenders. 1.5.2

Welzijn

Net als innovatie is welzijn een begrip dat moeilijk te kwantificeren is. In deze paragraaf wordt aan de hand van een aantal indicatoren geprobeerd een beeld te schetsen van de welzijnssituatie in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Achtereenvolgens komen opvangvoorzieningen voor kinderen, verzorgingshuizen voor hulpbehoevende senioren en sociale huur aan bod. Tabel 23 geeft allereerst de ontwikkeling van het aantal kinderopvanginstellingen in Vlaanderen en Zuid-Nederland weer.

Sept 2007


48

Tabel 23: Aantal kinderopvang instellingen* in Vlaanderen en Zuid-Nederland 1999-2006 Provincie

1999

2000

2001

2003

2004

2005

2006

Vlaanderen

1014

1054

1050

n.b.

n.b.

n.b.

n.b.

Zuid-Nederland

n.b.

n.b.

n.b.

690

675

735

780

* een instelling, die kinderen tot 14 jaar opvangt, waarbij verzorging en opvoeding wordt geboden. Bron: CBS (NL) en Welzijn&Volksgezondheid in Cijfers 2003 van de Vlaamse overheid

Helaas zijn voor Vlaanderen geen actuelere, vergelijkbare cijfers over kinderopvanginstellingen beschikbaar voor de jaren na 2001. Belangrijke nuance voor Vlaanderen is bovendien dat de categorie ‘zelfstandige onthaalouders’ niet is opgenomen in tabel 23, omdat het in dat geval niet om gediplomeerde instellingen gaat. Buiten kijf staat echter dat de zelfstandige onthaalouders een belangrijke functie hebben in het aanbod van voorzieningen voor kinderopvang. Over de jaren 1999-2001 wordt het aantal 39 zelfstandige onthaalouders in Vlaanderen geschat op ongeveer 1600 . Om deze aantallen in perspectief te plaatsen, kan het aantal kinderopvanginstellingen worden afgezet tegen het inwoneraantal (2005) voor Vlaanderen en Zuid-Nederland. Voor Vlaanderen resulteert dan één kinderopvanginstelling per 5.750 inwoners (afgerond) en voor Zuid-Nederland één kinderopvanginstelling per 5.350 inwoners (afgerond). Ervan uitgaande dat het aantal kinderopvanginstellingen in Vlaanderen na 2001 licht is gestegen, betekent dit dat het aanbod van kinderopvanginstellingen nauwelijks verschilt aan beide zijden van de grens. Tabel 24 geeft een overzicht van het aantal verzorgingshuizen in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Ook met betrekking tot de erkende verzorgingshuizen geldt dat voor beide deelregio’s helaas geen gegevens beschikbaar zijn voor identieke jaren. Tabel 24: Aantal verzorgingshuizen in Vlaanderen en Zuid-Nederland 1999-2006 Provincie

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Vlaanderen

770

768

763

767

n.b.

n.b.

n.b.

n.b.

Zuid-Nederland

n.b.

n.b.

n.b.

n.b.

365

365

363

363

Bron: CBS (NL) en Welzijn&Volksgezondheid in Cijfers 2003 van de Vlaamse overheid

De cijfers laten geen duidelijke ontwikkelingstendens zien. Volgens de Studiedienst van de Vlaamse Regering is Vlaanderen de meest vergrijsde regio in België, met 17,6% ouderen boven 65 jaar. Nog vóór 2030 zal de kaap van 25% vijfenzestigplussers worden bereikt. Dit leidt er ongetwijfeld toe dat de 40 behoefte aan leeftijdsspecifieke voorzieningen (waaronder verzorgingshuizen) zal toenemen . Afgezet tegen het aantal inwoners (2005) beschikt Vlaanderen over één verzorgingshuis per 7.900 inwoners, terwijl Zuid-Nederland beschikt over één verzorgingshuis per 10.800 inwoners. Op basis hiervan kan echter niet worden geconcludeerd dat Vlaanderen over een betere infrastructuur voor verzorging van ouderen beschikt, omdat uit de cijfers niet kan worden afgeleid hoeveel zorgplekken de verzorgingshuizen bieden. Een andere welzijnsindicator is het aandeel van sociale huurwoningen in het totale woningenbestand. Sociale huurwoningen vormen een vangnet voor burgers die zelf over onvoldoende inkomen of middelen beschikken om als particulier een woning te kunnen kopen of huren. Een hoog aandeel sociale huur is daarmee een indicator voor het gemiddelde inkomen van een gebied, maar tegelijkertijd geeft het weer dat de overheid in dat gebied maatregelen heeft getroffen voor de huisvestiging van deze burgers. Tabel 25 geeft het aandeel van sociale huurwoningen ten opzichte van het totale woningenbestand in de Grensregio Vlaanderen-Nederland weer.

39 40

Vlaamse overheid, Welzijn&Volksgezondheid in Cijfers, 2003 Studiedienst van de Vlaamse Regering, http://asp.vlaanderen.be

Sept 2007


49

Tabel 25: Aandeel sociale huurwoningen (in %) t.o.v. het totale aantal woningen Sociale huur Vlaams Gewest (2003)

5,6

Zuid-Nederland (2002)

31,6

Bron: CBS (NL), http://aps.vlaanderen.be/sgml/largereeksen/1077.htm (Vlaanderen), bewerkt door ERAC, 2006

Uit tabel 25 blijkt dat het aandeel sociale huurwoningen ten opzichte van het totaal aantal woningen in Zuid-Nederland significant hoger ligt dan in Vlaanderen. De belangrijkste oorzaak hiervan is dat Nederlandse burgers beneden een bepaald drempelinkomen automatisch in aanmerking komen voor sociale huur. In Vlaanderen bestaat een tekort aan sociale huurwoningen. In Vlaanderen staan 74.000 personen op de wachtlijst voor het krijgen van een sociale huurwoning. Daarnaast zijn 185.000 extra sociale huurwoningen nodig om ook de personen die momenteel particulier huren, maar qua inkomen in 41 aanmerking komen voor sociale huur, te huisvesten . De cijfers in tabel 25 kunnen als volgt worden genuanceerd. In Vlaanderen is het aandeel sociale huurwoningen groter in de grootsteden (10,7%), terwijl het aandeel sociale huur in plattelandsgemeenten marginaal is (3,1%). In Zuid-Nederland is het aandeel sociale huurwoningen in Zeeland lager dan het Zuid-Nederlands gemiddelde (27,5%). Noord-Brabant en Limburg scoren respectievelijk 33,9% en 33,3%. Verder wordt het begrip ‘welzijn’ ook concreet vormgegeven door enkele vakgroepen, zoals b.v. de vakgroep Welzijn van de Scheldemondraad. Deze vakgroep is een samenwerkingsverband van de provincies Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Zeeland en heeft als doel de bevordering van de grensoverschrijdende afstemming en samenwerking binnen de Euregio op het gebied van zorg en welzijn en het signaleren en formuleren van gezamenlijke belangen in het werkgebied. 1.5.3

Gezondheidszorg

De Grensregio Vlaanderen-Nederland beschikt over een breed scala aan voorzieningen op het gebied van gezondheidszorg. Naast het ruime aantal algemene ziekenhuizen telt de grensregio vijf Academische Ziekenhuizen. Deze ziekenhuizen zijn gevestigd in Maastricht, Antwerpen, Leuven, Gent en Brugge. Tabel 26 geeft de ontwikkeling weer van het aantal ziekenhuisbedden per 100.000 inwoners, waarbij is uitgegaan van alle typen ziekenhuizen. Tabel 26: Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden per 100.000 inwoners Gebied

2000

2001

2002

2003

Vlaanderen Zuid-Nederland Grensregio Vlaanderen-Nederland

703,0 481,4 615,6

692,2 445,8 594,8

681,8 442,5 587,1

677,3 n.b. n.b.

België Nederland

711,6 501,0

701,2 466,7

692,4 459,0

686,3 n.b.

Bron: Eurostat, 2006

Uit tabel 26 blijkt dat Vlaanderen per 100.000 inwoners over substantieel meer ziekenhuisbedden beschikt dan Zuid-Nederland. Dat verschil geldt overigens ook op nationaal niveau tussen beide landen. Verder valt op dat het aantal ziekenhuisbedden per 100.000 inwoners na 2000 gestaag daalt in alle gebieden. Efficiëntere organisatie van de gezondheidszorg en efficiëntere bezetting van het aantal ziekenhuisbedden zijn daar de belangrijkste oorzaken voor. Als gevolg van de vergrijzing zal de behoefte aan ziekenhuiszorg en het aantal ziekenhuisopnames in de komende jaren toenemen.

41

www.tienstiens.org/node/850, 2006

Sept 2007


50

Cijfers met betrekking tot werkzaam personeel in de zorgsector zijn sporadisch beschikbaar voor meerdere jaren. Cijfermateriaal in Eurostat laat zien dat het aantal medisch specialisten per 100.000 inwoners tussen 2000 en 2002 met enkele procentpunten toeneemt in de Vlaamse provincies. Uitzondering daarop vormt de provincie Oost-Vlaanderen, die een lichte daling van het aantal doctoren laat zien. Cijfers voor Vlaams Brabant en het gehele Vlaams Gewest zijn niet beschikbaar. ZuidNederland laat een soortgelijke ontwikkeling zien, al neemt het aantal medisch specialisten daar procentueel minder snel toe. Dat kan het gevolg zijn van verschillen in ‘numerus fixus’-beleid bij de studie geneeskunde tussen Nederland en Vlaanderen. Tijdreeksen voor ander personeel in de zorgsector zijn onvolledig of niet beschikbaar op het niveau van de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Een specifiek item binnen het thema gezondheidszorg is de mogelijkheid om beroep te doen op grensoverschrijdende gezondheidszorg. Met uitzondering van superspecialistische zorg en genees- en hulpmiddelen, komt grensoverschrijdende gezondheidszorg bijna uitsluitend voor in grensregio’s. Patiënten zoeken hun zorg in de regel graag dicht bij huis en schrikken terug voor culturele, juridische en bureaucratische barrières. Als gevolg daarvan is het grensoverschrijdend patiëntenverkeer met 0,2% van 42 het totaal heel beperkt van omvang (Zeeuws-Vlaanderen heeft het hoogste aandeel grensoverschrijdend patiëntenverkeer). 43

Boffin en Baeten van het Observatoire Social Européen identificeren verschillende argumenten om gebruik te maken van gezondheidszorg aan de andere kant van de grens. De belangrijkste argumenten zijn lange wachtlijsten in Nederland, de nabijheid van zorginstellingen aan de andere kant van de grens (b.v. in Zeeuws-Vlaanderen) en vanuit Nederland gezien de goede reputatie van de Belgische gezondheidszorg. Aspecten van grensoverschrijdende zorg die, naar hun mening, nog verbetering behoeven zijn de beschikbaarheid van voorgeschreven geneesmiddelen in eigen land, professionele nazorg en betere informatieuitwisseling tussen de instelling die de behandeling heeft uitgevoerd en de thuiszorgorganisatie of het revalidatiecentrum in eigen land. Een trend die op het vlak van verpleging en verzorging optreedt, is de tendens van intramuralisatie (wonen in een zorginstelling) naar extramuralisatie (wonen met dienstverlening en zorg op maat). Enerzijds wordt dit veroorzaakt door de behoefte van zorgvragers om langer in hun vertrouwde omgeving te blijven wonen, anderzijds wordt extramuralisatie door middel van financiële regelingen ook aangemoedigd door de overheid. Door de vergrijzing van de bevolking zal de behoefte aan zorgconcepten op maat in de komende jaren verder toenemen. Voldoende capaciteit aan reguliere verpleeg- en verzorgingsinstellingen zal nodig blijven, maar de ontwikkeling van nieuwe concepten en technieken (o.a. ketenzorg) is nodig om te kunnen voldoen aan de aankomende stijging van het aantal zorgvragers (a.g.v. de vergrijzing). Door de verschraling van het voorzieningenniveau op het platteland, is grensoverschrijdende samenwerking een mogelijkheid om in kleine kernen in het grensgebied kleinschalige initiatieven op het gebied van zorg op maat (thuiszorg, kinderopvang etc.) in stand te houden. Tot slot wordt opgemerkt dat ten aanzien van dit thema diverse grensoverschrijdende overlegstructuren bestaan, bijvoorbeeld de Werkgroep Welzijn/Volksgezondheid Vlaanderen–Zuid-Nederland. 1.5.4

Steden en Mensen

Steden kenmerken zich naast een belangrijke rol in het economisch systeem ook door een sterke sociale dynamiek. De concentratie van een diversiteit aan mensen in steden zorgt enerzijds voor een bloeiend economisch en cultureel klimaat. Anderzijds komt door de concentratie van mensen van verschillende sociale klassen de leefbaarheid in steden vaak in het gedrang door sociale problemen als armoede, 42

Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, ‘Europa en de gezondheidszorg’, 2000 Observatoire Social Européen, Samenvatting van Onderzoeksrapport ‘Nederlandse patiënten evalueren gecontractueerde zorg in Belgische ziekenhuizen: Resultaten van een onderzoek via een postenquête’’, november 2005 43

Sept 2007


51

onveiligheid, criminaliteit, werkloosheid en sociale uitsluiting. Deze wisselwerking maakt de stad tot een uitdagende plek voor beleidsmakers om economische groei te ontwikkelen en vast te houden. De grensoverschrijdende dimensie bij het thema steden en mensen zit in het feit dat steden in de grensregio zich grotendeels geconfronteerd zien met dezelfde stedelijke problematiek. Door grensoverschrijdende samenwerking kunnen steden in de grensregio gezamenlijk zoeken naar oplossingen voor de problematiek en gezamenlijk initiatieven starten die daartoe bijdragen. 1.5.4.1 Veiligheid Vergroting van de veiligheid is een actueel thema in het stedelijk gebied, veroorzaakt door onveilige situaties of de perceptie van onveiligheid. Een groot gedeelte van de bevolking zegt aan te geven zich niet altijd veilig te voelen op straat. In steden is dit gevoel van onveiligheid vaker van toepassing dan in meer landelijke gebieden. Onveiligheid in steden wordt veroorzaakt door verschillende factoren, waaronder gebrek aan toezicht, donkere en onveilige plekken, criminaliteit, werkloosheid en individualisering van de samenleving. Criminaliteit is in steden vaak een groter probleem dan in de regio. In steden worden nog altijd de meeste misdrijven gepleegd, zoals vernielingen, geweld en diefstal. Jeugdcriminaliteit is daarbij een probleem dat specifieke aandacht vraagt. Jeugdwerk en sociaal opbouwwerk kunnen een bijdrage leveren aan de vermindering van dat probleem. Een andere dimensie van veiligheid die grensoverschrijdend aandacht verdient is de organisatie van de hulpdiensten. Hulpdiensten zijn van oudsher sterk nationaal ingericht. De meest perifeer gelegen gebieden en regio’s hebben daarmee niet altijd de meest optimale bediening. Bovendien worden aan beide zijden van de grens soortgelijke maatregelen genomen om de gebieden die dicht tegen de grens liggen te bedienen. Dat is maatschappelijk gezien niet de meest optimale oplossing. 1.5.4.2 Leefbaarheid in de stad De leefbaarheid in steden staat onder druk. Grote steden hebben te maken met verloedering van achterstandswijken. Deze wijken kenmerken zich door relatief veel sociale woningbouw, een hoge werkloosheid, veel armoede en gevoelens van onveiligheid. Tabel 27 illustreert voor vijf Vlaamse steden de ontwikkeling van het werkloosheidspercentage. Tabel 27: Aandeel niet-werkende werkzoekenden ten opzichte van de beroepsbevolking Werkloosheidspercentage in

2002

2003

2004

Antwerpen Gent Genk

14,6% 13,2% 14,3%

15,2% 13,6% 16,6%

16,1% 14,2% 18,1%

Leuven Oostende

7,9% 11,4%

8,7% 11,9%

9,1% 12,1%

Bron: VDAB – Arvastat, 2006

Uit tabel 27 blijkt dat de werkloosheidspercentages in de grote steden tussen 2002 en 2004 gemiddeld met enkele procentpunten is gestegen. De stedelijke werkloosheidspercentages liggen boven het Vlaams gemiddelde (zie paragraaf 1.2.4.3). Bovendien bestaat in steden als Antwerpen en Gent de helft van het 44 totale werklozenbestand uit langdurig werklozen . Kleinere stedelijke agglomeraties als Leuven en Oostende kennen een lager aandeel langdurig werklozen in de totale werkloosheid. Om te kijken of de werkloosheidsproblematiek ook aanwezig is in de Zuid-Nederlandse steden, is voor een aantal steden het gemiddelde werkloosheidspercentage over een meetperiode van drie jaar weergegeven (zie tabel 28). Het CBS hanteert deze meetmethodiek voor de weergave van het werkloosheidspercentage op lokaal niveau. De cijfers zijn niet direct vergelijkbaar met de Vlaamse cijfers, 44

Vlaamse Statistieken, Strategisch Management en Surveyonderzoek.

Sept 2007


52

omdat in de Nederlandse werkloosheidsdefinitie de werkloze beroepsbevolking wordt afgezet tegen de totale beroepsbevolking. Ook hier geldt dat de Zuid-Nederlandse steden in vergelijking met ZuidNederland als geheel een hoger werkloosheidspercentage hebben. Uit de cijfers blijkt ook dat in de ZuidNederlandse steden sprake is van een stijging van het werkloosheidpercentage. Tabel 28: Werkloze beroepsbevolking als percentage van de totale beroepsbevolking Werkloosheidspercentage in

2002-2004

2003-2005

Eindhoven Tilburg

7,2 5,6

8,3 5,5

Breda Maastricht

5,1 8,5

6,0 9,9

Venlo

7,6

9,6

Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, 2006

De laatste jaren wordt door de overheid hard gewerkt aan sociale herovering door de aanpak van verloedering van wijken om op deze wijze de leefbaarheid in de stad te verbeteren. In Nederland is bijvoorbeeld het beleidskader 'Samenwerken aan de Krachtige stad, Grotestedenbeleid 2005-2009' van kracht ter stimulering van de sociale, fysieke en economische ontwikkeling van de eenendertig grootste steden (G31) in Nederland. De Zuid-Nederlandse steden Breda, ’s-Hertogenbosch, Eindhoven, Heerlen, Helmond, Maastricht, Sittard-Geleen, Tilburg en Venlo maken daar deel van uit. De Nederlandse overheid heeft zich met dit kader ten doel gesteld de sociale kwaliteit van de stedelijke samenleving te verbeteren, stedelijke vernieuwing en revitalisering van de stad te waarborgen en een gezond ondernemersklimaat te creëren. Ook voor de Vlaamse steden geldt dat ze gericht aan de slag zijn om door middel van stadsvernieuwingsprojecten de kwaliteit en de leefbaarheid van de stad van binnenuit te verbeteren. Van grensoverschrijdende samenwerking op dit vlak is tot op heden echter niet of nauwelijks sprake. Met het grensoverschrijdend programma kan daar een aanzet toe worden gegeven. Denk daarbij aan het onderling bezoeken van stadsvernieuwingsprojecten en het uitwisselen van ‘best practices’. Daarnaast kan de stedelijke overdruk verlicht worden (en daarmee de leefbaarheid in de stad versterkt) door het versterken van de relatie tussen stad, verstedelijkt overgangsgebied en het platteland. 1.5.4 •

•

• •

•

• •


De participatiegraad van vrouwen is in het laatste decennium aanzienlijk gestegen, maar nog steeds lager dan de participatiegraad van mannen. Met het oog op het ‘gelijke kansen’ thema, dient ingezet te worden op verdere verhoging van de participatiegraad van vrouwen. Daarvoor is het van belang dat optimale voorzieningen voor kinderopvang voorhanden zijn, waardoor zowel mannen als vrouwen kunnen deelnemen aan het arbeidsproces. Toegankelijkheid bevordert grensoverschrijdende integratie. Investering in grensoverschrijdende wegverbindingen en grensoverschrijdend openbaar vervoer verminderen het scheidend effect van de grens en versterken de grensoverschrijdende integratie. De Grensregio Vlaanderen-Nederland beschikt over een rijk arsenaal aan cultuurhistorisch erfgoed. De sociale cultuurcomponent is grensoverschrijdend veel minder sterk ontwikkeld dan op nationaal niveau. De grensoverschrijdende toegankelijkheid van regionale media is ondermaats, terwijl dit de culturele interactie grensoverschrijdend kan versterken. De Grensregio Vlaanderen-Nederland beschikt over een uitgebreid scala aan voorzieningen op het gebied van gezondheidszorg. Vlaanderen telt per 100.000 inwoners significant meer ziekenhuisbedden dan Zuid-Nederland. Door de toenemende vergrijzing en de stijging van het verwachte aantal ziekenhuisopnames als gevolg daarvan, is Vlaanderen daar op grond van dit cijfer beter op voorbereid dan Zuid-Nederland. Bij de verdere vormgeving van de grensoverschrijdende gezondheidszorg dient nog een aantal praktische barrières te worden overwonnen. Door de vergrijzing van de bevolking zal de behoefte aan leeftijdsspecifieke voorzieningen toenemen.

Sept 2007


53

• •

• •

In de zorgsector vindt een beweging plaats van intramuralisatie naar extramuralisatie. Hierdoor zal de behoefte aan nieuwe zorgconcepten als ‘zorg op maat’ en ketenzorg verder toenemen. De leefbaarheid van het platteland staat onder druk als gevolg van verschraling van het voorzieningenniveau. Grensoverschrijdende samenwerking is een mogelijkheid om in kleine kernen in het grensgebied kleinschalige initiatieven op het gebied van zorg op maat in stand te houden. De steden in de Grensregio Vlaanderen-Nederland vervullen een centrale rol op het gebied van cultuur en evenementen. De leefbaarheid in steden staat onder druk. Verloedering van achterstandswijken, criminaliteit, langdurige werkloosheid en gevoelens van onveiligheid zijn specifieke problemen. De sociale herovering van steden en de uitvoering van stadsvernieuwingsprojecten moet worden voortgezet, om de kwaliteit en de leefbaarheid van de stad te verbeteren.

Sept 2007


54

1.6

SWOT-analyse Grensregio Vlaanderen-Nederland

1.6.1

Algemeen

Sterk Ligging midden in Noord-Europees economisch kerngebied (Europese Pentagon) Sterke infrastructurele elementen (zeehavens, luchthavens, HSL en wegennet) Hoge mate van verstedelijking heeft gunstig effect op economische dynamiek Uitstekende infrastructuur voor vervoer van goederen over water

Zwak Het grensoverschrijdend wegennet is ondermaats Doorstroming op het wegennet wordt belemmerd door congestie in het verkeer Grensoverschrijdend openbaar vervoer is onvoldoende ontwikkeld of sluit onvoldoende op elkaar aan Vergrijzing Ontgroening

Kans Betere benutting van transport over spoor en water Aanpakken ontbrekende schakels in (openbaar) vervoer infrastructuur

1.6.2.

Bedreiging Verstopping van het wegennet als gevolg van verdere toename van de congestie in het verkeer Verdere toename van de vergrijzing door bereiken van pensioengerechtigde leeftijd van baby-boom generatie Onevenwichtige leeftijdsopbouw

Economie

Sterk Verankering in de regio van een aantal (grensoverschrijdende) speerpuntsectoren met internationale potentie en groeiperspectieven Sterke havencapaciteit

Automotive, maintenance en procesindustrie hebben een belangrijk aandeel in de industriële werkgelegenheid Logistiek en toeristisch-recreatieve sector hebben een belangrijk aandeel in werkgelegenheid binnen de commerciële dienstverlening Relatieve stijging van het aantal starters

Stijging van het gemiddelde opleidingsniveau Goede kennisen opleidingsinfrastructuur Aantal toonaangevende (semi)publieke onderzoeksinstituten en onderzoekscentra die gelieerd zijn aan het bedrijfsleven

Sept 2007

Zwak Achterblijvend aandeel hooggeschoolde beroepsbevolking In vergelijking met het centrale en oostelijke deel van de Grensregio Vlaanderen-Nederland, achterblijvend aanbod van hoger onderwijsen universitaire instellingen in de westelijke zijde van de grensregio Perifeer gelegen gebieden in de grensregio kampen met een ‘braindrain’ Relatief laag aandeel van de beroepsbevolking participeert in ‘Een Leven Lang Leren’ onderwijsen trainingstrajecten, waarbij Vlaanderen achterblijft bij Zuid-Nederland Er zijn belangrijke regionale verschillen in innovatiekracht. Dit betekent dat in de achterblijvende regio’s een inhaalslag noodzakelijk is om op voet van gelijkwaardigheid te kunnen participeren met de koplopers op innovatiegebied. Onvoldoende profijt kennistransfer voor MKB/KMO en onvoldoende betrekken van het MKB/KMO bij kennisintensieve processen Samenwerking bedrijven en kennisinstellingen in thematische clusters De potenties van grensoverschrijdend ondernemen en grensoverschrijdende samenwerking tussen bedrijven worden niet ten volle benut


55

Sterk Groot aantal patentaanvragen Sterke relatie tussen kennisinstellingen en regionale bedrijfsleven Vooraanstaande positie op het European Innovation Scoreboard, groot aantal patentaanvragen Grote omvang R&D personeel, met name bij bedrijfsleven Kans Gunstig grensoverschrijdend ontwikkelingsperspectief voor de sectoren toerisme en recreatie, ICT, automotive, procesindustrie, agrofood en agribusiness (inclusief aquacultuur en seafood), havengerelateerde activiteiten, Health & Care, logistiek en distributie, nanotechnologie, embedded systems en bio- en milieutechnologie Kansen voor dienstverlenende sector (bijvoorbeeld toerisme) als gevolg van de vergrijzing Vanuit agrarische bedrijvigheid nieuwe verbindingen leggen met andere sectoren, bijvoorbeeld toerisme, ‘life sciences’ en zorg Stedelijke netwerken zijn economische motoren voor regio, vervullen door de concentratie van bedrijvigheid en kennisinstellingen een spilfunctie op het gebied van kennis en innovatie en zijn een bron van creativiteit en kenniseconomische ontwikkeling Verbetering kennistransfer tussen bedrijfsleven en kennisinstellingen Goede uitgangspositie op gebied van innovatie vormt basis voor verdere versterking van de positie , bijvoorbeeld voor het toeleggen op hoogwaardige technologische producten De combinatie van de toeristisch-recreatieve macroproducten kusttoerisme, attractieve steden en plattelandstoerisme/natuur maakt de Grensregio Vlaanderen-Nederland tot een gebied met een grote toeristische potentie. Investering in nieuwe concepten, de ontwikkeling van nieuwe productmarktcombinaties en gebruikmaking van nieuwe technieken is noodzakelijk om die belangrijke rol te kunnen behouden of uit te breiden Realiseren van een centrale plek waar ondernemers die grensoverschrijdend willen ondernemen terecht kunnen voor actieve ondersteuning en begeleiding Mogelijkheden grensoverschrijdende benutting kennispotentieel voor MKB/KMO Grensoverschrijdende pendel kan rol vervullen in afstemming vraag en aanbod arbeidsmarkt

Sept 2007

Zwak Er is geen sprake van een goed functionerende grensoverschrijdende arbeidsmarkt Het bedrijfsleven dient een inhaalslag te maken met betrekking tot de certificering van milieuzorgsystemen

Bedreiging Toegankelijkheid en ontsluiting van de havens.

Toenemende vergrijzing in combinatie met relatief minder jongeren vormt bedreiging voor arbeidsaanbod Vergrijzing leidt tot verlies van waardevolle kennis en ervaring op de arbeidsmarkt Lage scholingsactiviteit werkenden kan op termijn tot achterstand in opleidingsniveau leiden

R&D door het bedrijfsleven is in vergelijking met R&D door overheidsinstellingen sterk conjunctuurgevoelig De ontwikkeling van het oppervlakte bedrijventerrein in de regio blijft achter bij de economische groei. Dit kan leiden tot een tekort aan bedrijventerreinen.


56

1.6.3 Natuur Sterk Gevarieerde natuurlijke omgeving met unieke beschermde natuurgebieden. Dit maakt dat de grensregio van grote ecologische waarde is en tevens aantrekkelijk is als woon- en recreatieomgeving Capaciteit duurzame energieopwekking is vergroot Grensregio Vlaanderen-Nederland is rijk aan water

Kans Verbetering aansluiting Nederlandse Ecologische Hoofdstructuur en Vlaamse Ecologisch Netwerk Continuering vergroting duurzame energie opwekkingscapaciteit biedt nieuwe economische kansen en draagt tevens bij tot vermindering van luchtvervuilende emissies. Ontwikkeling tweede generatie biobrandstoffen is kansrijk Vlaanderen is Europees koploper scheiding huishoudelijk afval. Mogelijkheid voor overdracht en implementatie methodieken. Op het gebied van de afvalverwerking kan de transportafstand worden verkort Ontwikkeling waterlopen als verbindende schakel tussen natuurgebieden

Zwak Luchtkwaliteit voldoet niet aan de Europese normen. Extra investeringen en/of aanvullende maatregelen zijn nodig om de luchtkwaliteit te verbeteren Geluidsoverlast Bodemkwaliteit voldoet niet overal aan de bodemnormen, als gevolg van historische vervuiling, verzuring, vermesting, verdroging en verstening Vervuiling van oppervlakte water en grondwater (waterkwaliteit) Vervuiling van waterbodems Waterafvoer is te efficiënt. Er ligt een opgave om regenwater langer vast te houden op de plek waar de neerslag valt Het bedrijfsleven heeft nog een inhaalslag te maken met betrekking tot de certificering van milieuzorgsystemen Bedreiging Andere ruimtelijke en economische functies bedreigen de natuurlijke kwaliteit van de grensregio Bodemevenwicht wordt op sommige plekken bedreigd door uitspoeling en erosie

Ecologische en economische schade als gevolg van waterschaarste in tijden van droogte en wateroverlast bij overvloedige neerslag (waterkwantiteit). Zeker in context van steeds extremer wordende klimatologische omstandigheden Conflicterende relatie landbouw en natuur Kans op overstromingen als gevolg van extremere klimatologische omstandigheden en stijging van de zeespiegel

Stroomgebiedsgerichte aanpak van waterissues ter voorbereiding op de Europese Kaderrichtlijn Water

Sept 2007


57

1.6.4

Mensen

Sterk Participatiegraad van vrouwen in het arbeidsproces is in het laatste decennium aanzienlijk gestegen Uitgebreid aanbod van cultuurhistorisch erfgoed en voorzieningen op sociaal-cultureel gebied Goede voorzieningen op het gebied van gezondheidszorg Grensoverschrijdende overlegstructuren op tal van sociaal-maatschappelijke thema’s Aanbod in steden op het gebied van cultuur en evenementen Kans Relatief lage participatiegraad Vlaanderen kan arbeidsreserve zijn Grenspendel kan dienen als instrument om onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt op te lossen

Investering in grensoverschrijdende verbindingen bevordert de grensoverschrijdende integratie

Uitbouw grensoverschrijdende samenwerking op sociaal-maatschappelijke thema’s, b.v. gezondheidszorg Betrekken van de burger bij grensoverschrijdende samenwerking

Zwak Participatiegraad van vrouwen in het arbeidsproces blijft achter bij die van mannen Gebrekkige grensoverschrijdende toegankelijkheid belemmert de grensoverschrijdende integratie Grensoverschrijdende toegankelijkheid van regionale media is ondermaats Barrières grensoverschrijdende gezondheidszorg

Bedreiging Ontwikkeling grensoverschrijdende gezondheidszorg wordt belemmerd door praktische barrières Vergrijzing van de bevolking leidt tot behoefte aan leeftijdsspecifieke voorzieningen en door de tendens van intramuralisatie van de zorg naar extramuralisatie bestaat behoefte aan nieuwe zorgconcepten om aan de verwachte vraag te kunnen beantwoorden Leefbaarheid in steden staat onder druk. Verloedering van achterstandswijken, criminaliteit, langdurige werkloosheid en gevoelens van onveiligheid zijn specifieke problemen De leefbaarheid van het platteland staat onder druk als gevolg van verschraling van het voorzieningenniveau Met het oog op het ‘gelijke kansen’ thema, dient ingezet te worden op verhoging van de participatiegraad van vrouwen. Daarvoor is het van belang dat optimale voorzieningen voorhanden zijn, waardoor zowel mannen als vrouwen kunnen deelnemen aan het arbeidsproces

Grensoverschrijdende samenwerking is een mogelijkheid om in kleine kernen in het grensgebied kleinschalige initiatieven op het gebied van zorg op maat in stand te houden Sociale heroverings- en stadsvernieuwingsprojecten kunnen de kwaliteit en de leefbaarheid van de stad verbeteren

Sept 2007


58

Hoofdstuk 2

2.1

Ervaringen programmaperiode 2000-2006

Inleiding

In de periode 2000 tot en met 2006 voert de Grensregio VlaanderenNederland het INTERREG IIIA programma uit. Voor het eerst werken de Euregio Scheldemond en de Euregio Benelux Middengebied samen in één programma. In december 2001 heeft de Europese Commissie (EC) het programma goedgekeurd en daarmee voor de totale programmaperiode 2000-2006 een bedrag van ruim € 84 miljoen uit het EFRO ter beschikking gesteld.


SWOT-analyse

Leerervaringen


Beleidskaders



Op basis van de uitkomsten van de SWOT-analyse die per regio is gemaakt, de evaluaties van eerdere INTERREG-programma’s en de lessen voor de toekomst is de volgende ontwikkelingsdoelstelling geformuleerd voor het programma 2000-2006: het door middel van grensoverschrijdende samenwerking stimuleren van een duurzame sociaaleconomische ontwikkeling en het benutten van kansen die voortkomen uit de geografische ligging en de natuurlijke elementen van de regio. Deze ontwikkelingsdoelstelling is vertaald in een zestal prioriteiten voor het programma, die weer zijn onderverdeeld in verschillende actielijnen. In 2003 heeft een tussentijdse evaluatie van het programma plaatsgevonden die in 2005 is geactualiseerd. Doel van deze tussentijdse evaluatie is het analyseren van de inhoudelijke en financiële voortgang van het programma alsmede een beoordeling van de organisatie en uitvoering. Diverse aanbevelingen uit 2003 en 2005 zijn nog in de huidige programmaperiode geïmplementeerd en zijn tegelijkertijd ook relevant voor het nieuwe OP. De leerervaringen uit de huidige programmaperiode vormen belangrijke input voor het nieuwe OP INTERREG IV. Niet alleen op inhoudelijk en financieel gebied, maar ook op het gebied van organisatie en uitvoering. Vandaar dat in dit hoofdstuk de belangrijkste leerervaringen worden gepresenteerd. De belangrijkste bronnen voor dit hoofdstuk vormen de tussentijdse evaluatie van het INTERREG IIIA programma voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland uit 2003, de update van de evaluatie uit 2005 en actuele informatie van het programmasecretariaat van de Grensregio Vlaanderen-Nederland. 2.2

Resultaten INTERREG IIIA

Voordat wordt ingegaan op de leerervaringen uit de INTERREG IIIA periode, volgt in tabel 29 een overzicht van de (financiële) voortgang van het INTERREG IIIA programma per 5 februari 2007. Tabel 29: Financiële voortgang INTERREG IIIA Grensregio Vlaanderen-Nederland per 5 februari 2007 Percentage Aantal Begroot EFRO EFRO goedgekeurde gecommitteerd projecten 17.800.025 92,1% 14 Prioriteit 1: Verbeteren fysieke infrastructuur Maatregel 1.1: Infrastructurele voorzieningen 10.371.043 100,0% 8 Maatregel 1.2: Ruimtelijke ordening en grensoverschrijdende 6 7.428.982 81,2% mobiliteit Prioriteit 2: Bevorderen economische en technologische 23.078.447 99,0% 36 samenwerking Maatregel 2.1: Bevorderen economische structuur 11.901.350 98,5% 17 Maatregel 2.2: Innovatie, kennistransfer en samenwerking 11.177.097 99,6% 19 18.118.415 98,1% 16 Prioriteit 3: Bescherming van het leefmilieu Maatregel 3.1: Natuur en milieu 8.541.444 99,3% 9 Maatregel 3.2: Behoud en vernieuwing gebiedseigen 9.576.971 97,1% 7 landschapskenmerken

Sept 2007


59

5.548.650 94,4% 14 Prioriteit 4: Ontwikkeling menselijk potentieel 9.749.628 92,1% 40 Prioriteit 5: Bevorderen maatschappelijke integratie Maatregel 5.1: Sociaal-maatschappelijke integratie 4.900.912 92,4% 22 Maatregel 5.2: Cultuur 4.848.716 91,8% 18 5.488.672 95,6% 6 Prioriteit 6: Technische bijstand Maatregel 6.1: Technische Bijstand beheer 3.789.222 98,3% 2 Maatregel 6.2: Technische Bijstand overig 1.278.428 86,2% 2 Maatregel 6.3: Programmamanagement Grensregio 421.022 100,0% 2 TOTAAL PCI Grensregio Vlaanderen-Nederland 79.783.837 95,9% 126 Bron: Nieuwe beschikking PCI INTERREG IIIA voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland, voorlopige financiële voortgangsgegevens van de betalingsautoriteit per 5 februari 2007.

Uit tabel 29 blijkt dat per februari 2007 van het totale beschikbare budget bijna 96% is toegekend aan 126 projecten. Door vrijval van middelen bij lopende projecten kunnen hierin nog verschillen in optreden, maar omdat steeds meer projecten zijn afgerekend neemt dit risico geleidelijk af. Op basis van de committeringscijfers kan daarom worden geconcludeerd dat het programma succesvol is verlopen. Qua toekenning van middelen zijn er geen grote verschillen tussen de verschillende maatregelen. De meeste budgetruimte bestaat nog in maatregel 1.2, gevolgd door 5.2 en 5.1. In absolute termen zijn in maatregel 5.1 de meeste projecten goedgekeurd, gevolgd door maatregel 2.2. Tabel 30 geeft weer welke indicatorscores per 31 december 2006 zijn gerealiseerd met de EFRO middelen die zijn toegekend aan de 126 projecten. Tabel 30: Voortgang indicatoren PCI Grensregio Vlaanderen-Nederland per 31 december 2006 (voorlopige cijfers) Indicator Streefwaarde Resultaten 2008 t/m ultimo 2006 Aantal instellingen/netwerken dat aan samenwerkingsprojecten deelneemt 585 819 Sociaal-culturele evenementen – aantal activiteiten 100 152 Aantal gezamenlijke plannen/studies 51 109 Sociaal-culturele evenementen – aantal deelnemers 36.000 169.995 Aantal gecreëerde arbeidsplaatsen-duurzame arbeidsplaatsen (fte) 149 102,2 Toerisme - aantal gezamenlijk ontwikkelde producten 20 26 Aantal gezamenlijke promotiecampagnes 16 22 Grensoverschrijdende maatregelen herinrichting grond, aantal hectaren 11 24,5 Toename OV aantal projecten 2 3 Aantal bedrijven dat samenwerkt in het kader van programma 25 50 Toename afvalverwerkingscapaciteit – aantal projecten 1 1 Oppervlakte gezamenlijk gecreëerd of hersteld natuurgebied 20 75,9 Aantal deelnemers aan opleidingscursussen 300 2.347 Aantal scholieren en studenten betrokken in projecten 100 385 Aantal bedrijven dat deelneemt 410 2.084 Bron: Deelprogrammasecretariaten van de Euregio Benelux Middengebied en de Euregio Scheldemond

Tabel 30 laat zien dat ultimo 2006 nagenoeg alle indicatoren die vooraf zijn begroot daadwerkelijk zijn gerealiseerd. De streefwaarden op sommige indicatoren zijn zelfs ruimschoots overschreden. De enige indicator waarbij de streefwaarde ultimo 2006 nog niet is gerealiseerd is het aantal gecreëerde duurzame arbeidsplaatsen. Overigens is voorzichtigheid geboden bij het afmeten van het succes van het programma aan de indicatoren. Enerzijds kan de goede score worden behaald door projecten goed te keuren die sterk bijdragen aan de vastgestelde indicatoren, anderzijds is het mogelijk dat de streefwaarden bij de start van het programma te laag zijn ingeschat. In de Update van de tussentijdse evaluatie is reeds aanbevolen de streefwaarden van het programma aan te passen.

2.3

Lessen voor de toekomst

Eind 2003 is een tussentijdse evaluatie van het programma uitgevoerd. Deze is medio 2005 bijgewerkt op basis van recentere gegevens. In beide rapporten zijn diverse aanbevelingen opgenomen. Hoewel deze

Sept 2007


60

in eerste instantie gericht zijn op het huidige INTERREG IIIA programma is een aantal aanbevelingen ook relevant voor het nieuwe OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland. Onderstaande opsomming biedt een overzicht van een aantal leerervaringen die ook voor de nieuwe programmaperiode van belang zijn: 2.3.1 •

•

•

•

•

•

•

Inhoudelijk en financieel

De ervaring leert dat een veranderende sociaaleconomische situatie niet per definitie hoeft te leiden tot een aanpassing van de strategie, zeker niet wanneer die breed is geformuleerd. Het programma biedt dan nog voldoende ruimte om in te spelen op veranderende omstandigheden. Het soort projecten ‘evolueert’ mee met de veranderende (economische) omstandigheden. Veranderende omstandigheden kunnen wel vragen om een specifieke soort projecten om bepaalde kansen te benutten of bedreigingen tegen te gaan. Het is dan zaak om hierop te sturen. Een van de onderwerpen die gedurende de INTERREG IIIA periode regelmatig aandacht en aanpassing behoefde, was de indicatorenset. Als gevolg van interpretatieverschillen en verschil in toepassing van de indicatoren bleken streefwaarden niet altijd juist ingevuld te worden, waardoor de doelstellingen op programmaniveau niet gekwantificeerd konden worden. Gedurende de looptijd van het programma is de gehele indicatorenset dan ook aanpast; nieuwe indicatoren zijn toegevoegd, indicatoren zijn opnieuw gedefinieerd, streefwaarden zijn aangepast en bepaalde begrippen zijn duidelijk gedefinieerd zodat interpretatieverschillen zoveel mogelijk voorkomen kunnen worden. Daarnaast is bewuster en strikter gestuurd op een juiste toepassing van de indicatoren door de aanvragers. Daardoor kan ook beter en sneller een oordeel gegeven worden over de effectiviteit en efficiency van het programma, iets dat ten tijde van de tussentijdse evaluatie in 2003 nog niet mogelijk was. De ervaringen die hiermee zijn opgedaan, zijn relevant voor het opstellen en toepassen van de nieuwe indicatorenset. In de update van de tussentijdse evaluatie is geconstateerd dat de indicatoren wel (beter) gebruikt worden voor de monitoring van met name het programma, maar nog onvoldoende worden gebruikt in de besluitvorming van projecten. Het is van belang de score op de indicatoren nadrukkelijker mee te nemen in de besluitvorming van projecten, ook vanuit het punt van de aantoonbare ‘value for money’ (verhouding financiële bijdrage in relatie tot bijdrage aan inhoudelijke doelstellingen/indicatoren). Het verleden heeft aangetoond dat het ontwikkelen van arbeidsmarktprojecten moeilijk is en moeilijk blijft. Belangrijke oorzaak hiervoor zijn de bestaande knelpunten in weten regelgeving die met het programma niet opgelost kunnen worden. Bovendien blijkt in een aantal gevallen het ESFprogramma een meer geëigend programma voor dit type projecten. Het is dan ook raadzaam om bij de voorbereiding van het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland kritisch na te gaan welke soort projecten men voorziet en hoe groot het budget zou moeten zijn om hier invulling aan te geven. In het huidige programma is gebleken dat het moeilijk is om projecten te genereren op het gebied van innovatie, kennis en samenwerking (actielijn 2.2). In de financiële tabel is het budget van deze actielijn zelfs tussentijds verlaagd door overheveling van middelen naar andere actielijnen en een deel van de N+2 korting in mindering te brengen op deze actielijn. Dit onderwerp wordt in de nieuwe programmaperiode even belangrijk, zo niet belangrijker. Om tegemoet te komen aan de Lissabondoelstellingen moeten grensoverschrijdende projecten op het gebied van innovatie, kennisontwikkeling en –verspreiding, clustervorming en samenwerking ontwikkeld worden. Het is van belang om na te gaan waarom deze projecten minder goed van de grond komen en op basis hiervan gerichte actielijnen te nemen om op dit vlak toch voldoende en goede projecten te ontwikkelen. Door de invoering van de N+2 regel is de aandacht van het programmamanagement en betrokken partners steeds meer komen te liggen op de financiële voortgang van het programma. De inhoudelijke voortgang, die via indicatoren wordt gemeten, is daardoor soms onderbelicht gebleven. Voldoende aandacht voor inhoudelijke resultaten van projecten en het programma blijft een belangrijk onderdeel van het programma. Bij het vaststellen van de financiële planning van projecten – belangrijk in het kader van N+2 – moeten eventuele uitvoeringsrisico’s goed in beeld worden gebracht. Voorbeeld hiervan zijn

Sept 2007


61

•

•

•

realistische termijnen voor bijvoorbeeld het aanvragen van vergunningen of het volgen van aanbestedingsprocedures. Daarnaast is het van belang om aanvragers goed te begeleiden bij het opstellen van de declaraties, omdat juiste declaraties tot snellere controles en uitgaven leiden. Met de N+2 regel is veel druk komen te liggen op een snelle uitvoering van het programma. In de huidige programmaperiode zijn diverse succesvolle mogelijkheden aangedragen en uitgevoerd die ook in de nieuwe programmaperiode kunnen worden geïmplementeerd, zoals: o In het begin van het programma direct één of meerdere omvangrijke en uitvoeringsgerede projecten voorbereiden en goedkeuren, waardoor meteen uitgaven gerealiseerd worden. o Een deel van de verantwoordelijkheid voor de realisatie van N+2 neerleggen bij de projectuitvoerders. Dit gebeurt nu al bij INTERREG IIIB, waar projectuitvoerders gekort worden als ze hun jaarlijkse uitgavenplanning niet halen. o Zorgen voor extra (tijdelijke) capaciteit voor ‘projectverwervers’ die met name in de beginperiode de taak hebben om projecten te verwerven o Stimuleren van projectontwikkeling, bijvoorbeeld door het uitschrijven van tenders. De update van de tussentijdse evaluatie heeft aangetoond dat (doel)gerichte acquisitie van bepaalde type projecten resultaten kan opleveren. Zie het voorbeeld van nieuwe projecten binnen prioriteit 2. Dat is een belangrijke ervaring voor de toekomst, zeker als de grensregio op zoek is naar specifieke projecten die niet ‘autonoom’ van de grond komen, bijvoorbeeld op het gebied van kennis en innovatie. Bovendien draag je hiermee (indirect) bij tot het behalen van de N+2 doelstelling. Uit de update van de tussentijdse evaluatie is gebleken dat het bedrijfsleven (met name het MKB/KMO) nog onvoldoende participeert aan het grensoverschrijdende programma. Hoewel de exacte redenen misschien niet bekend zijn, is een aantal mogelijke redenen te benoemen: onbekendheid met Europa en met een grensoverschrijdend programma, de extra (administratieve) regels en lasten die gemoeid gaan met de uitvoering van een project, ontbreken van bereidheid om kennis te delen met andere bedrijven (concurrentiepositie) of de noodzakelijke voorbereidingen die haaks staan op het korte termijn succes dat de ondernemer in gedachten heeft. Het is van belang om de daadwerkelijke oorzaken duidelijk in beeld te krijgen, zodat juiste acties uitgevoerd kunnen worden om dit te verbeteren. Bijvoorbeeld door het nieuwe programma actief onder de aandacht te brengen – folders, nieuwsberichten, maar ook deelname op beurzen of bedrijfscontactdagen – en het bieden van administratieve ondersteuning aan bedrijven.

2.3.2 •

•

Organisatorisch

Daar waar de Euregio’s Benelux Middengebied en Scheldemond vóór 2000 ieder hun eigen programma uitvoerde, werken ze met het INTERREG IIIA programma voor het eerst samen in één koepelprogramma. Dit leidde tot allerlei noodzakelijke aanpassingen in organisatie en procedures die niet allemaal direct konden worden geïmplementeerd. Belangrijke en noodzakelijke aanpassingen zijn direct doorgevoerd, maar bepaalde verbeteringen zijn pas na de tussentijdse evaluatie in 2003 doorgevoerd, op basis van een prioriteitenlijstje. Uitgangspunt was dat deze wijzigingen ook hun effect zouden moeten hebben op het nieuwe OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland. De kennis en ervaring die is opgedaan gedurende de huidige INTERREG IIIA periode dient dan ook benut te worden voor het nieuwe OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland. Voorbeelden van aanpassingen en verbeteringen in de organisatie en procedures hadden onder andere betrekking op: o Opstellen van een duidelijk en volledig Handboek Administratieve Organisatie; o Opstellen van duidelijke aanbestedingsregels, ook voor projectuitvoerders; o Afstemmen van procedures tussen de deelprogramma secretariaten; o Duidelijke communicatie en publiciteit op het niveau van het totaalprogramma; o Aandacht voor kennisopbouw en continuïteit bij de deelprogramma secretariaten en het gezamenlijk programmamanagement. Subsidieaanvragers hebben van nature de neiging om hun project ruim te begroten, omdat ze bang zijn uiteindelijk meer kosten te zullen maken en dientengevolge een financieringprobleem hebben. Het komt dan ook zeer regelmatig voor dat projecten lager worden afgerekend, met vrijval van middelen als gevolg. Vrijvalpercentages van 5 à 10 procent bij Europees gefinancierde projecten is

Sept 2007


62

•

•

•

•

•

niet ongewoon. Een pro-actieve houding van de programmasecretariaten is van belang om hier tijdig op in te kunnen spelen. Het InterDB monitoringsysteem heeft met name in de beginjaren van het huidige INTERREG IIIA programma niet goed gefunctioneerd. Het systeem is een belangrijk middel om de inhoudelijke en financiële voortgang van projecten en het programma te monitoren en zou tevens de basis moeten zijn voor communicatie met de Europese Commissie. Hoewel veel problemen inmiddels zijn verholpen, is het voor deze programmaperiode van groot belang dat een eenduidig financieel volgsysteem wordt ontwikkeld. Het is van belang om tijdig met de ontwikkeling daarvan te starten om dezelfde problemen en vertraging als in de periode 2000-2006 te voorkomen. Beide euregio’s hebben tientallen jaren kennis en ervaring opgebouwd met grensoverschrijdende samenwerking. Deze kennis wordt op het niveau van de Grensregio Vlaanderen-Nederland echter niet optimaal aangewend en benut. Het verdient aanbeveling de synergievoordelen die samenwerking tussen de twee euregio’s biedt (kennisuitwisseling) beter te benutten, bijvoorbeeld door frequenter overlegmomenten in te gelasten. Op het niveau van het gemeenschappelijke programmamanagement is lange tijd sprake geweest van ondercapaciteit, waardoor bepaalde werkzaamheden blijven liggen. Het inschakelen van aanvullende en voldoende capaciteit in het nieuwe programma is nodig om niet alleen reguliere werkzaamheden uit te kunnen voeren, maar ook aanvullende (incidentele) werkzaamheden die zijn gericht op een verdere professionalisering en kwaliteitsverbetering. De goedkeuring van projecten is in de huidige situatie aan lange procedures onderhevig, iets wat de tijdsdruk doet toenemen. Het verdient dan ook aanbeveling het goedkeuringstraject te versnellen, bijvoorbeeld door te gaan werken met conceptideeën. Hierdoor vindt reeds een toetsingsmoment plaats tijdens het goedkeuringstraject, wat tot gevolg heeft dat de definitieve goedkeuring niet meer zoveel tijd in beslag hoeft te nemen. Voor de uitvoering van het nieuwe OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland is niet alleen een programmadocument nodig. Ook andere (standaard) documenten zoals een administratieve organisatie (AO), een toetsingskader en een aanvraagformulier dienen aanwezig te zijn. Het is dan ook van belang reeds in een vroeg stadium te starten met het opstellen van alle andere verplichte documenten. Dit is noodzakelijk om (na goedkeuring van het Operationele Programma) een vliegende start te kunnen maken en onnodige vertraging te voorkomen.

Ondanks deze ‘lessen’ prevaleert dat met de uitvoering van drie opeenvolgende INTERREGprogramma’s in de Grensregio Vlaanderen-Nederland een traditie van grensoverschrijdende samenwerking en partnerschap is ontstaan. In het INTERREG IIIA programma is de werkwijze van de voorheen afzonderlijk opererende deelregio’s gestroomlijnd tot één grensoverschrijdend programma dat centraal wordt aangestuurd. De samenwerking is verbeterd en het onderlinge vertrouwen is gegroeid. Daarmee is een vruchtbare bodem gecreëerd voor toekomstige samenwerking.

2.4

Uitgangspunten voor het programma voor de periode 2007-2013.

Uit de ervaringen van de aflopen programmaperiode aangaande de inhoudelijke voortgang en resultaten is het moeilijk thematische uitgangspunten voor de toekomst te herleiden. Binnen een aantal actielijnen is het bijvoorbeeld lastig gebleken voldoende projecten te ontwikkelen. De conclusie dat dit betekent dat het absorptievermogen binnen die thema’s (bijvoorbeeld arbeidsmarkt, innovatie en kennis) ook voor de toekomst gering is, lijkt echter voorbarig, als tegelijkertijd in ogenschouw wordt genomen dat de uitvoeringsmodaliteiten van het programma niet optimaal hebben gefunctioneerd. Een reden voor de achterblijvende realisatie van projecten kan daardoor ook goed liggen in bijvoorbeeld onvoldoende capaciteit voor projectacquisitie en ontwikkeling. Als er vanuit wordt gegaan dat in de sociaaleconomische analyse en de SWOT tabel en bij de formulering van de visie en strategie door de regionale partners is gefocused op urgente en prioritaire actiegebieden voor het gebied, kan worden gesteld dat op dat vlak ook behoefte en vraag zal zijn naar

Sept 2007


63

projectinitiatieven. Barrières voor indieners liggen veel in regelgeving en randvoorwaarden voor het programma, evenals herkenbaarheid van en bekendheid met het programma. Voor het nieuwe programma is het daarom vooral van belang realistische uitdagingen voor de regio te identificeren en de programmaorganisatie in te richten en te implementeren op een wijze die projectindieners uitdaagt en stimuleert om met projecten te komen. 2.4.1

Suggestie ex-ante evaluator gedurende proces totstandkoming OP

De ex-ante evaluator heeft op basis van de tussentijds evaluatie en de update van die evaluatie van het voorgaande programma een aantal suggesties gedaan, die in het programma voor de periode 2007-2013 moeten worden benoemd. Sociaal-economische analyse en visie en strategie • De “input” wat betreft prioriteiten en de rangschikking tussen de prioriteiten is ook een verantwoordelijkheid van de twee grensregio’s en subregio’s en de leden van de Stuurgroep. De vertaling van de SWOT naar de visie en strategie krijgt daardoor meer waarde. • Bij de vertaalslag uit de SWOT analyse, de daarin opgenomen prioriteiten en eruit voortvloeiende actielijnen, naar de verdeling van de middelen moet rekening worden gehouden met de capaciteit binnen deze prioriteiten om voldoende projecten te ontwikkelen en in de periode 2007 – 2013 ten uitvoer te kunnen brengen. • De Lissabon strategie van maart 2000 en de aanvullingen hierop van de Göteborg Raad moeten bij de formulering van de strategie voor OP 2007 – 2013 worden betrokken. Overig • Het constateren of de door de Europese Commissie toegekende middelen effectief zijn gebruikt staat 2 of valt bij het gebruik van SMART geformuleerde indicatoren voor het behalen van de geformuleerde doelstellingen. • Wanneer horizontale doelstellingen (dat wil zeggen de doelstellingen die in ieder van de thema’s economie, natuur en mens terugkomen) zijn benoemd, moet ook voor elk project worden nagegaan hoe het project bijdraagt aan de realisatie van de doelstelling. • Ook kwalitatieve begrippen als “duurzaamheid” kunnen meetbaar worden geoperationaliseerd (uitgewerkt). Wanneer SMART uitwerking niet mogelijk is, is het beter deze indicator ook niet te gebruiken. • De indicatorenset moet worden aangepast aan de doelstellingen voor het OP 2007 – 2013. Hierbij kunnen de uitgewerkte doelstellingen van de Lissabonstrategie en de score van Nederland en België op deze doelstellingen tot op heden behulpzaam zijn. • Vroegtijdige overeenstemming over de indicatorenset en hun betekenis tussen de programmasecretariaten wordt aanbevolen. De benoemde suggesties zullen in de relevante onderdelen van het programma worden meegenomen. Bijlage 5 gaat verder in op de vraag hoe deze en andere suggesties zijn verwerkt in de tekst van voorliggend OP.

Sept 2007


64

2.4.2

Samenvatting uitgangspunten op basis van ervaringen uit het verleden.

Gecombineerd met de lessen en ervaringen uit het verleden geven deze suggesties de volgende samenvattende opsomming aan relevante uitgangspunten voor het nieuwe OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland: •

• • •

• • • • • • • • •

Voor het nieuwe programma is het vooral van belang realistische uitdagingen voor de regio te identificeren en de programmaorganisatie in te richten en te implementeren op een wijze die projectindieners uitdaagt en stimuleert om met projecten te komen; SMART geformuleerde indicatoren; Indicatoren gebruiken voor beoordeling van projecten en beoordelen effectiviteit; Bij actielijnbeschrijving meer rekening houden met nationale regelgeving en andere (Europese) beleidsinitiatieven, om een realistische inschatting te maken van mogelijke acties en de financiële omvang; Tijdens de uitvoering van programma onderzoeken wat redenen zijn voor achterblijvende projectontwikkeling; Vanaf begin van uitvoering programma “N+2 management” om te voorkomen dat realisatie van kosten een te belangrijk criterium wordt bij beoordeling van projecten; Programmamanagement moet meer aan projectacquisitie en ontwikkeling bij dragen; KMO/MKB moet worden gestimuleerd en ondersteund om deel te nemen aan het programma; Er is behoefte aan een sturend programmamanagement op Grensregio niveau, voor het aansturen van deelregio overstijgende zaken; Strakkere monitoring van voortgang, resultaten en bestedingen van projecten; Voor aanvang van de programmaperiode moet overeenstemming zijn over programmamonitoringsysteem, de specificaties en de leverancier; Het goedkeuringtraject van projecten is vaak lang. Vorm van besluitvorming is voor verbetering vatbaar; De start van de operationalisatie van het programma moet tijdig starten.

Sept 2007


65

Hoofdstuk 3 3.1

Visie en strategie

Inleiding

In het eerste hoofdstuk van het OP is de sociaal-economische situatie in de Grensregio Vlaanderen-Nederland beschreven, resulterend in een SWOT analyse. In hoofdstuk 2 zijn enkele leerervaringen uit de programmaperiode 2000-2006 beschreven. Beide hoofdstukken vormen een belangrijke basis voor enerzijds de visie die de partners in de Grensregio Vlaanderen-Nederland hebben vastgesteld voor de toekomstige regionaal-economische ontwikkeling en anderzijds de strategie die in het nieuwe Europese programma wordt gekozen.


SWOT-analyse

Leerervaringen


Beleidskaders



In dit hoofdstuk wordt deze visie beschreven (paragraaf 3.2), gestoeld op de uitgangspunten die in diverse strategische documenten zijn vastgelegd en getoetst in de regio. In paragraaf 3.3 wordt in aansluiting op deze visie de doelstelling van het nieuwe OP geformuleerd. De strategische uitgangspunten zijn beschreven in paragraaf 3.4. Het gaat hierbij om welke keuzes de partners in de Grensregio Vlaanderen-Nederland maken om te komen tot een eenduidige strategie die bijdraagt tot de verwezenlijking van de visie en doelstelling. Deze strategie bestaat uit een set van prioriteiten en actielijnen en komt in paragraaf 3.5 aan bod. Paragraaf 3.6 tenslotte beschrijft een aantal horizontale doelstellingen die centraal staan in het beleid van de EC en dus ook bij de uitvoering van het OP een belangrijk accent hebben.

3.2 3.2.1

Visie op ontwikkeling van de Grensregio Vlaanderen-Nederland Introductie

In de Grensregio Vlaanderen-Nederland zijn sinds 2005 concrete voorbereidingen getroffen voor de nieuwe programmaperiode 2007-2013. Met diverse partijen is meerdere malen gediscussieerd over de strategische visie voor de komende jaren. Een werkgroep Vlaanderen – Nederland, bestaande uit de betrokken lidstaten en provincies, heeft, binnen de Europese beleidskaders -zoals de Lissabon strategie van maart 2000 en de aanvullingen hierop van de Göteborg Raad-, de lijnen uitgezet voor toekomstige grensoverschrijdende samenwerking. Uitgangspunt daarbij was dat speerpunten voor grensoverschrijdende samenwerking ook dienen te passen binnen de beleidsprioriteiten van de Nederlandse en Vlaamse regering. Voor Nederland geldt de nota “Pieken in de Delta” als kaderstellend. Voor Vlaanderen wordt het kader gevormd door de beleidsnota 2004-2009 en de beleidsbrief 2006 van de Vlaamse minister van Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en Buitenlandse Handel. Een eerste duidelijke keuze is daarbij gemaakt: vooral uitgaan van kansen en niet alleen van bedreigingen! Door middel van diverse bijeenkomsten van de werkgroep Vlaanderen – Nederland resulterend in een adviesnota, met de titel “Naar een gezamenlijke socio-economische agenda: Vlaams-Nederlandse grensoverschrijdende samenwerking” en diverse stakeholderbijeenkomsten zijn de uitgangspunten verder uitgewerkt en geconcretiseerd. Deze vormen samen met de sociaaleconomische analyse van de regio, leerervaringen uit het verleden, de Europese regelgeving en input 45 van de begeleidingscommissie de basis voor de visie en strategie zoals die in dit hoofdstuk geformuleerd zijn. Door deze aanpak is reeds een grote betrokkenheid en draagvlak gecreëerd bij de 45

Voor het opstellen van het Operationeel Programma is een begeleidingscommissie ingesteld met daarin vertegenwoordigers van de lidstaten, de provincies, programmasecretariaten, beheersautoriteit en betalingsautoriteit.

Sept 2007


66

partners en doelgroepen van het programma; belangrijke voorwaarden voor de verdere uitvoering van het programma. De visie en strategie zijn van toepassing voor de gehele grensregio. Om de visie te realiseren is het noodzakelijk om te profiteren van sterkten en kansen te benutten die vaak specifiek zijn voor een deel van de regio. Uit de sociaal-economische analyse zijn de relevante elementen naar voren gekomen en in de strategie zal dan ook ruimte zijn voor differentiatie naar deelgebieden binnen de grensregio. Het grensoverschrijdende programma maakt het ook mogelijk om zwakten en bedreigingen in een deel van de grensregio ongedaan te maken met sterkte elementen van andere delen van de regio. Onderstaand wordt deze breed gedragen visie en strategie nader beschreven. 3.2.2

Visie

Centraal in onze visie en strategie voor de toekomstige ontwikkeling van de Grensregio VlaanderenNederland staat, in lijn met het Europees beleid zoals uitgewerkt in Lissabon en Göteborg, het zoeken naar een optimale balans tussen de drie componenten ‘economie’, ‘mens’ en ‘natuur’. Dit wordt samengevat met de term ‘duurzaamheidsdriehoek’. Bij de ontwikkeling van beleid en projecten dient rekening te worden gehouden met alle drie de componenten en de ontwikkeling van het één mag niet ten koste gaan van het ander. Welvaart en welzijn moeten hand in hand gaan. Aan de hand van deze drie componenten presenteren we hier onze visie voor de komende jaren. Economie: benutten en versterken aanwezige potenties Eén van de belangrijkste opgaven en uitdagingen van zowel Zuid-Nederland als Vlaanderen is de ontwikkeling naar één van de meest competitieve regio’s van de wereld met een economie die gelijktijdig de economische, sociale en ecologische vooruitgang bevordert. Deze doelstelling kan slechts worden gerealiseerd als de regio zich nog meer profileert als kennisregio en een regio waar het goed investeren en werken is. Beschikbare kennis, onderzoek en ontwikkeling, innovatie, opleiding, samenwerking en creativiteit bieden goede perspectieven die de Grensregio Vlaanderen-Nederland optimaal moet benutten en verder uitbouwen. Slechts dan zullen ondernemers kiezen om in de regio te investeren en zodoende economische groei en werkgelegenheid creëren. Grensoverschrijdende samenwerking kan de aanwezige potenties aan beide zijden van de grens verder versterken en zorgen voor nog meer complementariteit. Om de potenties van de regio optimaal te benutten staan de volgende hoofdthema’s centraal in onze visie: • Grensoverschrijdende innovatie en uitbouw van de kenniseconomie; • Grensoverschrijdend ondernemen; • Grensoverschrijdende versterking van economische structuren en omgevingsfactoren; • Grensoverschrijdend duurzaam gebruik van natuurlijke rijkdommen. Deze thema’s komen ook nadrukkelijk aan bod in de strategie en worden daar verder uitgewerkt. In de gehele grensregio bestaan diverse sectoren die sterk ontwikkeld zijn en goede kansen hebben om verder te groeien en daardoor een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de invulling van de visie. De partners in de grensregio kiezen er voor om de inzet van middelen voor een groot deel geconcentreerd in te zetten op de ontwikkeling van die sectoren die belangrijk zijn voor de regio en potentie hebben. Het gaat daarbij op dit moment om ICT, automotive, procesindustrie, agrofood en agribusiness (waaronder, aquacultuur en seafood), havengerelateerde activiteiten, health & care, logistiek en distributie,, toerisme, nanotechnologie en embedded systems. Onder andere door de aanwezigheid van diverse kennisinstellingen en daaraan gerelateerde bedrijvigheid zijn deze sectoren sterk gegroeid. Verdere samenwerking en kennisuitwisseling kan de concurrentiepositie van deze sectoren nog verder versterken. Daarnaast bieden ook andere sectoren vanwege de specifieke kenmerken en kwaliteiten van de regio bijzonder goede kansen voor verdere

Sept 2007


67

groei. Daar waar sectoren in de toekomst aantoonbare economische meerwaarde voor de grensregionale economie hebben, kunnen zij ook ondersteund worden vanuit het voorliggende programma. Versterking van de concurrentiepositie richt zich overigens niet alleen op het bedrijfsleven, maar ook op non-profit instellingen en (overige) diensten die ook een bijdrage kunnen leveren aan de groei van deze sectoren. Om bedrijvigheid en werkgelegenheid te behouden en aan te trekken is het noodzakelijk om niet alleen te investeren in het bedrijfsleven zelf maar ook in de economische en natuurlijke omgevingsfactoren en het menselijk kapitaal. Bedrijven vestigen zich niet alleen in regio’s waar het goed werken is, maar ook waar het goed wonen is en waar de gevraagde arbeidskrachten beschikbaar zijn. De Grensregio VlaanderenNederland heeft een aantal strategische omgevingsfactoren die verder benut kunnen worden. Denk daarbij aan de gunstige geografische ligging, concentratie van economische activiteiten, sterk uitgebouwde logistiek en infrastructuur, de aanwezigheid van kennisinstellingen en onderzoekscentra, de kracht van de stedelijke agglomeraties, de afwisseling tussen stedelijke en landelijke gebieden en de kwaliteit van het leven. Het benutten van deze sterke omgevingsfactoren is in onze visie van belang voor verdere economische groei. Natuurlijke omgeving: aandacht voor milieu en leefomgeving De Grensregio Vlaanderen-Nederland bezit bijzondere kwaliteiten als het gaat om natuur en landschap. De natuur heeft een intrinsieke waarde en de afwisselende landschappen met stedelijke en landelijke gebieden en de aanwezige natuurgebieden bieden een goede woon-, werken leefomgeving. Een goede leefomgeving is een belangrijke voorwaarde als vestigingsplaats voor nieuwe bedrijvigheid. Anderzijds is de regio dichtbevolkt en sterk industrieel ontwikkeld. De natuurlijke omgeving en milieukwaliteit komen daarmee onder druk te staan. De partners in de Grensregio Vlaanderen-Nederland zien het dan ook als een grote uitdaging om een hoog niveau van milieubescherming en bescherming van de menselijke gezondheid voor de huidige en toekomstige generaties te verzekeren. Aangezien milieuproblemen en kansen voor de verbetering van de kwaliteit en kwantiteit van de natuur niet bij de grens stoppen, wordt grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van natuur, landschap, milieu en water nog steeds gezien als kansrijk om milieuproblemen tegen te gaan. Daarbij gaat het in eerste instantie om lokale en regionale milieuproblemen. Daarnaast wil de Grensregio Vlaanderen-Nederland ook een bijdrage leveren aan de aanpak van de mondiale milieuproblematiek, zoals klimaatverandering. In dat kader wordt ook specifiek belang gehecht aan het stimuleren van duurzame energie en energiebesparing, en het stimuleren van duurzame concepten voor woon– en werkplaatsen. Mensen: versterken maatschappelijke integratie en behoud leefbaarheid De aanwezigheid van de grens vormt voor veel mensen nog steeds een fysieke of mentale barrière om aan de andere zijde van de grens te wonen, werken of recreëren. Het beleid in de Grensregio Vlaanderen-Nederland is gericht op een sterkere cohesie als belangrijke voorwaarde voor grensoverschrijdende samenwerking op andere terreinen. Samenwerking tussen professionele organisaties op het gebied van welzijn, sociale economie, zorg, gezondheid, veiligheid, bestuur en cultuur moeten mensen dichter bij elkaar brengen en de gedachte van ”één Europa” zichtbaarder maken. Ook de organisatie van grensoverschrijdende evenementen kan bijdragen tot een versterkte maatschappelijke integratie. De Grensregio Vlaanderen-Nederland heeft over het algemeen een prettig, schoon, gezond en veilig woonklimaat. Behoud en daar waar mogelijk versterking van de leefbaarheid is goed voor mens, natuur en economie en staat daarom hoog op de politieke agenda in onze regio. Leefbaarheid is een breed begrip dat betrekking heeft op woonklimaat, sociaal klimaat, voorzieningenniveau, veiligheid en bestaanszekerheid. Ten aanzien van leefbaarheid hebben stedelijke gebieden te maken met andere dimensies en problemen dan landelijke gebieden en dit vergt dan ook een aangepaste aanpak.

Sept 2007


68

3.3

Doelstelling OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland

In de vorige paragraaf is de ontwikkelingsvisie voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland uiteengezet, daarbij rekening houdend met enerzijds de kenmerken en diversiteit van de afzonderlijke regio’s en 46 anderzijds met diverse regionale beleidskaders en uitgangspunten . Deze visie vormt het uitgangspunt voor de doelstelling en strategie voor het nieuwe OP INTERREG IV. Bij het formuleren van de doelstelling is tevens rekening gehouden met de inhoud van de nieuwe Europese Verordening en richtlijnen voor Doelstelling 3 en EFRO. Voor het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland 2007-2013 is de volgende doelstelling geformuleerd:

Realiseren van een duurzame sociaal economische ontwikkeling van de grensregio door middel van op uitvoering gerichte grensoverschrijdende initiatieven.

Deze doelstelling is gebaseerd op een aantal uitgangspunten die ook centraal staan bij de toekomstige uitvoering van het programma. • Een duurzame ontwikkeling creëert de mogelijkheid voor continuering van de ontwikkeling van de welvaart en het welzijn. Hiervoor is het nodig dat de economie zich ontwikkelt in samenhang met de natuurlijke en sociale waarden die de regio rijk is. De economische, natuurlijke en sociale pijlers zijn sterk verweven en ontwikkelingen in de één mogen niet ten koste gaan van de andere. Deze gedachte staat ook centraal in de Göteborg-strategie. • Nog meer dan in het verleden zullen initiatieven uitvoeringsgericht moeten zijn. Netwerken en samenwerkingsverbanden die in het verleden zijn opgebouwd en onderzoeken en studies die zijn uitgevoerd, moeten nu leiden tot concrete en tastbare projecten die een impact hebben. Om dit te bereiken zal een belangrijk deel van de middelen ingezet worden voor “vuurtoren” projecten. In een aantal sectoren waarvoor grensoverschrijdende samenwerking een nieuw fenomeen is, zal nog wel meer geïnvesteerd moeten worden in de ontwikkeling van clusters en netwerken. • Het centrale instrument om de doelstelling te bereiken is vanzelfsprekend grensoverschrijdende samenwerking via actieve participatie van belanghebbende partijen (stakeholders) en doelgroepen. Potenties moeten worden benut en barrières opgeheven om sprake te laten zijn van een duurzame ontwikkeling in een grensregio als Vlaanderen-Nederland. Grensoverschrijdende samenwerking moet zichtbaar zijn in de voorbereiding, uitvoering en financiering van projecten. Resultaten moeten aan beide zijden van de grens zichtbaar zijn onder andere door participatie van deelnemers en partijen afkomstig van weerszijden van de grens. De uitgangspunten worden in volgende paragraaf nader uitgewerkt.

3.4

Strategische uitgangspunten

De sociaal-economische analyse vormt een belangrijke basis voor de beschrijving van de grensoverschrijdende visie en doelstelling van het OP, zoals hiervoor beschreven. De strategie geeft aan binnen welke thema’s de middelen worden ingezet om de visie en doelstelling te realiseren. Aangezien het budget beperkt is, zullen keuzes gemaakt moeten worden. Daarbij vanzelfsprekend rekening houdend met de kaders die de EC in diverse verordeningen en richtlijnen heeft vastgelegd. Voordat de strategie (prioriteiten en actielijnen) wordt beschreven, worden in deze paragraaf de keuzes en uitgangspunten nader toegelicht. Deze paragraaf is dan ook een belangrijke ‘brug’ tussen enerzijds 46

Met name Beleidsnota 2004-2009 en Beleidsbrief 2006 van de Vlaamse Regering en nota Pieken in de Delta van het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken.

Sept 2007


69

SWOT en visie en anderzijds de strategie. De strategische uitgangspunten zijn gebaseerd op een analyse van de resultaten van de volgende onderdelen:

Sociaal-economische SWOT-analyse

analyse

en

Leerervaringen uit het verleden

Grensoverschrijdende visie partnerregio’s

Strategie 2007-2013

Ideeën stakeholders

Gesprekken met vertegenwoordigers van de betrokken provincies en ministeries

Bij de keuze van inhoudelijke thema’s moet tegelijkertijd rekening worden gehouden met mogelijke organisatorische en financiële randvoorwaarden. Concreet: de juiste middelen en de juiste aanpak moeten ingezet worden om de beoogde projecten te realiseren. Vandaar dat in deze paragraaf ook aandacht besteed wordt aan enkele belangrijke organisatorische en financiële uitgangspunten. Al lezende zal blijken dat deze sterk met elkaar samenhangen. Onderstaand zijn de strategische uitgangspunten puntsgewijs omschreven. • Vooral uitgaan van kansen en potenties Meer dan in het verleden, waar de nadruk lag op het ‘wegnemen van knelpunten en barrières’, zal het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland zich vooral richten op het benutten van kansen en potenties. Om tegemoet te komen aan de Lissabon-agenda zal ingezet moeten worden op een versterking van die sectoren die kenmerkend zijn voor de grensregio en ook daadwerkelijk groeipotenties hebben. • Sterke nadruk op economie en innovatie Het grootste accent zal worden gelegd op het thema economie, volgens de wens van de Europese Commissie en de wens van de meeste regio’s. Daarbij wordt aangesloten bij de inhoud van de Adviesnota ‘Naar een gezamenlijke economische agenda; Vlaams-Nederlandse grensoverschrijdende samenwerking’. • Eenheid in verscheidenheid De programma prioriteiten zijn van toepassing voor de samenwerking langsheen de gehele Vlaams – Nederlandse grens. Binnen en tussen deze prioriteiten kunnen evenwel verschillende keuzes worden gemaakt en accenten worden gelegd die rekening houden met de uiteenlopende sociaal-economische structuren en bestaande subregionale sterktes en kansen in het programmagebied aan beide zijden van de grens. In de Adviesnota Vlaanderen-Nederland worden voor het westelijk deel van de grensregio kansen gezien voor “de verdere uitbouw van met name de procesindustrie, havengerelateerde activiteiten en het versterken van de functie van logistiek en distributiecentrum, zonder de bevordering dan wel versterking van andere clusters uit te sluiten. Daarnaast beschikt de regio over toeristische troeven,

Sept 2007


70

onder meer op het vlak van kusttoerisme en cultuurhistorisch toerisme”. Voor het oostelijk deel van de regio worden grensoverschrijdende mogelijkheden gezien voor “de verdere uitbouw tot een toonaangevende kennisen technologieregio waarbij de samenwerking tussen kennisinstellingen, ondernemingen en overheid ongetwijfeld een sleutelfactor vormt. Tevens telt de regio belangrijke industriële concentraties, opportuniteiten in logistiek en distributie en een ontwikkeld toeristisch-recreatief potentieel”. Met nadruk wordt gesteld dat dit niet wil zeggen dat de genoemde kansen regiospecifiek zijn. De genoemde kansrijke ontwikkelingsrichtingen en bedreigingen zijn van toepassing op de gehele Grensregio Vlaanderen-Nederland. Prioriteiten en concrete (socio-)economische samenwerkingsinitiatieven dienen betrekking te hebben op effectieve grensoverschrijdende samenwerking (sorteren van vergelijkbare economische effecten aan weerszijden van de grens). Om deze effecten maximaal te kunnen realiseren dient de uitvoering van het programma zo flexibel mogelijk te kunnen inspelen op kansen die zich voor doen. • Grensoverschrijdend karakter Het grensoverschrijdend karakter van initiatieven is een belangrijk toetspunt. Het grensoverschrijdend karakter van initiatieven en de mate van grensoverschrijdende samenwerking vormen noodzakelijke voorwaarden om in aanmerking te komen voor subsidie. Het grensoverschrijdend karakter blijkt uit de aard van de voorziene activiteiten en de mate actieve participatie van belanghebbenden en doelgroepen in de stadia voorbereiding, uitvoering en financiering. • Organisatie uitvoering programma De organisatie van de uitvoering van het programma is een belangrijke succesvoorwaarde voor de implementatie van de strategie. De lessen uit de periode 2000-2006 leren dat het programmamanagement meer aan projectacquisitie en ontwikkeling moet kunnen bij dragen en het KMO/MKB moet worden gestimuleerd en ondersteund om deel te nemen aan het programma. Daarnaast is er behoefte aan een sturend programmamanagement op grensregioniveau, voor het aansturen van deelregio overstijgende zaken (organisatorisch en projectontwikkeling). De update van de tussentijdse evaluatie heeft aangetoond dat (doel)gerichte acquisitie van bepaalde type projecten resultaten kan opleveren. Zie het voorbeeld van nieuwe projecten binnen prioriteit 2. Dat is een belangrijke ervaring voor de toekomst, zeker als de grensregio op zoek is naar specifieke projecten die niet ‘autonoom’ van de grond komen, bijvoorbeeld op het gebied van kennis en innovatie. • Focus Binnen de onderscheiden prioriteiten zal een focus worden aangebracht. Dit is niet alleen de wens van de Europese Commissie, maar ook van de regio’s om op die manier in te zetten op díe sectoren die daadwerkelijk de potentie hebben om door middel van grensoverschrijdende samenwerking te groeien en daarmee een impuls kunnen geven aan de duurzame sociaal economische ontwikkeling van de gehele Grensregio Vlaanderen-Nederland. Binnen de grensregio is daarom het streven om een substantieel deel van de middelen van het programma in te zetten op zogenaamde vuurtoren projecten. Het gaat hierbij om projecten die een belangrijk uitstralingseffect hebben voor de grensregio, doordat ze de zichtbaarheid en de impact van het programma vergroten. Het hoeft daarbij niet te gaan om grensbrede projecten, maar kan ook projecten betreffen die een de ontwikkeling van een deelgebied van de grensregio stimuleert. Vuurtoren projecten voldoen aan de volgende eisen: o een heldere centrale doelstelling en “smart” geformuleerde indicatoren, die aantonen dat de financiële investering in verhouding staat tot de realisatie van de doelstellingen van het programma;

Sept 2007


71

een substantiële bijdrage leveren aan de ontwikkeling van één van de als kansrijk gedefinieerde sectoren in de grensregio; o passen binnen de Lissabon en Göteborg doelstellingen; o passen binnen de nationale prioriteiten van Vlaanderen en Nederland en het regionaal beleid; o hebben een langdurige impact op de grensoverschrijdende samenwerking in het gebied; o onderverdeeld in fasen met duidelijk omschreven tussenresultaten. De nadere uitwerking van dit concept en de organisatie worden uitgewerkt in de operationalisatiefase van het programma. o

• Typologie van projecten Naast de vuurtorenprojecten en reguliere grensoverschrijdende projecten kunnen binnen het programma ook grensbrede projecten en kruisprojecten worden onderscheiden. Grensbrede projecten overstijgen de deelregio’s Scheldemond en Benelux Middengebied en worden gekenmerkt door het feit dat er partners uit beide deelregio’s in participeren. Kruisprojecten zijn projecten die plaatsvinden in samenwerking met andere grensprogramma’s. De flexibiliteit voor wat betreft de vorm van projecten wordt verder vergroot doordat op projectniveau, op basis van Verordening 1080/2006 artikel 21 lid 1, uitgaven subsidiabel kunnen zijn die zijn gedaan door partners gevestigd buiten het programmagebied. Voorwaarde hiervoor is dat de doelstellingen van het project moeilijk kunnen worden verwezenlijkt zonder de deelname van die partner.

3.5

Strategie: prioriteiten en actielijnen

Op basis van de hiervoor beschreven SWOT-analyse, lessen uit de programmaperiode 2000-2006, ontwikkelingsvisie en centrale doelstelling van het programma is een strategie ontwikkeld die een bijdrage moet leveren aan de gewenste ontwikkeling. Bij het formuleren van de strategie is tevens rekening gehouden met de leerervaringen uit de huidige programmaperiode. De strategie voor het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland bestaat uit de volgende prioriteiten en actielijnen:

Prioriteiten

Actielijnen

1 Economie

1.1 Innovatie en uitbouw kenniseconomie 1.2 Grensoverschrijdend ondernemen 1.3 Versterking economische structuren en omgevingsfactoren

2 Leefmilieu

2.1 Natuur en landschap 2.2 Duurzaam rijkdommen

gebruik

van

natuurlijke

3.1 Grensoverschrijdende culturele integratie

3 Mens

3.2 Welzijn 4 Technische Bijstand

Onderstaand worden de prioriteiten en actielijnen nader beschreven.

Sept 2007


72

Prioriteit 1: Economie Relevante aspecten uit de SWOT-analyse • Verankering in de regio van een aantal (grensoverschrijdende) speerpuntsectoren met internationale groeipotentie en een gunstig ontwikkelingsperspectief (sterkte en kans); • Doorstroming op het wegennet wordt belemmerd door congestie in het verkeer en de overige transportinfrastructuur wordt niet ten volle benut (zwakte en kans); • Goede kennisen opleidingsinfrastructuur en vooraanstaande positie op het European Innovation Scoreboard, met als kanttekening dat er belangrijke regionale verschillen zijn (sterkte en zwakte); • Onvoldoende profijt kennistransfer voor MKB/KMO en onvoldoende betrekken van het MKB/KMO bij kennisintensieve processen (zwakte); • Grensoverschrijdend wegennet en het grensoverschrijdend openbaar vervoer zijn ondermaats ontwikkeld (zwakte). Context en verantwoording Met het huidige en de eerdere INTERREG programma’s is door de Grensregio VlaanderenNederland sterk geïnvesteerd in de regionale economie. De strategie was erop gericht om bestaande knelpunten als gevolg van de aanwezigheid van de grens tegen te gaan en kansen die zich juist voordoen in grensoverschrijdend perspectief te benutten om daarmee de economische achterstand als gevolg van de perifere ligging in Nederland en België ten opzichte van bestaande kerngebieden in beide lidstaten te verkleinen. Sinds eind jaren ’90 van de vorige eeuw wordt het belang van kennis en innovatie op beleidsniveau breed erkend. De Europese regeringsleiders hebben in 2000 in Lissabon de beleidsdoelstelling vastgelegd dat de Europese Unie in 2010 de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie ter wereld moet zijn. Als uitvloeisel daarvan zijn ook op nationaal niveau diverse beleidsdocumenten opgesteld die het belang van kennis en innovatie benadrukken en de potenties voor de regio erkennen. In Göteborg is tevens afgesproken dat de focus op kennis en innovatie om de concurrentiepositie te verbeteren niet ten koste mag gaan met de natuurlijke en sociaalmaatschappelijke kwaliteit. Met andere woorden, er wordt gestreefd naar duurzame economische groei. Voor de periode 2007-2013 ligt de nadruk op het voortbouwen op de versterkte economische basis. Uitgangspunt is vooral het benutten van kansen in plaats van het met name oplossen van knelpunten, zoals in het verleden centraal stond. Gerichte investeringen in innovatievermogen en de stuwende sectoren zijn noodzakelijk om de ingezette koers door te kunnen zetten en de potentiële bijdrage van de Grensregio Vlaanderen-Nederland aan de welvaart op regionaal, nationaal en Europees niveau te benutten. De actielijnen binnen deze prioriteit stimuleren deze directe en indirecte investeringen (productiemilieu) teneinde de economische groei te stimuleren. Vanzelfsprekend gaat het om investeringen waarvoor een publieke bijdrage uit het OP noodzakelijk is om deze van de grond te krijgen. Dit omdat de markt het bijvoorbeeld niet zelfstandig of niet snel genoeg kan realiseren. Ook directe steun aan het MKB/KMO is mogelijk, voor zover het gaat om investeringen die voor de doelgroep niet haalbaar zijn of vanuit een focus op de korte termijn onvoldoende prioriteit krijgen. Juist deze activiteiten verdienen vanuit het OP aanmoediging.

Sept 2007


73

Uitwerking in actielijnen 1.1 Innovatie en uitbouw kenniseconomie 1.2 Grensoverschrijdend ondernemen 1.3 Grensoverschrijdende versterking van economische structuren en omgevingsfactoren

De prioriteit wordt uitgewerkt in de volgende actielijnen:

Actielijn 1.1: Innovatie en uitbouw kenniseconomie Context en verantwoording In een steeds meer globaliserende economie vormen de verdere ontwikkeling van kennisintensieve activiteiten en het implementeren van innovatie belangrijke factoren voor een duurzame economische groei en werkgelegenheidscreatie. De Grensregio Vlaanderen-Nederland beschikt over regionale concentraties van innovatieve en kennisintensieve bedrijvigheid, waarvan een belangrijke stuwende kracht uitgaat. De Grensregio wil dan ook inzetten op de versterking en betere benutting van het eigen kennispotentieel. Innovatie is van cruciaal belang voor de versterking van de competitiviteit van de ondernemingen. De valorisatie van onderzoeksresultaten en de overdracht van kennis nemen daarbij een steeds centralere plaats in. Stimuleren van cluster-, keten- en netwerkvorming – als inspiratiebron voor innovatie en kennisontwikkeling – wordt dan ook sterk gestimuleerd. Enerzijds door bedrijven onderling bij elkaar te brengen en samen te laten werken, anderzijds door te investeren in voorwaarden en voorzieningen die de prestaties van samenwerkende bedrijven een impuls geven. Daarnaast worden samenwerkingsverbanden tussen non-profit instellingen en het bedrijfsleven nagestreefd om de onderlinge uitwisseling van kennis en ideeën te stimuleren. Dit kan zowel in het bedrijfsleven als in de non-profit sector tot innovatie leiden. Het grensoverschrijdend versterken en uitbouwen van de aanwezige onderzoeks- en kennisinfrastructuur behoort ook tot de reikwijdte van deze actielijn. Bijvoorbeeld door de uitbreiding of oprichting van kenniscentra en het faciliteren en stimuleren van R&D activiteiten in de regio. Tot dit laatste behoort ook het ondersteunen van onderzoeksprojecten en experimentele projecten, die gericht zijn op de ontwikkeling van nieuwe technologieën, methodes, demonstraties alsmede toepassing en commercialisering ervan. Binnen deze actielijn hebben projecten prioriteit die bijdragen tot een verdere ontwikkeling en versterking van de in de sociaal-economische analyse onderscheiden kansrijke sectoren en ontwikkelgebieden. Er zal door de begeleidende modaliteiten van het programma dan ook met name worden ingezet op de ontwikkeling van projecten die aan dat criterium voldoen. Het gaat hierbij om de sectoren: • toerisme en recreatie; • ICT; • automotive; • procesindustrie; • agrofood en agribusiness (inclusief aquacultuur en seafood); • havengerelateerde activiteiten; • health and care; • logistiek en distributie;

Sept 2007


74

• • • •

nanotechnologie; embedded systems; maintenance; bio- en milieutechnologie.

In deze sectoren is duidelijk sprake van een grensoverschrijdende dimensie en meerwaarde die leidt tot een verdere versterking van de concurrentiepositie. Andere sectoren zijn niet bij voorbaat uitgesloten, maar er moet wel sprake zijn van van een aantoonbare grensoverschrijdende dimensie en meerwaarde. Gezien de looptijd van het programma moet ruimte bestaan om in te kunnen spelen op andere kansen die zich voordoen. Ontwikkeling van kennis en innovatie is immers een behoefte die in vrijwel alle sectoren aanwezig is. Doelstelling Het doel van deze actielijn is het versterken van grensoverschrijdende economische clusters door te investeren in kennis, innovatie, infrastructuur en samenwerking. De Grensregio VlaanderenNederland beschikt over eigen regionale concentraties van innovatieve en kennisintensieve bedrijvigheid, waarvan een belangrijke stuwende kracht uitgaat. Daarom hebben binnen deze actielijn projecten prioriteit die bijdragen tot een verdere ontwikkeling en versterking van de in ‘context en verantwoording’ benoemde kansrijke sectoren. Andere sectoren zijn niet bij voorbaat uitgesloten, maar er moet wel sprake zijn van van een aantoonbare grensoverschrijdende dimensie en meerwaarde. Voorziene activiteiten (niet limitatief) • Stimuleren van netwerkvorming en samenwerking binnen en tussen grensoverschrijdende clusters en het hen omringende economische weefsel met als doel: o vernieuwing en duurzame innovatie in kansrijke sectoren o het vinden van nieuwe businesspartners o grensoverschrijdende kennisuitwisseling tussen MKB/KMO en grote ondernemingen (o.a. begeleiding van MKB/KMO, actieve lerende netwerken) o Kennis- en technologietransfer tussen ondernemingen (waaronder MKB/KMO), publieke sector en kennisinstellingen; • Investeren in voorwaarden en voorzieningen die de prestaties van samenwerkende bedrijven een impuls geven. • Activiteiten die gericht zijn op delen, grensoverschrijdend openstellen en benutten van onderzoek en onderzoeksresultaten, onderzoeksfaciliteiten zoals apparatuur, clean rooms en (gespecialiseerde) laboratoria, onderzoeksomgevingen als researchinstellingen etc, supercomputers en ICT-netwerken (facility sharing). • Grensoverschrijdende versterking en uitbouw van de onderzoeks- en kennisinfrastructuur. Naast de meer ‘traditionele’ manier van projectverwerving en ontwikkeling zien we ook nieuwe mogelijkheden om dit proces te versterken en te versnellen, bijvoorbeeld het formeren en inschakelen van vakgroepen, taskforces of platforms bestaande uit publieke en private partijen die gezamenlijk projecten ontwikkelen binnen een specifiek aandachtsveld/sector. Hoewel dit geen voorwaarde voor de uitvoering is, zien wij hierin wel een nieuwe kans. Eindbegunstigden, onder andere: • regionale en lokale (semi-)overheden • universiteiten, hogescholen en andere kennis/onderwijsinstellingen • technologie en innovatiecentra • ontwikkelingsmaatschappijen • kamers van koophandel • overige non-profitinstellingen • (samenwerkingsverbanden van) MKB/KMO bedrijven

Sept 2007


75

Actielijn 1.2: Grensoverschrijdend ondernemen Context en verantwoording De basis voor een innovatieve en vitale economie is ondernemerschap en de wil om te investeren in nieuwe bedrijfsactiviteiten. De Grensregio Vlaanderen-Nederland wil via deze actielijn ondernemers de impuls geven om zich met behulp van grensoverschrijdende samenwerking te ontwikkelen en hun innovatiekracht te benutten. Bij voorkeur in de eerder benoemde prioritaire sectoren. Dit moet leiden tot een toename van het aantal startende ondernemers en succesvolle doorgroei van bestaande ondernemers. Een specifieke doelgroep voor de actielijn vormen startende en doorstartende ondernemers. Deze doelgroep vormt een belangrijke voedingsbodem voor een dynamische en innovatieve grensoverschrijdende economie en wordt op uiteenlopende wijzen gestimuleerd. Naast de eerder genoemde actielijnen worden projecten gefinancierd die bijvoorbeeld ondernemerskwaliteiten vergroten dan wel zorgdragen voor begeleiding van startende en doorstartende ondernemers. Dergelijke projecten gelden voor alle bedrijfssectoren. Binnen de groep van startende ondernemers gaat extra aandacht uit naar hightech starters, vaak voortkomend als spin-off van bestaande kennisinstellingen en bedrijven. Bijvoorbeeld onderzoekers die hun kennis vermarkten of studenten aan de universiteiten of hogescholen die onderzoek in nieuwe producten of diensten omzetten in nieuwe bedrijfsactiviteiten. Deze groep heeft vaak de potentie om snel te groeien en is een bron van creatieve vernieuwing. Het opsporen en ondersteunen van deze hightech starters met een grensoverschrijdende dimensie is om die reden een belangrijke doelstelling. Doelstelling Doel is het stimuleren van ondernemerschap in brede zin. Stimuleren van ondernemerschap op het niveau van het individu en de onderneming kan een belangrijke bijdrage leveren tot het versterken van de regionale concurrentiekracht en het economisch draagvlak. Voorziene activiteiten (niet limitatief) • Bevorderen (van positieve beeldvorming) van het ondernemerschap (interactie onderwijsbedrijfsleven, sensibilisering, acties voor specifieke doelgroepen, assessment-trajecten naar vaardigheden en attitudes bij en voor (toekomstige) ondernemers); • Stimuleren van innovatie in het MKB/KMO door het stimuleren van het aantal starters en groeiers in vernieuwende sectoren en het verbeteren van toegang tot innovatiekapitaal; • Stimuleren van grensoverschrijdend werken en ondernemen door het stimuleren van initiatieven gericht op netwerkvorming tussen ondernemingen, in het bijzonder MKB/KMO, kenniscentra en overheidsorganisaties (actieve lerende netwerken, ondernemerscoaches); • Bevorderen van initiatieven, gericht op adviesverlening en begeleiding van MKB/KMO die duurzaam grensoverschrijdend ondernemen; • Stimuleren van maatschappelijk verantwoord ondernemen (door o.a. sensibilisering maatschappelijk verantwoord ondernemen, initiatieven die ondernemen linken aan de sociale economie); • Ondersteuning ontwikkeling innovatieve producten, demonstratieprojecten en innovatieve acties in grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden van ondernemers; • Grensoverschrijdende marketing van (streek)producten en regional branding in productmarktcombinaties (PMC’s); • Promotie en informatie voorziening grensoverschrijdende producten en diensten. Verder wordt de mogelijkheid tot de introductie van een bedrijfsgerichte regeling of risicokapitaalfonds opengehouden. Verordening (EG) Nr. 1083/2006 vermeldt in artikel 44 dat ‘binnen een operationeel programma de structuurfondsen uitgaven kunnen financieren (…) op het

Sept 2007


76

gebied van financiële instrumenteringen voor ondernemingen, voornamelijk het midden- en kleinbedrijf, zoals risicokapitaalfondsen, garantiefondsen en leningsfondsen, en op fondsen voor stedelijke ontwikkeling (…)’. Het beslissingsbevoegde orgaan binnen de programmastructuur kan na goedkeuring van het OP besluiten tot het daadwerkelijk instellen van een bedrijfsgerichte regeling of een risicokapitaalfonds. Nadrukkelijke voorwaarden ten aanzien van deze instrumenten zijn het additionele en grensoverschrijdende karakter. Eindbegunstigden, onder andere: • regionale en lokale (semi-)overheden • universiteiten, hogescholen en andere kennis/onderwijsinstellingen • technologie en innovatiecentra • ontwikkelingsmaatschappijen • kamers van koophandel • non-profitinstellingen • (samenwerkingsverbanden van) MKB/KMO bedrijven • branche organisaties

Actielijn 1.3: Grensoverschrijdende omgevingsfactoren

versterking

van

economische

structuren

en

Context en verantwoording Daar waar actielijn 1.1 en 1.2 direct zijn gericht op betere prestaties van het regionale bedrijfsleven door samenwerking, innovatie en stimuleren van ondernemerschap heeft actielijn 1.3 een meer voorwaardenscheppend karakter voor economische groei van de grensregio. Het creëren van goede omgevingsfactoren vormt een belangrijke voorwaarde voor een duurzame economische ontwikkeling. Het verbeteren van de economische, bestuurlijke en fysieke (water, weg en spoor) infrastructuur - waarbij het grensoverschrijdende en samenwerkingsgerichte karakter voorop staat moet de Grensregio Vlaanderen-Nederland in staat stellen optimaal de voordelen te benutten van de strategische ligging in het Europees kerngebied en de gevestigde prioritaire en kansrijke sectoren te versterken. Belangrijke onderdelen van deze actielijn zijn toegankelijkheid en duurzame mobiliteit, ruimte voor bedrijvigheid, ICT infrastructuur, verbetering aansluiting onderwijs arbeidsmarkt en het bewaken van de ruimtelijke balans tussen stad en platteland. De voorziene acties moeten onder andere een meerwaarde hebben voor de logistieke en toeristische sector, omdat die afhankelijk zijn van een verantwoord ruimte gebruik. Voldoende en kwaliteitsvolle ruimte om te ondernemen is een essentieel onderdeel van een goed investeringsklimaat. Indien de locatie niet voldoet aan de eisen van bedrijven zal dit leiden tot een uitstel of verplaatsing van investeringen. Ruimte is echter een schaarse productiefactor in de Grensregio Vlaanderen-Nederland waar zorgvuldig mee moet worden omgegaan. Dat betekent dat niet alleen geïnvesteerd moet worden in de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen of de realisatie van nieuwe bedrijfs(verzamel)gebouwen, maar bij voorkeur geïnvesteerd moet worden in vernieuwing en revitalisering van bestaande ruimten. Binnen dit programma staat daarbij de grensoverschrijdende dimensie van ruimte gebruik centraal. Het versterken van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt behoort ook tot de reikwijdte van deze actielijn, met als doel het realiseren van competenties voor innovatie. Mensen zijn immers de dragers van kennis en innovatieprocessen en een actief grensoverschrijdend arbeids- en scholingsbeleid kan bijdragen tot een betere benutting en ontplooiing ervan. Een goede werking van de arbeidsmarkt is daarmee en belangrijke omgevingsfactor.

Sept 2007


77

Tot slot wordt ingezet op modernisering en verbetering van de grensoverschrijdende dienstverlening van de publieke sector richting ondernemers, waarbij inzet van nieuwe technologie wordt gestimuleerd en er ook aandacht uitgaat naar de vereenvoudiging van weten regelgeving. Doelstelling Het creëren van goede omgevingsfactoren als een belangrijke voorwaarde voor een duurzame economische ontwikkeling. Voorziene activiteiten (niet limitatief) • verbeteren van de grensoverschrijdende duurzame mobiliteit en toegankelijkheid door: o afstemming van vervoersmodi (lucht, spoor, weg en water); o afstemming van en samenwerking in het openbaar vervoer; o het tegengaan van congestie op grensoverschrijdende verbindingen; • het verbeteren en bevorderen van voldoende en kwalitatieve ruimte ten behoeve van het bedrijfsleven door: o samenwerking inzake herstructurering van bestaande bedrijventerreinen en brownfields; o het bevorderen van duurzaam bedrijventerreinmanagement en energiemanagement op bedrijventerreinen; o afstemming en harmonisatie van de ruimtelijke en economische structuurplanning; o acties ter verdere afstemming tussen bedrijfsomgeving en leefomgeving; o ontwikkeling nieuwe bedrijventerreinen en –centra; • het bevorderen van gebruik en integratie van ICT-infrastructuur in de grensregio; • grensoverschrijdende samenwerking en afstemming in het integraal gebiedsgericht werken rond ruimtelijke ordening, milieu en economie (ROME), met name in door de grens gescheiden functioneel samenhangende gebieden, en grensoverschrijdend locatiebeleid in functie van het beperken van vervuilende verkeersstromen. • stimuleren en versterken van logistieke troeven verbonden aan de geografische ligging en aanwezigheid van belangrijke havens en luchthavens door: o te investeren in een efficiënt logistiek netwerk ten behoeve van de havens, luchthavens en bedrijven; 47 o gezamenlijke promotie van de grensregio als logistiek en distributiecentrum ; • ontwikkelen van een evenwichtige relatie tussen stad en platteland. • versterking van het toeristisch-recreatief potentieel door: o grensoverschrijdende informatievoorziening en promotie; o professionalisering van het toeristisch ondernemerschap; o stimulering van innovatieve toeristische producten, die inspelen op toeristische troeven en het cultuurhistorisch erfgoed; o op grotere schaal ontwikkelen en ontsluiten van het toeristisch-recreatief potentieel van het cultuurhistorisch erfgoed; o kwaliteitsverbetering bestaande infrastructuur en toeristische producten. • bevorderen van de werking van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt door initiatieven gericht op: o samenwerken tussen opleidingsinstellingen, arbeidsmarktorganisaties, gemeenten en bedrijfsleven om vraag en aanbod beter op elkaar aan te laten sluiten; o het bevorderen van grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit; o het bevorderen dan wel het faciliteren van grensoverschrijdende stageplaatsen; o het bevorderen van kennisuitwisseling rond arbeidsmarkt, tussen bedrijven en

47

De versterken van logistieke troeven verbonden aan de geografische ligging en aanwezigheid van belangrijke havens moet instemmen met richtsnoeren in verband met integraal kustzonebeheer (zie ook INTERREG IIIB project NewDELTA- http://www.newdelta.org).

Sept 2007


78

arbeidsbemiddelingorganisaties; ontwikkelen HRM beleid gericht op innovatie van de arbeidsorganisatie; organisaties moeten een klimaat creëren waarin medewerkers leeftijdsbestendige arrangementen in kunnen richten; o ontwikkelen en implementeren van reïntegratietrajecten die gebruik maken van verschillen in kwantiteit en kwaliteit in vraag en aanbod aan weerszijden van de grens; aanpak van knelpunten als gevolg van wettelijke, bestuurlijke en structurele verschillen, met name daar waar de ondernemers en werknemers benadeeld wordt door deze grensknelpunten. o

•

Eindbegunstigden, onder andere: • regionale en lokale (semi-)overheden • ontwikkelingsmaatschappijen • milieuorganisaties • kamers van koophandel • arbeidsmarktorganisaties • brancheorganisaties • samenwerkingsverbanden • (samenwerkingsverbanden van) MKB/KMO bedrijven • aanbieders openbaar vervoer

Prioriteit 2: Leefmilieu Relevante aspecten uit de SWOT-analyse • Grensregio Vlaanderen-Nederland kenmerkt zich door een gevarieerde natuurlijke omgeving met unieke beschermde natuurgebieden. Dit maakt de grensregio tot een gebied van grote ecologische waarde dat aantrekkelijk is als woon- en recreatieomgeving (sterkte); • Lucht, bodem, water en geluid voldoen niet aan de gestelde Europese normen. Extra investeringen en/of aanvullende maatregelen zijn nodig, zodat wel voldaan wordt aan de gestelde normen en de overlast c.q. problematiek afneemt (zwakte); • Duurzame energie leidt tot vermindering van schadelijke emissies en biedt tegelijkertijd nieuwe economische kansen (kans); • Verbetering aansluiting Nederlandse Ecologische Hoofdstructuur en Vlaamse Ecologisch Netwerk (kans); • Extremere klimatologische omstandigheden vergroot overstromingsgevaar van rivieren en gevaar van overstroming als gevolg van de zeespiegelstijging (bedreiging). Context en verantwoording De economische ontwikkeling van de Grensregio Vlaanderen-Nederland die door prioriteit 1 wordt versterkt, moet hand in hand gaan met versterking en behoud van optimaal leefmilieu van de grensregio. Dit moet ook een bijdrage leveren aan het tegengaan van verslechtering in het mondiale milieu. Het leefmilieu omvat uiteraard een veelheid van onderdelen die niet allemaal in het programma aan bod kunnen komen. Als uitgangspunt geldt dat actielijnen ter bevordering van het leefmilieu in de grensregio moeten bijdragen aan de grensoverschrijdende samenwerking en economische ontwikkeling van de regio. Daarbinnen wordt prioriteit gegeven aan natuur en duurzame economie. Duurzame ontwikkeling is een belangrijk uitgangspunt in het programma en krijgt in deze prioriteit expliciete aandacht. De doelstelling van deze prioriteit is het behouden en versterken van een duurzame en leefbare omgeving, inclusief het omgaan met het probleem van de klimaatsverandering, dat noodzakelijk is om de aantrekkingskracht van de Grensregio voor inwoners, bedrijven en recreanten te behouden en te vergroten. Overigens, duurzaamheid heeft niet alleen betrekking op

Sept 2007


79

Profit (economie) en Planet (omgeving) maar ook op People. Het aspect Profit is in voorgaande prioriteit nadrukkelijk aan de orde geweest, het aspect Planet komt in deze prioriteit aan de orde en het aspect People komt vooral terug bij prioriteit 3. Gelet op de veelheid aan projectmogelijkheden in deze prioriteit en de relatief beperkte middelen zal prioriteit gegeven worden aan projecten die het meeste bijdragen aan de grensoverschrijdende ontwikkeling en direct inspelen op het benutten van de grensoverschrijdende kansen en oplossen van grensoverschrijdende knelpunten. Uitwerking in actielijnen 2.1 Natuur en landschap 2.2 Duurzaam gebruik van natuurlijke rijkdommen.

De prioriteit Leefmilieu wordt uitgewerkt in de volgende actielijnen: Actielijn 2.1

Natuur en landschap

Context en verantwoording De Grensregio telt talrijke waardevolle natuurgebieden en landschappen. Deze gebieden hebben te maken met problemen die niet bij de grens stoppen of bezitten kansen die door grensoverschrijdende samenwerking verder benut kunnen worden. Binnen deze actielijn ondersteunen we bij voorkeur projecten die daadwerkelijke uitgevoerd worden in een grensgebied, omdat daar de meerwaarde van grensoverschrijdende samenwerking het grootst is. Voorbeelden hiervan zijn grensoverschrijdende natuurgebieden, grensoverschrijdende rivieren, kustzones en grensoverschrijdende landschappen. Projecten die uitgevoerd worden op een locatie van de grens en waar geen sprake is van een duidelijke grensoverschrijdende fysieke ‘link’ komen alleen voor subsidie in aanmerking als de grensoverschrijdende betekenis van deze projecten wordt aangetoond. Zo kunnen wel degelijk samenwerkingsprojecten tussen gebieden in de grensregio die niet direct aan elkaar grenzen ondersteund worden, mits de meerwaarde van de grensoverschrijdende aanpak is verzekerd. Als gevolg van talrijke risicoactiviteiten kent de grensregio een aantal specifieke milieuproblemen, met betrekking tot onder andere de luchtkwaliteit, geluidsoverlast, waterkwaliteit en kwantiteit en (water)bodemkwaliteit. Daarnaast zal de in gang zijnde klimaatwijziging in een waterrijk en natuurrijk gebied als de Grensregio Vlaanderen-Nederland zeker impact hebben op de natuur- en milieusituatie. Daarom worden binnen deze actielijn projecten gestimuleerd die deze bedreigingen nu en in toekomst doormiddel van grensoverschrijdende samenwerking tegengaan en een voorbeeldfunctie hebben voor de gehele grensregio en bijdragen aan de verwezenlijking van andere doelstellingen van het programma (integraal karakter). Doelstelling Behoud en versterking van de natuurlijke waarden van de Grensregio Vlaanderen-Nederland alsmede het verbeteren van de milieusituatie ten einde de leefbaarheid en economische vitaliteit van de grensregio te vergroten. Voorziene activiteiten (niet limitatief) Zonder uitputtend te zijn, volgt onderstaand een opsomming van voorbeeld projectcategorieën in

Sept 2007


80

deze actielijn: • grensoverschrijdende planvorming, informatie-uitwisseling en implementatie op het gebied van natuurbeheer en natuurbescherming, het stimuleren van biodiversiteit en de ontwikkeling van natuurgebieden; • initiatieven ter versterking van het gebiedseigen karakter van het grenslandschap, zoals: o grensoverschrijdend beheer van landschappen en grensoverschrijdend integraal kustzonebeheer; o initiatieven ter versterking van de rol van landbouwers als landschapsbeheerders; o ontwikkeling en uitdragen van nieuwe bestemmingen voor vrijkomende agrarische grond, die de grensoverschrijdende gebiedskenmerken versterken; o Initiatieven en investeringen die de afstemming van ruimere omgevingsfactoren (natuur, landschap, erfgoed) met de lokale grenseconomie bevorderen, eventueel door herbestemming. • grensoverschrijdend inrichten van landschappen met als doel ontsnippering en verbinding van belevingsvolle gebieden; • ontwikkeling en ontsluiting voor de recreant van natuurgebieden en landgoederen, eventueel inclusief daarin gelokaliseerd landschappelijk of cultuurhistorisch erfgoed, met instandhouding of bij voorkeur versterking van belangrijke natuurwaarden. • het versterken of tot stand doen komen van grensoverschrijdende samenwerking en afstemming op vlak van waterkwaliteit en het tegengaan van vervuiling van oppervlaktewaters, grondwater en kustwater; • het versterken of tot stand doen komen van grensoverschrijdende structurele samenwerking op vlak van waterkwantiteit o het tot stand brengen van grensoverschrijdende ‘early warning’-systemen ten aanzien van overstromingen en hoge waterpeilen; o grensoverschrijdende ingrepen en ten aanzien van het vergroten van de buffer voor hoge waterstanden, waterconservering en waterretentie; o samenwerking rond een duurzame kustverdediging; o opstellen calamiteitenplannen voor crisissituaties en het ontwikkelen en testen van methoden voor crisismanagement en crisiscommunicatie. • grensoverschrijdende bestrijding van lucht-, bodem- en geluidsvervuiling. Ook hier geldt dat het aantal mogelijke projecten ver uitstijgt boven de beschikbare middelen. Ook hier zullen dus bij de keuze van de projecten prioriteiten moeten worden gesteld. Bedoelde prioriteiten zijn in het voorgaande reeds benoemd. Eindbegunstigden, onder andere: • regionale en lokale (semi-)overheden • waterschappen • profit- en non-profitinstellingen (o.a. natuur- en milieuorganisaties, toeristisch-recreatieve organisaties)

Sept 2007


81

Actielijn 2.2

Duurzaam gebruik van natuurlijke rijkdommen

Context en verantwoording Duurzame ontwikkeling vormt een belangrijke voorwaarde voor het behoud en het versterken van de attractiviteit van de grensregio en de daar specifiek gevestigde bedrijven en vereist een evenwicht tussen economische, sociale en ecologische aspecten. Belangrijke aandachtspunten zijn onder andere het stimuleren van duurzame energie, ontwikkelen van nieuwe energietechnologieën, efficiënt gebruik van grondstoffen, duurzame woon- en werkconcepten en het reduceren van de afvalproductie en de daaraan verbonden milieudruk. Doelstelling Het stimuleren van grensoverschrijdend duurzaam gebruik van natuurlijke rijkdommen met aandacht voor duurzaam gebruik van energie en hulpbronnen, hetgeen nu en in de toekomst ten goede komt aan het leefmilieu. Voorziene activiteiten (niet limitatief) Zonder uitputtend te zijn, volgt onderstaand een opsomming van voorbeeld projectcategorieën in deze actielijn: • het stimuleren van gebruik en productie van duurzame energie en nieuwe energietechnologieën; onder andere door gezamenlijk onderzoek naar en gebruik van duurzame energiebronnen en de ontwikkeling van alternatieve energiebronnen; • het bevorderen van een efficiënt gebruik van natuurlijke grondstoffen; • acties gericht op energiebesparing. Binnen diverse economische sectoren zoals de industrie en de bouw, maar ook binnen de vervoerssector en de consumentenmarkt. • het bevorderen van informatie-uitwisseling en kennisnetwerken rond duurzaamheid en afstemming inzake EU-milieuregelgeving; • kennisoverdracht en sensibilisering gericht op specifieke doelgroepen (jeugd, bestuurders, bedrijven); • het bevorderen van milieumanagement en duurzaam ondernemen door kennisoverdracht en pilotprojecten; • ontwikkeling duurzame woon- en werkconcepten, waarbij overheden bij de ontwikkeling van publieke gebouwen en kennisuitwisseling op dit terrein een voorbeeld functie kunnen vervullen; • stimuleren van afvalpreventie en het beheersen van afvalstromen; • afstemming van afvalverwerkingscapaciteit en uitwisseling kennis afvalverzameling en verwerking; Eindbegunstigden, onder andere: • regionale en lokale (semi-)overheden • profit- en non-profitinstellingen (o.a. natuur- en milieuorganisaties, energiebedrijven)

Sept 2007


82

Prioriteit 3: Mens Relevante aspecten uit de SWOT-analyse • De Grensregio Vlaanderen-Nederland beschikt over een uitgebreid aanbod van cultuurhistorisch erfgoed en voorzieningen op sociaal-cultureel gebied, evenals over goede voorzieningen op het gebied van gezondheidszorg (sterkte); • De participatiegraad van vrouwen in het arbeidsproces blijft achter bij die van mannen. Dit is zorgelijk met het oog op de sociaal-maatschappelijke integratie (zwakte); • De vergrijzing van de bevolking leidt tot de behoefte aan leeftijdsspecifieke voorzieningen. Bovendien ontstaat als gevolg van de tendens van intramuralisatie van de zorg naar extramuralisatie behoefte aan nieuwe zorgconcepten om aan de verwachte vraag te kunnen beantwoorden (bedreiging); • Zowel in de steden als op het platteland staat de leefbaarheid onder druk (bedreiging); • Grensoverschrijdende samenwerking biedt de mogelijkheid verschillende sociaalmaatschappelijke problemen grensoverschrijdend aan te pakken (kans); Context en verantwoording Leefbaarheid is een breed begrip dat betrekking heeft op woonklimaat, sociaal en cultureel klimaat, voorzieningenniveau, veiligheid en bestaanszekerheid. Ten aanzien van leefbaarheid hebben stedelijke gebieden te maken met andere dimensies en problemen dan landelijke gebieden en dit vergt dan ook een andere aanpak. Leefbaarheid in een regio is een belangrijke voorwaarde voor de ontwikkeling van de regio, omdat het voor de mens een vestigingsvoorwaarde is. In een grensregio is het daarnaast ook een voorwaarde voor grensoverschrijdende samenwerking op andere terreinen, doordat een gemeenschappelijke culturele identiteit bijdraagt aan een gemeenschappelijk begrippenkader. Het doel van deze prioriteit is het verbeteren van de leefbaarheid door het versterken van de sociale cohesie en integratie in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Middelen hiervoor zijn met name het stimuleren van het welzijn van de inwoners van de regio, participatie in het maatschappelijk proces en het versterken van de culturele identiteit van de regio. Samenwerking tussen professionele organisaties op het gebied van welzijn, zorg, gezondheid, veiligheid, bestuur en cultuur moeten mensen dichter bij elkaar brengen, hun welbevinden verhogen en de gedachte van ”één Europa” zichtbaarder maken. Gelet op de veelheid aan projectmogelijkheden in deze prioriteit en de relatief beperkte middelen is verdere in kadering wenselijk door projecten prioriteit te geven die het meeste bijdragen aan de grensoverschrijdende ontwikkeling en direct inspelen op het benutten van de grensoverschrijdende kansen en oplossen van grensoverschrijdende knelpunten. Uitwerking in actielijnen 3.1 Grensoverschrijdende culturele integratie 3.2 Welzijn

Sept 2007


83

De prioriteit wordt uitgewerkt in de volgende actielijnen:

Actielijn 3.1

Grensoverschrijdende culturele en bestuurlijke integratie

Context en verantwoording Grensoverschrijdende integratie wordt het gemakkelijkst en effectiefst gerealiseerd via culturele, bestuurlijke en laagdrempelige initiatieven. Het eerste element in het kader van deze actielijn is cultuur. De culturele identiteit in de regio is een belangrijk onderdeel van de goede woon-werken leefomgeving in het gebied en daarmee een randvoorwaarde voor de ontwikkeling van de regio. Cultuur kent zowel een historisch-fysieke component als een sociaal-maatschappelijke component. Als historisch-fysieke component is cultureel erfgoed in de euregionale context van belang, omdat het een gemeenschappelijk verleden kan benadrukken dat fysiek zichtbaar is. Het kan daardoor een bindende factor zijn voor grensoverschrijdende samenwerking en ontwikkeling. Behoud en vernieuwing van cultuurhistorisch erfgoed behoort daarom tot de reikwijdte van deze actielijn. Cultuurhistorie is bovendien een belangrijke toeristische trekpleister in de Grensregio VlaanderenNederland, bijvoorbeeld oude stadscentra, cultuurhistorische landschappen en monumenten. Grensoverschrijdende samenwerking op dit gebied kan dit toeristische product ‘cultuurhistorie’ versterken waardoor meer recreanten en toeristen worden aangetrokken. Culturele samenwerking is dan ook niet alleen van belang voor de maatschappelijke integratie, maar ook voor de economische ontwikkeling. Daarnaast is de sociale component van cultuur van belang, omdat die de kans biedt mensen met elkaar in contact te brengen en te laten leren van overeenkomsten en verschillen. De bekendheid en vertrouwdheid met elkaar is een belangrijke bouwsteen voor regionale sociaal-economische ontwikkeling. Sociaal culturele uitwisseling leidt tot meer begrip en beleving over het aspect ‘grensregio’ en draagt bij tot een verdere integratie van verschillende bevolkingsgroepen en de ontwikkeling van één culturele identiteit. Een belangrijk deelaspect van de sociale component van cultuur vormt interbestuurlijke samenwerking. Bestuurlijke vertrouwdheid en uitwisseling vormen in een grensregio een voortdurend aandachtspunt, alleen al omdat bestuurders per definitie tijdelijke mandaten bekleden. Voorwaarde is wel dat initiatieven die aan deze noodzaak tegemoet komen nadrukkelijk een inhoudelijk doel dienen. De gelijkenissen tussen de situaties aan beide zijden van de grens bieden in dat opzicht voldoende kans om zinvolle initiatieven te ontwikkelen. De verweving van stedelijke en plattelandsgebieden en de wijze waarop daarmee wordt omgegaan stelt besturen (provincies en gemeenten) aan beide kanten van de grens voor de nodige uitdagingen. Het ligt niet binnen het bereik van dit OP om structurele bestuurlijke vernieuwingen te initialiseren en te ontwikkelen, maar contacten, overleg, kennisuitwisseling en netwerkvorming tussen bestuurders en ambtenaren kunnen leereffecten en kleinschalige samenwerkingsinitiatieven opleveren. Ook de bevordering van de participatie en inspraak van burgers bij de Euregionale bestuurlijke integratie maakt daar deel van uit. De grensregio kent een diversiteit aan culturele voorzieningen en evenementen, waarvan zowel inwoners als toeristen gebruik maken. Door de samenwerking tussen culturele instellingen te stimuleren moet het grensoverschrijdend aanbod een impuls krijgen en leiden tot een beter aanbod. Belangrijk is om ook in beschouwing te nemen dat cultuur en grensoverschrijdend

Sept 2007


84

toerisme nauw met elkaar samenhangen. Dit betekent dat culturele samenwerking en uitwisseling naast maatschappelijke integratie ook de economische ontwikkeling kunnen bevorderen. Met het oog op het creëren en versterken van een regionale identiteit en het vergroten van het begrip tussen de inwoners van de regio aan beide zijden van de grens spelen de media een belangrijke rol. Samenwerking tussen de media is daarom van belang. De jeugd is een prioritaire doelgroep. Jongeren hebben immers de toekomst en dienen in een vroeg stadium vertrouwd te raken met contacten en samenwerking over de grens. Culturele projecten zijn alleen subsidiabel als ze een bijdrage leveren aan de economische en sociale samenhang van de regio. Verder komen culturele projecten alleen voor steun in aanmerking als zij voor structurele samenwerking zorgen. Aan evenementen wordt alleen tijdens de aanloopfase steun verleend en voor organisatorische kosten, niet voor productiekosten, aankoop van werken en gages van artiesten. Doelstelling Het doel van deze actielijn is het versterken van de culturele identiteit en het behouden, opwaarderen en vernieuwen van het cultuurhistorisch erfgoed. Versterken van de gemeenschappelijke identiteit bevordert de maatschappelijke integratie van mensen en de samenwerking tussen mensen en organisaties. Daarmee is het een belangrijke basis voor regionale ontwikkeling. Voorziene activiteiten (niet limitatief) • culturele projecten, primair gericht op kennismaking, uitwisseling en het doen ontstaan van een 'euregiogevoel' door benadrukking van gezamenlijke geschiedenis of cultuurelementen; • grensoverschrijdende acties met als doel het bereiken en betrekken van de burger, teneinde diens grensoverschrijdend denken en handelen te 'normaliseren'; • de verdere uitbouw van de samenwerking van de (multi) media (regionale tv en radio), met een belangrijke rol voor culturele en (intra-euregionaal) toeristische informatievoorziening; • versterken structureel contact tussen burgers als basis voor initiatieven die een bijdrage leveren aan de sociaal-economische ontwikkeling van de regio (zogenaamde people to people projecten); • onderzoek en uitwisseling van kennis en ervaringen organiseren tussen provincies en gemeenten in functie van grensoverschrijdend gebiedsgericht beleid; • stimuleren van cultuureducatie en cultuurparticipatie; • samenwerking tussen musea, theaters en andere culturele instellingen op het gebied van promotie (externe visibiliteit van de grensoverschrijdende regio), productontwikkeling en (grensoverschrijdende) arrangementen; • verbeteren bereikbaarheid en toegankelijkheid van het cultureel erfgoed; • op grotere schaal ontwikkelen en ontsluiten van het toeristisch-recreatief potentieel van het cultuurhistorisch erfgoed; • sociaal culturele integratie realiseren via basis- en secundair onderwijs. Eindbegunstigden, onder andere: • regionale en lokale (semi-)overheden • profit- en non-profitinstellingen, o.a. culturele instellingen (musea, theaters, etc.), scholen en toeristisch-recreatieve organisaties; • jongeren organisaties; • sportinstellingen en bonden.

Sept 2007


85

Actielijn 3.2

Welzijn

Context en verantwoording Een belangrijk element in de visie van de Grensregio Vlaanderen-Nederland is het welzijn van mensen. Burgers moeten zich thuis voelen en voldoende mogelijkheden hebben om zich op sociaal-maatschappelijk en economisch gebied te ontwikkelen. Dit vergroot de sociale cohesie in de Grensregio en is een belangrijke voorwaarde voor grensoverschrijdende samenwerking op andere terreinen. De actielijn is niet gericht op personen, maar op organisaties en (publieke) instellingen die een rol spelen in het proces van integratie van personen in de maatschappij. Projecten die tot doel hebben de grensoverschrijdende samenwerking tussen deze organisaties en instellingen te stimuleren, passen in deze actielijn. Initiatieven binnen deze actielijn moeten gericht zijn op het stimuleren van professionele deskundigheid en overdracht van kennis. Projecten moeten een duidelijke grensoverschrijdend karakter hebben. Welzijn kent in dit programma drie belangrijke speerpunten: • gezondheid; • veiligheid; • leefbaarheid in stad en platteland. Doelstelling Verbeteren van het welzijn van de mensen in de grensregio zodat mensen zich thuis en veilig voelen in de regio. Dit is een belangrijke factor voor het behouden van bestaande en aantrekken van nieuwe bedrijvigheid. Voorziene activiteiten (niet limitatief) Zonder uitputtend te zijn, volgt onderstaand een opsomming van voorbeeld projectcategorieën in deze actielijn: Gezondheid • ontwikkeling, afstemming en efficiëntie in de grensstreek van gezondheidszorg door: o grensoverschrijdende samenwerking en regionale specialisatie; o het bevorderen van gebruik van zorgvoorzieningen over de grens, door informatievoorziening aan de patiënt en het verwijderen van barrières voor de grensoverschrijdende gezondheidszorg; o uitwisseling van professionele deskundigheid en opleidingen in de zorg o gegevensuitwisseling over patiëntenverloop met gebruikmaking ICT (en afstemming) • ontwikkeling innovatieve vormen van (thuis)zorg om in te spelen op toenemende vergrijzing; • brede innovatie in de zorgen welzijnssector (incl. netwerking en procesinnovatie); Veiligheid • rationalisatie in de grensstreek van welzijns- en preventie-initiatieven, door: o grensoverschrijdende samenwerking en regionale specialisatie; o het bevorderen van gebruik van voorzieningen over de grens; o het toegankelijk maken van begeleiding, diensten hulpverlening over de grens; • intensivering van de samenwerking m.b.t. veiligheid en openbare orde en andere kerntaken van overheden (enkel aan de wettelijke taken additionele initiatieven) ; • grensloze rationalisatie van de werkingsgebieden van hulpdiensten zoals brandweer en ambulance, en van andere overheidsdiensten aan de burger (enkel aan de wettelijke taken additionele initiatieven);

Sept 2007


86

Leefbaarheid • grensoverschrijdende samenwerking ter stimulering van het vrijwilligerswerk; • grensoverschrijdende arbeidsmarktintegratie ten behoeve van maatschappelijk kwetsbare groepen en grensoverschrijdende samenwerking in alle daarvoor benodigde processen (sociale economie); • het vergroten van de leefbaarheid in kleine kernen in de nabijheid van de grens door o initiatieven ter versterking van de bereikbaarheid van kleine kernen met openbaar vervoer o investeringen tot behoud van een voldoende voorzieningenniveau in kleine kernen (het benutten van schaalvoordelen in grensdorpen en –regio’s door het integreren van Vlaamse en Nederlandse voorzieningen of het opzetten van gezamenlijke voorzieningen, bijvoorbeeld bibliotheken, gemeenschapscentra, bejaardentehuizen) • grensoverschrijdende samenwerking tussen steden of stedelijke netwerken voor duurzame stedelijke ontwikkeling, bijvoorbeeld op het gebied van: o stimuleren buurten wijkeconomie o verbeteren attractiviteit openbare ruimte en verbeteren veiligheid in openbare ruimte o versterken sociale veiligheid en terugdringen criminaliteit o verbeteren woon- en leefklimaat steden • ontwikkelen van een evenwichtige relatie tussen stad, verstedelijkt overgangsgebied en platteland op sociaal-maatschappelijk vlak; • samenwerking met als doel het behouden van hoogopgeleide jonge professionals (braindrain). Eindbegunstigden, onder andere: • regionale en lokale (semi-)overheden • maatschappelijke instellingen (op het gebied van welzijn, veiligheid, leefbaarheid, zorg, etc.) • zorginstellingen en -organisaties • hulporganisaties en reddingsdiensten • belangenorganisaties • onderwijsinstellingen • overige non-profitinstellingen

Sept 2007


87

Prioriteit 4: Technische Bijstand Context en verantwoording De uitvoering van Europese programma’s vraagt een bijzondere inzet op het gebied van beheer en begeleiding. Besluitvorming door bestuurders via een Stuurgroep en/of Comité van Toezicht moet worden ondersteund door een deskundig apparaat dat verantwoordelijk is voor alle uitvoerende programmabeheer activiteiten. Binnen het programma wordt hierin voorzien door de prioriteit Technische Bijstand. Deze prioriteit richt zich hoofdzakelijk op de beheersmatige activiteiten die in het kader van het programmamanagement moeten worden uitgevoerd. Hieronder valt de inzet voor begeleiding van projecten in het proces van intake tot besluitvorming, voor financiële administratie en beheer, ondersteuning van de bestuurlijke structuur en overige secretariaatswerkzaamheden. Andere activiteiten hebben betrekking op informatievoorziening en publiciteit, evaluatie, onderzoek en de aanschaf van hard- en software voor management, monitoring en evaluatie. Doelstelling Verantwoorde en efficiënte uitvoering van het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Voorziene activiteiten (niet limitatief) • Inhoudelijk, financieel en administratief beheer programma; • Ondersteuning taskforces; • Projectacquisitie –monitoring; • Organisatie tenders; • Ontwikkeling/aanschaf monitoringsysteem; • Evaluatie en onderzoek; • Promotie en publiciteit. Eindbegunstigden: Beheersautoriteit

Sept 2007


88

3.6

Horizontale prioriteiten

De set van prioriteiten en actielijnen zoals toegelicht in paragraaf 3.3 geeft invulling aan de strategie die de Grensregio Vlaanderen-Nederland hanteert om haar doelstellingen te bereiken. De prioriteiten en actielijnen omvatten vanuit die invalshoek een groot aantal verschillende onderwerpen. De strategie die binnen het OP wordt gekozen houdt met nadruk rekening met zogenaamde horizontale doelstellingen. Het betreft doelstellingen die centraal staan in het beleid van de Europese Commissie en ook door de Grensregio Vlaanderen-Nederland worden onderschreven. De horizontale doelstellingen kennen aanknopingspunten binnen een groot aantal actielijnen van het OP. De uitwerking hiervan wordt tijdens de uitvoeringsperiode bewaakt via de werving en selectie van projecten. Daarnaast komen de doelstellingen terug in communicatie-uitingen rond het OP, zoals bijeenkomsten en brochures. Gelijkheid van kansen voor mannen en vrouwen Gelijkheid van kansen voor mannen en vrouwen is een basisbeginsel dat in het beleid van de Europese Commissie reeds lange tijd wordt benadrukt. Ook in eerdere Europese medegefinancierde programma’s in de grensregio’s komt dit als horizontale doelstelling terug en is een bijdrage geleverd via diverse projecten. De mogelijkheid om bij te dragen aan bevordering van gelijkheid van kansen voor mannen en vrouwen wordt binnen het OP binnen alle actielijnen getoetst. De duidelijkste bijdrage wordt echter verwacht binnen projecten die direct bijdragen aan het vergroten van de arbeidsmarktparticipatie, een van de doelstellingen van het OP. De participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt blijft immers nog steeds achter. Bevordering van gelijke kansen voor vrouwen is een belangrijk aandachtspunt. De actielijn kent bovendien een sterke relatie met initiatieven die zullen worden gefinancierd vanuit Doelstelling 2 – ESF. Ook daar is veel aandacht voor de arbeidsmarktpositie van vrouwen, bijvoorbeeld via het verhogen van het opleidingsniveau. Voorts liggen ook binnen andere actielijnen projecten voor de hand die bijdragen aan de kansen voor vrouwen. Bevordering van ondernemerschap binnen deze doelgroep is een expliciete mogelijkheid binnen actielijn 1.2 ‘Stimulering van ondernemerschap’. Duurzame ontwikkeling Bevordering van duurzame ontwikkeling is een doelstelling die maatschappelijk breed wordt gedragen en wordt ondersteund. Ook in de visie van de Grensregio Vlaanderen-Nederland komt dit met nadruk terug. Duurzame ontwikkeling wordt daarbij beschouwd als een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generaties, zonder de mogelijkheden voor toekomstige generaties in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien. Het gaat om een evenwichtige afweging van de drie P’s Planet, People en Profit alsmede van de effecten op korte en lange termijn. Dit komt overeen met de eerder gepresenteerde duurzaamheidsdriehoek die in de grensregio zeer belangrijk is. Het OP is erop ingericht om duurzame ontwikkeling ook daadwerkelijk te stimuleren en mogelijk te maken met behulp van financiële bijdragen. Gelet op de economische invalshoek van het programma zet het OP met name in op bevordering van duurzaamheid in combinatie met het versterken van de sociaaleconomische structuur. Daarnaast dient behoud en versterking van natuurlijke waarden niet uit het oog verloren te worden. Het programma draagt in volle breedte bij aan het streven naar duurzame ontwikkeling. Binnen prioriteit 1 gaat het bijvoorbeeld om stimulering van kennis en innovatie. Ontwikkeling en toepassing van milieuvriendelijke technologie is een van de speerpunten, die duurzame productie van alle sectoren ten goede kan komen. De concentratie van bedrijvigheid en kennis in diverse clusters van bedrijvigheid biedt in de Grensregio Vlaanderen-Nederland zelfs zoveel potentie dat deze clusters – door de juiste voorwaarden te creëren – in staat worden geacht tot ontwikkeling van kennis en technologieën te komen die duurzame ontwikkeling tot ver buiten de grensregio mogelijk maken.

Sept 2007


89

Binnen prioriteit 2 wordt met name via actielijn 2.1 ‘Stimuleren duurzame economie’ een bijdrage aan duurzame ontwikkeling nagestreefd. Duurzaamheid komt binnen prioriteit 2 ook in andere vormen terug. Binnen actielijn 2.2 ‘Versterken waarden natuur, landschap en water’ is het vooral gekoppeld aan de grote natuurlijke waarde van de grensregio. Grote kansen worden voorzien voor ontwikkeling van natuur en landschap in combinatie met ontwikkeling van economische functies. Die combinatie leidt ertoe dat er daadwerkelijk een duurzame – want rendabele – basis wordt gecreëerd voor behoud en ontwikkeling van de natuurlijke waarden in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Los van de specifieke ‘verschijningsvormen’ van duurzaamheid per prioriteit en actielijn, wordt opgemerkt dat duurzaamheid een doelstelling is waarop ieder project binnen het OP getoetst zal worden. Ieder project dient immers bij te dragen aan het bereiken van een duurzaam evenwicht tussen de drie P’s, People, Planet en Profit. Op welke wijze deze toetsing plaatsvindt zal nader uitgewerkt worden. Duurzaamheidsindicatoren worden meegenomen in de monitoringsystematiek. Duurzaamheid zal vanaf het begin van de projecten planvorming geïntegreerd moeten worden. Duidelijk moet worden hoe de afweging tussen de verschillende duurzaamheidscomponenten heeft plaatsgevonden en welke initiatieven zijn genomen.

Sept 2007


90

Hoofdstuk 4

Financiering

De sociaaleconomische analyse en de visie en strategie zijn aan bod gekomen in de vorige hoofdstukken. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de financiële tabellen behorende bij het OP INTERREG IV voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Allereerst wordt de algemene financiële tabel gepresenteerd met daarin de verdeling van het beschikbare EFRO budget per prioriteit en de verwachte bijdragen uit de verschillende co-financieringsbronnen. Vervolgens wordt de verdeling van het EFRO budget over de jaren weergegeven.

4.1


SWOT-analyse

Leerervaringen


Beleidskaders



Financiële tabel

Voor de periode 2007-2013 heeft de Europese Commissie een EFRO budget van ruim 94 miljoen euro beschikbaar gesteld voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Met de begrote cofinancieringsmiddelen komt de totale verwachte investering binnen het OP uit op meer dan 189 miljoen euro. Zoals uit onderstaande tabel blijkt, is het grootste gedeelte van de cofinanciering afkomstig uit publieke nationale en regionale middelen. Het resterende deel van de cofinanciering wordt bijeengebracht door private partijen. Deze bijdrage concentreert zich met name in prioriteit 1. Motivatie middelen verdeling Meer dan in het verleden zal het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland zich richten op het benutten van kansen en potenties. Het grootste accent zal worden gelegd op het thema economie. Om tegemoet te komen aan de Lissabon-agenda zal ingezet worden op een versterking van die sectoren die kenmerkend zijn voor de grensregio en ook daadwerkelijk groeipotenties hebben. Het gaat daarbij om een aanzienlijk aantal sectoren en om de ondersteuning vanuit het programma een impact te kunnen laten hebben zal 50% van het budget voor de prioriteit economie worden gereserveerd. De randvoorwaarden voor grensoverschrijdende samenwerking binnen kansrijke grensoverschrijdende sectoren zijn onder andere door de vorige INTERREG programma’s ingevuld. Daarom is het nu mogelijk effectief in een groot aantal sectoren te investeren. Inzet binnen de thema’s leefmilieu natuur en mens blijft cruciaal, maar de inzet zal financieel relatief beperkt blijven. Redenen hiervoor zijn dat projecten financieel minder omvangrijk zijn, gezien de te ondersteunen kosten soorten en het type activiteiten. De financiële verdeling maakt duidelijk waar naar mening van de partners de beste “return on investment” is te verwachten voor de duurzame regionale ontwikkeling van de grensregio. Samengevat ontstaat volgend beeld: o Prioriteit 1 Economie o Prioriteit 2 Leefmilieu o Prioriteit 3 Mens o Prioriteit 4 TB

Sept 2007

50% 24% 20% 6%


91

Financieringsplan van het OP INTERREG IV Vlaanderen Nederland

Fonds/Grond slag berekening EU bijdrage (TK/TO) EFRO/TK EFRO/TK EFRO/TK EFRO/TK Totaal * **

Prioritaire assen

1 Economie 2 Leefmilieu 3 Mens 4 Technische Bijstand

Communauta Nationale ire financiering bijdrage (b) (=(c)+(d)) (a) 47.436.780 47.436.780 22.769.655 22.769.655 18.974.712 18.974.712 5.692.414 5.692.414 94.873.561

94.873.561

Indicatieve uitsplitsing nationale bijdrage Nationale Nationale particuliere overheidsfina financiering nciering ( c) (d) * 37.949.424 9.487.356 18.215.724 4.553.931 16.318.252 2.656.460 5.692.414 0 78.175.814

totale financiering (e) = (a) + (b) 94.873.560 45.539.310 37.949.424 11.384.828

Ter informatie Medefinancie ringsOverige percentage Bijdrage van financiering (f) = (a)/(e) de EIB ** 50% 50% 50% 50%

16.697.747 189.747.122

50%

0

0

Alleen invullen als prioritaire assen in totale kosten zijn uitgedrukt Inclusief nationale particuliere financiering wanneer de prioritaire assen in overheidskosten zijn uitgedrukt

De nationale publieke bijdrage wordt voor de helft ingevuld door de nationale overheden en de andere helft onder verantwoordelijkheid van de provinciale overheden, de lokale besturen en de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden.

Sept 2007


92

4.2

Jaartabellen

In onderstaande tabel worden jaartranches vermeld. Deze vormen de basis voor de afrekening in het kader van de zogenaamde N+2 regel. De eerste afrekening vindt plaats eind 2009, de laatste eind 2015. Jaartranches, EFRO bijdrage lopende (courante) prijzen

2007 12.449.392 2008 12.748.718 2009 13.106.383 2010 13.525.627 2011 13.956.396 2012 14.344.500 2013 14.742.545 totaal 94.873.561 In miljoen euro's

93

Hoofdstuk 5

Organisatie en uitvoering Sociaal-economische analyse

5.1

Inleiding

In dit hoofdstuk wordt de organisatie- en uitvoeringsstructuur van het Operationeel Programma (OP) voor de Grensregio VlaanderenNederland beschreven. Uitgangspunt is een efficiënt ingerichte structuur, die beantwoordt aan de eisen die de Europese Commissie en de beide Lidstaten stellen en die een effectieve sturing van het programma mogelijk maakt.

SWOT-analyse

Leerervaringen


Beleidskaders



Kaderstellend zijn Verordening (EG) nr. 1083/2006 van de Raad, Verordening (EG) nr 1080/2006 van het Europees Parlement en de Raad en Verordening (EG) nr. 1828/2006 van de Commissie tot vaststelling van de uitvoeringsbepalingen van Verordening (EG) nr. 1083/2006. De organisatie en uitvoering van het OP ‘Grensregio Vlaanderen-Nederland’ zijn gehouden aan de bepalingen van deze verordeningen. 5.2

Verantwoordelijkheden en taken inzake beheer, toezicht en controle

De eindverantwoordelijkheid voor de uitvoering van het Operationeel Programma ‘Grensregio Vlaanderen – Nederland’ ligt bij Vlaanderen. Vlaanderen delegeert deze verantwoordelijkheid aan de provincie Antwerpen die wordt aangeduid als Beheersautoriteit. Daarnaast duidt zij de provincie Oost-Vlaanderen aan als Certificeringsautoriteit en de Inspectie van Financiën van de Vlaamse Gemeenschap als Auditautoriteit. Dit wordt vastgelegd in de Beheersovereenkomst die tussen de Vlaamse Gemeenschap, de provincie Antwerpen, de provincie Oost-Vlaanderen en de Inspectie Financiën van de Vlaamse Gemeenschap zal worden afgesloten. Voor wat betreft de uitvoeringsmodaliteiten van het programma zal een Uitvoeringsovereenkomst worden afgesloten tussen alle partnerorganisaties (de twee lidstaten en de acht provincies). Een schematische weergave van de organisatiestructuur voor de uitvoering van het programma Grensregio Vlaanderen/Nederland is opgenomen in figuur 1. 5.2.1 5.2.1.1

Beheer en controle Beheersautoriteit (Artikel 60 VERORDENING (EG) Nr. 1083/2006 VAN DE RAAD)

De Beheersautoriteit is ervoor verantwoordelijk dat het OP ‘Grensregio Vlaanderen-Nederland’ op een efficiënte, doeltreffende en correcte wijze wordt beheerd en moet in het bijzonder: a) erop toezien dat de concrete acties voor financiering worden geselecteerd met in achtneming van de voor het Operationeel Programma geldende criteria en die gedurende de gehele uitvoeringsperiode in overeenstemming zijn met de geldende communautaire en nationale voorschriften; b) verifiëren of de medegefinancierde producten en diensten zijn geleverd en of de voor de concrete acties door de eindbegunstigden gedeclareerde uitgaven daadwerkelijk zijn gedaan en met de communautaire en nationale voorschriften in overeenstemming zijn; controles ter plaatse van afzonderlijke concrete acties kunnen aan de hand van een steekproef worden verricht overeenkomstig de nadere voorschriften die volgend de in artikel 103, lid 3, bedoelde procedure door de Commissie worden vastgesteld c) ervoor zorgen dat er een systeem is om gedetailleerde boekhoudkundige gegevens over elke concrete actie in het kader van het Operationeel Programma in geïnformatiseerde vorm te

94

d)

e) f)

g) h)

i) j) k) l) m)

registreren en te bewaren en dat de gegevens over de uitvoering die nodig zijn voor het financiële beheer, het toezicht, de verificaties, de audits en de evaluatie worden verzameld; ervoor zorgen dat de begunstigden en de andere bij de tenuitvoerlegging van concrete acties betrokken instanties voor alle transacties betreffende de concrete acties hetzij een afzonderlijk boekhoudsysteem, hetzij een passende boekhoudkundige code gebruiken, zonder afbreuk te doen aan nationale boekhoudregels; erop toezien dat de in artikel 48 lid 3 bedoelde evaluaties van de Operationele Programma’s overeenkomstig artikel 47 plaatsvinden ; procedures instellen om te garanderen dat alle documenten met betrekking tot uitgaven en audits die nodig zijn om voor een toereikend controlespoor te zorgen, worden bijgehouden overeenkomstig het artikel 90; erop toezien dat de Certificeringsautoriteit met het oog op de certificering alle informatie ontvangt over de in verband met de uitgaven gevolgde procedures en verrichte audits; sturing geven aan de werkzaamheden van het Comité van Toezicht, en het de documenten bezorgen die het nodig heeft om op de kwaliteit van de uitvoering van het Operationeel Programma toezicht te kunnen houden in het licht van de specifieke doelstellingen daarvan; de jaarverslagen en het eindverslag over de uitvoering opstellen en, na goedkeuring ervan door het Comité van Toezicht, indienen bij de Commissie; erop toezien dat de voorschriften inzake voorlichting en publiciteit van artikel 69 worden nagekomen; de Commissie informatie verstrekken aan de hand waarvan zij grote projecten kan beoordelen ondertekening van subsidiecontracten; indien partners uit het grensgebied betrokken zijn bij projecten binnen het initiatief "Regions for Economic Change" zal de Beheersautoriteit het volgende doen: • de nodige maatregelen nemen om innovatieve acties te steunen met grensoverschrijdende/transnationale impact die verwant zijn met de resultaten van de netwerken; • een keer per jaar, een agendapunt hebben tijdens het Comité van Toezicht om over RfEC te discussiëren en, als het relevant is, om vertegenwoordigers van RfEC netwerken uit te nodigen (met adviserende stem) om verslag uit te brengen over de vorderingen van de activiteiten van de netwerken; • relevante RfEC activiteiten in het Jaarverslag beschrijven"

De beheersautoriteit legt binnen twaalf maanden na goedkeuring van het programma een beschrijving van de beheersen controlesystemen voor, waarin de organisatie en de procedures van de beheersautoriteit en de certificeringsautoriteit evenals van de bemiddelende instanties weergegeven worden en waarin de organisatie en de procedures van de auditautoriteit en de eventuele overige instanties die onder haar verantwoording controles uitvoeren, toegelicht worden (vgl. VERORDENING (EG) 1083/2006: Artikel 71). Het verslag waarin de resultaten van een evaluatie van de instelling van de systemen is uiteengzet van de en het advies over de conformiteit van die systemen worden opgesteld door de auditautoriteit, zijnde de inspectie financiën van de Vlaamse Gemeenschap overeenkomstig art 71, 3 (Verordening e (EG) 1083/2006 : artikel 71 3 lid De provincie Antwerpen treedt op als de Beheersautoriteit van het OP ‘Grensregio VlaanderenNederland‘. Het Provinciebestuur van Antwerpen zal een hoge ambtenaar aanstellen die als beheersautoriteit van het programma zal fungeren. De beheersautoriteit zal deels beroep doen op het gemeenschappelijk secretariaat, maar zal ook zelf voldoende personeel ter beschikking stellen om alle hoger genoemde taken uit te voeren. De gegevens van de provincie Antwerpen zijn als volgt: Provincie Antwerpen Postadres: Bezoekadres: Rekeningnummer:

Departement Welzijn, Economie en Plattelandsbeleid Koningin Elisabethlei 22, 2018 Antwerpen Koningin Elisabethlei 22, Antwerpen PM 95

5.2.1.2 Certificeringsautoriteit (Artikel 61 VERORDENING (EG) Nr. 1083/2006 VAN DE RAAD) De Certificeringsautoriteit van het OP ‘Grensregio Vlaanderen-Nederland’ heeft met name tot taak: a) gecertificeerde uitgavenstaten en betalingsaanvragen op te stellen en bij de Commissie in te dienen; b) te certificeren dat: de uitgavenstaat juist is, afkomstig van een betrouwbaar boekhoudsysteem en gebaseerd is op controleerbare bewijsstukken, de gedeclareerde uitgaven in overeenstemming zijn met de geldende communautaire en nationale voorschriften en zijn gedaan voor concrete acties die aan de hand van de voor het programma geldende criteria zijn geselecteerd voor financiering en in overeenstemming zijn met de communautaire en de nationale voorschriften; c) er, met het oog op de certificering, op toe te zien dat zij van de Beheersautoriteit toereikende informatie krijgt over de procedures die zijn gevolgd en de verificaties die zijn verricht in verband met de in de uitgavenstaten vermelde uitgaven; d) voor de certificering rekening te houden met de resultaten van alle audits die door of onder de verantwoordelijkheid van de auditautoriteit zijn verricht; e) boekhoudkundige gegevens over de bij de Commissie gedeclareerde uitgaven in geïnformatiseerde vorm bij te houden; f) een boekhouding bij te houden van de te innen bedragen en van de bedragen die worden geschrapt naar aanleiding van de volledige of gedeeltelijke intrekking van de bijdrage voor een concrete actie. Geïnde bedragen worden vóór de afsluiting van het operationele programma teruggestort in de algemene begroting van de Europese Gemeenschappen door ze in mindering te brengen op de volgende uitgavenstaat. Voor de uitvoering van het OP Grensregio Vlaanderen-Nederland treedt de provincie Oost-Vlaanderen op als de Certificeringsautoriteit. De gegevens van de provincie Oost-Vlaanderen zijn als volgt: Provincie Oost-Vlaanderen Postadres: Bezoekadres: 5.2.1.3

Provinciebedrijf Oost-Vlaanderen Gouvernementstraat 1, 9000 Gent Gouvernementstraat 1, Gent

Auditautoriteit (Artikel 62 VERORDENING (EG) Nr. 1083/2006 VAN DE RAAD)

De auditautoriteit voor het OP ‘Grensregio Vlaanderen-Nederland’ heeft als verantwoordelijkheid de verificatie van het management- en controle-systeem. Dit doet zij volgens een auditstrategie, die bij de Europese Commissie wordt ingediend. De auditautoriteit is onafhankelijk van de beheersen certificeringsautoriteit. 1. De auditautoriteit heeft met name tot taak: a) erop toe te zien dat er audits worden verricht om na te gaan of het beheersen controlesysteem van het Operationele Programma efficiënt functioneert; b) erop toe te zien dat er aan de hand van een adequate steekproef audits op concrete acties worden verricht om gedeclareerde uitgaven te verifiëren; c) binnen 9 maanden na de goedkeuring van het OP de Commissie een auditstrategie voor te leggen die betrekking heeft op de instanties die de in de punten a) en b) bedoelde audits zullen uitvoeren, de te volgen methode, de steekproefmethode voor de audits op concrete acties en de indicatieve planning van de audits; doel hiervan is te garanderen dat de belangrijkste instanties worden gecontroleerd en dat de audits gelijkelijk over de programmeringsperiode worden gespreid;

96

d) uiterlijk op 31 december van elk jaar in de periode 2008-2015: aan de Commissie een jaarlijks controleverslag voor te leggen met de resultaten van de audits die in de voorgaande 12 maanden eindigend op 30 juni van het betrokken jaar overeenkomstig de auditstrategie voor het Operationeel Programma zijn verricht en eventuele tekortkomingen in de beheersen controlesystemen voor het Programma te melden. Het uiterlijk op 31 december 2008 in te dienen eerste verslag bestrijkt de periode van 1 januari 2007 tot en met 30 juni 2008. De informatie over de na 1 juli 2015 verrichte audits wordt opgenomen in het laatste controleverslag dat de onder e) bedoelde verklaring van afsluiting vergezelt;., op basis van de onder de verantwoordelijkheid van de auditautoriteit verrichte controles en audits advies te geven over de vraag of het beheersen controlesysteem voldoende efficiënt functioneert, om een redelijke garantie te kunnen bieden omtrent de juistheid van de uitgavenstaten die tijdens dat jaar bij de Commissie zijn ingediend, alsmede, bij wijze van gevolgtrekking, een redelijke garantie te kunnen bieden omtrent de wettigheid en de regelmatigheid van de onderliggende transacties; waar van toepassing, krachtens artikel 88, een verklaring van gedeeltelijke afsluiting te geven met een beoordeling van de wettigheid en regelmatigheid van de betrokken uitgaven. e) uiterlijk op 31 maart 2017 bij de Commissie een verklaring van afsluiting af te geven met een beoordeling van de geldigheid van de aanvraag voor de betaling van het eindsaldo, alsmede van de wettigheid en de regelmatigheid van de onderliggende transacties die zijn vermeld in de definitieve uitgavenstaat; deze verklaring gaat vergezeld van het laatste controleverslag. De auditautoriteit ziet erop toe dat bij de auditwerkzaamheden rekening wordt gehouden met internationaal aanvaarde auditnormen Als de in lid 1, onder a) en b) bedoelde audits en controles worden uitgevoerd door een andere instantie dan de auditautoriteit, ziet de auditautoriteit erop toe dat dergelijke instanties de nodige functionele onafhankelijkheid hebben. De functie van auditautoriteit wordt gelegd bij de Inspectie van Financiën van de Vlaamse Gemeenschap. De adresgegevens van de Inspectie van Financiën van de Vlaamse Gemeenschap zijn als volgt: Inspectie van Financiën van de Vlaamse Gemeenschap Postadres: Phoenixgebouw, Koning Albert II-laan 19, 1210 BRUSSEL Bezoekadres: Phoenixgebouw, Koning Albert II-laan 19, 1210 BRUSSEL 5.2.1.4

Gemeenschappelijk secretariaat

Ter ondersteuning van de Beheersautoriteit wordt voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland één Gemeenschappelijk Secretariaat ingericht. Het Gemeenschappelijk Secretariaat wordt geleid door een algemeen directeur. De algemeen directeur geeft aansturing aan alle medewerkers (zowel projectmanagers als specifieke medewerkers) waarvan een deel op locatie in Gent zijn gevestigd (hierna te noemen het contactpunt te Gent). De projectmanagers zullen voor 100% ingezet worden voor de uitvoering van werkzaamheden in het kader van het Operationeel Programma. Bijgevolg zullen zij ook voor 100% gefinancierd worden via technische bijstand. Het gemeenschappelijk secretariaat krijgt de juridische structuur van een grensoverschrijdend lichaam naar Benelux recht. Deze constructie wordt zowel juridisch organisatorisch, financieel en sociaal rechtelijk uitgebouwd..De acht, aan het programma deelnemende provincies, en twee lidstaten zullen deeluitmaken van deze structuur. Het GOL is het resultaat van een overeenkomst tussen de oprichters. De precieze bevoegdheden van het GOL worden beschreven in de statuten. Het GOL krijgt eigen personeel en een eigen infrastructuur. Er

97

bestaat daarbij de mogelijkheid tot ter beschikkingstelling van personeel en infrastructuur door de partnerorganisaties. Taken Gemeenschappelijk Secretariaat (met inzonderheid van het contactpunt te Gent met betrekking tot projectwerking) : a) Ondersteuning van de Beheersautoriteit en de Lidstaten; b) de projectwerking: • projectwerving: het stimuleren en de begeleiding van (potentiële) subsidieaanvragers teneinde subsidieaanvragen te bevorderen die aansluiten bij de doelstellingen van het OP en bij de selectiecriteria en voorwaarden die worden vastgelegd in het toetsingskader. • afstemming met andere subsidieverstrekkers om te komen tot een doelmatige besteding van de Europese middelen. Dit betekent een toets op dubbelfinanciering en het, waar mogelijk, maken van combinaties van initiatieven waar dat de effectiviteit van projecten vergroot. • de begeleiding en opvolging van de goedgekeurde projecten c) Behandeling van alle projectvoorstellen, rechtstreeks ingediend bij het Gemeenschappelijk secretariaat • Toetsing van de projectvoorstellen • Selectie van de projectvoorstellen: voorlegging van de projectaanvragen voor selectie aan de stuurgroep • Contractafsluiting: opmaken contract na goedkeuring door de stuurgroep d) Het verzorgen van informatie aan de EC en de Lidstaten over de voortgang van het OP; e) Ter voorbereiding van efficiënte besluitvorming een procesmatige organisatie garanderen f) Het bewaken van de voortgang van het programma g) Financiële controle van de projecten (intern of extern); h) Financieel beheer van het programma; i) Kwaliteitsbewaking van het programma; j) Monitoring en evaluatie van het programma; k) Publiciteit + strategie voor Communicatie en PR l) Ondersteuning/Secretariaat van het Comité van Toezicht en stuurgroep; m) Opstellen Jaarverslagen en Eindverslag van het Programma; n) Opvolging van de indicatoren; Voor de projectwerking geldt in het algemeen bovendien dat de projectmanagers thematisch zullen werken. Dit wil zeggen dat er projectmanagers 'economie', 'leefmilieu' en 'mens' zullen zijn, maar dat er geen projectmanagers zullen zijn die alle thema's voor één individuele provincie zullen opvolgen. Bijzondere aandacht verdient tot slot de grensbrede projectwerking. Er zullen projectmanagers worden aangewezen die als bijzondere taak krijgen het werven en begeleiden (inhoudelijk en financieel) van grensbrede projecten. 5.2.2 5.2.2.1

Toezicht- en besluitvorming Comité van Toezicht (Artikel 63, 64 en 65 VERORDENING (EG) Nr. 1083/2006 VAN DE RAAD)

Het Comité van Toezicht houdt toezicht op de uitvoering van het OP ‘Grensregio Vlaanderen-Nederland’ en geeft sturing aan de algemene strategie. Het Comité van Toezicht vergewist zich van de doeltreffendheid en de kwaliteit van de uitvoering van het OP. Daartoe: a) worden de criteria voor de selectie van de te financieren concrete acties door het Comité van Toezicht onderzocht en goedgekeurd binnen zes maanden na de goedkeuring van het OP

98

b) gaat het Comité van Toezicht aan de hand van door de Beheersautoriteit bezorgde documenten periodiek na welke vooruitgang is geboekt bij de verwezenlijking van de specifieke doelstellingen van het OP c) onderzoekt het Comité van Toezicht de resultaten van de uitvoering d) worden de jaarverslagen en het eindverslag over de uitvoering onderzocht en goedgekeurd e) kan het Comité van Toezicht de Beheersautoriteit elke herziening of toetsing van het OP voorstellen f) wordt elk voorstel tot wijziging van de inhoud van de beschikking van de Commissie over de bijdrage uit de fondsen door het Comité van Toezicht onderzocht en goedgekeurd. Het Comité stelt eventueel nadere regelgeving voor de uitvoering van het programma vast. Het Comité van Toezicht ‘Grensregio Vlaanderen-Nederland’ bestaat uit vertegenwoordigers van partnerorganisaties, betrokken bij de uitvoering van het OP. Het Comité wordt samengesteld uit vertegenwoordigers van ten minste de volgende partners: • vertegenwoordiger(s) van de Vlaamse Gemeenschap; • vertegenwoordiger(s) van het Nederlands Ministerie van Economische Zaken; • een bestuurlijke vertegenwoordiging van de betrokken provincies, dan wel hun ambtelijke plaatsvervangers; • de Europese Commissie (met adviserende stem); • vertegenwoordiger(s) namens de Beheersautoriteit, de Certificeringsautoriteit en de Auditautoriteit (met adviserende stem); • vertegenwoordiger van sociaal economische raad voor Vlaanderen (SERV); (met adviserende stem); • vertegenwoordiger Milieu en Natuurraad (MINA raad) Vlaanderen (met adviserende stem); • Nederlandse vertegenwoordigers (elk één) uit sociaal-economisch middenveld en de milieusector; • vertegenwoordiger(s) vanuit het Gemeenschappelijk Secretariaat (met adviserende stem). 5.2.2.2. Stuurgroep Binnen de Grensregio ‘Vlaanderen-Nederland’ functioneert de Stuurgroep Grensregio VlaanderenNederland’. De Stuurgroep besluit over de ingediende projecten. De Stuurgroep heeft voor wat betreft de behandeling van regiospecifieke projecten een wisselende samenstelling. De belangrijkste reden daarvoor is het feit dat de Stuurgroep in haar "regiosamenstelling" meer affiniteit heeft met en kennis heeft van de uit de "eigen" regio voortkomende projecten. De Stuurgroep wordt samengesteld uit vertegenwoordigers van ten minste de volgende partners: • vertegenwoordiger(s) van de Vlaamse Gemeenschap; • vertegenwoordiger(s) van het Nederlands Ministerie van Economische Zaken; • een bestuurlijke vertegenwoordiging van de betrokken provincies, dan wel hun ambtelijke plaatsvervangers; • een gemeentelijke vertegenwoordiging (met adviserende stem); • vertegenwoordigers van werknemers- en werkgeversorganisaties, de milieu-organisaties (met adviserende stem); • vertegenwoordiger(s) namens de Beheersautoriteit, de Certificeringsautoriteit en de Auditautoriteit (met adviserende stem); vertegenwoordiger(s) vanuit het Gemeenschappelijk Secretariaat (met adviserende stem). Aan de Stuurgroep zullen ontvankelijkheidscriteria.

enkel

projecten

worden

voorgelegd

die

voldoen

aan

de

99

5.3

Monitoring en evaluatie

5.3.1

Monitoring

Begin 2006 heeft de Europese Commissie het SFC 2007 project gepresenteerd aan de Lidstaten, waarin is ingegaan op de eisen die worden gesteld aan de systemen die worden ingezet voor de monitoring van de inzet van de Structuurfondsen. De Europese Commissie heeft haar eigen systeem gepresenteerd. Daarnaast is aangegeven aan welke eisen en wensen de systemen in de Lidstaten moeten voldoen, inclusief de mogelijkheid tot uitwisseling van gegevens tussen de Lidstaten en de Europese Commissie. De Grensregio Vlaanderen-Nederland heeft voor het management van het programma in de periode 2000-2006 een eigen systeem ontwikkeld. Deze applicatie voldoet in beginsel aan de eisen die worden gesteld aan de monitoring van programma’s in de periode 2007-2013. Het programma verwerkt onder meer programma gerelateerde gegevens, projectgegevens, voortgang van projecten en betalingen. Het elektronische monitoringsysteem genereert zowel inhoudelijke als financiële gegevens op programma- en op projectniveau. In de database worden alle projecten geregistreerd en het systeem biedt op deze wijze zowel de mogelijkheid van bewaking als van besturing van het programma. De database levert informatie over de volgende themagebieden: • gegevens over de status-quo van het programma; • programmavolume, volume van de afzonderlijke prioriteiten; • informatie over de inzet van middelen en evt. over middelen die zijn komen te vervallen; • informatie over de afzonderlijke projecten (inhouden, dragers, projectvolumes, enz.); • gegevens over de status-quo van de projectontwikkeling (goedkeuring, uitbetalingsaanvragen en inzet van middelen, uitgevoerde toetsingsstappen bij het opvragen van middelen, evt. vervallen middelen); • informatie over de indicatoren. Het Gemeenschappelijk Secretariaat is verantwoordelijk voor de evaluatie en de verzameling van de gegevens die het gehele programmagebied betreffen, alsmede voor de toezending van deze gegevens aan de Commissie. De beheersautoriteit wijst alle bij het programma betrokken partners hun desbetreffende rechten toe; zo hebben alle partners toegang tot het systeem. De compatibiliteit van het monitoringsysteem met het systeem van de Commissie voor elektronische gegevensuitwisseling (SFC 2007) wordt gewaarborgd. Gedetailleerde informatie over de met de financiële afwikkeling verbonden controles en het monitoringsysteem zijn opgenomen in de beschrijving van de beheersen controlesystemen. 5.3.2

Evaluatie

De Europese Commissie wil gedurende de programmaperiode inzicht hebben in de kwaliteit, de doeltreffendheid en de samenhang van de bijstandsverlening vanuit het EFRO. Om dit inzicht te verkrijgen is in de Verordening vastgelegd dat alle operationele programma’s geëvalueerd moeten worden. Naast het verkrijgen van het noodzakelijke inzicht is het doel van deze evaluaties om de uitvoering van de operationele programma’s te verbeteren. In de Verordening is bepaald dat voor ieder programma voor en na de programmeringperiode een evaluatie moet worden uitgevoerd door een onafhankelijke beoordelaar. De evaluatie voorafgaand aan de programmeringperiode is gericht op het bereiken van een optimale toewijzing van de beschikbare middelen voor het programma en op het verbeteren van de kwaliteit van de programmering. Aangezien de uitvoering van de ex ante evaluatie gelijk loopt met de ontwikkeling van het programma zijn een groot aantal aanbevelingen die de evaluator heeft gemaakt ten behoeve van het OP INTERREG IVA Vlaanderen-Nederland reeds verwerkt in het voorliggende programma. Het rapport van de ex ante evaluator (bijlage) bevat een overzicht van de totstandkoming van de ex ante evaluatie en de aanpassingen die mede op aangeven van de evaluator in het OP zijn verwerkt. Daarnaast is door een onafhankelijke organisatie een strategische milieubeoordeling van het OP opgesteld.

100

Gedurende de uitvoering van het programma kan het verrichten van evaluaties een belangrijke functie hebben voor het toezicht op het programma. Bijvoorbeeld wanneer blijkt dat aanzienlijk wordt afgeweken van de oorspronkelijke doelstellingen of wanneer voorstellen voor de herziening van het programma worden voorbereid. Om de realisatie van de doelstellingen te bewaken wordt de voortgang van het programma gevolgd. Jaarlijks wordt een rapportage opgesteld over de inhoudelijke en financiële voorgang van de doelstellingen. Indien de doelstellingen niet jaarlijks kunnen worden gemeten, wordt een bijzondere inspanning geleverd in die richting bij de compilatie van de jaarlijkse rapporten die aan de Commissie voorgelegd worden, met ingang van het Jaarverslag voor 2007 in juni 2008 (zie bijlage XVIII van verordening 1828/2006). Indien blijkt dat de resultaten, mede ten opzichte van de streefwaarden van de indicatoren, substantieel afwijken kan dat aanleiding zijn voor een tussentijdse evaluatie om de oorzaken te achterhalen en waar mogelijk aanpassingen door te voeren. Het is dus de bedoeling om het programma niet alleen aan het einde van de looptijd te evalueren, maar ook tussentijds. De frequentie is afhankelijk van de geconstateerde voortgangen de mate waarin die afwijkt van de doelen. Bij een tussentijdse evaluatie medio 2010 zullen met name de vorderingen ten aanzien van de aangegane verbintenissen bij het begin van het programma centraal staan, maar kan ook aandacht worden besteed aan de integratie van de communautaire strategische richtsnoeren en het nationaal strategisch referentiekader. Bij de evaluaties wordt gebruik gemaakt van Workingpaper nummer 5 van de Europese Commissie. De evaluatie achteraf wordt opgesteld door de Europese Commissie samen met de Lidstaat. In deze evaluatie gaat de aandacht uit naar de mate waarin de EFRO middelen zijn besteed, de doeltreffendheid en de efficiëntie van de programmering van de inzet van de middelen, de sociaal-economische impact en de impact op de prioriteiten van de Europese Gemeenschap. Op basis van de verzamelde informatie worden vervolgens conclusies getrokken voor het beleid inzake economische, sociale en territoriale cohesie. Tevens zullen de factoren verantwoordelijk voor ‘best’ en ‘worst’ practices worden geïdentificeerd. De resultaten van deze evaluatie moeten uiterlijk op 31 december 2015 gereed zijn. 5.4

Uitvoeringsprocedures

5.4.1

Procedures

Ten behoeve van een transparante en effectieve uitvoering van het OP worden meerdere procedures vastgelegd. Daarin worden de taken en verantwoordelijkheden van de verschillende autoriteiten en organen zoals beschreven in de vorige paragraaf uitgewerkt, alsmede die van de Lidstaat en de Europese Commissie. De procedures worden gedetailleerd beschreven in het Handboek Administratieve Organisatie dat voor de start van het OP wordt opgesteld. Dit Handboek wordt toegezonden aan de Europese Commissie. De procedures geven invulling aan de bepalingen zoals opgenomen in de Kaderverordening en de Uitvoeringsverordening. Het gaat om de volgende soorten procedures; • Procedures ten aanzien van uitgaven; • Procedures ten aanzien van rapportage; • Procedures ten aanzien van controle. De tenuitvoerlegging van de procedures wordt ondersteund met behulp van diverse instrumenten ten behoeve van de transparantie en controleerbaarheid van de uitvoering van het OP. Op de eerste plaats het toetsingskader, waarin de selectiecriteria en voorwaarden worden vastgelegd die van kracht zijn op subsidieaanvragen. In dit toetsingskader worden de regels ten aanzien van de subsidiabiliteit van kosten geïntegreerd. Zoals beschreven in de vorige paragraaf wordt voorts een geautomatiseerd monitoringsysteem ingezet waarin de gegevens van het programma en de projecten worden bewaard.

101

Daarnaast wordt gewerkt met een geautomatiseerd financieel systeem waarin de financiële stromen binnen het OP worden beheerd. 5.4.2. Verificaties Overeenkomstig de Verordening 1083/2006 art 60 zorgt de beheersautoriteit met in achtneming van de regels van de functiescheiding voor de te verrichten verificaties met betrekking tot de administratieve, financiële, technische en materiële aspecten van de concrete acties. Hierbij worden de regels van art 13 van Verordening 1083/2006 volledig nageleefd. In de praktijk zal dus de eerste lijnscontrole gebeuren door de financiële cel van het gemeenschappelijk secretariaat. Waar nodig zal een extern auditbureau ingeschakeld worden. 5.4.3

Betalingen

Een specifiek aandachtspunt betreft de betaalstromen die uiteindelijk naar de eindbegunstigden lopen. Op basis van afspraken op het niveau van de Lidstaten geldt als uitgangspunt dat de Certificeringsautoriteit betalingen van EFRO-middelen door de Europese Commissie in ontvangst neemt. Dit geschiedt op basis van betaalaanvragen, die door de Certificeringsautoriteit worden gecertificeerd. Betalingen door de Europese Commissie bestemd voor het OP INTERREG IVA Vlaanderen-Nederland worden door de Certificeringsautoriteit doorbetaald aan eindbegunstigden binnen het OP. 5.5

Promotie en publiciteit Artikel 69 VERORDENING (EG) Nr. 1083/2006 VAN DE RAAD

De Beheersautoriteit heeft de verantwoordelijkheid om invulling te geven aan de eisen die de Europese Commissie in haar Kaderverordening en Uitvoeringsverordening stelt op het gebied van promotie en publiciteit. Doelstelling is informatieverstrekking om doelgroepen bekend te maken met het OP en draagvlak te genereren alsmede een groter publiek bewustzijn te creëren van de activiteiten binnen het OP en de bijdrage van de Europese Unie. De taken op het gebied van promotie en publiciteit worden uitgevoerd door het Gemeenschappelijk secretariaat.. Het Gemeenschappelijk secretariaat zorgt voor de start van het OP voor het opstellen van een communicatieplan, waarin de doelstellingen en activiteiten worden vastgelegd. Dit communicatieplan wordt toegezonden aan de Europese Commissie. Het communicatieplan volgt de bepalingen zoals vastgelegd in de Kader- en Uitvoeringsverordening en zal de volgende onderdelen bevatten: • Beschrijving van de doelstellingen en de doelgroepen; • Beschrijving van de communicatiestrategie en de actielijnen die daaronder worden voorzien; • Het budget dat wordt voorzien voor promotie en publiciteit (te financieren vanuit Technische Bijstand); • Taken en verantwoordelijkheden; • Wijze van evaluatie van de actielijnen op het gebied van promotie en publiciteit. 5.6

Partnerschap

Zowel de voorbereiding als uitvoering van het OP INTERREG IVA Vlaanderen-Nederland geschiedt nadrukkelijk in samenwerking met een groot aantal relevante partnerorganisaties. In het navolgende zijn de belangrijkste actielijnen genoemd, die invulling geven aan het partnerschap principe binnen het OP INTERREG IVA Vlaanderen-Nederland. •

Begeleidingscommissie: de totstandkoming van het OP is gestuurd en begeleid door een ambtelijke en bestuurlijke begeleidingscommissie, waarin meerdere organisaties zitting hadden.

102

•

•

Consultatie: tijdens de programmeringfase heeft een uitgebreide consultatie plaats gehad. Tijdens de consultatie is een groot aantal partnerorganisaties expliciet gevraagd naar hun ideeën voor het OP. De verslagen van de consultaties zijn een belangrijke bron geweest bij het opstellen van het OP. Comité van Toezicht: het Comité van Toezicht verricht essentiële taken binnen de uitvoering van het OP. De samenstelling van het Comité weerspiegelt het principe van partnerschap. Het Comité van Toezicht bestaat uit vertegenwoordigers van verscheidene partner-organisaties in de Grensregio Vlaanderen-Nederland. De samenstelling is toegelicht in paragraaf 5.2. Communicatie: binnen de communicatiestrategie die wordt opgesteld ten behoeve van de uitvoering van het OP wordt nader invulling gegeven aan de wijze waarop de verschillende partnerorganisaties in de Grensregio Vlaanderen-Nederland via de verschillende communicatieactielijnen worden geïnformeerd en betrokken. Per doelgroep zullen passende actielijnen worden gedefinieerd.

103

Figuur: Organisatiestructuur uitvoering Programma Grensregio Vlaanderen/Nederland

EUROPESE COMMISSIE

LIDSTATEN

BEHEERSAUTORITEIT 0,5 fte

CERTIFICERINGSAUTORITEIT 2 FTE

AUDITAUTORITEIT

Comité van Toezicht GEMEENSCHAPPELIJK SECRETARIAAT Algemeen directeur 1 FTE

Quality officer (*) 1FTE

PR & Comm/IT 1 FTE

Onthaal/secr.& archief 1 Fte

Financiële cel 3 FTE

Werving en Begeleiding Projectmanagers vanuit provincie : 8 PM (gedeeltelijk ingezet in contactpunt Gent)

STUURGROEP

104

Bijlagen

105

Bijlage 1

Indicatoren

Prestatie- en resultaatindicatoren Voor elke prioriteit wordt een beperkt aantal prestatie- en resultaatindicatoren geformuleerd. Deze indicatoren meten het directe effect/resultaat van het programma. Impactindicatoren zijn niet gedefinieerd. De twee verschillende soorten indicatoren worden hieronder gedefinieerd;: Prestatie-indicatoren representeren het product van de activiteiten van het programma, de prestatie wordt gezien als alles dat door het uitgeven van de fondsen bereikt is. Het benoemen van de prestatie-indicatoren is een directe vertaling van de actielijnen uit het OP in concrete te ondernemen acties. Resultaatindicatoren geven de directe voordelen weer van het programma voor de directe eindbegunstigden. De resultaatsindicatoren moeten als het ware de voordelen weergeven van de prestaties Als voorbeeld: Prestaties: aantal georganiseerde opleidingscursussen Bijhorend resultaat: Aantal deelnemers aan opleidingscursussen Bijhorende impact : aantal deelnemers die een diploma behaald hebben

106

Prioriteit 1: Economie Prestatie-indicator

Meeteenheid

Streefwaarde

Toelichting

Aantal R&D projecten

Absoluut aantal

12

Inschatting

Absoluut aantal

60

Ongeveer 50% van EFRO budget leidt tot samenwerkingsverbanden Gemiddelde EFRO bijdrage per samenwerkingsverband: € 350.000-375.000

Absoluut aantal

11

Ongeveer 10% van het EFRO budget wordt besteed aan deze projecten Gemiddelde EFRO bijdrage per project € 400.000

Absoluut aantal

9

Inschatting

Absoluut aantal

4

Inschatting

Absoluut aantal

20

Inschatting , mede op realisatie INTERREG III en nadruk die hiervoor wordt gevaagd door partners.

Aantal projecten gericht op ontwikkeling van nieuwe producten en innovaties Aantal grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden en clusters tussen bedrijven binnen prioritaire sectoren en kennisinstellingen

48

Alle samenwerkingsverbanden, netwerken en clusters tussen kennisinstellingen-bedrijfsleven en bedrijfslevenbedrijfsleven binnen prioritaire sectoren

Aantal gezamenlijk ontwikkelde toeristische projecten Aantal toeristisch-recreatieve producten of voorzieningen dat gezamenlijk wordt gerealiseerd

Aantal ICT projecten Aantal projecten die grensoverschrijdend het gebruik van ICT of ICT-netwerken bevordert of toelaat

Aantal grensoverschrijdende mobiliteitsprojecten Aantal projecten dat bijdraagt aan het verbeteren van de grensoverschrijdende mobiliteit

Aantal hectare gecreëerd of herwaardeerd bedrijventerrein

48

Inschatting is gemaakt op bais van ervaring uit het verleden door een werkgroep bestaande uit vertegenwoordigers van deelsecretariaten, beheersautoriteit, ex-ante evaluator en redacteur OP. 107

Resultaatindicator

Meeteenheid

Streefwaarde

Toelichting

Aantal gesteunde startende ondernemers • Waarvan high tech starters

Absoluut aantal

200 40

Ongeveer € 5.000.000 wordt ingezet voor ondersteuning van bedrijven Gemiddelde EFRO bijdrage per bedrijf: € 25.000

Zowel bedrijven jonger als drie jaar die deelnemen, als startende ondernemingen die voortkomen uit projecten

Aantal deelnemende bedrijven • Waarvan MKB/KMO

20% van bedrijven is high tech starter Absoluut aantal

2.000 1.800

Absoluut aantal

50

Miljoenen euro

€ 17.484.000

Absoluut aantal

15

Totaal aantal actief betrokken bedrijven in de projecten

Aantal deelnemende kennisinstellingen (faculteiten en onderzoekscentra)

directe

Doel is2000 deelnemende bedrijven. Dit doel lijkt realistisch op basis van realisatie van streefwaarde in huidige programma per 31-12-2006 5/6 deel van deelnemende bedrijven is MKB/KMO.

Aantal aan projecten actief deelnemende universiteiten, hogescholen en andere (semi)publieke kennisinstellingen

Volume uitgelokte private investeringen Bedrag van verwachte private bijdrage in totale kosten

Aantal gezamenlijk promotiecampagnes

ontwikkelde

Prioriteit 1: 11% private bijdrage Prioriteit 2: 10% Prioriteit 3: 7% Inschatting

Aantal grensoverschrijdende promotiecampagnes die in het kader van projecten opgezet zijn

108

Prioriteit 2: Leefmilieu Prestatie-indicator

Meeteenheid

Streefwaarde

Toelichting

Aantal ontwikkelingsactiviteiten op het gebied van duurzame energie

Absoluut aantal

4

Inschatting

Absoluut aantal

7

Inschatting

Aantal projecten rond waterbeheer

Absoluut aantal

5

Inschatting

Aantal projecten gericht op het grensoverschrijdend kwalitatief en kwantitatief waterbeheer Aantal kennisoverdrachtprojecten

Absoluut aantal

10

Inschatting

Resultaatindicator

Meeteenheid

Streefwaarde

Toelichting

Oppervlakte ontwikkeld of hersteld natuurgebied

Aantal ha

11

Absoluut aantal

100

Ongeveer 5% van het EFRO budget wordt besteed aan deze projecten Ervaring huidige programma: gemiddelde EFRO bijdrage per ha is ongeveer € 400.000 Aanname: 25 nieuwe samenwerkingsverbanden met gemiddeld vier organisaties

Aantal projecten en activiteiten gericht op toepassing duurzame energie of besparing energieverbruik

Aantal samenwerkingsprojecten dat bijdraagt aan verbetering van de milieutoestand (lucht, bodem, water, geluid) Aantal projecten gericht op verbetering van de milieusituatie

Aantal projecten waar kennisoverdracht plaatsvindt rond het duurzaam gebruik van natuurlijke grondstoffen (water, lucht, energie, afval, …)

Bruto aantal hectare natuurgebied dat gezamenlijk wordt gecreëerd of hersteld

Aantal organisaties dat aan samenwerkingsprojecten deelneemt Aantal organisaties dat deelneemt samenwerkingsverbanden en- projecten

in

nieuwe

109

Prioriteit 3: Mens Prestatie-indicator

Meeteenheid

Streefwaarde

Toelichting

Aantal projecten gericht op verbetering leefbaarheid,

Absoluut aantal

8

Gemiddeld één per provincie

Absoluut aantal

4

Inschatting

Absoluut aantal

12

Inschatting, referentiegegevens uit het verleden zijn niet voorhanden.

Absoluut aantal

25

Ongeveer 10% van het EFRO budget wordt besteed aan deze projecten Gemiddelde EFRO bijdrage per project € 400.000 .

Resultaatindicator

Meeteenheid

Streefwaarde

Toelichting

Aantal ontwikkelde culturele producten

Absoluut aantal

8

Ongeveer 10% van het EFRO budget wordt besteed aan deze projecten Gemiddelde EFRO bijdrage per project € 400.000

Absoluut aantal

30.000

Ervaring huidige programma: gemiddeld 1.200 deelnemers per evenement (afgerond)

Absoluut aantal

200

Inschatting

Aantal project dat leefbaarheid versterkt; bijvoorbeeld gericht op voorzieningen, openbaar vervoer, bereikbaarheid, relatie stad-platteland

Aantal projecten gericht op verbetering veiligheid Aantal project die streven naar een verhoging van de veiligheid of van het veiligheidsgevoel in de Grensregio

Aantal projecten gericht op vernieuwing in de zorg Aantal projecten gericht op vernieuwing grensoverschrijdende gezondheidszorg

in

de

Aantal culturele projecten Aantal culturele projecten die in het kader van het programma opgezet worden

Aantal culturele producten of voorzieningen dat wordt gerealiseerd

Aantal deelnemers aan sociaal-culturele evenementen Aantal personen dat deelneemt evenementen of activiteiten

aan

sociaal-culturele

Aantal organisaties dat aan samenwerkingsprojecten deelneemt Aantal organisaties dat deelneemt samenwerkingsverbanden en- projecten

in

nieuwe

110

Prioriteit 4: Technische Bijstand Prestatie-indicator

Meeteenheid

Streefwaarde

Toelichting

Aantal promotie en publiciteit activiteiten

Absoluut aantal

25

Inschatting

Absoluut aantal

9

Gemiddeld per jaar één onderzoek, studie of evaluatie over de voortgang van het gehele programma (2007 t/m 2015)

Resultaatindicator

Meeteenheid

Streefwaarde

Toelichting

Aantal gecreëerde arbeidsplaatsen voor uitvoering en beheer programma (in fte)

Absoluut aantal

Aantal activiteiten gericht op promotie en publiciteit van het INTERREG IV programma

Aantal onderzoeken, studies en evaluaties Aantal onderzoeken, studies, evaluaties, etc. dat op (deel)programmaniveau wordt uitgevoerd ten behoeve van een efficiënte uitvoering van het programma

Cijfers huidige programma:

Het bruto aantal gecreëerde arbeidsplaatsen dat belast is met de uitvoering en het beheer van het INTERREG IV programma 2007-2013

Aantal goedgekeurde projecten Aantal projecten dat door de Stuurgroep wordt goedgekeurd en positieve beschikking ontvangt

Absoluut aantal

100

Ervaring huidige programma: gemiddelde EFRO omvang: € 720.000 Verwachting nieuwe programma: gemiddelde EFRO omvang: € 900.000

111

Output en resultaatindicatoren horizontale thema’s (prioriteit 1, 2 en 3) Prestatie-indicator

Meeteenheid

Streefwaarde

Toelichting

Aantal projecten die positief scoren op het gelijke kansen principe

Absoluut aantal

10

Inschatting

Absoluut aantal

70

Aanname: 70% van het aantal goedgekeurde projecten is expliciet gericht op een van de duurzaamheidsaspecten.

Aantal projecten specifiek gericht op vrouwen, maar ook op achterstandsgroepen of andere kwetsbare groepen

Aantal duurzaamheidsprojecten Aantal projecten gericht op minimaal een van onderstaande duurzaamheidsaspecten: • Economische duurzaamheid: o Verbetering bereikbaarheid economische centra o Creatie duurzame arbeidsplaatsen o Toepassing milieuvriendelijke technologieën en innovaties o Intensief en/of multifunctioneel ruimtegebruik o Beperking vervoerstromen • Ecologische duurzaamheid o Verbetering milieusituatie (kwaliteit bodem, water en landschap) o Herstel of handhaving natuurgebieden en landschapselementen o Besparing gebruik water en energie o Verbetering beeldkwaliteit (landschap) Bewustwording milieuvriendelijk gedrag • Sociale duurzaamheid o Verhogen arbeidsparticipatie o Opleiding, scholing en verbetering ontwikkelingsmogelijkheden o Sociale veiligheid o Verbeteren sociale participatie en betrokkenheid

112

Resultaatindicator

Meeteenheid

Streefwaarde

Toelichting

Aantal bruto gecreëerde arbeidsplaatsen (in fte) • Waarvan vrouwen

Aantal fte

118 59

Ervaring huidige programma: ongeveer € 800.000 EFRObijdrage leidt tot één FTE 50% van nieuwe werkgelegenheid voor vrouwen

Het bruto aantal duurzaam gecreëerde arbeidsplaatsen (fte’s) dat direct (bedrijfsgerichte maatregelen) of indirect (voorwaardenscheppende maatregelen) ontstaat als gevolg van projecten die door het programma worden medegefinancierd

113

Programma-indicatoren Voorstel om de core-indicatoren die de Europese Commissie heeft vastgesteld als programma-indicatoren te gebruiken, in plaats van de optelsom van indicatoren en streefwaarden binnen de vier prioriteiten. Prestatie-indicator

Meeteenheid

Streefwaarde

Toelichting

Aantal projecten die aan twee van de volgende criteria voldoen: • Gezamenlijke ontwikkeling; • Gezamenlijke implementatie; • Gezamenlijk personeel; • Gezamenlijke financiering. Aantal projecten die aan drie van de volgende criteria voldoen: • Gezamenlijke ontwikkeling; • Gezamenlijke implementatie; • Gezamenlijk personeel; • Gezamenlijke financiering. Aantal projecten die aan vier van de volgende criteria voldoen: • Gezamenlijke ontwikkeling; • Gezamenlijke implementatie; • Gezamenlijk personeel; • Gezamenlijke financiering. Aantal projecten die de ontwikkeling van grensoverschrijdende handel bevorderen Aantal projecten die het gezamenlijk gebruik van infrastructuur stimuleren Aantal projecten die samenwerking stimuleren op het vlak van openbare diensten Aantal projecten die isolement verminderen door verbeterde toegang tot transport, ICT-netwerken en diensten Aantal projecten die de gezamenlijke bescherming en beheer van leefmilieu stimuleren

Absoluut aantal

95

Ervaring huidige programma en inschatting van totaal aantal projecten.

Absoluut aantal

50


Absoluut aantal

25


Absoluut aantal

10

Inschatting

Absoluut aantal

15

Inschatting

Absoluut aantal

5

Inschatting

Absoluut aantal

15

Inschatting

Absoluut aantal

7

Inschatting

114

Resultaatindicator

Meeteenheid

Streefwaarde

Toelichting

Aantal mensen die aan gezamenlijke vorming of training meedoen Aantal mensen die aan de andere kant van de grens gaan werken ten gevolge van een INTERREG IV project

Absoluut aantal

675-725

Aantal fte

80-90

Ongeveer 5% van het EFRO-budget programma wordt aan training besteed. Ervaring huidige programma.

van

het

huidige

115

Bijlage 2

Relatie andere Europese programma’s

Plattelandsontwikkelingsprogramma Nederland 2007-2013 (POP2) Naast de Structuurfondsen komt de EC ook met een nieuw plattelandsontwikkelingsbeleid voor de periode 2007-2013 en een bijbehorend Plattelandsontwikkelingsfonds ter financiering van dat beleid. In tegenstelling tot de huidige periode, waarin diverse plattelandsontwikkelingsprogramma’s gefinancierd worden uit verschillende fondsen, komt er na 2006 één fonds voor één programma gericht op plattelandsontwikkeling. Dit geld komt beschikbaar uit het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO). De Europese Commissie stelt een communautaire strategische koers vast met strategische prioriteiten. Elke lidstaat moet op basis van deze strategische richtsnoeren zijn nationaal strategisch plan opstellen dat het referentiekader vormt voor de opstelling van de nationale of regionale programma’s voor plattelandsontwikkeling. De Commissie heeft in totaal zes richtsnoeren voor plattelandsontwikkeling geformuleerd. Eén per zogeheten as uit de plattelandsverordening en twee algemene richtsnoeren. De zes strategische richtsnoeren luiden: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Verbetering van de concurrentiekracht van de landen de bosbouwsector; Verbetering van het milieu en het platteland; Verbetering van de kwaliteit van het bestaan op het platteland en bevordering van diversificatie; Ontwikkeling van de plaatselijke capaciteit voor werkgelegenheid en diversificatie; Omzetting van prioriteiten in programma's; Complementariteit van de communautaire instrumenten.

In de nieuwe verordening van de Europese Commissie staan de kaders voor het nieuwe Europese plattelandsbeleid. In de nieuwe verordening is sprake van vier doelstellingen. Voor iedere doelstelling zijn zogenaamde ‘assen’ geformuleerd, waarbinnen Europa een aantal maatregelen voorstelt. De vier assen in het nieuwe beleid met de maatregelen die Nederland voorziet, zijn: As 1: Versterking concurrentiekracht agrarische sector; • Gebruik maken van adviesdiensten en kennisverspreiding; • Bedrijfsmodernisering; • Verbeteren infrastructuur voor de landbouw en om schade ten gevolge van natuurrampen te herstellen of te voorkomen; • Ondersteunen boeren die meedoen aan voedselkwaliteitsprogramma’s; • Ondersteunen landbouwers bij het voldoen aan communautaire normen op het gebied van milieubescherming; • Ondersteunen van samenwerking in de keten bij innovatie; • Ondersteunen producentengroeperingen (informatie- en promotie activiteiten). As 2: Versterking milieu en landschap/platteland door ondersteuning van ‘land management; • Betalingen aan boeren in andere gebieden met natuurlijke handicaps (probleemgebieden); • Agro-milieumaatregelen; • Betalingen in het kader van Natura 2000; • Ondersteuning van niet productieve investeringen: (agro)milieudoelen en verhogen natuurwaarde. As 3: Versterking leefbaarheid in plattelandsgebieden en promotie van diversificatie; • Diversificatie naar niet-agrarische activiteiten; • Bevorderen toeristische activiteiten (agro-toerisme); • Basisvoorzieningen voor de economie en de plattelandsbevolking; • Dorpsvernieuwing en -ontwikkeling;

116

•

Instandhouding en opwaardering landelijk erfgoed.

As 4: LEADER • Implementatie LEADER aanpak (lokale ontwikkeling). Nederland ontvangt in de nieuwe periode in totaal ongeveer € 480 miljoen uit het POP2, hetgeen vergelijkbaar is met de huidige programmaperiode. Het Ministerie van LNV heeft een verdeling van 30%30%-30%-10% van de beschikbare middelen over de vier prioriteiten voorgesteld. Relatie met het OP Doelstelling INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Het nieuwe POP2 is gericht op plattelandsontwikkeling en richt zich sterk op de agrarische sector (prioriteit 1 en 2). De primaire sector is wel een doelgroep van het POP2, maar geen doelgroep van het Doelstelling INTERREG IV programma. Alleen prioriteit 3 en 4 is gericht op leefbaarheid van plattelandskernen en heeft een wat meer ‘publiek’ karakter. Leefbaarheid is ook een onderdeel van maatregel 3.1 van het Doelstelling INTERREG IV programma. Dit is een inhoudelijke overlap tussen POP2 en voorliggend programma.

Programma voor Plattelandsontwikkeling Vlaanderen 2007-2013 Ook het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse Regering heeft op basis van de vier ‘assen’ die de Europese Commissie heeft geformuleerd haar strategische doelstellingen aangegeven. Deze worden onderstaand per ontwikkelingsas nader beschreven. As 1: Verbetering van het concurrentievermogen van de landen bosbouwsector; 1. Versterking van de concurrentiekracht van de Vlaamse land-, tuin- en bosbouwsector door te investeren in innovatie, kennis, ketenbeheer, structuurverbetering, kwaliteit en te voldoen aan normen. 2. Aanmoediging van de vestiging van jonge, goed opgeleide landbouwers, om de continuïteit van de sector te waarborgen en innovatie en competitiviteit te stimuleren. 3. Stimulering van duurzame investeringen in de agro-voedingssector. 4. Stimulering van verhoogde kwaliteit, zodat de mogelijkheid ontstaat zich te differentiëren van producten met een basiskwaliteit. As 2: Verbetering van het milieu van het platteland; 1. Realisatie van groene en blauwe diensten. 2. Stimulering van landbouwers die een bijdrage realiseren aan de doelstellingen in het kader van de uitvoering van de Kaderrichtlijn Water en aan de instandhoudingsdoelstellingen van de speciale beschermingszones (onderdeel van Natura 2000). 3. Stimulering van duurzaam gebruik en uitbreiding van het bosoppervlak. 4. Stimulering van de biologische landbouw en innoverende kennisdoorstroming uit de biologische landbouw naar de gangbare landbouw. As 3: De leefkwaliteit op het platteland en diversificatie van de plattelandseconomie 1. Diversificatie van landbouwactiviteiten naar niet-agrarische activiteiten, ter verhoging van de leefbaarheid van de landbouw. 2. Instandhouding en opwaardering van het landelijk erfgoed. 3. Aandacht voor kwaliteitsvolle vestigingslocaties, ondernemerschap op het platteland en een ruimtelijk-economisch perspectief, conform de principes en doelstellingen van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen.

117

4. Het opzetten van basisvoorzieningen voor de economie en de plattelandsbevolking, met inbegrip van culturele en vrijetijdsactiviteiten. 5. Opleiding en voorlichting. 6. Inzet van instrumenten en acties gedefinieerd in het decreet natuurbehoud om een bijdrage te realiseren aan de instandhoudingsdoelstellingen van de speciale beschermingszones. As 4: LEADER 1. Uitwerking en uitvoering van lokale ontwikkelingsstrategieën ter versterking van de territoriale verbondenheid en stimulering van de plattelandseconomie. Vlaanderen ontvangt in de periode 2007-2013 bijna € 225 miljoen aan ELFPO-middelen vanuit Brussel. Dit is aanmerkelijk minder dan het bedrag dat in de periode 2000-2006 ter beschikking stond. Het beschikbare budget wordt volgens de verdeelsleutel 60%-25%-8%-5% verdeeld over de vier assen. Het restantbedrag (2%) is gereserveerd voor Technische Bijstand. Relatie met het OP Doelstelling INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Het Programma voor Plattelandsontwikkeling voor Vlaanderen 2007-2013 is gericht op de ontwikkeling van het platteland en richt zich sterk op de agrarische sector zelf (prioriteit 1 en 2). De primaire sector vormt geen prioritaire doelgroep binnen het Doelstelling INTERREG IV programma. Alleen de prioriteiten 3 en 4 die gericht zijn op de vergroting van de leefkwaliteit op het platteland en de diversificatie van de plattelandseconomie hebben een wat meer ‘publiek’ karakter. Leefbaarheid is ook een onderdeel van maatregel 3.1 van het Doelstelling INTERREG IV programma. Op dit thema bestaat daarmee een inhoudelijke overlap tussen het Programma voor Plattelandsontwikkeling voor Vlaanderen 2007-2013 en voorliggend programma.

Doelstelling 2 programma Zuid-Nederland 2007-2013 (EFRO) Het nieuwe Doelstelling 2 programma zich op het vergroten van de regionale concurrentiekracht en de werkgelegenheid. De Doelstelling wordt gefinancierd uit zowel het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) als het Europees Sociaal Fonds (ESF). Vanuit het ESF worden alleen opleidingen voor werkenden en werkzoekenden gefinancierd. Doelstelling 2 EFRO richt zich daarentegen op ontwikkeling van regio’s door middel van steun voor infrastructurele en bedrijfsgerichte activiteiten. De kaders voor de inzet van de Doelstelling 2 middelen zijn met name vastgelegd in het Nationaal Strategisch Referentiekader, het NSR. Dit document is opgesteld door het Rijk, in het bijzonder de ministeries van EZ, BZK en SZW, en wordt naar verwachting binnenkort definitief vastgesteld (de laatste conceptversie dateert van 21 maart 2006). In lijn met de Europese richtsnoeren is duidelijk dat de toekomstige Doelstelling 2 middelen met name moeten worden ingezet op het bevorderen van innovatie. Het is in dat opzicht niet verrassend dat met name de stedelijke gebieden veel aandacht krijgen. De mogelijkheden voor het platteland zijn nog niet geheel duidelijk, maar in ieder geval vooral gekoppeld aan de doelstelling van economische stimulering. Daarbij geldt dat ook duurzaamheid, in lijn met het Göteborg akkoord, een belangrijk thema is. Conform het huidige voorstel worden de middelen niet meer aan specifieke regio’s toegewezen (zoals de huidige Doelstelling 2), maar valt geheel Nederland onder Doelstelling 2. Wat betreft het gedeelte EFRO zal daartoe per landsdeel een programma moeten worden opgesteld. Voor Zuid-Nederland komt er ook in de nieuwe periode derhalve een programma voor de drie zuidelijke provincies. In vergelijking met het huidige programma zal een aantal zaken veranderen. De strikte gebiedsafbakening zoals die nu gehanteerd wordt, verdwijnt. In principe komt er geen ‘geografische’ beperking voor projecten. Daarnaast zal de stedelijke problematiek (o.a. Brabantstad) een belangrijke

118

prioriteit gaan vormen in het nieuwe programma. Tevens zal in organisatorische zin een splitsing worden aangebracht in Zuidoost-Nederland en Zuidwest-Nederland, analoog aan de onderscheiden kerngebieden in de economische beleidsnota Pieken in de Delta. In 2005 is een position paper geschreven voor Zuid-Nederland (“Via Noord-Brabant naar Lissabon”) waarin reeds een aantal inhoudelijke en strategische keuzes zijn gemaakt die een belangrijke basis vormen voor het toekomstige programma. De voorgestelde prioriteiten met het betreffende budget zijn: Prioriteit 1. Kenniseconomie, ondernemerschap en innovatie 2. Attractieve regio’s 3. Stedelijke dimensie

Beschikbare EFRO-middelen € 82.100.000,€ 40.023.000,€ 35.509.000,-

Conform de nadruk die het Nationaal Strategisch Referentiekader (NSR) legt op het thema kenniseconomie, wil Zuid-Nederland de helft van het budget besteden aan prioriteit 1. Dit budget geldt voor het gehele oppervlak van de drie zuidelijke provincies. Voor prioriteit 1 en 2 is geen selectie gemaakt van specifieke voorgeselecteerde gebieden, zoals in de huidige periode. Het budget van prioriteit 3 (stedelijke dimensie) zal alleen beschikbaar zijn voor de GSB-steden (Brabantstad, Tripool en Venlo). Prioriteit 1 staat in het kader van het traject Kennis, Kunde, Kassa. Hierbij gaat het om de versterking van de innovativiteit in de regio en de positie als toptechnologische regio. De volgende operationele doelen worden in het conceptprogramma genoemd: • Intensiveren van de R&D-capaciteit in de regio, zowel via het stimuleren van private, maar met name via het stimuleren van publieke investeringen; • Het sneller en efficiënter laten verlopen van het traject van kennis naar kunde en kassa; • Het versterken van het open innovatiesysteem; • Versterken van de ondernemerskracht en -mentaliteit. Prioriteit 2 is gericht op de versterking van het vestigingsklimaat van Zuid-Nederland op die onderdelen waar dat aansluit op de strategische lijnen uit de regionale innovatieagenda’s. Aspecten van het vestigingsklimaat waar deze prioriteit zich op richt, zijn: bereikbaarheid van personen en goederen, de kwaliteit van bedrijfshuisvesting, de kwaliteit van het woon- en leefklimaat en de externe veiligheid. De operationele doelen van deze prioriteit zijn: • Verhogen van de kwaliteit van werklocaties die van belang zijn voor de regionale innovatiestrategieën; • Verhogen van de omgevingskwaliteit van het woon- en leefklimaat, wanneer dit substantieel bijdraagt aan het vestigingsklimaat; • Verhogen van de milieukwaliteit en de externe veiligheid, in het bijzonder met betrekking tot vervoer van gevaarlijke stoffen over water en spoor en de luchtkwaliteit bij bevolkingsconcentraties; • Verbeteren bereikbaarheid van regio’s en steden door (de behoefte aan) transport af te laten nemen en ontwikkeling en toepassing van innovatieve concepten die de effectiviteit van het bestaande systeem vergroten; • Het versterken van stedelijke topmilieus buiten de GSB-steden ten behoeve van het creëren voor broedplaatsen en ondernemingsomstandigheden voor de creatieve industrie; • Versterken imago van Zuid-Nederland als vestigingslocatie. Prioriteit 3 heeft tot doel het realiseren van een veilige en aantrekkelijke woon- en werkomgeving voor alle bewoners van de steden in Zuid-Nederland. Aandacht wordt besteed aan het realiseren van werkgelegenheid voor de stedelijke bevolking. De operationele doelen zijn: • Stimuleren stads- en wijkeconomie; • Kwaliteitsimpuls bestaande werklocaties;

119

• • • •

Stimuleren leefbaarheid, participatie en sociale cohesie; Transformatie van binnenstedelijke gebieden; Verbeteren attractiviteit openbare ruimte, inclusief openbaar groen en verbeteren van de veiligheid in openbare ruimte; Creëren van topmilieus.

Relatie met het OP Doelstelling INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Inhoudelijk bestaan veel overeenkomsten tussen beide programma’s. Beide programma’s zetten sterk in op kenniseconomie en innovatie, aansluitend bij de Lissabon-agenda. De grensoverschrijdende dimensie van voorliggend programma is vanzelfsprekend een extra dimensie aan dit thema. Andere overeenkomende thema’s zijn o.a. bedrijfsomgeving, stedelijke economie en toerisme. Doelstelling 2 programma Vlaanderen 2007-2013 (EFRO) (ondervoorbehoud van goedkeuring door Vlaamse regering) Hoofddoelstelling van het Vlaamse Doelstelling 2 programma is het bevorderen van de verdere ontwikkeling van Vlaanderen tot één van de meest competitieve regio’s, resulterend in een duurzame economische groei, de creatie van meer en betere tewerkstelling en de bescherming en verbetering van het leefmilieu. Deze hoofddoelstelling vloeit voort uit de nadruk die de EU legt op kennis en innovatie (Lissabon) en duurzaamheid (Göteborg). Met het Pact van Vilvoorde van november 2001 en het regeerakkoord 20042009 is de Europese strategie doorvertaald naar het Vlaams beleid. Daarmee hebben de Vlaamse regering en de sociale partners zich geconformeerd aan de doelstelling om van Europa tegen 2010 de meest competitieve en dynamische kenniseconomie ter wereld te maken. Het Nationaal Strategisch Referentiekader België, sectie Vlaanderen, sluit aan bij deze algemene strategie en beschrijft hoe het ESF en EFRO ingezet gaan worden met het oog op deze ontwikkelingsdoelstelling. In tegenstelling tot vier Vlaamse Doelstelling 2 programma’s in de periode 2000-2006, wordt in de periode 2007-2013 heel Vlaanderen aangemerkt als Doelstelling 2 regio. Voor het EFRO-deel van het programma is één programma voor heel Vlaanderen opgesteld. Bij de invulling van de prioriteiten en de selectie van mogelijke acties zal rekening worden gehouden met regiospecifieke kenmerken. Op die wijze kan worden bijgedragen aan het verminderen of wegwerken van interregionale verschillen. Daarnaast is voor het ESF-deel een afzonderlijk programma opgesteld (zie de volgende paragraaf). In het NSRV zijn vier prioriteiten vastgelegd waarop het EFRO-deel van het Vlaamse cohesiebeleid zich in de periode 2007-2013 op richt. Deze prioriteiten zijn integraal overgenomen in het Doelstelling 2 programma Vlaanderen 2007-2013 EFRO. Zie hieronder voor een overzicht van de prioriteiten met het beschikbare EFRO-budget. Prioriteit 1. 2. 3. 4.

Kenniseconomie en innovatie Ondernemerschap Ruimtelijk-economische omgevingsfactoren Stedelijke ontwikkeling

Beschikbaar EFRO-budget € 48.227.098,€ 48.227.098,€ 48.227.098,€ 48.227.098,-

Inclusief Technische Bijstand bedraagt het beschikbare EFRO-budget voor het Doelstelling 2 programma bijna € 201 miljoen euro. De Vlaamse regering hecht daarmee aan alle vier de prioriteiten financieel gezien evenveel belang. Prioriteit 1 is gericht op investeren in kennis en innovatie in de meest brede zin, met als doel de Vlaamse kenniseconomie verder uit te bouwen en aldus duurzame groei en nieuwe werkgelegenheid te realiseren.

120

De strategische doelstelling van deze prioriteit is het stimuleren van kennistransfer en de valorisatie van kennis in economische activiteiten en maatschappelijke toepassingen. Deze strategische doelstelling is vertaald in zes operationele doelstellingen: • Sensibilisering; • Begeleiding; • Samenwerking; • Internationalisering; • Vernieuwende voorbeelden van kennisvalorisatie; • Innovatie van de plattelandseconomie. De invulling van deze operationele doelstellingen vindt plaats langs vier strategische invalshoeken, te weten ‘creativiteit als motor’, ‘horizontale geïntegreerde aanpak’, ‘betrekken van profit én non-profit’ en ten slotte ‘werken aan systeeminnovatie’. Prioriteit 2 is erop gericht ondernemerschap in Vlaanderen te stimuleren. De strategische doelstelling van prioriteit 2 is het Vlaamse ondernemerschap in de meest brede zin te bevorderen, met als doel een maximale creatie van werkgelegenheid en economische groei. De operationele doelen luiden: • Stimuleren ondernemerszin en ondernemersvaardigheden; • Creëren van een faciliterend start-, groeien overnamekader; • Stimuleren van internationaal ondernemen. Prioriteit 3 heeft als doel de vestigingsaantrekkelijkheid van steden en regio’s in Vlaanderen te verbeteren door het duurzaam opwaarderen van de ruimtelijk-economische omgevingsfactoren. Die doelstelling is uitgesplitst in vier operationele doelstellingen: • Duurzame versterking van de economische poorten, economische netwerken en de internationale multimodale bereikbaarheid; • Kwaliteitsvolle bedrijventerreinen en bedrijfshuisvestigingsmogelijkheden; • Realiseren van Vlaamse en subregionale hefboomprojecten; • Benutten van verduurzamingspotenties van economische concentraties. Prioriteit 4 is gericht op de steden. Steden vormen concentraties van mensen, activiteiten en bedrijvigheid. Een aangename, stimulerende stedelijke omgeving kan de ondernemingscreativiteit op een hoger niveau brengen en positief bijdragen tot het economische succes van de stad. Vandaar dat de ondersteuning van stedelijke ontwikkelingsprojecten (strategische projecten waar economie en mobiliteit centraal staan en die andere sectoren op sleeptouw nemen) als een aparte prioriteit is onderscheiden. Er zijn vier operationele doelstellingen gedefinieerd: • Versterking van de stedelijke economie; • Verhogen van de toegankelijkheid van de steden en verbeteren van de interne en externe mobiliteit; • Verhogen van de leefkwaliteit in de steden; • Ontwikkeling van het toerisme en het sociaal-cultureel leven. Relatie met het OP Doelstelling INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Inhoudelijk bestaan veel overeenkomsten tussen het Doelstelling 2 EFRO-programma voor Vlaanderen en het Doelstelling INTERREG IV programma voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Beide programma’s zetten sterk in op kenniseconomie en innovatie, aansluitend bij de Lissabon-agenda. De grensoverschrijdende dimensie van dit programma is vanzelfsprekend een extra dimensie. Andere overeenkomende thema’s zijn o.a. ondernemerschap, bedrijfsomgeving, stedelijke economie en toerisme. Maritiem programma Voor de maritieme regio Frankrijk, Engeland, Vlaanderen, Nederland wordt op basis van artikel 7 van Verordening 1083/2006 een interregionaal programma opgesteld. In dat artikel wordt vermeld dat voor de grensoverschrijdende samenwerking financiële bijstand kan worden verleend aan de NUTS III-

121

regio's van de Gemeenschap die zich langs interne (ongeacht welke) en/of bepaalde externe landgrenzen bevinden, en aan alle NUTS IIIregio's van de Gemeenschap die zich langs maritieme grenzen bevinden en in de regel ten hoogste 150 km van elkaar verwijderd zijn, rekening houdend met mogelijke aanpassingen die nodig kunnen zijn om de coherentie en de continuïteit van de samenwerkingsactie te garanderen. Relatie met het OP Doelstelling INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Op het moment van schrijven van dit OP is er nog geen OP voor het Maritiem programma beschikbaar, om te beoordelen van de inhoudelijke raakvlakken met het OP INTERREG IV Vlaanderen Nederland zijn. De nabijheid en overlap van het programmagebied en een zelfde verordeningsgrondslag maken het echter vanzelfsprekend dat er afstemming noodzakelijk is, zowel op inhoudelijk als organisatorisch vlak.

122

ESF programma Nederland 2007-2013 Het nieuwe ESF programma voor Nederland bestaat uit de volgende prioriteiten en acties. Prioriteit 1 Vergroten arbeidsaanbod Actie A Additionele toerusting en bemiddeling van groepen met een achterstand op of tot de arbeidsmarkt Met behulp van ESF-middelen die voor een betere toerusting van deze groepen voor de arbeidsmarkt zorgen en binnen de samenwerking in de keten van instituties voor werk en inkomen, kan worden bewerkstelligd dat werkzoekenden uit deze groepen sneller worden bemiddeld naar werk. De activiteiten van het CWI moeten in gezamenlijkheid met andere ketenpartners plaatsvinden, tenminste met gemeenten en het UWV, die tezamen periodiek bepalen welke groepen voor de extra toerusting in aanmerking worden gebracht. Het CWI is verantwoordelijk voor de administratieve uitvoering. Actie B Re-integratie van gedetineerden, TBS-gestelden en jongeren in jeugdinrichtingen Gericht op het verbeteren van de arbeidsmarktpositie van (ex-)gedetineerden zodat zij uiteindelijk naar werk bemiddelbaar zijn of na detentie direct inpasbaar zijn in een arbeidsmarkt gerelateerd programma. Met de ESF-middelen wordt via de methodiek van individuele trajectbegeleiding (ITB), de detentietijd benut om scholing op maat te volgen en, voor wie dat is toegestaan, werkervaring bij werkgevers buiten de poort op te doen. Tevens wordt via ITB vroegtijdig aansluiting gezocht bij de WWB-gemeente waar de (ex-)gedetineerde zich na detentie zal vestigen, om het mogelijk te maken bij invrijheidsstelling zonodig het arbeidsmarkt gerelateerde programma af te maken. Na invrijheidsstelling wordt door de ITB-er via het sociale netwerk actief bemiddeld naar betaald werk. Tevens wordt nazorg geboden in de periode na de detentie. Actie C Praktijkonderwijs (pro) en Voortgezet speciaal onderwijs (vso) Leerlingen van het Voortgezet Speciaal Onderwijs zijn, door deficiënties in leercapaciteiten al dan niet in combinatie met lichamelijke deficiënties, niet in staat zich te kwalificeren voor een vervolgopleiding en zullen dus veelal geen startkwalificatie kunnen behalen; echter een eenvoudige reguliere baan op de arbeidsmarkt behoort tot de mogelijkheden. De ESF-middelen zullen worden ingezet voor toegesneden branchegerichte cursussen ofwel gespecialiseerde beroepsgerichte opleidingen, die aan de leerlingen ter voorbereiding op de arbeidsplaats worden aangeboden; opzet van een arbeidskundig onderzoek; opzet van een praktijkervaringplaats; netwerkvorming ten behoeve van stage en arbeidsplaatsen; ontwikkeling van een systeem van nazorg; ontwikkeling van specifieke informatietechnologische programma’s en training docenten. Prioriteit 2 Vergroten aanpassingsvermogen en investeren in menselijk kapitaal Actie D Verbetering arbeidsmarktpositie werkenden Werkenden zonder startkwalificatie Het streven is om de potentieel kwetsbare groep van werkenden zonder startkwalificatie tot opscholing te brengen. Het volgen van op kwalificatie gerichte scholing door deze groep wordt met ESF-middelen ondersteund, waarbij met nadruk wordt gestimuleerd gebruik te maken van het instrument van Erkenning Verworven Competenties (EVC). Er wordt nog steeds grote waarde gehecht aan het absolute niveau van de startkwalificatie (WEB-2).

123

Opscholing van werknemers met een secundaire beroepsopleiding Op het niveau van secundaire beroepsopleiding is in bepaalde sectoren sprake van tekorten op de arbeidsmarkt. Om doorstroom te vergroten en het opleidingsniveau te laten matchen met de toegenomen vereisten zullen ESF-middelen ook kunnen worden ingezet ten behoeve van scholing van werknemers naar hogere niveaus. Opscholing via deelcertificering behoort eveneens tot de mogelijkheden. Sectoroverstijgende scholing Met ESF-middelen zal ook sectoroverstijgende scholing worden gestimuleerd. De O&O sectorfondsen moeten verder worden gestimuleerd om door een actiever scholingsbeleid de mobiliteit van werknemers te bevorderen. Actie E Sociale innovatie Sociale innovatie: vernieuwing van de arbeidsorganisatie (door middel van het innoveren van werkwijzen, -processen en arbeidsverhoudingen) en het maximaal benutten van competenties, gericht op het verbeteren van de bedrijfsprestaties en ontplooiing van talent, met als doel verhoging van de arbeidsproductiviteit. Via ESF-middelen worden projecten gericht op de volgende thema’s ondersteund (het programma bevat een overzicht van specifieke activiteiten binnen elk thema): 1. Slimmer werken – werkprocessen en omstandigheden slimmer organiseren zodat met dezelfde input (mensen, middelen en materialen) een beter resultaat kan worden bereikt 2. Organiseren van werk – flexibelere organisaties realiseren 3. Nieuwe verhoudingen in arbeidsorganisaties 4. Sociale innovatie in het MKB Voor projecten binnen deze actie geldt 75% ESF subsidiëring en 25% co-financiering. Voorlopig wordt uitgegaan van een maximum van 1 miljoen euro per jaar per gunning. Relatie met het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Een belangrijk verschil tussen beide programma’s betreft de financieringsbron: EFRO versus ESF. Het ESF is meer dan EFRO gericht op scholing en opleiding van werkenden en werkzoekenden. Binnen het INTERREG IV programma en ESF zijn voor een deel dezelfde activiteiten subsidiabel, bijvoorbeeld scholing en reïntegratie. Daarom is het van belang projecten te toetsen op grensoverschrijdende meerwaarde. Dat is de basis voor toekenning van EFRO-middelen aan dit type activiteiten. ESF programma Vlaanderen 2007-2013 Het nieuwe ESF programma voor Vlaanderen bestaat uit de volgende prioriteiten en acties. Prioriteit 1: Talentenactivering en duurzame integratie op de arbeidsmarkt As 1: Transities van school naar werk versoepelen Een duurzame integratie op de arbeidsmarkt begint bij het onderwijs. Hierbij is het belangrijk dat onderwijs en arbeidsmarkt optimaal op elkaar zijn afgestemd. Afgestudeerden moeten de competenties bezitten waarmee ze aan de slag kunnen op de arbeidsmarkt. Stages en werkervaring voor jongeren in onderwijs, stages in bedrijven, werkplekleren, uitbouw alternerend leren/werken zijn belangrijke instrumenten om dit te bereiken. Jongeren die uit de boot dreigen te vallen en de school verlaten zonder diploma (drop-outs) moeten zo snel mogelijk een trajectbegeleiding worden aangeboden. As 2: Transities van inactiviteit/werkloosheid naar werk versoepelen Wie niet onmiddellijk een baan vindt of wie werkloos wordt, heeft nood aan een snelle opstart van een traject richting arbeidsmarkt. Een sluitende aanpak moet ervoor zorgen dat werkzoekenden tijdig een

124

aanbod krijgen vooraleer ze langdurig werkloos worden. Ook voor werkzoekenden die desondanks toch in de langdurige werkloosheid instromen voorzien we een aangepast traject naar werk, inclusief naar ondernemerschap. Om de participatiegraad te verhogen is het ook belangrijk dat de stille arbeidsreserve naar de arbeidsmarkt wordt begeleid. As 3: Transities tussen beroepen en functie en van werk naar werk versoepelen Trajectbegeleiding houdt niet op wanneer men werk heeft. Om een duurzame tewerkstelling te verzekeren moeten werknemers alle kansen krijgen om deel te nemen aan levenslang leren en om hun eigen loopbaan vorm te geven. Het gaat daarbij zowel om opleiding op eigen initiatief of in het kader van een bedrijfsstrategie. Opleiding en loopbaanbegeleiding kunnen bedoeld zijn om de positie van werkenden op de arbeidsmarkt te behouden en/of te verbeteren, of om na ontslag of uit eigen keuze naar een andere baan te worden begeleid. Om de positie en mobiliteit van het individu op de arbeidsmarkt te verbeteren, om de eigen loopbaan vorm te geven dienen instrumenten ter beschikking te worden gesteld van werknemers en zelfstandigen. De bekwaamheid die iemand via formeel en/of non-formeel leren heeft verworven om een bepaald beroep uit te oefenen, moet kunnen worden gevalideerd en geattesteerd. Hiertoe dient de EVCbenadering voor werkenden en werkzoekenden verder te worden ontwikkeld en veralgemeend. Voor prioriteit 1 is 61% van het beschikbare budget gereserveerd. Prioriteit 2: Bevorderen van sociale inclusie van kansengroepen via maatgericht werk De centrale doelstelling van het Vlaamse werkgelegenheidsbeleid is het verhogen van de participatiegraad van de kansengroepen die momenteel sterk ondervertegenwoordigd zijn op de Vlaamse arbeidsmarkt (met name allochtonen, ouderen, personen met een arbeidshandicap en kortgeschoolden en langdurig werklozen), om zo ook de globale arbeidsdeelname in Vlaanderen tegen 2010 te kunnen verhogen tot 70%. Zolang kwetsbare, achtergestelde groepen oververtegenwoordigd zijn binnen de werklozenpopulatie of moeizaam toegang krijgen tot de arbeidsmarkt, zijn acties noodzakelijk om hun sociale inclusie te waarborgen. Om de arbeidsparticipatie van deze doelgroepen te vergroten is een doorgedreven trajectbegeleiding en aangepaste opleiding of ondersteuning op maat nodig, waaronder het in kaart brengen en valideren van hun competenties en verworven vaardigheden. Voor de moeilijk te plaatsen werkzoekenden worden mogelijkheden aangeboden tot werkervaring en werkplekleren. Alle trajecten hebben als voornaamste doelstelling de optimale aansluiting van kansengroepen die ondervertegenwoordigd zijn in het arbeidsproces. Deze aansluiting wordt het snelst verwezenlijkt als ze gericht zijn op een specifieke groep en dus optimaal remediëren aan de specifieke kenmerken die hun afstand tot de arbeidsmarkt mee bepalen. De trajecten zijn evenwel beperkt in tijd en ruimte. De exclusieve benadering wordt dus gaandeweg geïntegreerd in de reguliere begeleidingsinitiatieven van werkzoekenden. De trajecten die binnen deze prioriteit behoren, beogen dus een maatschappelijke inclusie via een exclusieve weg. Tot de doelgroep behoren ook personen tewerkgesteld in beschutte en sociale werkplaatsen, buurten nabijheiddiensten en dergelijke, die nood hebben aan specifieke begeleiding om de huidige job te kunnen uitoefenen of om naar het reguliere arbeidscircuit door te stromen. Binnen deze prioriteit zijn tevens acties voorzien in het domein van de sociale economie, om de sociale integratie van kansengroepen te verbeteren met het oog op een duurzame integratie in het arbeidsproces. Binnen prioriteit 2 worden vooralsnog 3 mogelijke actiedomeinen voorzien, te weten ‘werkervaring’, ‘aangepaste trajecten voor kansengroepen’ en ‘werken aan doorgroei en doorstroom in de sociale economie’. Voor prioriteit 2 is 15% van het beschikbare budget gereserveerd.

125

Prioriteit 3: Ondernemings- en organisatiecultuur focussen op mens en maatschappij Het verhogen van de arbeidsdeelname van kansengroepen die momenteel sterk ondervertegenwoordigd zijn op de Vlaamse arbeidsmarkt (in het bijzonder allochtonen, ouderen en personen met een arbeidshandicap) is enkel mogelijk als ondernemingen gestimuleerd worden op de werkvloer effectief werk te maken van evenredige arbeidsdeelname en diversiteit. Om de werkbaarheid te bevorderen zijn acties voorzien waarbij nieuwe HRM-tools en aangepaste vormen van arbeidsorganisatie worden verspreid in bedrijven en organisaties. Organisaties worden begeleid bij het implementeren van een personeelsbeleid gericht op de ontwikkeling en benutting van competenties. Hierbij gaat ook aandacht naar een strategisch HRM-beleid dat rekening houdt met de leeftijd. Flexibele regelingen worden ondersteund om oudere werknemers langer aan het werk te houden en werk en privé-leven beter te combineren. Er is nood aan herverdeling van kennis in bepaalde werklijnen en taaksplitsing waardoor er een soort ‘trek in de schouw’ plaatsvindt en meer banen vrijkomen voor nieuwe minder gekwalificeerde functies. Ook maatregelen om de mobiliteit naar werkbare jobs te bevorderen worden ondersteund. Verder worden er specifieke maatregelen genomen rond het gelijke kansenbeleid voor mannen en vrouwen om de gendersegregatie op de arbeidsmarkt te verminderen en de duurzame arbeidsparticipatie van vrouwen te verbeteren. De afstemming zorg en werk krijgt bijzondere aandacht. Via flexibele zorgsystemen voor jong en oud wordt de participatie op de arbeidsmarkt en de werkbaarheid verhoogd. Met het oog op een evenredige arbeidsdeelname van kansengroepen worden impulsen gegeven aan de implementatie van een diversiteitsbeleid in ondernemingen. Al deze maatregelen zijn ingebed in een evolutie naar maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Binnen prioriteit 3 zijn nog geen definitieve actiedomeinen of assen bepaald. Het indicatieve budget voor deze prioriteit bedraagt 10%. Prioriteit 4: Innovatie Het belang van innovatie is consequent binnen de Lissabonstrategie en het Vlaams Hervormingsprogramma voor duurzame groei en werkgelegenheidscreatie door de Europese Unie op de agenda geplaatst. Het kreeg een eigen plaats binnen de programmadoelstellingen om het als belangrijke hefboom voor het beleidsdomein te gebruiken. Het Vlaamse programma tekent hier op in door sociale innovatie consequent in te bouwen als hefboom voor de dynamiek van het Vlaamse arbeidsmarktbeleid. Innovatie zal, met een eigen budgettaire ruimte, horizontaal doorheen het beleid bewegen, geconcentreerd naar de thematische dimensies in het programma. Hiermee wordt voorkomen dat de aandacht voor innovatie en de middelen ertoe zouden fragmenteren, maar wel integendeel zullen leven binnen de strategische beleidsobjectieven als kompasnaalden. Deze prioriteit is overigens nog niet vertaald in actiedomeinen of assen. Het indicatieve budget voor deze prioriteit bedraagt 5%. Prioriteit 5: Transnationale en interregionale samenwerking Vanuit deze prioriteit wordt beoogd de volgende meerwaarden te bewerkstelligen: ♦ Stimuleren en ondersteunen van innovaties door uitwisseling van onderzoek, technische en praktische technieken en ervaring. Op deze wijze willen wij formele en informele uitwisseling van ideeën en ervaringen tussen lidstaten versterken. Het zal toelaten om een bredere kijk op het werkterrein te realiseren en om beter geïnformeerd te zijn over alternatieven en vergelijkbare activiteiten. ♦ Valideren en verspreiden van kennis en ervaring, waardoor dubbele investeringen vermeden kunnen worden. Op deze wijze komt een bredere basis voor benchmarking tot stand. Immers door gezamenlijke validering wordt de communicatie tussen deelnemende overheden en organisaties

126

verbeterd en is wederzijds begrip veel groter. Op deze wijze kunnen gemeenschappelijke standaarden worden ontwikkeld en gepromoot en wordt productontwikkeling op een hoger niveau getild. ♦ De Vlaamse regering wil de capaciteit van de deelnemende administraties en organisaties verhogen. Op deze wijze worden de risico’s verbonden aan sociale en beleidsinnovaties verminderd door de real-time uitwisseling van informatie in verband met succes en mislukking. Ook deze prioriteit is niet doorvertaald in concrete actiedomeinen of assen. Het indicatieve budget voor deze prioriteit bedraagt 5%. Relatie met het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Ook hier geldt dat de financieringsbron een belangrijk verschil tussen beide programma’s betreft. Het ESF is in tegenstelling tot EFRO expliciet gericht op scholing en opleiding van werkenden en werkzoekenden. Binnen het INTERREG IV programma en ESF zijn voor een deel dezelfde activiteiten subsidiabel, bijvoorbeeld scholing en reïntegratie. Daarom is het van belang projecten te toetsen op hun grensoverschrijdende meerwaarde. Dat is de basis voor toekenning van EFRO-middelen aan dit type activiteiten.

127

Bijlage 3

Aansluiting beleidskaders

In deze bijlage staan diverse Europese, nationale en regionale beleidskaders centraal, waarmee afstemming wordt gezocht bij de uitvoering van het nieuwe OP INTERREG IV Grensregio VlaanderenNederland in Zuid-Nederland en Vlaanderen. Het overzicht is niet uitputtend, maar geeft de belangrijkste beleidskaders weer van zowel Nederland als België. Per beleidskader wordt kort de inhoud geschetst en de relatie met het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Grensregio VlaanderenNederland. Nederland Nationaal Strategisch Referentiekader (NSR) Het nationaal beleid is mede gericht op een versterking van het concurrentievermogen van Nederland. In het Nationaal Hervormingsprogramma heeft het kabinet neergezet welke maatregelen de komende jaren genomen moeten worden om deze doelstelling te verwezenlijken. Het Europese structuurbeleid biedt de mogelijkheden om de komende jaren een extra impuls te geven aan deze doelstelling. In het NSR geeft het kabinet weer hoe het in aanvulling hierop in de periode 2007-2013 de structuurfondsen wil benutten om dit beleid verder te versterken. Het NSR heeft betrekking op zowel Doelstelling 2 ‘Regionale Concurrentiekracht en Werkgelegenheid’ als Doelstelling 3 ‘INTERREG IV’ en dient als leidraad voor de operationele programma’s. De EC wil het nieuwe structuurbeleid meer onder de paraplu van de Lissabon strategie brengen. Nederland ondersteunt dit en maakt de thema’s innovatie, kenniseconomie en menselijk kapitaal tot de kern van de inzet van de structuurfondsen. Daarbij wordt aansluiting gezocht bij bestaand beleid, zoals de Nota Ruimte, Pieken in de Delta, het grotestedenbeleid en de Agenda Vitaal Platteland. Voor het structuurbeleid heeft de EC in de Communautaire Strategische Richtsnoeren de volgende drie prioriteiten benoemd: • Attractieve regio’s en steden; • Innovatie, ondernemerschap en kenniseconomie; • Meer en betere banen. Deze drie prioriteiten hangen nauw met elkaar samen en dienen elkaar zoveel mogelijk te versterken. Investeren in innovatie en ondernemerschap moet gepaard gaan met investeringen in scholing en met investeringen in een aantrekkelijk woon- en werkklimaat. In de NSR worden deze thema’s verder beschreven en wordt aangegeven waar de kansen en prioriteiten liggen. Het tweede thema heeft de grootste prioriteit en een aanzienlijk deel van de beschikbare Europese middelen moet op dit thema worden ingezet. Aan de opstellers van de operationele programma’s wordt gevraagd deze focus verder te verscherpen door in te zetten op die thema’s die voor het betreffende gebied het meest relevant en urgent zijn. Relatie met het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland De Grensregio Vlaanderen-Nederland zet in haar programma sterk in op de drie centrale prioriteiten van het NSR. Prioriteit 1 richt zich direct op een versterking van de economie door samenwerking, innovatie en kennisontwikkeling, hetgeen ook moet leiden tot een toename van de werkgelegenheid. Prioriteit 2 en 3 zijn voorwaardenscheppend voor verdere economische groei en dragen bij tot een verbetering van de leefbaarheid in stad en platteland en een versterkte maatschappelijke integratie en participatie.

Agenda Vitaal Platteland Een leefbaar platteland en een vitale en duurzame agrarische sector staat centraal in de Agenda Vitaal Platteland (AVP). Deze agenda geeft voor het eerst een integrale rijksvisie op een vitaal platteland in al zijn facetten (economisch, ecologisch, gebiedsgericht en sociaal-cultureel). De Agenda maakt duidelijk

128

dat het kabinet vooral andere overheden de ruimte wil bieden om op gebiedsniveau tot een integrale aanpak te komen. In het tegelijkertijd gepresenteerde Meerjarenprogramma Vitaal Platteland geeft het kabinet een overzicht van de rijksinzet van de ministeries van LNV, VROM en V&W voor het platteland rond de thema's natuur, recreatie, landschap, landbouw, sociaal-economische vitalisering, milieu, water en reconstructie zandgebieden. Het kabinet wil met het AVP kaders stellen, sturen op hoofdlijnen en niet meer regelen dan noodzakelijk is. Provincies en gemeenten spelen een steeds grotere rol bij de uitvoering van het beleid. Met de individuele provincies zullen meerjarige prestatieafspraken worden gemaakt. De gebiedsgerichte rijksmiddelen zullen worden gebundeld in een Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG), en nadrukkelijk worden gekoppeld aan doelen. Sturing, planvorming, programmering en uitvoering van rijksbeleid zal worden gebundeld in één Wet Inrichting Landelijk Gebied (WILG). In de AVP staat een aantal thema’s centraal: Brede plattelandseconomie Een vitale plattelandseconomie is belangrijk voor de Nederlandse economie en een levensvoorwaarde voor de leefbaarheid van gebieden. De economische bijdrage van onder andere landbouw en recreatie en toerisme zijn in de eerste plaats de verdienste van ondernemers. Boeren staan voor de opgave om in een periode van afnemende inkomsten en toenemende eisen een duurzame bedrijfsvoering te ontwikkelen. De overheid geeft ruimte aan ondernemerschap op het platteland, onder andere door vermindering van regelgeving, door kennis, door het starten van een ondernemersprogramma, de inzet van plattelandsmiddelen en door ruimtelijk beleid. Leefbaar platteland Een leefbaar platteland is een platteland waar het goed leven én werken is. Een vitale economie en een vitale gemeenschap hebben elkaar nodig. De dynamiek op het platteland kan de sociale en culturele infrastructuur onder druk zetten bijvoorbeeld door afkalvende voorzieningen. Waar de overheid verantwoordelijk is voor voorzieningen, houdt ze rekening met de eigenheid van het platteland. Provincies, gemeenten en burgers zelf zijn aan zet om (nieuwe) sociale verbanden te creëren. Natuur en landschap Natuur en landschap hebben niet alleen waarde in zichzelf (de 'intrinsieke waarde'), maar zijn ook van betekenis voor het welzijn van de mens. Het platteland is immers voor veel dagjesmensen en vakantiegangers een aantrekkelijke bestemming. De taak van de overheid hierbij is het zorgdragen voor voorzieningen die niet door anderen of via de markt tot stand kunnen worden gebracht. Het Rijk versterkt de kwaliteit en diversiteit van het landschap door bescherming en ontwikkeling van Nationale Landschappen en vraagt van provincies en gemeenten dat zij wonen en bedrijvigheid laten ontwikkelen met landschappelijke kwaliteit. De toegankelijkheid van het platteland voor wandelen, varen en fietsen wordt vergroot. Rondom de steden wordt groen aangelegd, deels in relatie tot nieuwe verstedelijking. Aan de robuustheid en duurzaamheid van de Ecologische Hoofd Structuur (EHS) stelt het rijk hoge eisen. Met het oog daarop worden op een aantal plaatsen de grenzen van de EHS opnieuw vastgesteld. Zowel binnen als buiten de EHS zal versterking van de natuur in goede samenhang met andere functies en partijen moeten plaatsvinden. Relatie met het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Het nieuwe programma voor de GVN is primair gericht op economische ontwikkeling, ook omdat het door EFRO wordt gefinancierd. Plattelandsontwikkeling en landelijk gebied is niet de belangrijkste focus van het programma. Dit komt veel meer tot uitdrukking in de nieuwe Plattelandsontwikkelingsprogramma’s, gefinancierd met het ELFPO. Een aantal maatregelen is echter wel gericht op bovenstaande centrale thema’s. Natuur en milieu bijvoorbeeld staat centraal in maatregel 2.1 en een leefbaar platteland is onderdeel van maatregel 3.1

129

Nota Ruimte De Nota Ruimte bevat de visie van het kabinet op de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland en de belangrijkste bijbehorende doelstellingen. Ten opzichte van eerdere nota’s is vooral de manier van sturing, het ‘hoe’, die is veranderd en niet zozeer de beleidsinhoud, het ‘wat’. Hoofddoel van het nationaal ruimtelijk beleid is om op een duurzame en efficiënte wijze ruimte te scheppen voor de verschillende ruimtevragende functies, de leefbaarheid van Nederland te waarborgen en te vergroten en de ruimtelijke kwaliteit van stad en platteland te verbeteren. Meer specifiek ligt de focus op vier algemene doelen: • Versterking van de internationale concurrentiepositie van Nederland De internationale concurrentie noopt Nederland om de economische kracht en de internationale concurrentiepositie te versterken. Ruimtelijke knelpunten voor economische groei moeten worden weggenomen en het aanbod van aantrekkelijke vestigingsplaatsen moet vergroot worden. Daarnaast moeten innovatieve mogelijkheden en potenties van kennisclusters in diverse regio’s ten volle benut worden. Aangezien veel kennisclusters en innovatiecentra langs de autosnelweg A2 liggen, wordt ook wel gesproken van de A2 als ‘kennisas’. Zuidoost-Nederland wordt ook wel gekenschetst als toptechnologie regio en er wordt wel gesproken van de kennisdriehoek Eindhoven-Leuven-Aken. Op grond van de internationaal zeer vooraanstaande positie op het gebied van onderzoek en ontwikkeling is de regio Eindhoven/ Zuidoost-Brabant in deze nota als ‘Brainport’ opgenomen. • Bevordering van krachtige steden en een vitaal platteland Om de sociaal-economische en leefbaarheidsproblemen in de steden tegen te gaan, stimuleert het rijk de ontwikkeling van hoogstedelijke woonmilieus en meer variatie in het woningaanbod. Daarnaast blijft stedelijke vernieuwing en herstructurering dringend nodig om de leefbaarheid te vergroten. Ook de landelijke gebieden kennen specifieke problemen (achteruitgang leefbaarheid en vitaliteit) die een specifieke aanpak vragen. In de Nota Ruimte worden de ruimtelijke voorwaarden voor een vitaal platteland geboden. • Borging en ontwikkeling van belangrijke (inter)nationale ruimtelijke waarden De Nota Ruimte biedt de ruimtelijke randvoorwaarden voor de waarborging en ontwikkeling van natuurlijke, landschappelijke en culturele waarden in gebieden/landschappen die in grote mate ‘versnipperen’. • Borging van de veiligheid Ingrijpende aanpassingen in het watersysteem en de waterhuishouding zijn noodzakelijk om ons land te beschermen tegen overstromingen a.g.v. zeespiegelrijzing, grotere extremen in neerslag en de bodemdaling. In de nota wordt water als structurerend principe aangemerkt, dat onderdeel vormt van de ruimtelijke planvorming. Ook de waarborging van de externe veiligheid heeft hoge prioriteit. Relatie met het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland De vier algemene doelen uit de Nota Ruimte komen in meer of mindere mate ook aan bod in het nieuwe programma voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Versterking van de concurrentiepositie van de regio is ook een van de belangrijkste pijlers van het programma, maar ook leefbaarheid in stad en platteland, ruimtelijke en landschappelijke kwaliteiten en veiligheid zijn belangrijke onderwerpen in het nieuwe programma.

Pieken in de Delta De nota Pieken in de Delta, gecoördineerd door het ministerie van Economische Zaken, is de economische agenda met nationale gebiedsgerichte prioriteiten. De nota is gericht op het scheppen van economische kansen en het vergroten van de ruimte voor ondernemen. Deze ‘pieken in de delta’ zijn van belang voor de regionale economie en de nationale economie en versterken de internationale concurrentiekracht van Nederland. In de nota zijn ze als volgt benoemd: • Internationaal concurrerende main- en brainports; • Economische kerngebieden, die vanwege hun belangrijke functie en positie in de nationale economische structuur centraal staan. Vlissingen-Terneuzen, Breda-Moerdijk-Etten-leur, Tilburg, ’s Hertogenbosch-Eindhoven-Helmond, Venlo, Geleen-Sittard-Beek-Maastricht-Heerlen zijn in de Nota Ruimte aangewezen als economische kerngebieden van Zuid-Nederland;

130

• • • •

Topprojecten bedrijventerreinen; Prioritaire hoofdverbindingsassen; Gebiedsgericht innovatiebeleid; Stedelijke economie en toerisme.

Zuid-Nederland wordt in deze nota opgesplitst in Zuidwest-Nederland en Zuidoost-Nederland. Zuidwest-Nederland wordt in deze nota gezien als schakel tussen Rotterdam en Antwerpen. Het economisch perspectief in het Zuidwesten ligt volgens deze nota in het verder versterken van kansrijke sectoren (procesindustrie, havengerelateerde en logistieke bedrijvigheid en toerisme). Een andere belangrijke opgave is de verbetering van verbindingen tussen de havens en het achterland. Zuidoost-Nederland omvat Midden- en Oost-Brabant en Limburg. Het gebied heeft potenties voor hoogwaardige kennisintensieve industrie, maar de internationale concurrentie wordt steeds scherper. Het is van belang dat de relaties met Vlaanderen en Duitsland verder worden ontwikkeld, zowel op het gebied van kennisuitwisseling als voor afzetpotenties. Relatie met het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Pieken in de Delta is hét economisch beleid voor Nederland voor de komende jaren en vormt een belangrijk kader voor de nationale NSR. De nieuwe Europese programma’s dienen dus aan te sluiten bij deze nota. Ook het nieuwe OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland doet dat. Hoewel de ‘pieken’ in Zuid-Nederland niet expliciet zijn genoemd in de strategie het nieuwe programma, richt het programma zich wel op een versterking van deze pieken en daarmee de concurrentiekracht van ZuidNederland.

Vlaanderen Beleidsnota 2004-2009 Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en Buitenlandse Handel Eén van de kernopdrachten van de Vlaamse Regering is er voor te zorgen dat Vlaanderen tot de meest competitieve regio’s van de wereld behoort met een economie die gelijktijdig de economische, sociale en ecologische vooruitgang bevordert. Deze doelstelling kan slechts worden gerealiseerd als Vlaanderen zich nog meer profileert als een kennisregio en een regio waar het goed investeren en werken is. Vandaar dat deze beleidsnota de diverse aspecten – kennisregio, investeringsregio, economie, competitief ondernemen in Vlaanderen, internationaal ondernemen, wetenschap en innovatie – in één nota samenbrengt. De volgende krachtlijnen zijn hierop geformuleerd: • Vlaanderen kenniseconomie: Vlaanderen kiest voluit voor de ontwikkeling van een economie gebaseerd op kennisintensieve activiteiten. • Vlaanderen investeringsregio: Het is belangrijk om Vlaanderen te positioneren als aantrekkelijke vestigingsplaats voor zowel binnen- als buitenlandse investeerders. • Wetenschap en innovatie: Het wetenschaps- en technologisch innovatiebeleid heeft als doelstelling het Vlaamse kennispotentieel verder uit te bouwen en dit potentieel maximaal aan te wenden om de innovatiekracht te versterken, zodat Vlaanderen in 2010 koploper is in de Europese kenniseconomie. • Ondernemend Vlaanderen: Inwoners van Vlaanderen zijn ondernemend, innoverend, lerend en creatief om potentieel verder te ontwikkelen. Inzake netto-aangroei van het aantal ondernemingen moet Vlaanderen bij de vijf beste Europese regio’s behoren. Er wordt gewerkt aan een positief imago van ondernemerschap en aan opleidingen waaruit verhoudingsgewijs veel starters en ondernemers voortkomen. Het starten van een eigen onderneming wordt vergemakkelijkt. • Internationaal ondernemen: De mondialisering van vraag en aanbod is langzaam maar zeker een feit geworden. Om hun bestaan en expansie te vrijwaren moeten Vlaamse bedrijven buiten de regionale grenzen kijken. Voor expansie op nieuwe markten gaat traditionele export steeds vaker gepaard met een vorm van investeren. Het is aan het Agentschap voor Internationaal Ondernemen om de Vlaamse ondernemingen meer te sensibiliseren om zich te wagen aan internationalisering en hen daarin zoveel mogelijk te ondersteunen.

131

Relatie met het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Het streven naar een competitieve regio sluit aan bij de communautaire richtsnoeren die door de EU zijn geformuleerd. Belangrijke aspecten zoals kennisregio, ondernemerschap, wetenschap en innovatie staan centraal in deze beleidsnota en worden in grensoverschrijdend perspectief gestimuleerd door het nieuwe OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland.

Beleidsnota 2004-2009 Landbouw, Zeevisserij en Plattelandsbeleid Deze beleidsnota is opgebouwd uit drie delen en wordt ook dusdanig behandeld. Landbouwbeleid De Vlaamse landen tuinbouw dient zich meer dan ooit als een economisch sterke sector te profileren, als zij wil blijven concurreren met de EU-25. Om een nieuwe impuls te geven aan de landen tuinbouw in Vlaanderen worden er vanuit het beleid vier sleutelbegrippen aangereikt om de landbouwsector zo dynamisch en concurrerend mogelijk te maken: •

•

•

•

Kwaliteit o Vlaamse kwaliteit krijgt extra kansen; o Financiële aanmoediging van deelname aan algemene en specifieke kwaliteitssystemen; o Administratieve vereenvoudiging; o Extra communicatie-inspanningen voor een beter begrip tussen landbouwer en consument over kwaliteit. Innovatie o Innovatie is de motor voor de verdere ontwikkeling van de Vlaamse landen tuinbouwsector; o Overheid optimaliseert de kennisdoorstroming in landen tuinbouw; o Innovatiefonds; o Nieuwe marktmogelijkheden verkennen; o Oordeelkundig omspringen met hoogtechnologische uitdagingen zoals biotechnologie. Samenwerking o De Vlaamse overheid schenkt bijzondere aandacht aan bestaande en nieuwe samenwerkingsverbanden tussen landbouwers; o De landbouw- en voedingsector treden op als partners; o Het Vlaams landbouwinvesteringsfonds verbreedt haar activiteiten naar de hele productiekolom; o De (Glas)tuinbouwsector verkent nieuwe samenwerkingsvormen o.a. via glastuinbouwbedrijvenzones. Verjonging o Overheid verkent samen met jongeren de toekomst; o Overheid neemt initiatieven om tot een meer geïntegreerde aanpak van de bedrijfsovernames te komen; o De overheid zoekt naar aangepaste juridische bedrijfsstructuren die bedrijfsovernames moeten vergemakkelijken; o De overheid onderzoekt mogelijke maatregelen om de vertraging van de generatiewisseling tegen te gaan.

Beleid voor de Zeevisserij De Vlaamse overheid gaat voor het behoud van een onafhankelijke Vlaamse visserij. Het gemeenschappelijk visserijbeleid (GVB) is hierbij in belangrijke mate voorwaardenscheppend en kaderstellend. Belangrijke sleutelelementen uit het beleid zijn: • Kwaliteit o Een betere omkadering moet bijdragen tot een kwaliteitsvolle zeevisserij; o Scholing voor de bemanningsleden in de zeevisserij.

132

•

•

•

Innovatie o Een toekomstgericht quotabeheer; o Een aangepast vlootbeleid; o Nieuwe visserijmethodes; o Versterking van de Maricultuur (kweek in zee). Samenwerking o Een gedifferentieerd beleid naar groot- en kleinsegment; o Betere communicatie tussen wetenschappers en de visserijsector; o Veilplicht en coördinatie van de afzet; o Goede relatie met het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ). Verjonging o Verbetering van het imago van het vissersberoep; o Visserijonderwijs met afwisselend schoolse opleiding en praktijk aan boord; o Organisatie van het visserijonderwijs optimaliseren.

Plattelandsbeleid Het plattelandsbeleid beoogt de duurzame ontwikkeling van de landelijke gebieden in Vlaanderen vanuit een integraal perspectief. De Vlaamse regering neemt, in sterk partnerschap met gemeenten en provincies, stimulerende maatregelen opdat het platteland zich op een harmonieuze manier verder ontwikkelt als kwalitatief woon- en leefgebied, dynamisch productiegebied en gemeenschappelijke ruimte voor de hele samenleving. In het Vlaams Plattelandsbeleid zijn doelstellingen opgesteld om te komen tot een duurzaam en dynamisch Vlaams platteland: • Het streven naar een goed ingepaste en kwaliteitsvolle duurzame landen tuinbouw; • De opvang van de sociale gevolgen van de veranderingen in de landbouw; • Het ondersteunen en beter integreren van de economische dynamiek; • Het versterken van de kwaliteit van woon- en leefomgeving in kleine kernen; • Het behoud en de versterking van de werkgelegenheid op het platteland; • De verbreding van de plattelandseconomie; • Het instandhouden van milieu, natuur, het landelijk erfgoed, het landschap en de open ruimte; • Versterken en ontwikkelen van de eigen identiteit. Relatie met het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Landbouw en visserij vormen niet de primaire sectoren van het nieuwe programma en plattelandsontwikkeling is niet het centrale thema in het nieuwe programma. Hiervoor zijn andere programma’s en fondsen beter geschikt. Toch blijven ze niet geheel onopgemerkt in het nieuwe programma. Agribusiness is een sector die op lokaal niveau van belang is voor de werkgelegenheid en economie. Aangezien op voorhand geen sectoren worden uitgesloten, zijn projecten op het gebied van samenwerking en innovatie in dit kader wel mogelijk. Afstemming met het Plattelandsontwikkelingsprogramma is echter wel noodzakelijk. Hetzelfde geldt voor de leefbaarheid op het platteland. In prioriteit 3 is leefbaarheid van kleine kernen een aandachtspunt indien grensoverschrijdende samenwerking leidt tot oplossingen van een bepaald leefbaarheidsprobleem.

Beleidsnota 2004-2009 Ruimtelijke Ordening, Monumenten en Landschappen Deze beleidsnota is ingedeeld in het luik Ruimtelijke Ordening en het luik Onroerend erfgoed. Luik Ruimtelijke Ordening Het ruimtelijke-ordeningsbeleid coördineert en integreert de toekomstige ruimtevraag vanuit de maatschappij. Het is aan het ruimtelijke ordeningsbeleid om op basis van de behoeften die vanuit verschillende beleidsvelden (het woonbeleid, het economisch beleid, het agrarisch beleid enz.) naar voren worden geschoven aan te geven op welke wijze die behoeften een plaats kunnen krijgen in de ruimtelijke realiteit van Vlaanderen. Voor de coördinatie en integratie van de toekomstige ruimtevraag zijn algemene speerpunten geformuleerd:

133

•

• • •

• •

Ruimte om te wonen: o Zorgen voor voldoende beschikbare woningen en kwalitatieve woonomgevingen; o Rekening houden met de ruimtelijke gevolgen van vergrijzing en gezinsverdunning; o Bouwgronden dienen voor de gemiddelde bouwer betaalbaar te blijven. Ruimte om te ondernemen en te werken: ‘Meer ondernemen, meer werkgelegenheid’ is de grote maatschappelijke uitdaging voor Vlaanderen; Ruimte voor recreatie, jeugd en cultuurbeleving: Recreatie krijgt een steeds prominentere plaats in de levensstijl van veel mensen; Ruimte voor mobiliteit: Maatregelen zijn nodig voor een betere infrastructuur, een beter gebruik van de infrastructuur en een betere afstemming van het mobiliteitsbeleid op het planologisch en locatiebeleid; Ruimte voor het platteland: Ook op het platteland moeten ontwikkelingen mogelijk blijven, die aansluiten bij de eigenheid van de omgeving; Ruimte voor natuur: Gericht beleid voeren op een grotere toegankelijkheid van natuur voor iedereen.

Luik Onroerend Erfgoed Erfgoed staat niet alleen voor de materiële instandhouding van erfgoed, maar houdt ook in dat het via een actuele beleving zijn maatschappelijke relevantie creëert. Enkel door erfgoed op een gepaste manier actueel in te schakelen in de huidige maatschappij kan een draagvlak worden gecreëerd en kan de collectieve bewustwording van ons erfgoed worden aangewakkerd. Het Vlaamse onroerend erfgoedbeleid is ingedeeld in drie domeinen om beter te kunnen integreren met de andere beleidsvelden. Met deze holistische en geïntegreerde benadering kan meer ruimtelijke kwaliteit en een aangenamere leefomgeving worden bewerkstelligd. Per domein zijn speerpunten geformuleerd: • Monumentenzorg: o Integratie via de inventaris; o Ontwikkelingsgerichte bescherming; o De verhouding onroerend erfgoed- roerend erfgoed; o Partners; o Handhaving. • Landschappen: o Het Europese landschapsverdrag als internationale referentie; o Integratie door inventarisatie; o Anders gaan beschermen: erfgoedlandschappen; o Beheer van landschappen: opbouwen van partnerschappen; o Implementatie premiestelsel; o Aanzet tot subsidiariteit: ondersteuning van lagere overheden. • Archeologie: o Internationale referentie; o Het belang van integratie; o Balans bescherming- beheer: een visie door de archeologische monumentenzorg; o Subsidiariteit. Relatie met het OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland Ruimtelijke ontwikkeling van wonen, werken en recreëren die met het nieuwe programma wordt beoogd, moet aansluiten bij de uitgangspunten van deze nota. Deze uitgangspunten gelden in feite ook voor het nieuwe OP INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland. Behoud van (cultureel) erfgoed en landschappen is onderdeel van prioriteit 2 van het programma gericht op versterking van het leefmilieu.

134

Bijlage 4

Indicatieve uitsplitsing van interventiedomeinen per categorie

Conform de Kaderverordening en de Implementatieverordening van de Europese Commissie dient in het Operationeel Programma een indicatieve verdeling te worden opgenomen van de Europese middelen. Het betreft een verdeling over een drietal categorieën, te weten: • Priority theme • Form of finance • Territory Onderstaande tabellen bevatten een verdeling van de EFRO-middelen over de verschillende codes, die vooraf worden voorzien. Met nadruk wordt hier opgemerkt dat het een indicatieve verdeling betreft. De daadwerkelijke verdeling van de middelen kan hier van afwijken. TABLE 1: CODES FOR THE PRIORITY THEME DIMENSION Code Priority theme

Amount in euros

Research and technological development (R&TD), innovation and entrepreneurship

21%

01

R&TD activities in research centres

4%

02

R&TD infrastructure (including physical plant, instrumentation and highspeed computer networks linking research centres) and centres of competence in a specific technology

3%

Technology transfer and improvement of cooperation networks between small businesses (SMEs), between these and other businesses and universities, post-secondary education establishments of all kinds, regional authorities, research centres and scientific and technological poles (scientific and technological parks, technopoles, etc.)

4%

04

Assistance to R&TD, particularly in SMEs (including access to R&TD services in research centres)

1%

05

Advanced support services for firms and groups of firms

1% 4%

06

Assistance to SMEs for the promotion of environmentally-friendly products and production processes (introduction of effective environment managing system, adoption and use of pollution prevention technologies, integration of clean technologies into firm production)

07

Investment in firms directly linked to research and innovation (innovative technologies, establishment of new firms by universities, existing R&TD centres and firms, etc.)

2%

08

Other investment in firms

1%

09

Other measures to stimulate entrepreneurship in SMEs

03

research

and

innovation

and

1%

Information society

6%

10

Telephone infrastructures (including broadband networks)

0%

11

Information and communication technologies (access, security, interoperability, risk-prevention, research, innovation, e-content, etc.)

2%

12

Information and communication technologies (TEN-ICT)

1%

13

Services and applications for the citizen (e-health, e-government, elearning, e-inclusion, etc.)

1%

14

Services and applications for SMEs (e-commerce, education and training, networking, etc.)

1%

135

Other measures for improving access to and efficient use of ICT by SMEs

1%

Transport

10%

16

Railways

2%

17

Railways (TEN-T)

0%

18

Mobile rail assets

0%

19

Mobile rail assets (TEN-T)

0%

20

Motorways

0%

21

Motorways (TEN-T)

0%

22

National roads

1%

23

Regional/local roads

0%

24

Cycle tracks

1%

25

Urban transport

1%

26

Multimodal transport

3%

27

Multimodal transport (TEN-T)

0%

28

Intelligent transport systems

1%

29

Airports

0%

30

Ports

1%

31

Inland waterways (regional and local)

0%

32

Inland waterways (TEN-T)

0%

Energy

10%

33

Electricity

0%

34

Electricity (TEN-E)

0%

35

Natural gas

0%

36

Natural gas (TEN-E)

0%

37

Petroleum products

0%

38

Petroleum products (TEN-E)

0%

39

Renewable energy: wind

2%

40

Renewable energy: solar

2%

41

Renewable energy: biomass

3%

42

Renewable energy: hydroelectric, geothermal and other

0%

43

Energy efficiency, co-generation, energy management

3%

Environmental protection and risk prevention

10%

44

Management of household and industrial waste

0%

45

Management and distribution of water (drinking water)

0%

46

Water treatment (waste water)

1%

47

Air quality

1%

48

Integrated prevention and pollution control

0%

49

Mitigation and adaptation to climate change

1%

15

136

50

Rehabilitation of industrial sites and contaminated land

1%

51

Promotion of biodiversity and nature protection (including Natura 2000)

2%

52

Promotion of clean urban transport

1%

53

Risk prevention (including the drafting and implementation of plans and measures to prevent and manage natural and technological risks)

2%

54

Other measures to preserve the environment and prevent risks

1%

Tourism

10%

55

Promotion of natural assets

4%

56

Protection and development of natural heritage

3%

57

Other assistance to improve tourist services

3%

Culture

5%

58

Protection and preservation of the cultural heritage

2%

59

Development of cultural infrastructure

2%

60

Other assistance to improve cultural services

1%

Urban and rural regeneration

5%

Integrated projects for urban and rural regeneration

5%

Increasing the adaptability of workers and firms, enterprises and entrepreneurs

3%

62

Development of life-long learning systems and strategies in firms; training and services for employees to step up their adaptability to change; promoting entrepreneurship and innovation

1%

63

Design and dissemination of innovative and more productive ways of organising work

1% 1%

64

Development of specific services for employment, training and support in connection with restructuring of sectors and firms, and development of systems for anticipating economic changes and future requirements in terms of jobs and skills Improving access to employment and sustainability

5%

65

Modernisation and strengthening labour market institutions

1%

66

Implementing active and preventive measures on the labour market

0%

67

Measures encouraging active ageing and prolonging working lives

1%

68

Support for self-employment and business start-up

1% 1%

69

Measures to improve access to employment and increase sustainable participation and progress of women in employment to reduce genderbased segregation in the labour market, and to reconcile work and private life, such as facilitating access to childcare and care for dependent persons

70

Specific action to increase migrants’ participation in employment and thereby strengthen their social integration

1%

Improving the social inclusion of less-favoured persons

1%

Pathways to integration and re-entry into employment for disadvantaged people; combating discrimination in accessing and progressing in the labour market and promoting acceptance of diversity at the workplace

1%

Improving human capital

2%

61

71

137

1%

72

Design, introduction and implementation of reforms in education and training systems in order to develop employability, improving the labour market relevance of initial and vocational education and training, updating skills of training personnel with a view to innovation and a knowledge based economy

1%

73

Measures to increase participation in education and training throughout the life-cycle, including through action to achieve a reduction in early school leaving, gender-based segregation of subjects and increased access to and quality of initial vocational and tertiary education and training

0%

74

Developing human potential in the field of research and innovation, in particular through post-graduate studies and training of researchers, and networking activities between universities, research centres and businesses Investment in social infrastructure

4%

75

Education infrastructure

2%

76

Health infrastructure

1%

77

Childcare infrastructure

1%

78

Housing infrastructure

0%

79

Other social infrastructure

0%

Mobilisation for reforms in the fields of employment and inclusion

1%

Promoting partnerships, pacts and initiatives through the networking of relevant stakeholders

1%

Strengthening institutional capacity at national, regional and local level

1%

Mechanisms for improving good policy and programme design, monitoring and evaluation at national, regional and local level, capacity building in the delivery of policies and programmes.

1%

Reduction of additional costs hindering the outermost regions development

0%

82

Compensation of any additional costs due to accessibility deficit and territorial fragmentation

0%

83

Specific action addressed to compensate additional costs due to size market factors

0%

84

Support to compensate additional costs due to climate conditions and relief difficulties

0%

Technical assistance

6%

80

81

85

Preparation, implementation, monitoring and inspection

4,5%

86

Evaluation and studies; information and communication

1,5%

138

TABLE 2: CODES FOR THE FORM OF FINANCE DIMENSION Code Form of finance

Amount Euro’s

01

Non-repayable aid

02

Aid (loan, interest subsidy, guarantees)

0%

03

Venture capital (participation, venture-capital fund)

0%

04

Other forms of finance

0%

TABLE 3: CODES FOR THE TERRITORIAL DIMENSION Code Territory type

in

100%

Amount Euro’s

01

Urban

0%

02

Mountains

0%

03

Islands

0%

04

Sparsely and very sparsely populated areas

0%

05

Rural areas (other than mountains, islands or sparsely and very sparsely populated areas)

0%

06

Former EU external borders (after 30.04.2004)

0%

07

Outermost region

0%

08

Cross-border cooperation area

100%

09

Transnational cooperation area

0%

10

Inter-regional cooperation area

0%

00

Not applicable

0%

in

139

Bijlage 5

Resultaten van ex-ante evaluatie

Synthese en globale conclusies Eindrapport ex-ante evaluatie van het Operationeel Programma Doelstelling Europese Territoriale Samenwerking Vlaanderen-Nederland 2007-2013 1

Kader ex-ante evaluatie

De Europese Commissie heeft na de programmeringsperiode 2000-2006, een nieuwe programmeringsperiode voor de Europese Structuurfondsen gelanceerd die loopt van 2007-2013. Binnen de Europese Structuurfondsen zijn er drie doelstellingen geïdentificeerd: Convergentie, Regionale Competitiviteit en Tewerkstelling en Europese Territoriale Samenwerking. De derde doelstelling voorziet in programma’s die de grensoverschrijdende cohesie binnen Europa versterken. Het Operationeel Programma van de Grensregio Vlaanderen-Nederland valt dus onder deze doelstelling. Deze doelstelling is beter bekend als INTERREG-programma’s. In het reglement van de Raad, betreffende het algemeen beschikken over het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het Europees Sociaal Fonds en het Eenheids- Fonds, stelt artikel 46 dat er voor elk programma met als doel een territoriale samenwerking, een ex-ante evaluatie gemaakt moet worden, dat het hele programma behandelt. De hoofddoelstelling van de ex-ante evaluatie is dus het verbeteren van de toewijzing van middelen en van de kwaliteit van het Operationeel Programma. Het gaat hier om een interactief en iteratief proces. Dit betekent dat de geformuleerde aanbevelingen in het kader van de evaluatie door in acht genomen moeten worden door diegenen die het operationele programma ontwikkelen. Het operationeel programma werd opgesteld door ERAC NV onder begeleiding van een Begeleidingscommissie. Op basis van een werkdocument van de Europese Commissie hebben we het programma getoetst op 4 pijlers: doeltreffendheid, efficiëntie, nut en duurzaamheid. 2

Conclusies

2.1

Redactie en evaluatieproces

De ex-ante evaluatie van het Operationeel Programma is op een interactieve en iteratieve manier verlopen in parallel met de redactie van het Operationeel Programma. Het ganse proces is door alle betrokken partijen door lopen. De betrokken partijen waren de volgende: • ERAC BV: redacteurs van het Operationeel Programma • Rambøll Management Brussel en De Evaluatiegroep: ex-ante evaluatoren • POM Antwerpen: Managing Authority • Begeleidingscommissie voor het Operationeel Programma In de Begeleidingscommissie waren vertegenwoordigers aanwezig van Provincie Nederlands Limburg, Provincie Noord Brabant, Euregio Scheldemond, Provincie Oost-Vlaanderen, Ministerie Economische Zaken van Nederland, Euregio Benelux Middengebied, Provinciebestuur Antwerpen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Provincie Belgisch Limburg, Provincie Zeeland, Provincie West-Vlaanderen en Provincie Vlaams Brabant. De begeleidingscommissie heeft tijdens het proces van het opstellen van het Operationeel Programma negen maal vergaderd. Globaal gezien is het ganse proces van het opstellen van het Operationeel Programma en de ex-ante evaluatie in nauwe samenwerking gebeurd waarbij er op zeer regelmatige basis e-mail en telefoonverkeer was. De communicatie tussen de evaluatoren, de redactoren en de MA is op een directe manier gebeurd en vlot verlopen. De communicatie richting de leden van de Begeleidingscommissie verliep enkel langs de MA heen. Deze centrale communicatie was nodig om het overzicht te behouden. Naast deze regelmatige communicatie heeft de ex-ante evaluator 5

140

tussentijdse rapportages en nota’s opgeleverd waarbij de verschillende elementen van het Operationeel Programma geëvalueerd werden. Op basis van de aanbevelingen uit deze rapportages en uit de presentaties van de ex-ante evaluator tijdens de begeleidingscommissies heeft de redacteur van het Operationeel Programma wijzigingen en aanvullingen aan het Operationeel Programma aangebracht. In de onderstaande paragraaf wordt hierop dieper ingegaan. 2.2 Inhoudelijke conclusies De relevante lessons-learned die werden geïdentificeerd voor het proces van het opstellen van het Operationeel Programma zijn globaal gezien goed in rekening gebracht bij de redactie van het Operationeel Programma. Er is veel aandacht besteed aan de vertaalslag met betrekking tot de SWOT-analyse, wat een van de voornaamste geïdentificeerde aandachtspunten was, waarbij de verschillende partners veel input leverden. In het voorliggende Operationeel Programma sluit de programmastrategie dan ook goed aan bij de socio-economische analyse en de hieruit geïdentificeerde problemen. Bij de uitvoeringsmodaliteiten is de noodzaak van een sterk gemeenschappelijk secretariaat gereflecteerd in het hoofdstuk over organisatie en uitvoering. De problemen die er in het verleden waren met de N+2 regel leven zeker bij de partners. Door de relatief lange tijd die nodig was om het volledig Operationeel Programma te finaliseren kan er gevreesd worden dat het halen van de doelstellingen (ivm projectwerving en projectopstart) voor 2007 moeilijk wordt. Dit verdient dus aandacht na eventuele goedkeuring van het Operationeel Programma door de Europese Commissie. De socio-economische analyse in het Operationeel Programma is geëvolueerd naar een stevig onderbouwde analyse. De meeste aanbevelingen die door de evaluator zijn gemaakt zijn bovendien opgenomen en aanpassingen zijn gemaakt in de analyse. De socio-economische analyse blijft evenwel misschien iets te uitgebreid en te beschrijvend. Hoewel dit een punt van kritiek kan zijn, kan dit ook positief gezien worden als een actuele en stevig onderbouwde socio-economische analyse van de Grensregio die de aanvangssituatie voor deze programmering goed weergeeft. Uit de tekstuele beschrijvingen zijn 4 SWOT-analyses opgebouwd die de verschillende aspecten in de Grensregio identificeren. Deze SWOT-analyses geven de situatie van de Grensregio als geheel in voldoende mate weer en kijken vooruit naar de toekomst wat een goede basis oplevert voor het opbouwen van de strategie. Een algemene, synthetiserende SWOT had het plaatje eventueel nog iets completer kunnen maken. De strategie tracht alle 8 geïdentificeerde globale problemen aan te pakken. Het economisch luik sluit uitermate goed aan met de geïdentificeerde noden in de Grensregio. Op het luik natuur is er eveneens een goede aansluiting van de strategie met de problemen, alhoewel klimaatsverandering eventueel iets nadrukkelijker kon vermeld worden in de strategie van het Operationeel Programma wat eveneens in de uitgevoerde Strategische Milieubeoordeling aanbevolen was. Niettegenstaande zijn er vele elementen die hiermee verband houden opgenomen in de prioriteit 2. Mede omwille van het feit dat de strategie op vele problemen een antwoord tracht te bieden en de opportuniteiten die aanwezig zijn probeert te grijpen, is de focus in de strategie misschien iets minder aanwezig. De strategie van het Operationeel Programma kan als behoorlijk wijd aanzien worden. Vele thema’s komen erin aan bod. Deze focus wordt evenwel in de strategie ingebouwd door op vuurtorenprojecten te mikken. De nadere uitwerking van dit concept wordt echter in de operationalisatiefase gepland. De ex-ante evaluator kan hierover dus geen oordeel geven. Binnen iedere prioriteit is er een behoorlijke interne coherentie aanwezig waarbij alle prioriteiten bovendien bijdragen aan het behalen van de globale doelstelling. De externe coherentie met andere relevante beleidsdocumenten uit de Grensregio wordt door de ex-ante evaluator als goed ervaren.

141

De financiële verdeling tussen de vier prioriteiten lijkt coherent met de SWOT-analyse en de uitgangspunten van de strategie en met de communautaire richtsnoeren. De onderbouwing van deze financiële verdeling mocht evenwel iets explicieter gedaan worden. Globaal gezien kan de indicatorenset uit het Operationeel Programma als behoorlijk compleet en precies beschouwd worden. De indicatoren zijn duidelijk gedefinieerd en hebben allen een duidelijke en rechtstreekse relatie tot het programma. De set van indicatoren is evenwel niet compleet aangezien er geen impactindicatoren gedefinieerd zijn voor dit programma, wat in principe een voorwaarde is voor een complete indicatorenset. De keuze om geen impactindicatoren op te nemen is evenwel onderbouwd. De prestatie en resultaatsindicatoren op prioriteitsniveau bestrijken het overgrote deel van de doelstellingen. Het aantal indicatoren staat in verband met de toegekende middelen per prioriteit. Iedere indicator en dus de bijhorende doelstelling, is gekwantificeerd, voornamelijk op basis van de opgedane kennis en ervaring uit vorige programmeringen. Bij het kwantificeren is er eveneens rekening gehouden met de huidige strategie en de indicatieve financiële opsplitsing in projectcategorieën. De indicatorenset is niet zeer uitgebreid, mede door de wens om tot een beheersbare indicatorenset te komen. Hierdoor zitten er mogelijk een klein aantal lacunes in de indicatorenset, met betrekking tot enkel voorziene activiteiten. Dit belet niet dat de indicatorenset als compleet en coherent kan worden beoordeeld. De bepalingen rond organisatie en uitvoering in de definitieve versie van het Operationeel Programma voldoen aan de bepalingen uit de verordening 1083/2006. Het is een lang proces geweest om tot een goede organisatie en uitvoeringsbepalingen te komen maar de partners binnen het programma onderschrijven allen het de huidige uitvoeringsstructuur. Het huidig hoofdstuk 5 biedt volgens de ex-ante evaluator een duidelijk en coherent raamwerk om een goede werking van het programma in 2007-2013 te garanderen. 2.3 Conclusie Het proces van de ex-ante evaluatie is interactief en iteratief verlopen waarbij de aanbevelingen van de ex-ante evaluator goed zijn opgevolgd. Alle onderdelen die in het Operationeel Programma moeten opgenomen zijn, zijn aanwezig in deze finale versie, zoals voorgeschreven in Art. 12 van de verordening 1080/2006. Alle hoofdstukken zijn bovendien coherent en duidelijk uitgewerkt. Dit Operationeel Programma kan een goed kaderwerk vormen voor een efficiënt en doeltreffend grensoverschrijdend programma.

142

3

In rekening nemen van de lessons-learned

3.1

Introductie en doelstellingen

De vorige programmeringen van de structuurfondsen in de Grensregio hebben al veel ervaringen en lessen aangebracht voor de Grensregio. Het is essentieel dat deze ervaring meegenomen wordt in het Operationeel Programma 2007-2013. Voor dit doel heeft de ex-ante evaluator de evaluaties (tussentijdse evaluatie, update) van de vorige programmering bestudeerd en de relevante conclusies voor 2007-2013 geëxtrapoleerd. Hieronder wordt de checklists weergegeven per aspect van de door ons geïdentificeerde lessons-learned en hun opname in het nieuwe Operationeel Programma voor de Grensregio. De relevante lessons-learned werden bij de eerste tussentijdse rapportage geïdentificeerd zodoende dat ze tijdens gans het proces in rekening konden worden genomen. In het Operationeel Programma is in hoofdstuk 2 eveneens beschreven welke lessen getrokken geweest zijn uit het verleden. Vanuit deze lessen zijn er uitgangspunten geformuleerd waarop het huidig Operationeel Programma zich heeft gebaseerd. 3.2

Strategie

Relevante Lessons-learned Eén van de uitdagingen bij het opstellen van het OP 2007 – 2013 is de programmastrategie ook aan te laten sluiten bij de actuele en geprognosticeerde sociaal-economische situatie

Aan het opstellen van de SWOT kan niet alleen de analyse van de programmaschrijver ten grondslag liggen. De “input” wat betreft prioriteiten en de rangschikking tussen de prioriteiten is ook een verantwoordelijkheid van de twee grensregio’s en subregio’s en de leden van de Stuurgroep. De SWOT krijgt meer waarde wanneer meer ter zake kundigen hun prioriteiten aangeven Bij de vertaalslag uit de SWOT analyse, de daarin opgenomen prioriteiten en eruit voortvloeiende maatregelen, naar de verdeling van de middelen moet rekening worden gehouden met de capaciteit binnen deze prioriteiten om voldoende projecten te ontwikkelen en in de periode 2007 – 2013 ten uitvoer te kunnen brengen Wij adviseren ook de Lissabon strategie van maart 2000 en de aanvullingen hierop van de Gothenburg Raad bij het formuleren van de strategie voor OP 2007 – 2013 te betrekken

Opname in het Operationeel Programma Tijdens het opstellen Operationeel Programma is er veel aandacht geweest voor de SWOTanalyse waarbij de geïdentificeerde problemen en vooral de opportuniteiten meegenomen zijn in de strategie. Bij de uitwerking van de strategie is er eveneens gerefereerd naar de relevante aspecten uit de SWOT-analyse. De input van de leden van de Stuurgroep bij het opstellen van de SWOT is zeer groot geweest. Er zijn twee feedbackrondes geweest over de SWOT waarbij de leden schriftelijk opmerkingen of aanvullingen konden geven aan de programmaschrijver.

Bij het opstellen van de strategie is er veel teruggekoppeld naar de ervaring uit het verleden om bepaalde mogelijke projecten extra te benadrukken of juist minder prominent te maken.

De Lissabon strategie zit ingebed in de strategie. Hier wordt bij externe coherentie op teruggekomen.

143

3.3

Kwantificering van de doelstellingen

Relevante Lessons-learned Het constateren of de door de Europese Commissie gevoteerde middelen effectief zijn gebruikt staat of valt bij het gebruik van 49 SMART geformuleerde indicatoren voor het behalen van de geformuleerde doelstellingen Wanneer horizontale doelstellingen (dat wil zeggen de doelstellingen die in ieder van de thema’s economie, natuur en mens terugkomen) zijn benoemd moet ook voor elk project worden nagegaan hoe het project bijdraagt aan de realisatie van de doelstelling Ook kwalitatieve begrippen als “duurzaamheid” kunnen meetbaar worden geoperationaliseerd (uitgewerkt). Wanneer SMART uitwerking niet kan dan kan ook de indicator niet worden gebruikt De indicatorenset moet worden aangepast aan de doelstellingen voor het OP 2007 – 2013. Hierbij kunnen de uitgewerkte doelstellingen van de Lissabon Strategie en de score van Nederland en België op deze doelstellingen tot op heden behulpzaam zijn Vroegtijdige overeenstemming over de indicatorenset en hun betekenis tussen de programmasecretariaten wordt aanbevolen

3.4

Voor de horizontale doelstellingen (duurzaamheid en gelijkheid van kansen) zijn specifieke indicatoren benoemd waardoor er voor projecten de reflectie gemaakt moet worden in verband met de horizontale doelstellingen Er is een specifieke SMART duurzaamheidindicator benoemd en de core-set van indicatoren definieert ook drie duurzaamheidindicatoren De indicatorenset is uitgewerkt met prestatie en resultaatsindicatoren voor de verschillende prioriteiten waarbij de doelstelling mee opgenomen is in de indicatoren.

De indicatoren zijn duidelijk benoemd in het Operationeel Programma waar er naast de definitie van de indicator eveneens een meer uitgebreide verantwoording en uitwerking gegeven is.

Uitvoeringmodaliteiten

Relevante Lessons-learned Wordt de sociaal economische relevantie nu meegewogen bij het selecteren van projecten Sluiten de financiële systemen van de betalingsautoriteit en de programmasecretariaten nu op elkaar aan Is de betrokkenheid van economische, maatschappelijke en sociale partners vergroot Is het gemeenschappelijke programmamanagement nu voldoende geëquipeerd en zet zij de lijn uit voor de programmasecretariaten Is het traject ter goedkeuring van projecten verbeterd?

49

Opname in het Operationeel Programma Er is veel aandacht besteed aan het uitwerken van de indicatorenset waarbij SMART-criteria als leidraad gebruikt zijn.

Opname in het Operationeel Programma Nu niet te evalueren, moet meegenomen worden in de operationalisatiefase van het programma Nu niet te evalueren, moet meegenomen worden in de operationalisatiefase van het programma Nu niet te evalueren, moet meegenomen worden in de operationalisatiefase van het programma Er zijn geen verschillende secretariaten meer en er is een sterk gemeenschappelijk programmamanagement geïnstalleerd. Nu niet te evalueren, moet meegenomen worden in de operationalisatiefase van het programma

SMART: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdsgebonden 144

3.5

Effectiviteit en verwachte sociaal-economische effecten

Relevante Lessons-learned De verwachte effectiviteit van de projecten is in essentie de bestaansreden van het programma. Dat deze verwachte effectiviteit gedurende langere tijd van het programma onduidelijk was is ernstig. Is één en ander nu voldoende op orde? In de update van de tussentijdse evaluatie wordt geconstateerd dat het prognosticeren van de kwantitatieve effecten van het programma nu tot de mogelijkheden behoort. Gebeurt dit ook daadwerkelijk? Wellicht kan hieraan in het OP 2007 – 2013 extra aandacht worden gegeven Is het voorgestelde monitoring programma geëffectueerd? Voor projecten met een omvang > € 750.000 kan, naast de voorgestelde maatregelen, ook een inhoudelijke monitoring plaatsvinden op basis van voortgangsrapportages. Hiermee wordt circa 8085% van de toegekende middelen gemonitored In hoeverre heeft de toepassing van de N+2 regel al geleid tot het terugvloeien van middelen naar de Europese Commissie? Wat is de stand van zaken

Opname in het Operationeel Programma In het huidig Operationeel Programma zijn er geen impactindicatoren opgenomen dus de effecten van het programma worden niet gemeten.

Nu niet te evalueren

Er wordt rekening gehouden met N+2 regel wegens de minder aangename ervaringen uit het verleden hoewel het voor het jaar 2007 en daarin te initiëren projecten al krap wordt.

3.6 Conclusie De relevante lessons-learned die werden geïdentificeerd voor het proces van het opstellen van het Operationeel Programma zijn globaal gezien goed in rekening gebracht bij de redactie van het Operationeel Programma. Vooral bij het opstellen van de socio-economische analyse en de strategie zijn de aanbevelingen goed opgevolgd. Er is veel aandacht besteed aan de vertaalslag met betrekking tot de SWOT-analyse waarbij de verschillende partners veel input leverden. Bij de uitvoeringsmodaliteiten is de noodzaak van een sterk gemeenschappelijk secretariaat gereflecteerd in het hoofdstuk over organisatie en uitvoering. De problemen die er in het verleden waren met de N+2 regel leven zeker bij de partners. Door de relatief lange tijd die nodig was om het volledig Operationeel Programma te finaliseren kan er gevreesd worden dat het halen van de doelstellingen (ivm projectwerving en projectopstart) voor 2007 moeilijk wordt. Dit verdient dus aandacht na eventuele goedkeuring van het Operationeel Programma door de Europese Commissie.

145

Literatuurlijst • • • • • • •

• • • • • • • • • • • • •

• • • • • •

• • • • •

Adviesnota Vlaams-Nederlandse grensoverschrijdende samenwerking, “Naar een Gezamenlijke Economische Agenda”, 2006 Cabus en Govers, Steunpunt Toerisme en Recreatie van de Katholieke Universiteit Leuven, “De toeristische werkgelegenheid”, november 2005 “Duurzame Ontwikkeling zonder Grenzen”, Starttekst bespreking Doelstelling 3, Grensregio Vlaanderen-Nederland, 2006 E’til, ‘Euregionale arbeidsmarktmonitor Scheldemond, ‘Arbeidsmarktprognoses tot 2010 en grensoverschrijdende pendel’, januari 2006 Euregio Scheldemond, Syntheseverslag Scheldemondraadconferentie, juni 2006 EURES Scheldemond, 2006 Europese Commissie, Besluit waarin de lijst van regio’s en gebieden wordt weergegeven die in aanmerking komen voor steun uit het EFRO in het kader van het grensoverschrijdend en transnationaal deel van de Europese Territoriale Samenwerkingsdoelstelling voor de periode 2007-2013, 31 oktober 2006 Europa Decentraal, Factsheet Regionaal Beleid 2007-2013, augustus 2006 Europese Commissie, Cohesiebeleid ter ondersteuning van groei en werkgelegenheid: Communautaire strategische richtsnoeren 2007-2013, juli 2005 Europese Commissie, De Europese Elektronische communicatieregelgeving en –markten in 2005 (11e verslag), 2006 Europese Raad, Besluit van de Raad inzake communautaire strategische richtsnoeren voor plattelandsontwikkeling (programmeringsperiode 2007-2013), februari 2006 J.A.H. Maks, ‘Eén munt, één regio?’, 2002 Kamer van Koophandel Zuid-Limburg, Enquête Regionale Bedrijfsontwikkeling, 2000 en 2002 Kenniscentrum Toerisme en Recreatie, Toeristische trendrapportages Noord-Brabant en Limburg 2005/2006 Ministerie van Economische Zaken, Nota “Pieken in de Delta” – Gebiedsgerichte Economische Perspectieven, juli 2004 Ministerie van Economische Zaken (NL), Trends in R&D bij bedrijven, januari 2003 Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselveiligheid (NL), Agenda Vitaal Platteland, 2004 Ministerie van Volkshuisvestiging, Ruimtelijke Ordening en Milieu (NL), Nota Ruimte, 2005 Nederlandse Regering, Nationaal Strategisch Referentiekader, 2006 Observatoire Social Européen, Samenvatting van Onderzoeksrapport ‘Nederlandse patiënten evalueren gecontractueerde zorg in Belgische ziekenhuizen: Resultaten van een onderzoek via een postenquête’’, november 2005 OESO, ‘Environmental indicators for agriculture Vol. 4’, 2006 Programmacommissie Zuidoost-Nederland, Pieken in Zuidoost-Nederland – Uitzicht op de top, juni 2006 Programmacommissie Zuidwest-Nederland, Pieken in Zuidwest-Nederland – Profiteren van de strategische ligging, juni 2006 Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, ‘Europa en de gezondheidszorg’, 2000 Rabobank Nederland, Stafgroep Economisch Onderzoek, De betekenis van toerisme en recreatie voor de regionale economie, 2003 Scheldemondraad, Duurzame Ontwikkeling zonder Grenzen, Visie van de Scheldemondraad met betrekking tot de deelwerking in de Euregio Scheldemond van Doelstelling 3 Grensregio Vlaanderen-Nederland, 2006 Sociaal-economische Raad van Vlaanderen, ‘Sociaal-economisch rapport Vlaanderen 2005’ Stichting Coördinatie Certificatie Milieu- en Arbomanagementsystemen (SCCM) Studiedienst GOM-Limburg, M. Alofs, “Brain drain uit Limburg”, 2006 TNO, Monitor Brabantstad, 2005 Toerisme Vlaanderen, Toerisme in cijfers 2005, juni 2006

146

• • • • • • • • • • • • •

Vlaams Minister van Bestuurszaken, Buitenlands Beleid, Media en Toerisme, Beleidsnota Toerisme 2004-2009, oktober 2004 Vlaams Minister van Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en Buitenlandse Handel, Beleidsbrief Economie en Ondernemerschap, november 2005 Vlaams Minister van Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en Buitenlandse Handel, Beleidsbrief Internationaal Ondernemen 2006, oktober 2005 Vlaams Minister van Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en Buitenlandse Handel, Beleidsbrief Wetenschap en Innovatie, november 2005 Vlaams Minister van Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en Buitenlandse Handel, Beleidsnota 2004-2009, oktober 2004 Vlaams Minister van Financiën en Begroting en Ruimtelijke Ordening, Monumenten en Landschappen, Beleidsnota 2004-2009 Vlaams Minister van Institutionele Hervormingen, Landbouw, Zeevisserij en Plattelandsbeleid, Beleidsnota 2004-2009 Vlaamse Regering, Nationaal Strategisch Referentiekader, 2006 Vlaamse Regering, Vlaamse Milieubeleidsplan 2003-2007 Vlaamse Regering, Vlaanderen Vergeleken, juli 2006 Vlaamse Regering, Welzijn&Volksgezondheid in Cijfers 2003, maart 2003 Wim Vanhaverbeke, NIBOR Universiteit van Maastricht, De symbiose tussen plattelandgebieden en stedelijke centra, 1999 Wim Vanhaverbeke, NIBOR Universiteit van Maastricht, Het belang van de Vlaamse Ruit vanuit economisch perspectief, januari 1997

Statistische bronnen • • • • • • • • • • • •

Centraal Bureau voor de Statistiek ECODATA EMAS Helpdesk, 2006 European Patent Office European Wind Energy Association Eurostat FOD Economie Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek Kamer van Koophandel Nederland Organisatie voor Duurzame Energie Vlaanderen Studiedienst van de Vlaamse Regering Unizo Startersservice België

Internetbronnen • • • • • • • • • • •

www.ond.vlaanderen.be www.innovatiecentrum.be www.fedichem.be http://www.mina.be/front.cgi?id=1354 http://asp.vlaanderen.be www.espon.eu www.gent.be www.ugent.be www.kennisbijdeburen.nl www.zeeland.nl/zeeland/kort/recreatie www.visitflanders.com

147

• • • • • • • • • • •

http://ec.europa.eu/environment/emas/about/participate/sites_en.htm www.milieudefensie.nl/verkeer/nieuws/satelliet.htm unfccc.int/essential_background/kyoto_protocol/items/3145.php www.natuurtotaal.nl www.senternovem.nl www.vrom.nl http://aps.vlaanderen.be/sgml/largereeksen/1077.htm www.tienstiens.org/node/850 www.euregioscheldemond.org/ned/map.asp www.europawerkt.eu www.uvw.nl

148

Operationeel Programma (OP) INTERREG IV Grensregio Vlaanderen-Nederland september

Recommend Documents