Op weg naar het regenwoud – deel 1 In een serie blogs schrijft Jan van Betten, oprichter van Nudge, over zijn ervaringen en overdenkingen tijdens zijn reis naar het hart van het Braziliaans regenwoud. Hij is daar op uitnodiging van Greenchoice. Zij overwegen 100.000 hectare regenwoud te kopen. Jan wil vooral ook de discussies en dilemma’s delen die hij tijdens deze reis tegenkomt. Onderweg naar Brazilië Als ik dit schrijf, zit ik in een KLM toestel op weg naar Rio de Janeiro. Naast mij zitten Michiel Rexwinkel en John Appeldoorn, medeoprichters van Greenchoice en Reinier van den Berg, meteoroloog en klimaatdeskundige, maar vooral bekend als ‘de weerman’ van RTL4
Hoe ben ik hier beland? Een paar weken geleden kreeg ik een telefoontje van Michiel Rexwinkel, één van de oprichters van Greenchoice. Of ik mee wilde naar het hart van het Braziliaanse regenwoud. Aankoop nog belangrijker Hij vertelde me dat Greenchoice al sinds 2005 investeert in Braziliaans regenwoud: “Om meerdere redenen: bescherming van het regenwoud is cruciaal en de aankoop ervan is een goede manier om het te beschermen. Dit is nu meer nodig dan ooit: de Braziliaanse regering heeft onlangs een belangrijke wet op de bescherming van het regenwoud afgeschaft en die wijziging komt er voor het Amazonegebied waarschijnlijk ook aan. Aankoop is hierdoor nóg belangrijker geworden. En omdat er in Nederland niet voldoende ‘bio’ gas beschikbaar is voor onze klanten, compenseren we via bosaankoop het grootste deel van de CO2-uitstoot van ‘gewoon’ gas.” Duurzame dilemma’s “Maar,” zei hij, “er is nogal wat discussie rondom deze thema’s: over aankoop van regenwoud is veel te doen omdat er vaak frauduleuze praktijken plaatsvinden waarvan de lokale bevolking de dupe is. Komt het geld in goede handen terecht? Wordt de lokale bevolking, die van het bos leeft, er niet uitgejaagd door de nieuwe eigenaars? En over CO2-compensatie kun je natuurlijk ook hevige discussies voeren: dat zet aan tot meer CO2-productie, want ‘we compenseren het wel weer’? En wie controleert of het allemaal wel klopt? Brazilië is ver weg, het regenwoud ondoordringbaar en iederéén kan een mooi verhaal vertellen… Nou, en onder die omstandigheden vinden wij dat we onze investeringen in Brazilië verder uit moeten breiden.” Kritische blik gevraagd “Wij denken dat onze aanpak en de manier waarop we samenwerken met de lokale bevolking een hele goede manier is. En dat willen we Nudge en alle nudgers graag laten zien. En daarom nodigen we je uit om mee te gaan zodat je onze projecten met eigen ogen kunt zien. Je zult kennismaken met de lokale bevolking en met de mensen van de lokale organisatie met wie we werken. We willen je vooral vragen om kritisch te zijn. Ons een spiegel voor te houden. De vragen te stellen die we zelf misschien niet meer stellen. En oh ja: reken onderweg niet op enig comfort. Eerst is het 16 uur vliegen naar Manaus. Na aankomst in Manaus zitten we vier dagen op een boot. Het barst er van de muskieten, het is er extreem vochtig en je slaapt 4 nachten in een hangmat. Denk er vooral goed over na…”.Lees mijn ervaringen en vorm jezelf een mening over bescherming van het regenwoud. Want daar is het me uiteindelijk om te doen.
Op weg naar het regenwoud – deel 2 In deze serie blogs schrijft Jan van Betten, oprichter van Nudge over zijn ervaringen en overdenkingen tijdens zijn reis naar het hart van het Braziliaans Regenwoud. Hij is daar op uitnodiging van Greenchoice; zij overwegen 100.000 ha regenwoud te kopen. Jan wil vooral ook de discussies en dilemma’s delen die hij tijdens deze reis tegenkomt. We komen na middernacht aan in de haven van Manaus. Hier vinden we de boot waarmee we drie dagen stroomopwaarts de Amazone opvaren. Ons gezelschap bestaat uit de twee oprichters van Greenchoice, Reinier van den Berg en twee vertegenwoordigers van de lokale stichting Opção Verde, waarmee Greenchoice zaken doet in Brazilië. Daarnaast zijn er twee schippers (we varen dag en nacht door, dus ze wisselen elkaar af) en een dame die onderweg boodschappen doet en kookt. Gecompenseerd gas De volgende ochtend bij het ontbijt vertelt Michiel hoe Greenchoice al vanaf 2005 bezig is met aankoop van stukken regenwoud. Ze hebben al stukken in Nederland, Ecuador en Brazilië. Ze zijn met de aankoop begonnen toen hun klanten gingen vragen of Greenchoice ook groen gas kon leveren. Veel klanten willen gas en stroom van dezelfde leverancier afnemen. Helaas is er onvoldoende ‘groen’ gas te krijgen, dus besloten ze ‘gecompenseerd’ gas aan te gaan bieden. Hiervoor zijn eigenlijk nog geen standaards of certificaten ontwikkeld, zoals dat voor groene stroom inmiddels al helemaal ingeburgerd is. Daarop hebben ze besloten zelf de mogelijkheden tot compensatie van de CO2 uitstoot van ‘gewoon’ gas te gaan onderzoeken. Aankoop van bossen bleek een geschikte mogelijkheid. En dat zijn ze vervolgens ‘gewoon’ maar gaan doen. Meer dan 75.000 hectare Het eerste areaal van 2000 ha werd aangekocht in 2004 in Ecuador. Daarna volgde de eerste aankoop in Brazilië van 400 ha. Hiervoor werden via een klant van Greenchoice de eerste contacten gelegd. Deze contacten zijn in de loop van de jaren uitgegroeid tot hechte relaties met de lokale bevolking: inmiddels bezit Greenchoice al meer dan 75.000 ha regenwoud in Brazilië. Kilometers brede rivier Later meer over de problemen, uitdagingen en dilemma’s rondom de aankoop van regenwoud. In dit natte seizoen is de rivier breed en diep. We varen een twintigtal meter uit de wal, waar de sonar al 13 meter diepte aangeeft. Op sommige plekken kan de diepte wel 20 meter bedragen. De breedte is 3-5 kilometer. Als je uren en dagen over deze enorme rivier vaart, kan het niet anders dan dat je diep onder de indruk raakt van de afmetingen, de afstanden en de enorme hoeveelheden water. Aan het einde van de dag arriveren we in Manacaparu, een klein stadje waar we even aanleggen om, jawel, biodiesel te bunkeren. Het stadje is alleen vanaf het water bereikbaar en telt misschien 20 straten. Toch rijden er tot onze verbazing een stuk of drie auto’s rond. Kennelijk ook hier het ultieme statussymbool..
Op weg naar het regenwoud – deel 3 In deze serie blogs schrijft Jan van Betten, oprichter van Nudge over zijn ervaringen en overdenkingen tijdens zijn reis naar het hart van het Braziliaans Regenwoud. Hij is daar op uitnodiging van Greenchoice; zij overwegen 100.000 ha regenwoud te kopen. Jan wil vooral ook de discussies en dilemma’s delen die hij tijdens deze reis tegenkomt. Na 30 uur varen hebben we een dikke 300 kilometer afgelegd. We verlieten gisteravond de Amazonerivier en varen al 10 uur op een kleinere zijrivier, de Rio Piorini. Het oerwoud waar we nu dwars doorheen varen is volkomen ongerept, honderden soorten bomen en struiken en overal vogels. Een ander fenomeen zijn de drijvende eilanden: stukken bij elkaar geklonterd drijfhout waarop gras is gaan groeien. Die stromen met de rivier mee en zien er soms uit alsof je er op zou kunnen lopen. Eigendomsrechten Gisteravond hebben we de kaarten bestudeerd: waar bevindt zich nu precies het stuk regenwoud waar Greenchoice een oog op heeft laten vallen? Hoe groot is het precies? Hoe weet je of de opgaven kloppen? Hoe kom je erachter of niemand anders rechten op de grond heeft? Monica, één van de adviseurs van de stichting, is advocate en legt ons uit hoe het werkt. Ze heeft jarenlang ervaring met dit soort transacties en heeft al meerdere aankopen van Greenchoice begeleid. Brazilië heeft een goed georganiseerd kadaster en de eigendomsrechten op grond zij daarin goed geregistreerd. Het is echter wel belangrijk om uit te zoeken of iemand de rechten heeft die hij beweert te hebben. Daarvoor moet je soms wel een paar weken op het kantoor van het kadaster zitten om onderzoek te doen. Dat zal ook hier gaan gebeuren. Kwaliteit zelf bekijken Een ander belangrijk aspect is uit te zoeken of de stukken grond die nu te koop zijn, aan elkaar aangesloten zijn. Als dat niet zo is, kan er mogelijk discussie ontstaan over de grenzen van de terreinen. En: op een kaart kun je de kwaliteit van het bos niet zien. Het kan moerasgebied zijn, of kaalgeslagen. Dat is de reden waarom we nu gaan kijken: er is geen andere manier om erachter te komen dan zelf te gaan oordelen. Natuurlijk kan je zo ook beter beoordelen of de vraagprijs redelijk is. Vage gebaren We komen in de buurt van onze bestemming. Hier ergens begint het stuk van 300 km langs de rivier waar het te kopen bos zich bevindt. De grondeigenaar is ook aan boord. Hij maakt wat gebaren en wijst naar een kuststrook aan de horizon. “Daar is het land”, zegt hij. Vanuit de verte denken wij een paar hutjes te ontwaren en vragen ons af of het land bewoond is. We vragen ernaartoe te varen, maar de eigenaar heeft er kennelijk niet veel zin in. “Te ver weg, te weinig diesel aan boord”, is zijn eerste argument. “We moeten zo langzamerhand terug gaan varen, anders halen we het niet.” Toch aan land Na wat aandringen haalt hij een nieuw argument van stal: “we kunnen er met deze grote boot niet komen”. Ook dit argument vindt bij ons nuchtere Hollandse gezelschap weinig gehoor. Tot nu toe hoorden we voortdurend dat juist het hoge water een prachtkans is om overal te kunnen komen. Zou hij iets te verbergen hebben? We blijven aandringen om aan land te gaan en te gaan kijken. Uiteindelijk krijgt de schipper opdracht koers te zetten naar de nederzetting. We gaan aan land en worden hartelijk ontvangen door een complete dorpsgemeenschap. Bij navraag blijken er 200 mensen te wonen. Er is een primitief schooltje en een kerk.
Iets te verbergen? Maar waarom dit dorpje voor ons verborgen moest blijven, blijft voorlopig een raadsel. De nieuwe eigenaren vinden bewoning juist een voordeel: bewoners kunnen de boel in de gaten houden en waarschuwen als er houtkappers in de buurt zijn. Maar dit gebrek aan transparantie maakt ons wel wat wantrouwig.. Wat wil de eigenaar nog meer verbergen? Of wil hij ons geen dingen laten zien die de prijs nadelig kunnen beïnvloeden? We besluiten dat een volgende expeditie in afwezigheid van de grondbezitter met de lokale bevolking moet gaan praten en extra onderzoek in het kadaster moet gaan doen. Het stuk woud ziet er verder prima uit. Prachtig primair woud, zoals dat heet. Oerbos, zou ik het noemen. Meer dan een handtekening Het wordt me in ieder geval ook duidelijk dat het kopen van een stuk oerwoud geen kwestie is van een handtekening zetten bij een notaris en geld overmaken naar de bank. Het is een kwestie van lokale relaties opbouwen, onderzoek doen, navraag doen, zelf gaan kijken, meten, vragen, discussiëren en nog eens navragen. Nog afgezien van het ongetwijfeld interessante onderhandelingstraject dat daarna volgt.
Op weg naar het regenwoud – deel 4 In deze serie blogs schrijft Jan van Betten, oprichter van Nudge over zijn ervaringen en overdenkingen tijdens zijn reis naar het hart van het Braziliaans regenwoud. Hij is daar op uitnodiging van Greenchoice; zij overwegen 100.000 ha regenwoud te kopen. Jan wil vooral ook de discussies en dilemma’s delen die hij tijdens deze reis tegenkomt. Via Manacaparu zetten we koers naar Coari, de tweede grote stad in de het Amazone gebied en uitsluitend over het water of door de lucht bereikbaar. Het stadje leeft van de visserij en van Petrobas, een grote oliemaatschappij die hier in de buurt naar olie boort. Hier komt de lokale handel bij elkaar en is het kantoor van de stichting gevestigd. Daar kunnen we misschien iets meer te weten komen. Nogmaals naar het gebied Tegen middernacht ontmoeten we in een soort openluchtbar de eigenaar van een snelle boot, die beweert dat hij ons de volgende dag heen en weer kan brengen naar het grondgebied en dat hij ons kan introduceren bij de lokale bevolking. Een lange tocht van ongeveer 5 uur varen (enkele reis). Het voordeel: een tweede expeditie zou misschien niet nodig zijn. GPS-coördinaten Na 3 uur met een snelle speedboat komen we bij het begin van het Piorini meer, dat we helemaal zullen oversteken om bij dat deel van het gebied te kunnen komen dat eerder een beetje voor ons verborgen bleef. Voordat we daar aankomen, leggen we aan bij een dorpje van 100 inwoners. De eigenaar van de boot kent deze mensen en introduceert ons bij het dorpshoofd. Maar eerst gaan we nog een stuk varen om een indruk te kunnen krijgen van het land verderop en om de GPScoördinaten goed vast te leggen. Wat is het waard? Dan wacht ons de volgende verrassing: dit deel van het land staat geheel onder water en alleen de toppen van de bomen steken boven dit water uit. Het is een prachtig, onbeschrijflijk gevoel om hier tussendoor te varen. We plukken vruchten uit de boomtoppen vanuit de boot. Wat een schitterend stuk natuur. Later vraagt Michiel van Greenchoice me wat ik zou doen als ik hem was. Kopen of niet? Uiteindelijk denk ik dat het erom gaat dat je de goede prijs betaalt; maar zoiets beschermen door het te kopen: ik zou het doen. En ja: de vraag is natuurlijk wat zoiets nou waard is. De huidige eigenaar wilde ons dit deel waarschijnlijk niet laten zien, omdat je dit soort gronden moeilijk kunt exploiteren. Dan is het niet veel waard. En dat iemand iets koopt om er vervolgens niets mee te doen, alleen maar om het te behouden, daar geloven ze hier niet veel van. Dus onderhandelingen zullen uiteindelijk de doorslag geven.
Op weg naar het regenwoud – deel 5 In deze serie blogs schrijft Jan van Betten, oprichter van Nudge over zijn ervaringen en overdenkingen tijdens zijn reis naar het hart van het Braziliaans regenwoud. Hij is daar op uitnodiging van Greenchoice; zij overwegen 100.000 ha regenwoud te kopen. Jan wil vooral ook de discussies en dilemma’s delen die hij tijdens deze reis tegenkomt.
Terug in Coari hebben we gelegenheid om het lokale kantoortje van de stichting te kunnen bekijken. Coari bij daglicht is echt de moeite waard. Het is een klein stadje, dat ooit is ontstaan als knooppunt in de rubberhandel. Nu is het vooral een soort distributiepunt waar de handel uit het achterland naartoe komt met honderden kleine bootjes. Deze handel (vooral vruchten, noten, vis en hout) wordt dan met grote boten afgevoerd naar Manaus.
Stichting Opção Verde Helena, directeur van de stichting Opção Verde laat ons het nieuwe kantoortje zien. Het is nog niet helemaal klaar, maar we krijgen al een goede indruk. Er staat een flink aantal borden klaar die later worden geplaatst op aangekochte stukken land. Op de borden staat wie de eigenaar is en dat toegang verboden is. Dat is natuurlijk moeilijk te controleren, laat staan af te dwingen. De borden hebben dan ook een andere bedoeling: ze dienen vooral om grondeigenaren uit de buurt te wijzen op het bestaan van Opção Verde en om de lokale bevolking te laten weten dat deze bossen niet zonder toestemming kunnen worden betrokken. Volledig vruchtgebruik Helena legt uit hoe de stichting omgaat met bewoners van de stukken bos die worden aangeschaft. Met alle bewoners worden contracten afgesloten waarin staat dat ze er mogen blijven wonen en hoe ze met het bos moeten omgaan: kappen is verboden maar ze krijgen wel het volle vruchtgebruik. Ook wordt de maximale omvang van het aantal bewoners vastgelegd: een nederzetting mag wel groeien, maar tot bepaalde grenzen. Hiermee wordt voorkomen dat er grote dorpen in het beschermde woud ontstaan. Verder krijgen de bewoners les in de manier waarop ze maximaal profijt kunnen hebben van het vruchtgebruik. Ze leren bijvoorbeeld hoe je jam moet maken van de vruchten; daarmee kan je handel drijven en hoef je je geld niet te verdienen met het kappen en verkopen van hout. Kaalslag Tijdens onze vlucht naar Manaus kunnen we een deel van onze tocht ‘van bovenaf’ bekijken, hetgeen ons nog meer onder de indruk doet zijn van de onafzienbare hoeveelheden bos en water in dit gebied. Zover je kunt kijken: oerwoud, water, oerwoud, water. En in de buurt van Manaus zie je dan heel erg goed de kaalslag. Oerwoud gaat in rap tempo verloren door de aanleg van wegen, de bouw van huizen en vooral ook door akkerbouw (soja, mais) en veeteelt.
Op weg naar het regenwoud – deel 6 In deze serie blogs schrijft Jan van Betten, oprichter van Nudge over zijn ervaringen en overdenkingen tijdens zijn reis naar het hart van het Braziliaans regenwoud. Hij is daar op uitnodiging van Greenchoice; zij overwegen 100.000 ha regenwoud te kopen. Jan wil vooral ook de discussies en dilemma’s delen die hij tijdens deze reis tegenkomt. Aangekomen in Manaus, de hoofdstad van de provincie Amazonas – een stad van twee miljoen inwoners midden in het oerwoud. De Rio Negro gaat hier over in de Amazone. Je kunt aan alles zien dat de economie hier hard groeit: het wegennet is er bijvoorbeeld niet op ingesteld om een steeds verder groeiende stroom auto’s te verwerken. Een voortdurend verkeersinfarct is het gevolg. Ook de stroom- en de telefoonnetwerken vallen regelmatig uit. Waarschijnlijk om dezelfde reden. 33 bij 33 km In Manaus wacht ons een heuse ‘werk’dag. We gaan de documenten bestuderen in samenhang met de kaarten die we tot onze beschikking hebben en de GPS-coördinaten die we zelf hebben verzameld. We zetten alle gegevens op een rij en concluderen na een ochtend werk dat het aan te kopen stuk inderdaad een omvang heeft van meer dan 100.000 hectare. Dat is een miljard vierkante meter, oftewel een stuk van 33 bij 33 km. We zien dat er nog onduidelijkheid is of de eigenaar de ‘volle’ eigendomsrechten heeft, of slechts ‘bezits’-rechten. Dat moet door de notaris en de advocaat verder worden uitgezocht. Dat is op zich niet moeilijk, maar kost vooral tijd. Ook weten we nog niet zeker of alle stukken grond aaneengesloten zijn: dat moet op het kadaster worden vastgesteld. Familieverhaal Rond het middaguur meldt Monica zich, de advocate, met het bericht dat de eigenaar ons ook nog wil spreken. Later die middag ontmoeten we twee zussen van de eigenaarfamilie. We maken kennis en horen wat meer achtergrondgeschiedenis. De grond is al generaties lang in eigendom van een ‘oude’ familie: de grootvader is ooit begonnen met het aankopen van stukken land voor de exploitatie van rubber. Dat is lang geleden gestopt en nu is het ‘alleen nog maar’ oerwoud. De erfgenamen van grootvader hebben nu gezamenlijk de grond in bezit en willen er eigenlijk vanaf. Het ligt een paar dagreizen van Manaus vandaan, ze kunnen er niets mee en willen het eigenlijk gewoon verkopen aan de hoogste bieder. Volgende stappen We spreken af wat de volgende stappen zullen zijn, zoals onderzoek bij het kadaster en een check op de eigendomsbewijzen. Dat kan allemaal in de komende weken gebeuren. Zodra we de gegevens hebben, kunnen we een bod uitbrengen. Dan zullen de onderhandelingen echt van start gaan. Stichtingsbestuur Onze taak hier zit er nu bijna op. Twee officiële zaken staan nog op de agenda op deze ‘werk’ dag: we wonen een vergadering bij van het stichtingsbestuur en aansluitend wordt een contract ondertekend met de organisatie die voor de opleiding van de bewoners gaat zorgen. We sluiten af met een diner in een restaurant met uitzicht over de Rio Negro. We kijken nog één keer over die immense rivier naar de overkant. Waar het donkere regenwoud begint en waar we 6 dagen geleden op de boot stapten.
Relatie opbouwen Afsluitend stel ik mezelf de vraag of dit bezoek zinvol was. Ik vind van wel: alleen al vanwege het feit dat deze cultuur er een is van relaties: zonder goede persoonlijke contacten met de lokale bevolking, de lokale autoriteiten en de ‘hoogwaardigheidsbekleders’ doe je hier geen zaken. Ze willen je kennen, ze moeten je gezien hebben, je moet een relatie opbouwen om vertrouwen te kunnen winnen. Je moet laten zien dat je serieus bent. Dat je niet alleen geïnteresseerd bent in de aanschaf, maar ook in de cultuur, de mensen. Juiste vragen En je kunt de dingen pas goed begrijpen en de juiste vragen stellen als je er met eigen ogen naar gekeken hebt. Ik kan me nu veel beter voorstellen dat de lokale bevolking er geen enkel probleem mee heeft om een stuk grond plat te branden voor een veldje mais. Want als je bomen ziet zover het oog reikt gedurende dagen varen, denk je vanzelf ‘er zijn hier bomen zat’. En: ‘ik woon hier al generaties, dit is mijn land, mag ik alsjeblieft zelf bepalen wat ermee gebeurt?’ Dus hier moet je als eigenaar mee om kunnen gaan. Begrip voor hebben. Goede afspraken over maken. Maar ik weet nu ook hoe ongelooflijk belangrijk het is om grootschalige kap te voorkomen. Dit is één van de laatste plekken op aarde waar op deze schaal regenwoud voorkomt. Instandhouding van de aanwezige biodiversiteit en de capaciteit van C02 opname is cruciaal. Ongeschonden woud Een laatste belangrijk aspect van ons bezoek is dat de lokale bevolking leert dat er (commerciële) belangstelling bestaat voor ongeschonden woud. Dat is hier nieuw. Meestal wordt er betaald voor kale stukken of voor oerwoud dat geëxploiteerd kan worden. Dat er nu partijen op de markt komen die interesse hebben voor ongeschonden woud om er ‘niets’ mee te doen verhoogt de waarde van ongeschonden woud. Ik ben erg blij dat ik deze reis heb mogen meemaken. Ik heb er veel van geleerd en ik ben een bijzondere ervaring rijker. En het regenwoud heeft er een vriend bij gekregen.
