Op zondag 12 oktober organiseert het Nationaal Park Lauwersmeer in samenwerking

��

� ��

��

9e jaargang - nummer 2 - oktober 2008 ��

�� p zondag 12 oktober organiseert het Nationaal Park Lauwersmeer in samenwerking met Staatsbosbeheer en het m.s. Silverwind een vaarexcursie door het �� Nationaal Park. Onderweg zal een deskundige gids u nader laten kennismaken met ��

Vaar mee!

O

��

Vrijwilligers gezocht!!!!

Z

oals u elders in deze krant kunt lezen wordt er momenteel hard getrokken aan de realisatie van een bemenst bezoekerscentrum Nationaal Park Lauwersmeer. Dit centrum zal beheerd gaan worden door Staatsbos�� beheer. De ambitie is om het centrum eind mei 2009 te openen. Maar dit �� kan alleen als er voldoende vrijwilligers gevonden worden die als gastheer/ �� gastvrouw in dit centrum willen optreden. In eerste instantie zoeken we � vooral enthousiaste vrijwilligers die de balie �� kunnen bemensen. Maar ook het verzorgen van rondleidingen in�� en om�� het centrum behoort tot de mogelijkheden. Bent u die enthousiaste vrijwilliger, die het Nationaal Park � � �� Lauwersmeer een warm hart toedraagt, die graag met mensen omgaat en � �� die graag een deel van zijn vrije tijd hiervoor wil opofferen? Maak dan uw � �� belangstelling kenbaar bij Staatsbosbeheer, De Rug 1, 9976 VT Lauwers�� oog, T: 0519-345145 (Op werkdagen van 9.00 – 12.00 uur). Of per mail: [email protected] �� U hoeft niet perse veel kennis van het� Lauwersmeergebied te hebben. Voor �� scholing en opleiding wordt gezorgd!

� ��

��

dit prachtige natuurgebied. Vanaf het water ziet de wereld er heel anders uit. En wie weet laat een zeearend of vos zich zien! De kosten voor deze twee uur durende vaartocht bedragen slechts € 2,- per persoon. Kinderen tot 6 jaar zijn gratis. De startplaats is de Oude veerbootsteiger te Oostmahorn. De excursie duurt van 14.00 tot 16.00 uur. Een 1e kopje koffie of thee krijgt u aangeboden. Verdere consumpties aan boord zijn voor eigen rekening. Opgave is noodzakelijk en kan zowel telefonisch op 0519-345145 (Op werkdagen van 9.00 – 12.00 uur) of per mail: [email protected] Meldt u snel aan want vol is vol!! �� Ook dit jaar worden�� er in het hele land activiteiten gehouden in het kader �� van de ”Nacht van de Nacht”. Op veel plaatsen bestaat dat uit nachtwan�� delingen. De Provinciale Milieufederaties en de Stichting Natuur en Milieu �� aandacht �� willen hiermee vragen voor de schoonheid en het �� behoud van et Nationaal Park �� Lau�� donkere nachten. Het is namelijk gebleken dat veel mensen last hebben wersmeer beschikt sinds �� van te veel�� kunstlicht. Ook is bekend dat veel dieren problemen hebben kort over een nieuw logo. De �� de �� met overmatige verlichting gedurende nacht.�� Zo kunnen bijvoorbeeld gans uit het oude logo speelt �� nachtvlinders en trekvogels gedesoriënteerd raken door nachtelijk kunstook in het nieuwe logo de �� licht. hoofdrol. Deze gans symbo�� In het kader van de ”Nacht van de Nacht” organiseert Staatsbosbeheer een liseert de enorme vogelrijkdom van het Nationaal Park Lauwersmeer. De blauwe �� nachtwandeling in het Nationaal Park Lauwersmeer op 25 oktober a.s. Tijachtergrond staat voor het water dat de sturende factor is in de ontwikkeling van �� dens de wandeling laat de boswachter u vooral de leuke dingen zien van het Lauwersmeer. �� een nachtelijk Lauwersmeergebied. Deze wandeling is zeer geschikt voor Het nieuwe logo bestaat voor alle Nationale Parken in Nederland steeds uit de NP �� kinderen! Wie weet�� wat voor spannende dingen we tegen komen: een letters met daarnaast een vierkantblok met een karakteristieke plant of dier van het �� geluidloos vliegende�� uil, een zich haastig uit de voeten makend ree, een betreffende park. Door voor eenzelfde vormgeving te kiezen met steeds een eigen �� briesend Konikpaard? beeldmerk wordt er eenheid en herkenning gecreëerd. Onder het motto: Eenheid �� Beleef het mee op zaterdagavond 25 oktober. We beginnen om 19.15 uur in verscheidenheid. �� bij De Bosschuur, De Rug 1, 9976 VT, Lauwersoog. Het is de bedoeling dat alle twintig Nationale Parken binnenkort een nieuw logo �� Tel. �� Aanmelden is noodzakelijk voor�� deze gratis excursie: 0519-345145, invoeren. Dit zal de komende jaren geleidelijk gebeuren�� om kapitaalvernietiging te �� graag op werkdagen tussen 9.00 en 12.00 uur of per e-mail: voorkomen. Eerst maken we de oude voorraden op alvorens het nieuwe logo in te �� [email protected] Haast u, want er kunnen maar 25 deelnevoeren. �� campagne �� mers mee! Meer informatie over de vindt u op �� Door de logo’s van alle parken in eenzelfde stijl uit te voeren willen de parken be�� www.laathetdonkerdonker.nl nadrukken dat zij samen het stelsel van Nederlandse Nationale Parken vormen. ��

�� Beleef de Nacht

Nieuw logo Nationaal Park

H

Geen luchtkasteel maar ...

E

r is al veel over gesproken en telkens werden de plannen voor een Bezoekerscentrum Nationaal Park Lauwersmeer anders. In de regio versterkte dat de indruk dat het bezoekerscentrum wel altijd een luchtkasteel zal blijven... Maar: de plannen nemen nu steeds vastere vormen aan. Wie werken samen in dit project? Sinds het voorjaar 2008 is een projectgroep actief om plannen te smeden en snelheid te maken. Hierin werken Staatsbosbeheer, de VVV Lauwersland, de provincies Friesland en Groningen, gemeente De Marne, Camping Lauwersoog en de IVN-coördinator Voorlichting en Educatie samen. De ANWB heeft een adviserende rol als het gaat om de toeristische versterking. Om u bij te praten over de ontwikkelingen hebben we een gesprek met Jaap Jepma, die in deze fase projectleider is.. Jaap, wat kunnen we in de komende tijd verwachten? Het bezoekerscentrum komt er zeker. Het staat ook vast dat het bezoekerscentrum in De Bosschuur komt en dat er een informatiepunt in Het Booze Wijf komt. Het doel is dat we dat in 2009 realiseren. Nu zijn we in de voorbereidingsfase. Dat wil zeggen: er zijn in het verleden veel mooie dromen geweest, maar ze waren financieel niet haalbaar. Nu zijn we met elkaar aan het praten over wat ons budget is, wat we precies willen en hoe je dat ook in het écht kunt bereiken. Zo zetten we het programma van eisen af tegen het budget dat beschikbaar is. Op die manier kun je realistische wensen formuleren. In de volgende stap gaan we die plannen uitvoeren. Dat gaan we gefaseerd doen; we verwachten niet dat we eind 2009 alle ambities hebben bereikt. De basisvoorzieningen moeten er zo snel mogelijk zijn, in de jaren daarop komt de ‘plus’. En wat zijn dan nu de plannen? Als je kijkt naar hoe de bezoekers van een Nationaal Park gebruik maken van dit soort voorzieningen, dan zie je dat veel bezoekers komen voor de natuur als ’decor’. Zij genieten van het strand, een fietstocht of een wandeling en ze willen graag de weg weten in het gebied. Een informatiepunt waar zij kaarten en folders kunnen halen of een excursie kunnen boeken, is voor hen ideaal als het makkelijk bereikbaar is aan de rand van het Nationaal Park. Het Booze Wijf is daarvoor de ideale plek, daar zijn immers grote bezoekersstromen. Zo’n 15 % van de bezoekers is écht geïnteresseerd in de natuur. Zij hebben behoefte aan een bezoekerscentrum dat hen inspireert en informeert over natuur en landschap. Dus bijvoorbeeld over de geschiedenis van het gebied, welke orchideeën en vogels je zoal kunt zien en hoe die in het gebied leven. Dat centrum moet middenin de natuur staan en vooral prikkelen om met nog meer kennis weer naar buiten te gaan. De Bosschuur is

daarvoor het meest geschikt. Hoe zou dat bezoekerscentrum er dan precies uit gaan zien? Die uitwerking is er nog niet. Het is wel duidelijk dat het bezoekerscentrum een soort ‘poort’ moet zijn voor de beleving van het uitgestrekte gebied. Om een voorbeeld te geven: een groot deel van het Nationaal Park is niet toegankelijk voor bezoekers. Wat zou er nou mooier zijn dan bijvoorbeeld een aantal webcams op plaatsen waar interessante dingen gebeuren. Denk maar aan een broedende zilverreiger. Dat daar een webcam bij geplaatst wordt en dat je in het bezoekerscentrum de ontwikkelingen rond zo’n nest kunt volgen. Er komen waarschijnlijk ook informatieve boeken en een balie waar je informatie kunt krijgen over wat er allemaal te beleven is in het park. We willen er geen statisch geheel van maken, maar een flexibele expositie, die gemakkelijk om te bouwen is naar de seizoenen of ontwikkelingen in natuur en beheer. Het allerbelangrijkste is: het moet uitdagen om naar buiten te gaan. Misschien kunnen mensen er bijvoorbeeld ook loeppotjes en dergelijke kopen om samen met de kinderen insecten of waterdiertjes te gaan vangen en bekijken. En dat informatiepunt? Het informatiepunt is natuurlijk ook bedoeld om mensen te prikkelen om de natuur in te gaan. Daar zou je

bijvoorbeeld wandelen fietsroutes kunnen halen en tips voor mooie plekjes kunnen krijgen. Je zou er ook excursies kunnen boeken die daar ook kunnen starten. De natuurrecreanten, om ze zo maar te noemen, kunnen op die manier ook natuurgenieters worden die dan weer verleid worden om zich meer in de natuur te verdiepen. In dat steunpunt zal ook de VVV Lauwersland vertegenwoordigd zijn, zodat de informatie die je er kunt krijgen breder is dan alleen natuur. Je kunt er dus ook tips voor overnachtingen, lekker eten en musea in de regio krijgen.

Colofon Oktober 2008 Negende jaargang, nummer 2 Deze informatiekrant is bestemd voor alle omwonenden rond Nationaal Park Lauwersmeer en wordt verspreid in de gemeenten De Marne, Dongeradeel, Kollumerland c.a. en Zuidhorn. Via VVV-kantoren en diverse recreatiebedrijven is de informatiekrant ook beschikbaar voor recreanten in het Lauwersland. De in deze informatiekrant gepubliceerde meningen geven niet noodzakelijk het standpunt van het Overlegorgaan Nationaal Park Lauwersmeer weer. Heeft u opmerkingen of klachten over de informatiekrant, dan kunt u contact opnemen met de redactie. Redactieadres IVN Consulentschap Fryslân Postbus 538 8901 BH Leeuwarden telefoon: 058-2890463 E: [email protected] Eindredactie Jörgen de Bruin Aan dit nummer werkten mee Lies Compier, Jan Willems, Judith ter Horst, Jaap Jepma en Jörgen de Bruin Fotografie Jan Bosch, Jörgen de Bruin, Jan Willems, Lies Compier, Judith ter Horst, Christine van der Wiel, Janny Hoekstra Oplage 31.000 exemplaren Vormgeving en druk Banda Kollum Verspreiding Interlanden Spreigroep, Groningen

Jaap Jepma is projectleider bij Noordtij, een bureau dat zich bezighoudt met communicatie en projecten op het gebied van ruimte en duurzaamheid. Op Schiermonnikoog begeleidde Jaap eerder het proces van de ontwikkeling van het programma van eisen voor een vernieuwd bezoekerscentrum en hij schreef een communicatiekader voor de 20 Nationale Parken van Nederland. Mede door die achtergrond werd hij gevraagd om ook in het Nationaal Park Lauwersmeer dit proces te begeleiden.

Copyright Het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van artikelen uit deze krant is slechts toegestaan na overleg met de redactie.

Nationaal Park zoekt jong elan

S

cholen voor Duurzaamheid (SvD) is het landelijke IVN-programma voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Zij voeren via school projecten uit rond maatschappelijk actuele onderwerpen. Ze komen daarbij in contact met bestaande organisaties in hun eigen regio. Om een project uit te voeren, moeten ze kennis en vaardigheden uit verschillende (school)vakken halen. Daardoor ontdekken ze wat de waarde is van de op school verworven kennis. Het Nationaal Park Lauwersmeer heeft aan jongeren van het Hogeland College uit Wehe den Hoorn en Piter Jelles !mpuls uit Kollum gevraagd om zich het komend schooljaar te verdiepen in het probleem rond het (zoet/ zout) waterbeheer in het Nationaal Park. Zij doen onderzoek naar deze problematiek en de opdracht is om met een ontwerpoplossing, oftewel een onderbouwd advies te komen. Daarvoor moeten ze contacten leggen met betrokkenen bij dit mooie natuurgebied. Ze kunnen ook deskundigen raadplegen en zich inlezen in het onderwerp. Voor de jongeren is het project geslaagd wanneer ze op een uitdagende, spannende en vooral verfrissende manier met een opdracht bezig zijn geweest. Als ze daarbij zelf op zoek zijn gegaan naar informatie en contacten hebben gelegd met allerlei experts en betrokkenen uit de dagelijkse praktijk. Dat lukt het best wanneer ze ook helemaal in de huid van de adviseur kruipen.

Er is geen voorgekookt goed antwoord. Het is veel belangrijker dat ze zelf via een eigen belangenafweging tot een goed eindoordeel komen. Ze kijken daarbij naar alle aspecten van duurzaamheid (people, planet, profit). De uitdaging ligt vooral in het vinden van de ideale mix tussen die drie elementen. Natuurlijk is het mooi als ze met een groen antwoord komen, maar het is belangrijker dat ze ontdekken dat je belangen af moet wegen en soms kan er dan juist een economischer of mens gerichter antwoord uitrollen (bijvoorbeeld meer toerisme in het Nationaal Park of meer maatregelen om natte voeten te voorkomen). Eerdere projecten van Scholen voor Duurzaamheid hebben geleerd dat jongeren vaak met heel creatieve ideeën en aanbevelingen komen. Zij zitten nog niet vast in bestaande denkpatronen en beelden die voor veel beleidsmakers voor de hand liggend zijn. De

scholieren schrijven uiteindelijk een advies op basis van hun bevindingen. Dit advies verpakken ze in een visuele vorm, een maquette, filmpje of animatie en als het project is afgerond, zullen zij dit advies presenteren. Daar zijn de andere deelnemende scholen, hun docenten, de experts, lokale politici en natuurlijk de opdrachtgever aanwezig om het advies in ontvangst te nemen. Als het echt een goed advies is, zou het best kunnen dat het ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd. De praktijk leert dat jongeren vaak een echt verfrissende en andere kijk op dilemma’s hebben. Ze hebben vaak een gedurfder en creatiever denkpatroon dan volwassenen en soms komen ze met verrassend bruikbare tips. Dus, wie weet, zien we de resultaten van wat deze jongeren hebben bedacht binnenkort terug in het Nationaal Park Lauwersmeer!

Nieuwe websites Nationale Parken

E

r zijn maar weinig mensen die weten dat Nederland maar liefst twintig Nationale Parken telt. Vanuit het landelijke Samenwerkingsverband Nationale Parken (SNP) zal de komende jaren dan ook veel aandacht besteed worden om dit stelsel van schitterende natuurgebieden onder de aandacht van het brede publiek te brengen. Een stap in dit proces is de vernieuwing en kwaliteitsverbetering afgelopen zomer van de landelijke koepelsite Nationale Parken (www.nationaalpark.nl). Op deze site vindt u algemene informatie over het stelsel van Nationale Parken, beleidszaken, doelstellingen e.d. Op deze site zit ook een kids website. Een site vol met leuke spelletjes en informatie speciaal voor kinderen. Een prima bron om informatie te vinden voor een werkstuk of spreekbeurt of om een bezoek aan een Nationaal Park voor te bereiden. Ook de site van Nationaal Park Lauwersmeer (www.lauwersmeer.org) zal de komende maanden omgetoverd worden in deze nieuwe vormgeving en het nieuwe Content Management Systeem. De verwachting is dat dit nieuwe systeem veel gebruikersvriendelijker is en dat het systeem op termijn meer interactieve mogelijkheden biedt dan de huidige site. Met deze vernieuwde site hopen we u nog beter te kunnen informeren en u nog meer service te verlenen.

Nationaal Park op Vogelfestival

I

n het weekend van 23 en 24 augustus was er weer het landelijke Vogelfestival in de Oostvaardersplassen. Dit festival, dat dit jaar zijn eerste lustrum vierde, staat geheel in het teken van vogels en vogelaars. Als één van de vogelrijkste gebieden van Nederland hoort het Lauwersmeer natuurlijk duidelijk zichtbaar op dit festival aanwezig te zijn. Het Nationaal Park en Staatsbosbeheer hadden dan ook gezamenlijk een stand, die beide dagen druk bezocht is. Dit leverde vele enthousiaste reacties op van mensen, die het gebied (min of meer) kenden en vele geïnteresseerde reacties van mensen, die graag eens het gebied willen bezoeken. In de stand konden mensen informatie krijgen over de beste plekken om vogels te kijken in het Nationaal Park en de mogelijkheden voor een verblijf in het Lauwersmeergebied. Dit alles onder het motto: Nationaal Park Lauwersmeer, paradijs voor vogels en vogelliefhebbers!

Maaien

G

ras groeit. Soms heel snel en soms wat langzamer. Het zal, om verschillende redenen, op veel plaatsen gemaaid moeten worden. Ook in het Lauwersmeergebied. Staatsbosbeheer Lauwersmeer geeft jaarlijks duizenden euro’s uit aan het maaien van graslanden en bermen. Een deel van het gras wordt voor eigen gebruik als veevoer opgeslagen. Voor periodes wanneer het vee, dus de Schotse Hooglanders en Konikpaarden, niet in staat is om zelf hun kostje bij elkaar te grazen. Denk hierbij aan lange periodes van sneeuw, hoog water en ijzel. Dan worden de ruim 550 koeien en bijna 250 paarden bijgevoerd. Staatsbosbeheer zorgt goed voor haar beesten en daarom staan de veeverzorgers klaar om bij dergelijke calamiteiten gras bij te voeren. Ook wordt de conditie van het vee bij de overgang van winter naar het vroege voorjaar scherp in de gaten gehouden. Dan is immers de periode aangebroken dat het schaars wordt in de natuur: het gras en andere plantensoorten leveren bijna geen voedingsstoffen meer op. Mochten de beesten gaan vermageren, dan wordt er onmiddellijk bijgevoerd. Dankzij de deskundigheid van het personeel wordt dat van te voren al gesignaleerd en worden, zonodig, de rollen hooi op tijd klaar gezet.

Niet alle gras is geschikt om hooi of kuil van te maken. De graslanden, zoals het Land van Juffrouw Ali, het grasland achter De Bosschuur en de grasveldjes in de bossen, zijn van te slechte kwaliteit om te hooien of in te kuilen. Maar…, het zijn juist die velden waar veel zeldzame planten voorkomen! Orchideeën, parnassia, rondbladig wintergroen, herfstbitterling, om er een paar te noemen, zijn soorten waar menig plantenliefhebber bij wegdroomt. Deze planten groeien echter alleen op plekken waar weinig voedingsstoffen in de bodem zitten. Staatsbosbeheer wil dit graag zo houden want men is trots op de vele zeldzame plantensoorten in het Nationaal Park Lauwersmeer. Om de bodem schraal te houden moet er wel gemaaid worden. Want als men de vegetatie laat groeien, dienen de afgestorven plantenresten als meststoffen en zullen de zeldzame planten uiteindelijk verdwijnen. Daarom wordt er gemaaid. Er moeten wel een paar zaken in het oog worden gehouden. In de eerste plaats kan er alleen gemaaid worden als de meeste planten zijn uitgebloeid en dus de kans hebben gekregen zich te vermeerderen. Dat betekent dat dergelijke graslandjes niet voor 1 augustus worden gemaaid. Verder mag het niet te nat zijn. De kans dat de bodem door grote machines wordt vernield is dan te groot. Vaak maakt Staatsbosbeheer gebruik van vrijwilligers die het gemaaide gras naar hoger gelegen gronden vervoeren, waar dergelijke machines

Langs de strandweg wordt de parnassia gespaard geen kwaad kunnen. Het maaisel, dat van deze veldjes komt, wordt in rollen geperst. Deze rollen worden afgevoerd en gestort. Dat is jammer. Niet alleen omdat dit Staatsbosbeheer duizenden euro’s kost, maar ook omdat deze biomassa verloren gaat. Staatsbosbeheer zoekt naar oplossingen, zoals een contract met een biovergasinstallatie of de mogelijkheid tot composteren. Een apart hoofdstuk vormen de bermen. Vooral langs De Strandweg staan in de zomer vele planten uitbundig te bloeien. Met één soort is men niet zo blij. Dat is het jacobskruiskruid. Deze plant kan in gedroogde vorm

dodelijk zijn voor vee. Het kan bijvoorbeeld leverbeschadiging bij paarden veroorzaken. Daarom verkoopt Staatsbosbeheer het gras van de bermen niet als veevoer. Ook in de bermen komen zeldzame planten voor. Deze worden zoveel mogelijk gespaard. Met name parnassia is een plant die nog in augustus bloeit. Langs De Strandweg kan men daarom speciale ‘parnassia reservaatjes’ zien. Deze worden pas gemaaid als alle bloemen uitgebloeid zijn. Verkeersveiligheid speelt natuurlijk ook een rol bij het beheer van de bermen. Hoge vegetatie kan gevaarlijk zijn voor het verkeer. En daar is niemand bij gebaat.

Standpunt Staatsbosbeheer over jacobskruiskruid

J

akobskruiskruid is een inheemse plant die vooral voorkomt in bermen, overhoeken en extensief beheerd grasland, zoals natuurterreinen. Jakobskruiskruid is bij opname giftig voor landbouwhuisdieren. Gewas met jakobskruiskruid is daarom niet geschikt als veevoer. Staatsbosbeheer heeft als leverancier een verantwoordelijkheid voor de toepassing van het gewas. Wanneer derden problemen ondervinden met jakobskruiskruid in hun percelen, kunnen deze het beste worden opgelost door een goede graslandverzorging van landbouwpercelen en zodevorming en verschraling van bermen en natuurterreinen. Omdat de soort vrij algemeen aanwezig is en makkelijk door zaad verspreid wordt, kan vestiging het beste worden voorkomen op de percelen waar de problemen zich voordoen. Het elimineren van zaadbronnen door bestrijding van de soort op Staatsbosbeheerpercelen is niet de eerst aangewezen methode om problemen met jakobskruiskruid in de omgeving op te lossen. Bij de afzet van gewas worden door Staatsbosbeheer twee kanalen onderscheiden: 1. gewas zonder jakobskruiskruid kan gewoon worden afgezet als veevoer, 2. gewas (mogelijk) met jakobskruiskruid wordt afgezet met de uitdrukkelijke mededeling in de verkoopovereenkomst dat het niet geschikt is als veevoer. Voorafgaand aan de winning van gewas wordt ieder perceel gecontroleerd op aanwezigheid van jakobskruiskruid. Bij de winning van hooi door Staatsbosbeheer. Bij de winning van gewas op stam door de koper.

Natuurwerkdag

K

om en werk mee op zaterdag 1 november 2008 in het Nationaal Park Lauwersmeer. We gaan er voor zorgen dat de orchideeënvelden nog aantrekkelijker worden. Daar hebben we uw hulp bij nodig. De randen van veel velden worden bedreigd door bosopslag. Dat gaat ten koste van orchideeën en andere zeldzame soorten, zoals parnassia. Daar gaan we dus iets tegen doen! Het zagen en afvoeren van overhangende takken is een arbeidsintensief werkje. Laat ons niet in de steek en help mee! De dag duurt van 10.00 uur tot 15.00 uur. Wij zorgen voor materiaal en eten en drinken. Zorgt u voor kleding die tegen een stootje kan? Startplaats is De Bosschuur, De Rug 1, 9976 VT Lauwersoog. Meldt u snel aan, want vol is vol! Aanmelden en informatie bij Staatsbosbeheer Lauwersmeer, T: 0519-345145 (Op werkdagen van 9.00 – 12.00 uur) of e-mail: [email protected]

Boswachter nu ook herkenbaar aan insigne

H

et ministerie van Justitie heeft een insigne laten ontwerpen voor de Buitengewoon Opsporingsambtenaar (BOA). Het insigne beeldt een hand uit die een staf/scepter omvat met daarachter een schild. Met het insigne wordt de herkenbaarheid van de BOA bij de burger vergroot. Dat is van belang omdat het voor de burger helder moet zijn dat de betreffende ambtenaar bepaalde strafrechtelijke bevoegdheden heeft. Er zijn in Nederland circa 25.000 BOA`s. Deze ambtenaren zijn werkzaam op het terrein van lokale of specifieke handhaving. Het gaat dan om gemeentelijke toezichthouders, parkeercontroleurs, treinconducteurs of bijvoorbeeld boswachters en surveillanten van Staatsbosbeheer. In het Nationaal Park Lauwersmeer zijn ook BOA’s actief. U zult daar vooral de boswachter en surveillanten van Staatsbosbeheer tegenkomen. Maar ook controleurs, die belast zijn met de controles van de sportvisserij, kunnen een BOA-bevoegdheid hebben. Met het insigne wordt de herkenbaarheid van BOA’s vergroot. Dat is van belang omdat het voor het publiek helder moet zijn dat de BOA een functie heeft in het vergroten van de veiligheid op plaatsen waar publiek komt, zoals het Nationaal Park Lauwersmeer. Men moet tevens op de hoogte zijn van het feit dat een BOA iemand niet alleen mag aanspreken op zijn of haar gedrag, maar dat hij ook enkele opsporingsbevoegdheden heeft. De betreffende ambtenaar mag iemands identiteit controleren, proces-verbaal opmaken, boetes uitschrijven en personen aanhouden als deze worden verdacht van een strafbaar feit. Een duidelijke herkenbaarheid zal het functioneren van de BOA in de praktijk vereenvoudigen. Vanzelfsprekend hoeft een politieagent niet voorzien te zijn van een BOA insigne. Zij hebben een zogenaamde al-

gemene opsporingsbevoegdheid en zijn herkenbaar aan hun uniform. Agenten in burger zullen zich te allen tijde legitimeren als zij mensen aanspreken op hun gedrag.

Vanaf 1 januari 2008 zijn de BOA’s, die zichtbaar werkzaam zijn in (o.a.) het Nationaal Park Lauwersmeer, verplicht het insigne te dragen.

Kleine zwanen

N

iet vergeten: rond 15 oktober komen de eerste kleine zwanen aan in het Nationaal Park Lauwersmeer! In de avondschemering leveren zij een prachtig concert. De kleine zwanen slapen namelijk op het water en de arriverende groepjes worden door de reeds aanwezige zwanen met veel muzikaal geroep begroet. De wereldpopulatie wordt geschat op circa 18.000 exemplaren. Ze broeden op de Arctische toendra’s langs de Barentszzee. In het najaar trekken ze naar warmere streken. Ook het Lauwersmeergebied wordt aangedaan door deze zeldzame vogels. Vorig jaar werden er hier maximaal 1.400 exemplaren (= 8 % van de wereldpopulatie!) geteld. Ze eten vooral de knolletje van het schedefonteinkruid, een waterplant die veel in het Lauwersmeer voorkomt. Als de waterstand te hoog wordt en de zwanen dus niet meer bij de knolletjes kunnen komen, trekken ze naar de akkers in de omgeving om daar oogstresten van it onderzoek blijkt dat een groot deel van de aardappels en suikerbieten te eten. Ook doen ze zich te Nederlanders geen goed beeld heeft van wat goed aan gras. Staatsbosbeheer doet. Ondanks het toegewijde werk van alle medewerkers en vrijwilligers. Ook wat er in de Nederlandse natuur te doen is, is maar bij weinigen bekend. En dat is wel nodig om meer draagvlak te krijgen. Voor (het werk van) Staatsbosbeheer én voor de natuur in het algemeen.

geslachtsrijp. Bovendien werden steeds meer konijnen resistent tegen deze ziekte.

Naar Buiten! Bij veel Nederlanders is het onbekend dat Staatsbosbeheer overal in Nederland terreinen beheert, die vrijwel allemaal toegankelijk zijn. Daarnaast blijken veel mensen niet bekend te zijn met de activiteiten en producten van Staatsbosbeheer. Zo weet slechts 21% van de ondervraagden dat je bij Staatsbosbeheer vakantiewoningen kan huren en kan kamperen op natuurkampeerterreinen. Nog veel minder mensen (respectievelijk 4 en 5%) weten dat je bij Staatsbosbeheer houtproducten als (tuin)meubels kan kopen en dat Staatsbosbeheer een magazine uitgeeft. Dat is jammer, want we willen graag ons enthousiasme voor de natuur delen. Wij denken dat draagvlak voor de natuur alleen bereikt kan worden door mensen ook echt bij die natuur te betrekken. Door al onze activiteiten duidelijk herkenbaar voor het publiek te maken, zal de bekendheid en waardering van het publiek voor de Nederlandse natuur toenemen. De publiekscampagne is op de eerste dag van de zomer begonnen en zal voorlopig 1 jaar doorlopen. Elk seizoen zullen we het publiek informeren over wat er buiten bij Staatsbosbeheer allemaal te doen is via de ‘Buitenladder’. Dit zijn advertenties in landelijke en regionale media. Ook in het Nationaal Park Lauwersmeer zult u te maken krijgen met ”Naar Buiten”!

Maar toen kwam er een nieuwe ziekte: het Viraal Haemorragisch Syndroom, kortweg VHS genoemd. De meeste konijnen, naar schatting 90 %, stierven in het Lauwersmeergebied ten gevolge van deze ziekte. In 1984 werd het voor het eerst waargenomen in China en de ziekte wordt daarom ook wel de Chinese Ziekte genoemd. In het voorjaar lijkt het of de konijnen de ziekte hebben overwonnen. Je ziet overal weer konijnen, vooral jonge. Maar in augustus sterven er dan toch weer heel veel. Gelukkig zien we de laatste jaren in het Lauwersmeergebied een voorzichtige toename. Nu, 2008, is het aantal konijnen in dit gebied hoger dan de afgelopen 5 jaar. Vooral in De Marnewaard en rond Robbenoort is dit goed te zien. Hopelijk zet deze trend door. Staatsbosbeheer hoopt van wel, want konijnen vervullen een belangrijke rol in de natuur. Door het kaal grazen van bospaden helpen ze veel insecten te overleven. Ook worden de konijnenkeutels graag benut door met name mestkevers. De holen van konijnen worden vaak gekraakt door bergeenden, die daar hun eieren in leggen. Als voedselbron zijn ze gewild bij veel dieren en vogels, zoals vos en havik. En natuurlijk is het gewoon leuk om tijdens een wandeling door het Nationaal Park Lauwersmeer een paar huppelende konijnen te zien!

U

Konijnen, de actuele stand van zaken.

I

n het Nationaal Park Lauwersmeer waren tot vijf jaar geleden veel konijnen. Heel veel. Vooral op de wat hogere gronden, zoals in de bossen en in het juist buiten het Nationaal Park gelegen militair oefenterrein De Marnewaard. Ondanks het feit dat de beruchte konijnenziekte myxomatose ieder jaar weer toesloeg, bleef het aantal konijnen verrassend hoog. Dat heeft te maken met de enthousiaste voortplantingsdrift van deze knagers. De paartijd (rammeltijd) is van januari tot september. Na een draagtijd van 4 weken komen zo’n 3 tot 8 jongen ter wereld. Konijnen hebben gemiddeld 5 worpen per jaar en zijn na circa 7 maanden

De paden op, de lanen in

D

e Diepsterbosroute (nr. VIII) is gelegen in de zuidwesthoek van Nationaal Park Lauwersmeer. De afstand van 5 km is - als u het rustig aan doet - prima te lopen in ongeveer 1 1⁄2 uur. Ideaal om er met het hele gezin op uit te trekken! De hond mag mee, maar moet wel aangelijnd blijven. U kunt starten op drie plaatsen: bij Watersportcentrum Het Kollumeroord, bij Natuurkampeerterrein De Pomp of bij het parkeerterrein ten noorden daarvan. De route is bewegwijzerd met vierkante paaltjes met een blauwe band. De meeste paaltjes staan op plaatsen waar de route van richting verandert en meestal direct na een ’links- of rechtsaf ’. In dit zuidelijke gedeelte van het Lauwersmeergebied werd (voor de aanleg van de afsluitdijk bij Lauwersoog) door de zee slib en algenmateriaal aangevoerd en afgezet. Zo ontstond een kweldergebied met een zilte, voedselrijke kleibodem. Een deel van de route loopt langs uitgestrekte rietvelden. Deze rietvelden bieden bescherming en beschutting aan veel watervogels en waadvogels. U kunt ze dan ook meestal wel horen, maar niet zien. Wanneer u regelmatig omhoog kijkt, zult u misschien een elegant rondzwevende kiekendief of buizerd zien. Deze rietvelden hebben een zuiverende functie voor het oppervlaktewater in het Lauwersmeer. Rond de wortels van het riet ontwikkelen zich grote concentraties bacteriën die de afvalstoffen in het water zeer efficiënt afbreken. De rietplanten zorgen voor de zuurstofaanvoer voor deze bacteriën. Deze routebeschrijving start 200 meter voor de parkeerplaats van het Watersportcentrum Het Kollumeroord en gaat rechtsom. · De bossen zijn nog niet zo lang geleden aangeplant. Dat is goed te zien aan de dunne stammetjes. U ziet hier eik, berk, es, zwarte els, meidoorn en Spaanse aak. Dat kunt u zien aan de bladeren, maar ’s winters ook aan de kale takken. Leuk om met de kinderen te doen: met een IVN-zoekkaart (www.ivn.nl) de boomknoppen op naam brengen. · U passeert nu Natuurkampeerterrein De Pomp. · Dat de bodem hier voedselrijk is, kunnen we aflezen aan het feit dat hier veel brandnetels groeien. Brandnetels zijn belangrijke waardplanten; planten waarop vlinders hun eitjes leggen. In de zomer wemelt het hier dan ook van de vlinders! · Langs de bosrand hebben konijnen hun holen. Soms, bij zonnig weer, laten ze zich zien, koesterend in het warme licht. · Voor het parkeerterrein ten noorden van de natuur-

camping buigt het pad scherp naar links. U loopt vanaf nu afwisselend langs de bosrand en door het bos. · In het bos worden omgevallen bomen en afgevallen takken niet opgeruimd. Het dode hout vormt een ideaal leefmilieu voor insecten en larven, maar ook voor diverse paddenstoelen. Wanneer u van zo’n dode stronk een stukje schors of mos optilt, ziet u dat het eronder krioelt van het leven. Van sommige takken op de grond is de bast weggevreten. Waarschijnlijk door reeën die boomschors erg smakelijk vinden. · Achter de uitgestrekte rietvelden loopt het Dokkumerdiep in de richting van het Lauwersmeer. Bij mooi weer kunt u ongetwijfeld zeiltjes door het landschap

Netelig soepje

B

randnetels vind je overal. Bijvoorbeeld in het Diepsterbos aan de zuidkant van het Nationaal Park Lauwersmeer. Ze hebben een geneeskrachtige, vocht afdrijvende en zuiverende werking. Daarom zijn ze heel geschikt om bijvoorbeeld thee van te trekken. Het is smakelijker om er een stevige soep van te maken. Ingrediënten · een vergiet vol jong brandnetelblad · 50 gr boter · 1 gehakt uitje · 1 teentje knoflook uitgeperst · 1 kop aardappelpuree of twee geprakte aardappelen · 1 bouillonblokje · 1 dessertlepel lavas fijngesneden · 1 bekertje crème fraîche Bereiden Pluk de brandnetels met handschoenen aan. Kies zoveel mogelijk de jonge blaadjes, voor zover dat in het najaar nog kan. Meestal zitten onderaan de plant nog jonge scheuten die heel geschikt zijn. Fruit de ui en de knoflook licht aan in de boter. Doe de gewassen brandnetelbladeren erbij en laat het 10 minuten zachtjes stoven. Voeg dan de aardappels of de aardappelpuree toe en pureer het geheel. Breng in de pan 1 1⁄2 liter water aan de kook en voeg de aardappel-brandnetelpuree toe. Roer met een garde tot een glad geheel is ontstaan, laat de pan nog even op het vuur staan. De soep mag niet meer koken! Voeg vlak voor het opdienen de crème fraîche en de fijngesneden lavas toe. Nog een keer goed doorroeren en smullen maar!

zien glijden. · Vanaf de uitzichtheuvel kunt u uitkijken over het water van deze voormalige slenk. U kunt hier bijvoorbeeld krakeenden, kuifeenden en futen zien zwemmen. · U loopt nu tussen de rietvelden door. Hier en daar staan wilgen in het open terrein. Ideale uitkijkplaatsen voor de buizerd en de kraaien die hem altijd een hapje afhandig proberen te maken. · Als u bijna aan het eind van de wandeling bent, komt u langs een ’bos’ van berenklauw. Grote gedroogde bloemstengels met enorme schermen. Deze plant wortelt, net als de brandnetel, graag in voedselrijke grond.

Droombeeld of herinnering?

W

aarom willen de mensen toch zo graag een ”witte Kerst” en mopperen ze als er midwinter sneeuw of ijs is. Natuurlijk, het geeft narigheid op de weg, met de Kerst is iedereen meestal vrij… Het kwakkelde in het begin van die winter. Wat regen, wat natte sneeuw, de eerste graadjes onder nul in de nacht, overdag boven nul, het échte Hollandse kwakkelweer. Maar toch, er wordt door velen naar de lucht gekeken, komt er sneeuw, met wind uit het noorden, gaat het vriezen, komt de wind uit het koude oosten??? Gaan de ganzen op de wieken op zoek naar een oord waar ze beter kunnen foerageren? Ze weten van te voren wanneer de omstandigheden gaan veranderen. En dan, ja hoor, eindelijk komt de vorst en doet het uitgebreid en langdurig. Slootjes worden bevolkt door kleurige mutsen en het geluid van schurende schaatsen of het gekrabbel van de kleintjes achter een oude stoel. Ons kleine dorp komt in actie, men veegt de ijsbaan en er is koek en zopie. Opgewekte gezichten overal, dit is weer eens een andere sfeer en dat schept saamhorigheid. De smid in het andere dorp slijpt de schaatsen en de vooruitzichten zijn voorlopig goed. Nee, dit is niets meer voor ons, wij zijn te stijf geworden en veel te bang om te vallen, onze schaatsen liggen in een oude koffer te rusten, de medailles van vroegere prestaties op dat gebied te verstoffen in een doosje, herinneringen zijn mooi….en genieten van het

plezier van de anderen. Dit komt nog zo zelden voor. Dan komt er een soort bezorgdheid. Kunnen de vogels in De Ezumakeeg het aan??? Zijn er ganzen vertrokken?? Hebben de reeën genoeg te eten, hoe ”doen” de paarden het??? Oh ja, de boswachter houdt het goed in de gaten, maar we zijn van die mensen die het zelf willen zien. En die frisse neus halen is zeer belangrijk. Dus de muts opgezet en wegwezen. Op naar De Keeg, het winterse landschap glinstert, er is niet veel sneeuw, dat beetje is zo maagdelijk ongerept in het verlaten noorden van Friesland. We rijden langs de meanderende Zuider-Ee, rijp op de bomen…het is net een kerstkaart. De dijk op. Stoppen en kijken…

Zoek de vogel(s)

Eidereend Fuut Pijlstaart Frater Alk IJseend Baardman Kolgans Raaf IJsgors Keep Zeearend Bontekraai Rotgans Sijs Klapekster Roek Zanglijster Kneu Wulp Toppereend Kauw Ransuil Vink

D

e vorige puzzel leverde bijna 200 goede antwoorden op! De 5 prijswinnaars hebben hun Watch-Doeboek al ontvangen. Hoorde jij niet bij de gelukkigen? Niet getreurd, want hierbij krijg je een nieuwe kans. Ook nu verloten we onder de goede inzenders weer vijf prachtige Watch-Doeboeken. Dit is een prachtig boek vol met spelletjes, ontdek- en doedingen rond water voor kinderen van 8 – 12 jaar. Wat moet je doen? Streep alle vogels weg (horizontaal, verticaal, diagonaal en achterstevoren). Je houdt dan 10 letters over. Deze letters vormen de naam van een razendsnelle vogel, die ’s winters graag in Nationaal Park Lauwersmeer verblijft. Vul die naam hieronder in en stuur de oplossing met je naam, adres en leeftijd naar: IVN Consulentschap Fryslân Postbus 538 8901 BH Leeuwarden En wie weet win jij wel zo’n mooi Watch-Doeboek!

K R

E O

E T

P G

A

E

R

O

T

R

A

L

ET

TR

NE

G S N AK

EL

TS

RA

EE

S U A U E

SK

AA

KE

R

S

O

V

E

L

K

S

E I

Z

Z

K

A

L

S

I

Z

K

D

D

A

L

N

A

CK

SN

EE

NR

AG

N

NC

US

IJ E

RE

GE

NL

A

EW U T U H N

IU

SIJ

SE

ER

LE

A IJ

M

AT

WU

T T H A I

GS

LS

R E

EE

IJN

MS

D

E

T

U

T

E

N

S

D

P

S

L

P

D

T

R

A

L

P

P

L

E

A

L

IJ

S

O

K

R

A

K

P

I

T

N

O

B

E

P

A L

K

T

S

L

IJ P

N

L P S I

K

V R T A

G

V R T A

A N

A O A U A

N N

O A U A

N I

G R A U R

I K

R A U R

S V

L A F F K

O E

E

A

E

E

F

N

F

D

K

E

N D E

D N

P P

O T

D E

D L

K N

Z

E

E

K

R

A E

G

E

E

A

L

N

N

E

A

D

N

K

R

P

D

Het riet getooid met wit kant staat roerloos tegen het grijs van het ijs, tegen het grijs-blauw van de hemel. Zo mooi, zo verstild. Hé.. wat doen al die auto’s daar, het pad waar anders de vogelaars staan?? Is er iets te zien wat wij nog niet hebben gezien? Nieuwsgierig rijden we naar beneden en parkeren iets verderop… Nee, de auto’s zijn leeg, geen kijker steekt uit de raampjes. En plotseling horen we het bekende geluid, het krast, het lacht, het is kleurig tussen het riet. Nooit aan gedacht, je kunt er niet alleen vogelen. Je kunt er ook SCHAATSEN

T

R

E

A

R

A

O

B

Vogel van de maand

M

et het naderen van de winter (oktober-november) laat de kramsvogel zich vaak in grote groepen in het Nationaal Park zien. Hoewel de kramsvogel ook in Zuid-Limburg broedt, komt deze lijsterachtige vanuit het noordoosten in het Lauwersmeergebied overwinteren. Het is dus een echte wintergast. Je ziet ze vaak op kort gemaaide grasvelden, waar ze op het gehoor op jacht zijn naar wormen. Maar ze zijn ook dol op bessen en dan met name van de duindoorn. Deze stekelige struik met zijn fel oranje bessen komt veel voor in het Nationaal Park. Vaak zijn kramsvogels in gezelschap van andere lijsterachtigen, zoals merel en koperwiek. De kramsvogel heeft de ludieke bijnaam ”tsjakka-tsjakka” vogel. Deze bijnaam dankt de vogel aan het kenmerkende geluid dat hij maakt: tsjak-tsjak-tsjak, als het geluid van een grote heggenschaar. Dus hou uw oren en ogen open deze winter en ga eens op zoek naar de kramsvogel.

Blijf niet binnen deze winter! O

ok in de herfst en winter zijn er excursies in het Nationaal Park Lau-

Bij volle maan

wersmeer. Juist in dit jaargetijde komt de ware liefhebber aan bod.

’s Nachts ziet het Lauwersmeergebied er heel anders uit! Maak eens een spannen-

”Natte neuzenweer” noemt de boswachter deze periode. Warm aangekleed

de nachtelijke wandeling onder leiding van de boswachter van Staatsbosbeheer.

regen en wind trotseren, je verbazen over de grote hoeveelheid vogels, je

Hij laat u genieten van het boeiende nachtleven van vele dieren.

alleen wanen in dit uitgestrekte gebied. Dan ervaar je pas de kracht van

Datum:

14 oktober

de natuur! Hieronder vindt u een overzicht van de activiteiten voor de ko-

Start:

De Bosschuur (SBB), De Rug 1, Lauwersoog

mende maanden.

Tijd:

19.15 – 21.15 uur

Aanmelden:

Op werkdagen tussen 9.00 en 12.00 uur: 0519-345145 of [email protected]

Zwerven door het Lauwersoogbos Tijdens deze wandeling met de boswachter van Staatsbosbeheer, ziet u hoe dit

Kosten:

Volwassenen € 3,-; kinderen tot 12 jr. € 1,50

bos zich ontwikkelt. Geniet van de prachtige herfstkleuren, de vele bessen en de vogels in dit bos.

Natuurfotowandeling

Data:

8, 15 & 22 oktober

Onder leiding van natuurfotograaf en natuurgids Meindert van Dijk kunt u in

Start:

Parkeerplaats Strandpaviljoen Bosveld,

ontspannen sfeer wandelen, fotograferen en genieten van Nationaal Park Lau-

hoek Strandweg/Marneweg nabij Lauwersoog.

wersmeer. Tijdens de wandeling krijgt u informatie over natuur en landschap en

Tijd:

14.00 – 15.30 uur

tips om met uw eigen camera betere en/of andere natuur- en landschapsfoto’s te

Aanmelden:

Op werkdagen tussen 9.00 en 12.00 uur: 0519-345145

maken. Vanaf de uitkijktoren heeft u een schitterend uitzicht over het natuurge-

of [email protected]

bied.

Volwassenen € 2,-; kinderen tot 12 jr. € 1,-

Data:

19 oktober, 16 november, 21 december

Start:

De Rug, 1e parkeerplaats links, startpunt Observatietorenroute

De Rug op!

Tijd:

9.00 tot 12/13.00 uur

De boswachter van Staatsbosbeheer toont u één van de mooiste plekjes van het

Aanmelden:

Meindert van Dijk Natuurfotowandelingen, 06-46264523

Kosten:

Lauwersmeer. De wandeltocht voert door bossen en over voormalige zandplaten. In het ondiepe water van Achter de Zwarten zijn altijd veel vogels te zien. Ook de

of [email protected] Kosten:

€ 15,-

zeearend wordt hier ’s winters geregeld gezien. Data:

9, 16 & 23 oktober

Snertwandeling

Start:

Parkeerplaats Restaurant Suyderoogh, De Rug 5, Lauwersoog

Ook dit jaar de befaamde snertwandeling in het Nationaal Park Lauwersmeer.

Tijd:

14.00 – 15.30 uur

Samen met de boswachter van Staatsbosbeheer maakt u een stevige wandeling

Aanmelden:


over De Ballastplaat. Duizenden ganzen en een paar wilde konikpaarden staren


u verbaasd aan. ”Wat zoeken zij hier in deze oneindigheid”, hoor je ze denken.


Na afloop is het heerlijk bijkomen in Restaurant Suyderoogh met een dampend

Kosten:

bord snert. Paddenstoelenexcursie

Datum:

27 december

Het belooft een goed paddenstoelenseizoen te worden! Ga eens mee met de bos-

Start:

Parkeerplaats Restaurant Suyderoogh, De Rug 5 Lauwersoog

wachter en verbaast u over de grote verscheidenheid van soorten in dit relatief

Tijd:

10.30 – 13.00 uur

jonge gebied. Deze excursie is zeer geschikt voor kinderen.

Aanmelden:


Data:

11, 19 & 25 oktober

Start:

Parkeerplaats

Strandpaviljoen

of [email protected] Bosveld,

hoek

Strandweg/

Kosten:

€ 10,- (incl. snert); kinderen tot 6 jr. gratis

Marneweg nabij Lauwersoog Tijd:

14.00 – 15.30 uur

Roofvogels

Aanmelden:


In de winter zijn er veel roofvogels in het Lauwersmeergebied. Laat u door de


boswachter alles over deze fascinerende vogels vertellen. Wie weet ziet u een


slechtvalk of zelfs een zeearend. Maar de natuur laat zich niet dwingen! Daarom

Kosten:

krijgt u als er minder dan vier soorten roofvogels worden gezien, als troost, de Gekwetter en gesnater

Vogelkaart Nationaal Park Lauwersmeer.

Een prachtige en gezonde fietstocht naar de vogelrijke Ezumakeeg. De boswach-

Data:

15 november 2008, 11, 24 januari & 8 februari 2009

ter van Staatsbosbeheer vertelt u graag wat meer over de ontwikkelingen in dit

Start:

De Bosschuur (SBB), De Rug 1, Lauwersoog

gebied en de vele vogels die hier verblijven. U kunt, indien gewenst, een fiets

Tijd:

10.00 – 12.00 uur

huren bij Landal Esonstad (vanaf € 5,50; graag tijdig reserveren).

Aanmelden:


Data:

14 & 21 oktober

Start:

Receptie Esonstad, Oostmahorn

Tijd:

13.00 – 14.30 uur

Aanmelden:

Op werkdagen tussen 9.00 en 12.00 uur: 0519-345145 of [email protected]

Kosten:


of [email protected] Kosten:

Volwassenen € 2,50; kinderen tot 12 jaar € 1,-

De excursies staan ook op www.lauwersmeer.org

Op zondag 12 oktober organiseert het Nationaal Park Lauwersmeer in samenwerking

Recommend Documents