OPEN MONUMENTENDAG
BONHEIDEN • DUFFEL • PUTTE • SINT-KATELIJNE-WAVER
VOORWOORD Dit jaar focust Open Monumentendag op het erfgoed dat te maken heeft met het geestelijk, lichamelijk en maatschappelijk welzijn van de mens. De aandacht gaat uit naar bouwwerken en instellingen die speciaal voor allerlei vormen van ‘Zorg’ werden opgetrokken. Bedoeling is alle ‘Zorg’-aspecten onder de loep te nemen die bepalend zijn geweest voor de voorziening, de architectuur en de inrichting ervan. In deze context komen ook de parken en landschapsvormen die bij zulke monumenten behoren aan bod. Op 13 september krijgt het publiek een monumentale weg door een rijk stuk cultuurgeschiedenis aangeboden. De omstandigheden en de praktijk van ‘Zorg’ vertellen immers veel over de cultuur waarin werd geleefd. Zorg voor de mens, is zorg voor lichaam en geest. Het inzicht in die samenhang varieerde naargelang de periode in de geschiedenis en hield min of meer gelijke tred met de evolutie van een intuïtieve naar een meer wetenschappelijke aanpak. Om de achtergronden en ontwikkelingen van ‘Zorg’ te ontdekken, hoeft u beslist het niet ver te gaan zoeken. Bonheiden, Duffel, Putte en Sint-Katelijne-Waver stellen ter gelegenheid van deze 21ste Open Monumentendag immers een waaier aan monumenten en bezienswaardigheden voor die verband houden met dit jaarthema. U vindt ze ruim toegelicht terug in deze brochure. Zoals de voorgaande jaren kunnen onze vier gemeenten bij de openstelling van de monumenten rekenen op diverse vrijwilligers, verenigingen en organisaties. Zonder hen was het gevarieerde en aantrekkelijke programma dat onze regio u biedt, niet mogelijk geweest. Wij wensen u dan ook een aangenaam en leerrijk bezoek aan onze monumenten en activiteiten toe !
E. Duchesne Burgemeester Bonheiden
G. De Vos Burgemeester Duffel
E. Vercammen Burgemeester Sint-Katelijne-Waver
P. Gysbrechts Burgemeester Putte
BONHEIDEN-RIJMENAM KAPEL IMELDAZIEKENHUIS IMELDALAAN 9 – BONHEIDEN 10 – 18 UUR
Begin jaren ’30 kocht de Duffelse kloostergemeenschap Norbertienen (nu : Convent van Betlehem) tientallen hectaren dennenbos en landerijen in Bonheiden. Ze bouwden er een klooster en een sanatorium. Eerwaarde heer A. Puttemans, bestuurder, en Moeder Imelda, algemeen overste van de congregatie, waren de stuwende krachten van het initiatief. Om de toegewijde en verdienstelijke overste in de herinnering te bewaren, werd haar kloosternaam ‘Imelda’ aan het sanatorium - en nadien ook aan het ziekenhuis - gegeven. Vanzelfsprekend mocht de bouw van een kapel niet achterwege blijven. Er werd geld noch moeite gespaard om tot een mooie én waardevolle realisatie te komen. Getuige daarvan zijn o.a. de prachtige kleurglasramen die de kapel rijkelijk en kunstzinnig versieren. Architect van de kapel was Alfred Minner, die onder meer ook de kerk van Zemst heeft ontworpen. Oorspronkelijk was de kapel verbonden met het klooster. Pas toen het klooster werd afgebroken bij latere verbouwingswerken van het Imeldaziekenhuis, werd de kapel een losstaand gebouw.
Voor de kloostergemeenschap – en later ook voor de patiënten van het ziekenhuis – was de kapel van het Imeldaziekenhuis een plaats voor eucharistie, gebed en bezinning. Tijdens de restauratie van de OnzeLieve-Vrouwekerk in het centrum van Bonheiden (1986-1987) was de kapel zelfs de centrale kerk voor de kerkgemeenschap van Bonheidencentrum.
De kapel van het Imeldaziekenhuis heeft nu geen ‘kerkelijke’ functie meer. Ze vormt de centrale congres- en evenementenruimte voor het ziekenhuis. Omwille van die gewijzigde functiebestemming, is de kapel ook niet meer vrij toegankelijk. Speciaal voor Open Monumentendag zet de kapel op zondag 13 september haar deuren open voor het grote publiek. U krijgt de unieke gelegenheid om de prachtig gerestaureerde kapel van het Imeldaziekenhuis Bonheiden te bezoeken en de mooie glasramen te bewonderen. Bovendien is er in de kapel een fototentoonstelling die de architecturale evolutie van het Imeldaziekenhuis in beeld brengt.
’T BRUGHUIZEKE
DIJK 10 – RIJMENAM 10 – 18 UUR In ’t Brughuizeke kan je met Open Monumentendag de tentoonstelling ‘Zorg voor de jeugd in de scholen’ bekijken die kadert binnen het 125-jarig bestaan van de school in Rijmenam. Er wordt een vergelijking gemaakt tussen onderwijs vroeger en nu, specifiek voor de lessen aardrijkskunde, geschiedenis en natuurkunde.
Naast de tentoonstelling is er in ’t Brughuizeke ook tijd en plaats voor een babbel, een hapje en een verfrissing. De Heemkring ’t Hoefyser heet u alvast van harte welkom!
Hoe de deelnemende monumenten bereiken: Te voet of met de fiets kom je overal dichtbij en het is nog milieuvriendelijk erbij! Openbaar busvervoer: - Er is een rechtstreekse buslijn vanuit Mechelen naar het Imeldaziekenhuis. - Vanuit Mechelen kan je eveneens een bus nemen tot in Rijmenam-centrum; ’t Brughuizeke ligt op wandelafstand van het centrum. Met de wagen: - Het Imeldaziekenhuis heeft een ruime parking – opgelet: betalend parkeren! - Aan ’t Brughuizeke is parkeerruimte beperkt – parkeer daarom best in Rijmenam-centrum.
Meer info i.v.m. Open Monumentendag in Bonheiden-Rijmenam: Tot en met vrijdag 11 september kan u voor info terecht bij: GC ’t Blikveld Waversesteenweg 11 – 2820 Bonheiden T 015-50 28 72 – E-mail:
[email protected] Op zondag 13 september, Open Monumentendag zelf, kan u voor informatie terecht bij de deelnemende monumenten. Website-info www.openmonumenten.be (programma Open Monumentendag Vlaanderen) www.bonheiden.be (programma Bonheiden-Rijmenam) Open Monumentendag Bonheiden-Rijmenam is een organisatie van het Gemeentebestuur Bonheiden in samenwerking met het Imeldaziekenhuis Bonheiden en de Heemkring ’t Hoefyser Rijmenam. Het Gemeentebestuur Bonheiden Monumentendag voor hun inzet!
dankt
alle
medewerkers
aan
Open
SINT-KATELIJNE-WAVER BORGERSTEIN,
HET VROEGERE KAPEL EN BISSCHOPSZAAL IJZERENVELD 147 10 – 18 UUR
SINT-JOZEFSEMINARIE
Eén van de grootste gebouwencomplexen van Sint-Katelijne-Waver vind je op IJzerenveld aan Pasbrug, dicht bij Mechelen : Borgerstein, het vroegere Sint-Jozefseminarie. Twee enorme vleugels – de voorste 160 meter lang, de achterste 220 meter – zijn onderling verbonden door drie tussengebouwen. In het midden achterin ligt de kapel met een klokkentoren van veertig meter hoog. Architect van het instituut is Simon Van Craen. Zijn gebeeldhouwd hoofd kijkt nog altijd van op de klokkentoren van de kapel uit op het domein. Kardinaal Jozef Van Roey liet het instituut voor priesteropleidingen bouwen tussen 1933 en 1936. Het indrukwekkende complex paste in de Katholieke Actie, opgericht door paus Pius XI : het was een krachtig religieus offensief om de secularisering van de maatschappij een halt toe te roepen. De campagne had succes, want vanaf 1923 zat het aantal priesterroepingen in de lift. In die tijdgeest ontstond in 1924 De Pelgrim, een vereniging van Vlaamse kunstenaars, schrijvers en architecten die met hun werk de christelijke gedachte wilden uitdragen. Leden van De Pelgrim waren actief bij de decoratie van het Sint-Jozefseminarie. Architect Van Craen koos voor een opmerkelijke combinatie van neoromaans met elementen uit de art deco. Vooral in de kapel, die plaats biedt aan vierhonderd gelovigen, komt dit mooi tot uiting. Het is een éénbeukige neoromaanse kapel, gewelfd met brede gordelbogen rond een dragende metalen structuur die met steen is bekleed. Boven de orgeltribune zien we art deco-glasramen met zingende en musicerende engelen. Aan elke zijde van het schip zijn er vier ramen waarin strak en frontaal heiligen en hun attributen zijn afgebeeld. Louis Crespin ontwierp de ramen en Florent Colpaert, een van de belangrijkste glazeniers van het interbellum, zorgde rond 1939 voor de uitvoering. Onder de ramen hangt een zeer moderne kruisweg, gecreëerd met tegeltableaus (ontwerp : Van Craen – uitvoering : Colruyt). In de apsis gaat de aandacht meteen naar het art deco-glasraam van Colpaert met de voorstelling van de Heilige Drievuldigheid.
Het altaar staat nog op de oorspronkelijke plaats, ver van de gelovigen verwijderd. Deze traditionele opstelling staat toch wel sterk in contrast met de vele vernieuwende elementen in het gebouw. Het was een ‘oefenkerk’ waar de seminaristen, aan de kleine zijaltaren alle rituelen van de eucharistie onder de knie konden krijgen. Interessant is ook de Bisschopszaal, met een portret ten voeten uit van kardinaal Van Roey en grote 19de-eeuwse reproducties van Italiaanse meesters, geschilderd door Théo Van Rysselberghe en Godfried Guffens. Vanaf het midden van de jaren 1950 ging het snel bergaf met de priesterroepingen. Na 1965 stond het complex bijna leeg. Op 24 september 1974 kocht Borgerstein vzw de gebouwen en het park van het aartsbisdom. Vandaag is het één van de grootste voorzieningen voor de opvang van volwassen personen met een handicap en van bejaarden. Bij de aanpassingswerken is de authenticiteit nagenoeg intact gebleven. Tijdens de Open Monumentendag kan je de kapel en de Bisschopszaal bezichtigen. Op vrijdag 11 en zaterdag 12 september vinden de Borgersteinfeesten plaats met een gevarieerd feestprogramma. Tijdens het weekend is er aandacht voor de nieuwe paviljoenen, waarvoor de eerste steenlegging op zaterdag is gepland.
SINT-ELISABETHRUSTOORD
WILSONSTRAAT 28 13 – 18 UUR
Het “Sint-Elisabethgodshuis”, werd in 1908 opgericht in de Offendonkstraat, vandaag Wilsonstraat. Het armenbestuur liet het naar plannen van provinciaal architect Eduard Careels bouwen om een testamentaire beschikking van Alexandra de Raedt uit te voeren. Deze welstellende dame was eigenares van kasteeltje Fruytenborg aan het station van Sint-Katelijne-Waver. Zij wenste dat, na haar overlijden, het kasteel gebruikt werd als een tehuis voor hulpbehoevende bejaarden en schonk het gebouw daarom aan het armenbestuur van Sint-Katelijne-Waver. Het armenbestuur verkocht echter het domein omdat het niet centraal was gelegen en bouwde met de opbrengst een rusthuis dichter bij dorp van Sint-Katelijne-Waver.
De eerste twee decennia bestuurden de “zusters van de Verrezen Zaligmaker” uit SintNiklaas het rusthuis, tussen 1928 en 1991 waren het de zusters augustinessen uit Lier. Het neogotische karakter van de straatkant bleef, ook na de verbouwingen in de jaren 1980, grotendeels bewaard. Opvallend zijn de natuurstenen speklagen en het driepasmotief in de timpanen boven de ramen. De centrale kapel heeft een groot spitsboogvormig raam tussen de hoeksteunberen en twee torens met een veelhoekige naaldspits. Onderaan elk van deze torens zijn er portieken met spitsboogarcaden en korfboogdeuren. In de portalen staan de sterk verweerde beelden van Sint-Elisabeth en SintVincentius a Paulo, patroon van de armen en de stichtende zustercongregatie. Op Open Monumentendag wordt er gegidst in de kapel en langs een kleine tentoonstelling. Opgelet: er is kermis in het centrum van Sint-Katelijne-Waver! Het rusthuis is gemakkelijk met de fiets te bereiken. met de auto volgt u best Stationsstraat - Duffelsesteenweg - Offendonkstraat.
DOMEIN ROOSENDAEL
ROZENDAAL (ZIJSTRAAT LANGE ZANDSTRAAT) 10 – 18 UUR Dit jaar werd het domein van Roosendael door Pasar tot mooiste plekje van SintKatelijne-Waver uitgeroepen. De site aan de oever van de Nete is inderdaad prachtig en heeft een fascinerend verleden. Even na 1220 werd de abdij Roosendael gesticht. De zusters volgden de strenge kloosterregel van de Cisterciënsers van Cîteaux in Frankrijk. Na een eerste bloeiperiode werd de abdij in de woelige 16de eeuw meermaals gebrandschat en geplunderd door beeldenstormers, Spanjaarden èn geuzen... In de 17de en 18de eeuw werd de abdij terug opgebouwd en kende ze opnieuw een grote bloei. Tot in 1797 de kloosterlingen door Franse troepen werden uitgedreven... De abdij werd opgeheven, het domein verbeurd verklaard en verkocht. De koper, Pieter De Meulenaer, liet het grootste deel van het abdijcomplex slopen om het bouwmateriaal te verkopen… Van het oude klooster blijven de monumentale poort, de stallingen, een ijskelder en het pesthuis, een deel van de ommuring (ook stukken uit de 13de eeuw) en een aantal archeologische vondsten over.
Tussen 1872 en 1881 bouwde baron van Reynegom de Buzet “Chateau de Roosendael” op de grondvesten van het oude abdissenkwartier. Tijdens de aanvang van de Eerste Wereldoorlog werd het gebouw totaal verwoest door … de Belgische artillerie. Dit gebeurde op 3 oktober 1914, toen Duitse troepen het nabije fort van Walem en ook Roosendael al hadden veroverd. In 1919-1920 bouwde de familie Pirard, ditmaal op fundamenten van het oude gastenkwartier van de abdij, een fraai landhuis in cottage-stijl. In 1959 liet Marguerite Pirard Roosendael bij testament aan het Groot Seminarie van Mechelen over. Roosendael kreeg een bestemming als jeugdverblijfcentrum waar vooral scholen en jeugdverenigingen terechtkunnen voor bosklassen, bezinningsdagen, vakantie- of weekendkampen. Door de vzw Roosendael, die sinds 1981 het domein beheert, werden verscheidene restauraties uitgevoerd, zoals deze van het pesthuis en van de imposante toegangspoort uit 1777. Sinds 2004 is het domein eigendom van de vzw Kempens Landschap, die samen met de vzw Roosendael het domein met respect voor de harmonie tussen cultuur en natuur beheert. Tussen 2004 en 2006 werd het koetshuis gerestaureerd en met veertig bijkomende bedden meer optimaal door het jeugdverblijfcentrum gebruikt. Dit jaar wordt gefocust op de voltooiing van een opvallend en niet alledaags project: de kasteelruïne (de kelders van het voormalig abdissenkwartier, later ‘Château de Roosendael’) werd op een vrij unieke manier geconserveerd en kregen een nieuwe bestemming als tentoonstellings- en vergaderruimte. Het gebouw wordt op 9 september officieel ingehuldigd. Verpozen kan aan herberg-terras ‘De Schuur’ met beperkt snackaanbod. Auto’s parkeren op de speciale parking aan de Lange Zandstraat (zie bordjes). Openbaar vervoer : het treinstation Sint-Katelijne-Waver ligt op 30 minuten stappen en via de Lijn (bus 50 halte Walem-Kerk) op 10 minuten stappen. Er is een fietsenparking binnen de muur van het domein. Op maandag 14 en dinsdag 15 september staat Roosendael open voor scholen tijdens Open Monumentenjunior. Op een speelse en educatieve manier “ontdekken” de leerlingen uit de basisscholen de geconserveerde kasteelruine en leren ze te begrijpen wat de bedoeling is van deze restauratie, en wat de betekenis is van dit op het eerste zicht nogal vreemd gebouw. Reserveren voor basisscholen (verplicht) ✆ 015-29 41 30.
DRIERADERSKAPEL, KAPEL “ONZE-LIEVE-VROUW BEZOEKING” OF KAPEL “ONZE-LIEVE-VROUW TER KOORTS BERKELEI 10 – 18 UUR
De Drieraderskapel aan de Berkelei dateert van 1749. Tien jaar eerder werd op die plek een mysterieus Mariabeeldje in een boom aangetroffen. Snel kwam een ‘buitengewone devotie’ en ‘grote toeloop’ op gang, met bijhorende inkomsten voor de pastoor van de Sint-Catharinaparochie. De kapel kwam er dankzij Joannes Janssens, vermoedelijk de rentmeester van het domein Borgerstein, en met steun van de buurtbewoners. Ook de dorpspastoor, die slechts een bescheiden inkomen had, schaarde zich achter het voorstel, met als uitdrukkelijke voorwaarde dat de offergelden hem ten goede zouden komen. Het verzoek aan de kardinaal-aartsbisschop van Mechelen, gedateerd 12 augustus 1749, kreeg nauwelijks twee weken later een positief antwoord. Gedurende de tweede helft van de 18de eeuw bleef de reputatie van de kapel als bedevaartbestemming groeien en zoals gebruikelijk hadden er in die periode ook enkele miraculeuze genezingen plaats. Ook in de 19de eeuw vonden bedevaarten plaats, meestal om genezing van allerlei ziekten af te smeken. De kapel stond dan ook bekend onder de naam Onze-Lieve-Vrouw-ter-Koorts. Ook nu nog hangen in het interieur krukken, door onbekende bedevaarders naar de kapel gebracht. Het Lievevrouwbeeld met Jezuskindje werd jarenlang in een processie meegedragen, in een troon van verguld hout. Het altaar werd in 1759 vervaardigd door Pieter Verhulst, meester beeldhouwer uit Mechelen. Het altaarschilderij dateert vermoedelijk van na 1765. Mettertijd ontstond er rond de feestdag van Onze-Lieve-VrouwBoodschap (25 maart) een drukbezochte kermis, met bijhorende danspartijen en drankmisbruik, waartegen de kerkelijke overheid tekeer ging. De kapel met het mooie dreefje van geknotte linden werd in 1749 als monument en als landschap geklasseerd. Vandaag bestaat er rond de kapel een actieve vriendenkring die de belangstelling levendig houdt en elke vrijdagavond een viering organiseert.
ONZE-LIEVE-VROUWKERK
DORP, ONZE-LIEVE-VROUW-WAVER 13 – 18 UUR De exacte stichtingsdatum van de parochie Onze-Lieve-Vrouw-Waver is niet meer te achterhalen. De oudste, nog bewaard gebleven delen van de kerk, waaronder de laatRomaanse vieringtoren, dateren uit de 13de eeuw. Voor 1576 werd de kerk minstens tweemaal verwoest en in gotische stijl terug opgebouwd. Vanaf 1575, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, was het dorp gedurende een kwarteeuw zo goed als verlaten. De kerk verviel tot een ruïne, tot ze na 1600 werd heropgebouwd. Na een blikseminslag in de nacht van 13 mei 1783 tekenden de architecten Bataille en De Noter de plannen voor een grotere, driebeukige, mooi ingerichte, maar toch eenvoudige bakstenen schuurkerk. Pronkstuk was de toenmalige “peperbus”, een polygonale klokvormige bekroning op de romaanse toren. Tussen 1910 en 1912 werd de kerk door architect Eduard Careels, met behoud van de historisch waardevolle delen, vergroot tot een vierbeukige kruiskerk. De kerk kreeg er een indrukwekkende, neogotische westertoren bij. Het geheel was nog maar pas voltooid of het werd in 1914 zwaar beschadigd door beschietingen vanuit de forten van Katelijne. De kerk brandde uit en het kerkmeubilair uit de 17de en 18de eeuw ging mee in de vlammen op... In 1921-1922 werd de kerk onder toezicht van provinciaal architect Eduard Careels opgebouwd in zijn huidige vorm. Careels had een groot aandeel in het huidige, thans beschermde fraaie uitzicht van de dorpkom van “Waver” : hij ontwierp ook het raadhuis en de pastorie. In 2003 werd de kerk met zijn vier beuken, de glasramen uit de ateliers van Godefroid Bary en Jean-Baptist Jacobs en het kerkmeubilair dat voor een groot deel in het Antwerpse beeldhouwatelier van Bruno Gerrits werd vervaardigd, terecht als waardevol neogotisch ensemble beschermd, samen met de pastorie, het raadhuis en de omringende afsluiting.
Op zaterdag 5, zondag 6 september (kermisweekend en jaarmarkt) en tijdens de Open Monumentendag kan je de tentoonstelling van het Jozef van Rompay-Davidsfonds-Genootschap bezichtigen rond het centrale thema “zorg”. Aan de hand van beelden, foto’s en documenten wordt een ruime terugblik geboden op zielenzorg, zorg voor de zieken en ouderen, zorg voor de doden, maar ook op pedagogische zorg en zorg voor hygiëne in Onze-Lieve-Vrouw-Waver. Een verrassende manier om naar het plaatselijke erfgoed te kijken.
Meer informatie en extra foto’s ? Voor alle informatie i.v.m. de Open Monumentendag in Sint-Katelijne-Waver kan u terecht bij de cultuurdienst in het gemeentehuis van Sint-Katelijne-Waver, Lemanstraat 63, tel. 015-30 50 00 of e-mail
[email protected]. Meer foto’s van de opengestelde monumenten vindt u op de website: www.flickr.com/photos/sint-katelijne-waver
PUTTE HEEMMUSEUM HET MOLENIJZER HEUVELSTRAAT 41 10 – 20 UUR
B
“Het Molenijzer” is een knus en gemoedelijk museum, gelegen op de Ixenheuvel in Putte. Eens door de deur komt men in een sfeer waar groen, rust en nostalgie de boventoon voeren. U maakt er kennis met het dagelijkse leven van het nabije en verre verleden. Binnen de muren van het museum vindt de bezoeker een schat aan informatie over het nabije en verre verleden. Kenmerkend voor het museum is de in alle opzichten breed samengestelde collectie. Hierin staat het dagelijkse leven in de Kempen in al zijn facetten centraal. In het kader van de volledige restyling van het museum krijgen alle locaties in het museum een opfrissing, zo ook het woongedeelte van de Kempense hoeve, meer specifiek de badkamer en het washuis. Bezoekers krijgen de evolutie te zien tussen de zinken bassin en de eerste badkamers. Als tweede thematentoonstelling brengt de heemkring a.d.h.v. allerlei voorwerpen, foto’s, documenten en filmmateriaal een beeld van de verzorging van zieken en bejaarden tijdens de vorige eeuw in het Putse H. Hart rusthuis en in de kliniek van Dr. Cattersel te Beerzel. Ook de architectuur van deze instellingen komt aan bod. Tot slot is er een overzicht i.v.m. de Putse vroedvrouwen. In de cafetaria is een ruime keuze aan streekbieren en –specialiteiten. Het museum is toegankelijk voor rolstoelgebruikers en ook voor kinderen zeker een aanrader. De deuren staan open van 10 tot 20 uur. Tijdens OMD junior kunnen klasgroepen terecht voor een geleid bezoek en voor het beoefenen van de diverse volksspelen, dit wel na reservatie 015-22 92 00.
KERKHOF PUTTE
LIERBAAN , PUTTE-CENTRUM 14 UUR EN 16 UUR
Het Putse kerkhof werd opgericht in 1890 en verving het oude kerkhof dat rond de kerk lag. Stelselmatig werd het nieuwe kerkhof uitgebreid tot de huidige begraafplaats. In het historisch gedeelte van het kerkhof bevinden zich nog tal van graven en monumenten van rond de eeuwwisseling (1900). Deze geven een beeld van de geschiedenis van de gemeente Putte. André Gullentops en Tamara Ingels leiden de bezoekers rond langs verschillende historische graven en grafmonumenten. Ze wijzen de bezoekers op de graven van de bekende Puttenaars en geven duiding bij heel wat funeraire symbolen. De wandeling start om 14 uur en om 16 uur en duurt telkens ongeveer 1 uur. Individuele bezoekers zijn welkom van 10 uur tot 18 uur. Tijdens OMD junior kunnen klasgroepen terecht voor een geleid bezoek aan het kerkhof, dit wel na reservatie 015-22 92 00.
DE BOERENKATHEDRAAL
SCHRIEKSESTEENWEG 64, PUTTE-GRASHEIDE 10 – 18 UUR De Boerenkathedraal is een 17de-eeuwse graanschuur uit de Noorderkempen geïntegreerd in een heemerf. Heel de site bestaat uit overgeplaatste gebouwen uit de streek (Antwerpse Kempen en Brabant). Al deze gebouwen waren trouwens gebouwen die de nodige zorg nodig hadden, deze kregen ze dan op het erf van de Boerenkathedraal.
Het erf is gelegen langs een oude Kempense veedrijfweg in de nabijheid van de laatste geklasseerde afspanning “Het Hoefijzer”. Deze weg wordt op oude kaarten aangeduid als “oude Kempense veeweg van Mechelen naar het verre Holland”. De vriendenkring WOII heeft ter gelegenheid van OMD een militaire ambulancepost uit WOII nagebouwd op het domein van de Boerenkathedraal. Bezoekers krijgen zo een beeld van de verzorging van de gekwetsten in de frontlinie. Met originele WOII ziekenwagen. Tijdens de Open Monumentendag vinden er ook tal van demonstraties plaats. Dit jaar worden expliciet de ambachten rond de zorg voor het erfgoed tot leven gebracht: textielrestauratie, herstelling van karwielen, blokmakerij, smidse, … Voor de hongerigen hangt het varken al aan het spit en de bakker bakt zijn brood in de oude bakoven uit de 18de eeuw. M.a.w. voor een natje en een droogje wordt in deze historische omgeving zeker gezorgd. Kom eens langs tussen 10 en 18 uur, het is zeker de moeite waard.
DE HOGE BEEMORTEL
NATUURPUNT DE PUTTER BERKENLEI, PUTTE-GRASHEIDE 10 – 18 UUR De Hoge Beemortel is een natuurreservaat van 11 ha en wordt door De Putter met de nodige zorg in stand gehouden. Het oorspronkelijke eikenbos werd grotendeels vervangen door populieren. In deze canadapopulieren huizen niet alleen spechten, het is ook de plaats waar de maretak zijn noordelijke areaalgrens bereikt. Tevens treft men er planten aan die op tal van andere plaatsen zijn verdwenen. Natuurpunt De Putter verzorgt naast de gidsbeurten, waar ze extra aandacht besteden aan de zorg voor natuur en dier, eveneens een infostand en een cafetaria, waar men lekkere pannenkoeken kan eten. Tijdens OMD junior kunnen klasgroepen terecht voor een geleid bezoek aan het natuurreservaat De Hoge Beemortel, dit wel na reservatie 015-22 92 00.
MENCLUB ’T GAREEL PUTTE - GRASHEIDE 12 – 17 UUR
Reeds meerdere jaren zorgen de koetsiers van deze jubilerende menclub voor een verbinding tussen de diverse locaties in Putte. Met een 5tal koetsen kunnen de bezoekers op een aangename manier zich verplaatsen in de omgeving van de deelnemende monumenten. Dit jaar hebben de koetsiers gekozen voor het traject tussen de Boerenkathedraal en het natuurreservaat De Hoge Beemortel. Op regelmatige tijdstippen vertrekken de koetsen naar hun bestemming en kan men gratis mee rijden en dit tussen 12 en 17 uur.
TER SPEELBERGEN PEREDREEF 5, BEERZEL 10 – 18 UUR
T.g.v. OMD junior opent een uniek maïsdoolhof bij Ter Speelbergen in Putte. De vzw Kempens Landschap wil met deze stunt het voormalige landgoed van dr. Jozef Weyns (de stichter van Bokrijk) openstellen voor educatieve en recreatieve doeleinden. De doolhof wordt gerealiseerd met de plaatselijke landbouwers, De Nayer Instituut uit Sint-Katelijne-Waver en Groenwerk. Tijdens hun tocht in het doolhof kunnen kinderen en jongeren kennismaken met de zorg voor onroerend erfgoed en landschap. Deze combinatie van educatie en bewustwording is uniek. Momenteel wordt slechts één maïsdoolfhof commercieel uitgebaat in Vlaanderen. De maïsdoolhof zal gedurende twee weken worden opengesteld voor schoolgroepen in het kader van OMD junior. Tijdens hun tocht doorheen de doolhof kunnen kinderen en jongeren dan kennismaken met ‘zorg voor onroerend erfgoed en landschap’. Voor individuele bezoekers is het maïslabyrint elke zaterdag en zondag in september te bezoeken van 10 tot 18 uur. Er wordt aan de bezoekers een kleine bijdrage gevraagd. Let op : de woning en de schuur op Ter Speelbergen zijn met OMD en in de weekends van september niet toegankelijk!
MUZIEKHAPPENING GC KLEIN BOOM MECHELBAAN 604
Net zoals vorig jaar valt ook nu de Putse muziekhappening niet meer samen met de monumentendag. Maar een weekje later, op zondag 20 september, is het wel de beurt aan alle Putse fanfares om het beste van zichzelf te laten horen. Dit jaar is de organisatie in handen van de K.F. De Gouden Lier in samenwerking met de K.F. Sint-Remigius, beiden uit Beerzel. In het GC Klein Boom treden de diverse fanfares op. De start van het evenement is om 13u30 door de K.F. De Gouden Lier Beerzel. Daarna komen achtereenvolgens K.F. Trouw in Deugd Putte, K.F. Sint-Remigius Beerzel, K.F. Sint-Niklaas Putte, K.F. Sint-Jozef Peulis, Trommelkorps Sint-Niklaas Putte en tot slot K.F. Deugd Verheft Grasheide. Alle muziekliefhebbers worden hierbij uitgenodigd om te komen genieten van dit gratis concert.
Centraal infopunt Voor alle informatie i.v.m. de Open Monumentendag in Putte kan u terecht bij de gemeentelijke cultuurdienst, Alice Nahonstraat 4, 2580 Putte, 015-22 92 00 of
[email protected] Tijdens OMD kan men bij Heemkring Het Molenijzer terecht voor alle informatie.
DUFFEL KLOOSTER CONVENT
KERKSTRAAT 50 13 - 18 UUR
VAN
BETLEHEM
De Duffelse kloostergemeenschap Convent van Betlehem is de bakermat van de plaatselijke gezondheidszorg en van het katholieke onderwijs in de gemeente. In de loop der eeuwen bouwden zij in Duffel een netwerk van gespecialiseerde verzorgingsinstellingen uit. In de 20ste eeuw gingen zij voor de verdere uitbouw ervan zelfs over de dorpsgrenzen : zo waren de zusters ook de bezielsters van het sanatorium en het Imeldaziekenhuis in Bonheiden (zie programma Bonheiden).
Het Convent van Betlehem is ontstaan uit het begijnhof van Oisterwijk (Nederland) rond 1440. In 1651 werd de orde gedwongen om het land te verlaten. In 1652 vestigden een aantal begijnen zich te Duffel. Vanaf 1680 hadden ze hun verblijfplaats in een rij huizen tegenover de SintMartinuskerk. Van bij de aanvang zetten de zusters zich in voor de verzorging van zieken en voor onderwijs aan meisjes. Vanaf de tweede helft van de 18de eeuw zouden ze ook de verpleging van geesteszieke vrouwen op zich nemen. De huizenrij bij de kerk moest in 1846 plaats ruimen voor een nieuw klooster, dat in de loop van de 19de eeuw verder werd uitgebreid. Het deed gedeeltelijk dienst als huisvesting voor de zusters, en gedeeltelijk als onderkomen voor de patiënten. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden de gebouwen nagenoeg volledig verwoest. De naoorlogse heropbouw van het kloostergebouw werd voltooid in 1924. Het klooster bood nog steeds onderdak aan zowel de zusters als de psychiatrische patiënten. Maar
in navolging van de heersende trend werden voor deze laatsten op het uitgestrekte domein achter het klooster nieuwe paviljoenen opgericht. Hierdoor kwam ruimte vrij in het kloostergebouw. Van 1934 tot 1958 werden de kliniek en kraamkliniek er ondergebracht. Van 1932 tot 1945 werd er ook verpleegkundeonderwijs voorzien. Tegenwoordig huisvest het gebouw enkel nog kloosterzusters. Recent onderging het klooster een aantal verbouwings- en renovatiewerken. Op Open Monumentendag stellen de zusters vanaf 13 uur het kloostergebouw voor u open. Op regelmatige tijdstippen start een geleide wandeling o.l.v. de zusters zelf.
KASTEEL GEVERS/MUSEUM ‘HET GASTHUIS’ ROOIENBERG 21B, DUFFEL 10 – 18 UUR
In 1850 liet de Antwerpse ere-procureur Jan Balthazar De Haen op zijn pas verworven eigendom in Duffel een ‘maison de campagne’ optrekken. Architect van het gebouw was Jan Pieter Cluysenaer. Andere bekende bouwwerken van Cluysenaer zijn o.m. landhuizen in Dilbeek en Drogenbos, het kasteel van Argenteuil, de stations van Aalst en Lokeren en de befaamde Brusselse Sint-Hubertusgalerij. Het nieuwe ‘buitenverblijf’ wisselde op korte tijd diverse keren van eigenaar tot het in 1865 werd aangekocht door de Antwerpse suikerraffineerder Eugène Gevers, die er voortaan tijdens de zomermaanden verbleef. Het domein zou lange tijd in handen van de familie Gevers blijven. Deze bouwde het uit tot een landgoed met twee remises, een orangerie, een rustpaviljoen, een tennis- en een cricketveld, een grote vijver en een prachtige beukendreef. Na de Eerste Wereldoorlog verlieten Marcel Gevers en zijn familie Duffel. Het kasteel werd enkele jaren verhuurd. In 1924 werd het domein verkocht aan het Duffelse klooster. Het kasteelgebouw werd heringericht als ziekenverblijf voor psychiatrische patiënten. In 1932 werd het uitgebreid met een zijvleugel, wat resulteerde in een oppervlakteverdubbeling van het gebouw. Bij de mobilisatie van 1939 werd het kasteelgebouw opgeëist door het Belgische leger en als ziekenhuis ingericht. In 1944 werd op het domein een Duits “Krankenhaus” ingericht. Het kasteel diende na de Bevrijding ook even als verblijfplaats voor Britse verpleegsters.
Na WOII onderging het kasteel opnieuw een fundamentele functiewijziging. Van 1946 tot 1999 was hier het Sint-Norbertusinstituut voor Verpleegkunde ondergebracht. De school huisvestte zowel interne als externe studenten verpleegkunde. Sedert 2003 heeft de gemeente het gebouw in erfpacht. Drie jaar geleden opende het gemeentebestuur er een dubbelmuseum : ‘Het Gasthuis’. ‘Het Gasthuis’ huisvest een themamuseum rond verpleegkunde en een heemkundig museum. Het Museum voor Verpleegkunde is een voor Vlaanderen uniek project. Het vertelt een beeldrijk verhaal over de verpleging en verzorging in Vlaanderen vanaf de middeleeuwen tot de 20ste eeuw. Het Heemkundig Museum toont topics uit de geschiedenis van Duffel. Kasteel Gevers is tijdens de Open Monumentendag open van 10 tot 18 uur. Je kan er de vertrekken van het oude kasteel en van de recentere zijvleugel bezoeken. Een groot gedeelte van het gebouw is ingericht als museum. Op 13 september zijn er extra activiteiten. Lees vooral verder …
ACTIVITEITEN
IN ROOIENBERG 21B 10 - 18 UUR
KASTEEL GEVERS/MUSEUM ’HET GASTHUIS’
Binnen het thema ‘Zorg’ loont het zeker de moeite een bezoek te brengen aan de themacollectie rond verpleging en verzorging van Museum ‘Het Gasthuis’, dat drie jaar geleden in Kasteel Gevers werd ondergebracht. In de museumruimten kan je overigens ook uitgebreid kennismaken met het gebouw en zijn geschiedenis. Uitgerekend op Open Monumentendag start in het museum de publieksopening van ’75 jaar De Witte’. De film ‘De Witte’, met Duffelaar Jef Bruyninckx in de titelrol, ging op 13 september 1934 in première en liet heel wat cinemazalen vollopen ! De expoen filmhappening loopt tot en met 28 februari 2010. Deze is enkel op 13 september gratis toegankelijk voor iedereen; daarna betaal je als +12-jarige (slechts) 1 euro toegang. Op zondag wordt een van de films van of met Jef Bruyninckx vertoont. (zie programma of www.duffel.be). De tentoonstelling wordt georganiseerd door het gemeentebestuur van Duffel en gebeurt in nauwe samenwerking met Luc Bruyninckx, Jos Hoeyberghs (RetroFilms bvba), Dirk Van Engeland en de Vrienden van Museum ‘Het Gasthuis’.
De oudste kasteelruimten op de eerste verdieping worden voor de gelegenheid ingevuld met twee tentoonstellingen : ‘Kruid of onkruid (h)erkennen door de eeuwen heen’ (Kruidentuin ’t Zijp) en een expo van foto’s en werken van kunstkringen ‘de Pelicaen’ en Hondiuskring.
VAN
KASTEELTUIN TOT VERZORGINGSDOMEIN VERTREK : KASTEEL GEVERS, ROOIENBERG 21B 11 – 17 UUR
–
GELEIDE WANDELING
In 1924 kocht het Convent van Betlehem het meer dan 4 hectare grote kasteeldomein van de familie Gevers aan. Het kasteel werd door de zusters eerst heringericht en later verbouwd tot een ziekenverblijf. De omvangrijke tuin - of beter : landgoed – dat aan het kloostergebouw grensde, werd door de zusters benut voor de verdere uitbouw van hun verzorgings- en onderwijsinstellingen. In 1926 verrezen er de eerste paviljoenen van het nog steeds actieve en gerenommeerde Psychiatrisch Centrum Sint-Norbertus. Vanaf 1938 bouwden de zusters er ook schoolgebouwen voor het middelbaar onderwijs. Op 13 september kan u samen met een gids het domein verkennen en mee ontdekken hoe het is in de loop van de vorige eeuw is getransformeerd en recent is gemoderniseerd. De eerste wandeling vertrekt om 11 uur. In de namiddag wordt elk uur een wandeling ingelegd : om 13 uur, 14 uur, 15 uur, 16 uur en 17 uur.
VAN
KERKHOF NAAR BEGRAAFPLAATS – GELEIDE WANDELING VERTREK : KLOOSTER CONVENT VAN BETLEHEM, KERKSTRAAT 50 13 – 17 UUR
Rond de Sint-Martinuskerk bevinden zich een aantal grafmonumenten van vooraanstaande Duffelaars. Het oudste gedenkteken dateert van 1646. De andere grafstenen zijn 19de- en 20ste-eeuws. Zij zijn de laatste restanten van het oude kerkhof, dat in 1909 werd gesloten. Datzelfde jaar werd een nieuwe en grotere begraafplaats ingericht in de Leopoldstraat. Eén eeuw en een aantal uitbreidingen later draagt ook deze, op het eerste zicht, eenvoudige dodenakker een bijzondere evolutie in zich.
Aan u om met onze gidsen een hele geschiedenis van begrafenisrituelen en –gebruiken te ontdekken. Maar er is meer. Sommige grafstenen verhullen een bijzonder verhaal, dat intussen (bijna) helemaal vergeten is. Ook hier licht de gids niet alleen een tipje, maar bijna de hele sluier op. Vanaf het kerkhof zie je de Duffelse watertoren oprijzen. Ook dit monument heeft als drinkwaterleverancier zijn plaats in ‘zorg’ voor de gemeenschap. Tijdens de wandeling zal de gids ook even stilstaan bij de oorsprong, de voorgeschiedenis en de evolutie ervan.
Vanaf 13 uur kan u mee op verkenning met een kerkhofgids. Deze wacht u op bij de ingang van het kloostergebouw op het kerkplein. De volgende wandelingen vertrekken 14, 15, 16 en 17 uur.
KERK
VAN ONZE-LIEVE-VROUW VAN BRUUL 13 – 18 UUR
GOEDE WIL
Op de plaats waar nu de kerk van O.-L.-Vrouw van Goede Wil staat, werd op 14 augustus 1637 door twee jongens een klein Mariabeeld gevonden in een wilg. Het wonderbaarlijke beeldje werd in een nis in de wilgenboom geplaatst en al snel trok het de aandacht van vele voorbijgangers. Op initiatief van Floris van Merode, baron van Duffel, werd nog datzelfde jaar een kleine houten kapel rond de wilg gebouwd. Gezien de zich verspreidende faam en de steeds groeiende devotie, werd in 1640 gestart met de bouw van een stenen kapel naar een ontwerp van de jezuïet Willem Cornelissen. Eenvoudig van stijl, met een vierkant grondplan, zou deze nieuwe kapel onderdak bieden aan de talloze bedevaarders, die – vooral in de 17de eeuw – naar deze plaats trokken.
Drie eeuwen later, in 1937, legde kardinaal Van Roey de eerste steen voor de vergroting van de kapel. De werken startten evenwel pas in augustus 1939 en werden eind 1942 voltooid. Sedert 1948 is de kapel een parochiekerk. De eenvoud van het gebouw contrasteert met het verrassend rijkelijke interieur. Tot de voornaamste stukken behoren het marmeren hoofdaltaar in weelderige barokstijl met de “Tenhemelopneming van Maria” door Thomas Willeboirts (1653-1654); de twee houten zijaltaren (1683) en een bloemstuk van de hand van Jan Breugel de Jonge. Het grote brandglasraam achteraan dateert van 1952, en is het werk van kunstglazenier Jan Wouters. De deuren van de Kerk van O.-L.-Vrouw van Goede Wil (de “Kapel”) worden opengezet tussen 13 en 18 uur. Ter plaatse geeft een gids u tekst en uitleg (start rondleidingen: elk uur). In het kader van het jaarthema wordt er bijzondere aandacht besteed aan het bedevaartsverleden van de kerk. Binnenin de kerk verwijzen nog heel wat kunstwerken naar de heelkundige werking van de kapel, maar wordt de bezoeker eveneens verrast door het mooie barokke interieur.
Centraal infopunt Voor meer informatie over de Open Monumentendag Duffel kan u vóór 13 september terecht bij de gemeentelijke archiefdienst (gelijkvloers gemeentehuis), Gemeentestraat 21, 2570 Duffel, tel. 015-30 72 10 of e-mail
[email protected]. Op 13 september kan u voor informatie terecht bij het onthaal van Museum ‘Het Gasthuis’ in Kasteel Gevers, Rooienberg 21b, 2570 Duffel, tel. 015-32 11 39.
Op virtueel monumentenbezoek Zin in een virtueel voorafje voor de Open Monumentendag ? Surf dan naar de Regionale Beeldbank. Je vindt er tal van beelden uit het verleden van de vier samenwerkende gemeenten Bonheiden, Duffel, Putte en Sint-Katelijne-Waver maar ook van Lier, Heistop-den-Berg en Mechelen. De website telt ruim 18.000 foto’s, prentkaarten en pentekeningen van straten, gebouwen, groeperingen, mensen en evenementen. Ieder jaar selecteert de beeldbank voor haar bezoekers een aantal beelden die verband houden met het jaarthema van de Open Monumentendag. Ook voor deze ‘Zorg’-editie is dat het geval. Neem maar eens een kijkje in de rubriek ‘Thema in de kijker’. Hier zijn foto’s en prentkaarten verzameld van lokale monumenten en plaatsen met een zorgtintje.
Copyright brochurefoto’s : © Foto’s Bonheiden : Provincie Antwerpen, oude foto ‘Meisjes school der Zusters’ : Beeldbank Bonheiden © Foto’s Sint-Katelijne-Waver : Eddy Van Leuven © Foto’s Putte : Provinciebestuur Antwerpen (Molenijzer en Boerenkathedraal), Kempens Landschap vzw (Ter Speelbergen); overige : cultuurdienst Putte. © Foto’s Duffel : Wim Dockx (Kerk Sint-Martinus en O.-L.-Vrouw van Goede Wil), Jos Hoeyberghs & Dirk Van Engeland (De Witte & Kasteel Gevers), Erfgoedcel Mechelen/Phile Deprez (interieur ‘Het Gasthuis’), overige : Gemeentearchief Duffel
Verantwoordelijke uitgever: Patrik Van Herck, Gemeentestraat 21, 2570 Duffel
Hoe kom je op de beeldbank terecht ? Kies één van deze vier adressen : www.beeldbankbonheiden.be www.beeldbankduffel.be www.beeldbankputte.be www.beeldbankskw.be Van daaruit kan u gericht op zoek naar het pand, de wijk, de stoet, de viering, … die u wenst. Een trefwoordenlijst loodst u probleemloos doorheen de beeldbank.
