OP ZOEK NAAR DE OORLOGSGESCHIEDENIS VAN JE EIGEN DORPSGEMEENSCHAP PROVINCIE OOST-VLAANDEREN DE AANLOOP TOT DE BEZETTING

OP ZOEK NAAR DE OORLOGSGESCHIEDENIS VAN JE EIGEN DORPSGEMEENSCHAP PROVINCIE OOST-VLAANDEREN DE AANLOOP TOT DE BEZETTING De provincie was in de Belgische strategie niet bedoeld als slagveld. In principe was de burgerbevolking beschermd door het oorlogsrecht van Genève. Het grote gevaar: de vesting Antwerpen lag dichtbij Gevolg: zware gevechten in de noordoostelijke zone waar de vesting Antwerpen kon afgesloten worden van het kustgebied. Rest van de provincie was grotendeels niemandsland. Werd relatief snel bezet na aftocht uit Antwerpen Al waren er bloedige confrontaties: bijvoorbeeld te Melle. OP ZOEK NAAR HET BELGISCHE LEGER Individuele dossiers van de militairen zijn belangrijk omdat ze feitelijke gegevens bevatten. Bijvoorbeeld de eenheid of de datum van een verwonding. Aan de hand daarvan kan in het archief van de eenheden (legerdivisies) gezocht worden naar info betreffende de gebeurtenissen. Als je het regiment kent is het ook mogelijk naar dagboeken en persoonlijke getuigenissen te gaan zoeken. Persoonlijke dossiers zijn verdeeld over: Legermuseum Hoofdkwartier Evere Dienst voor veteranen: www.warveterans.be Eenheden en diensten: Militaire archieven in Legermuseum (Jubelpark) ONDER HET DUITSE BEZETTINGSREGIME: Nationale bestuursniveau verdwijnt grotendeels. De regering zit in Le Havre. De Duitsers nemen veel ministeries deels of volledig over. Wat wel nog bestaat: A. Gemeenten

Voorbeeld: LOKEREN Het archief van het stadsbestuur uit de oorlogsperiode bleef vrij volledig bewaard. Zo treffen we de notulen van de gemeenteraad, de verslagen van het schepencollege, de personeelsdossiers, de kiezerslijsten en de militieregisters aan. Ook de financiële documenten bleven volledig bewaard: begrotingen en jaarrekeningen, grootboeken van ontvangsten en uitgaven, dagboeken van ontvangsten en uitgaven, mandaatboeken, kasboeken en

jaarrekeningen. Verder is er nog de briefwisseling (o.a. met de bezetter), agenda‟s, dossiers inzake de bevoorrading, de sociaal-economische toestand, de opeisingen en de hulpverlening aan gedeporteerden. Te vermelden is ook de briefwisseling van de politiecommissaris en de processen-verbaal. Uit de naoorlogse periode dateren de lijsten van gesneuvelde soldaten, de dossiers inzake de herdenking van de wapenstilstand, het bezoek van koning Albert I (1926), de oud-strijders, het herstel van de oorlogsschade aan openbare gebouwen en het Koning Albertfonds. Hier treffen we ook stukken aan van de lokale Hulp- en Voedingscomité en van het Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van Oost-Vlaanderen, een dossier over het Stedelijk Noodkomité en over het Steuncomité van de burgerij. Het stadsarchief bewaart tevens een kleine, maar bijzonder fraaie fotocollectie over de Eerste Wereldoorlog en een aantal aanplakbrieven.

B. Een trapje hoger: provinciebestuur Begrotingen en rekening van de gemeenten, van de Commissies Openbare Onderstand en kerkfabrieken : te vinden in RA Beveren; In het provinciearchief treffen we instructies uitgevaardigd bij het uitbreken van de oorlog, dossiers betreffende de ravitaillering, voedselhulp en hulp aan werklozen, rapporten en reglementen van het Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van Oost-Vlaanderen aan. Verder is er ook materiaal over de opeisingen, briefwisseling met de bezetter, rapporten over de oorlogsschade, inlichtingen over vermiste personen, overlijdensakten van gesneuvelde soldaten, lijsten van vluchtelingen, een dossier inzake steunverlening aan vluchtelingen en exkrijgsgevangenen en één dossier over het taalgebruik in de administratie. Ook de militieregisters, de uittreksels uit de registers van burgerlijke stand van vreemdelingen die in België verbleven gedurende de oorlog (2e afdeling) en de dossiers over de organisatie van het onderwijs tijdens de oorlog vinden we hier terug (fiches onderwijs). Uit de periode na 1918 dateren briefwisseling met de Hoog Koninklijk Commissaris van OostVlaanderen/Antwerpen over de wederopbouw, rapporten en financiële stukken over de heropbouw van bruggen en wegen, openbare gebouwen, kerken en pastorieën (afdeling 3a). Daarnaast zijn er dossiers over de hulpverlening aan opgeëiste arbeiders, vluchtelingen, geëvacueerden en gedeporteerden maar ook lijsten van oorlogsbegraafplaatsen, lijsten van de Belgische, Franse of Engelse soldaten begraven in Oost-Vlaamse gemeenten (8e afdeling) en dossiers i.v.m. de oprichting van oorlogsgedenktekens (soms met plannen) beschikbaar. Vermeldenswaard is ook het dossier betreffende tuchtmaatregelen getroffen tegen personeelsleden van de provincie die gecollaboreerd hadden. Tevens zijn er stukken betreffende de toekenning van burgerlijke eretekens en betreffende de werking van de Provinciale Commissie voor Nationale Erkentelijkheid (fiches militaire zaken). Tenslotte is er veel materiaal over de organisatie van de eerste naoorlogse verkiezingen (fiches verkiezingen). De begrotingen en rekeningen van de gemeenten, de Commissies van Openbare Onderstand en de Kerkfabrieken uit de oorlogsperiode berusten in het Rijksarchief te Beveren. 12. Ontsloten via een gedetailleerd steekkaartensysteem.

OOK HEEL BELANGRIJK: gepubliceerde bronnen Bestuursmemoriaal van de provincie Oost-Vlaanderen, Gent, Notulen van de vergaderingen in buitengewone zitting van de Provincieraad, Gent, 19141918. Notulen van de vergaderingen van de Bestendige Deputatie, Gent, Redevoering van de gouverneur bij de opening van de provincieraad, Gent, Vertoog van den bestuurlijken toestand der provincie Oost-Vlaanderen, Gent, 1914-1915, 1916, 1920. Voor de context zie: VALCKE T. e.a. De fonteinen van de Oranjeberg. Politiek-institutionele geschiedenis van de provincie Oost-Vlaanderen, 4 delen, Gent, 1993-2003.

C. Een parallelle „administratie‟: Hulp- en Voedingscomité Nationaal; provincie Oost-Vlaanderen, gewestelijk comité Gent-stad, maar ook op lokaal niveau In Rijksarchief Gent (8,3 m.)

VOOR DE PROVINCIE: In dit archiefbestand vinden we de gedrukte rapporten van het Nationaal en het Provinciaal Hulp- en Voedingscomité, lijsten met de samenstelling van het provinciaal comité en van de lokale comités, lijsten van de personeels-leden tewerkgesteld bij de regionale comités van Aalst, Beernem, Deinze, Dendermonde, Eeklo, Ertvelde, Gent, Geraardsbergen, Hamme-Zele, Kortrijk, Lokeren, Moeskroen, Ninove, Oudenaarde, Ronse, Sint-Gillis, Tielt, Wetteren, Zaffelare en Zottegem terug. Belangwekkend zijn de processen-verbaal van de vergaderingen van het provinciaal comité, de inspectie-verslagen van de lokale comités, de briefwisseling met de CRB en het Spaans-Nederlands Comité, de Zivilverwaltung, de Etappenkommandanturen, de militaire politie, dhr. Schröder (Verpflegungsoffizier für die Zivilbevölkerung) en de Militär-Gouverneur. Verder zijn de processen-verbaal van de vergaderingen van de gewestelijke comités (met bijhorende briefwisseling) en boekhoudkundige stukken zoals de groot-, kas-, magazijnboeken bewaard. Overzichten van geleverde goederen aan de gewestelijke en lokale comités, stukken betreffende de verdeling van hulpgoederen (meel, brood, rogge, tarwe, mout, suiker, bonen, melk, rijst, brandstoffen en gist), lijsten van opgeëiste arbeiders, stukken betreffende de bereiding en verdeling van de volkssoep (met o.a. inspectierapporten en statistieken) zijn in ruime mate voorradig. Ook over de volgende onderwerpen is informatie terug te vinden: werklozensteun, burgerkeukens (cantines bourgeoises), de Nationale Belgische Bond tegen de Tering en het Groene Kruis van België. Daarnaast bevinden ook de archieven van het gewestelijk comité Gent-stad zich in dit archiefbestand. De stukken lopen parallel met het voorgaande comité: briefwisseling en rapporten, processen-verbaal van de zittingen, uittreksels uit de notulen van het provinciaal comité, kasboeken, magazijninventarissen en documentatie. ZIE OOK : Comité national de secours et d‟alimentation, province de Flandre orientale, Rapports du comité provincial, 5 dln., Gent, 1915.

D. Justitie bestaat nog wel tot in begin 1918 ARCHIEFVORMING TIJDENS DE OORLOG - Vredegerechten (MUYS E., Inventaris van de archieven van de vredegerechten van Oost-Vlaanderen, Brussel, 1997. - Politierechtbanken - Jeugdrechtbanken (vb Oudenaarde, Dendermonde) - Rechtbanken van koophandel Voorbeeld: De neergelegde statuten van de samenwerkende genootschappen voor oorlogsschade uit de provincie Oost-Vlaanderen bevinden zich in het archiefbestand van de Handelsrechtbank van Gent.

ARCHIEFVORMING NA DE OORLOG - Rechtbanken voor oorlogsschade; (Gent, Dendermonde, Oudenaarde). - Assisen en Hof van Beroep, bijvoorbeeld activistenprocessen. Wat nog bestaat zit in Anderlecht. MILITAIR GERECHT (voor militairen)

-

Krijgsraden. Er was een hele reeks actief. Te vinden in AR Anderlecht. Inhoudelijk vaak erg rijk.

PARKETTEN EN KRIJGSAUDITORATEN (gelijkaardige bevoegdheden wat onderzoek betrof) E. Private personen Voorbeeld 1. Oorlogsdocumentatie verzameld door Théodore Heyse 2. Algemeen Rijksarchief 11. Heyse verzamelde heel wat documentatie, zeldzame brochures, boeken en persknipsels (vnl. over Gent en omgeving) over de oorlog. Ook de dossiers inzake de redactie en distributie van de Revue belge bleven bewaard. Heyse kon ook de hand leggen op een aantal originele notulen en vergaderstukken van het Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van OostVlaanderen. Voorbeeld 1. Varlez Louis 2. Algemeen Rijksarchief 10. Varlez was een bekende, sociaal-voelende advocaat uit Gent. Hij wordt weleens „de vader van het Gentse stelsel van werkloosheidsverzekering‟ genoemd. Tijdens de bezetting was hij de spilfiguur van het Comité voor Hulp aan behoeftige Werklozen van de provincie OostVlaanderen (een afdeling van het NHVC). 11. Hier treffen we archieven en vooral krantenknipsels verzameld door Varlez, voorrnamelijk in verband met de sociaal-economische omstandigheden van de arbeiders in Gent, Ledeberg, Gentbrugge en Sint-Amandsberg.

F. De “RAAD VAN VLAANDEREN” Het eigenlijke activisme gouwraad Oost-vlaanderen De activisten van Oost-Vlaanderen richtten op 24 juni 1917 op eigen houtje een gouwdag in. Dit naar het voorbeeld van de landdag van 4 februari waar de Raad van Vlaanderen werd opgericht. Dat was het vertrekpunt voor de opriching van de gouwraad. Die functioneerde met dr. Evarist Stocké als voorzitter, dr. Adriaan Martens als ondervoorzitter en August Thiry als secretaris. Notulen, gesteld in het handschrift van Thiry, werden - dit valt af te leiden uit een begeleidend briefje aan het Secretariaat van de Raad van Vlaanderen bezorgd en daar gearchiveerd. Een groot deel van onderhavige dossiers bestaat eveneens uit documenten die met enige regelmaat vanuit Gent naar het Secretariaat in Brussel werden verzonden. Er mag vermoed worden dat bepaalde dossiers die eerder de interne financiële huishouding betreffen, pas in de loop van oktober, tijdens de voorbereiding van de vlucht van de activisten, in Brussel zijn beland. Daarna werden ze opgenomen in het archief met de bedoeling ze naar Duitsland te voeren. Voorbeelden van dossiers: -

Dossier “Ontwaakt Aalst”, briefwisseling inzake vertegenwoordigers van het arrondissement Aalst in de Raad van Vlaanderen en in de gouwraad OostVlaanderen; en de rekrutering van activistische ambtenaren..

Maart-augustus 1917.

1 omslag

Toelichting: bevat een exemplaar van de statuten van deze arrondissementsbond.

-

Dossier met de notulen van de zittingen en begeleidende briefwisseling. “Notulen van den Gouwdag van Oost-Vlaanderen, gehouden te Gent den 24 Juni 1917 in den aula der Hoogeschool”. 1ste zitting, 6 juli 1917. tot 9 juni 1918. 1917-1918. 1 omslag

-

Moties van de Gouwraad die aan het secretariaat van de Raad van Vlaanderen werden bezorgd met bijhorende briefwisseling. Juli 1917-juni 1918. 1 omslag Toelichting: dit dossier werd uit zijn context gelicht door de naoorlogse bewerkers.

-

Dossier met briefwisseling en daarbij horende documenten van de Gouwraad van Oost-Vlaanderen en inzake de werking ervan. Mei 1917-september 1918. 1 omslag

-

Dossier “Gent, naamlijsten der provincie, ” met rekeningen en de financiële verantwoording van de werking van de Gouwraad in 1918. Tevens met de indeling van de commissies, verbonden aan de gouwraad, en lijsten van vertrouwensmannen van het activisme in de provincie. April-oktober 1918. 1 omslag

-

Rekeningen en facturen van de propagandacommissie van de Gouwraad OostVlaanderen. 1917-1918. 3 omslagen en 4 pakken

-

Dossier “te behandelen en na te zien”, met overzichten van de activiteiten op maandelijkse basis van de propagandaburelen: Antwerpen, Brussel, Leuven, OostVlaanderen, Hasselt, Kortrijk, Brugge, Gent .

-

Dossier “Jong Nationalistische Bond”, dossier met teksten , waaronder de statuten, inzake de werking en het programma van de Vlaamsche Nationalistenbond, jongerenorganisatie van de Vlaamsch-Nationale Partij te Gent en Oost-Vlaanderen. 1918. 1 omslag

-

Dossier “Propagandabureel Gent”, met briefwisseling. Mei-september 1918.

1 omslag

Toelichting: bevat een dossier met briefwisseling inzake Gent en Oost-Vlaanderen met het secretariaat van de Raad van Vlaanderen als archiefvormer. Toelichting: oud nummer 64.

-

Dossier “Toestand Zuid-Oost-Vlaanderen”, briefwisseling met en rapporten van René De Duyver, voorzitter van de vereniging ” De Vlaamsche Ster”, en activistisch propagandist. Juni-september 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 94.

-

Dossier “Nationalistische Groeningenwacht”, met briefwisseling tussen Propagandacommissie en het “Middenbestuur” van het “Verbond der GroeningerWachten van Oost-Vlaanderen.” Juni 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 115.

Maar ook uitzicht op het dagelijkse leven Meerbepaald de administratie “Nationaal Verweer” bevat tal van dossiers „dienstbetoon‟. Voorbeelden: Cnudde August, Baarle-Drongen, groentekweker, dossier inzake de vrijlating van zijn zoon, opgeëiste dwangarbeider. Dossier “Hofstade”, inzake de benoeming van een activist als gemeentesecretaris te Hofstade bij Aalst. Juli-augustus 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 228.

Dossier “Aalst”, inzake een taalconflict met de plaatselijke Kommandantur. Juli 1918.

1 omslag

Toelichting: oud nummer 231.

Spaens Maurits, Aalst, dossier inzake deze opgeëiste dwangarbeider. April 1918.

1 omslag


De Paepe Jozef, dossier inzake deze krijgsgevangene in Göttingen, bemiddeling door de kring “Ontwaakt Aalst”. Juni-oktober 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 223.

De Wever Alfons, Moorsel (bij Aalst), dossier inzake deze krijgsgevangene in Soltau. Augustus 1918. 2 stukken Toelichting: oud nummer 376.

Van Liedekerke Arthur, Nieuwerkerke bij Aalst, dossier inzake deze krijgsgevangene in Münsterlager, voorzitter van het Vlaamsch Hoofdkomiteit. Augustus-september 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 487.

Meert Raymond, Hofstade-bij-Aalst, dossier inzake de vrijlating van deze burgergevangene uit kamp Sennelager, opgesloten wegens poging tot grensoverschrijding, en de verzorging door zijn echtgenote van een Duits kind Juul Schürmann. April 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 65.

Bauwens J., Aalst, dossier inzake zijn huisvestingsproblemen, voorzitter van de activistische kring “Ontwaakt”. 1 omslag December 1917. Toelichting: oud nummer 96.

Pauwels Frits, Aalst, dossier inzake de straf wegens sluikhandel in tabak. Mei-september 1918.

1 omslag


De Haeck Victor, Aalst, dossier inzake zijn vraag voor een reispas om uit het Etappegebied weg te mogen ten dienste van de activistische propaganda in de Denderstreek. September 1917. 1 omslag Toelichting: oud nummer 210.

De Sadeleer Arthur en Alida, Aalst, dossier inzake straf voor anti-Duitse uitlatingen en voor verbergen van opgeëiste wollen matrassen. Juli-december 1917 en juni 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 246.

Carlé Louis en Moens Hector, Moorsel (bij Aalst), dossier inzake de vrijlating van deze opgeëiste dwangarbeiders, bemiddelaar is Antoon Mermans. April-juli 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 386.

Meert R., Aalst, dossier inzake de vrijlating uit kamp Sennelager. Februari-april 1918.

1 omslag

Toelichting bij de inhoud: onvolledig dossier, vrouw is opvoedster van Jules Schürmann. Toelichting: oud nummer 405. Zie ook oud nummer 408.

Sillon Petrus, Aalst, brief inzake de vrijlating van deze opgeëiste dwangarbeider. 30 juli 1918.

1 stuk


Van Audenhove Jozef, Aalst, dossier inzake hulpverlening aan het gezin van deze door een Duits soldaat vermoorde, opgeëiste arbeider. Mei 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 772.

Van der Meirsch Karel, Aalst, dossier inzake zijn vrijlating uit Münsterlager. November 1917-augustus 1918.

1 omslag


De Smedt Karel en De Bruyn Gustaaf, Aalst en Denderhoutem, dossier inzake verlof, toe te kennen aan deze opgeëiste dwangarbeiders. Juni 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 1000.

Van den Borght Remi, Kerksken (Aalst), dossier inzake de vrijlating van deze activistische propagandist, tevens ontvluchte opgeëiste dwangarbeider. Juni-augustus 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 1223.

“Ontwaakt Aalst”, dossier inzake het verzoek van deze activistische kring van het arrondissement Aalst tot heropenen van de herbergen. April-september 1918.

1 omslag


Van de Waeter Frans, Aalst, dossier inzake de aanvraag tot vrijlating uit een werkkamp op Franse bodem, slachtoffer van de verplichte tewerkstelling (Z.A.B.). Juli-augustus 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 1465.

Callebaut Benoit, Aalst; dossier inzake straf omwille van onvoldoende aardappelen- en graanleveringen aan de Ernte Kommission, bemiddeling door Paul Vrijdaghs. Januari-Juli 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 1683.

Roseleth Remy, Meldert in Oost-Vlaanderen, dossier inzake de vrijlating van deze opgeëiste dwangarbeider, bemiddeling door Jozef Vrijdaghs. Juli-augustus 1918. 2 stukken Toelichting: oud nummer 1685.

Van Oudenhove Jozef, Aalst, dossier inzake schadevergoeding voor zijn door een Duits soldaat gedode echtgenote, bemiddeling door Isidoor Hallaert. Maart-oktober 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 1702.

Van Nuffel Xavier, Moorsel (bij Aalst), dossier inzake de vrijlating van deze opgeëiste dwangarbeider, klompenmaker. Juli-augustus 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 1778.

Mabilde Petrus, Aalst, dossier inzake de straf omwille van een gestolen koe. Juli-oktober 1918.

1 omslag


“Opgeëischte Arbeiders”, dossier inzake voor de Duitsers werkende arbeiders die nog geen verlof kregen; met interventies van “Volksopbeuring”, afdelingen Gent, Ninove, Aalst (provincie Oost-Vlaanderen). September-oktober 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 1839.

Samyn-Dosfel, Aalst, dossier inzake de huisvesting in Jette van vluchtelingen uit Menen die naar Aalst gestuurd zijn, bemiddeling door Lodewijk Dosfel. Augustus 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 1947.

Bauwens Xavier, Aalst, dossier inzake de verplaatsing van deze dwangarbeider uit een werkkamp in Frankrijk (Z.A.B.) naar een Duitse werkplaats bij Aalst. Augustus 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 1999.

131. “Zaak Wijmen”, inzake opeising van wilgentenen (wissen) in Klein-Brabant en OostVlaanderen. NAOORLOG - Commissie voor Onderzoek naar de Duitse oorlogsmisdaden Zeer belangrijke verzameling getuigenissen betreffende Duitse misdaden. - Administratie “Verwoeste gewesten”. De wederopbouw. Daarin kan gezocht worden op naam van de gemeenten. Dendermonde bijvoorbeeld is goed vertegenwoordigd). - Sekwesterdossiers (enkel als het gaat om eigendommen van „vijandelijke‟ personen of bedrijven. Er kan op naam van een bedrijf en op plaatsnaam gezocht worden. Voorbeelden: 3682.

Dossier “Lünemann”, Sint-Gillis bij Dendermonde. 1922-1923.

1 omslag

Toelichting: oud nummer 7400/1647.

5340.

Dossier “Geisberger Johann”, Dendermonde, Oostenrijks staatsburger. 1924-1932.

1 omslag


7864.

Dossier “Mannberger Albert”, Aalst. 1921.

1 omslag


8099.

Dossier “Müller Albert”, Aalst. 1920. Toelichting: oud nummer 7400/6204.

1 omslag

8217.

Dossier “Krauss Charles Christian”, Aalst. 1920-1921. Toelichting: oud nummer 7400/6323.

- Kerkelijke archieven: de naoorlogse rapporten van de parochiale geestelijkheid. NIEUWSBLADEN Herbergen veel getuigenissen en gegevens: Te vinden in: - De collaborerende (of toch minstens gecensureerde) pers tijdens de bezetting - De plaatselijke en regionale pers na de oorlog. - De bannelingenpers in Nl, Fr, GB: bijvoorbeeld: “De Stem uit België”. - Soldatenblaadjes van soldaten uit Oost-Vlaanderen aan het IJzerfront

1 omslag

OP ZOEK NAAR DE OORLOGSGESCHIEDENIS VAN JE EIGEN DORPSGEMEENSCHAP PROVINCIE OOST-VLAANDEREN DE AANLOOP TOT DE BEZETTING

Recommend Documents