OPENER Namaak 28 MEI 2011

OPENER

28

Namaak

• MEI 2011

Namaak

OPENER

Namaak is geen bijzaak H

alf februari kreeg het bedrijf Cassina heel wat persaandacht toen het een partij namaakmeubelen van ontwerper Le Corbusier liet vernietigen. De organisatie wou een sterk signaal geven: het aantal nagemaakte producten in de designerwereld neemt hand over hand toe en daar moet een streng beleid tegen gevoerd worden. Begin maart, dus kort na de media-actie van Cassina, werden op bevel van het parket in Kortrijk nog eens 20.000 namaakproducten vernietigd. De totale waarde ervan wordt op 2 miljoen euro geschat. De nepproducten werden bij vier verschillende controles in beslag genomen en waren hoofdzakelijk afkomstig van een bepaalde handelszaak uit Menen. Inspecteurs van de overheid troffen er parfum aan, maar ook kleding, schoenen, handtassen en uurwerken van bekende merken zoals Yves Saint Laurent, Nike, Lacoste, Louis Vuitton en Chanel. Maar namaak is allang geen probleem meer dat beperkt blijft tot design- en dure merkproducten. Er manifesteert zich immers een merkelijke evolutie in de namaakactiviteiten: producenten van alle soorten gebruiksproducten krijgen ermee te maken. Zo blijkt er een bloeiende namaakmarkt voor auto-onderdelen te bestaan. Er wordt zelfs neptandpasta op de markt gebracht, met alle gevolgen vandien: “Er is een geval aan het licht gekomen waarbij nagemaakte tandpasta een stof bevatte die het tandglazuur aantastte. Met andere woorden, hoe meer men zijn tanden poetste, hoe slechter voor de tanden. Dat zijn natuurlijk zeer ernstige situaties, die een rechtstreeks gevaar betekenen voor de volksgezondheid”, schetst Luc Van De Velde-Poelman, eerste attaché bij Douane en Accijnzen, die verder in dit dossier een verhelderend beeld schetst van de namaaknijverheid. Dat gezondheids- en veligheidsaspect mag niet onderschat worden, vindt Luc Van De Velde-Poelman: “Het gaat soms echt over gevaarlijke toestanden. De tandpasta is één voorbeeld, maar er zijn er voldoende andere, zoals gsm’s waarvan de batterijen – die goedkope namaakproducten bleken te zijn – explodeerden. Het betrof hier weliswaar enkele geïsoleerde gevallen, maar het leidde niettemin tot aanzienlijke imagoschade bij Nokia.”

Daarnaast worden voor namaakkleding veel goedkopere materialen gebruikt, waarbij het niet alleen over een lagere kwaliteit gaat, maar – bijvoorbeeld – ook over een groter risico op ontvlambaarheid, of over kleurstoffen die giftig zijn. Tevens zijn de arbeidsomstandigheden waarin dergelijke namaakproducten worden vervaardigd, dikwijls schrijnend. Bovendien blijken de namaakcircuits al eens gebruikt te worden als testcase voor het zwaardere werk: drugs- en wapentrafiek en zelfs mensenhandel. De namaakindustrie is dan ook geen zaak van een stelletje amateurs. Niet zelden vormt de georganiseerde misdaad er de basis van. Het namaakcircuit wordt op zo’n 8% van de wereldhandel geschat. Volgens de OESO, die de jongste twee decennia een substantiële toename van namaakgoederen vaststelt, bedroeg de totale waarde daarvan in 2009 zo’n 250 miljard dollar. Dat is dus gigantisch. Daar komt bovendien nog een onrechtstreekse negatieve impact bovenop: bij problemen met producten die onterecht aan hen worden toegeschreven, zullen de merkfabrikanten de eersten zijn die klachten ontvangen, met imagoschade tot gevolg. Die totale waarde houdt evenmin rekening met het illegaal downloaden en verspreiden van software, digitale informatie, muziek-, film- en andere data via het internet. Als ook die in rekening zouden worden gebracht, moet de totale impact van de namaakindustrie met enkele honderden miljarden dollars verhoogd worden. Ook in dit dossier laten we dat internetaspect van namaak en piraterij – hoe interessant en belangrijk ook – grotendeels buiten beschouwing. Omdat het binnen het hier voorziene ruimtebestek niet mogelijk is om ook dat aspect op een kwalitatieve manier uit te diepen, hebben we ervoor gekozen om ons te beperken tot de namaakproblematiek van ‘tastbare’ producten. l PBR

IN DIT DOSSIER 30 “Een veilige keten opbouwen” Luc Van De Velde-Poelman, eerste attaché bij Douane & Accijnzen, geeft een verhelderende schets van de wereld van de namaak.

34 Honderden miljoenen euro’s gaan in rook op Hoe kan de tabaksindustrie voorkomen dat sigaretten worden nagemaakt? Japan Tobacco International getuigt.

36 Internet als dubieuze dokter De farmaceutische sector zet zich schrap tegen de toenemende internethandel van nepgeneesmiddelen.

MEI 2011 •

29

OPENER

Namaak

Luc Van De Velde-Poelman (Douane & Accijnzen)

“Een veilige keten opbouwen” Namaak behoort voor de douane tot het segment van niet-fiscale douanewetgeving en past in die zin in het rijtje van illegale wapen- en drugshandel, diamant- en afvaltrafiek. In vergelijking met die materie is namaak de jongste jaren exponentieel gestegen. De jarenlange brede sensibilisering door de overheid blijkt vruchten af te werpen: de hoeveelheden goederen die in beslag worden genomen, zijn gigantisch en nemen nog steeds toe. Luc Van De Velde-Poelman, eerste attaché bij de Algemene Administratie Douane & Accijnzen (een afdeling van de FOD Financiën), geeft een verhelderende schets van de wereld van de namaak.

D

e toename van in beslag genomen goederen is het gevolg van een scherper toezicht, maar evenzeer van meer activiteiten in het namaakcircuit. “Tot 1994 was ik actief in de haven van Antwerpen. Toen waren we sterk geconcentreerd op smokkel van sigaretten en alcohol, die eind jaren ’80 en begin jaren ’90 de belangrijkste namaakproducten waren. Uiteraard bestond

Daarnaast hoeft het geen betoog dat internet hier eveneens een aanzienlijke rol in speelt. Internet maakt het voor de consument immers veel gemakkelijker om producten te kopen, waar ook ter wereld. Parallel daarmee is de kans op misbruiken, waaronder namaak en piraterij, navenant gestegen. Een screening van de internetbusiness is dan ook noodzakelijk.

Duidelijk daarbij is dat het aanbod op internet verbieden vrijwel onmogelijk Overheid en privésector moeten samenwerken is. Men kan echter wel optreden op het om ver voor de consumptie in te kunnen grijpen” moment dat de via het web gekochte goederen in België arriveren. Als bijLuc Van De Velde-Poelman (Douane & Accijnzen) voorbeeld het Geneesmiddelenagentschap een internetscreening doet en toen ook al voor andere producten, vooral vaststelt dat er een postpakket met medicijnen zal geleverd van luxemerken, een namaakcircuit, maar worden voor een bepaalde persoon of firma, dan kan die dat daar werden we veel minder mee geconfronteerd. Het was veeleer een randfenomeen, en zeker geen prioriteit voor justitie”, situeert Luc Van De Velde-Poelman.

‘‘

Valse Bumba’s

Geleidelijk is dat veranderd. Er ontstond een golf van namaak vanuit Oost-Europa en China. Verwonderlijk is dat niet: in OostEuropa trok de economie in het begin van de jaren ’90 sterk aan en China ontwikkelde zich tot ’s werelds grootste producent van de meest uiteenlopende zaken. Het is allerminst vreemd dat de namaakeconomie die evolutie volgt. Tevens is het feit dat de handel mondialiseert, ontegensprekelijk een stimulans voor het namaakcircuit.

30

• MEI 2011

Studio100, de organisatie achter het pretpark Plopsaland en diverse kinderprogramma’s als Samson & Gert, Kabouter Plop en Bumba, krijgt af en toe te maken met namaakpraktijken, al relativeert bedrijfsjuriste Katrien Van Eenoo dat ook meteen: “We worden daar zeker niet in grote mate mee geconfronteerd, maar af en toe steekt het probleem toch de kop op, waardoor een permanente alertheid aangewezen is”, zegt ze. De namaak situeert zich in de merchandisingproducten, en blijkt zich vooral toe te spitsen op het pluchen Bumbafiguurtje, dat bij heel jonge kinderen razend populair is. Tot nog toe zijn daarvan echter nog geen namaakversies in winkels gevonden. De valse Bumba’s circuleren vooral in

Het Bumba-figuurtje is zeer populair bij kinderen en daar probeert de namaakmarkt munt uit te slaan.

Namaak

OPENER

Elementen die op namaak kunnen wijzen, zijn onder meer de manier van verpakken en de kwaliteit van de ‘randkenmerken’.

doorgeven aan de douane om daar controle op uit te voeren. Ook de bedrijven kunnen dergelijke leveringen signaleren.

Binnenwateren De Europese Unie wil inzake douaneactiviteiten afstappen van louter controlerende taken en werkt aan systemen die meer op preventie gericht zijn. Zo worden handelsmechanismen op punt gesteld waarbij bedrijven bepaalde procedures moeten volgen die de logistieke keten transparanter maken. In ruil worden die ondernemingen vrijgesteld van controles. Maar nu wordt ontdekt dat die ‘green lanes’ ook zeer gretig gebruikt worden door malafide bedrijven. Tevens hebben andere Europese beleidskeuzes soms onbedoelde effecten op de bestrijding van de namaakindustrie. Zo investeert Europa al enkele jaren in een betere bevaarbaarheid van de Europese binnenwateren, onder meer als antwoord op het mobiliteitsprobleem op de wegen en uit milieuoverwegingen. Het gevolg is dat men nu langs de binnenwateren van de Noordzee naar de Zwarte Zee kan varen en de namaaktrafiek is daar eigenlijk bij gebaat, legt Luc Van De Velde-Poelman uit: “In internationale havens zoals die van Antwerpen, worden de

goederen overgeladen op binnenschepen – tegenwoordig kunnen die een capaciteit tot 200 containers aan – die tot zo dicht mogelijk bij de eindbestemming varen. Het gevolg is dat er aan de buitengrenzen van Europa – wat de Antwerpse haven op handelsniveau is – wel intensieve controles gebeuren, maar dat die binnen de Europese grenzen zeer summier blijven. Voor de georganiseerde illegale handel blijkt dat een zeer attractief systeem.“

Wie zit erachter? Namaak laat zich in twee gedaanten onderscheiden: er is namaak die via overproductie op de alternatieve markt komt, en daarnaast de illegale productie. Luc Van De Velde-Poelman illustreert: “Stel: een bedrijf in Turkije vervaardigt kleding voor een bepaald merk. Daarbij wordt soms

lunaparken en op kermissen. Het gaat dan ook nooit over grote aantallen. Studio100 werkt voor het opsporen ervan nauw samen met de Algemene Directie Controle & Bemiddeling van de FOD Economie, de zogenaamde Cel Namaak. Een tweetal jaar geleden organiseerde Studio100 voor de vertegenwoordigers van die dienst een opleiding die hen moest in staat stellen om de specifieke kenmerken en de authenticiteit van de Studio100-producten te onderscheiden van vervalsingen. Kan een bedrijf preventief nog meer doen dan dat? Katrien Van Eenoo: “Je kan altijd minieme specifieke kenmerken aan je product toevoegen, die enerzijds het exact kopiëren bemoeilijken, en anderzijds de opspoorbaarheid van namaak vergroten.” De oorsprong van de namaak is moeilijk traceerbaar, maar de productie blijkt heel vaak in China te gebeuren. Wanneer namaak ontdekt wordt, treft Studio100 meestal een minnelijke schikking met diegene die de inbreuk pleegde.

ê

In het geval van de Bumba’s zijn dat dus meestal uitbaters van kermisattracties. “Een keer hebben we een juridische procedure opgestart, omdat we aan de kermiswereld een signaal wilden geven dat ze beter niet te licht omspringen met namaakproducten. Dikwijls zijn ze op de hoogte van het feit dat het om namaakproducten gaat, maar dat is niet altijd hard te maken, aangezien de namaak vaak vermengd is met authentieke producten en dus de leverancier met de vinger wordt gewezen”, legt bedrijfsjuriste Van Eenoo uit. De nagemaakte pluchen Bumba’s zijn bij inbeslagname onherroepelijk veroordeeld tot vernietiging. Ze schenken aan een goed doel is volgens Katrien Van Eenoo absoluut niet aan de orde: “Vergeet immers niet dat die namaakproducten dikwijls slecht gemaakt zijn en gevaarlijk kunnen zijn voor de kinderen die ermee spelen. Zo zijn al Bumba’s in beslag genomen waarvan de vulling bestond uit losse korrels, wat dus risico’s inhoudt als die vulling vrij komt.” PBR

MEI 2011 •

31

OPENER

ê

Namaak

een (illegale) overproductie gedraaid, bestemd voor de lokale markt en de toeristen, aan wie die kleding goedkoop verkocht wordt. De ondernemingen hebben doorgaans weet van dergelijke praktijken, maar zien dat door de vingers – meestal tot blijkt dat men de impact ervan onderschat heeft.” Die praktijk van overproductie is een bekend probleem bij de sigarettenproducenten. Een van de afspraken die naar aanleiding daarvan met de sector gemaakt is, is dat ze hun productie- en logistieke keten beter bewaken (zie elders in dit dossier).

xtc-handel. Toen ook daar kordaat werd tegen opgetreden, hielden ze zich weer gedeisd, maar nu blijken hun namen op te duiken in de handel in namaakgeneesmiddelen.” De namaakhandel heeft voor de georganiseerde misdaad het voordeel nog een vrij ‘veilige’ activiteit te zijn in vergelijking met bijvoorbeeld drugshandel, schetst Van De Velde-Poelman: “Inzake drugs is er een grote consensus over de aanpak en de strafbaarheid. Er zijn bovendien maar twee partijen: de drugsdealer en de overheid, de misdadiger en de bestraffer. Bij namaak is dat complexer: naast die twee partijen, speelt ook de producent een rol. De merkhouder moet betrokken worden bij de zaak als er sprake is van namaakfraude. Dat veroorzaakt onvermijdelijk een vertraagde reactie.”

Wat te doen? Gesteld dat een onderneming wordt geconfronteerd met namaak, wat kan men doen? Concreet kan men in België terecht bij de politie, de douane en de Cel Namaak van de FOD Economie (die laatste is enkel bevoegd binnen de eigen grenzen). Tussen die partijen bestaan overlegmechanismen. Het is inherent aan de douane dat ze controles uitvoert, en dus eigenlijk gedoemd is om achter de feiten aan te hollen. Wel is er een tendens dat men die Daarnaast is er de illegale producDe namaakcircuits blijken soms een controle zo vroeg mogelijk legt, zegt Van De Velde-Poelman: “Vroeger werd tie. Wie daarachter zit, is vanzelftestcase voor drugs- of wapentrafiek” die ‘pre-arrival-aanpak’ niet aanvaard. sprekend moeilijker in kaart te Het impliceert dat, op het moment brengen. In globo kan men steldat goederen ergens vertrekken, de gegevens al worden doorlen dat het namaakcircuit gedomineerd wordt door maffiabendes, gestuurd naar de plaats van aankomst. Dat laat al een eerste door georganiseerde misdaad. Geldgewin is uiteraard de grote screening toe voor de goederen geleverd worden.” drijfveer. Daarnaast beschikken de internationale politiediensten Europol en Interpol over sterke aanwijzingen dat sommige van die Maar voorkomen is beter dan genezen. Ondernemingen die van namaakpraktijken worden uitgebouwd ter financiering van terrorisoordeel zijn dat een van hun producten een verhoogd risico loopt tische groeperingen. De circuits blijken bovendien soms een testop namaak, kunnen dat aan de douane melden, daarbij wijzen op case voor drugs- of wapentrafiek. specifieke kenmerken van het product en eventueel vanuit welk Wat ook opvalt, is dat de protagonisten van de namaakhandel land men namaak vermoedt. Zo ontstaat een databank van merniet zelden bekenden zijn voor de politie en het gerecht, merkt de ken en producten die extra opvolging vereisen. Het voordeel daareerste attaché van Douane & Accijnzen op: “Zo hadden we ooit van is dat ook de minder bekende producten en merken gerichter een zeer actieve keten van hormonenhandelaars, die uit beeld vergecontroleerd worden. Elementen die op namaak kunnen wijzen, dween toen in België en Nederland de strijd tegen de hormonenzijn onder meer de manier van verpakken – dat gebeurt bij namaak maffia werd opgevoerd. Later doken diezelfde personen op in de dikwijls minder zorgvuldig – en de kwaliteit van de ‘randkenmer-

‘‘

Stichting ‘Neen aan namaak en piraterij’ Een prominente vaststelling in de namaakproblematiek is dat het zowel van overheidswege als vanuit de privésector moeilijk is om efficiënt in te grijpen als er niet wordt samengewerkt. De krachten bundelen is absoluut noodzakelijk, vinden de Algemene Administratie Douane & Accijnzen en ICC (International Chamber of Commerce) Belgium. Daarom beslisten ze tot de oprichting van de vzw Stichting ‘Neen aan namaak en piraterij’. Voorzitter van de Stichting is Tony Vandeputte, secretaris-generaal van ICC Belgium.

32

• MEI 2011

De Stichting gaat binnenkort van start via een seminar over de namaakproblematiek. Dat vindt plaats op 1 juli (datum nog onder voorbehoud) en verzamelt rond die thematiek enkele gerenommeerde internationale sprekers, alle betrokken partijen en diverse praktijkgetuigenissen. Via dergelijke evenementen, maar ook via informatie- en sensibiliseringscampagnes en andere activiteiten, wil de Stichting bijdragen tot een bewustmaking bij het brede publiek en het bedrijfsleven van de risico’s en nadelen van namaak.

De organisatie profileert zich voorts als intermediair forum tussen de diverse overheidsinstanties en het bedrijfsleven. De stichtende organisaties streven ernaar om zoveel mogelijk alle overheidsinstanties die op een of andere manier met namaak bezig zijn, bij hun vereniging te kunnen betrekken. Naast Douane & Accijnzen zijn dat de FOD Economie en de FOD Justitie, en daarnaast ook het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) en het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV). Dat die instanties nog geen deel uitmaken van de Stichting, heeft onder meer met politieke keuzes te maken, zegt voorzitter Tony Vandeputte: “Ik moet toegeven

Namaak

ken’ – bv. luxehorloges waarbij de armband merkbaar van mindere kwaliteit is, roepen argwaan op. Enige alertheid vanuit het bedrijfsleven kan volgens Luc Van De Velde-Poelman ook al veel helpen: “Soms gebeurt het dat bedrijven hun productiemachines na verloop van tijd afschrijven en doorverkopen, zonder zich af te vragen waar die machines naartoe gaan. Als illegale sites worden ontmanteld, blijkt dat daar dikwijls professioneel materiaal aanwezig is dat uit de reguliere productie komt. Met een beetje meer kritische zin kunnen dergelijke situaties vermeden worden.” Dat geldt ook voor het samenstellen van de hele logistieke keten. En ook hier hebben de economische ontwikkelingen van de voorbije decennia het er niet gemakkelijker op gemaakt: tot de jaren ’60 lag het hele proces, van het aankopen van de grondstoffen, over de realisatie van de tussenproducten tot het samenstellen van het eindproduct, zeer dikwijls binnen eenzelfde productie-eenheid. Het was toen dus veel eenvoudiger om een overzicht te bewaren over het logistieke en productietraject. Nu zijn die ketens veel complexer, met activiteiten die worden uitbesteed en/ of over verschillende locaties verspreid zijn. Om binnen die realiteit het risico op namaak in te perken, komt het er volgens Luc Van De Velde-Poelman op aan een veilige keten op te bouwen, bijvoorbeeld door steeds met dezelfde transporteurs te werken, of het administratieve luik (facturatie, verzekeringen, e.d.) te uniformiseren. “Uiteraard biedt dat geen garantie op het vermijden van namaak, maar het geeft wel de mogelijkheid om zowel het traject als de echtheid van een product veel vlotter na te gaan”, zegt de douane-topman. “Hoe dan ook kunnen we pas écht efficiënt optreden als de overheid en de privésector samenwerken om ver voor de consumptie in te kunnen grijpen”, besluit hij. l

OPENER

Namaak in enkele cijfers

B

ij ruim 43.500 controles door de Europese douanediensten in 2009 (dat zijn op Europees vlak de recentst beschikbare cijfers) werd namaak of een vermoeden van namaak vastgesteld. In totaal betrof het ongeveer 118 miljoen producten die in beslag werden genomen aan de buitengrenzen van de Europese Unie. Hierbij moet worden opgemerkt dat een pakje van 20 sigaretten als een eenheid wordt beschouwd, en niet elke sigaret apart. Sigaretten vertegenwoordigen overigens de hoofdmoot. Voorts vormen kleding en merkproducten een aanzienlijk aandeel van de in beslag genomen goederen, maar ook producten die dagelijks worden gebruikt, zoals tandpasta, shampoo, speelgoed, huishoudelijk materiaal en geneesmiddelen. In 47,44% van de inbeslagnames werden de goederen vernietigd. Bij een klein kwart (23,22%) werd een rechtszaak ingeleid. In 6,11% van de gevallen werd geen actie ondernomen door de rechthouder en bij 4,34% moesten de goederen opnieuw worden vrijgegeven omdat het niet over nepproducten bleek te gaan. Van de resterende 19% zijn dergelijke data niet bekend of is de zaak nog niet afgehandeld. Veruit de meeste nepgoederen – liefst 64,4% – worden aangevoerd vanuit China. Dat betekent niet noodzakelijk dat de goederen er ook worden geproduceerd, aangezien de organisaties die in het namaakcircuit actief zijn, de oorsprong van de productie veelal trachten te verbergen. Opmerkelijk is ook dat sommige landen de geprefereerde basis voor bepaalde producten zijn. Dat is bijvoorbeeld het geval voor Turkije als het over voedingsproducten gaat, vanuit Egypte wordt vooral speelgoed aangevoerd en vanuit de Verenigde Arabische Emiraten vertrekken vaak geneesmiddelen en aanstekers.

Cel namaak Bij de Algemene Directie Controle en Bemiddeling, de zogenaamde Cel Namaak van de FOD Economie, werd het bilan van 2010 op het vlak van imitatieproducten recent afgerond. De Cel Namaak is bevoegd voor controles op het grondgebied België (in handelszaken, op markten, kermissen, e.d.). Dat betekent dat de cijfergegevens geen betrekking hebben op inbeslagnames van goederen bij grenscontroles door de douane. Opvallende vaststelling is dat het aantal stuks namaakgoederen en de totale waarde ervan zijn gedaald tegenover 2009, maar dat desondanks ongeveer alle nepproducten in aantal zijn toegenomen, behalve cd’s en dvd’s, die in 2010 een veel kleiner aandeel vormden dan het jaar voordien. Zo is de namaakkleding opvallend gestegen van ongeveer 2.700 exemplaren naar meer dan 19.000. Speelgoed is zelfs verdrievoudigd. Ook Belgische bedrijven als Studio100 zijn daarvan het slachtoffer (zie elders in dit dossier).

PBR

De cijfers voor 2010 van de FOD Economie dat de aanloop naar de oprichting vrij moeizaam verliep. Dat had ondere andere te maken met het feit dat de problematiek politiek niet als een prioriteit werd besch s ouw wd. Daarom hebben we beslist om met ICC Belgium en de douane toch van start te gaan in de hoop de andere organisaties alsnog aan boord te krijgen. Want het is natuurlijk de bedoeling om een breed draagvlak te creëren.” Het secretariaat van de Stichting bevindt zich bij de Algemene Administratie Douane & Accijnzen, Luc Van De VeldePoelman, North Galaxy Toren, Koning Albert II-laan 33, 1030 Brussel – luc.vandeveldepoelman@minfin.fed.be. Voor meer info kan u ook terecht bij Katia Bodard, policy manager ICC C Belgium, Stuiversstraat 8, 1000 Brussel – [email protected].

Producten

Aantal stuks

Waarde in euro

Handtassen Accessoires Kledij Elektronische apparaten Juwelen + horloges Speelgoed Dvd’s/cd’s Parfum Andere TOTAAL

690 28.293 19.592 4.402

149.820 792.305 1.296.452 108.295

3.533

871.694

33.476 48.598 845 39.765 179.194

74.919 367.061 45.365 77.239 3.783.150

Dat hoeft echter niet te betekenen dat er plots zoveel meer namaakproducten in omloop zijn. Veel hangt af van de soorten controles die worden uitgevoerd – specifiek gericht naar een bepaald product of met een bredere focus – en bovendien wijst men er bij de Cel Namaak op dat er naast goed speurwerk soms ook een factor geluk meespeelt. Al heeft de opmerkelijke daling van het aantal cd’s en dvd’s deels te maken met andere vormen van piraterij, waar geen vaste drager meer aan te pas komt, met name het massale illegale downloaden van films en muziek.

OPENER

Namaak

Japan Tobacco International getuigt

Honderden miljoenen euro’s gaan in rook op Hoe kan de tabaksindustrie voorkomen dat sigaretten worden nagemaakt? Een vraag die nog niet afdoende is beantwoord, want vervalsers achterhalen snel genoeg hoe ze de beveiligingssystemen van tabaksfabrikanten kunnen omzeilen. Eén ding is zeker: zonder nauwe samenwerking met douane en politie lukt het niet. Tabaksfabrikanten hebben trouwens hun eigen speurdienst om informatie te vergaren.

N

amaak betekent verloren inkomsten, zowel voor de tabaksindustrie als voor de overheid. “Voor de overheid dalen de belastinginkomsten (in 2009 met meer dan 50 miljoen euro voor de Belgische overheid), voor ons daalt de kwaliteit en de winstmarge van onze producten. We moeten dan ook samenwerken”, verklaart Jeroen Dhanens, directeur Corporate Affairs & Communications voor België en Luxemburg bij Japan Tobacco International (JTI), de internationale tak van Japan Tobacco Inc. Het bedrijf is het derde grootste in de sector, met als belangrijkste merken Camel, Winston en een aantal Britse merken, zoals Benson&Hedges, Amber Leaf en Silk Cut.

‘‘

Een pakje sigaretten – de zwakste schakel Hoe wil het Europese akkoord illegale handel aan banden leggen? Het belangrijkste initiatief dat werd genomen is het ‘track and trace’-systeem om de producten te traceren. “Daarbij wordt op elk pallet, elke doos, elke slof en elk pakje dat bij ons van de band rolt, een ‘code’ aangebracht. Deze code bevat allerhande informatie waardoor zowel wij als de douaniers en de politie de producten tot in elke schakel van de distributieketen kunnen volgen. Op papier lijkt dit eenvoudig. Maar in werkelijkheid vergt het een enorme logistieke organisatie om iedereen in de operatie de juiste uitrusting en opleiding te geven.” Jeroen Dhanens erkent dat dit systeem overheden vooral helpt in de strijd tegen smokkelarij. “Maar het is duidelijk geen wondermiddel tegen namaak.” Wat dan wel? “Het is erg moeilijk om het probleem op te lossen. Ondanks de inventiviteit van de fabrikanten vinden de vervalsers altijd een manier om de beveiligingssystemen te

In december 2007 tekenNamaakproducten zijn het domein van de Japan Tobacco Internacriminele bendes die voornamelijk in China tional (net als Philip Morris in 2004) een akkoord met actief zijn” Jeroen Dhanens (Japan Tobacco International) de Europese Commissie en de 27 lidstaten. Daarmee heeft JTI zich bereid verklaard omzeilen... Ze zijn net zo handig met de technologie als de 400 miljoen USD neer te tellen, gespreid over 15 jaar, om overhe‘echte’ producenten.” De tabakssector richt zijn inspanningen vooral op individen te helpen bij de bestrijding van de illegale tabakshandel. duele pakjes sigaretten. Die zijn het moeilijkst en het duurst “Illegale handel omvat zowel het smokkelen als het namaken om na te maken. “Vooral individuele pakjes kunnen door van sigaretten en roltabak.” Bij smokkelen worden ‘echte’ JTIdouane en politie worden geïdentificeerd als namaak. Daarproducten illegaal vervoerd. Het is dus van vitaal belang dat de om organiseren we hierover regelmatig rondleidingen en tabaksproducent maximale controle bewaart over de distributie opleidingen in onze fabriek in Trier in Duitsland.” Deze inivan zijn producten (de EU legt trouwens een boete op als er tiatieven en de andere bepalingen uit het Europees akkoord smokkelwaar boven een bepaalde hoeveelheid wordt onderleidden eind 2009 tot een akkoord tussen JTI en de Belschept). Namaak is een andere zaak. “Namaakproducten worgische overheid. En op 12 mei zal een gelijkaardig akkoord den grotendeels in China geproduceerd door georganiseerde worden ondertekend met Luxemburg. misdaadbendes.” ê

34

• MEI 2011

OPENER

Namaak

ê De 007’s van de sigaretten Maar als heel wat namaaksigaretten hun oorsprong in China vinden, waarom dan niet samen met de Chinese overheid aan de bron ingrij-pen? Dit is een kwestie die wordt aangekaart tijdens de diplomatieke uitwisselingen met China, een land dat de strijd tegen illegale fabrieken ernstig neemt. Maar volgens Jeroen Dhanens is het bijna een ‘mission impossible’. “Naar schatting telt het land meer dan 1.000 illegale fabrieken. Sluit er één,, en er gaan er twee nieuwe open...” Alleen stonden de tabaksproducenten machteloos. Daarom besloten de vier grootste spelers ter wereld om samen te werken en zo nauwkeurig mogelijke informatie te verkrijgen. “We hebben onze eigen speurdienst met professionals die vaak gerekruteerd worden bij verschillende overheidsorganisaties. Ze beheren een uitgebreid netwerk contacten die hen informatie doorgeven vanuit havens, industriezones en andere transitlocaties over de hele wereld. Ze analyseren deze informatie en geven elk verdacht verkeer aan bij de bevoegde instanties via een internationaal systeem. Heel wat illegale goederen kunnen door de overheid in beslag genomen worden dankzij de informatie van de tabakssector. In meer dan één op twee gevallen is de informatie over een container correct. Niet dat er altijd tabak in zit; soms zijn het bijvoorbeeld namaakgeneesmiddelen, maar verdacht is het meestal wel.”

De intenties van China Bijna tweederde van de nepgoederen wordt aangevoerd vanuit China (zie ook Namaak in cijfers, elders in dit dossier). Dat Ch gegeven lag in 2007, naast andere onderwerpen, op de onderhandelingstafel tussen China en de Wereldhandelsorganisatie (WTO). De aanleiding van dat overleg was dat China tot de WTO wou toetreden, maar dat vereiste nogal wat aanpassingen aan de handelswetgeving van het land. Bruno De Vuyst, associate hoogleraar aan het Vesalius College (gelieerd met de Vrije Universiteit Brussel) Ve en advocaat bij Marx, Van Ranst, Vermeersch & Partners, was d namens ICC Belgium nauw betrokken bij die gesprekken. “China moest dringend zijn huishouding inzake handelswetgeving en -praktijk in orde maken, wilde het lid van de WTO kunnen worden.” De gesprekken hebben er toen wel toe geleid dat de Chinese overheid zich expliciet heeft geëngageerd om inspanningen ter zake te leveren. En dat was nodig, getuigt Bruno De Vuyst: “China was zeer laks, deels wegens een gebrek aan middelen, maar ook wegens een zwakke administratie en weinig interesse voor de problematiek.” Of er intussen in de praktijk vooruitgang is geboekt, is volgens de hoogleraar moeilijk uit te maken: “China is een gigantisch land en kampt ook intern met namaakproblematiek. Een dergelijk veranderingsproces vergt dan ook veel tijd. Voor een evaluatie is het nog wat te vroeg.” Tegelijkertijd wijst De Vuyst erop dat het niet correct is om alleen China met de vinger te wijzen: “Er komt ook veel namaak uit andere landen, bijvoorbeeld uit Thailand, om in dezelfde regio te blijven. Maar ook veel dichter bij huis: zo heeft Italië de bedenkelijke reputatie een belangrijke draaischijf van nepproducten te zijn.”

Eén op vijf Britse sigaretten is onwettig Namaaksigaretten zijn vooral bestemd voor de Britse markt. De belastingen liggen er een stuk hoger dan in continentaal Europa. “De prijsverschillen zijn gigantisch: een pakje roltabak is in Groot-Brittannië meer dan 10 euro duurder dan hier.” De haven van Antwerpen is een draaischijf voor naEens per maand wordt een container met 10 miljoen maaksigaretten. Als we de inbeslagnemingen sigaretten van onze merken bestuderen, stellen we in beslag genomen” vast dat de meeste illegale sigaretten Britse merken zijn. “Toen we in 2007 Gallaher overnamen – een concurrent die erg actief was op de Britse markt –, steeg ons marktaandeel in Groot-Brittannië tot 40%. We worden dus zwaar getroffen door illegale handel.”

‘‘

De cijfers over de Britse markt zijn veelzeggend: naar schatting één sigaret op vijf en meer dan 60% van de pakjes roltabak werden niet in het Verenigd Koninkrijk gekocht. Het gaat dan zowel om namaak als om smokkelwaar. “Deze cijfers omvatten wat we ‘non-duty paid’ noemen.” Alleen al in dit

36

• MEI 2011

land schat Japan Tobacco International zijn verliezen op honderden miljoenen euro’s. “Er worden bijna 12 miljard sigaretten verhandeld op de Belgische markt. Wij bezitten 11% van die markt. Ongeveer eens per maand wordt een container met 10 miljoen sigaretten van onze merken in beslag genomen”, preciseert Jeroen Dhanens ter indicatie. Is namaak in opmars? “We kunnen de evolutie van ‘non-duty paid’ opvolgen door onze verkoopcijfers te vergelijken met onze schatting van de consumptie per land. Deze evolutie hangt nauw samen met de verkoopprijs. Wanneer een land de accijnzen bovenmaats verhoogt, zien we meteen dat het aandeel gesmokkelde en namaakproducten de pan uit rijst. Het is een ‘sector’ die reageert op een reële vraag.” De preventie van namaak aankaarten is dan ook niet vanzelfsprekend, zoveel is duidelijk. In deze strijd zet JTI bewustmakingscampagnes op voor kleinhandelaars en consumenten, beveiligt zijn interne organisatie, werkt samen met andere tabaksproducenten, en investeert vooral in de intense samenwerking met douane en politie. Zeker in België is dit belangrijk. Slechts 1% van de Belgische tabaksmarkt bestaat uit namaak. Hier gaat de aandacht dus vooral naar de transitpunten – havens en luchthavens – en de belangrijkste verkeerswegen. l

Namaak

OPENER

Nepgeneesmiddelen groeiend probleem

Internet als dubieuze dokter De farmaceutische sector wordt de jongste jaren in toenemende mate met namaak geconfronteerd. Volgens recente rapporten is tot meer dan de helft van de medicatie die besteld wordt via een website, afkomstig uit een illegaal circuit en dus onveilig. Maar de sector laat het daar niet bij.

T

er illustratie: een studie van de Wereldgezondheidsorganisatie geeft aan dat bijna een derde van de namaakproducten geen actieve bestanddelen bevat, een vijfde slecht gedoseerd is en nog eens een vijfde een ander product in zich heeft, dat potentieel toxisch is. De eerste resultaten van een onderzoek van het Wetenschappelijk Insti-

‘‘

de handel in namaakgeneesmiddelen wereldwijd op 3,5 miljard dollar. Niettemin blijft de impact ervan in onze contreien klein. In de ontwikkelde landen blijft de verkoop van namaakgeneesmiddelen immers beperkt tot 1%, schetst Magali Audiart, adviseur Economische Studies bij Pharma.be. “Maar daar staat tegenover dat er op dat vlak in de ontwikkelingslanden wel een gigantisch probleem is: daar wordt de verkoop van nepmedicijnen geschat op liefst 25%. In Afrikaanse landen worden de nepproducten vaak verkocht op openbare distributienetwerk in markten.”

Het bestaande ons land, dat via apotheken en ziekenhuizen loopt, is veilig” Magali Audiart (Pharma.be) tuut Volksgezondheid (WIV) tonen aan dat de stalen van erectiestimulerende middelen – de meest voorkomende nepmedicatie – andere, niet geregistreerde, stoffen bevatten dan de originele geneesmiddelen. De toxiciteit en de bijwerkingen zijn niet gekend en bijgevolg bestaat er een ernstig risico voor de gezondheid van de gebruikers van namaakgeneesmiddelen, luidt het bij het WIV. Uit de analyses blijkt daarnaast ook dat vooral hormonale geneesmiddelen, antibiotica en vermageringsmiddelen in het namaakcircuit aanwezig zijn. De Amerikaanse Food & Drugs Administration schat de omzet van

België is overigens een belangrijke transitlocatie van nepmedicatie naar ontwikkelingslanden. Zo tekende de Belgische douane voor een van de grootste vangsten van nepmedicatie. In de luchthaven van Zaventem werden in 2008 2,2 miljoen illegale tabletten onderschept, waarvan 1,6 miljoen pijnstillers en 600.000 antimalariaproducten. De meeste waren afkomstig uit India, Hongkong, de Verenigde Staten, China en Brazilië. En, opmerkelijk: het merendeel van de pillen werd besteld via het internet. ê

OPENER

Namaak

ê Surf niet met gezondheid Maar, verzekert Magali Audiart, de sector heeft de zaken onder controle: “Het bestaande distributienetwerk in ons land, dat via apotheken en ziekenhuizen loopt, is veilig.” Haar overtuiging ter zake heeft te maken met het feit dat alle verpakkingen van de geneesmiddelen die terugbetaald worden in België over een unieke code beschikken. Die barcode is verplicht voor alle terugbetaalbare geneesmiddelen die bestemd zijn voor de Belgische markt. “De apotheker scant deze code. Daardoor wordt elke afgeleverde geneesmiddelenverpakking geïdentificeerd en gecontroleerd”, legt ze uit. Op Europees niveau werkt de sector trouwens een vergelijkbaar controlesysteem uit. De federatie van Europese researchbedrijven (Efpia) lanceerde vorig jaar in dat verband in Zweden een proefproject. In België zijn namaakgeneesmiddelen alleen afkomstig van verdachte internetsites, zegt Magali Audiart: “Geneesmiddelen die via het internet worden verkocht buiten het legale circuit of buiten de in België vergunde apotheken, zijn niet onderworpen aan controles door de gezondheidsprofessionals en de bevoegde instanties. Daardoor kunnen de kwaliteit, de veiligheid en de doeltreffendheid niet worden gegarandeerd.” Daarom lanceerde het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) een campagne om het publiek te informeren over de gevaren van het aankopen van geneesmiddelen via het internet, onder de slogan: ‘Geneesmiddelen via het internet? Surf niet met uw gezondheid!’. Er werd tevens een speciale website voor opgericht (www.geneesmiddelen-via-internet.be) met informatie over risico’s, regelgeving en aanbevelingen.

‘‘

In ontwikkelingslanden wordt de verkoop van nepmedicijnen geschat op liefst 25%” Het via internet aankopen van geneesmiddelen is in België bovendien streng gereglementeerd. Ook als men via een buitenlandse site bestelt, blijft men aan die afspraken gebonden. Als basisregels gelden dat elk geneesmiddel in de apotheek persoonlijk aan de patiënt of aan een gemachtigde moet worden afgeleverd en dat de apotheker geen geneesmiddelen mag afleveren buiten de apotheek. De aankoop van geneesmiddelen die vrij zijn van medisch voorschrift is wel mogelijk, op voorwaarde dat die via de website van een in België vergunde apotheek verloopt, en dat die site geregistreerd is bij het FAGG en de Orde der Apothekers. De internetsite van een apotheek moet immers worden beschouwd als een virtuele verlenging van de apotheek zelf. l

38

• MEI 2011

Cassina vernietigde imitaties van designmeubelen Op 16 februari liet het Italiaanse designmeubelbedrijf Cassina een 70-tal meubelstukken van de befaamde ontwerper Le Corbusier vernietigen door een recyclageonderneming in Vilvoorde. Met de actie wou Cassina een scherp signaal geven dat men de imitatie-industrie niet mag minimaliseren. Herman Croux, advocaat bij Marx, Van Ranst, Vermeersch en Partners, is al bijna 20 jaar raadsman van Cassina en stelt in die periode een sterke evolutie vast op het vlak van namaak: “Zo’n 15 jaar geleden stonden namaakproducten nog openlijk in de showrooms van de meubelzaken. Dat is nu zeer uitzonderlijk geworden. Er is dus zeker wel een bewustzijn gegroeid”, zegt hij. Op 16 februari wou het designmeubelbedrijf Cassina met de vernietiging van een 70-tal meubelstukken waarschuwen voor de impact van de namaakindustrie.

Maar dat betekent niet dat de namaakhandel onder controle is. Wel integendeel: “Negen op tien inbreuken zijn tegenwoordig internetgerelateerd”, weet Herman Croux. Soms gaat het daarbij om kleine garnalen die via een verkoopsite als e-Bay een graantje proberen mee te pikken, maar niet zelden zitten schimmige, maar niettemin goed georganiseerde bedrijfjes achter het misbruik, heeft Herman Croux al ervaren: “Zo hebben we ooit een Italiaanse fabrikant van namaakmeubelen ontdekt die zijn producten verkocht via een Engelse website en de leveringen vanuit Spanje organiseerde, terwijl moest betaald worden via een Duitse bankrekening. Bij dergelijke constructies weet je natuurlijk meteen dat het over activiteiten van criminele aard gaat.” De beste manier om zich tegen het namaakcircuit te wapenen, is nog altijd via het dealernetwerk, zegt Herman Croux: “Dat zijn de beste antennes. Zij staan dicht bij de consumenten, die vaak alert zijn. Zo’n driekwart van de namaak komen we op het spoor door tips van klanten.” Voor opsporingen online kunnen bedrijven gebruik maken van – al dan niet interne – gespecialiseerde diensten, die steekproeven uitvoeren op het internet.

Vernietiging De beelden van de vernietiging van de nepmeubelen – Cassina haalde met de actie uitgebreid de media – riepen gemengde gevoelens op. Herman Croux zegt echter ‘aangenaam verrast’ geweest te zijn door de vele positieve reacties die volgden op de sensibiliseringsactie. De advocaat ziet ook weinig alternatieven voor de vernietiging van de meubelen: “Ik besef dat dit niet bij iedereen sympathiek overkomt en het is allerminst zo dat we daar plezier aan beleefd hebben. Maar de meubelen schenken aan een goed doel, wat vaak als mogelijke uitweg wordt genoemd, is minder evident dan het lijkt. Je kent immers de kwaliteit en de samenstelling van de producten niet. Er gaat dus altijd een risicofactor mee gepaard. Ik vraag me overigens af of bijvoorbeeld een jeugdbeweging zeer happig is om splinternieuwe imitatiemeubelen aan te nemen. Bovendien blijven die meubelen dan wel in omloop.” De vraag rijst echter ook of een individueel bedrijf zomaar kan beslissen om nepproducten te vernietigen. Herman Croux legt uit: “Er zijn twee manieren waarop je als onderneming in bezit kan komen van namaakproducten: eerst en vooral is er de douaneregeling. De douane speurt zelf naar namaakproducten en neemt die in beslag. De rechthouders worden daarvan op de hoogte gesteld. In dat geval is vernietiging de enige optie. Men kan daarnaast ook zelf initiatief nemen om, met de toestemming van een beslagrechter, een controle te doen in een winkel. Over de bestemming van de goederen die dan eventueel in beslag worden genomen, wordt in dat geval onderhandeld.”