openbaar vervoer mobiliteitsmanagement infrastructuur parkeren verkeersmanagement fiets

openbaar vervoer | mobiliteitsmanagement | infrastructuur | parkeren | verkeersmanagement | fiets

Te nemen stappen in technologie, menselijk gedrag en standaardisatie

DE ONTWIKKELING VAN DE ZELFRIJDENDE AUTO

Veilig op een korte afstand van je voorganger rijden waarbij de auto zelf de snelheid bepaalt en waarbij de bestuurder geen handen aan het stuur heeft. Zelfrijdende auto’s zijn volop in ontwikkeling, maar het is tijd om de techniek en interactie met gebruikers te evalueren in complexe omstandigheden op de publieke weg. De eerste stap is gezet met de testrit op de A10, als onderdeel van de lancering van het initiatief DAVI. De verwachting is dat automatisch rijden gefaseerd een steeds grotere rol zal spelen in het Nederlandse wegennet, waarbij acceptatie dan wel het gedragscomponent een belangrijk aandachtspunt is. Het individu – met zijn behoeften, gedragingen en mogelijkheden – komt steeds meer centraal te staan in het vervoerssysteem. Dit vereist een sector overschrijdende en interdisciplinaire aanpak.

[tekst] AGNES JOOSTEMA

8

O

m de ontwikkelingen een stap verder te

ten niet alleen over techniek om automatisch te

brengen hebben de TU Delft, RDW, Con-

rijden, maar zijn ook uitgerust met technieken

nekt en TNO het Dutch Automated Vehicle Initi-

om te communiceren met andere voertuigen

ative (DAVI) gestart. De officiële lancering vond

en de infrastructuur. DAVI maakt onderdeel uit

plaats op 12 november 2013 tijdens de Innovatie-

van de aanpak van minister Schultz van Haegen

estafette in de RAI Amsterdam. Minister Schultz

voor een betere benutting van de bestaande

van Haegen stapte zelf in een DAVI-voertuig en

infrastructuur. De nieuwe technieken zorgen

reed mee over de A10. De voertuigen beschik-

niet alleen voor een betere doorstroming op de vib

verkeer in beeld


wegen, maar vergroten ook de betrouwbaarheid van reistijden. Daarnaast zijn er positieve effecten voor de verkeersveiligheid en het milieu. Bij DAVI wordt kennis verzameld en ontwikkeld om automatische voertuigen uitgerust met coöperatieve systemen te laten rijden op de openbare weg. Op de langere termijn wil DAVI ervoor zorgen dat automatisch rijden voor iedereen toegankelijk is en dat het past in het huidige mobiliteitssysteem. Human Factors TU Delft is projectleider van DAVI en ontwikkelt fundamentele kennis op het gebied van verkeersmanagement, robotica en het gedrag van de bestuurder bij automatisch rijden. Raymond Hoogendoorn, docent aan de TU Delft en system professor aan de faculteit Civiele Techniek, is als specialist in het gedrag van de bestuurder

volgende stap. Hiervoor zijn goede algoritmes

betrokken bij DAVI. “Hierbij kijk ik naar de hu-

nodig, maar we staan echt nog aan het begin

man factors enerzijds en anderzijds wat het voor

van deze ontwikkeling. Allereerst is het noodza-

de bestuurder in de auto zelf betekent”, legt

kelijk de robuustheid van het systeem te testen

Hoogendoorn uit. “Hoe oplettend zijn mensen

en met de bestaande technieken een betrouw-

bijvoorbeeld in een zelfrijdende auto? Stel een

baar beeld van de omgeving te maken. Wat doet

sensor valt uit en de mens moet de besturing

bijvoorbeeld de andere weggebruiker en kunnen

overnemen, reageren ze dan snel genoeg?

we een realistische, niet robotachtige strookwis-

Acceptatie is hierin een belangrijk onderdeel.

seling ontwikkelen?” Hoogendoorn kan nu nog

Mensen vinden het over het algemeen lastig de

niet goed inschatten wat de opkomst van de zelf-

controle uit handen te geven en over te laten aan

rijdende auto op de bestaande infrastructuur zal

de techniek. De testrit op de A10 was een appe-

hebben. “Of er in de toekomst speciale rijstroken

tizer, een voorproefje van wat er in de toekomst

nodig zijn weten we nog niet. In deze fase is voor

mogelijk is. De drie voertuigen op de A10 com-

ons vooral voertuigonderzoek belangrijk.” Dit

municeerden onderling en reden achter elkaar.

valt te formuleren in een tijdspad: er zijn verschil-

De auto ging zelf inhalen, maar stuurde nog niet

lende vormen van automatisering te benoemen.

zelf en wisselde niet zelf van strook. Wel volgde

De laagste vorm is ‘driver assistence’, waarbij al-

het ene voertuig automatisch het andere.” De TU

leen rijden op dezelfde strook automatisch gaat.

Delft heeft de demo voorbereid in samenwerking

Een stapje verder is ‘partial automation’, waarbij

met TNO en RDW. “We hebben sensoren in de

de mens voortdurend mee oplet. De hoogste

auto aangebracht die de aanwezige infrastruc-

trede is ‘high automation’, waarbij de bestuurder

tuur meten”, licht Hoogendoorn toe. “Hiervoor

alleen ingrijpt als het misgaat. Het is duidelijk dat

hebben we gebruik gemaakt van de al bestaande

de rol van de bestuurder zeer aan verandering

ACC-techniek. Dit zorgde ervoor dat de achterste

onderhevig is. “Je wordt als het ware als een

auto automatisch zijn voorganger kon volgen.”

piloot in een vliegtuig”, vergelijkt Hoogendoorn.

Er was ruime aandacht van de pers tijdens de lancering van DAVI Bron: Hans de Mol Pressvisuals

Hoogendoorn: “Acceptatie is een belangrijk onderdeel; de controle uit handen geven is lastig”

“Wat dit betekent voor de oplettendheid van de Zelfstandige strookwisseling volgende stap

bestuurder moeten we uitgebreid onderzoeken.

Een mooie mijlpaal, maar Hoogendoorn geeft toe

Uit rijsimulatorexperimenten is gebleken dat het

dat er qua wetgeving nog een aantal zaken in de

al snel mis kan gaan. En zijn mensen nog alert

weg staat. “Ook op technologisch vlak moeten

genoeg als ze onderweg hun mail en social me-

we nog een aantal bruggen slaan”, vervolgt hij

dia checken? En wat voor signaal moet de auto

zijn verhaal. “Auto’s zelfstandig van strook laten

afgeven als het dreigt mis te gaan? Een geluid,

wisselen is nog niet geautomatiseerd: dit is de

een bericht op een scherm? Of moet je het stuur

#06 - dec 2013

9


laten trillen?” Een eerste stap in de verdere

menleving. In de publicatie laat de stichting zien

ontwikkeling van de zelfsturende auto is het im-

wat we nu kunnen (en zouden moeten) doen om

plementeren van een lateral contoller, het beter

de kansen te grijpen die nieuwe verplaatsingsme-

maken van de sensoren en ervoor zorgen dat

thoden ons bieden. “In februari van dit jaar heb-

het sturen betrouwbaar verloopt. Hoe dan ook

ben we de verkenning afgerond. Op dit moment

zullen de huidige technologische ontwikkelingen

richten we ons op de verankering, om onze visie

invloed hebben op betere benutting van onze

daadwerkelijk tot resultaten in de maatschappij

infrastructuur en verkeersmanagement. Door

te laten leiden”, vertelt ingenieur Rene Hooger-

voertuigen onderling en met bestaande wegkant-

werf, coauteur van de publicatie. “Een belangrijk

systemen te laten communiceren, kunnen we

resultaat is dat de AWT (Adviesraad voor We-

files voorkomen. De capaciteit van de weg kan

tenschaps- en Technologiebeleid) de bevindingen

beter worden benut en ook de juiste routekeuze

heeft meegenomen in het advies aan de regering

maken wordt steeds eenvoudiger.

en het parlement omtrent maatschappelijke uitdagingen.”

Het individu centraal in het vervoerssysteem De Stichting Toekomstbeeld der Techniek ver-

De verkenning laat zien dat we aan de voor-

richt onderzoek op het snijvlak van technologi-

avond staan van een systeemsprong in vervoer.

sche ontwikkelingen en de maatschappij. In de

In onze samenleving is een aantal maatschap-

toekomstverkenning Superintelligent vervoer

pelijke, technologische en gedragsontwikkelin-

– resulterend in de publicatie ‘Het vervoer van

gen gaande die grote impact zullen hebben op

morgen begint vandaag’ (2013) – worden de

hoe en waarom we ons verplaatsen over dertig

mogelijkheden geschetst van wat superintelligent

jaar. Een belangrijk resultaat van die ontwikke-

vervoer kan betekenen voor de Nederlandse sa-

lingen is dat een individu – met zijn behoeften,

Hoogerwerf: “We moeten dit sector overschrijdend en interdisciplinair oppakken”

Bron: Continental

10

vib

verkeer in beeld


gedragingen en mogelijkheden – steeds meer

Nederland als belangrijke mobiliteits-

centraal komt te staan in het vervoerssysteem.

innovator

Ondanks dat dit systeem complexer wordt, wordt

Een aanstaande systeemsprong biedt grote

het voor de persoon steeds gemakkelijker zich te

kansen: Nederland kan zich internationaal

verplaatsen. De reiziger wordt namelijk ontzorgd

positioneren als belangrijke mobiliteitsinnova-

door intelligente toepassingen, gecombineerd in

tor. Ga maar na: uitdagingen als filedruk, aan

superintelligent vervoer: een vervoerssysteem dat

vervoer gerelateerde maatschappelijke kosten

zelf kan reguleren, sturen en handelen. Techniek

en onze innovatiekracht maakt Nederland de

biedt in het vervoer oplossingen voor individu-

ideale proeftuin voor nieuwe vervoersconcepten.

ele en maatschappelijke vraagstukken. Daarbij

Zo’n internationale positionering geeft een grote

moeten de al aanwezige technologische basis-

stimulans aan de economie en innovatie. Verder

kennis en -componenten geïntegreerd worden

leidt het ook tot meer comfort voor de reiziger.

tot robuuste, integrale oplossingen, en moeten

Om deze kansen te grijpen is het cruciaal dat be-

randvoorwaarden als investeren in robuuste ICT-

drijven, kennisinstellingen en overheden vervoer

infra verder worden ingevuld. Vervoer, en zeker

integraal benaderen en samen een roadmap naar

superintelligent vervoer, heeft een wisselwerking

het vervoer van morgen opstellen. Dit zijn de

met veel facetten van de samenleving. Zo kan su-

belangrijkste conclusies en aanbevelingen van de

perintelligent vervoer leiden tot een toename van

toekomstverkenning.

arbeidsproductiviteit en minder verspilling van resources. Doorgaans is er nog te weinig aandacht

Maatschappelijke trends

voor deze onderlinge samenhang, waardoor ze

Om verschillende toekomstige mogelijkheden

elkaar niet optimaal versterken.

te onderzoeken zijn met behulp van scenario-

Testrit met automatische voertuigen op de A10 belangrijke eerste stap

methodiek vier wereldbeelden geschetst om de

#06 - dec 2013

11


Hartman: “Bij samenwerkende wegbeheerders en Rijkswaterstaat neemt de belangstelling voor coöperatieve systemen steeds concretere vormen aan”

12

vraag naar vervoer te kunnen inschatten. De

nen die achter deze vervoersconcepten liggen

maatschappelijke trends van verdere individu-

zijn gemak, keuzevrijheid, betalen naar gebruik,

alisering en verdergaande globalisering en hun

autonoom vervoer, telepresence, smart agents en

tegenhangers vormen de achtergrond waartegen

mogelijke koppelingen daartussen.

de vier uiteenlopende wereldbeelden zijn afgezet: individuele welvaart, wereldwijd bewustzijn,

Zelfrijdende auto centraal in vervoer naar

een krachtige regio (personen dragen zorg voor

wens

elkaar en hun omgeving) en de zelfvoorzie-

“We hebben deze verkenning niet alléén uit-

nende eenheid. Op basis van technologische en

gevoerd”, benadrukt Hoogerwerf. “Meer dan

gedragsontwikkelingen, gecombineerd met de

honderd vertegenwoordigers van kennisinstel-

vier wereldbeelden, zijn drie vervoersconcepten

lingen, overheid en bedrijfsleven hebben hier

ontwikkeld: vervoer naar wens, niet vervoer en

aan meegewerkt. Een belangrijke conclusie is dat

vervoer in schaarste. Consumenten bezitten in

autonoom vervoer een grote rol zal spelen in de

de toekomst geen eigen vervoersmiddel meer,

geschetste ontwikkelingen, vooral in vervoer naar

virtuele verplaatsingen zijn een grootschalig, vol-

wens staat de autonoom rijdende auto centraal.

waardig alternatief voor fysieke verplaatsingen en

Mensen kunnen in de toekomst een voertuig

reizigers zijn zich bewust van de externe effecten

oproepen dat ze naar de gewenste bestemming

van een verplaatsing. De belangrijkste bouwste-

brengt. Ook de smartphone speelt hierin een bevib

verkeer in beeld


AUTOMATISCH RIJDEN EN DE WEGBEHEERDER Volgens Willem Hartman, voorzitter van Astrin (branchevereniging voor de verkeersindustrie)

is coöperatief rijden een logische volgende stap in eerdere technologische ontwikkelingen als groene golven en netwerkregelsystemen. Hartman: “De doorbraak van coöperatieve technologie staat vlak voor de deur, en niet alleen op de A10. De samenwerkende wegbeheerders in de Provincie Noord-Brabant publiceerden onlangs een tender voor het aanpakken van spookfiles via - onder meer - communicatie tussen voertuig en wegkant. En ook bij Rijkswaterstaat neemt de belangstelling voor coöperatieve systemen steeds concreter vormen aan.” Vanuit het perspectief van de overheid is dat ook logisch. Wie elk dubbeltje twee keer om moet draaien, is extra kritisch op het rendement ervan. En de minister ziet dat investeringen in slimme technologie méér opleveren dan het aanleggen van meer asfalt. “De volgende stap is mijns inziens dat voertuigen met wegkantapparatuur gaan communiceren. Omdat het niet meer noodzakelijk is een uitgebreid detectienetwerk

aan te leggen, levert dit een enorme kostenbesparing op. Bovendien zijn de mogelijkheden legio: de verkeersregelinstallatie kan bijvoorbeeld waarschuwen voor gevaarlijke situaties, zoals het naderen van een hulpdienst van rechts.” Hartman ziet de testrit op de A10 vooral als een tussenstap naar nog meer geavanceerde communicatiesystemen, zoals het kruispunt over kunnen steken zonder dat er nog een verkeerslicht aan te pas komt. “De basisfuncties van communicatie tussen voertuigen zal alleen maar toenemen”, schetst Hartman. “De wijze waarop veiligheid en doorstroming nu is geregeld is redelijk conservatief, maar de industrie is volop in ontwikkeling, vooral op het gebied van apps en smartphones.” Volgens Hartman valt of staat alles met standaardisatie. ASTRIN wordt steeds vaker door opdrachtgevers benaderd voor nieuwe standaardisatietrajecten. Het meest recente voorbeeld is de Provincie Utrecht, die DOV-systemen wil koppelen aan dimbare VRI’s, zodat bij gedimde straatverlichting automobilisten niet verblind worden door onnodig felle verkeerslichten.

ontwikkelingen te houden.” Daarbij kunnen nu al stappen worden gezet, bijvoorbeeld met proeven in de praktijk om meer ervaring op te

Hoe past de zelfrijdende auto volgens

doen. “Door nu pilots te starten, bijvoorbeeld

u in onze maatschappij en infrastruc-

langrijke rol. Er wordt steeds meer data gegene-

met zelfrijdende auto’s, kunnen we veel leren

tuur en welke stappen moeten we nog

reerd die op applicaties realtime inzichtelijk wordt

over de praktische toepassing en hoe mensen

nemen? www.verkeerinbeeld.nl/linkedin

gemaakt. Dit kan helpen in het maken van de

hierop reageren.” Een boodschap die ook DAVI

juiste routekeuze en tijdstip van vertrek. Uiteraard

onderstreept.

vib

hebben we ook gekeken naar de mate waarin acceptatie van zelfrijdende auto’s bij mensen

HET VERVOER VAN MORGEN BEGINT VANDAAG

een rol speelt. We zien hierin een tweedeling: enerzijds zien mensen de voordelen van hun tijd nuttig kunnen besteden, anderzijds vinden mensen het lastig de controle uit handen te geven. Hoe dit zich zal ontwikkelen en wat voor

(Ver)voer tot nadenken en doen Auteurs: Marie-Pauline van Voorst tot Voorst, Rene Hoogerwerf, 2013 ISBN: 978-94-91397-06-6 Prijs: € 17,50 incl. BTW (exclusief verzendkosten)

impact het daadwerkelijk zal hebben, moet in de toekomst blijken.” Hoogerwerf geeft aan dat er hoe dan ook veel ontwikkelingen gaande zijn die

i

een plek zullen krijgen in de maatschappij. “Dit

www.stt.nl

moeten we sector overschrijdend en interdisciplinair oppakken. Bij deze integrale aanpak is het van belang om een open blik op onverwachte #06 - dec 2013

13


ERIK VERHOEF - VU, AMSTERDAM

COEN JAGER – SENIOR MANAGER SMART MOBILITY ROYAL HASKONINGDHV

“Files kunnen met een prijsprikkel

“Het is een sympathiek en interessant concept, maar in essentie te ingewikkeld. Ik

effectief en efficiënt bestreden worden. Dat weten we door buitenlandse ervaringen en talloze modelstudies voor Nederland. Een groot nadeel van veel vormen van prijsbeleid is dat het op weinig steun kan rekenen, voornamelijk omdat er volgens velen sprake is van een extra of hogere belasting. Mede om die reden hebben Spitsmijden projecten een behoorlijke vlucht genomen. Belonen voor het vermijden van de spits klinkt natuurlijk vriendelijker dan betalen voor reizen in de spits. Verhandelbare spitsrechten bieden een interessant budgetneutraal alternatief voor belonen en beprijzen. Door een

“Markt creëren voor spitsrechten legt spitsritten aan banden” markt te creëren voor spitsrechten kan het aantal ritten in de spits aan banden worden gelegd en worden gereduceerd. Weggebruikers kunnen ervoor kiezen hun spitsrechten te verkopen aan andere gebruikers die er meer geld voor over hebben om zich tijdens de spits te verplaatsen. Op deze manier blijven de verplaatsingen met de hoogste betalingsbereidheid over. Met dezelfde technologie die voor Spitsmijden wordt gebruikt, een virtuele marktplaats waar rechten gekocht en verkocht kunnen worden, en voldoende werkgevers die het concept steunen, zou op korte termijn een experiment gehouden kunnen worden om het concept in de praktijk te testen.”

#03 - jun 2013

vraag me ernstig af hoe je het werkend krijgt in de praktijk. Verhoef gaat ervan uit dat het aantal ritten wordt beperkt, maar dat hoeft niet noodzakelijkerwijs zo te zijn. Ook vraag ik me af of het idee wordt afgebakend naar tijd en plaats: geldt het voor specifieke wegvakken en hoe wordt omgegaan met de fluctuerende factor tijd? En wat krijg je als je een spitsrecht hebt (gekocht): gegarandeerd doorrijden? Dus geen vertraging door ongevallen? Het concept is vooral ook kunstmatig omdat je in principe alleen kunt handelen als er daadwerkelijk vraag en aanbod

“Gebrek aan natuurlijke schaarste maakt spitsrechtenconcept kunstmatig” is. Op de weg geldt geen natuurlijke schaarste, zoals in de lucht en op het spoor, dat maakt het idee kunstmatig. Daar komt bij dat het een erg ingewikkeld plan is, dat mijns inziens heel lastig communiceerbaar is, en vast ook veel geld en inspanning kost zonder evident effect. Vraag is van wie het eerste spitsrecht moet komen, de handel moet immers ergens beginnen. Tevens rijst de vraag wat de werkgever én weggebruiker (lees: vooral de forenzende werknemer) te winnen heeft met verhandelbare spitsrechten, terwijl het succes bijna valt of staat met de inzet van het bedrijfsleven. Werkgevers hebben geen bedrijfsdoelstelling omtrent filereductie, maar wel omtrent lagere bedrijfskosten en CO2-reductie. Als je de gedachte achter het concept weet te koppelen aan bijvoorbeeld een mobiliteitsregeling met een persoonlijk mobiliteitsbudget, gericht op gedragsverandering van medewerkers in hun zakelijke mobiliteit, dan kom je wel in de buurt van de behoefte van bedrijven. En van hun medewerkers. Beide zitten niet te wachten op nieuwe en complexe regelgeving.”

Download de volledige DBR-synthesenotitie van Erik Verhoef en Hans Stevens (De Verkeersonderneming Rotterdam) op www.verkeerinbeeld.nl/ spitsrechten

STANDPUNT INGENOMEN

STELLING: “SPITSRECHTEN: VEELBELOVEND BUDGETNEUTRAAL ALTERNATIEF VOOR SPITSMIJDEN”

Wat vindt u van het idee om spitsrechten in te voeren? www.verkeerinbeeld.nl/linkedin

15

openbaar vervoer mobiliteitsmanagement infrastructuur parkeren verkeersmanagement fiets

Recommend Documents