Nationaal Park Lauwersmeer

Informatiekrant Uitgave: Nationaal Park Lauwersmeer I 15e jaargang - nummer 2 - december 2014 I www.np-lauwersmeer.nl

Cursus Flora en Fauna Nationaal Park Lauwersmeer I

n het voorjaar van 2015 wil het Nationaal Park aan omwonenden en overige geïnteresseerden een Cursus Flora en Fauna Nationaal Park Lauwersmeer aanbieden. In deze cursus zullen medewerkers van het Nationaal Park u informeren over de bijzondere ontstaansgeschiedenis en de bijzondere planten en dieren in het gebied. Ook zal nader ingegaan worden op het beheer dat nodig is om deze bijzondere natuur te behouden en waar mogelijk te versterken. Altijd al meer willen weten over de prachtige natuur van Nationaal Park Lauwersmeer? Dan is dit uw kans!

Het exacte programma en de data zijn nog niet bekend. Maar de cursus zal komend voorjaar gegeven worden en zal uit 2 à 3 theoriebijeenkomsten (’s avonds) bestaan en afgesloten worden met een veldbezoek. De kosten bedragen € 25, - per persoon. Dat is inclusief hand-outs van de presentaties en koffie/thee tijdens de bijeenkomsten. De cursus kan natuurlijk alleen doorgaan bij voldoende animo! Dus heeft u belangstelling, laat dit dan alvast weten via E: [email protected]. Dan sturen wij u begin 2015 het exacte programma voor deze cursus en het verzoek uw aanmelding definitief te maken.

Cursus Gastheerschap voor ondernemers N

ationaal Park Lauwersmeer, schitterende natuur, een bijzondere ontstaansgeschiedenis en talloze mogelijkheden voor de bezoeker om hiervan te genieten. Begin 2015 organiseert het Nationaal Park wederom een Cursus Gastheerschap voor (recreatie)ondernemers. Doel van de cursus is om de recreatiesector te informeren over het Nationaal Park (ontstaan, landschap, natuur, beheer en recreatieve mogelijkheden). Zodat u, als ondernemer, goed in staat bent uw gasten te informeren over de mooiste plekken in het Nationaal Park en de leukste recreatieve mogelijkheden. De cursus is met name bedoeld voor de recreatiemedewerkers, die direct met de gasten te maken hebben, bijvoorbeeld baliemedewerkers of personeel in de bediening.

De cursus beslaat vier bijeenkomsten en bestaat uit theorie afgewisseld met een aantal veldbezoeken. De cursus zal gegeven worden op de maandagen 19 & 26 januari en 9 en 16 februari 2015 van 13.30 tot 16.30 uur. De kosten bedragen € 75,- per persoon. Een digitale cursusmap, een deelnemerscertificaat, een landelijk ontwikkeld gevelbordje Gastheer Nationaal Park Lauwersmeer en koffie/thee zijn bij de prijs inbegrepen. Mocht u als ondernemer belangstelling hebben voor deze cursus, meldt u dan alvast aan per mail: [email protected]. Mocht u nog vragen hebben of nadere info wensen, dan kunt u ook even bellen met Jörgen de Bruin, Coördinator Voorlichting & Educatie Nationaal Park Lauwersmeer, M: 06-46413855.

Nieuwe folder Nationaal Park Lauwersmeer Er is een nieuwe algemene folder over het Nationaal Park Lauwersmeer verschenen. De folder is bedoeld als een eerste kennismaking met het Nationaal Park. In de folder vindt u informatie over de natuur, de recreatieve mogelijkheden en de beide informatiecentra (Het Informatie Paviljoen en het Activiteitencentrum De Bosschuur), waar u nadere informatie over het Nationaal Park kunt krijgen.

Daarnaast vindt u in de folder een handig overzichtskaartje voor uw eerste orientatie op het Nationaal Park. De folder zal vanaf de Kerstvakantie gratis verkrijgbaar zijn bij de beide informatiecentra en een groot aantal recreatiebedrijven rond het Lauwersmeer. We hopen dat de folder de bezoeker zal helpen zijn/haar weg in Nationaal Park Lauwersmeer te vinden!

Even kennismaken...

Gebiedsregisseur Cor Eenkema e afgelopen 2 jaar is er qua financiën D en organisatie van het Nationaal Park Lauwersmeer nogal wat veranderd. In het

kader van de bezuinigingen heeft de Rijksoverheid zich grotendeels uit de Nationale Parken teruggetrokken en haar taken aan de provincie overgedragen. De afgelopen jaren is er hard gebouwd aan een nieuwe organisatie. De centrale “spin-in-het-web” in dezen is Cor Eenkema, gebiedsregisseur voor het Lauwersmeergebied, waaronder ook het Nationaal Park valt.

Wie is Cor Eenkema?

“Ik heb mijn roots tot ergens in de 17e eeuw in de Groninger klei, maar ben zelf geboren en opgegroeid in Arnhem. Ik heb daar de MULO gevolgd en ben toen naar de Middelbare Landbouwschool in Zutphen gegaan. Dagelijks op en neer reizend volgde ik daar een praktijkgerichte opleiding in het verlengde van het toen nog overwegend gemengde boerenbedrijf van de Achterhoek. Ik heb mijn landbouwopleiding vervolgd in Groningen. De Hogere Landbouwschool (later het van Hall-instituut) bood toen als eerste in Nederland een landbouw/milieukunde-opleiding aan. In 1979 heb ik deze opleiding afgerond In die jaren combineerde ik de studie graag met stages in Nederland en andere landen. Dat bracht me o.a. in Noorwegen, Griekenland en Nieuw-Zeeland. Het reizen is gebleven. Samen met mijn vrouw reisde ik bijvoorbeeld 10 jaar achtereen low budget door heel Zuidoost-Azie. Vooral in mijn Arnhemse periode is mijn interesse gegroeid voor de natuur. Ik was lid van het NJN en was bijna elk weekend op pad, op de Veluwe, maar ook wel met de brommer van Arnhem naar de Knardijk in de

Colofon december 2014 - 15e jaargang - nr 2 Deze informatiekrant is bestemd voor alle omwonenden rond Nationaal Park Lauwersmeer en wordt verspreid in de gemeenten De Marne, Dongeradeel, Kollumerland c.a. en Zuidhorn. Via VVV-kantoren en diverse recreatiebedrijven is de informatiekrant ook beschikbaar voor recreanten in het Lauwersland. Heeft u opmerkingen of klachten over de informatiekrant, dan kunt u contact opnemen met de redactie. REDACTIEADRES IVN Groningen Postbus 6095, 9702 HB Groningen T: 050-3135933, E: [email protected] EINDREDACTIE Jörgen de Bruin, IVN Aan dit nummer werkten mee: Cor Eenkema, Jaap Kloosterhuis, Hans Gartner, Guido Lek & Jörgen de Bruin FOTOGRAFIE Jan Bosch, Jörgen de Bruin, Gerke A. Hofstra, Guido Lek, Jaap Kloosterhuis OPLAGE 31.000 exemplaren VORMGEVING Gerke A. Hofstra / Grafysk, Franeker PRODUCTIE Banda Kollum BV VERSPREIDING Santibri, Veendam COPYRIGHT Het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van artikelen uit deze krant is slechts toegestaan na overleg met de redactie.

Flevopolders. We hadden ons ”eigen” natuurreservaat bij de kleiputten langs de Rijn ter hoogte van Heelsum, een gebied met erg veel mooie vogelwaarnemingen”.

Hoe ben je in deze functie beland?

provincie Fryslân hebben voor de 1e fase van dit project elk 1 miljoen euro op tafel gelegd”.

Hoe zie jij de toekomst van Nationaal Park Lauwersmeer?

“Ik heb allerlei functies vervuld in de afgelopen decen- “Er is jarenlang veel gepraat en geschreven in het Launia. Ik ben begonnen in Noord-Holland in het zgn. grij- wersmeergebied. Dat wil zeker niet zeggen dat er ze milieu (afvalverwijdering en de aanpak van de eer- niets is gebeurd, maar je merkt dat het gebied nu echt ste grote gevallen van bodemverontreiniging, zoals de ”kantelt” naar een uitvoeringsfase. De handen gaan Volgermeerpolder en Diemerzeedijk). Ik ben na 5 jaar nog meer aan de ploeg. Hier liggen m.i. kansen. Het overgestapt naar Groningen en kwam daar al snel in gebied kan in deze fase verder versterkt worden. Zohet lijnmanagement. Ik heb dat een jaar of 12 gedaan, wel van Friese als van Groningse zijde worden hiervoor maar miste toch de inhoud. Via een aantal andere middelen vrijgemaakt. De bestuurders in de Stuurjobs startte ik in 2006 als programmamanager lande- groep Lauwersmeer trekken samen als een team op. lijk gebied in Oost-Groningen (o.a. het Europese pro- Dit samen optrekken is alles bepalend voor het welgramma LEADER). Dit programma richtte zich op het slagen van een interprovinciaal gebiedsproces, zoals verbeteren van de leefbaarheid en het versterken van in het Lauwersmeer. Partijen zullen af en toe over hun de plattelandseconomie. Daarnaast was ik van pro- eigen schaduw heen moeten stappen. Een weegschaal vinciezijde verantwoordelijk voor het realiseren van hanteren, waarbij bij elke uit te geven euro wordt gede Ecologische Hoofdstructuur (EHS) in Westerwolde. keken op welke oever van het Lauwersmeer het wordt Ik heb in Oost-Groningen met uitermate veel plezier geïnvesteerd, is een doodsteek voor een dynamisch en gewerkt, maar werd medio 2011 geveld door iets met bruisend gebiedsproces. De gemiddelde bezoeker kijkt mijn auto-immuunsysteem, het lichaam valt dan zich namelijk naar de uiteindelijke resultaten en wil het zelf aan. Hierdoor was ik een krappe drie jaar uit de hele gebied beleven. Voor een gemiddelde ondernerunning. In december 2013 werkte ik weer full time en mer is dat niet anders. En voor deze mensen doen we ben toen begonnen in het Lauwersmeergebied”. het tenslotte. Kansen voor de toekomst liggen er mijns inziens o.a. in de krachtige drie-eenheid Nationaal Park LauGebiedsregisseur, wat houdt dat in? “Dit is niet goed te vangen in een aantal mooie volzin- wersmeer <> Werelderfgoed Waddenzee <> Nationen. Je kunt deze rol namelijk samen met de nieuwe ge- naal Park Schiermonnikoog. Het Nationaal Park Laubiedsorganisatie en een breed spectrum aan gebieds- wersmeer is het enige Nationaal Park op de vaste wal partners zelf in zekere zin kleur geven. De Stuurgroep dat ligt aan het Werelderfgoed Waddenzee. We onderLauwersmeer staat hierin centraal. In deze Stuurgroep scheiden ons daarmee. Voor wat betreft marketing en zitten de bestuurders van de provincies Groningen en promotie zullen we ons niet alleen moeten richten op Fryslân en de bestuurders van de gemeenten Donge- de algemene schoonheid van het gebied, maar vooral radeel, De Marne en Kollumerland c.a. De Stuurgroep ook op haar echte kernkwaliteiten zoals vogelen, zeeheeft begin 2014 een Uitvoeringsprogramma Lau- forel, Dark Sky Park en watersport. De bescheidenheid wersmeer vastgesteld. De ontwikkelingen in het Lau- wat meer afschudden, middelen blijven vrijmaken wersmeer worden regelmatig met gebiedspartners voor het verder versterken van het Lauwersmeer en besproken in de Klankbordgroep Lauwersmeer. de ondernemers blijven betrekken bij de activiteiten Over mijn werkwijze kan ik het volgende zeggen. Ik in het gebied. Een paar punten om de komende jaren heb 25 jaar basketball gespeeld en ben ook in het zeker aandacht aan te (blijven) schenken”. gebiedsproces in het Lauwersmeer vooral een teamplayer, zowel naar de gebiedspartners als naar de Wat is je favoriete plek in Nationaal betrokken bestuurders en naar mijn collega’s in het Park Lauwersmeer? Programmateam Lauwersmeer. Ik ben niet op zoek “Dat is geen eenvoudige vraag… het Lauwersmeergenaar problemen bij oplossingen. De handen aan de bied is te mooi en te afwisselend en ik ken het gebied ploeg. Bij mijn afscheid in Oost-Groningen zei Ab Me- nog onvoldoende. Ik zal toch een aantal noemen. De ijerman, burgemeester van Veendam…”Cor, je werkte haven Lauwersoog met de dynamiek die bij een haven met open vizier, je werkte resultaatgericht, je werkte hoort en ”het visje happen” is wat mij betreft een vast onorthodox, je zocht de grenzen op, je hebt met die baken in het gebied. Voor het vogelen ben ik ontzetmanier van werken een stempel op Oost-Groningen tend enthousiast over De Ezumakeeg en op het tergezet”. Mijn werkwijze zal in het Lauwersmeergebied ras van het Raadsel van de Wadden in Oostmahorn hier volgens mij niet veel van gaan afwijken. Ik combi- drink ik graag een kop koffie of een pilsje. Ik doe nu neer overigens op dit moment de rol van gebiedsregis- geen recht aan tig andere mooie plekjes in het Lauseur met de rol van projectleider van het omvangrijke wersmeergebied. Daarvan ben ik me bewust. Mijn uitvoeringsproject ”Rondje Lauwersmeer, beleef het lijstje is daarmee dynamisch. Vraag het me Lauwersmeer”. Zowel de provincie Groningen als de over een jaartje nog maar eens”.

Het Informatie Paviljoen Lauwersoog

”M

ijn naam is Marijke van der Laan, vrijwilliger bij Het Informatie Paviljoen sinds de opening in april 2013. Ik woon in een dorp, vlakbij het Wad, waar ik vaak te vinden ben in mijn vrije tijd. Zo ervaar ik het Wad als een plek waar ik genieten kan van de rust, ruimte en schoonheid van de natuur.

Zo geniet ik ook elke keer van het Wad bij Lauwersoog, waar we vanuit het HIP uitzicht op hebben. Ik ben regelmatig gastvrouw op de zondagochtenden. In de winter relatief rustig en waar het ’s zomers erg druk kan zijn. Zeker op de dagen dat er braderie is. Anders, maar ook reuze gezellig. Na een oproep eind 2012 in de regionale krant voor gastvrouw in het toen nog nieuw te bouwen HIP, heb ik me aangemeld. Vanaf dat moment geniet ik van het werk als gastvrouw in dit unieke gebouw. Aan de buitenkant misschien niet opvallend, maar eenmaal binnen een verrassend ingericht en ruim en duurzaam gebouwde unit.

”

OPROEP Bent u op zoek naar vrijwilligerswerk wat u af en toe wilt doen? Het HIP is hier heel geschikt voor, u bepaalt zelf uw beschikbare tijd. Bovendien hebben we een leuke groep vrijwilligers en maken af en toe een excursie in de omgeving om onze kennis te vergroten. Het is niet alleen gezellig, maar ook erg HIP om met ons

mee te doen. We zijn op zoek naar méér enthousiaste mensen die het gebied een warm hart toedragen. Zelf ben ik één keer per maand gemiddeld aanwezig en dat kan ik goed combineren met mijn gezin en werk. Bent u nieuwsgierig geworden na het lezen over het werk van HIP, dan nodig ik u van harte uit om een afspraak te maken en te zien wat het werk daadwerkelijk inhoudt. Bel of stuur een mail naar de Coördinator Vrijwilligers Het Informatie Paviljoen, Guido Lek: [email protected] of M: 06-15877810. OPENINGSTIJDEN Oktober 2014 t/m maart 2015: zaterdag en zondag 11-16 uur 1 april t/m 30 september 2015: woensdag t/m zondag 11-17 uur KROKUSVAKANTIE 2015: 14 februari t/m 1 maart 2015: woensdag t/m zondag 11-16 uur

Lauwersom - N361 De gemeente en de provincie maken plannen om wandel- en fietspaden op Lauwersoog veilig en aantrekkelijk te maken. Daarnaast worden ook verkeersmaatregelen op de N361 getroffen. Jaarlijks komen ongeveer een miljoen mensen naar Lauwersoog. Het verblijf duurt relatief kort en de bestedingen zijn laag. Bezoekers geven aan dat ze toeristische sfeer en een duidelijke inrichting van het gebied missen. Ook bewoners van Lauwersoog willen meer wandelommetjes en een leuke route naar de vissershaven. Sommige fietspaden sluiten niet aan en oversteken is niet altijd even veilig. De provincie Groningen en het Waddenfonds hebben subsidie beschikbaar gesteld om de routes te verbeteren. De afgelopen maanden is een projectteam aan het werk geweest om veilige wandel- en fietspaden te ontwerpen. Om de paden aantrekkelijk te maken worden er belevenissen langs de route gerealiseerd, zoals een waterspeeltuin en een vlonderpad. Ondertussen is de provincie Groningen een project gestart voor de aanpak van de N361 tussen de Strandweg en de R.J. Clevering-sluizen. Dit is een 60 kilometer zone, de weg is hierop echter niet ingericht. Daardoor wordt er vaak veel harder gereden dan de toegestane snelheid. Dit wordt verbeterd door maatregelen te nemen aan deze weg.

Het idee is om bij de Strandweg en de veerhaven rotondes aan te leggen en de weg daartussen te versmallen. Bovendien wordt voorgesteld om de vakken van het afslaand verkeer te verwijderen. Ook wordt gekeken naar de herinrichting van de weg ter hoogte van de afslag naar de vissershaven. Doordat de pro-

jecten samenvallen, zijn er mogelijkheden om veilige oversteken te maken over de N361 tussen de meer- en de zeezijde. Kiki de Graaf, Gemeente De Marne

Bomen

Het Lauwersmeergebied kent een afwisselend landschap met water, rietvelden, ruigtes en bossen. Deze bossen zijn deels spontaan ontstaan. Na de drooglegging in 1969 groeiden op de voormalige wadplaten eerst alleen planten die thuis horen in zoute omstandigheden. Naarmate de omstandigheden zoeter werden (er kwam alleen nog zoet (regen-)water in het gebied en het zout spoelde meer en meer uit) verdween

de zoute vegetatie. Vandaag is die nog maar op een paar plaatsen te vinden. Er kwam steeds meer plaats voor plantengroei van zoete omstandigheden, eerst zogenaamde pioniervegetatie en later steeds meer algemenere soorten. In de drogere delen ontstond uiteindelijk bos, voornamelijk bestaand uit wilgen. Op de hogere delen van de platen zijn deze bomen al behoorlijk groot geworden; groot genoeg voor de zeearenden om er hun nest in te bouwen! Naast de spontane, natuurlijke bossen zijn er in het Lauwersmeergebied ook grote oppervlaktes aangeplant bos, zoals het Diepsterbos en Zomerhuisbos in het Zuidwesten en het Lauwersoogbos en Ballastplaatbos in het Noordoosten. Deze bossen zijn in de zeventiger- en tachtiger jaren aangeplant door de toenmalige Rijksdienst IJsselmeerpolders (RIJP). Vaksgewijs staan er populieren, eiken, wilgen, sparren, dennen enz. Het aanplanten van deze bomen op de zandige bodem in het noorden en de zaveliger bodem in het zuiden was niet zonder reden. Tot in de jaren zeventig bestonden er plannen om de hele Oostelijke Waddenzee in te polderen. Daarvoor was het handig om te weten welke boomsoorten het best zouden groeien op voormalige zeebodem. De aangeplante bossen in het Lauwersmeergebied zijn dus ontstaan als ‘proeftuin’. Inmiddels is het duidelijk dat de wilgen de meest succesvolle bomen zijn op vroegere zeebodem, maar gelukkig is de Waddenzee nooit ingepolderd!

schadigd de stormen heeft doorstaan. Waar we dus kunnen vaststellen dat de wilg kampioen is geworden op de vroegere zeebodem, zijn populier en den de grootste verliezers. De bomen die over de (fiets-)paden zijn gewaaid, zijn inmiddels weggehaald, maar de bomen die in de bosvakken zijn omgevallen blijven daar grotendeels gewoon liggen. Dat is prima voor de natuur; er leven vele insecten in en onder en daarvan profiteren vele insectenetende vogels en zoogdieren. Zo is er deze zomer een prachtvliegensoort ontdekt, die niet eerder in Nederland was vastgesteld. Op de nieuw ontstane kale plekken zullen weer nieuwe planten en bomen gaan groeien. Op sommige plaatsen zijn hele rijen populieren verwijderd; ze vormden een te groot risico langs de (fiets-)paden omdat ze soms ‘zomaar’ omvielen. Ook deze winter zullen daarom nog bomen worden omgezaagd. Niet alle bomen zijn overigens van de paden verwijderd. Op sommige plaatsen zijn de paden geblokkeerd en is het pad verlegd. Dat levert vaak leuke nieuwe kronkelpaadjes op die een boswandeling alleen maar spannender maken! Jaap Kloosterhuis Boswachter Staatsbosbeheer

Nu de bomen groter zijn gegroeid, worden ook de nadelen van bos op vroegere zeebodem duidelijk. Doordat de gebieden regelmatig erg nat zijn en het grondwater op veel plaatsen erg hoog staat, wortelen de bomen vaak erg ondiep. Bij stormachtige omstandigheden hebben juist deze bomen weinig houvast in de zandige bodem, maar vangen wel veel wind. Het is dan ook geen wonder dat er bij de najaarsstormen van het vorige jaar veel bomen zijn omgewaaid; dat is eenvoudig het stadium waarin deze bossen nu verkeren. Opvallend is wel dat bijna uitsluitend populieren en dennen om zijn gewaaid, soms bijna alle bomen in een bosperceel, terwijl een vak sparren ernaast onbe-

De Zoutekwel,

een bijzonder gebied

et is inmiddels 2014, vijfenveertig jaar H geleden op 23 mei 1969 werd de Lauwerszee afgesloten van de Waddenzee. De

verandering van zout naar zoet heeft zich grotendeels voltrokken en heeft geleid tot een nieuwe situatie met nieuwe soorten planten en dieren, een nieuwe vegetatie en biodiversiteit. Toch is er nog steeds een gebied waar de natuur tot op de dag van vandaag onder invloed is van het zoute water van de Waddenzee, een binnendijks stuk Lauwersmeer, waar zoute kwel een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling van het gebied. Zoute kwel, de naam suggereert al de invloed van zout water op het verloop van de verzoeting van dit bijzondere stukje Lauwersmeer. WAAR? De Zoutekwel, zoals het ook op de kaart staat, is een gebied langs de Kustweg aan de noordkant van het Lauwersmeer tegen de Waddendijk. Het valt onder het door Defensie beheerde gebied De Marnewaard.

Zwarte ruiter

Dit kwetsbare gebied is niet vrij toegankelijk, maar is goed te overzien vanaf De Kustweg of het fietspad dat door De Marnewaard loopt. Voor beide routes geldt dat ze toegankelijk zijn als er niet geschoten wordt. WAARDOOR? Het “lekken” van zout zeewater (= zoute kwel) onder de waddendijk door.

KWALITEIT? Het zoute kwelwater, wat onder de dijk door het gebied vult, maakt dat het gebied er uit ziet als het Lauwersmeer circa vijfentwintig jaar geleden. HOEZO? Zout water heeft andere kwaliteiten dan zoet water. Een zoet meer, zoals het Lauwersmeer op de meeste plaatsen is geworden, heeft bijvoorbeeld aan planten een heel andere samenstelling dan een zout meer of zee. Door de invloed van het kwelwater wordt de verandering van zout naar zoet vertraagd. Er is nog plaats voor soorten, die eerder in de tijd op veel plaatsen voorkwamen in de Lauwerszee en beginjaren van het Lauwersmeer. WELKE SOORTEN? Denk aan de zulte of zeeaster, die vooral groeit in een brak milieu, of aan schorrenkruid en zeekraal, die vooral in een zout milieu voorkomen. Brak water heeft een dusdanig andere samenstelling dan zoet water, waardoor er ook andere soorten slakjes en insectenlarven in leven. Dat levert een unieke menukaart op, waar bijvoorbeeld een vogelsoort als de zwarte ruiter gevoelig voor is. Vooral in de trektijd, augustus en september, zie je dan ook groepen zwarte ruiters in met name dit gebied foerageren.

De zoute kwel zorgt voor het vertragen van het verbossen van het gebied. Soorten als vlier en kruipwilg staan niet graag met hun voeten in zout water. Ook wilgen en elzen zullen opgehouden worden om het gebied te vullen. Kortom, deze plek is het Lauwersmeer met een enorme vertraging in de ontwikkeling van zout naar zoet. Niet iedereen is in de gelegenheid geweest om de ontwikkeling van Lauwerszee naar het huidige Lauwersmeer op de voet te volgen. Maar uitkijkend over de Zoutekwel kan de bezoeker zich terugwanen in de tijd: Zo zag het Lauwersmeer er in haar beginjaren op vele plaatsen uit! Staatsbosbeheer en Defensie als beheerders doen er alles aan om de biodiversiteit (= de variatie aan soorten) zo groot mogelijk te houden. Soms helpt de natuur zelf ons daarbij om speciale plekjes te creëren, zoals de Zoutekwel met zijn eigen bijzondere soortensamenstelling. Hans Gartner Boswachter Staatsbosbeheer

Er op uit: De Observatietorenroute

Aan de Groningse kant van Nationaal Park Lauwersmeer vindt u het Ballastplaatbos. Tot 1969 was dit gebied een zandplaat in de voormalige Lauwerszee, die bij hoogwater onder water stond. Op deze plaat zetten schepen vroeger (een deel van) hun ballast overboord alvorens het ondiepe Reitdiep richting de stad Groningen op te varen. Vandaag de dag herinneren de vele schelpen in de bodem nog aan het zilte verleden van dit gebied. Na de afsluiting van de Lauwerszee is het gebied grotendeels met bos beplant. De laatste jaren mag de natuur hier min of meer haar eigen gang gaan. Met name veel van de aangeplante populieren vallen de laatste jaren ten prooi aan stormen. Deze omgewaaide bomen laat Staatsbosbeheer zoveel mogelijk liggen. De dode bomen leveren een prima voedingsbodem voor bijvoorbeeld paddenstoelen en

vele soorten insecten. En die insecten trekken weer tal van bosvogels aan, zoals de grote bonte specht en het goudhaantje. Mede ten gevolge van de twee stormen van afgelopen najaar, waaronder nogal wat bomen bezweken zijn, is de wandelroute nu veel spannender geworden. De voorheen vrij rechte en open paden zijn nu vervangen door slingerende kleine bospaadjes. Halverwege de route komt u aan de rand van het bos bij een prachtige uitkijktoren. U wordt beloond met een schitterend uitzicht over een groot deel van Nationaal Park Lauwersmeer. Hier heeft u een goede kans de konikpaarden en/of Schotse hooglanders te zien, die het hele jaar in het Nationaal Park rondlopen. Ook kunt u hier vaak honderden ganzen aantreffen en met wat geluk zelfs de zeearend!

PRAKTISCHE INFORMATIE Een prima startpunt van deze 5 kilometer lange wandeling is Activiteitencentrum “De Bosschuur”, De Rug 1, 9976 VT Lauwersoog. Dit centrum is in de winter op zondagen van 11.00 tot 17.00 uur geopend. U vindt hier voldoende parkeergelegenheid en de enthousiaste medewerkers helpen u graag op weg met praktische informatie. Uw hond mag mee, mits aangelijnd. Trek stevige wandelschoenen of laarzen aan, het pad kan her en der wat drassig zijn. En…, vergeet uw verrekijker en camera niet!

Wandelroutes, uitkijkheuvels en bankjes

De afgelopen zomer is door Staatsbosbeheer een begin gemaakt met het aanpassen van de gemarkeerde wandelroutes en het ‘updaten’ van de uitkijkheuvels bij het Zomerhuisbos en de Zoutkamperplaat. Ook is een begin gemaakt met het vervangen van ‘zit-meubilair’, zoals bankjes en picknicksets.

Voor de gemarkeerde wandelroutes is geprobeerd ze wat ‘avontuurlijker’ te maken door hier en daar af te wijken van de brede bosbouwpaden met smalle ‘kronkelpaadjes’. De routes worden voortaan aangegeven met paaltjes met daarop gekleurde pijlen die de richting aangeven. Nog niet alle wandelroutes zijn aangepast, maar in de loop van 2015 worden alle paaltjes vervangen.

een prachtig uitzicht over de zuidkant van het Lauwersmeergebied. Vanaf deze heuvels is het genieten van het gevarieerde landschap met uitgestrekte rietvelden, begraasde ruigtes en spontaan gegroeide bossen op de koppen van de voormalige droogvallende wadplaten als de Blikplaat en de Sennerplaat. Deze heuvels, ‘visitekaartjes’ van het gebied, zijn opgeknapt, iets opgehoogd en voorzien van nieuw hekwerk, verharding en trappen.

Onverwachte ‘hulp’ bij het aanpassen van de wandelroutes kwam door de najaarsstormen van 2013 waarbij vele bomen omwaaiden. Deze natuurlijke barrières zijn grotendeels blijven liggen en moesten worden omzeild. Dat draagt bij tot een heel andere beleving van de eerst zo rechte en strakke bossen. De uitkijkheuvels bij het Zomerhuisbos en de Zoutkamperplaat bieden

De kleinere uitkijkheuvels bij Achter de Zwarten, het Jaap Deensgat en de Middelplaat komen volgend jaar aan de beurt en ook voor de, nu niet in gebruik zijnde, ‘Bult van de Generaal’ worden plannen gemaakt. Aan de noordkant van de Ezumakeeg zijn de twee oude bankjes van het uitkijkpunt vervangen door mooie nieuwe ‘Curve’ banken. Het is de bedoeling dat er op verschillende andere uitzichtpunten meer van deze banken komen. Dat geldt ook voor de te vervangen picknicksets en ‘gewone’ rustbankjes. Ook daarvan zijn de eerste reeds geplaatst. Al deze banken zijn speciaal voor het Lauwersmeergebied ontworpen.

Wintergasten ok in hartje winter kunt u in Nationaal O Park Lauwersmeer genieten van veel bijzondere vogels. Vanuit Siberië, Noord- en

Oost-Europa zijn duizenden vogels naar het Lauwersmeer gekomen om hier de winter door te brengen. En zolang het niet te hard vriest zijn er ook een aantal blijvers die zich ’s winters wat makkelijker laten zien dan in andere jaargetijden. Kortom, in dit seizoen heeft u de beste kans om onderstaande soorten in Nationaal Park Lauwersmeer te vinden. Kleed u warm aan, vergeet uw verrekijker niet en ga op zoek naar onderstaande bijzondere vogels! Bonte kraai lige slenken in De Marnewaard. Ook in de haven van Lauwersoog komt de soort in de winter geregeld voor. Ze duiken vaak onder water om te jagen op allerlei ongewervelde dieren en kleine visjes. De naam komt van “dot-aars” en refereert naar de dot veren op zijn kont.

Kolganzen Kolgans De bij ons overwinterende kolganzen zijn afkomstig uit Noord-Rusland en West-Siberië. Het is in Nederland een algemene wintergast met honderdduizenden exemplaren. Ook rond het Lauwersmeer is het een algemene wintergast met vele duizenden exemplaren. Vooral op de graslanden aan de Friese zijde komt de vogel veel voor. Hier doen de vogels zich te goed aan het malse gras. De vogel dankt zijn naam aan de witte “kol” rond zijn snavel. Dodaars De dodaars is ons kleinste fuutje. De soort is een vrij zeldzame broedvogel in het Lauwersmeergebied. Deze vogels zijn over het algemeen standvogels en blijven ’s winters ook in het gebied. Wel krijgen ze dan versterking van een aantal wintergasten uit met name Duitsland. De dodaars is vooral te vinden langs de oevers van het Lauwersmeer en in de kleine plassen rond het Lauwersmeer, zoals de Ezumakeeg en de voorma-

Roerdomp Nederlandse roerdompen zijn deels trekvogel en deels standvogel. Onze roerdompen kunnen tot in Noord-Afrika overwinteren. ’s Winters komen vogels uit Noord- en Oost-Europa bij ons overwinteren. Het is een zeer schuwe vogel, die met name in uitgestrekte rietvelden leeft. Hier jaagt hij in de winter op vis en kleine zoogdieren. In strenge winters, wanneer vrijwel al het water dichtvriest, krijgt de roerdomp het zeer moeilijk. Vaak verlaat de vogel dan noodgedwongen zijn veilige schuilplaats in het riet om zich bij de laatste open wakken op te houden. In dergelijke winters worden er vaak meerdere exemplaren verzwakt gevonden en sterven er vrij veel vogels. Roerdomp

Bonte kraai Bonte kraaien zijn grotendeels standvogels, maar kleine aantallen Scandinavische vogels overwinteren in West-Europa. In Nederland is de bonte kraai een vrij zeldzame wintergast. In het Lauwersmeergebied overwinteren vrijwel jaarlijks enkele tot enige tientallen bonte kraaien. Vrijwel altijd houdt deze groep zich op aan de Groningse kant van het Lauwersmeer, vaak in het gebied tussen het Oude Robbengat en het Jaap Deensgat. Vaak verkeren deze bonte kraaien in gezelschap van zwarte kraaien. Kraaien zijn alleseters. Pestvogel De pestvogel is een doortrekker en wintergast in sterk wisselende aantallen. In de meeste jaren is hij vrij zeldzaam, maar in sommige winters treden er invasies op. Deze vogels komen hoogstwaarschijnlijk uit Noord-Scandinavië en Noordwest-Rusland. In het Lauwersmeergebied is de pestvogel een zeldzame wintergast. De soort is dan vooral te vinden op die plekken waar veel besdragende struiken staan. Vooral in Robbenoort, waar o.a. redelijk wat Gelderse roos staat, heeft u een goede kans om een pestvogel te zien. Vroeger werd gedacht dat deze prachtige vogel de pest meebracht. Vandaar de totaal misplaatste naam pestvogel.

IJsvogel Eigenlijk hoort de ijsvogel niet in deze rubriek thuis. Nederlandse ijsvogels zijn standvogels en trekken dus niet of nauwelijks weg. Toch is deze prachtige soort hier opgenomen, omdat de ijsvogel zich in de winter wat makkelijker laat zien in het Lauwersmeergebied. Met name de sloten ten zuiden van Robbenoort, in het Zomerhuisbos, bij Suyderoogh en in De Marnewaard zijn goede plekken om een ijsvogel te zien. In deze sloten jagen de ijsvogels op waterinsecten en kleine visjes. Bij strenge vorst trekken ijsvogels nauwelijks weg en komen er velen door voedselgebrek om. De stand wisselt jaarlijks in Nederland dan ook zeer sterk (50 – 1100 broedparen), afhankelijk van het wel of niet optreden van een strenge winter. Dit jaar worden er geregeld ijsvogels in Nationaal Park Lauwersmeer gezien!

Dodaars Pestvogel

IJsvogel

Junior Rangers in Nationaal Park Lauwersmeer N

ationaal Park Lauwersmeer is een bijzonder en uniek gebied dat vooral bekend staat om zijn vogelrijke gebieden. Minder bekend is waarschijnlijk dat hier een groepje jongeren actief is als Junior Ranger. Deze jongeren (12-16 jaar) zijn ongeveer één keer per maand een zaterdag op pad in het gebied om te leren van de natuur en ervaring op te doen in het beheer ervan. Het afgelopen jaar zijn de Junior Rangers onder andere met een kano op pad geweest om otters op te sporen, hebben ze meegedaan aan de 1001 soorten dag, geholpen bij vogeltrekmonitoring, padenonderhoud op een door de Junior Rangers geadopteerd eiland en zijn ze met de

boswachter op onderzoek uit geweest in het gebied. De eerstvolgende activiteit is het bouwen en ophangen van vleermuizenkasten. Komend jaar mag Nationaal Park Lauwersmeer mogelijk twee jongeren op een internationaal Junior Ranger kamp sturen. Ditmaal zal dat kamp gehouden worden in Finland. Mocht dit doorgaan dan gaat de vaste begeleider Emile natuurlijk mee. Bovendien gaan alle Junior Rangers elk

Zoek de vogel

jaar op zomerkamp in de mooie natuur van het Nationaal Park Lauwersmeer. De Junior Rangers in het Lauwersmeergebied vormen een groep van enthousiaste jongeren die graag buiten in de natuur is. Mocht er interesse zijn om hierbij aan te sluiten: er is nog ruimte. Voor meer informatie en aanmelding: [email protected]

Wat moet je doen?

De vorige puzzel leverde bijna 60 goede antwoorden op! De gelukkige winnaars zijn: Myrthe van Dijken, 9 jaar Jurn van der Werk, 10 jaar Gerrit Mulder, 9 jaar J. Tebberman, 11 jaar Thieme Wijgman, 8 jaar De prijswinnaars hebben hun Watch-Doeboek al ontvangen. Hoorde jij niet bij de gelukkigen? Niet getreurd, want hierbij krijg je een nieuwe kans. Ook nu verloten we onder de goede inzenders weer vijf prachtige Watch-Doeboeken. Dit is een prachtig boek vol met spelletjes, ontdek- en doedingen rond water voor kinderen van 8 – 12 jaar.

Streep alle vogels weg (horizontaal, verticaal, diagonaal en achterstevoren). Je houdt dan 10 letters over. Deze letters vormen de naam van een razendsnelle vogel, die ’s winters graag in Nationaal Park Lauwersmeer verblijft. Vul die naam hieronder in en stuur de oplossing met je naam, adres en leeftijd naar IVN Groningen Postbus 6095 9702 HB Groningen

Eidereend

Keep

Toppereend

K

Fuut

Zeearend

Kauw

A

L

Pijlstaart

Bontekraai

Ransuil

E

N

A

E

R

G

N

Frater

Rotgans

Vink

IJ

E

E

L

A

Alk

Sijs

S

S

R

E

IJ

M

IJseend

Klapekster

G

L

E

E

N

S

D

O

R

A

E

P

D

T

R

Baardman

Roek

R

A

A

F

N

P

L

E

A

Kolgans

Zanglijster

S

T

U

U

F

D

O

K

R

A

Raaf

Kneu

I

A

A

R

K

E

T

N

O

B

IJsgors

Wulp

K

E

E

P

D

N

E

R

A

E

E

Z

R

O

T

G

A

N

S

O

S

I

Z

R

A

L

K

N

I

V

E

D

D

E

T

N

G

N

K

L

K

N

T

R

E

S

A

E

C

S

S

A

E

U

U

N

U

K

A

W

T

H

I

E

T

U

T

A

P

S

L

V

A

L

P

L

IJ

K

P

Blijf niet binnen deze winter! Ook de komende maanden valt er weer genoeg te beleven in Nationaal Park Lauwersmeer. Hieronder een greep uit het aanbod. Alle activiteiten starten bij Activiteitencentrum De Bosschuur, De Rug 1, 9976 VT Lauwersoog. Vooraf aanmelden is niet nodig. Kijk voor het actuele programma ook eens op de website van het Nationaal Park: www.np-lauwersmeer.nl. Tot ziens in Nationaal Park Lauwersmeer!

Zo 21 dec

Paddenstoelen, uiltjes of egeltjes kleien,

doorlopend 13.00 - 15.00 uur

Vrijwillige bijdrage

Di 23 dec

Vlechten met wilgentenen (vanaf 8 jaar)

14.00 - 16.00 uur

(€ 3,- per kind)

Zo 28 dec

Roofvogelexcursie

10.00 – 11.30 uur

(€ 6,50 incl. chocolademelk en koek)

Di 30 dec

Excursie ’Bodem van de zee’

13.15 - 15.30 uur

(5 km, € 7,50 incl. koffie en soep)

Vr 2 jan

Paddenstoelen, uiltjes of egeltjes kleien,

doorlopend van 13.00 - 15.00 uur

Vrijwillige bijdrage

Za 3 jan

Braakballen pluizen

van 14.00 tot 15.00

(€ 2,50)

Zo 4 jan

Roofvogelexcursie

10.00 – 11.30 uur

(€ 6,50 incl. chocolademelk en koek)

Zo 18 jan

Roofvogelexcursie

10.00 – 11.30 uur

(€ 6,50 incl. chocolademelk en koek)

Zo 15 feb

Roofvogelexcursie

10.00 – 11.30 uur

€ 6,50 incl. chocolademelk en koek)

13.30 - 14.30 uur

Vrijwillige bijdrage

Iedere 1e zondag van de maand: ‘Vogelpraat’

Nieuwe wandelen fietskaart

In samenwerking met Falk en recreatieondernemers rond het Lauwersmeer is de nieuwe, verbeterde toeristische kaart van het Lauwersmeergebied tot stand gekomen. De kaart heeft een ruimere uitsnede waardoor ook het omliggende gebied is meegenomen. De gemarkeerde wandelroutes zijn aangepast en ten behoeve van de vaarrecreatie is ook de betonning van het vaarwater opgenomen en zijn de trailerhellingen aangegeven. Om de kaart nog bruikbaarder te maken voor toeristen is met pictogrammen allerlei nuttige informatie aangegeven over horeca, verblijfsaccommodaties, supermarkten, benzinepompen enz. Het resultaat is een handige en handzame kaart voor toeristen. De kaart is te koop bij verschillende recreatieondernemers rond het Lauwersmeer, bij de toeristische informatiepunten en bij Activiteitencentrum De Bosschuur van Staatsbosbeheer.

Wind in uitvoering inds enige jaren staan er in en rond S Nationaal Park Lauwersmeer prachtige beelden van de (helaas overleden) kunste-

naar Hein Mader. Naar aanleiding van deze prachtige collectie wordt speciaal voor de leerlingen uit de bovenbouw van het basisonderwijs uit de vier omliggende gemeenten een educatief programma ontwikkeld onder de titel “Wind in Uitvoering”.

Met dit project willen we leerlingen inhoudelijk en creatief betrekken bij het Nationaal Park en deze unieke beeldententoonstelling. Opzet is de leerlingen informatie te verstrekken over de beelden en het omringende landschap, waarin wind en beweging voor beide een belangrijke rol speelt. Het project beoogt op een speelse manier inspiratie te halen uit de (beweegbare) beelden en de natuur in het Nationaal Park Lauwersmeer, die ook altijd in beweging is. Het ritselen van de bladeren van een boom, het wuiven van het riet, het kabbelende water, de vlucht van een vogel…, hoe vertaal je die bewegingen in een tastbaar beeld? Naast een bezoek aan Nationaal Park Lauwersmeer, zal Pyr Bosma, beeldhouwer uit Kollumerpomp een workshop in de klas gaan verzorgen om de leerlingen te helpen bij hun creaties. De mooiste kunstwerken dingen mee naar een leuke prijs. Het project start begin 2015 en zal twee jaren draaien. We hopen dat zoveel mogelijk basisscholen uit de Gemeenten De Marne, Zuidhorn, Kollumerland c.a. en Dongeradeel deel zullen nemen.

Het project is een initiatief van IVN en Buro Root i.s.m. Pyr Bosma. Het project wordt gefinancierd door de Stuurgroep Lauwersmeer, Provincie Fryslân en Nationaal Park Lauwersmeer.