OP ZOEK NAAR DE OORLOGSGESCHIEDENIS VAN JE EIGEN DORPSGEMEENSCHAP PROVINCIE ANTWERPEN DE AANLOOP TOT DE BEZETTING De provincie was in de Belgische strategie bedoeld als slagveld. De vesting Antwerpen moest in staat zijn de kern van de Belgische staat te behoeden voor vernietiging tot het einde van de vijandelijkheden. Gevolg: grootscheepse afbraakwerken om het schootsveld voor de verdedigingslinies vrij te maken. In principe was de burgerbevolking beschermd door het oorlogsrecht van Genève. In de praktijk was ze dat niet. OP ZOEK NAAR HET BELGISCHE LEGER Individuele dossiers van de militairen zijn belangrijk omdat ze feitelijke gegevens bevatten. Bijvoorbeeld de eenheid of de datum van een verwonding. Aan de hand daarvan kan in het archief van de eenheden (divisies) gezocht worden naar info betreffende de gebeurtenissen. Als je het regiment kent is het ook mogelijk naar dagboeken en persoonlijke getuigenissen te gaan zoeken. Persoonlijke dossiers zijn verdeeld over: Legermuseum (tot geboortejaar 1888). Hoofdkwartier Evere (vanaf geboortejaar 1889). Dienst voor veteranen: www.warveterans.be Vestingtroepen, veldleger en de diverse diensten: archieven in Legermuseum (Jubelpark) Voor de organisatie van de vesting, de belegering, de uitvallen, zijn er tal van dossiers te vinden in het Legermuseum (deels teruggekeerd uit Moskou) ONDER HET DUITSE BEZETTINGSREGIME: Nationale bestuursniveau verdwijnt grotendeels. De regering zit in Le Havre. De Duitsers nemen veel ministeries gedeeltelijk of volledig over. Wat wel nog bestaat: A. Gemeentelijk niveau
Voorbeeld: LIER 1,5 m. archief In dit bestand berusten de notulen van de vergaderingen van het schepencollege en van de gemeenteraad, de briefwisseling van het gemeentebestuur, de begrotingen, de rekeningen (met bewijsstukken), de journaals, de dagboeken, de pv‟s van de politie en de Duitse verordeningen. Verder
zijn er dossiers over de uitkering van de militievergoeding, de burgerwacht, de uitreiking van eretekens, de officiële naoorlogse plechtigheden, de mobilisatie, de opeisingen, de inkwartiering van Duitse troepen, de landbouw en de oorlogsschade. Vermeldenswaard zijn ook de lijsten van gesneuvelden, invaliden, oud-strijders, krijgsgevangenen en politieke gevangenen. Foto‟s van de verwoestingen zijn te bekijken via www.beeldbanklier.be. Er bestaat een onuitgegeven toegang op basis van de UDC-code. BAETENS K., De oorlogsgebeurtenissen te Lier. (onuitgegeven) SCHOORS S., Het culturele leven in Lier tijdens de Eerste Wereldoorlog, onuitgegeven licentiaatsverhandeling geschiedenis, KUL, 1995.
Voorbeeld: ANTWERPEN Het Antwerpse stadsarchief herbergt naar alle waarschijnlijkheid het rijkste lokale archief uit de oorlogsperiode. Het bevat de notulen en de briefwisseling van het stadsbestuur, documenten over het bombardement van Antwerpen en de legendarische zeppelinaanval, een verslag over de gruweldaden door de Duitsers gepleegd in augustus 1914, pv‟s van de krijgsauditeur, briefwisseling van de politiediensten met de bezetter, aanplakbrieven, Duitse verordeningen en proclamaties, politieverslagen, een dossier over de „woelingen‟, de politieverslagen betreffende „verdachte vrouwen‟, dossiers van de zedendienst van Groot-Antwerpen en steekkaarten van ontuchtvrouwen. Klassiek vinden we hier ook de militieregisters en dossiers over de uitkering van de militievergoeding. Over de moeilijke bevoorrading van de stad, de contacten met de CRB en het Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van Antwerpen is het nodige materiaal aanwezig. De financiële kant van de zaak is goed gedocumenteerd met dossiers over de oorlogsleningen en de uitgifte van het noodgeld. Zeer veel stukken betreffen de Duitse opeisingen en inkwartieringen (met onder meer de pv‟s van de Bijzondere Kommissie voor inkwartiering en rekwisities, rekeningen van inkwartieringen en geschildossiers). Ook aanwezig zijn lijsten van vluchtelingen, weggevoerde burgers, gesneuvelden, slachtoffers van de zeppelinaanval van 24 augustus 1914, gedeporteerden, ter dood veroordeelden, politieke gevangenen en gijzelaars. In het archief van het kabinet van de burgemeester treffen we interessante briefwisseling met de bezetter, dossiers over de overgave van de stad, de openbare veiligheid, de samenstelling van de verschillende hulpcomités, de bevoorrading en het vluchtelingenprobleem. Uit de naoorlogse periode dateren de oorlogsschadedossiers en de dossiers over de organisatie van allerhande plechtigheden zoals de blijde intrede van de koninklijke familie en het leger op 19 november 1918, de ontvangsten van prominente buitenlandse gasten, de uitreiking van eretekens, het eerbetoon aan oud-strijders of invaliden en de oprichting van oorlogsgedenktekens. Vaak gingen deze festiviteiten gepaard met een militaire parade en werd een redevoering gehouden door een lid van het stadsbestuur. Tenslotte zijn er ook archieven over de ontvangst van de nieuwe ereburgers (o.a. de Villalobar, Brand Whitlock, Van Vollenhoven en Hoover), de wapenstilstandvieringen, de jaarlijkse dodenhulde op het Schoonselhof en de ontvangst van de afgevaardigden van de CRB (onder meer Saura, Hoover en Van Schaik). In het archief van de stad Antwerpen treffen we echter ook archieven aan die duidelijk van andere archiefvormers afkomstig zijn. Zo zijn er dossiers van het Antwerps Comité voor Hulp en Voeding i.v.m. de samenstelling van het uitvoerend comité, het middencomité en de verschillende wijkcomités. Andere dossiers behandelen de vluchtelingenopvang en de uitkering van steungelden. Daarnaast zijn er nog briefwisseling, aanplakbrieven, krantenknipsels, facturen, kas- en magazijnboeken beschikbaar. Ook van het Antwerps Comité voor Hulpverlening aan de Gezinnen zijn briefwisseling, verslagen, kasboeken en dossiers i.v.m. de hulp aan vluchtelingen en werklozen, de schoolmaaltijden, de medische hulp en de werkhuizen (naaiateliers, wasserijen en een schoenmakerij) bewaard. Bovendien berust er ook een dagboek van korporaal Mathieu Sabaut over de belegering van Antwerpen. Een aantal vlugschriften, persknipsels, Duitse oorlogsbrochures en de Frontberichten van de Duitse overheid verzeilden ook in het archief. Een bijzonder mysterieuze beschrijving luidt als volgt: „opstellen van grote schrijvers‟. Uniek zijn ook de bewaarde dossiers van het Scheidsgerecht voor Schadeloosstelling van Duitse onderdanen . De foto- en prentbriefkaartcollectie, die zeer rijk is voor de periode 1914-18, is toegankelijk via een online databank (zie website). Er is een inventaris op steekkaarten voorhanden.
B. Een trapje hoger: provinciebestuur Begrotingen en rekening van de gemeenten, van de Commissies Openbare Onderstand en kerkfabrieken : te vinden in RA Beveren; Het grootste deel van de oorlogsarchieven werd gegroepeerd in de zgn. ‘verzameling WO I’. In deze heterogene verzameling berusten dossiers betreffende onteigeningen ten behoeve van de fortengordel rond Antwerpen, de opeisingen en inkwartieringen van Duitse soldaten, de steunverlening aan werklozen, de prijspolitiek en de bevoorrading, de oorlogsschade, de Duitse gruweldaden, de houding van kardinaal Mercier en de terugkeer van de vluchtelingen. Een klein deel van deze verzameling vormen de archieven afkomstig van het Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van Antwerpen en van de Commissie voor de verfraaiing van het landelijk leven die zich inzette voor de wederopbouw van de landbouwbedrijven (met plannen). Enkele dossiers van Duitse afkomst nl. van de Zivilkommissaris en van het Militärgouvernement verzeilden in het provinciearchief. Daarnaast zijn er nog stukken over de bijzondere zitting van de Provincieraad en de eerste naoorlogse zitting, de herindiensttreding van de gouverneur, het bezoek van koning Albert I en de organisatie van allerhande herdenkingen en plechtigheden. Bovendien treffen we ook vertalingen van redevoeringen van de Duitse gouverneur, een overzicht van de gedenktekens opgericht per gemeente, publicaties over de bezetting, een volledige collectie van het Gesetz- und Verordnungsblatt, van het oorlogsdagblad L’Echo belge en van De Landbouwer aan. In deze verzameling bevindt zich ook de briefwisseling van de Provinciale Commissie voor de Oorlogsarchieven. Provinciegriffier Schobbens was immers de secretaris van deze commissie die de gemeenten sensibiliseerde om hun archieven over de oorlog over de dragen aan de Commissie voor de Oorlogsarchieven. Ook de sekwesters, verantwoordelijk voor het beheer van vijandelijke goederen, werd gevraagd eventueel archieven over te dragen (deze archieven berusten momenteel in Rijksarchief Beveren). Bovendien kon Schobbens de gouverneur overhalen de Antwerpse burgemeesters te vragen een verslag op te sturen over de oorlogsgebeurtenissen in hun gemeente of stad. Hoewel enkele burgemeesters niet antwoorden en een aantal andere burgemeesters er zich vanaf maakten met een beknopt verslagje, is deze serie oorlogsverslagen een zeer rijke en weinig bekende bron voor de lokale geschiedschrijving. In andere archiefbestanden vinden we de dossiers i.v.m. de naoorlogse verkiezingen, plechtigheden, herdenkingen en de benoemingen van de nieuwe burgemeesters terug. Ook de dossiers m.b.t. de wederopbouw van scholen, kerken en pastorieën zijn goed gestoffeerd. Verder zijn de notulen en de briefwisseling van het „provinciaal hulpcomiteit’, de prille voorloper van het Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van Antwerpen, en rapporten van het Provinciaal Hulp- en Voedingscomité, de briefwisseling, notulen, lijsten en dossiers van de Provinciale Commissie voor Nationale Erkentelijkheid, de documenten van de Dienst der Vluchtelingen over de repatriëring het vermelden waard. In de archiefbibliotheek berusten een aantal zeldzame, eigentijdse boeken en brochures over de bezetting. Er bestaan plaatsingslijsten opgesteld door Kathelijne Tiels (beschikbaar via internet).
OOK HEEL BELANGRIJK: gepubliceerde bronnen Bestuursmemoriaal der provincie Antwerpen, Antwerpen, 1914, 1915, 1916, 1917, 1918. Processen-verbaal van de zittingen van de Bestendige Deputatie van de provincie Antwerpen, Antwerpen, 1914-1915,1916, 1917, 1918, 1919. Sterk gebouwd & makkelijk in onderhoud. Ambt en bouwpraktijk van de provinciale architecten in de provincie Antwerpen (1834-1970), Brugge, 2006. (over de rol van de provinciale architecten bij de wederopbouw) VAN CLEMEN S., Den oorlog verklaard! De grote oorlog in de provincie Antwerpen, Antwerpen, 2003. Vertoog over den bestuurlijken toestand der provincie Antwerpen, in het jaar 1914, 1915, 1916, 1917, 1918, 1919. Antwerpen.
C. Een parallelle „administratie‟: Hulp- en Voedingscomité VOOR DE PROVINCIE: 74,2 m. Het provinciaal comité, dat instond voor de voedselbevoorrading in de provincie Antwerpen, bestond uit vier onderafdelingen nl. het secretariaat, de rekendienst, de voedingdienst en de hulpdienst. Per onderafdeling vindt men de volgende stukken terug: verslagen, nota‟s, reglementen, affiches, dagorders, processen-verbaal van vergaderingen in Antwerpen en Brussel, financiële stukken (kas-, groot-, dagboeken, onkosten van de verschillende onderafdelingen en van de lokale comités). Verder is de rijke briefwisseling van de verschillende onderafdelingen en de briefwisseling met de plaatselijke comités, de leden, het NHVC, de CRB en het Spaans-Nederlands Comité bewaard. Ook de personeelsdossiers, uitgegeven verslagen en brochures van zowat alle provinciale comités en van het Comité d’Alimentation du Nord de la France en de verzameling krantenknipsels verdienen vermelding. Interessant is ook de briefwisseling met de bezetter (Zivilverwaltung, censuurdienst, Presse-delegierten, Politische Abteilung en Generaal-Gouverneur). Daarnaast vinden we ook de processen-verbaal van de vergaderingen van de lokale comités, de nodige statistieken en rapporten bestemd voor de CRB en het Spaans-Nederlands Comité terug. Veel administratieve stukken betreffen de aankoop en de verdeling van tarwe, graan, rogge en masteluin. Ook over de oogsten in de Antwerpse gemeenten valt informatie te rapen. BETERAMS F., Inventaris van het Nationaal Komiteit voor Hulp en Voeding, Provincie Antwerpen, Brussel, 1970. CASTIAU M., Heures de détresse. L’œuvre du Comité national de secours et d’alimentation et de la Commission for relief in Belgium, Brussel, 1915. Comité provincial de secours et d’alimentation de la province d’Anvers. Rapport présenté au comité national de secours et d’alimentation, Antwerpen, 1915.
D. Justitie bestaat nog wel tot in begin 1918 ARCHIEFVORMING TIJDENS DE OORLOG - Vredegerechten Zowat elk Vredegerecht heeft inmiddels zijn archieven neergelegd bij het Rijksarchief (althans in Vlaanderen). Deze archieven worden doorgaans opgedeeld in burgerlijke zaken (bescheiden betreffende de verzoenings-procedure, de contentieuse en de willige rechtsmacht) en strafzaken. Het gaat in de eerste plaats om de minuten van de akten en vonnissen (al dan niet met -uitgegeven- repertoria), de voogdijregisters, de rollen en zittingsregisters, de registers der verzoeningen en de vonnisregisters. De eigenlijke dossiers bleven slechts zeer sporadisch bewaard. LUYCKX T., OREC L. en VAN HONACKER K., (eindredactie) Inventaris van het archief van het Vredegerecht van Boom : Overdracht 2003 (1892-1972), Brussel, 2004. LUYCKX T., OREC L. en VAN HONACKER K., (eindredactie) Inventaris van het archief van het Vredegerecht van Lier met daarin opgenomen de archieven van de Controle- en herzieningscommissies voor de Gewapende Weerstand van Antwerpen III en van Lier, Brussel, 2003.
LUYCKX T., OREC L. en VAN HONACKER K., (eindredactie) Inventaris van het archief van het Vredegerecht van Duffel. Overdracht 2003 (1853-1970), Brussel, 2003. MUYS E., Inventaris van de archieven van de vredegerechten van Antwerpen, Brussel, 1998. -
Politierechtbanken De politierechter vonnist de overtredingen en kleine wanbedrijven. In het archiefbestand van de Politierechtbanken van Antwerpen vinden we de verslagen van
de zittingen (met klappers), de dossiers i.v.m. landloperij en bedelarij, de processenverbaal en de briefwisseling met inschrijvings-registers (Antwerpen). JAMEES A., Inventaris van de archieven van de Politierechtbank van Antwerpen (17981949), Brussel, 1964. -
Jeugdrechtbanken
In de bestanden van de Jeugdrechtbanken van Antwerpen, Mechelen, zijn dossiers terug te vinden uit de periode 1914-18. Het betreft doorgaans de minuten van de vonnissen, de proces- en de persoonsdossiers. Eerder sporadisch bewaard zijn de zittingsrollen, klappers, repertoria en dossiers betreffende seponering en officieuze berispingen. 12. BOUDREZ F., Inventarissen van de archieven van de rechtbanken van eerste aanlegjeugdrechtbanken te Antwerpen, OOK Mechelen, Brussel, 2001. VAN HONACKER K., Inventarissen van de archieven van de rechtbank van eerste aanleg te Mechelen (overdracht 2003), Brussel, 2003.
-
Rechtbanken van koophandel
De archieven van de Handelsrechtbanken van Antwerpen, bevatten stukken uit de periode 1914-1918. Doorgaans vindt men de rollen, stukken i.v.m. de verkiezing van de handels- rechters, de minuten van de vonnissen en akten (en zittingsbladen), dossiers inzake faillissementen, dossiers inzake concordaten, uittreksels uit huwelijkscontracten, uittreksels uit akten van vennootschappen, repertoria en de processen-verbaal van de neerlegging van fabrieks- of handelsmerken terug. VELLE K., HEUSEQUIN S. en CAZAUX J., Inventarissen van (ONDERMEER) de archieven van de werkrechtersraad voor zeelieden te Antwerpen (1948-1973), OOK van de rechtbank van eerste aanleg te Antwerpen - jeugdrechtbank (1912-1965), Brussel, 2000. VELLE K., Inventaris van de archieven van het parket van de procureur des konings te Antwerpen (overdrachten A (1931-1948), B (1910-1976) en C (1810-1983)), OOK Berchem (19131990), Brussel, 2002.
VOOR HOGERE RECHTBANKEN/ BETERAMS G., Inventaris van de archieven van de Rechtbank van Eerste Aanleg te Mechelen (17961928), Brussel, 1964. BOUSSE A., Inventaris van de archieven van de Rechtbank van Eerste Aanleg te Antwerpen (17961930), Brussel, 1964.
BUYCK J. (m.m.v. CLEYS B., DEVOS L., DHONDT J.) Inventaris van de archieven van de correctionele rechtbank te Mechelen (jaar IV (1795-1796)-1959) en de aanklagende jury (jury d'accusation) te Mechelen (jaar IV (1795-1796)-1811), Brussel, 2002. ARCHIEFVORMING NA DE OORLOG - Rechtbanken voor oorlogsschade; (Gent, Dendermonde, Oudenaarde). - Assisen en Hof van Beroep, bijvoorbeeld activistenprocessen. Wat nog bestaat zit in Anderlecht. ROTTHIER I., Inventaris van het archief van het Hof van Assisen te Antwerpen (1811-1939) en rechtsvoorgangers (1795-1811), Brussel, 2002. ROTTHIER I., Nadere toegang tot het archief van het Hof van Assisen te Antwerpen (1811-1939) en rechtsvoorgangers (1795-1811), 2 dln., Brussel, 2002
MILITAIR GERECHT - Krijgsraden. Er was een hele reeks actief. Te vinden in AR Anderlecht. Inhoudelijk vaak erg rijk. PARKETTEN EN KRIJGSAUDITORATEN (hebben gelijkaardige bevoegdheden wat onderzoek betreft)
RECHTBANKEN EN HOVEN VOOR OORLOGSSCHADE De Rechtbanken en Hoven voor Oorlogsschade, opgericht bij besluitwet van 23 oktober 1918, moesten uitspraak doen over het herstel van de lichamelijke en materiële schade die de Belgen geleden hadden als gevolg van het oorlogsgeweld. Er bestonden Rechtbanken voor Oorlogsschade in Antwerpen, Turnhout. De Hoven voor Oorlogsschade, waar men in beroep kon gaan, waren gevestigd in Gent, Brussel en Luik. Helaas bleven enkel de minuten van de vonnissen bewaard (soms met klappers en rollen). De dossiers werden vermoedelijk vernietigd.
E. Private personen Voorbeeld Renkin Jules Algemeen Rijksarchief
Renkin was minister van Koloniën tijdens de oorlog. Het summiere archief Renkin bevat toch enkele interessante dossiers: o.a. een rapport van generaal Werbrouck over de val van Antwerpen. Franck Louis Rijksarchief Antwerpen
Louis Franck (1868-1937) was advocaat en liberaal volksver-tegenwoordiger van 1906 tot 1926. Hij was de oprichter en voorzitter van het Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van Antwerpen. In de periode 1916-1918 was hij schepen van de stad Antwerpen en werkte in die functie voorzichtig samen met de bezetter. Dit archiefbestand omvat krantenknipsels, nota‟s over diverse onderwerpen en briefwisseling van Franck vanuit zijn functie als Antwerps schepen van schone kunsten.
Er bestaat een onuitgegeven plaatsingslijst. van de Werve Gaston Rijksarchief Antwerpen Baron Gaston van de Werve (1867-1923) was vanaf 1893 provincieraadslid voor het kanton Zandhoven en was gouverneur van de provincie Antwerpen van 1912 tot 1923. Na de val van Antwerpen bleef hij met goedkeuring van koning Albert I op post. Hij werd echter door de Zivilverwaltung uit zijn functie ontzet. Tijdens de oorlog hield hij zich -voor en achter de schermenbezig met een aantal liefdadigheidswerken: L’Aide et la protection aux familles d’officiers et des sousofficiers (bijgenaamd het Merode-comité), l’Œuvre du lait pour les petits en het Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van Antwerpen. Dit interessante archiefbestand bevat de briefwisseling van baron van de Werve en zijn nota‟s over de politiek, de handel en de oorlogsschulden. Een deel van de archieven van het Provinciaal Hulp- en Voedingscomité verzeilde in dit archiefbestand: verslagen, een verslag over de hulpverlening voor de inwerkingtreding van de CRB, boekhoudkundige stukken over de hulp aan officieren, onderofficieren en hun families, hulp aan militairen, oorlogswezen, krijgsgevangenen, verminkten, kinderen, werklozen en burgers. Ook dossiers over de beschadiging en het herstel van de kerken van Berlaar, Blaasveld, Boechout, Borsbeek, Breendonk, Broechem, Edegem, Emblem, Duffel, Heidonk, Koningshooikt, Leest, Lier, Liezele, Lippelo, Mariekerke, Massenhoven, Mechelen, Nijlen, Oelegem, OLV-Waver, Rumst, Schilde, Sint-Amands, Sint-Job-in-„t-Goor, Sint-Katelijne-Waver, Tisselt, Viersel, Waarloos en Walem bleven bewaard.
BOUSSE A. en JAMEES A., Inventaris van het archief van de familie van de Werve en van Schilde, Brussel, 1975 Hasse Georges
Stadsarchief Antwerpen Georges Hasse was veearts in Antwerpen en geïnteresseerd in de Eerste Wereldoorlog. Hier treffen we een fotoalbum over Antwerpen en Berchem tijdens de bezetting aan,
F. De “RAAD VAN VLAANDEREN” Het activisme als politieke beweging Voorbeelden van dossiers: -
Dossier “Turnhout”, inzake de taaltoestanden in de gasfabriek en de spaarkas en de burelen van de Post. Pogingen om anti-activisten uit de gemeente te verwijderen. Februari-mei 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 219.
Dossiers van sollicitanten voor de activistische rijkswacht. Uit Turnhout en omgeving. Dossiers van krijgsgevangenen die hulp vragen. Enkele voorbeelden van “dienstbetoondossiers”. Ze bieden ook uitzicht op het dagelijkse leven. Meerbepaald de administratie “Nationaal Verweer” bevat tal van dossiers „dienstbetoon‟. -
Buurmijns Jan, Turnhout, dossier inzake de vraag om, na gevangenisstraf wegens het oversmokkelen van brieven naar Nederland, hem naar huis te laten gaan in plaats van deportatie naar Duitsland. April 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 28.
-
Keersmaekers Antoon, Oud-Turnhout, dossier inzake de vraag voor levering van suiker voor zijn brouwerij. April 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 30.
-
Aelbrechts Ludovica, Turnhout, dossier inzake straf voor deze winkelierster omwille van hulpverlening bij illegale grensoverschrijding. April-september 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 80.
-
De Puydt, Arendonk, dossier inzake de genadevraag voor De Puydt, onderwijzer te Arendonk, daarna Turnhout, en naar Duitsland gedeporteerd op verdenking van spionage. Oktober-november 1917 en april-augustus 1918. 1 omslag
-
Dom Eduard, Turnhout, dossier inzake de veroordeling van deze priester, onderpastoor van Herenthout. Maart-april 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 304.
-
Diltiens Alois, Turnhout, dossier inzake zijn vrijlating uit een gevangenis in Limburg-an-der-Lahn wegens smokkel van koffie. Mei-oktober 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 369.
-
Seghers Jaak, Brasschaat, dossier inzake straf wegens betrokkenheid bij illegale grensoverschrijding.
Maart-augustus 1918.
1 omslag
Toelichting: dossier nr. 5 van de reeks “Kabinet” is in dit dossier opgenomen. Toelichting: oud nummer 372.
-
Giroulle Pierre, Merksem, dossier inzake levering uit Duitsland van een machine voor zijn houthandel en -zagerij. Maart-mei 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 374.
-
Peeraar Emiel en Leo, Turnhout, dossier inzake deze onderwijzers, veroordeeld tot levenslange dwangarbeid. September-december 1917. 1 omslag Toelichting: oud nummer 433.
-
“Raeymaeckers”, dossier, bevat briefwisseling inzake Victor, wonende te Retie, inzake toelating zijn beroep van olieslager weer uit te oefenen. Bevat tevens documenten inzake Mathilde Raeymaeckers, Dessel, over haar veroordeling tot dwangarbeid. Bevat tevens documenten over Remi-Raeymaeckers-Gevers, brouwer te Turnhout, inzake de straf voor zijn zuster Mathilde. Augustus 1917-April 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 445.
-
Hermans Jan, Turnhout, dossier inzake de gevangenisstraf op beschuldiging van grensoverschrijding. Mei-september 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 446.
-
Streitz Jan, Sint-Mariaburg (Ekeren-Brasschaat), dossier inzake de dwangarbeid als straf voor het verspreiden van het sluikblad De Vrije Stem; is lid van de activistische kring van Ekeren. Maart-april 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 500.
-
Heylen Victor, Dessel, dossier inzake zijn gevangenisstraf en deportatie naar Duitsland. Mei-juli 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 812.
-
Deckx Trudo, Turnhout, dossier inzake de levering van petroleum voor zijn drukkerij. Mei 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 813.
-
Broeckx Frans, Turnhout, dossier inzake de vrijlating van deze man, gedeporteerd wegens poging tot grensoverschrijding. April-augustus 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 814.
-
Dierckx Jozef, Turnhout, dossier inzake de toelating tot het inrichten van dansfeesten, is verhuurder van tenten en orgels. Mei-juni 1918. 1 omslag Toelichting: oud nummer 815.
-
Crols Laurens, Turnhout, dossier inzake zijn vraag om petroleum voor verlichtingsdoeleinden. Mei-juni 1918.
Volksopbeuring (arrondissement Mechelen) 2. Rijksarchief Antwerpen Volksopbeuring was een hulporganisatie die in 1915 ontstond als Vlaamsgezinde tegenhanger van het NHVC. In 1916 werd het door de bezetter erkend, gesteund en werd de organisatie een zuiver propaganda-instrument voor de activisten. De organisatie trachtte het Vlaamse volk op te beuren door steun aan behoeftige gezinnen te verlenen, voedselpakketten naar de krijgsgevangenen te zenden en medische hulp aan zuigelingen en kinderen te bieden.
Dit archiefbestand bevat briefwisseling, verslagen, dossiers betreffende de hulpverlening en boekhouding, van de afdelingen van Volksopbeuring in Mechelen, Puurs, Willebroek, Lier en Peulis. Ook van het bijkantoor te Willebroek van Koolenverdeling voor Vlaanderen en van de verdelings-magazijnen van het arrondissement Mechelen bleven een aantal archief-stukken bewaard: briefwisseling, boekhouding, documenten inzake degoederenverdeling. Verder bleven papieren (vooral documentatie) die in beslag genomen waren bij een aantal personen die van ver of van dichtbij betrokken waren bij het activisme, bewaard. Zo signaleren we onder andere leraar Frans Aerts, Juliaan Aspers, Jan Bedeschi, F. Bernabé, K. Boeren, Alfred Bogaerts, Frans Bogaerts, dichter Gaston Burssens, J. Ceurremans, Frans Delvaen, student Emiel Gepts, student J. Otquet (dagboek!), B. Smet, L. Smets en drukker P. Van Der Zeypen GALLE L., Inventarissen van de verzamelde archieven en documentatie door de rechtbank van eerste aanleg te Mechelen overgemaakt aan de commissie voor het oorlogsarchief, Brussel. De NAOORLOG Handschriftenverzameling van de Gentse Universiteitsbibliotheek de aantekeningen van Juliane Gabriëls over het leven in het Stuyvenbergziekenhuis te Antwerpen in 1914-1916 (2 delen met aantekeningen, gedichten, foto‟s en documenten)
- Commissie voor Onderzoek naar de Duitse oorlogsmisdaden (Algemeen Rijksarchief) Zeer belangrijke verzameling getuigenissen betreffende Duitse misdaden. - Administratie “Verwoeste gewesten”. De wederopbouw. Daarin kan gezocht worden op naam van de gemeenten. - Sekwesterdossiers van Ministerie van Financiën Enkel als het gaat om eigendommen van „vijandelijke‟ personen of bedrijven. Er kan op naam van een bedrijf en op plaatsnaam gezocht worden. Parket van de Procureur des Konings in Antwerpen. In totaal werden 3.007 dossiers aangelegd. In Rijksarchief Beveren VANCOPPENOLLE C. en VANDAELE D., Inventarissen van de archieven gevormd in het kader van het sekwester door het Parket van de Procureur des Konings van Antwerpen (1918-1960), door de Dienst van het Sekwester van het Bestuur der Registratie en Domeinen (1918-1964) en van archief van onder sekwester geplaatste bedrijven (1887-1939), Brussel, 2008 (de inventaris vermeldt de naam van het bedrijf, de beroepsactiviteit en het jaar van het afsluiten van het dossier)
-
Kerkelijke archieven:
Vooral op niveau van het bisdom. Ondermeer de naoorlogse rapporten van de parochiale geestelijkheid. DE NIEUWSBLADEN Herbergen veel getuigenissen en gegevens: Te vinden in: - De collaborerende (of toch minstens gecensureerde) pers tijdens de bezetting - De plaatselijke en regionale pers na de oorlog. - De bannelingenpers in Nl, Fr, GB: bijvoorbeeld: “De Stem uit België”. - Soldatenblaadjes van soldaten uit het Antwerpse aan het IJzerfront ARCHIEF VAN HET BISDOM ANTWERPEN Hoewel het bisdom Antwerpen pas opgericht werd in 1962, werden een aantal dossiers overgenomen van het aartsbisdom. In 1915 organiseerde Mercier een rondvraag onder de clerus naar aanleiding van de acties van de bezetter tegen de openbaarmaking van zijn herderlijke brief „Patriottisme et endurance’. De bezetter verhinderde door inbeslagnames dat deze brief werd voorgelezen op de kansel. Mercier vroeg de pastoors hun ervaringen met de bezetter op papier te zetten. Een aantal priesters stelde een uitgebreid verslag op met aandacht voor alle oorlogsgebeurtenissen, anderen schreven slechts een kort briefje. Voor de meeste parochies uit het bisdom Antwerpen bleven deze documenten bewaard. Al deze stukken dateren uit 1915 en zijn dus niet te verwarren met de naoorlogse verslagen van priesters die verzameld werden door de interdiocesane commissie (cfr. archief Mercier). Ook de volledige serie (Latijnse), dekenale visitatieverslagen met overzicht van de beknopte toestand van de parochie uit de oorlogsperiode bleef bewaard. MERTENS K., Pastoors rapporteren over de Eerste Wereldoorlog in de provincie Antwerpen, deel 3: de rapporten van 1915, Balen, 2007.
