Op zoek naar het Gulden ei

Op zoek naar het Gulden ei Eindrapport Fase 2 Geïnitieerd en gefinancierd door TransForum

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Opdrachtgever: Vencomatic B.V. --------------------------------------------------------------------------------------------------Projectnaam: Op zoek naar het Gulden ei --------------------------------------------------------------------------------------------------Projectleider(s): Henk van de Ven --------------------------------------------------------------------------------------------------Auteur: Izak Vermeij --------------------------------------------------------------------------------------------------Februari 2011 Datum: --------------------------------------------------------------------------------------------------Plaats: Lelystad ---------------------------------------------------------------------------------------------------

Inhoudsopgave: 1) Inleiding ......................................................................................................................................... 3 2) Doelstellingen en opzet ............................................................................................................ 5 3) Participanten ................................................................................................................................ 9 4) Samenvatting van de uitgevoerde werkzaamheden en verkregen resultaten van Fase 2 ......................................................................................................................................... 14 WP 1 Projectmanagement ............................................................................................................. 14 WP 2 Omgeving & maatschappij................................................................................................. 17 WP 3 Netwerk en internationalisering....................................................................................... 21 WP 4 Onderzoek en ontwikkeling houderijsysteem Rondeel ........................................... 23 WP 5 Ketensamenwerking ............................................................................................................. 26 WP 6 Toepassing andere pluimveesoorten ............................................................................. 30 WP 7 Reflexieve procesmonitoring............................................................................................. 31 WP 8 Communicatie ......................................................................................................................... 33 WP 9 Synthese en rapportage ..................................................................................................... 35 5) Opsomming Project resultaten Fase 2 ............................................................................ 36 6) Conclusie ...................................................................................................................................... 38 Bijlagen .............................................................................................................................................. 39 Bijlage 1: De workshops, programma en deelnemers ................................................................ 39 Bijlage2: Voortgangsrapportage wetenschappelijk project ......................................49 Bijlage 3: Verslagen van communicatie/vergadering met de NDB ............................49 Bijlage 4 Overzicht nieuwsberichten rondom opening Rondeel 8 april 2010 .................. 50

2

1) Inleiding Dit rapport is het eindverslag van Fase 2 van het TransForum project “Op zoek naar het Gulden Ei”. Fase 2 van dit project heeft voortgeborduurd op Fase I, is in februari 2009 gestart en heeft een looptijd gehad van bijna twee jaar. In dit verslag wordt het verloop van het project beschreven en met name de leermomenten en de behaalde resultaten. Aanleiding voor het project (context en dilemma) De legpluimveesector staat voor een tweetal fundamentele dilemma’s, te weten 1. Het dilemma van de burger vs. consument ten aanzien van duurzame voedselproducten, 2. De huidige en op lange termijn toegestane productiesystemen (zoals scharrel en volière) zijn niet duurzaam omdat er nog vele problemen zijn (dierziekterisico’s, milieubelasting, welzijn, negatieve percepties burgers en consumenten). Er is een duidelijke noodzaak en behoefte – zowel binnen als buiten de sector - aan betere houderijsystemen met een scharrelruimte, of die nu ‘buiten’ of ‘binnen’ is. In 2003 en 2004 is het door LNV geïnitieerde en gefinancierde project Houden van Hennen uitgevoerd (LNV programma ‘Maatschappelijk Verantwoorde Veehouderij’). Het project resulteerde onder meer in twee baanbrekende houderijsystemen; systemen die vertrekken vanuit de strategie van het gelijk op positioneren van het product en het productieproces. In beide houderijsystemen is dierenwelzijn (en niet kostprijsreductie) het leidende ontwerpstramien geweest. Dit IP wil voortbordurend op genoemd project een van de baanbrekende houderijsystemen in de praktijk realiseren en op basis hiervan een nieuw ei in de markt zetten. In Fase I van dit project is al veel bereikt (voor volledig overzicht zie eindverslag Fase I uit 2009): • Goede samenwerking opgestart met enkele pluimveehouders die: - willen investeren in het Rondeelsysteem - mee (willen) profiteren van meerwaarde van Rondeel-ei • Oprichting Rondeel B.V.: - opgericht door de Van de Ven-groep - coördinatie vermarkten Rondeelsysteem en –eieren • Communicatie Dierenbescherming (DB): - toekenning 2 sterren - nominatie 3de ster, indien vervolgonderzoek onderbouwing oplevert - communicatie veelal verlopen via consultant Peter Vingerling • Eindontwikkeling Rondeelsysteem: - technische optimalisatie en optimalisatie bouw-constructie - overleg gemeente en welstand Barneveld en Deurne - maquette + animatiefilm/film met technische aspecten • Marktonderzoek tafeleieren onder verschillende doelgroepen • Afhaken Kwetters (eierpakstation): - geen bereidheid tot nemen van financieel risico

3

•

•

•

• • • •

Opbouw netwerk: - ZLTO, tevens constructieve gesprekken over mogelijke samenwerking in het vervolgtraject - provincie Brabant - Stichting de Gelderse Vallei - diverse gemeentes (vergunningen verleend door Barneveld, aanvraag Deurne loopt) - nationale overheid, LNV (traject loopt nog ) Goed contact en samenwerking met de NL Dierenbescherming - divers overleg en presentatie workshop bij DB - toekenning van 2 sterren aan het Rondeel houderijsysteem Diverse rapporten: - ASG: Innovatie tafeleieren Rondeel - Afstudeeropdracht Johan Vermeulen (HTS) - Monitoringsverslag WUR Diverse workshops: - evaluatie proces - markt - ketensamenwerking Stuurgroep: - 9 bijeenkomsten - veel overleg, discussie en voortgang Financiële verantwoording Leerervaringen, zijnde o.a. dat het slimmer is om gezamenlijk met de retail een huismerk te ontwikkelen (conjoint merk) in plaats van een Amerk . Het proces van kennis-cocreatie

Om deze systeeminnovatie daadwerkelijk gerealiseerd te krijgen, was Fase II1 nodig.

1

Aan het begin van het project waren 3 Fasen voorzien, maar Fase 2 en 3 zijn samengevoegd.

4

2) Doelstellingen en opzet Het Innovatief Praktijkproject “Op zoek naar het Gulden Ei” wilde een systeeminnovatie bewerkstelligen, door op een duurzame manier een geheel nieuw maatschappelijk verantwoord consumptie-ei met bijbehorend productiesysteem en keten te ontwikkelen, en in de markt te zetten. Deze innovatie komt voort uit het project ‘Houden van Hennen’, met als kernwoorden: gelukkige kippen, trotse boeren, tevreden burgers. Deze doelstelling komt voort uit de spanning dat burgers best duurzaam willen consumeren, maar dat consumenten de hogere kostprijs die bij veelal bij duurzaam produceren hoort niet (willen) betalen. Deze hogere kostprijs werkt sterk belemmerend voor de gewenste verandering en komt voort uit de wetmatigheden van de huidige productiesystemen, ketens, samenwerkingsvormen, markt en merken. De hypothese is dat in de metropolitane maatschappij van NW Europa mogelijkheden bestaan om met meervoudige innovaties deze patstelling te doorbreken.

Centrale kennisvragen in het project Gegeven de doelstelling van het IP kan de centrale kennisvraag van dit IP derhalve als volgt worden omschreven: Hoe kan een duurzaam geproduceerd consumptie-ei op lange termijn succesvol worden vermarkt bij consumenten in NW Europa? Daarbij spelen de volgende 5 vragen op deelgebieden (achter iedere vraag is het werkpakket vermeld dat deze vraag met name behandeld – omdat WP1 projectmanagement is, start de nummering bij WP2): 1. Wat is de rol, positie en ethische stand(vertrek)punten van (Nederlandse) partijen, die niet commercieel betrokken zijn in de keten (‘omgeving en maatschappij’), ten opzichte van een duurzame geproduceerd consumptie-ei. Welke proces en/of sturingsarrangementen kunnen bevorderen dat deze partijen worden benut in het veranderingsproces (c.q. voorkomen dat partijen de voortgang van het proces hinderen) en dat er vitale verbindingen en vertrouwen ontstaat tussen producenten en burgers (in hun rol van consument en actieve deelnemer aan matschappelijke processen) ? – WP2 Toelichting: het betreft hier met name partijen als maatschappelijke organisaties zoals de Dierenbescherming en Stichting Natuur en Milieu, de overheden (lokaal, provinciaal, nationaal en europees), maatschappelijke opvattingen van burgers over duurzaamheid. Allereerst worden de bestuurskundige en bestuurlijke processen (besluitvorming, rol certificatiesystemen en in het bijzonder die van de Dierenbescherming, betrokkenheid) meegenomen in dit onderdeel. Daarnaast staan de achterliggende ethische vraagstukken bij het streven naar “gelukkige kippen, trotse boeren, tevreden burgers” centraal. Bovendien gaat het hierbij om de vraag hoe naar of met de verschillende partijen te communiceren om draagvlak te creëren en de afstand tussen pluimveehouder en burger en consument te verkleinen.

5

2. Welke partijen en ontwikkelingen in de EU zijn van belang om ook in andere landen een duurzaam consumptie-ei uit het Rondeel te kunnen produceren en vermarkten? – WP3 Toelichting: De ambitie van de projectleider is om eind 2010 de stap naar andere EU landen te zetten (Engeland, Duitsland of Frankrijk), zowel qua productie als afzet. Dit vereist een goed zicht op de specifieke omstandigheden aldaar en in Europa breed, zowel qua maatschappelijke en consumenten aspecten, als bestuurlijk (bv. productschap PPE), keten en markt. Daarbij is een goed netwerk nodig van mensen en partijen. Mogelijk kan worden aangesloten bij bestaande netwerken over duurzaam produceren, mogelijk kan een eigen platform en kwaliteitssysteem worden opgericht. 3. Wat zijn de prestaties op gebied van duurzaamheid van het Rondeel ontwerp uit fase I in de praktijk en hoe kan het Rondeel doorontwikkeld worden? – WP4 Toelichting: Er is behoefte aan kennis en inzicht in de prestaties van het Rondeel op het vlak van de werking van de nieuwe techniek en het houderijsysteem als geheel, de milieuaspecten zoals energie en mestafzet, de economische kosten, het welzijn en de gezondheid van de dieren, de arbeiden managementaspecten van de pluimveehouder. Er is voorzien dat gedurende de eerste ronden aanpassingen en verbeteringen nodig zijn, die ook worden benut in latere praktijkrealisaties van het Rondeel. Daarnaast speciale focus op mogelijkheden van het houden van ongekapte leghennen en het behalen van de derde ster van het certificatiesysteem van de Dierenbescherming. 4. Hoe ziet de mogelijke consumentenmarkt eruit en hoe kan deze bereikt worden, en hoe kan de ketensamenwerking op een daarbij passende wijze worden ingevuld (intelligente businessmodellen & shared value proposition)? – WP5 Toelichting: het betreft hier het oplossen van vraagstukken op het vlak van veranderingen in kosten , opbrengsten en risico’s ten opzichte van bestaande ketens en samenwerkingsvormen, en hoe deze opnieuw kunnen worden verdeeld tussen bestaande of nieuwe ketenpartners. Daarnaast zal een marktsegment verkend moeten worden en in hoeverre en waarom de consument bereid is meer te betalen. De commerciële aspecten van de marketing (bv kosten van communicatie en marktontwikkeling) worden niet in de WP en project meegenomen. 5. Is het Rondeel houderijsysteem toepasbaar bij andere pluimveesoorten en producten, of zelfs daarbuiten? – WP6 Toelichting: opfok, met uitloop! Doorontwikkeling van het Rondeelconcept en verkennen van nieuwe mogelijkheden is noodzakelijk om voorsprong te behouden. Het Rondeel voor leghennen zou kunnen worden voorzien of omgebouwd worden tot een opfok (1 dagskuiken tot leghen), of uitbreiding van de buitenuitloop. Maar ook de vraag of het mogelijk is om vleeskippen (moederdieren, eenden, die nu niet naar buiten mogen) te houden in het Rondeel is relevant. In dit WP wordt een inventarisatie gemaakt van de mogelijkheden en kansen en een eerste technische en economische evaluatie gedaan. Er wordt niet naar nieuwe markt- en ketenconcepten gekeken voor de mogelijke nieuwe producten. Daarnaast heeft het IP als doel om te leren van de eigen ervaringen (met name hoe dit alles te organiseren en coördineren – WP1 projectmanagement) en die vast te leggen voor anderen (proces monitoring – WP 7), om uitgebreid te communiceren met relevante partijen buiten het project (WP8, in overleg en

6

afstemming met bestaande partijen als productschap en stichting ‘Blij met een Ei’) en aan het eind van het project een adequate synthese en rapportage op te leveren (WP9). Werkpakketten In Fase II van het project is in bovengenoemde werkpakketten gewerkt aan een vijftal inhoudelijke items. Hieronder worden de resultaten van dit IP samengevat. Deze werkpakketten zijn verder uitgewerkt, inclusief concrete deliverables en mijlpalen. Door de aard en opzet van dit Innovatief Praktijkproject liggen de resultaten op verschillende vlakken, waarbij voor de wp’s specifieke resultaten zijn toegelicht. 1. Verdiepende kennis en inzichten, vastgelegd in rapporten en artikelen; met name op gebied van bestuurlijke processen, ethische kwesties, ketenorganisatie en de plek van duurzaamheid daarin WP2: Beter inzicht in beleving en morele achtergronden van burgers en consumenten inzake veehouderij, voedselproductie en duurzame voeding en de bestuurlijke en besluitvormingsprocessen, worden benut in de communicatie met deze groepen (wp8) en in de positionering van het product. Door genoemde waarden te borgen in (de innovatie van het) de Rondeelketen en daarbij de samenleving (burgers, ngo’s, politiek, media) te betrekken, wordt de verbinding tussen producent en consument tot stand gebracht. 2. Realisatie van concrete zaken: met name samenwerkingsvorm in de keten, nieuwe marktbenadering, bouw en gebruik van Rondeel houderijsysteem, opzetten van (of participatie in) netwerken en relaties met omgevingspartijen over duurzaamheid (nationaal en internationaal) WP3: Een goed functionerend Platform en/of discussieforum waardoor een goed netwerk met mensen en partijen kan worden onderhouden om nieuwe ontwikkelingen te kunnen volgen en zelf mede richting te geven in NW Europa. 3. Kennis en inzicht in duurzaamheidsprestaties van het Rondeel houderijsysteem, en daaruit af te leiden algemene aspecten t.a.v. duurzaamheid en pluimveeproductie; de wijze van verwerven van inzicht in duurzaamheid van nieuwe systemen, die de gehele keten bestrijken WP4: Kennis en inzicht in het functioneren van het Rondeel houderijsysteem geeft antwoord op de vragen over de duurzaamheidsprestaties op gebied van diergezondheid en welzijn (People), energie en mest (Planet) en investeringsen onderhoudskosten, productieresultaten (Profit). 4. Andere houding en gedrag (denken en doen), bij de betrokken project en ketenpartners (doorbreken van de belemmeringen van de huidige ketens) in relatie tot en bij de doelgroep consumenten (die wel een duurzaam ei kopen dat iets duurder is) en burgers / maatschappij (kennis en houding t.o.v. veehouderij in het algemeen) WP5 en WP8: Een nieuwe wijze van samenwerken in de keten en communiceren met de omgeving en de doelgroep consument wordt tot stand gebracht.

7

5. Mogelijke toepassing van Rondeelconcept voor andere pluimveecategorieën (WP 6). 6. Leerervaringen van de deelnemers van het innovatietraject; met name door de reflexieve proces monitoring, en hoe deze gedeeld kunnen worden met anderen. WP7 en WP1: Gedeelde kennis en ervaring bij de projectdeelnemers en de trekkende partij in het bijzonder hoe op een interactieve en interdisciplinaire wijze ontwerp en ontwikkeling van innovatieve houderij- en ketensystemen kan worden gerealiseerd.

8

3) Participanten In dit hoofdstuk wordt weergegeven wie de participanten in het project zijn en vanuit welke expertise ze hebben bijgedragen aan het project. Rondeel® b.v. (aanvrager) Dhr. Ruud Zanders [email protected] 06-53264687 www.Rondeel.org dhr. Johan Vermeulen [email protected] 06 – 12858472 www.Rondeel.org WUR Leerstoelgroep Bestuurskunde Prof. Dr. Ir. C.J.A.M. (Katrien) Termeer [email protected] Tel. +31 (0) 317 4 82907 www.pap.wur.nl W.D. Pot, MSc. [email protected]

WUR-Livestock Research (trekker kennisconsortium) Prof. Peter Groot Koerkamp [email protected] 0320-238 515 06 – 22241604 www.livestockresearch.wur.nl Izak Vermeij [email protected] 0320-293 519 Thea van Niekerk [email protected] 0320-293 549 Berry Reuvekamp [email protected] 0320-293 558 Henri Holster [email protected] 0320-293 372

Transition & Society dhr. Peter Vingerling (projectleider vanuit consortium) [email protected] 06 - 51939769 Ethiek Instituut Universiteit Utrecht Dr. F.L.B. Meijboom [email protected] t. 030 253 3469 (4399 secr.) www.ethics.uu.nl

WUR Landbouw Economisch Instituut Consument & Gedrag Mw. drs. G.M.L. Tacken [email protected] t. 0317-484803 www.lei.wur.nl Markt & ketens Ir. P.L.M. van Horne [email protected] 0317-484645

Vencomatic BV (aanvrager) Dhr. Ruud Zanders Dhr. Johan Vermeulen Na de oprichting in 1983, bewees Vencomatic zich in de pluimveesector spoedig als een innovatief bedrijf. Vanuit haar eigen productlijn kan Vencomatic een compleet pakket aanbieden. Als marktleider in het ontwikkelen van innovatieve oplossingen voor de klant, moet Vencomatic voortdurend ontwikkeling in de technologie afwegen tegen investeringskosten.

9

Transition & Society Naam: Pieter Jacobus Vingerling Adres: Jasmijnlaan 9 4328 KR Burgh Haamstede WUR – Livestock Research - sectie systeeminnovaties - sectie dierenwelzijn prof. Peter Groot Koerkamp (trekker kennisconsortium) Wageningen UR Livestock Research is een internationaal gerenommeerde kennisorganisatie op het gebied van veehouderij en dierziekten. Ontwikkeling van systeeminnovaties is de kernactiviteit van de sectie Systeeminnovaties. Enkele publicaties op het terrein van het IP:









Groot Koerkamp, P.W.G., A.P. Bos and E. van Henten, 2007. Precision Livestock Farming: creating order beyond control. Key-note EU congress on PLF, Proceedings PLF congress 4-6 June 2007, p. 17-26. Wageningen UR, 2004. Houden van Hennen – op naar gelukkige kippen, trotse boeren en tevreden burgers. Wageningen UR, 30 pp. Spoelstra, S.F., P.W.G. Groot Koerkamp & A.P. Bos, 2006. Ownership in transdisciplinary project. In: Langeveld, H. en N. Röling (eds.). Changing European farming systems for a better future. New visions for rural areas. Wageningen Academic Publishers, p. 361-365. Groot Koerkamp, P.W.G. & A.P. Bos, 2008. Designing complex and sustainable agricultural production systems: an integrated and reflexive approach for the case of table egg production in the Netherlands. NJAS 55 (2): 113-138.

Ir. I. Vermeij, onderzoeker bedrijfseconomie en management Enkele publicaties op het gebied van economie legpluimveehouderij: Animal Sciences Group (ASG), ; Vermeij, I.; Bosma, A.J.J.; Evers, A.G.; Harlaar, W.; Vink, I. (2010) Kwantitatieve informatie veehouderij 2010 - 2011 : KWIN Lelystad : Wageningen UR Livestock Research, (Handboek / Animal Sciences Group 22) Vermeij, I.; Home, P.L.M. van (2010) Productie consumptie-ei kost minder De Pluimveehouderij 40 (11). - p. 34 - 35. Horne, P.L.M. van; Vermeij, I.; Veen, H.B. van der; Baltussen, W.H.M. (2009) Inventarisatie van de economische schade van het verbod op de verrijkte kooi Den Haag : LEI Wageningen UR, (Nota / LEI. Werkveld 2, Sectoren en bedrijven 09089) Vermeij, I. (2006) Competitiveness of organic egg production in the Netherlands In: 12e European Poultry Conference. - Verona : WPSA,

Ir. Th. Van Niekerk, onderzoeker welzijn leghennen Jong, I.C. de; Gunnink, H.; Rommers, J.M.; Niekerk, T.G.C.M. van (2010) Effect van het aanbieden van strooisel in de vroege opfokperiode op het ontwikkelen van verenpikken bij leghennen = Effect of substrate during early rearing of laying hens on the development of feather pecking behaviour Lelystad : Wageningen UR Livestock Research, (Rapport / Wageningen UR Livestock Research 333)

10

Fiks, T.G.C.M.; Jong, I.C. de; Veldkamp, T.; Krimpen, M.M. van; Emous, R.A. van (2009) Ingrepen bij pluimvee. Update 'literatuurstudie ingrepen bij pluimvee, 2006' Lelystad : ASG Veehouderij/ Wageningen UR, (Rapport / Animal Sciences Group 255) Fiks-van Niekerk, T.G.C.M.; Ruis, M.A.W.; Gunnink, H.; Reuvekamp, B.F.J. (2009) Effect of human-animal contact with layer pullets on fearfulness and technical results in the rearing and laying periods In: Proceedings of the 8th European Symposium on Poultry Welfare, 18-22 May 2009, Cervia, Italy.

Ing. B. Reuvekamp, onderzoeker leghennen Reuvekamp, B.F.J. (2010) Stalontwerp stimuleert natuurlijk gedrag leghennen BioKennis nieuws 2010 (15-03-2010). Reuvekamp, B.F.J.; Niekerk, T.G.C.M. (2010) Daglichtmanagement bij (opfok)leghennen. Lelystad : Wageningen UR Livestock Research, ( Rapport / Wageningen UR Livestock Research 387) Ruis, M.A.W.; Reuvekamp, B.F.J.; Gunnink, H.; Binnendijk, G.P. (2010) The effect of optimized lighting conditions on feather pecking and production of laying hens Lelystad : Wageningen UR Livestock Research, ( Rapport / Wageningen UR Livestock Research, ISSN 1570-8616 335)

Ing. H. Holster, onderzoeker monitoring & evaluatie Holster, H.C.; Verloop, C.M.; Top, J.L.; Groeneveld, R.E.; Meulen, H.A.B. van der; Timmer, M.J. (2010) LNV naar 100% digitaal : instrumenten voor stimuleren digitalisering Wageningen : Wageningen UR, Holster, H.C.; Klerkx, L.W.A.; Elzen, B. (2008) Stimulating entrepreneurship - The impact of a new way of organizing dairy farmers In: 8th European IFSA Symposium. Empowerment of the rural actors: a renewal of farming system perspectives, 6 - 10 July, 2008, Clermont Farrand, France. Holster, H.C.; Meulen, H.A.B. van der; Schreuder, R.; Annevelink, E. (2008) Hét structureel aansluiten op keteninformatie in de agrosector = The structural connecting to chain information in agrisector Lelystad : Animal Sciences Group, (Rapport / Animal Sciences Group 110)

WUR Leerstoelgroep Bestuurskunde Prof. Dr. Ir. C.J.A.M. (Katrien) Termeer Bestuurskunde is een nieuwe leerstoelgroep in Wageningen. We werken nauw samen met andere groepen van maatschappijwetenschappen (in het bijzonder Recht en Bestuur ) en met bestuurskundige onderzoekers van LEI en Alterra . Bestuurskundigen houden zich bezig met alle aspecten van het openbaar bestuur in de context van de netwerksamenleving, zoals: management en organisatie; beleid en politiek, besluitvormings-processen en implementatie; beleidsinstrumenten en sturingsarrangementen in gebieden en ketens.

11

Enkele publicaties op het gebied van innovaties: Termeer, C.J.A.M. (2007) Betekenissen van publiek leiderschap voor maatschappelijke innovatie Bestuurskunde 16 (2). - p. 104 - 113. Termeer, C.J.A.M.; Wesseling, H.; Zouridis, S. (2005) De knop om ... Innovatie in de publieke sector Bestuurskunde 14 (7/8). - p. 9 - 13. Termeer, C.J.A.M.; Breeman, G.E.; Lieshout, M. van; Pot, W.D. (2010) Why more knowledge could thwart democracy: configurations and fixations in the Dutch mega-stables debate In: Knowledge Democracy. Consequences for Science, Politics, and Media / Veld, R.J. in 't, . - Heidelberg : Springer, Termeer, C.J.A.M.; Kranendonk, R.P. (2008) Governance of regional innovations towards sustainability In: EGPA Conference 2008. - Rotterdam : EGPA 2008, 2008-09-03/ 2008-09-05

Ethiek Instituut Universiteit Utrecht Dr. F.L.B. Meijboom Het Ethiek Instituut richt zich op het verkennen en verklaren van praktische morele vraagstukken. Ook wil het instituut studenten leren reflecteren op de morele facetten van hun vakgebied. Dit omvat zowel theoretisch werk in morele filosofie als toegepaste studies. Ons onderzoek richt zich op de grondbeginselen van de mensenrechten, in het bijzonder op de begrippen 'waardigheid' en 'autonomie', op de methodiek van het ethiek-onderwijs, en op morele problemen in de volksgezondheid, technologie, en in dieren- en milieu-ethiek. Binnen de Universiteit Utrecht speelt het Ethiek Instituut een centrale rol in onderzoek en onderwijs op het gebied van ethiek. Het instituut valt onder het departement Wijsbegeerte van de faculteit Geesteswetenschappen. Enkele publicaties: Meijboom, F.L.B., Buning, Tj. de Cock & Swart, J.A.A. (2009). Ethiek en Dierproeven. In L.F.M. van Zutphen (Ed.), Handboek proefdierkunde. Proefdieren, dierproeven, alternatieven en ethiek (pp. 321-334). Elsevier. Meijboom, F.L.B. (2007). Trust, Food, and Health. Questions of Trust at the Interface between Food and Health. Journal of agricultural and environmental ethics, 20(3), 231-245. Meijboom, F.L.B., Visak, T. & Brom, F.W.A. (2006). From trust to trustworthiness: why information is not enough in the food sector. Journal of agricultural and environmental ethics, 19(5), 427-442.

12

WUR Landbouw Economisch Instituut Mw. Drs. G.M.L. Tacken Het LEI ontwikkelt voor overheden en bedrijfsleven economische kennis op het gebied van voedsel, landbouw en groene ruimte. Met onafhankelijk onderzoek biedt het zijn afnemers houvast voor maatschappelijk en strategisch verantwoorde beleidskeuzes. Consument en Gedrag Kennis over de consument is noodzakelijk om te komen tot een meer duurzame samenleving. Wat zijn de dieper liggende culturele factoren onder ons eet- en beweeggedrag? Op welke wijze kunnen bedrijven bijdragen aan duurzaamheid en welke effecten heeft dat op de consument? Hoe kun je consumentengedrag beïnvloeden? Het onderzoek op het gebied van Consument & Gedrag richt zich op het koop- en consumptiegedrag van consumenten van voeding en andere agrarische producten, alsook de beïnvloedende factoren daarop. Daarnaast richten we ons op de sturingsmechanismen en interventies om dit gedrag te beïnvloeden. Enkele publicaties op het gebied van consumentenonderzoek: Wijk, E.E.C. van; Riet, J.P. van 't; Tacken, G.M.L.; Winter, M.A. de (2010) Het biologische ei in beeld : consumentenonderzoek in Nederland en Duitsland Den Haag : LEI Wageningen UR, (Rapport / LEI Wageningen UR 2010-027) Tacken, G.M.L.; Reinders, M.J. (2008) Natuurvoeding; een markt te winnen bij heavy users en cultural creatives BioKennis nieuws . Tacken, G.M.L.; Winter, M.A. de; Wertheim-Heck, S.C.O. (2007) De invloed van meerwaarde van biologische producten op consumentenaankopen : consumentenperceptie van biologische producten in de supermarkt Den Haag : LEI, (Rapport LEI 5.07.02)

Ir. P.L.M. van Horne Het werkveld Markt & Ketens verricht (inter)nationaal innovatief toegepast sociaal economisch onderzoek voor strategische besluitvorming in en rondom de keten op basis van actuele wetenschappelijke inzichten en vernieuwend onderzoek. Enkele publicaties op het gebied van markt en ketens: Leenstra, F.R.; Horne, P.L.M. van; Krimpen, M.M. van (2009) Verkenning van de marktkansen voor een combi-kip in Nederland = Investigation of market perspectives for a dual purpose chicken in The Netherlands Lelystad : Animal Sciences Group, Wageningen UR, (Rapport / Animal Sciences Group 261) Horne, P.L.M. van; Achterbosch, T.J. (2008) Animal welfare in poultry production systems: impact of EU standards on world trade Worlds Poultry Science Journal 64 (1). - p. 40 - 52.

13

4) Samenvatting van de uitgevoerde werkzaamheden en verkregen resultaten van Fase 2 In dit hoofdstuk wordt per Werkpakket een samenvatting gegeven. Voor de duidelijkheid worden vanuit het projectplan de doelen, geplande werkzaamheden, deliverables en mijlpalen genoemd en wordt beschreven hoe dit ingevuld is.

WP 1

Projectmanagement

Doelen Doel en verantwoordelijkheid van het projectmanagement waren om de doelstellingen van het project te realiseren binnen de gestelde kaders, en indien noodzakelijk deze tijdig in overleg met de het consortium bij te stellen. Beschrijving van werkzaamheden • Afstemming en samenwerking tussen de werkpakketten. De verschillende werkpakketten zijn telkens in de stuurgroepvergadering besproken en daarnaast is er veel bilateraal overleg geweest tussen Ruud Zanders en de trekkers van de werkpakketten. Livestock Research heeft binnen de kennisinstellingen een coördinerende rol gespeeld. De gezamenlijke kick off is essentieel geweest om gezamenlijk aan dit project te kunnen werken. • Financieel beheer: deelbegrotingen van de werkpakketten op elkaar afstemmen, financiële uitputting en voortgang monitoren en zo nodig bijsturen, rapportages opstellen. Aan het begin van het project is veel afstemming geweest om de begrotingen voor elkaar te krijgen. Livestock Research heeft voor de kennisinstellingen de voortgang gemonitord en de financiële overzichten gemaakt, terwijl Rondeel BV de totale financiële uitputting in beeld gebracht heeft en met TransForum gecommuniceerd. • Afstemming met de Stuurgroep; deze komt minimaal elk kwartaal bijeen. De Stuurgroep kwam met enige regelmaat bij elkaar. In het begin was dit bij Vencomatic in Eersel. Nadat het 1e Rondeel in Barneveld stond, werd daar vergaderd. De eerste stuurgroepvergadering werd gecombineerd met de kick off van het project en vond plaats op 28 mei 2009. Daarna zijn tot en met 22 september 2010 nog zeven stuurgroepbijeenkomsten geweest. • Vertegenwoordiging naar buiten: vanuit het projectmanagement zal de eerste lijns vertegenwoordiging naar buiten worden verzorgd (financiers, LNV, pers, etc.), waarbij goede terugkoppeling met de projectpartners wordt gepleegd. De contacten met financiers, het ministerie van LNV, Dierenbescherming, retailers, de pers etc. zijn door Ruud Zanders onderhouden. Al naar gelang de behoefte is hij daarin bijgestaan door Peter Vingerling, Peter Groot Koerkamp, Thea van Niekerk.

14

Deliverables D 1.1 Stuurgroepverslagen, die minimaal 8 keer bij elkaar is gekomen (één keer per kwartaal) Van elke stuurgroepvergadering is een verslag gemaakt. Deze 8 stuurgroepverslagen zijn telkens aan betrokkenen (waaronder TransForum in de persoon van mw. Van Altvorst) toegestuurd. Hieronder een overzicht van de samenstelling van de stuurgroep: Vaste Leden:  Ruud Zanders, (voorzitter), Rondeel® BV  Johan Vermeulen, (lid), Rondeel® BV  Peter Groot Koerkamp, (lid), (WUR Livestock Research)  Izak Vermeij, (lid), (WUR Livestock Research)  Anne-Claire van Altvorst, (lid), TransForum  Peter Vingerling, (adviseur/contactpersoon NDB), T&S Variabele leden:  Henri Holster, (monitor), (WUR Livestock Research)  Laurens Klerkx, (monitor), (WUR)  Joyce Zwartkruis, (monitor), WUR)  Severine van Bommel (monitor), WUR Notulist:  Noortje Kwinten en Margit van Nieuwburg, Vencomatic D 1.2 RPM-rapport van Fase II D 1.3 De benodigde kwartaalrapportages naar Transforum (financieel, inhoudelijk en procesmatig) Mijlpalen en resultaten M 1.1 Start up van Fase II van het project: kick off bijeenkomst Op 28 mei 2009 was de officiële kick off van het project, waarbij de stuurgroep en de partijen die de werkpakketten gingen uitwerken, aanwezig waren. Ruud Zanders gaf de stand van zaken met betrekking tot het Rondeel weer en vervolgens lichtten de betrokken kennisinstellingen hun werkpakketten toe. De aansluitende discussieronde leverde een aantal actiepunten op voor verschillende personen. Op 16 juli 2009 was de 2e stuurgroepvergadering waarin met name de inhoud van de werkpakketten is besproken. Vervolgens waren er stuurgroepvergaderingen op 30 september, 25 november, 27 januari 2010, 10 maart 2010, 7 juli 2010 en 22 september 2010. M 1.2 Opening 1e Rondeel op 8 april 2010 Het was hard werken en veel organiseren om het Rondeel op tijd voor de geplande opening gereed te krijgen, maar het is de mensen van Rondeel BV samen met de meewerkende bedrijven gelukt. De opening van het eerste Rondeel door LNV en Albert Heijn op 8 april 2010 en de open dag die er twee dagen later op volgde, brachten circa 4.000 bezoekers naar het innovatieve pluimveehouderijsysteem in Barneveld. Het is uniek dat de algemeen directeur van Albert Heijn, Sander van der Laan, het Rondeel kwam openen. Hij gaf aan trots te zijn op het feit deze eieren in het ‘Puur & Eerlijk’-assortiment op te kunnen nemen.

15

Sander van der Laan (Algemeen directeur Albert Heijn) bij de onthulling van het logo en het doosje.

Rondom de opening van het Rondeel was dit project veelvuldig in het nieuws. Dagbladen als Trouw, Agrarisch Dagblad, Reformatorisch Dagblad, Barneveldse krant, Veenendaalse krant berichtten allemaal hierover. De vakpers berichtte vrijwel zonder uitzondering over de opening: Pluimveehouderij, Boerderij, Nieuwe Oogst, V-Focus. Ook verschenen er berichten op de website van de Dierenbescherming, ZLTO, TransForum, Foodlog en besteedde ‘Ophetland.tv’ hieraan aandacht. Ook Distrifood kwam met een bericht over de Rondeeleieren. In bijlage 4 staat een impressie van de berichtgeving. M 1.3 Workshop: Rondeel en maatschappelijke verbinding Op 28 april 2010 vond de workshop “Rondeel & maatschappelijke verbinding” plaats, uiteraard op de 1e Rondeellocatie. Behalve de stuurgroep waren daarbij de leerstoelgroep Bestuurskunde van WUR en de Foodlog community aanwezig. Centrale vraag was: Hoe beklijft het duurzaamsheidsconcept? Deze workshop is gestart met een terugblik op de opening en open dag. Een succes dat gevierd mag worden. Vervolgens lichtten Wieke Pot/Katrien Termeer van Bestuurskunde het rapport “Op eieren lopen” toe en Dick Veerman van Foodlog gaf een prikkelende inleiding “Rondeel zou er nu goed aan doen om…..”. Daarnaast heeft ingeschakeld.

een

traject

plaatsgevonden,

waarbij

een

schoolklas

is

M 1.2 Afsluiting van het project (december 2010) Op 8 december 2010 is een afsluitende projectbijeenkomst georganiseerd, waarop alle resultaten van de kennisinstellingen besproken zijn. Vanuit projectmanagement is er een coördinerende verbinding met alle andere werkpakketten.

16

WP 2

Omgeving & maatschappij

Doelen • Lokaal, regionaal en nationaal positief draagvlak en ondersteuning bij niet commercieel betrokken partijen voor de implementatie van de markt, keten en productiedoelstellingen van het onderhavige project (dit doel i.c.m. WP8 communicatie) • Inzicht in bestuurskundige aspecten c.q. de invloed van de niet commercieel betrokken partijen en hoe deze inzichten en kennis kunnen worden benut in het eerste doel (draagvlak). • Inzicht in de ethische waarden en principes van niet commercieel betrokken partijen en een kennis over hoe die zich verhouden tot de waarden van de commercieel betrokken partijen. Dit inzicht is noodzakelijk voor het bereiken van eerste doel (draagvlak). Binnen WP2 zijn de volgende activiteiten georganiseerd, die op het raakvlak van doel en werkwijze liggen: • Burgers en overheid (gemeente, provincie) in de omgeving van nieuwe stallen zijn betrokken bij het proces. Zij zijn geïnformeerd over het nieuwe houderijsysteem en hebben daar een goed beeld van. Gedurende het traject is er steeds contact geweest met de gemeente Barneveld. De gemeente Barneveld had er alle belang bij dat het 1e Rondeel in hun gemeente zou komen en verleende dan ook de gewenste medewerking. Uiteindelijk heeft de gemeente ook letterlijk bijgedragen in de vorm van beplanting in de bosrand van het Rondeel. • Maatschappelijke organisaties (naast DB ook andere ngo’s als Stichting Natuur & Milieu, Fair Food, Goede Waar & Co), worden betrokken bij het concept. Er zijn contacten geweest met onder andere de Dierenbescherming (veelvuldig), Wakker Dier. • Een link wordt gelegd met WP4 (internationale activiteiten), waarbij nagegaan wordt hoe in een aantal andere Europese landen omgegaan wordt met de bestuurskundige en ethische aspecten van een dergelijk concept. Beschrijving van werkzaamheden Ethiek Instituut, Frank Meijboom Stap 1 Inventarisatie Subject: Explicitering van intuïties & emoties Methode: Interviews (semi-gestructureerd, kwalitatief onderzoek met nadruk op explicitering van posities en niet op representatieve uitkomsten, Schatting interviews n= 10) Stap 2 Conceptuele analyse Subject: Analyse van onderliggende vooronderstellingen en principes (met name analyse van de concepten Duurzaamheid en Dierenwelzijn) Methode: Conceptuele analyse

17

Stap 3 Reflectieproces Subject: Toetsen van eerder gevonden en geanalyseerde intuïties en principes op criteria van consistentie, coherentie en verbinding met ethische theorie.) Methode: Normatieve analyse (methode van reflectief evenwicht) Stap 4 Subject: Methode:

Ontwikkeling tools voor ethisch kader Ontwikkeling van ethisch kader Opzetten afwegingsmodel op basis van fase 1-3

Verloop van het traject Het onderdeel ethiek is verlopen aan de hand van de vier stappen die in het plan van aanpak zijn geschetst. Najaar 2009 is gestart met de eerste fase “Inventarisatie/ Explicitering van intuïties & emoties”. Dit heeft als doel een beeld te krijgen van de waarden en morele overtuigingen die ten grondslag liggen aan de opzet van het Rondeel project. Eind 2009 en begin 2010 zijn hiervoor een zevental semigestructureerde Interviews gehouden met personen die direct betrokken zijn (geweest) bij de ontwikkeling van het Rondeel. In het bepalen van het aantal interviews werd niet zozeer gestreefd naar representativiteit, als wel naar kennis van en inzicht in de diversiteit van bestaande morele opvattingen. De interviews met de diverse stakeholders zijn gehouden vóór het Rondeel op de markt werd geïntroduceerd. Bij het opstellen van de interviewvragen is er contact geweest met Joyce Zwartkruis. Hierdoor is in de interviews voor het ethiek deel ook één vraag opgenomen die gericht was op de procedure. In de periode maart tot en met oktober 2010 is er gewerkt aan het verwerken en analyseren van de interviews. Dit heeft geresulteerd in een presentatie op een internationaal congres en een kort artikel in een bundel over ethiek en duurzame voedselproductie (zie onder). In de analyse komen stap 2 en 3 uit het Plan van Aanpak samen. Het gaat hierbij om de analyse van onderliggende vooronderstellingen en principes, zoals de concepten duurzaamheid en dierenwelzijn en om een reflectieproces, waarin de eerder gevonden en geanalyseerde intuïties en principes op criteria van consistentie, coherentie en verbinding met ethische theorie zijn getoetst. Tot slot heeft de periode september tot en met december 2010 in het teken gestaan van het ontwikkelen van een ethisch afwegingskader voor huisvestingssystemen. Op basis van de binnen het Ethiek Instituut aanwezige expertise met afwegingskaders en de analyse van de onderzoeksresultaten is een voorstel gedaan voor een beslissingsondersteunend model dat behulpzaam is bij het expliciteren en afwegen van ethische vraagstukken in de ontwikkeling van een huisvestingssystemen voor landbouwhuisdieren. Leermomenten Er zijn twee inhoudelijke leermomenten in dit project. De eerste heeft betrekking op de plaats van ethiek in het project. Op het moment dat ethici actief betrokken raakten bij het Gulden Ei project was de ontwikkeling al ver gevorderd. Hierdoor waren al diverse ethische en maatschappelijk beslissingen genomen. Het huidige project heeft hierdoor een sterke focus gehad op het achteraf expliciet maken van de (vaak) impliciete vooronderstellingen. Stappen 1 tot en met 3 zijn voornamelijk retrospectief. Ze hebben een duidelijke meerwaarde voor de communicatie over en onderbouwing van het huidige project, maar in een idealere samenwerking tussen ethiek en maatschappelijk-technische

18

ontwikkelingen heeft het de voorkeur om de aandacht voor ethiek al in een eerder stadium actief mee te nemen. Op basis van dit leermoment is voor het geplande ethisch afwegingskader (stap 4), in overleg met de projectleider, gekozen om de focus te verbreden om de meerwaarde van zo´n model te vergroten. De meerwaarde bleek te liggen in een model dat ondersteuning biedt bij (a) innovatieve veranderingen in het huidige Rondeel concept. (b) noodzakelijk wijzigingen die vereist/ gevraagd worden als men het Rondeel in het buitenland gaat bouwen en (c) de ontwikkeling van andere huisvestingsystemen die gebaseerd zijn op de morele vooronderstellingen en idealen van het Rondeel. Een tweede leermoment heeft te maken met de snelle ontwikkelingen bij de introductie in 2010. In de interviews die gehouden zijn eind 2009 en januari 2010 was het nog onduidelijk tot in hoeverre het Rondeel ook praktisch en financieel haalbaar zou zijn. Hierdoor werd de interviewvraag naar de “ideale eiproductie” en de spanning met de praktijk hoogstwaarschijnlijk heel anders beantwoord als wanneer we dezelfde vraag in mei of juni 2010 hadden gehouden. Voor de (kwaliteit van de) resultaten van het project onderdeel heeft dit geen grote invloed gehad, maar het onderstreept de meerwaarde van de gebruikte methode van ethiek als reflectieproces, waarin gestreefd wordt naar een evenwicht tussen eerste intuïtieve opvattingen, bereflecteerde principes en relevante feiten. Vooral dat laatste onderdeel bracht in dit project de meeste dynamiek in het ethiek onderdeel van het Gulden Ei project. •

Studie naar met name de rol van certificatiesystemen in de besluitvorming bij partijen buiten het consortium (consumenten, vergunningverleners op nationaal, regionaal en lokaal niveau)

In de uitvoering van dit WP is gebruik gemaakt van andere relevante studies zoals in Welfare Quality en LNV (project Welfare Windows). Dit is gegarandeerd via persoonlijke contacten en bestaande samenwerking. Deliverables Fase II:  D 2.1 Rapport en artikel over centrale ethische begrippen in het streven naar “gelukkige kippen, trotse boeren, tevreden burgers.” D 2.1 bevat de volgende onderdelen: 1. Inventarisatie: Kort rapport als input voor fase 2/3 2. Conceptuele analyse: Intern rapport & wetenschappelijk artikel 3. Reflectieproces: Input voor fase 4 & wetenschappelijk artikel 4. Ontwikkeling tools voor ethisch kader: Rapport met opzet voor een praktisch afwegingsmodel dat handvatten biedt, die helpen bij het inzichtelijk maken welke keuzes (wijziging aan opzet, investeringen, partners, etc) passen binnen Rondeel.  D 2.2 Rapport en artikel over de invloed van het betrekken van omwonenden en lokale overheid bij de perceptie van een dergelijk productiesysteem  D 2.3 Rapport en publicatie over de invloed van een keurmerk/certificering op de perceptie van het systeem en omgekeerd, vanuit de studie naar ethische begrippen: welke waarden zijn essentieel en moeten geborgd zijn in de certificering

19

 D 2.4 Rapport en artikel over besluitvorming rondom nieuwe systemen met bijzondere aandacht voor 1) vertrouwen, en arrangementen (zoals certificatiesysteem) die vertrouwen kunnen bevorderen en 2) herkennen van fixaties (vastgeroeste opvattingen en relaties) die proces blokkeren en interventies om deze te doorbreken Deliverable 2.2 en 2.4 is tot stand gekomen in de vorm van het rapport “Op eieren lopen? De grillige dynamiek van de maatschappelijke aandacht voor innovatieve veehouderijsystemen in kaart gebracht” (Pot en Termeer, 2010). In dit rapport staat een analyse van de media-aandacht met betrekking tot de intensieve veehouderij. Daarbij onderscheiden de auteurs verschillende trends (veel media-aandacht voor o.a. dierziekten, volksgezondheid en antibioticagebruik, megastallen en landbouwontwikkelings-gebieden, milieubewustzijn en duurzaamheid). Via de media-analyse hebben de auteurs enkele configuraties die een rol spelen rondom het bedrijfsmatig houden van vee geïdentificeerd. Deze configuraties zijn:  Weg met de intensieve veehouderij  Het welzijn van dieren gaat voor alles  Wij willen goedkoop voedsel  Een rendabele veehouderij  Op weg naar een duurzame (intensieve) veehouderij  Geen intensieve veehouderij in mijn achtertuin Uit deze media-analyse zijn conclusies en aanbevelingen voor het Rondeel getrokken. Op het moment van de analyse was de media-aandacht voor Rondeel beperkt, wat de kans gaf de aandacht nog ‘te sturen’ op positieve wijze. Voorkomen moet worden dat het Rondeel als megastal ‘geframed’ wordt en ook de associatie met agroparken dient vermeden te worden. Bij het plannen van een locatie is het verstandig te communiceren met de lokale bewoners en dit vanuit hun belevingswereld te doen. Dit kan veel weerstand voorkomen. Mijlpalen en resultaten Fase II M 2.1 Afronding studie en verslaglegging van de verdiepende studie naar ethische aspecten 1. Artikel: Meijboom, F.L.B. (2010), “Ethical reflection on a practical proposal of sustainable poultry farming”, in: C. M. Casabona, L. Escajedo and A. Cirión (Eds.), Global food security: ethical and legal challenges, Wageningen AP: Wageningen, pp. 87-90 e 2. Presentatie op het 10 congres van de European Society for Agricultural and Food Ethics, Bilbao, 16 September 2010 3. Rapport “Op zoek naar morele intuïties en achterliggende waarden bij het Rondeel-project” 4. Rapport over opzet voor een beslissingsondersteunend model voor ethische afwegingen bij de ontwikkeling van huisvestingsystemen M 2.2 Afronding studie en verslaglegging van de verdiepende studie naar bestuurlijke aspecten Rapport “Op eieren lopen?” in april 2010.

20

WP 3

Netwerk en internationalisering

Dit WP is nauw verbonden met WP5 Ketensamenwerking en WP8 Communicatie: primaire input en wederzijdse discussie over wenselijkheden en technische mogelijkheden Doelen:  Inzicht en relaties verkrijgen in netwerken en ontwikkelingen in Europa op gebied van duurzame productie en vermarkting. Zo mogelijk opzetten van een eigen platform waarin NL en EU partijen (zakelijk, maar ook ngo’s, overheden, consumenten organisaties, etc.) participeren om o.a. borging van eigen kwaliteit in productie en keten te ondersteunen (certificatie).  Nut en noodzaak verkennen van een eigen garantiesysteem voor Rondeelketen en de inhoudelijke kwaliteitsaspecten (productie, keten). Zowel vanuit nationaal als internationale perspectief. Beschrijving van werkzaamheden: • Contacten leggen met diverse relevante partijen in andere landen (zoals Eurogroup for animals) • Contacten leggen met commerciële partijen in buitenland Er zijn contacten gelegd met diverse partijen in een drietal Europese landen (zie deliverables). • Nagaan van bestaande nationale en EU certificatiesystemen en nagaan of daarbij aansluiten voldoende kansen en mogelijkheden biedt om Rondeelei adequaat te kunnen positioneren. Door Peter Vingerling (TS-consult) is een inventarisatie gemaakt van de situatie in EU-landen met afzetpotentieel voor Rondeeleieren. • Zo nodig opzetten eigen keurmerk en garantiesysteem, ondersteund door deskundigen. Er is overleg geweest met Rozenhof over een kwaliteitshandboek. Daarbij zijn aspecten als IKB, KAT, Milieukeur, Beter Leven Kenmerk, IFS pakstation, MIA\Vamil, HACCP aan de orde geweest. Bij de controle door een certificeringinstelling kan de kennis en ervaring van andere partijen, zoals SMK, benut worden. • Verkennen en gebruik makend van bestaande kwaliteits- en monitoringssystemen (o.a. Legmanager) voor de certificatie • Uitdragen en uitrollen duurzaamheidsaspecten van het Rondeel concept: afstemmen en ervaringen uitwisselen, deelnemen in discussiefora en workshops en congressen. • Voorbereidingen starten om vanaf 2011 ook enkele Rondeelstallen in buitenland te hebben staan. • Ervaringen met het houderijsysteem worden internationaal (binnen Europa) uitgewisseld; dit kan met onderzoeksinstituten, maatschappelijke organisaties, overheden. Landen als Engeland, Frankrijk, Duitsland en België komen daarvoor het meest in aanmerking. Deliverables: •

D 3.1 Gedragen certificatiesysteem voor garantie van de kwaliteit van eieren, alsmede gezondheid van de dieren en andere duurzaamheidsaspecten

21

•

D 3.2 Internet gebaseerde applicatie, internationaal bruikbaar, zodat burgers, producenten, afnemers, onderzoekers etc dit kunnen raadplegen, verbonden met het certificatiesysteem. • D 3.3 Rapportage inzake verkenningen relevante Europese partijen Bij de keuze van relevante landen voor het Rondeel is gekeken naar welvaart en consumentengedrag, houding burger/consument ten opzichte van dierenwelzijn, positionering van maatschappelijke organisaties, positie, marktaandeel en prijsstelling van eieren, steun overheid en politiek bij markttoegang van innovaties en tenslotte de omschakeling van de industrie. Op basis hiervan is gekozen voor Duitsland, België en het Verenigd Koninkrijk. Duitsland: • In Duitsland wordt een nationale koepel gevormd door de Deutsche Tierschutzbund (DTB) met een wetenschappelijk bureau in München. De DTB heeft veel politieke invloed. Vanuit Rondeel BV is een bezoek gebracht aan dit wetenschappelijk bureau en is het Rondeel gepresenteerd aan beleidsmensen. Vanuit DTB is een positieve feedback op het Rondeel gekomen. Wat nog volgt is een bezoek van een Duitse beleidsmedewerker aan het Rondeel, uitnodigingen aan vier DB-organisaties en aan Wolfgang Apel, voorzitter van DTB. • In Duitsland is de KAT belangrijk voor markttoegang. Er zijn contacten geweest met de general manager (Von der Crone), die zeer invloedrijk is. Acties die gepland zijn, zijn een presentatie bij KAT, bezoek KATvertegenwoordiging aan Rondeel, overleg tussen KAT en DTB en een vervolggesprek met de general manager, die weer contact kan leggen met de Duitse retail. • Marktaandeel supermarkten in Duitland. Grote worden langzaam steeds groter en de kleintjes worden kleiner. Edeka (23%), Lidl&Schwarz (18%), Rewe (16%) en Aldi (15%) zijn het grootst.

België: • Er is contact gelegd met de maatschappelijke organisatie GAIA (oorspronkelijk een actie organisatie). Zij hebben veel contacten met supermarkten en hebben middels een succesvolle campagne de batterij eieren in België uit het schap geband. De organisatie is op zoek naar nieuwe doelen. Rondeel BV heeft in Brussel een presentatie gegeven en GAIA komt nog bij het Rondeel kijken (februari 2011). • In België zijn de belangrijkste supermarkten Carrefour (28% marktaandeel), Colruyt (13%) en Delhaize (12%). Colruyt is na een bezoek aan het Rondeel heel enthousiast, Delhaize reageert helaas niet op telefonische benadering of e-mail en Carrefour is nog niet benaderd. Verenigd Koninkrijk: • UK heeft veel maatschappelijke organisaties. RSPCA is de grootste DB organisatie ter wereld en zijn erg professioneel met o.a. een wetenschappelijk bureau. Zij hebben een eigen keurmerk Freedom Food, zijn werkzaam in andere landen en zeer invloedrijk in Eurogroup for Animals. Ook van belang is dat ze veel contacten hebben met supermarktketens. • Verder heeft de UK Compassion in World Farming (CIWF), een zeer grote, internationaal opererende organisatie gespecialiseerd in veehouderij. Ze zijn meer actiegericht, maar wel bereid tot onderhandelen. Ze zijn vooral

22

•

•

invloedrijk in Oost Europa, werken samen met Eurogroup for Animals en richten zich vooral op Unilever, Nestlé e.d. CIWF CEO bezoekt het Rondeel en heeft via GAIA positieve feed back gegeven. Freedom Food en Sainsbury (link via ZLTO) komen in januari 2011 de Rondeelstal bezichtigen. De beleidsmensen van RSPCA zijn ook uitgenodigd. In het Verenigd Koninkrijk is Tesco de grootste (35% marktaandeel), maar Sainsbury’s (18%) en Waitrose (4%) hebben grootste potentieel voor Rondeelei.

De keuze voor een supermarkt zal per land afhangen van de company strategie: de positionering van de supermarkt en de houding ten opzichte van duurzaamheid c.q. MVO in het algemeen. Qua Food strategie zijn het volume van eierverkoop en het huidige marktaandeel van alternatieve eieren van belang. Qua leverancierstrategie zijn het wel of niet lid-zijn van een grote inkoop coöperatie en een vaste supplier relatie van belang. De uiteindelijke bepaling zal plaatsvinden aan de hand van de houding en met behulp van lokale ‘decision makers’. •

D 3.4 Netwerk met maatschappelijke organisaties en retail in andere EU landen Er liggen contacten met Deutsche Tierschutz, GAIA, WPSA, Compassion in World Farming, Belgische supermarkten, agrariër uit Duitsland die zelf eieren verkoopt.

Verbindingen met andere werkpakketten Dit wp is nauw verbonden met wp 2 Omgeving & maatschappij

WP 4 Onderzoek en ontwikkeling houderijsysteem Rondeel Een uitgebreide rapportage van het welzijnsonderzoek is beschreven door Niekerk en Reuvekamp (in druk) (Livestock Research rapport “Het Rondeel; resultaten 1e legronde”). Doelen • Inzicht verkrijgen in de prestaties op gebied van duurzaamheid van het Rondeel houderijsysteem: milieu, zoötechnisch, economie, welzijn en gezondheid, arbeid en management, • Zoötechnisch onderzoek: a. vaststellen of het systeem voldoet aan de verwachtingen op het gebied van dierenwelzijn, diergedrag, diergezondheid en productie; b. arbeidsefficiëntie en -behoefte vaststellen; c. vaststellen economische uitgangspunten en berekening van de kostprijs van een rondeel-ei • Milieutechnisch onderzoek (m.n. energie): Optimaliseren van de afstelling van de diverse elementen en daarmee continue verbetering van volgende ontwerpen van het nieuwe systeem met natuurlijke ventilatie.

23

Beschrijving van werkzaamheden • Opfokfase: Omdat de opfokperiode van essentieel belang is voor het slagen van een legronde, is deze fase meegenomen in het onderzoek. Omdat het Rondeel een stal is met zeer veel daglicht, is gekozen voor een opfok, waarbij ook ruim daglicht aanwezig was. Tijdens de ronde is de lichtsterkte gemeten en aan het eind van de opfokronde zijn de hennen beoordeeld op het exterieur (van belang i.v.m. verenpikken). Conclusie was dat de veren teveel beschadigd waren als gevolg van pikgedrag en de onderzoekers achtten het van belang dat er tijdens de legronde meteen maatregelen ter voorkoming van pikkerij getroffen werden. • Zoötechnisch onderzoek: De werkwijze voor dit onderzoek was niet strikt geregeld. Er was voorzien dat gedurende de eerste ronde aanpassingen en verbeteringen nodig zouden zijn, die ook van nut zijn in latere praktijkrealisaties van het Rondeel. Dit betekent dat naar aanleiding van waarnemingen tussentijdse aanpassingen aan systeem en/of management voorzien waren. De waarnemingen waren hierop ingesteld, zodat aanvankelijk meer oriënterende waarnemingen gepland waren, die tot doel hadden de pluimveehouder van informatie te voorzien omtrent het functioneren van de hennen in het systeem. De vervolgwaarnemingen waren meer van structurele aard, met een nette wetenschappelijke opzet. - De eerste weken zijn de hennen intensief geobserveerd op hun gedrag. - Op 25 en 42 weken leeftijd zijn de volgende onderzoeksactiviteiten ontplooid:  lichtmetingen in de verschillende functiegebieden; deze zijn uitgedrukt in percentage van de lichtsterkte buiten.  Onderzoek naar vervuiling op de kunstgrasmat.  Beoordeling van het gebruik van de bosrand door de kippen.  Beoordeling van de strooiselkwaliteit in alle zes afdelingen.  Gedragswaarnemingen in alle zes afdelingen - Op 30 november 2010 en 14 december 2010 zijn alle 6 afdelingen beoordeeld met behulp van het protocol dat in het Welfare Quality® project ontwikkeld is (Welfare Quality®, 2009). - Vastleggen van het technisch functioneren van het systeem: signaleren en doorvoeren verbeterpunten en gebreken; registreren van arbeidsefficiëntie en - behoefte - In samenwerking met Dierenbescherming mogelijkheden ongekapte hennen bekijken op basis van de resultaten op het eerste bedrijf. Verbeteringen die het houden van onbehandelde hennen mogelijk kan maken zullen zo mogelijk op het tweede bedrijf worden doorgevoerd. - Op 53 weken leeftijd is een exterieurbeoordeling uitgevoerd volgens het WQ-protocol. De onderdelen die hierbij bekeken worden zijn:  kam: aanwezigheid van pikwondjes of pik-plekjes  borstbeen: aan- of afwezigheid van vervormingen  voetzolen: incidentie van afwijkingen zoals hyperkeratosis, bumblefoot, verwondingen.

24

 Bevedering: kwaliteit van de bevedering op achterkop/nek, rug en rond de cloaca (figuur 5.5). Deze zones zijn gekozen, omdat hiervan wetenschappelijk vaststaat dat deze een relatie hebben met verenpikkerij. Beschadigingen aan borst, vleugels en staartveren hebben vaan een aan het systeem gerelateerde mechanische oorzaak, waarbij de relatie met dierenwelzijn niet duidelijk is of ontbreekt.  Huidbeschadigingen: eventuele krassen of wonden worden vastgelegd  Snavel: aan- of afwezigheid van afwijkingen en kwaliteit van een eventuele snavelbehandeling. Per afdeling zijn 100 dieren op de genoemde kenmerken beoordeeld.

Conclusies WP4 • Concluderend kan gesteld worden dat deze eerste ronde in de nieuwe Rondeelstal zeer goed verlopen is. Er hebben zich geen grote problemen voorgedaan en de hennen pasten zich goed aan het systeem aan en maakten goed gebruik van de faciliteiten. Ondanks dat de opfok niet vrij was van verenpikkerij hebben zich op dit punt nauwelijks problemen voorgedaan en kan gesteld worden dat dit koppel beter dan gemiddeld in de veren zit. •

Op basis van één koppel kunnen geen uitspraken gedaan worden over het functioneren van een systeem. Er spelen teveel toevalligheden mee, zoals type dier, opfok, voeding, verzorging, etc. Wat gezondheid betreft is een nieuwe stal een ideale start, waar op voorhand al weinig ziekteproblemen te verwachten zijn. Er zal dus minimaal nog een ronde gedraaid moeten worden om te bekijken of het huidige koppel een toevalstreffer is of dat dit niveau als standaard voor het Rondeel gezien kan worden.

•

Met betrekking tot de metingen van het Welfare Quality® protocol kan gesteld worden dat dit koppel er positief uit komt. Ook daarbij dient de kanttekening gemaakt te worden dat het hier nadrukkelijk gaat om resultaten van dit specifieke koppel. Op basis hiervan is geen uitspraak te doen omtrent het algemeen te verwachten resultaat in een Rondeelstal.

•

De metingen van het Welfare Quality protocol geven vooralsnog geen aanleiding om de derde ster van het Beter Leven keurmerk van de dierenbescherming in te trekken. Het betreft hier echter metingen aan één koppel. Herhaling van het protocol bij vervolgkoppels kan meer inzicht geven omtrent de consistentie van de verkregen resultaten.

•

Het uitvoeren van (klimaat)metingen t.b.v. monitoring en experimenten aan het nieuwe systeem met natuurlijke ventilatie om te komen tot optimalisatie ten aanzien van welzijn van de dieren en energieverbruik.

Deliverables Fase II • D.4.1 Artikelen voor de sector en pluimveehouder inzake de onderzochte aspecten (minimaal 3) In Pluimveehouderij is een artikel verschenen over de bevindingen in het 1e Rondeel: Pluimveehouderij 16 juli 2010: Ontspannen zonnebaders door Thea van Niekerk en Berry Reuvekamp.

25

In V-focus is een artikel verschenen naar aanleiding van WP4. V-focus + oktober 2010: Beter leven in het Rondeel? Door Thea van Niekerk. • D 4.2 Verslag workshop of studiemiddag (samen met de DB) over het welzijn van hennen in het Rondeel • D.4.3 Advies met aanpassingen en verbeteringen aan het houderijsysteem en vertaling naar aanpassing in bestaand Rondeel of nieuw ontwerp voor volgende praktijkstal • D 4.4 Semi-wetenschappelijk verslag van de milieu en zootechnische resultaten Zie rapportage Niekerk en Reuvekamp (in druk). Het Rondeel; resultaten 1e legronde”. Livestock Research rapport, Lelystad. Milestones • M 4.1 Start onderzoek in eerste praktijkstal: gerealiseerd vanaf half april 2010. • M 4.2 Eerste rapportage in de Pluimveehouderij over zoötechnisch en milieutechnisch onderzoek: eind 2010 in concept gereed. • M 4.3 Afsluiten eerste legronde en rapportage van het onderzoek: omdat het project eerder eindigt dan de 1e ronde afgelopen is, kon het laatste deel van de ronde niet meegerapporteerd worden. • M 4.4 Afronding onderzoek en opleveren eindrapportage: zie M 4.3

WP 5

Ketensamenwerking

Doelen • Samenwerkingsvorm, verantwoordelijkheden, taken en financiële aspecten van alle keten- en marktpartijen duidelijk maken en vastleggen. Vervolgens implementeren. • Verkennen en vaststellen van de marketingstrategie om het Rondeelei als tafelei in de markt te zetten (helderheid over: activiteiten, communicatie & reclame, verpakking, logistiek). N.B.: uitvoering van de commerciële marketing valt buiten dit project. Beschrijving van werkzaamheden • Contacten leggen met enkele potentiële retailers Gedurende het project zijn met diverse retailers (Colruyt, Jumbo, Albert Heijn, SuperdeBoer, Deen) contacten gelegd. Uiteindelijk zijn concrete afspraken gemaakt met Albert Heijn, die 80% van de eieren afneemt en ze onder Puur&Eerlijk in het schap van alle filialen in Nederland legt. • Onderzoek naar mogelijkheid alternatieve afzetkanalen Als alternatief afzetkanaal is gekeken naar huisverkoop en regionale verkoop. Overleg met de gemeente Barneveld heeft er toe geleid dat er twee eierautomaten in het centrum van het dorp staan. Verder worden de eieren via een plaatselijke slager verkocht en is gekeken naar de mogelijkheid om via Willem & Drees eieren af te zetten. • Randvoorwaarden retail/afzetkanaal formuleren • Keuze maken voor private label of joined label

26

De keuze is gevallen op joined label. Er worden Rondeel-eieren op de markt gebracht, met een sticker van de retailpartner op het doosje. • Kiezen van een retail partner die qua omvang en werkwijze bij Rondeelei past De keuze is gevallen op Albert Heijn, die met 30% van eierafzet marktleider is. Zij nemen 80% van de eieren af, waarmee zij elk filiaal van een aantal doosjes eieren kunnen voorzien. • Selectie overige ketenpartijen • Kernactiviteiten en ondersteunende activiteiten benoemen • Ketenorganisatie neerzetten: wie is voor welke taken verantwoordelijk/bevoegd De directeur van Rondeel (Ruud Zanders) heeft de algemene leiding in handen. Voor de technische uitvoering van de Rondeelstallen is Johan Vermeulen verantwoordelijk. • Eigendomsverhoudingen bepalen De pluimveehouder van het 1e Rondeel heeft samen met Rondeel een BV opgericht. Hierbij wordt risico gedeeld en op basis van borgstelling door het (voormalig) ministerie van LNV heeft een bank dit gefinancierd. • PR/Marketing; zorgen voor keurmerk, logo en communicatiestrategie Zowel het Beter Leven kenmerk (3 sterren) als Milieukeur zijn gerealiseerd. Op de wikkel op het doosje staan deze logo’s, evenals een plaatje en het AH-logo. AH heeft zelf in het blad Allerhande geadverteerd voor het Rondeelei. Het LEI heeft begin 2010, dus nog voor de Rondeeleieren verkocht werden, uitgebreid onderzoek verricht naar de optimale verpakking voor Rondeeleieren. Daarvoor is een kwalitatief onderzoek opgezet waarin diepte-interviews met 38 respondenten is gedaan. Allereerst is het huidige koopgedrag van de respondenten vastgelegd. Het koopgedrag is nagenoeg gelijk verdeeld over scharrel, vrije uitloop en biologisch. Er is gekeken naar voorkeur voor verpakkingen. Het ronde doosje roept verschillende reacties op: een deel van de respondenten spreekt een rond doosje echt aan, terwijl het een zeker zo groot deel helemaal niet aanspreekt. Iets meer dan 60% van de respondenten geeft wel aan dat een alternatieve verpakking toegevoegde waarde heeft. Voorwaarden voor een succesvolle verpakking zijn:  Moet te openen zijn in de winkel om te kijken of de eieren niet gebroken zijn  Moet stevig genoeg zijn i.v.m. transport (o.a. in fietstas)  De vorm moet zodanig zijn dat de eieren rondom goed beschermd en/of afgeschermd zijn i.vm.. de breekbaarheid  De vorm moet zo zijn dat de doos in de koelkast(deur) past  Moet recyclebaar zijn: dat zijn de kartonnen doosjes namelijk ook Ruim de helft van de respondenten overweegt om te switchen naar Rondeeleieren, waarbij de meeste switchers eerst scharreleieren kochten. Qua prijsbeleving zou de prijs van het Rondeelei gelijk aan vrije uitloop (25% van de respondenten) of tussen vrije uitloop en biologisch (40%) mogen liggen. Het onderzoek heeft ook een profiel van een Rondeelkoper opgeleverd. Het is een dwarsdoorsnee qua man/vrouw, opleiding en gezinssamenstelling, veelal mensen onder de 40 jaar.

27

Op basis van het onderzoek hebben de ontwerpers van het Rondeelei de nodige aanpassingen verricht voor het definitieve doosje. Lopend onderzoek In december 2010 vindt nog onderzoek plaats naar het eierkoopgedrag in een vijftal filialen van Albert Heijn. Er worden 500 observaties en 300 gesprekken gedaan. In het onderstaande protocol worden doelstelling en werkwijze toegelicht. Protocol observatie onderzoek AH Een aantal maanden geleden is het Rondeel ei geïntroduceerd in de Nederlandse supermarkt. Binnen het eierschap zijn de Rondeel eieren een uniek product in een unieke verpakking. Onbekend is of het product door consumenten is opgemerkt en in hoeverre er sprake is klantentrouw op Rondeel eieren. Dit onderzoek moet inzicht geven in beide vraagstukken. Doelstelling van dit onderzoek Dit onderzoek moet inzicht geven de volgende vragen:  Is het eierkoopgedrag werkelijke routinegedrag?  Valt Rondeel op bij de mensen en overwegen ze het product bij hun aankoop?  Waarom kopen ze het (niet)? Aanpak Om dit inzicht te verkrijgen gaan we 5 dagen consumenten observeren en ondervragen bij het eierschap in 5 Albert Heijn filialen. Observatie In het observatieonderzoek doen we 2 dingen: - Nagaan hoe lang mensen er over doen om eieren te kiezen (stopwatch) - Door middel van oogtracering kijken of ze Rondeel eieren overwegen (zie observatielijst in bijlage 1) Om dit zo onopvallend mogelijk te doen gaan we eerst een aantal uren alleen observeren. We stellen ons hierbij op aan de zijkant van het eierschap met het gezicht schuin naar het schap. Dan valt het niet zo op dat we de mensen observeren. We houden de stopwatch/telefoon in de aanslag om te kunnen bepalen hoe lang mensen erover doen om een keuze te maken. Ondertussen observeren we de mensen zo onzichtbaar mogelijk om inzicht te krijgen in wat ze overwegen, door hun ogen te volgen en te noteren of ze een of meerdere producten oppakken en bekijken of dat ze doelbewust het product van hun keuze nemen. Op de observatielijst noteren we de zaken die we gezien hebben, zo duidelijk mogelijk. Doel is 100 mensen te observeren op 1 dag. Het observeren

28

Ondervragen Als we de observaties bij elkaar hebben, gaan we 50 mensen een kort vragenlijstje afnemen (zie bijlage 2). Dit is bedoeld om inzicht te krijgen in wat er omging in de hoofden van de mensen bij het kiezen van eieren. Dit vragenlijstje wordt afgenomen nadat de mensen een keuze hebben gemaakt. Materiaal Voor dit onderzoek zijn de volgende zaken nodig: - Een klembord met een kartonnen onderkant zodat je goed kunt schrijven - Een pen en reservepen - Een stopwatch of mobiele telefoon met stopwatch - Een digitale camera waarmee je een foto kunt maken van het eierschap in de winkel die je observeert - De observatielijst - De vragenlijst Deliverables Fase II • D.5.1 Een marketingplan waarin de totale productdefinitie wordt uitgewerkt Dit is door Rondeel BV opgezet en uitgewerkt en inmiddels in gang gezet. • D.5.2 Een uitgewerkt Businessmodel (met 3 P’s) op welke manier Rondeel BV en pluimveehouders (en andere keten- en marktpartijen) kunnen samenwerken (qua afspraken, organisatievorm, structuur) om gezamenlijk een ei op een goede manier in de markt te zetten en het concept te vermarkten en/of te verkopen, zowel in Nederland als in andere Europese landen. Er is een bedrijfsplan voor Rondeel BV opgesteld. Daarin staat een marktverkenning van Europa: wat is de eiproductie in diverse landen, hoe hoog is BNP? Landen die hoger BNP hebben dan gemiddeld zijn interessant voor Rondeel. De eierafzet in Nederland is tegen het licht gehouden om aanknopingspunten te vinden voor de afzet van Rondeeleieren. De verwachting is dat 7,5% van alle huishoudelijke aankopen in Nederland en NW-Europa Rondeeleieren kunnen worden. Dat betekent ruimte voor 10 Rondelen in Nederland en ruim 200 in NW-Europa. • D 5.3 Document met taken en bevoegdheden elke partner Rondeel BV heeft dit document gemaakt. • D.5.4 Investering door Rondeel BV om systeem te bouwen, waarmee zij het innovatie-risico op zich neemt. Dit is gerealiseerd in het Rondeel te Barneveld. • D.5.5 Borging (voorwaarden/garanties) bij Dierenbescherming voor de sterrentoekenning De Dierenbescherming heeft 3 sterren toegekend, die op basis van uitkomst van onderzoek definitief kunnen worden. • D.5.6 Praktijkmarktonderzoek, buiten retail om (korte keten). Afstand burger – boer wordt verkleind; • D.5.7 Keuze voor een concrete verpakkingsvorm incl. keurmerk, logo etc; deze is maatschappelijk verantwoord en afgestemd op de wensen van de consument; Na vele proefverpakkingen is de keuze gevallen op een rond doosje, van kokos gemaakt, waarin 7 eieren staan, voor elke dag een ei.

29

Mijlpalen en verwachte resultaten Fase II • M.2.1 Kansrijkheid label voldoende groot ingeschat (op basis van B.2.4) • M.2.2 Productie& Marketingconcept uitgewerkt tot integraal businessmodel • M.2.3 Productie- & Marketingconcept getoetst • M.2.4 Contracten met pluimveehouders Verbindingen met andere werkpakketten - WP5 wordt gevoed door WP2 (Omgeving & maatschappij) en WP7 (Proces monitoring) - WP5 staat deels op gespannen voet met externe communicatie, vanwege het grote aandeel bedrijfsvertrouwelijke informatie.

WP 6

Toepassing andere pluimveesoorten

Doel Het huidige concept van Rondeel is opgezet voor leghennen. Mogelijk is het concept met aanpassingen ook geschikt voor ander (pluim)vee, bijvoorbeeld opfok leghennen, vleeskuikens of kalkoenen.

Werkzaamheden: • Overleg met pluimveehouders die anders dan leghennen houden en met hen ideeën over het systeem doornemen. • Aspecten van het houderijconcept relateren aan behoeften betreffende diercategorie en systeemvereisten benoemen. • Ontwerpen van een mogelijk systeemconcept voor een andere diercategorie Voor vleeskuikens is een systeemconcept ontworpen, waarbij het Patiosysteem gecombineerd wordt met een Rondeelstal. Hiervoor zijn enkele schetsen gemaakt, die als basis dienen voor economische berekeningen. • Indicatieve economische berekeningen maken Peter van Horne (LEI) heeft de economische berekeningen uitgevoerd om het systeem toe te passen bij vleeskuikens. Daarbij heeft hij een vergelijking gemaakt tussen gangbaar, scharrel, rondeel en biologisch. Deliverables: • D.6.1 Aanbeveling of het systeem technisch geschikt te maken valt voor andere diersoorten en een inschatting van de economische consequenties • D.6.2 Een aantal systeemeisen voor andere diercategorieën zijn benoemd. • D.6.3 Detailontwerp van een Rondeel voor een andere diercategorie Er is een schetsboekje gemaakt met enkele ontwerpen voor een combinatie van een Rondeelstal en de Patio voor vleeskuikens. Verbindingen met andere werkpakketten - WP6 kan bijdragen aan WP8, omdat het inspiratie kan opleveren voor heel andere pogingen elders en andere sectoren (bv. via symposium)

30

WP 7

Reflexieve procesmonitoring

Doelen • Gedurende het project de voortgang van het proces monitoren en benutten om proces bij te stellen. • Informatie over voortgang en leermomenten vastleggen die ex post wetenschappelijke evaluatie en evaluatie ter verantwoording mogelijk maakt. Beschrijving van werkzaamheden • Per fase de sleutel actoren in deze fase interviewen, resultaten analyseren tegen de achtergrond van overall projectdoelen en herformuleren van proces • Meedraaien in de stuurgroep van het project • Organiseren van enkele groepssessies / workshops, aantal en tijdstip afhankelijk van situatie en voortgang van het proces • Systematisch vastleggen van bevindingen mede ten behoeve van kwartaal rapportage. • Systematisch vastleggen van leermomenten t.b.v. wetenschappelijke analyse De beschrijving van het leerproces is in fase 2 van het project uitgevoerd a.d.h.v. de volgende activiteiten: 0 4 stuurgroepvergaderingen in 2009 en 2010 0 Aftrapbijeenkomst project ’”op zoek naar t Gulden ei” (mei 2009) 0 Opening en open dagen Rondeel Barneveld (april 2010) 0 Workshop Maatschappelijke verbindingen (april 2010) 0 Workshop over creatieve verkoopuitingen, groep 7 basisschool “De Boomgaard” te Utrecht 0 Afsluitende projectworkshop (december 2010) met presentatie van alle kennis-co producten uit het project 0 Diverse interviews (uitgevoerd door Joyce Zwartkruis) Daarnaast is voeding verkregen door actieve medewerking aan de totstandkoming van (wetenschappelijke) artikelen. Dit zijn onder andere: 0 NJAS; How reflexive interactive design works out in actual husbandry system innovation processes: lessons on the practical value of designs; Laurens Klerkx, Dr.; Severine van Bommel, Dr.; Bram Bos, Dr.; Henri Holster; Joyce V. Zwartkruis, MSc; Noelle Aarts, Prof. Dr. 0 V-Focus april 2010; “‘Rondeel’ beter voor burger, boer en beestje”, auteurs: Henri Holster, Joyce Zwartkruis, Laurens Klerkx 0 Industrial insights; Legbatterijen in 202 verboden in de EU. Houden van hennen biedt unieke alternatieven. M.m.v. Henri Holster Tot slot is door betrokkenheid bij een aantal andere activiteiten verder geoogst. Voorbeelden: 0 Bijdrage tijdens 60 jarig symposium WPSA afdeling Nederland 0 Promotie Rondeel en RIO ontwerpaanpak tijdens Food4You 2010 festival in Wageningen 0 Eerste stappen i.s.m. de DB bij ontwikkelen lespakket voor basisscholen 0 Ondersteuning bij praktijknetwerk subsidieaanvragen 2011, als vervolg op Transforum kenniscocreatie.

31

Deliverables Fase II D 7.1 Eindrapportage RPM voor Fase II D 7.2 Een publiek toegankelijk voortgangsverslag van proces monitoring Dit is vastgelegd in de rapportage “Vastleggen leerproces en inhoudelijke voortgang” door Henri Holster. D 7.3 Wetenschappelijke rapportage Artikel van Laurens Klerkx Mijlpalen (en verwachte resultaten) Fase II M 7.1 Projectstart (delen proces architectuur) M 7.2 afrondende workshop voor alle projectpartners om ervaringen te delen en te oogsten M 7.3 Kwartaal rapportages (gedeelde leermomenten vorige en evt. bijgestelde proces architectuur volgende fase) M 7.4 Wetenschappelijke deel rapportages per fase. Het hele proces heeft een aantal generieke leerpunten opgeleverd. Deze worden hieronder vermeld. De uitwerking ervan is te vinden in het rapport “Vastleggen leerproces en inhoudelijke voortgang” door Henri Holster. 1) Organisatorische- en keten innovatie is nodig voor de doorbraak van technische innovatie. 2) Kenniscocreatie werkt bij complexe trajecten als Rondeel, maar vraagt wel om een open faciliterende aanpak. 3) Nieuwe (maatschappelijke) verbindingen zijn nodig om een emotie-ei tot waarde te brengen, maatschappelijke organisaties zijn daarin de krachtige nieuwe motoren. 4) Nieuwe maatschappelijke verbindingen vraagt om de inzet van nieuwe transparante manieren van communiceren. 5) Innovatiedoorbraak start bij ‘nieuw leiderschap’ bij bedrijfsleven en in interactie met andere spelers. 6) Nood brengt deugd en slimme zetten. Het terugtreden van een ketenschakel noodzaakte tot het herverdelen van rollen en het inkorten van de keten. 7) Duurzaamheid start bij de producent, de pluimveehouder in de nieuwe rol als maatschappelijk verkoper van concept en product. 8) Authenticiteit is belangrijk bij een duurzaamheids product, het moet kloppen in alle facetten 9) (Rondeel als) inspirerend ontwerp laat ruimte voor ieders eigen invulling en bindt hierdoor verschillende partijen. Specifiek kijkend naar de totstandkoming van de Rondeel business dan kunnen wellicht een zevental kritische succesfactoren worden onderscheiden. Deze zijn voor een deel specifiek aan deze business en context (organisatorische en technische) toe te schrijven maar kunnen toch ook als voorbeeld en inspiratie dienen voor andere innovaties buiten de sector. Deels hebben ze een overlap met de eerder genoemde lessen.

32

Ze zijn ontstaan tijdens de voorbereiding en uitvoering van de afsluitende workshop: 1. Nieuw (netwerk) leiderschap 2. Vernieuwende Nederlandse innovatieaanpak 3. Momentum van duurzaamheid 4. Ruimte vanuit politiek 5. Authenticiteit van Rondeel ‘Het Klopt..’ 6. Collectieve trots als versneller 7. Maatschappelijke verbinding in de dop Verbindingen met andere werkpakketten - Wp7 heeft wp1 (management), wp2 (omgeving & maatschappij), wp3 (netwerk en internationalisering), wp4 (onderzoek), wp5 (ketensamenwerking) en wp 6 (toepassing ander pluimvee) als onderwerp. Het richt zich op het proces van de bij deze wp’s betrokken actoren en geeft de bevindingen als input voor het vervolg terug aan deze wp’s - WP7 geeft basis informatie aan wp1 (management) voor de kwartaal en jaar evaluatie ten behoeve Transforum. - WP7 legt informatie vast voor wp8 (synthese en eindrapportage) - Monitoring en evaluatie wordt voor de actuele onderdelen per kwartaal uitgevoerd en leidt voor de betreffende activiteiten tot beslismomenten. - Het werk in WP7 wordt in nauwe afstemming en gedeeltelijke samenwerking met Laurens Klerkx van WU-CIS uitgevoerd, zoals dat ook in Fase I is gedaan (TransForum opdracht om bij meerdere IP projecten het proces te monitoren).

WP 8

Communicatie

Doelen • Lokaal, regionaal en nationaal positief draagvlak en ondersteuning bij niet commercieel betrokken partijen voor de implementatie van de markt, keten en productiedoelstellingen van het onderhavige project • Binnen de projectomgeving informatie uitwisselen en beschikbaar hebben • Bekendheid geven aan project en resultaten bij relevant bedrijfsleven, sector, overheden en maatschappelijke organisaties. • Contacten onderhouden met direct betrokken externe partijen, zoals ministerie LNV, NGO’s (nader te identificeren) (dit wordt georganiseerd in een adviescommissie) Beschrijving van werkzaamheden • Organiseren van voortgangsbijeenkomsten met betrokkenen De stuurgroep is 8 keer bij elkaar geweest, waarbij telkens de voortgang besproken is. • Opstellen en uitvoeren van communicatie plannen voor project en projectonderdelen • Maken en in stand houden van een beperkte externe website met de kerninformatie.

33

Op de website www.rondeel.org staat veel informatie m.b.t. het Rondeel. Er wordt uitgelegd wat het Rondeel is, hoe het tot stand gekomen is en hoe de verdere ontwikkeling is. Er is een nieuwspagina, waarop onder meer wordt vermeld wanneer het Rondeel in de media is geweest en er is een twitter, waarop de laatste wetenswaardigheden vermeld staan. • Burgers (en lokale, regionale overheid) informeren en mee laten denken De bezoekerstunnel trekt veel mensen naar het Rondeel. Deze mensen kunnen hun ideeën kwijt in het Bezoekersboek, maar ook door te sparren met de pluimveehouder. Actief is er een schoolklas (groep 8 basisschool) uitgenodigd. De leerlingen zijn op het Rondeel geweest en mochten vervolgens in een opdracht nieuwe ideeën voor het Rondeel inbrengen. • Maatschappelijke organisaties denken mee Er is steeds overleg geweest met de Dierenbescherming, maar ook bijv. met Wakker Dier. Wakker Dier heeft zelfs een radiospotje uitgezonden, waarin ze Rondeeleieren promootten. • Kennis uitwisselen en optimalisatie m.b.v. digitale middelen Op 2 december 2009 heeft Rondeel zich gepresenteerd op de bedrijfsevent van TransForum. Op 9 oktober is op de Food4You dag in Wageningen een stand ingericht met maquette en posters. Hierbij zijn ook Rondeeleieren uitgedeeld. Deliverables D.8.1 Vier maal per jaar bijeenkomst. D.8.2 Communicatieplan (project, WP 2, WP3, WP4, WP 5 en WP6) D.8.3 Website Is gerealiseerd, www.rondeel.org. D 8.4 Opening eerste Rondeel in 2009; hieromheen wordt een congres of workshop georganiseerd; De opening op 8 april 2010 (door LNV en AH) en de open dag twee dagen later waren een succes. Meer dan 3.000 bezoekers vonden deze twee dagen de weg naar het Rondeel. Tijdens de opening gaven enkele prominenten een inleiding: - Regien van der Sijp, directrice SMK (Stichting Milieukeur) - Frank Dales, directeur Dierenbescherming - Sander van der Laan, directeur Albert Heijn D 8.5 Inrichting marketingruimte Rondeel. Bezoekmogelijkheden voor burgers. Contact-mogelijkheden met pluimveehouder; Het Rondeel heeft een bezoekerstunnel, waar iedereen die langs komt, zo in kan. De ruimte hiervoor is ingericht met o.a. informatieve posters. De pluimveehouder is een echte ambassadeur van het Rondeel en leidt regelmatig groepen rond. D 8.6 Onderzoek en adviezen: Plan met bijbehorende materialen om scholen, groepen mensen, etc te bereiken; D 8.7 Contacten en commitment van andere maatschappelijke organisatie’ dan DB, zoals Stichting Natuur & Milieu. Contacten met Stichting Wakker Dier heeft ertoe geleid dat ze Rondeeleieren gepromoot hebben in radiospotjes. Diverse politieke partijen (o.a. SGP, ChristenUnie, …) zijn op bezoek geweest en zijn enthousiast. D.8.8 Communicatiemiddelen (flyer/folder, …..) In het kader van de Wereldeidagen heeft het Rondeel zich op 9 oktober 2010 gepresenteerd.

34

Mijlpalen en resultaten Fase II - M 8.1 Jaarlijkse bijeenkomsten - M 8.2 Afgesloten fases in wp’s - M 8.3 Projectafsluiting: afsluitende bijeenkomst op 8 december met inhoudelijke presentaties van WP’s. - M 8.4 Website “in de lucht”: sinds 2009 - M 8.5 Eerste paal Rondeel de grond in. Dit vond plaats najaar 2009. - M 8.6 Succesvol congres rondom start Rondeel. Op 8 april 2010 is het Rondeel officieel geopend met inleidingen door - Regien van der Sijp, directrice SMK (Stichting Milieukeur) - Frank Dales, directeur Dierenbescherming - Sander van der Laan, directeur Albert Heijn - M 8.7 Presentatie naamgeving met logo Verbindingen met andere werkpakketten WP8 (communicatie) is ondersteunend aan alle andere wp’s. Go-no go momenten zijn dan ook volledig gekoppeld aan de go-no go momenten in project en wp’s

WP 9

Synthese en rapportage

Doelen • Overzicht verkrijgen van de resultaten uit de verschillende werkpakketten • Inzicht verkrijgen van de betekenis van de resultaten voor projectpartijen en omgevingspartijen Beschrijving van werkzaamheden • Informatie en rapportages van andere werkpakketten integreren • Geïntegreerd totaalbeeld scheppen van de behaalde resultaten per fase • Bediscussiëren van de geïntegreerde resultaten in een eind workshop Deliverable Fase II D.9.1 Geïntegreerd eindverslag, met daarin speciaal aandacht voor de betekenis van de eindresultaten voor de projectdeelnemers, de sector, de kennisinfrastructuur en Transforum Agro Groen Het rapport dat u in handen heeft is het resultaat van deze deliverable. Verbindingen met andere werkpakketten Andere werkpakketten zijn toeleverancier van informatie, verslaglegging zal getoetst worden bij de wp’s.

35

5) Opsomming Project resultaten Fase 2 In Fase 2 zijn vele trajecten doorlopen en is er een diversiteit aan verschillenden onderwerpen/ vraagstukken doorlopen. Dit wordt in dit eindverslag van Fase 2 uitgebreid beschreven, maar om een snel en duidelijk overzicht te krijgen van de beknopte behaalde resultaten, zie de lijst hieronder: Projectresultaat 2e fase • Goede samenwerking opgestart met enkele pluimveehouders die: - investeren in Rondeel®systeem - mee (willen) profiteren van meerwaarde van Rondeel®-ei • Goede communicatie en bereikte resultaten inzake vergunning verleningen - met gemeentes (o.a. Eersel), provincies (Noord-Brabant) - met adviesbureaus (o.a. Blonk Milieu advies, Rozenhof Advies, ZLTO, Geerts en Van Spijk) • Communicatie Dierenbescherming (DB): - toekenning 3 sterren - communicatie veelal verlopen via consultant Peter Vingerling • Radiospotje Wakker Dier Stichting Wakker Dier maakte van 11 tot en met 16 oktober 2010 reclame op de radio voor het Rondeel-ei. Een 20 seconden durend spotje is zo’n 300 keer uitgezonden op de zenders ClassicFM, Radio1, Radio2, Radio4 en Sky Radio. • Opbouw netwerk: - Deutsche Tierschutz - GAIA - WPSA - Compassion in World Farming - Belgische supermarkten - Duitse pluimveehouder - Stichting de Gelderse Vallei - nationale overheid, LNV - KAT (controle instantie Duitsland) • Toekenning Milieukeur aan Rondeel ei • Media-aandacht Televisie: Klokhuis (?), Koffietijd RTL4 (8-11-’10), Piets weerbericht SBS6 (8-11-’10), ‘Ophetland.tv’ Diverse dagbladen (Agrarisch Dagblad, Trouw, Reformatorisch Dagblad, Volkskrant, regionale kranten) Diverse vakbladen (Boerderij, Pluimveehouderij, Nieuwe Oogst, V-Focus, …..) Berichten op de websites van de Dierenbescherming, ZLTO, TransForum, Foodlog Diverse rapporten: - Bestuurskunde: Op eieren lopen - Livestock Research: Fowell score - Monitoringsverslag WUR - Ethiek Instituut: Ethiek bij het Gulden Ei (projectrapportage), Ethical reflection on a practical proposal of sustainable poultry farming (wetenschappelijk artikel)

36

• • •

Diverse workshops: - Rondeel en maatschappelijke verbinding - Inhoudelijk overleg met Dierenbescherming Stuurgroep: - 8 bijeenkomsten - veel overleg, discussie en voortgang Financiële verantwoording

37

6) Conclusie De conclusie van de projectaanvrager omtrent dit project is dat er veel werk is verzet en dat er tijdens Fase 2 daadwerkelijk een innovatie in de pluimveehouderij is gerealiseerd die goed blijkt aan te slaan in de maatschappij. Veel zaken zijn aan het licht gekomen en hierdoor heeft het project verschillenden wendingen gehad. Momenteel is men erin geslaagd om een groep bij elkaar te krijgen die goed bij elkaar past en elkaar aanvult. Deze groep communiceert open en eerlijk naar elkaar en wilde gezamenlijk iets unieks in de markt zetten en laten zien. Dit is gelukt nu de eieren bij alle Albert Heijn filialen in het schap liggen. Dat het een uniek concept is, blijkt wel uit alle media aandacht die tot stand is gekomen vanaf het moment dat het Rondeel in Barneveld realiteit is geworden. De overtuiging bij de deelnemende partijen is sterk gegroeid dermate het project vorderde en men is vastberaden het Rondeel® tot een succes te maken. Dit blijkt wel uit het feit dat in februari 2011 reeds het 2e Rondeel wordt geopend, dit keer in Noord-Brabant. Of het Rondeel een blijvend succes wordt, zal afhangen van de markt. Wanneer de groei in de marktvraag doorzet zoals die zich nu ontwikkelt, is de slagingskans heel groot.

38

Bijlagen Bijlage 1: De workshops, programma en deelnemers Workshop: Rondeel en maatschappelijke verbinding op 28 april 2010 lokatie: Rondeel te Barneveld (uiteraard) Van 10.00 - 16.00 uur

Met:

Ruud Zanders Johan Vermeulen

Gerard Brandsen Anne-Claire van Altvorst Peter Vingerling Wieke Pot Hans de Haan (middag) Niels Katrien Termeer (ochtend) Henri Holster Izak Vermeij

Verslag en reflectie Opmerkelijk! = uitspraken van bijzondere waarde voor proces.

Programma: 1.

Woord vooraf door Anne-Claire Opening door Ruud

2.

Terugkijken; vieren en oogsten 8 of 10 april, wat was van waarde ..

3.

Discussie maatschappelijke verbinding: kansen en bedreigingen Op eieren lopen? Inleiding door Wieke Pot + discussie + uitwerking in groepen

4.

Lunch en ronde door Rondeel met opdracht  Wat zou kinderen opvallen? Positief, negatief?  Nieuwe ideeën voor maatschappelijke verbindingen Verbindingen en verbindingsproblemen; verzamelen ideeën

5.

Duurzaam verbinden aan maatschappij [Dick Veerman] “Rondeel zou er nu goed aan doen om …”  Uitwerking en discussie: wat doet er toe en hoe verder?  Stimulerend - Storend

6.

Afronding en afsluiting door Ruud

Opening Woord vooraf door Anne-Claire, opening door Ruud Anne-Claire trapt af met felicitaties en Transforum taart voor Rondeel en aanwezige deelnemers. Citaat Anne-Claire: De start van de dag was heel positief, vooral door de rondleiding door het Rondeel, nu met kippen. Het zag er strak en professioneel uit. De kippen lijken het naar hun zin te hebben. Ruud kijkt zeer tevreden terug op de opening en open dag. Ruim 3000 bezoekers. Opmerkelijk! Na het loskomen van de 3e ster is discussie in sector losgebarsten. Biologische sector voelt zich onheus beconcurreert en gaat in de weerstand via een stuk in de media van de voorzitter van de biologische pluimveehoudersvereniging. Ruud zoekt daarop contact en bepreekt met hem, niet om aanval te zoeken, wel om vanuit de eigen kracht te laten zien dat Rondeel staat waar ze voor staat en daarom geen

39

confrontaties zoekt. Begrip is groeiend maar ambitie om 3e ster aan te vechten blijft. Ruud spreekt van een andere manier van invullen van duurzaamheid. Gedrag en weerstand waren voorzien en eigenlijk valt het nog wel mee. Opmerkelijk! Over de recente ontwikkelingen. AH werkt actief mee aan marketing door 2 maal in Allerhande te publiceren en direct mailing. AH krijgt een goede marge en heeft nu in de gaten dat ze iets bijzonders in handen hebben. Ruud:

Doel van deze bijeenkomst is om na te denken hoe we een maatschappelijke verbinding kunnen organiseren. Op dit moment doen we het goed, maar hoe zorgen we er voor dat we ook over 3 jaar goed scoren. Terugkijken; samen vieren en oogsten Opdracht/werkvorm: Samen vieren, uw waarde mbt maatschappelijke verbinding Wat is je van beide dagen bijgebleven wat je mooi vond? Bijv. iets opvallends, nieuws, anekdote, contact, doorbraak, reactie van bezoeker, media, etc. Flap 1; opening (8 april) Flap 2; Open dag (10 april) Mooiste vd stal

Mooiste contact

Beweging Mooiste nieuw vd stal

Mooiste contact

Beweging nieuw

Zie bijlage 1 Enkele impressies (Anne-Claire): - kunstgras werd vreemd ervaren, maar wel geaccepteerd. Vooral veel vragen hoe je het gaat schoonmaken - AH wilde aanvankelijk niet in het Rondeel stappen, en was nu als groep heel trots dat zij dit kind hadden geadopteerd. - Veel trotse vrienden en familieleden - Sector positief: als voorbeeld voor het perspectief voor de veeteelt in NL. Mogelijkheid om kennis te delen over het gedrag van de kip. Gedeelde beleving n.a.v. flappen  De sector is in beweging en is veel positiever dan gedacht  Vele contacten van de dagen zijn zeer waardevol, ook voor vervolgproces  Euforistische/enthousiaste stemming. Een collectief trots in alle lagen!

Discussie maatschappelijke verbinding: kansen en bedreigingen Op eieren lopen? Inleiding door Wieke Pot + discussie + uitwerking in groepen. Op eieren lopen heeft onderzocht hoe de media omgaat met intensieve veehouderij en daarnaast hoe ze aankijkt tegen het Rondeel. Het rapport (beschikbaar) spreekt over 6 configuraties ofwel belevingswerelden. Het onderzoek is van belang om te snappen hoe je met de buitenwereld om moet gaan, in het bijzonder welke aandacht nodig is, welke kansen of bedreigingen er zijn. Enkele conclusies uit de presentatie - Vertrouwen gekregen door stal, ei, mensen die het doen. - Winnen van vertrouwen is riskant. Meer informatie kan leiden tot vertrouwen of tot wantrouwen. Gebruik geen argumenten die aansluiten bij de zorgen van mensen

40

Maak contact met buitengesloten belevingswerelden. Bouw een basis relatie, zodat bij negatieve mediahype het niet snel kan escaleren. - Transparantie is nodig. De vaagheid over de inhoud van de drie sterren van de Dierenbescherming is niet handig. - Plan nieuwe stallen locatiebewust. - Zorg dat je een verhaal klaar hebt als de discussie start over de volksgezondheid (ivm Q-koorts). - Realiseer je dat je zelf beweegt in een positieve configuratie, die van “op weg naar een duurzame veehouderij die mogelijk is”. Andere configuraties zijn soms moeilijk bereikbaar. Overtuigen kun je ze niet, wel in gesprek gaan met. - Rondeel is vooral bekend binnen deze ene belevingswereld - Euforisme kan verblinden! Verbindingen en verbindingsproblemen; verzamelen ideeën In een 3-tal groepen wordt nog eens op eieren gelopen. Waar zitten voor Rondeel de eieren, welke bedreigingen, kansen en welk antwoord of actie Welke eieren? -

Bedreigingen

Kans

Antwoord/actie?

Zie bijlage voor de drie uitwerkingen. Enkele conclusies: - Authenticiteit uitbouwen. Open transparant en kwetsbaar. Als je authentiek willen zijn moet je bij je eigen communicatiemiddelen blijven. Maak een scheiding tussen communicatie Rondeel (modern) en fam Brandsen (authentiek) - Geen wedstrijd maken van biologisch & Rondeel. Het zijn verschillende segmenten en hebben een andere filosofie. Laat zien wat je hebt.

Lunch en ronde door Rondeel met opdracht Na de lunch wordt een ronde door Rondeel gemaakt. Hierbij krijgt men twee opdrachten mee: 1. Kijk eens door het oog van een kind. Wat zou kinderen opvallen? Positief, negatief? 2. Suggesties en nieuwe ideeën voor maatschappelijke verbindingen Het geeft een rijke oogst. Zie ook de bijlage. De vraag om eens vanuit het kind te kijken (van belang om op basisniveau te checken of de dingen in de beleving kloppen of anders kunnen) wordt naar de letterlijke betekenis vertaald. Hans laat zijn eigen kinderen (het is woensdagmiddag, ze zijn vrij van school) aan het woord. Alle gelegenheid voor een kort diepte-interview. De kinderen hebben het naar hun zin, zijn positief verrast door zoveel levendige kippen en blijken zich uren te kunnen vermaken daar waar in de groep men nog veronderstelde dat kinderen zich zouden kunnen gaan vervelen. Suggesties voor maatschappelijke verbindingen zijn er genoeg en van velerlei aard. Betrekken scholen, nog meer zichtbaarheid en inzet van interactiviteit in de communicatie. Wat opvalt zijn de suggesties om meer te doen met ICT/internet, zowel interactiviteit, multimedia beelden als ook gebruik van community-hulpmiddelen zoals Hyves, Twitter, etc.

41

Duurzaam verbinden aan maatschappij [Dick Veerman] “Rondeel zou er nu goed aan doen om …” Dick Veerman, initiator en motor achter de Foodlog community vertelt over de nieuwe verbinding van (intensieve) veehouderij met de maatschappij. Hij houdt een prikkelend betoog over hoe te komen tot een duurzame veehouderij en wat Rondeel vooral (niet) zou moeten doen. Zoals hij het zelf zegt “ik heb de missie om voortdurend mensen aan het denken te zetten”. In het kort, het draait om uitleggen, uitleggen, maak het (hele) verhaal kloppend, maak er een sterk merk van en zorg dat ’t blijft hangen. Transparant en eerlijk en authentiek zijn de handelsmerken hier die het sterk maken, houd daar aan vast. enkele uitspraken van Dick: - In heel Nederland is het denkbeeld dat grootschalig bij voorbaat fout is (ivm ziektes). De mindset is geconditioneerd. “wat zijn dit veel dieren”, terwijl er geen referentiekader is. Belangrijk is het om de hele cyclus te laten zien, de hele context. Kippen eten planten, wat gebeurt er met de poep van kippen. Wat doet Rondeel met korrels. Vertel het verhaal over fosfaten-tekort. - Duurzaam is een leeg begrip. Wat is het? Duurzaam laden door dingen te laten zien. - Een kip kan niet kiezen. Zorg er voor dat kippen kunnen kiezen. Zorg voor variatie op een leuke provocerende manier (paars gras). Antiframing door paars gras te gebruiken. - Rondeel – ei. Maak er een merk van. Via de schappen het verhaal vertellen. Met 5.000 Euro kun je een sterk merk bouwen (voorbeeld Willem & Drees). Door een bijzonder verhaal, transparant, exact vertellen wat je doet, een verhaal bij een product). - Biologisch wordt een hinderpaal en wordt in de toekomst irrelevant. - Vers ei is lekkerder. Hoe vers is het ei. Rondeel, laat het zien, want andere eieren kun je niet imiteren. Bepaal zelf je prijs en maak het mogelijk dat de retail een dergelijk tijdsvariabel prijsstelling aankan (ICT..). Voor een vers ei betaal je meer. - Propositie is dat je niets te verbergen hebt. Korte keten, transparantie. Rondeelverwaarding. Wat doe je met de oude kippen? - Consumenten willen niet gestuurd worden. Ga niet framen. - Pas op voor traditionele marketeers, want je hebt goud in handen. - Een ei als vleesvervanger. Speel hier op in. Zijn de deelnemers aan het denken gezet en wat vinden ze ervan en wat moeten ze ermee? Om de discussie scherp aan te zetten krijgen de deelnemers de kans om zich uit te laten over Dicks zienswijze. In twee richtingen: 1. Wat stoort hier? 2. Wat stimuleert hier? Zie bijlage.

Afronding en afsluiting door Ruud Ruud rond de workshop rond 15.00 uur af met een tevreden gevoel zoals hij zegt. Het was goed om weer even stil te staan en samen na te denken over hoe verder. De dag kende veel inspiratie en goede en open discussie. Er zijn zeker elementen die hij mee zal nemen. Uitdaging: Welke zijn dat? (later checken)

42

Opening en Open dag Opening 8 april

Wat vondt u… Naam

Mooiste vd Stal

Mooiste Contact

Beweging nieuw

Ruud

Licht dagverblijf

Sander v.d. Laan

Sector positief

Kunstgras, hoe simpel, makkelijk acceptatie Ruimte Retail + Overheid

Vlaamse pluimveehouder, Tunnel + verpakking!

1.

2. Henri 3. Gerard 4.

Contact met alle lagen van genodigden

Anne-Claire

Inpassing in het landschap is echt bijzonder + bosrand

Sander vd Laan, echt betrokken Pluimveehouder uit Randwijk was laaiend enthousiast

Sector trots dat dit initiatief er was (i.p.v. bang voor eigen positie)

Niels

Bosrand met bescherming

Rinus Stuyts (pluimveehouder)

*** Beter Leven

5.

6. Peter

Kunstgras

AH medewerkers trots

Wieke

Mest systeem Herkenbaarheid

Ouders Aannemers Reactie op de DB

7.

8.

Goede totale uitstraling

Katrien 9. Izak

Eerste praktijkvoorbeeld van duurzame pluimveehouderij in Nederland het handen ineen slaan van zoveel partijen.

Overdekte uitloop

Veel belangstelling cq aanwezigen

Positievere reacties dan verwacht.

Open dag 10 april Mooiste vd stal

Mooiste contact

Beweging (overig)

Kunstgras

Burger mooi (pa Brandsen)

Vlees (GPS – Storteboom)

bezoekers tunnel

Pluimveehouders. eerst kritisch, daarna trots

Landschappelijk inpasbaar Beekdal

Transparantie

Goed en eerlijk contact burger

Burger die blij wordt

43

Kunstgras? Dakbedekking

Biologische pluimveehouder Voliérestal Houder + echtgenote

Kennis delen over gedrag van kip? We kunnen eindelijk laten zien. Als sector……………..

Vrienden (uitspraken)

Nieuwe ervaring

Wie waren er nieuw (AH) Wie waren er niet

Slimme koppeling

Dick Veerman

Dick Veerman weblog

44

Welke eieren zie je voor Rondeel? 3 groepsuitwerkingen Groep 1 Welke eieren? Breekbaar GOUD Bedreigingen Nu biologische pluimveehouderij Als meer Rondelen (grote) pluimveehouderij LOG  locatiekeuze welke beelden zijn er al ? Dierziekten > beeldvorming associatie

Kans Belevingswerelden actief benaderen Bezoekersruimte zelf zien (afstand producent – consument) AH Puur en Eerlijk Diervriendelijk + milieu Betaalbaar ei

Antwoord/actie? Verschilllende belevingswerelden opzoeken Interactie zoeken Meerdere communicatiemiddelen inzetten (Hyves/Twitter/You Tube) Voorbereid op kritische vragen (o.a. dierziekten GBO etc.)

Groep 2 Bedreiging

Actie

Megastal

Focus op ind. Dier + gedrag. Stalgrootte < 6000

Volksgezondheid

Sector/LTO/LNV

Lokatie

Bewustere keuze m.b.t. direkte omgeving + sentiment.

Biologisch

Kwaliteit omgeving kip geld in dier i;p.v. in voer.

Afzet eieren

Lokaar etc 20% Discussie Biologisch boer Brainstorm

Kansen

Actie

Openheid

Bezoek burgers tracking/tracing weblog vrienden van rondeel

Dierziekte

Geen ophok

Inzicht in belevingswereld

Toepassen in communicatie

Milieu

1e ei milieukeur Mestdroging Natuurlijke ventilatie

45

Groep 3 1

Vertrouwen in MENSEN reacties terugkoppelen naar iedereen luisteren “het wordt er eerlijk bij verteld” TRANSPARANT & KWETSBAAR

1

MEGASTALLEN

2

ONWETENDHEID – 30.000 kippen is niet veel

3

WIJ ZIJN E EUFORISTISCH

4

Dierenbescherming – systeem is niet transparant

1

Inventariseer reacties in Stal en organiseer actie hierop

2

Authenticiteit uitstralen! = Transparant, eerlijk, kwetsbaar

3

INFORMATIE DRAGER Mensen weten niet hoe kippen leven

4

Aansluiten bij belevingswereld

Kans

BEDREIGING

ANTWOORD ACTIE

Kijken door het oog van het kind Waar is de haan ??

Kippen eten hulst

Geluid

Kan ik een ei proeven ?

Waar kan ik spelen?

Vliegende kippen (actief)

Erg veel kippen bij elkaar

Speeltuin glijbaan schommel

Zelfde gras als in speeltuin

Paar kippen herkenbaar maken

Leuk buiten en binnen

Losse veertjes

Ruimte

Leuk

Dat stofbad is leuk

Schattig

Mag ik ze vasthouden?

Ze kunnen lekker schuilen als het regent

Gezellig

Veel kippen Ze durven nieuwgierig te zijn Ze vliegen en rennen

46

Suggesties voor Rondeel Scholen benaderen Biologica : Adopteer een kip

Beleving maximaliseren Interactief. Deel beleving Live / online

Op doosje verhaal van rondeel vertellen. Met naam van de boer erbij voor authenticiteit. Paadje om Rondeel! heen Meer interactieve filmpjes, spelletjes e.d. in bezoekerscentrum voor kinderen. Resultaten monitoring dierenwelzijn ruchbaarheid geven.

Project zoals (nu) Blij met een ei

Inbreng Dick Veerman Wat stoort ? Vertel het integrale verhaal

Lastig / geen concretisering. Gedrag in biologische stallen moeten wij NIET ter discussie stellen. Antiframing # doel Rondeel

Je vergroot complexiteit Mensen willen niet altijd meer keuze/nadenken. Traditionele manier

Het moet wel over het Rondeel gaan – Houderij = onderscheidend

Geen financiële onderbouwing

Hoe gaat retail om met vers gekoppeld aan kostprijs?

Hoe alles te communiceren? Punt maken om het punt # doelstelling van Rondeel.

Wat stimuleert? Eerlijk

Open communicatie. Alles vertellen.

Hele verhaal uitleggen Anders denken

Anti framing Vers ei

Vers, uniek binnen Rondeel

Rondeel verwaarding

Laten zien

Géén traditionele marketing

Zelf kiezen Maak nog meer gebruik van het feit dat je uniek bent Marketing van ei ook bijzonder wordt nu niet conventioneel. Out of the box denken

Anti framing

Zorg dat je merk wordt en vertel verhaal erbij

Open blik behouden

Eigen merk laden voor mest Uitgelegde hennen eten Blijven innoveren Bij aanvallen op kritiek de discussie onverwachts omkeren.

47

Afsluitende workshop 8 december 2010

Rondeel is bij het afscheid voor mij:

Interessant houderij systeem

Lakmoes proef Vernieuwend taboe doorbrekend

DROOM die doorloopt

Praktische uitwerking ideaal toekomst Interessante stal

Voorbeeld tussen bio en gangbaar heid kan

Duurzaamheid in de praktijk

Voorbeeld dat duurzaamheid kan

Experiment Inspirerend

Integratie praktijk Opening voor vele mogelijkheden

Complex maar ver nieuwend

Blijvende uitdaging

Rondeel is voor de wereld of voor anderen …

Nieuwsitem Eerste teken van HOOP

Onverwacht

Goede reclame en uitstraling Vernieuwend + voorbeeld voor de wereld

Duurzame innovatie

Inspirerend

Verrassend Antwoord Op gecombi neerde vraag

Nieuw + vreemd

Een ei Anders, maar toch hetzelfde

48

GEACCEPTEERD

Bijlage2: Voortgangsrapportage wetenschappelijk project

Bijlage 3: Verslagen van communicatie/vergadering met de NDB Afspraken met dierenbescherming over rondeel

49

Bijlage 4 Overzicht nieuwsberichten rondom opening Rondeel 8 april 2010 Trouw verdieping Groen 8 april 2010 Maaike Bezemer Duurzame stal is goed voor de boer én zijn kippen

De nieuwste stal in Barneveld is rond. Belangrijker nog is dat er straks tevreden kippen lopen. Het Rondeel, dat vandaag officieel wordt geopend, voldoet aan veel duurzaamheideisen. Wageningen Universiteit, die het ontwerp bedacht, heeft gekeken naar dierenwelzijn, verspreiding van ziekten en fijn stof en naar de werkomstandigheden voor de boer. „De perfecte stal is een illusie”, zegt hoogleraar agrotechnologie Peter Groot Koerkamp. „Maar dit is voor alle partijen een hele goede oplossing.” Gedragsstudies hebben aangetoond waar een kip echt behoefte aan heeft. Ze moet kunnen eten, drinken, fladderen, rennen, scharrelen, vluchten en een stofbad kunnen nemen. Buiten zijn vindt ze waarschijnlijk plezierig, maar is niet per se nodig, zegt Groot Koerkamp. „Zijn er roofvogels in de buurt, dan levert een buitenverblijf juist stress op.” Als alternatief zijn de dagverblijven in het Rondeel licht- en luchtdoorlatend. De stal komt ook tegemoet aan de wensen van de consument. „Staan er op de doos mooie plaatjes van kippen onder een struik, dan moeten die beelden wel kloppen. Mensen willen gezonde en veilige eieren, afkomstig van dieren die een prettig leven hebben.” Het moet ook werkbaar zijn voor de boer. Die kan moeilijk overal naar eieren gaan zoeken en wil ook geen gezondheidsproblemen door ronddwarrelend stof. De cirkel is verdeeld in ’taartpunten’, elk bestaat uit een nachtverblijf (met eten, drinken, legnesten en rustplekken op hoogte) en een dagverblijf (met scharrelruimte en stofbaden). Aan de randen zijn boompjes en struiken geplant. In totaal leven er straks 30.000 dieren, 6000 in elke taartpunt. Ter vergelijking: een gewone scharrelstal huisvest zo’n 50.000 hennen, een legbatterij gemiddeld 80.000. Volgens de hoogleraar was de pluimveesector sceptisch of de ruime stal economisch voldoet. De eieren zijn duurder qua productie, maar voor een hogere prijs verkoopbaar, zegt hij. „Mensen willen best meer betalen voor een diervriendelijk systeem. Bovendien is de tussenhandel geschrapt: de Rondeeleieren gaan rechtstreeks naar Albert Heijn.” Doosjes bevatten eieren van verschillende grootte. De directeur van Albert Heijn en minister Gerda Verburg verrichten vandaag de officiële opening. Zonder hennen, om het hygiënisch verantwoord te houden. In de toekomst zijn de dieren wel aan het werk te zien. Dwars door de stal loopt een tunnel, met glazen ramen aan weerszijden. De bezoeker ziet de hennen dan op ooghoogte. © Trouw 2010, op dit artikel rust copyright.

50

Website ZLTO: http://www.zlto.nl/nl/25222707-Nieuws.html?path=10386199

Rondeel krijgt drie sterren De eerste Rondeel-eieren zijn nog niet gelegd, maar ze krijgen nu al drie sterren van het Beter Levenkenmerkvan de Dierenbescherming. Dat bijzondere nieuws bracht Frank Dales tijdens de openingsfestiviteiten vanmiddag in Barneveld. Uniek is deze boodschap van de Dierenbescherming-directeur zeker wel te noemen. Drie sterren worden alleen vergeven aan producten van biologische oorsprong. De kippen die in Rondeel gehouden gaan worden scoren met 9,6 echter uitmuntend op duurzaamheidscriteria. Dat is stukken beter dan wetenschappers van Wageningen UR toebedelen aan biologisch geproduceerde eieren (7,8). Deze bijzondere uitkomst was voor de Dierenbescherming de reden om een 3-sterrenbord aan de familie Brandsen in Barneveld uit te reiken. Eind 2010 wordt beoordeeld of Rondeel het 3-sterrenpredikaat mag behouden. De Rondeelstal is een optimale balans tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen, behoeften van de kip en een ideale werkomgeving voor de pluimveehouder. Open dag Zaterdag 10 april kan iedereen de Rondeel komen bezichtigen tussen 10.00 en 17.00 uur aan de Van Amerongenweg 3 in Barneveld. Bekijk ook onze foto-impressie van de opening. Nieuwe Oogst, donderdag 08 april 2010

Agrarisch Dagblad http://www.agd.nl/1098561/Nieuws/Artikel/Drie-sterren-voor-Rondeelsysteem.htm

Drie sterren voor Rondeelsysteem 08 apr 2010 17:09 Eieren uit de Rondeelstal krijgen drie Beter Leven sterren van de Dierenbescherming. Albert Heijn gaat de eieren vanaf week 25 in al zijn winkels verkopen onder het Puur en Eerlijkprogramma. Dit maakten de Dierenbescherming en Albert Heijn bekend bij de opening van de eerste Rondeelstal bij de familie Brandsen in Barneveld. Met drie sterren is het Rondeelsysteem gelijk gewaardeerd als biologische eieren die ook drie sterren hebben. De Dierenbescherming geeft de drie sterren aan rondeel wel met het nodige voorbehoud, meldt directeur Frank Dales van de Dierenbescherming. De organisatie wil de rest van dit jaar uitgebreid gedragsonderzoek doen om goed inzicht te krijgen in het welzijn van de hennen in deze stal. “Op het punt van uitloop scoort rondeel minder dan biologisch omdat de uitloop overdekt is, maar op andere punten, zoals drinkwatervoorziening en stofbaden scoort rondeel beter en dat compenseert de uitloop”, aldus Dales. Behalve drie sterren van de Dierenbescherming heeft het systeem als eerste productiesysteem ook het Milieukeurcertificaat gekregen van de stichting Milieukeur.

51

Reformatorisch Dagblad 9 april 2010 vrijdag

Oog in oog met kip op kunstgras BYLINE: L. Vogelaar SECTION: ECONOMIE; Blz. 15

BARNEVELD Geen kip te zien in het Rondeel. De beesten zouden ook een lichte hartverzakking hebben opgelopen door de drukte tijdens de opening van hun stal. Pluimveehouder G. Brandsen heeft de primeur. Directeuren van het ministerie van Landbouw, Albert Heijn, de Dierenbescherming en Stichting Milieukeur openden achter zijn huis gisteren het eerste exemplaar van de nieuwe stalsoort. De leghennen, die woensdag het onderkomen westelijk van Barneveld betrekken, krijgen de beschikking over zowel een binnen- als een buitenruimte. Met de mogelijkheid van uitstapjes in een bosrand die om de stal is aangelegd. Daar kunnen ze onbekommerd rondscharrelen: de buitenwand reikt zo diep in de grond dat vossen er niet onderdoor kunnen graven, mochten ze op dat snode idee komen. Het Rondeel aan de Van Amerongenweg morgen is er open dag is ontstaan uit het onderzoek Houden van Hennen van Wageningen Universiteit, die in 2004 zocht naar een duurzame toekomst voor de legpluimveehouderij. Met aandacht voor het welzijn en de wensen van kip, boer en klant. De Venco Groep uit het Brabantse Eersel kwam met een stal op de proppen die alleen al door de stervorm in het oog springt. De ster heeft vijf taartvormige poten . Daarin overnachten straks in totaal 30.000 kippen. Als overdag de zijwanden worden opgerold, kunnen de hennen het kunstgras van de tussenruimten op om daar overdekt rond te scharrelen: van boven plastic, opzij gaas, zodat de frisse lucht ruimhartig naar binnen gelaten wordt. Zo krijgen de kippen de ruimte zonder de openlucht in te hoeven. Het kan nog druk worden op het asfaltweggetje langs de spoorlijn: het Rondeel is doordeweeks dagelijks geopend voor bezoekers. In de nok zit een bezoekerscentrum. Daar dalen gasten de trap af naar een tunnel waar ze op ooghoogte tussen de kippen door scharrelen. Wat de hennen op het kunstgras achterlaten, is gemakkelijk weer te verwijderen. Vanuit de binnenruimten worden mest en eieren afgevoerd naar het hart van de stal. Daar staan een mestcarrousel en een eierinpakmachine. Door een glazen plaat in de vloer van het bezoekerscentrum is te zien hoe eierdoosjes gevuld worden. Die doosjes zijn net zo rond als het Rondeel en bevatten zeven eieren. Bij Albert Heijn gaan ze onder het label AH Puur & Eerlijk de schappen in. Het nieuwe eierproductiesysteem is volgens de bedenkers vriendelijk voor burger, boer en beestje. De kippen hebben leefruimte, en ze hoeven zich niet te vervelen: als ze op elkaar, het kunstgras en de bosrand uitgekeken zouden raken, kunnen ze zich altijd nog vermaken over de menselijke hoofden die achter het tunnelglas voorbijkomen. Reformatorisch Dagblad 9 april 2010 vrijdag SECTION: PUNTKOMMA; Blz. 16

52

Oog in oog met de kip Geen kip te zien in het Rondeel. De beesten zouden een lichte hartverzakking hebben opgelopen door de drukte. Pluimveehouder G. Brandsen had gisteren de primeur met de opening van het eerste exemplaar van de nieuwe stalsoort voor leghennen.

Website dierenbescherming: http://www.dierenbescherming.nl/nieuws/2439 Eieren rondeelstal goed voor drie Beter Leven-sterren Eieren uit de innovatieve rondeelstal, waarvan de eerste gisteren officieel werd geopend in Barneveld, krijgen drie sterren van het Beter Leven kenmerk van de Dierenbescherming. Dit nieuwe type stal, ontworpen door Wageningen UR in opdracht van het ministerie van Landbouw, is ontworpen met oog voor dierenwelzijn en verspreiding van ziekten. Als eerste supermarktketen in Nederland heeft Albert Heijn vanaf half juni eieren in de schappen liggen die in rondeelstallen zijn gelegd. Een rondeelstal is verdeeld in verschillende segmenten, die bestaan uit een nachtverblijf, legnesten, rustplekken en een scharrelruimte. De ruimtes laten zonlicht binnen en verse buitenlucht. In een rondeelstal leven tot dertigduizend kippen, tegenover vijftigduizend in een gangbare scharrelstal en tachtigduizend in een legbatterij. Het Rondeel zal dagelijks geopend zijn voor bezoekers, die zelfs door middel van een bezoekerstunnel tussen de kippen kunnen kijken.

Agrarisch Dagblad: 10 april 2010 zaterdag

Borgstellingsfonds versoepeld voor rondeel BYLINE: AGD SECTION: PENE; Blz. 7 Ed. 24 Nr. 148

Barneveld – De volgende drie bouwers van een nieuwe rondeelstal voor leghennen kunnen gebruik maken van het borgstellingsfonds voor de landbouw om de financiering van hun stal rond te krijgen. Het ministerie van landbouw ziet af van de hoofdelijke aansprakelijkheid die onderdeel is van de regels voor het fonds. Dat maakte Cees Oomen, topambtenaar van het ministerie, bekend bij de opening van de eerste rondeelstal in Barneveld. Zo wil het ministerie de bouw van rondeelstallen stimuleren.

53

Distrifood: 10 april 2010

Albert Heijn lanceertnieuw Rondeel-ei BYLINE: Peter Smit SECTION: NIEUWS; Blz. 3 Ed. 26 Nr. 14

Barneveld – Bij Albert Heijn stromen binnenkort de eerste Rondeel-eieren in. De nieuwe Puur & Eerlijk-eieren zitten in een rond doosje van zeven stuks en dragen het hoogste Beter-Leven-logo met drie sterren van de Dierenbescherming. De Rondeel-eieren zijn vernoemd naar de gelijknamige nieuwe stallen waarin dit type eieren wordt gelegd. De eerste Rondeel-stal werd afgelopen donderdag in Barneveld geopend door Albert Heijn-directeur Sander van der Laan en Landbouwminister Gerda Verburg. Het Rondeel is een ronde stal voor scharrelkippen. Naast een hoge diervriendelijkheid bieden deze moderne stallen ook de grootste voordelen voor het milieu. Zo is er minder ammoniakuitstoot en een efficiënt kippenmestdroogsysteem en kan de hele stal eenvoudig overdekt worden in het geval van een uitbraak van de vogelpest. Een doosje Rondeel-eieren gaat bij Albert Hijn 1,89 euro kosten. Ter vergelijking: AH rekent 1,79 euro voor zes biologische eieren en 1,39 euro voor zes vrije uitloop eieren. Ook deze eieren dragen allemaal het Puur & Eerlijk-merk. Overigens krijgen zowel de biologische als de Rondeel-eieren drie sterren van de Dierenbescherming .

Agrarisch dagblad: http://www.agd.nl/1098769/Nieuws/Artikel/Vragen-over-drie-sterrenvoor-Rondeel.htm Vragen over drie sterren voor Rondeel 12 apr 2010 18:15 De Biologische Pluimveehouders Vereniging (BPV) wil weten hoe het driesterrenpredikaat van de Dierenbescherming voor de Rondeel-stal tot stand is gekomen. Voorzitter Jaap van Deelen van de BPV zegt zich vooralsnog van een oordeel te onthouden over het besluit, dat vorige week bij de officiële opening van de Rondeel-stal door directeur Frank Dales van de Dierenbescherming werd gemeld. Biologica, de overkoepelende organisatie voor bioligsiche producenten vindt het predikaat prima. "De Dierenbescherming kijkt naar dierenwelzijn. Op dat gebied is het Rondeelei dus even goed als het ei van een biologisch bedrijf." Tot nu toe was het driesterrenpredikaat van de Dierenbescherming voorbehouden aan biologische producten. In het Beter Leven-keurmerk worden niet meer dan maximaal drie sterren toegekend. De Dierenbescherming geeft Rondeel-eieren het onderscheidend predikaat omdat de stal goed tegemoetkomt aan de welzijnsbehoeften van de legkip. De Stichting Milieukeur (SMK) kijkt naar de effecten op de omgeving en het milieu. Rondeel is het eerste productiesysteem dat met het milieukeur van SMK is gecertificeerd. Het milieukeur kijkt naar milieumaatregelen, dierwelzijn, diergezondheid en duurzaamheid (van onder meer het voer). De Rondeel-stal van Gerard Brandsen in Barneveld is de eerste praktijkuitvoering van de ideeën van de denktank van wetenschappers, maatschappelijke organisaties, buitenstaanders en mensen uit de pluimveehouderij. Bron: Agrarisch Dagblad auteur: Jan Braakman

54

Foodlog: http://www.foodlog.nl/cafe/bericht/het_rondeel_een_nieuwe_kippenstal/ Het Rondeel - een nieuwe kippenstal (Dick Veerman) 12 april 2010 Afgelopen zaterdag was ik op bezoek bij Het Rondeel. Een nieuwe, ronde kippenstal voor 30.000 leghennen waarvan de eerste in Barneveld staat. Een eierkippenstal dus. Binnen zitten de kippen in een high tech eierlegsysteem met lopende banden en automatisch strontafvoer. In een hoge met goed doorschiijnend doek overdekte ruimte kunnen ze op z'n zeskommazevenen per vierkante meter scharrelen op groen kunstgras waarop graan wordt gestrooid 'om de dames bezig te houden'. Ook al kunnen ze niet naar buiten en hebben ze geen echt gras en torretjes, de Dierenbescherming geeft het Rondeel al drie sterren. Zelfs nog voor een kip kans zag er een eerste proefkakje in te leggen, laat staan een ei. De kippen nl. pas komende week zelf kijken. Albert Heijn houdt alle eieren voorlopig voor zichzelf en scoort zo een driesterren-ei dat net een beetje goedkoper is dan een biologisch. Verder heeft nog niemand zo'n ei. Zouden de bioeierboeren blij zijn? Alleen zij krijgen tot op heden drie sterren. De toekomst moet nog uitwijzen of het Rondeel echt die drie sterren waard is, werd me verteld. Ze kregen ze, maar er gaat er weer eentje af als blijkt dat de kippen niet zo blij zijn. De derde ster is dus als het ware een ingroei-ster. Maar het wordt er eerlijk bij verteld. Er is iets heel aardigs bedacht en uitonderhandeld met Albert Heijn. Het zit niet in de drie sterren, maar wel in het Rondeel-ei. Het is een soort eerlijke handel. Als de voerprijs van de kippenbaas stijgt, gaat de inkooprijs voor het ei van AH omhoog.

Dat is nog eens wat, want de grilligheid van de voerprijs nekt de boer het meest. Hoe maak je dat voordeel nou duidelijk in het Drie Sterren-systeem dat zoiets moois niet had voorzien en dus ook niet kan waarderen? Het is maar dat u het weet dus, want anders denkt u nog dat het alleen-maar-drie-sterren zijn. Over een maandje ga ik nog eens kijken. Dan hebben de dames een paar weken kunnen wennen en kunnen ze me vast meer vertellen over hoe nou echt bevalt. Onderwijl een vraag. Naast de prijs van het ei, heeft dit kippenhok nog een ander groot voordeel boven menig biologisch houderijsysteem met vrije uitloop. Je ziet het al een beetje op de foto. Wie weet het?

55

Website Transforum: www.transforum.nl

Drie sterren van Dierenbescherming voor Rondeel-ei Rondeel-eieren vanaf half juni bij Albert Heijn te koop. Donderdag 8 april is in Barneveld de eerste Rondeelstal geopend.

Sander van der Laan (Algemeen directeur Albert Heijn) bij de onthulling van het logo en het doosje.

Donderdag 8 april is in Barneveld de eerste Rondeelstal geopend. Het Rondeel is een ronde stal voor leghennen, waarin de kippen alle ruimte hebben om overdekt rond te scharrelen. Ook kunnen ze naar een buitenruimte, de bosrand. Deze bosrand is voorzien van allerlei beplanting, waaronder fruitbomen en kan desgewenst, bijvoorbeeld bij dreigende vogelgriep, worden afgesloten. Om de hennen op een natuurlijke manier bezig te houden, strooit de pluimveehouder graan in het gras. Het concept van de Rondeelstal komt voort uit het onderzoek Houden van Hennen dat de WUR in 2006 deed. Hierin is gekeken naar een meer duurzame productie van consumptie-eieren. Het was stallenbouwer Vencomatic die het Rondeel van tekentafel naar de praktijk bracht, in samenwerking met onder andere TransForum en pluimveehouder Gerard Brandsen uit Barneveld. Albert Heijn heeft onlangs besloten om de Rondeeleieren in zijn assortiment op te nemen onder het AH Puur & Eerlijk-label. Vanaf half juni, als de kippen volop aan de leg zijn, zullen de eieren verkrijgbaar zijn in alle vestigingen van Albert Heijn, verpakt in opvallende, ronde doosjes. De prijs is, met €1,89 voor zeven eitjes, lager dan die voor biologische eieren. Algemeen directeur Sander van der Laan van AH gaf aan trots te zijn op het feit deze eieren in het ‘Puur & Eerlijk’-assortiment op te kunnen nemen. “Albert Heijn merkt duidelijk dat klanten zich steeds bewuster worden van de verantwoordelijkheid die zij zelf hebben op duurzaamheidheidsgebied. De omzet van het Puur- en Eerlijkassortiment is het afgelopen jaar met maar liefst 24% gestegen.” Een van de bijzondere aspecten van het Rondeelproject was dat dit in samenwerking met de KOMBIpartijen (d.w.z.: kennisinstellingen, overheden, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven) gerealiseerd werd. Wageningen Universiteit was betrokken voor marktonderzoek, onderzoek naar welzijn van kippen, houderijsystemen, ethiek, bestuurskunde, ketensamenwerking en het vastleggen van de leerprocessen.

56

De Dierenbescherming was erbij betrokken om te zorgen dat het Rondeel geheel werd afgestemd op het natuurlijk gedrag van de kip. Het Rondeel blijkt op de meeste punten hoger te scoren dan biologisch. De Wageningen Universiteit deed onderzoek, hierbij werden huisvestingssystemen gescoord op dierenwelzijn. Het Rondeel ontving met een 9.6 de hoogste score, biologisch had een score van 7.8, vrije uitloop 6.8 en scharrel een 6.3. Om deze reden kende de Dierenbescherming het Rondeel afgelopen donderdag dan ook het maximale aantal van drie sterren van het Beter Levenkenmerk toe. De Stichting Milieukeur ontwikkelt criteria voor een Milieukeur Ei. Het gaat daarbij om milieuzorgmaatregelen (zoals ammoniakemissie en energie), dierwelzijn, diergezondheid en de duurzaamheidsaspecten van het voer. Ook aan deze aspecten besteedt het Rondeel veel aandacht. Naar verwachting worden de Rondeeleieren, zodra ze op de markt zijn, met het milieukeur gecertificeerd. Consumenten die willen zien hoe de kippen gehouden worden, zijn van harte welkom op het Rondeel. Zij kunnen dan zelf, onder andere via een bezoekerstunnel, tussen de kippen rondkijken. Op www.ophetland.tv is een video-impressie van het Rondeel te vinden.

57