Op weg naar een toekomstbestendige (agro)foodsector in Noordoost-Brabant de basis op orde en op naar de top

Op weg naar een toekomstbestendige (agro)foodsector in Noordoost-Brabant de basis op orde en op naar de top

2013 - 2017

Op weg naar een toekomstbestendige (agro)foodsector in Noordoost-Brabant

2

Opdrachtgever:

Food & Feed Noordoost-Brabant www.food-feed.nl

Samenstelling:

Jos van Asten Economisch Adviesburo van Asten Waterkering 35, 5432 KE Cuijk E-mail: [email protected] Website: www.economischadviesburo.nl

September 2012

Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl


INHOUDSOPGAVE Blz. Voorwoord

5

Management Summary

6

1. Toekomstbestendig economisch beleid 1.1. 1.2. 1.3.

1.4

Europa: smart specialisations Nederland: investeren in topsectoren 1.2.1 Human Capital Agenda Agrofood Provincie Noord-Brabant: de top van kennis- en innovatieregio’s in Europa 1.3.1 De basis op orde 1.3.2 Op weg naar de top 1.3.3 Stip aan de horizon: waar kan Brabant in 2020 staan Noordoost-Brabant / 5-sterrenregio: van sterke clusters naar een excellente regio 1.4.1 Valorisatieplan

2. Belang van de (agro)foodsector 2.1 2.2 2.3 2.4

2.5

Concurrentie- en innovatiekracht Ontwikkelingen in de foodsector Topsector Agrofood Feiten en cijfers 2.4.1 Het Nederlandse Agro&Food bedrijfsleven staat aan de internationale top 2.4.2 Positie van de levensmiddelenindustrie binnen de EU 2.4.3 De toegevoegde waarde van de Agrofood-sector voor de nationale economie 2.4.4 Zuid-Nederland 2.4.5 Provincie Noord-Brabant 2.4.6 Noordoost-Brabant / 5-sterrenregio De toekomst van de agrofoodsector

3. Food & Feed Noordoost-Brabant 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

Regionaal en branchegericht Omgevingsfactoren / speelveld Doelstellingen Activiteiten tot en met heden Op weg naar een toekomstbestendige (agro)foodsector in de regio Noordoost-Brabant 3.5.1 Activiteiten: behoud van werkgelegenheid en instroom van nieuwe medewerkers 3.5.2 Organisatie: samenwerking tussen overheid, onderwijs en ondernemers 3.5.3 Financiën: stimulering van investeringen in de (agro)food sector


10 10 10 11 13 14 14 17 17 20

22 22 23 23 24 24 25 25 26 26 27 27

29 29 29 31 33 37 37 41 43

3

Op weg naar een toekomstbestendige (agro)foodsector in Noordoost-Brabant Bijlagen: Bijlage 1

Clusterfiche Agrofood Economisch Programma Brabant 2020

Bijlage 2

Uitvoeringsprogramma arbeidsmarkt 2012-2015 Provincie Noord-Brabant

Bijlage 3

Overzicht gebruikte bronnen

4



Voorwoord De Agro&Food sector heeft een ijzersterke uitgangspositie. Onze topsector is de motor van de Nederlandse economie en de nummer 1 in de wereld. In totaal genereert de sector € 48 miljard aan toegevoegde waarde. Dat is goed voor bijna 10% van de Nederlandse economie en werkgelegenheid. Nederland heeft de meest succesvolle en innovatieve Agro&Foodbedrijven, beschikt over kennisinstellingen van wereldklasse en staat aan de Europese top van private investeringen. De groei van de wereldbevolking van 6 naar 9 miljard leidt tot internationale voedselvraagstukken en creëert kansen voor de sector. De vergrijzing en toenemende voedsel gerelateerde ziekten verhogen de maatschappelijke betekenis. Kortom: het belang van de sector zal de komende jaren aanzienlijk toenemen.” Openingswoord Top-team Agro&Food uit het rapport “Agro&Food: de Nederlandse groeidiamant”

“De wereld om ons heen verandert in hoog tempo. De Nederlandse industrie moet zich continu blijven ontwikkelen om het hoofd te bieden aan groeiende concurrentie en nieuwe uitdagingen. Voorbeelden hiervan zijn de grondstoffenschaarste, de ontwikkeling van het aantal koopkrachtige consumenten in West-Europa en het vinden van gekwalificeerd personeel. Innovatie is de sleutel voor de Nederlandse industrie om haar concurrentiekracht op peil te houden” Rabobank Cijfers & Trends: strategische visie industrie (september 2011)

Bovenstaand een tweetal citaten die het belang van de (agro)foodsector, de bedreigingen en de mogelijke toekomst weergeven. Duidelijk is dat deze sector van essentieel belang is voor de nationale economie en werkgelegenheid, maar zeker ook voor de economische ontwikkeling en werkgelegenheid binnen de provincie Noord-Brabant en in het bijzonder de regio Noordoost-Brabant. In onderliggend document “Op weg naar een toekomstbestendige (agro)foodsector in Noordoost-Brabant” wordt o.a. ingegaan op bedreigingen voor de (agro)foodsector - met name vergrijzing en gebrek aan innovatiekracht - en de oplossingen voor een toekomstbestendige sector met een internationale toppositie, geredeneerd vanuit Rijks- en provinciaal beleid en met betrokkenheid van het regionale en branchegerichte netwerk opgezet door bedrijven in de voedingsmiddelenindustrie: Food & Feed NoordoostBrabant. In het eerste hoodstuk wordt Rijks-, provinciaal en regionaal economisch beleid weergegeven gericht op de (agro)foodsector. In het tweede hoofdstuk wordt het belang van de sector onderbouwd met feiten en cijfers. Tenslotte wordt in hoofdstuk 3 vanuit de regionale en branchegerichte aanpak van Food & Feed Noordoost-Brabant aandacht besteed aan op te zetten activiteiten, organisatiekracht en financiën die benodigd zijn om de vergrijzing tegen te gaan en innovatiekracht te stimuleren. Dit document dient als basis om samen met provinciale en gemeentelijke overheden, onderwijsinstellingen en ondernemers in Noord(oost)-Brabant een koers uit te stippelen voor de jaren 2013 - 2017 voor een toekomstbestendige (agro)foodsector.

Food & Feed Noordoost-Brabant Augustus 2012


5


Management samenvatting De levensmiddelenindustrie is de grootste industrie van Nederland en richting toekomst zal de combinatie en samenwerking met de agrarische sector van doorslaggevend belang zijn om de toegevoegde waarde, werkgelegenheid en (inter)nationale concurrentiepositie te kunnen behouden. De twee grootste bedreidingen voor de zogenaamde agrofood-sector zijn echter innovatiekracht en vergrijzing. Het bovenstaande wordt o.a. bekrachtigd in het Topsectorenbeleid van het Rijk en het Economisch Programma 2020 van de provincie Noord-Brabant; de provincie met van oudsher de meeste bedrijven in aantal en omvang in de agrofoodsector. Stimulering van innovatie en samenwerking in de agrofoodsector kan onmogelijk plaatsvinden zonder dat wordt ingezet op personeelsbehoud en -instroom, vergroting van het kennisniveau van medewerkers en valorisatie van kennis. Onder het motto “de basis op orde” zal dan ook een forse inspanning geleverd moeten worden om te zorgen voor voldoende en goed gekwalificeerd personeel en een goed vestigingsklimaat voor bedrijven in de agrofoodsector. Vanuit deze basis kunnen innovaties en crossovers tussen sectoren verder worden gestimuleerd met als doel behoud van de internationale concurrentiepositie en toegevoegde waarde van de Nederlandse agrofoodsector en het creeren van een internationale toppositie. Ondanks de sterke vergrijzing die hard op de sector afkomt, zijn bedrijven op dit moment – mede als gevolg van de huidige economische crisis en omdat de noodzaak hiervoor in het verleden ontbrak – niet zonder (overheids)steun in staat om de de vergrijzing in de sector structureel aan te pakken en een ommekeer richting toekomst te bewerkstelligen. Een branchegerichte en regionale aanpak door bedrijven, onderwijsinstellingen en overheden is dan ook noodzakelijk om deze uitdagingen het hoofd te kunnen bieden. Onder de werktitel Food & Feed Noordoost-Brabant is de afgelopen jaren een netwerk van bedrijven in de voedingsmiddelen- en diervoederindustrie in de regio Noordoost-Brabant ontstaan, dat zich samen met partners als overheden (provincie, gemeenten, UWV), onderwijsinstellingen (Universiteit van Wageningen, HAS Den Bosch, Fontys, Avans, ROC de Leijgraaf, AOC Helicon en ROC Koning Willem I College) en uitzendbureaus (o.a. Tempo Team, Hobij en Otter-Westelaken) gezamenlijk inspant om voldoende werknemers voor de sector te behouden en richting toekomst voldoende instroom van personeel te borgen. Door een sterke vergrijzing, afname van het aantal jongeren, afname van de instroom van leerlingen in “Food”-opleidingen, het slechte imago van de voedingsmiddelensector en de beperkte samenwerking tussen bedrijven in de voedingsmiddelensector is een regionaal netwerk van bedrijven in de voedingsmiddelensector opgebouwd. De regio Noordoost-Brabant is van oudsher een agrarische regio waarbinnen een groot aantal bedrijven in de voedingsmiddelen- en diervoedersector zijn gevestigd, zoals FrieslandCampina, Cehave (thans Agrifirm), Mars, Peka Kroef, Hutten Catering, Maison van den Boer, Sligro, Jumbo, Vion, Fransen Gerrits, Heineken en Unilever (Unox). Deze bedrijven zijn van grote toegevoegde waarde voor de regionale, provinciale en nationale economie en werkgelegenheid en zijn overtuigd van de meerwaarde om gezamenlijk invulling te geven aan de toekomstige personeelsvraag binnen een regionaal herkenbaar netwerk van bedrijven in de voedingsmiddelen- (Food) en diervoedersector (Feed) in de regio Noordoost-Brabant. Gelet op met name de vergrijzing en de toekomstige tekorten aan technisch personeel is het werkgelegenheidsvraagstuk richting toekomst een nationaal probleem voor de industrie in Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl

6


zijn algemeenheid en de voedingsmiddelensector in het bijzonder. De behoefte aan personeel is echter lang niet in elke sector en/of regio gelijk. Daarnaast dienen afspraken met onderwijsinstellingen veelal regionaal ingevuld te worden op basis van de regionale behoefte en is de reisbereidheid van met name MBO-personeel beperkt. Deze gegevens en het collectieve besef dat bedrijven zelfstandig geen vuist kunnen maken richting onderwijsinstellingen en overige partners, leiden er – samen met de sterke aanwezigheid van veel, grote en diverse bedrijven in de voedingsmiddelensector in de regio NoordoostBrabant - toe, dat vanuit het bedrijfsleven de behoefte is ontstaan aan een regionaal en branchegericht netwerk dat primair gericht is op instroom van personeel in de voedingsmiddelen- en diervoedersector: Food & Feed Noordoost-Brabant. Om een toekomstbestendige (agro)foodsector te kunnen garanderen is een meerjarenplan nodig, waarbij niet alleen wordt ingezet op scholing en werkgelegenheid, maar ook zaken als imago, innovatie en ketenaanpak van groot belang zijn. Het reeds opgebouwde netwerk van Food & Feed Noordoost-Brabant kan hierin een voorname rol spelen. Randvoorwaardelijk is dan wel de steun van overheden en onderwijsinstellingen, permanente betrokkenheid van het bedrijfsleven en een meerjarenplan met financiële ondersteuning. Hierbij wordt aansluiting gezocht bij het topsectorenbeleid, het provinciale beleid en de focus van de 5sterrenregio Noordoost-Brabant. Zoals weergegeven in het Rijks- en provinciaal beleid is de (agro)foodsector een zeer voorname sector voor de economie en werkgelegenheid binnen Nederland. De belangrijkste bedreiging voor deze sector is de sterke vergrijzing. Hierdoor zal allereerst ingezet moeten worden op behoud van werkgelegenheid, instroom van nieuwe medewerkers en imagoverbetering. Indien deze zaken zijn ingeregeld, zullen kansen als innovatie, ketenaanpak en cross-overs tussen sectoren de sterke positie van de (agro)foodsector voor de Nederlandse economie verder moeten uitbouwen en het onderscheidend vermogen en de toegevoegde waarde richting toekomst moeten borgen. Food & Feed Noordoost-Brabant zal zich primair dan ook richten op behoud van werkgelegenheid, instroom van nieuwe medewerkers en imagoverbetering en secundair op o.a. stimulering van innovatie en realisatie van sectorale cross-overs. De volgende activiteiten zullen – samen met partners – de komende jaren worden opgepakt (waarbij het tempo en de prioriteiten bepaald worden door het draagvlak, financiën en de noodzaak vanuit het bedrijfsleven en partners als onderwijs en overheid: Instroom van nieuwe medewerkers: - verbetering van de afstemming tussen onderwijs en arbeidsmarkt; - vergroting van de instroom van leerlingen in (agro)food gerelateerde opleidingen; - imagoverbetering van de (agro)foodsector; - werving van buitenlandse werknemers; - verlaging van de drempel voor zij-instromers en mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt; - opzetten van een mobiliteitscentrum specifiek voor aangesloten bedrijven; - kennisvalorisatie; - realisatie van een toplocatie gericht op Food. Behoud van werkgelegenheid: - de opzet van bedrijfsgerichte opleidingen specifiek voor talentbehoud; - doorontwikkeling van personeel; - opzet van programma’s voor vitaliteit en duurzame inzetbaarheid van oudere werknemers; - opzet van leerling-gezel trajecten; - aanbod van werkgerelateerd taalonderwijs; - motivering en verbetering van de inzetbaarheid van oudere werknemers; Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl

7


-

opzet van een mobiliteitscentrum; toepassing van functiedifferentiatie.

Overige sectorgerichte stimulerende activiteiten: - uitbreiding van het netwerk; - verstrekking van subsidie-informatie; - stimulering van kennisoverdracht tussen bedrijven, onderwijsinstellingen en overheden; - verbetering van de relatie en verkleining van de afstand tussen de primaire agrarische sector en de voedselver- en bewerkende industrie en retail; - aandacht voor duurzaamheid en verwaarding van reststromen; - stimuleren van innovaties; - realisatie van een “Food Innovation & Experience Centre”; - realisatie van “slimme” crossovers tussen verschillende sectoren. Om deze activiteiten uit te kunnen voeren met een zo groot mogelijke betrokkenheid van ondernemers, overheid en onderwijs is uitbreiding van het netwerk gewenst. Ook zou meer en betere afstemming moeten komen met en tussen de diverse Foodregio’s in NoordBrabant die allen sterke foodgerelateerde industrieën bevatten, steeds met een andere focus. Door een brede samenwerking te organiseren kan een sterk netwerk worden gecreeerd waarbinnen kennis gedeeld kan worden en ook gezamenlijk de “branding” en imagoverbetering van de regio en de (agro)food-sector kan worden opgepakt. Aangezien Brabantbreed een sectorale focus wordt gehanteerd, (agro)food in alle regio’s een zeer voorname sector is en dit aansluit bij Rijks- en provinciale ambities, wordt voorgesteld om samen met de provincie Noord-Brabant en in samenwerking met de BOM (Brabantse Ontwikkelings Maatschappij), zaken verder op te pakken. De rol van de provincie zal faciliterend moeten zijn ten aanzien van regionale projecten en leidend ten aanzien van provinciale projecten. Projecten zullen – voor zover wenselijk en/of noodzakelijk - in samenwerking tussen overheid, ondernemers en onderwijs opgepakt en uitgewerkt worden. Aangezien de regio’s Noordoost-, Zuidoost-, Midden- en West-Brabant verschillen in specifieke profilering (Food & Technology, Food & Health, Food & Logistics, Food & Biobased), benadering, netwerk en projecten, zullen onder de provinciale agrofood-paraplu nuances tussen de regio’s blijven bestaan. Door regio-overstijgende en ambities provinciaal op te pakken, ontstaat tevens een kennisinfrastructuur die verder gaat dan de regio, waardoor alle regio’s hiervan profiteren en gezamenlijk meerwaarde kan worden gecreeerd. Onder de provinciale paraplu kunnen onderwerpen als werkgelegenheid, innovatie en imagoverbetering worden opgepakt met vertegenwoordigers en specialisten vanuit de regio’s Noordoost-, Zuidoost-, Midden- en West-Brabant. Hiervoor zal dus een nieuwe structuur opgezet moeten worden. Binnen de regio’s kunnen de thans bestaande organisaties regio-specifieke speerpunten verder oppakken, met behoud van eigen identiteit en netwerk en met kennis vanuit de andere regio’s. Voor Food & Feed Noordoost-Brabant houdt dit in dat de activiteiten binnen het sterke netwerk van ondernemers, overheid en onderwijs ingevuld kunnen worden, met steun van de provincie en afstemming met andere regio’s. Tot op heden is de financiering van activiteiten en projecten door Food & Feed NoordoostBrabant opgebracht door bijdragen van ondernemers en incidentele projectsubsidies. Om te werken aan een structurele oplossing voor de sterke vergrijzing in de agrofoodsector, terugdringen van de tekorten aan technisch personeel, kennisuitwisseling, stimulering van innovatie en andere op te zetten / te begeleiden activiteiten door Food & Feed NoordoostBrabant, dient structurele financiering beschikbaar te worden gesteld. Niet alleen door het Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl

8


bedrijfsleven, maar ook door de overheid. Omtrent de beschikbaarheid van middelen en uitvoering van activiteiten de komende vijf jaar (2013-2017) zullen nadere afspraken moeten worden gemaakt met o.a. provincie, gemeenten, 5-sterrenregio Noordoost-Brabant, onderwijsinstellingen en bedrijven.

9



1

Toekomstbestendig economisch beleid

Zowel op Rijksniveau als o.a. binnen de provincie Noord-Brabant is de afgelopen periode toekomstgericht economisch beleid opgesteld voor de komende jaren. In alle gevallen gaat dit beleid uit van investeren in sterke sectoren om als land, provincie, regio haar sterke economische positie te behouden en te versterken. De (agro)foodsector wordt hierbij steevast als een van de sterkste of sterkste sectoren genoemd. In dit hoofdstuk staat weergegeven waar de focus ligt van toekomstig economisch beleid op diverse schaalniveaus, waarbij de agrofoodsector specifiek wordt uitgelicht. 1.1 Europa: smart specializations Europa heeft nieuwe ambities geformuleerd in de “Europa 2020” groeistrategie. Europa wil een krachtige kenniseconomie verwezenlijken op basis van “smart, sustainable and inclusive growth”. De Europese groeistrategie nodigt regio’s uit om een actieve rol te spelen op basis van “smart specializations”. 1.2 Nederland: Investeren in topsectoren Nederland is een welvarend land. Welvaart die we voor een groot deel te danken hebben aan onze ondernemerszin, handelsgeest en ons vermogen om te innoveren. Deze voorspoed is niet vanzelfsprekend. Maatschappelijke en (financieel-)economische uitdagingen op nationaal en internationaal niveau vragen beleid dat onze vernieuwingskracht en ondernemerszin ruim baan geeft. Daarom heeft het kabinet in februari 2011 een nieuw bedrijvenbeleid ingezet. Uitgangspunt is dat de overheid niet stuurt met regels en subsidies, maar Nederlandse bedrijven de ruimte krijgen om te ondernemen, te investeren, te innoveren en te exporteren. Want niet de overheid, maar ondernemers benutten economische kansen en creëren daarmee economische groei, werkgelegenheid en welvaart. Het nieuwe beleid betekent (i) minder subsidies in ruil voor lagere belastingen, (ii) minder en eenvoudigere regels, (iii) ruimere toegang tot bedrijfsfinanciering, (iv) betere benutting van de kennisinfrastructuur door het bedrijfsleven, en (v) betere aansluiting van fiscaliteit, onderwijs en diplomatie op de behoefte van het bedrijfsleven. Het kabinet heeft ondernemers en onderzoekers uit negen topsectoren van de Nederlandse economie gevraagd om concrete voorstellen te doen die de Nederlandse concurrentiekracht versterken. Het kabinet is enthousiast over de ideeën en voorstellen wil samen met de topsectoren de ingezette koers naar de top krachtig en met ambitie voort te zetten. Die ambitie is - Nederland in de top 5 van kenniseconomieën in de wereld (in 2020); - Stijging van de Nederlandse R&D-inspanningen naar 2,5% van het BBP (in 2020); - Topconsortia voor Kennis en Innovatie waarin publieke en private partijen participeren voor meer dan € 500 miljoen waarvan tenminste 40% gefinancierd door het bedrijfsleven (in 2015). De 9 Topsectoren zijn: 1.) Agrofood 2.) Creatieve industrie 3.) Energie 4.) Tuinbouw & uitgangsmaterialen 5.) Life sciences & Health 6.) Water 7.) High Tech 8.) Logistiek 9.) Chemie Daarnaast heeft het Rijk ook een topteam hoofdkantoren aangewezen.


10


Er zijn topteams benoemd, bestaande uit een CEO, een innovatieve MKB-er, een excellente wetenschapper en een topambtenaar om in actieve interactie met het veld voor hun sector een sectoragenda op te stellen. De sectoragenda’s bevatten de ambities en speerpunten voor de lange termijn en een agenda met concrete punten voor de korte termijn. In deze agenda’s worden thema’s behandeld zoals kennis, innovatie en onderzoek, buitenlandbeleid, sectorale randvoorwaarden, onderwijs en arbeidsmarkt, duurzaamheid. 1.2.1 Human Capital Agenda Agrofood Op het gebied van onderwijs en arbeidsmarkt is voor de topsector Agrofood in combinatie met de topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen een human capital agenda (HCA) opgesteld. De continuïteit van deze topsectoren hangt in belangrijke mate samen met voldoende Human Capital op alle niveaus binnen het gehele werkveld. Juist op dit essentiële thema kampen alle schakels binnen de gehele sector, met een steeds verdere vermindering van de beschikbaarheid van voldoende gekwalificeerd personeel, met de juiste competenties, dat kan worden ingezet in nationale en internationaal actieve bedrijven. Om hieraan het hoofd te bieden is gekozen voor een gezamenlijke aanpak van deze twee topsectoren. De HCA is gebaseerd is op twee hoofddoelstellingen: - het vergroten van het imago en de aantrekkingskracht van de sector op werknemers door het verbeteren van het beroepsperspectief (o.a. employability en Leven Lang Leren); - het verbeteren van de aansluiting – kwalitatief en kwantitatief - tussen onderwijs en bedrijfsleven. De vraag vanuit de (regionale en internationale) economische clusters binnen de topsector geldt hierbij als centraal uitgangspunt en deze wordt bepaald door de behoeftes van de bedrijven (binnen de twee topsectoren (incl. technologie, handel en dienstverlening) én de behoeftes van jongeren en (potentiële) werknemers.


11


De uitwerking van de HCA is gebaseerd op doorbraken op 5 onderscheiden thema’s: Aantrekkelijk werkgeverschap en imago van de sector De bedrijven maken zich collectief sterk voor aantrekkelijk werkgeverschap waarmee zij jongeren en zij-instromers boeien voor en binden aan de sector. Bedrijven gaan zich actief en zichtbaar richten op het welbevinden van hun werknemers door collectief afstand te nemen van excessen. Ze profileren zich met goede voorbeelden zoals MVO, het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden en aanbod van bedrijfsstages waarbij studenten een goed beeld krijgen van hun toekomstige werkkring. Bedrijven organiseren gezamenlijk een landelijk imago-offensief inspelend op beleving en gevoel bij de sector waarbij de profilering wordt verlegd naar jongerenperspectief (o.a. ‘fun, creativiteit, verantwoordelijkheid, zingeving en aanzien). Lopende initiatieven (bv. It’s Alive, Major Earth en Hoe maak je het) worden krachtig doorgezet door de bedrijven en brancheorganisaties samen met landelijke en regionale media onder de randvoorwaarde van collectief beschikbare middelen. Beroepsgericht opleidingsaanbod Onderwijsinstellingen ontwikkelen zich door naar marktgerichte instellingen met een sterke externe oriëntatie die hun aanbod op basis van een arbeidsmarktanalyse en in interactie met het werkveld bepalen. De regie op de afstemming met het onderwijs wordt gevoerd vanuit een netwerk van economische clusters om versnippering te voorkomen. De docenten blijven up to date van de ontwikkelingen in de sector door verplichte docentstages en/of praktijkprojecten. Er wordt een flexibilisering van de opleidingsstructuur doorgevoerd op basis van een aangepaste kwalificatiestructuur en een optimale inhoudelijke samenwerking op de zgn. ‘cross-overs’ (groen-grijs). De bedrijven nemen (mede)verantwoordelijkheid voor de leerloopbaan van jongeren door experts uit het bedrijfsleven delen van het opleidingstraject te laten verzorgen en de opleidingen voor een substantieel deel binnen de beroepspraktijk (en dus buiten de onderwijsinstellingen) te laten plaatsvinden. De cruciale randvoorwaarde voor het realiseren van deze doorbraak is het door de overheid herdefiniëring van de bevoegdheden regeling ten aanzien van de inzet van experts uit het bedrijfsleven en de aanpassing van de kwalificatiedossiers. Leven lang leren Het bedrijfsleven en het onderwijscluster organiseren gezamenlijk de loopbaangerichte opleidingsvraag én het antwoord, zowel regionaal als internationaal. De focus wordt verlegd van baan- naar loopbaan met afspraken over leven lang leren in de arbeidsovereenkomsten. Het onderwijs en bedrijfsleven ontwikkelen flexibele leer-werkarrangementen op alle opleidingsniveaus van VMBO tot en met WO+ met een aantrekkelijk, flexibel (modulair) opleidingsaanbod voor studenten, werkenden en zij-instromers. Randvoorwaarde is dat de overheid zorg draagt voor het realiseren van langlopende financieringsarrangementen om Leven Lang Leren mogelijk te maken en de flexibele opleidingsstructuur te realiseren. Bijvoorbeeld door het koppelen van opleidings- en ontwikkelingsbudget aan de opleiding van individuele personen i.p.v. aan de totale opleiding (binnen deelsectoren). Technologie / Beta & Techniek In samenwerking met het bedrijfsleven worden jongeren actief geïnformeerd over het beroepenveld en de carrière kansen in de technologie en techniek binnen de sector. Technologie gerelateerde bedrijven in de topsector benaderen jongeren – als aantrekkelijk werkgever - vanuit een goed beeld van wat jongeren boeit in relatie tot wat het bedrijf hen kan bieden en werken bewust aan een positieve profilering van de sector richting jongeren. De bèta-vakken in het basis- en voortgezet onderwijs worden meer in de context van de sector geplaatst door inbreng van praktijkvoorbeelden, docentstages, open dagen en gastdocentenaanbod vanuit het groene onderwijs en de sector. De optimale inhoudelijke samenwerking op de zgn. ‘cross-overs’ (groen-grijs) en flexibilisering van de opleidingsstructuur vormen hierbij een belangrijke randvoorwaarde om de keuze bèta vs. niet Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl

12


bèta gedurende het gehele opleidingen traject te kunnen beïnvloeden. Randvoorwaarde is dat ‘groen onderwijs’ actief zoekt naar mogelijkheden om gastlessen en kennismaking met praktijk in ‘grijs’ onderwijs binnen te krijgen. Internationalisering In alle opleidingen in de hele kolom wordt internationaal denken en handelen een basiscompetentie door internationalisering als verplicht onderdeel van de examenprogramma’s/ kwalificatiedossiers op te nemen. Het bedrijfsleven gaat kennis als een belangrijk exportproduct inzetten door opleidingsbehoeftes/kennisontwikkeling structureel onderdeel te maken van internationaal commerciële transacties. Randvoorwaarde is dat de overheid de hoeveelheid en complexiteit van (subsidie)regelgeving verminderd en regelgeving ten aanzien van de inzet van afgestudeerden uit het buitenland op de Nederlandse arbeidsmarkt versoepelt. Centra voor Innovatief Vakmanschap (MBO) en Centers of Expertise (HBO-WO) Het opleiden van nieuwe werknemers is primair een activiteit van de onderwijsinstellingen. Om de aansluiting van vraag vanuit de ondernemers naar en aanbod in opgeleide potentiële werknemers vanuit de kennisinstellingen te kunnen bewerkstellen is samenwerking tussen opleiding en ondernemer noodzakelijk. Op MBO niveau spreken we van Centra voor innovatief vakmanschap. Deze zijn regionaal opgezet omdat arbeidskrachten van dit opleidingsniveau niet ver zullen reizen. Op HBO-WO is de organisatie op landelijk niveau en spreken we van Centers of Expertise. Beide centra zijn virtueel van aard en gaan uit van bestaande structuren. De toegevoegde waarde boven al het bestaande onderwijs is: - doorlopende leerlijnen; - inzet en uitstraling naar middelbare scholieren over werkvelden van de twee topsectoren; - geen praktijklocatie bij de school, maar praktijkonderwijs op commerciële praktijklocaties; - onderwijs door experts uit de praktijk; - een duidelijke focus op een (deel) sector waar binnen die regio veel commerciële activiteit in plaatsvindt. Randvoorwaarde is dat de in de Bedrijfslevenbrief ‘Naar de Top’ gestelde financiële middelen worden ingezet als investering in menskracht en niet in gebouwen. 1.3 Provincie Noord-Brabant: de top van kennis- en innovatieregio’s in Europa De provincie heeft de lange termijn ambitie verwoord om tot de top van kennis- en innovatieregio’s in Europa te behoren. Noord-Brabant heeft een sterk industrieel DNA. De (maak- en proces) industrie en het agro-industrieel complex vormen nog steeds het kloppend hart van de economie en zijn de kern van de economische clusters. Ook de strategische ligging in Europa, te midden van mainports en grote bevolkingsconcentraties, blijft een sterke troefkaart. In de combinatie van DNA en de strategische positie in Europa ligt de basis voor een sterke economie, die ook in de toekomst geen Brabanders aan de kant laat staan. Een innovatieve economie die nieuwe verbindingen legt met maatschappelijke kansen op het gebied van slimme mobiliteit, duurzame energie, gezond ouder worden en een Duurzame Agrofood keten. Het uitgangspunt bij de vormgeving van een samenhangend Regionaal Economisch Beleid in Brabant zijn: 1) Innoveren met topsectoren voor maatschappelijke opgaven: De provincie wil optimaal inspelen op de Europese groeistrategie en actief samenwerking aangaan met andere regio’s in Nederland en in Europa om meer gezamenlijke slagkracht te bereiken. Het mag daarbij niet bij mooie intenties blijven: de provincie wil participeren in gezamenlijke ontwikkelingen.


13


De inzet wat betreft het nieuwe Rijksbeleid is optimaal gebruik maken van de mogelijkheden die de nieuwe landelijke arrangementen bieden en onze bedrijven en instellingen hier optimaal bij aan te laten haken. Tevens zullen de Brabantse economische clusters maximaal verbonden worden aan het nationale Topsectorenbeleid. 2) De basis op orde: een aantal zaken “moet gewoon op orde zijn”: De provincie werkt aan een regiodekkend netwerk van startersondersteuning, aan het bevorderen van ondernemerschap in het onderwijs, aan arbeidsmarktbeleid dat de kenniseconomie ondersteunt, aan voldoende en kwalitatief goede ruimte voor bedrijvigheid en aan een goede bereikbaarheid. Daarnaast wordt gezorgd voor een breder ondernemings- en vestigingsklimaat dat de economische ambities ondersteunt. 3) Het bredere ecosysteem/ verbetering vestigingsklimaat: niet-economische ontwikkelingen die bijdragen aan een goed Brabants vestigingsklimaat en het verzilveren van kansen om vanuit een integrale benadering verbindingen tussen de economie en bredere maatschappelijke prioriteiten te leggen. Internationalisering is een rode draad door alle prioriteiten en activiteiten van het Economisch Programma. 1.3.1 De basis op orde Om de top te kunnen bereiken moet de basis op orde zijn. Het gaat daarbij om het ondersteunen van startende innovatieve bedrijven, aandacht voor ondernemerschap in het onderwijs, een goed werkende arbeidsmarkt, goede afstemming tussen onderwijs en bedrijfsleven, kwantitatief en kwalitatief voldoende ruimte voor bedrijvigheid en actieve inzet op internationalisering en op de verbinding met de Europa 2020 groeistrategie. Maar ook een goede bereikbaarheid, goede voorzieningen op cultuur- en sportgebied, een vitaal platteland en natuur, landschap en water zijn randvoorwaarden voor het realiseren van de Brabantse economische ambities. Met name ten aanzien van de thema’s arbeidsmarkt en onderwijs heeft de provincie een concrete opgave voor de periode 2012-2015 geformuleerd. De reden hiervoor ligt in het feit dat de arbeidsmarkt de bottleneck dreigt te worden van de Brabantse economie. Door ontgroening, vergrijzing en afnemende belangstelling van jongeren voor vaktechnische beroepen op alle niveaus ontstaat een grote krapte op de arbeidsmarkt. In 2020 kan dit tekort oplopen tot 75.000 mensen. Ook wordt in de kenniseconomie wat kennis en creativiteit betreft steeds meer gevraagd van de beroepsbevolking. De arbeidsmarkt vormt de Achilleshiel van de Brabantse economie en is daarmee ook cruciaal voor de overige onderdelen van het Economisch Programma. Dat is de reden dat bij de leden van BZW en MKB Brabant de arbeidsmarktproblematiek met stip op nummer 1 staat van zorgpunten. 1.3.2 Op weg naar de top Om tot de top van kennis- en innovatieregio’s in Europa te behoren is een 10-punten plan uitgewerkt. Onderstaand het 10-punten plan voor de realisering van de Brabantse topambitie: 1. Optimaal samenspel met het topsectorenbeleid van het Rijk en de nieuwe Europese Fondsen; 2. Aanjagen en ontwikkelen van de Brabantse clusterkracht en het realiseren van kansrijke cross-overs: In het kader van Europese, landelijke en regionale innovatie en investeringsprogramma’s, zoals OP-Zuid, Pieken in de Delta en het project Connecting Winners, is in de afgelopen jaren de ontwikkeling van een beperkt aantal economische clusters in Brabant gestimuleerd: high-tech systems en materialen, life sciences/health, food, logistiek, maintenance en biobased economy. Het zijn clusters die: Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl

14


- ingebed zijn in sterke tradities van de Brabantse economie; - kansrijk zijn op het wereldtoneel; - in verbinding met elkaar kunnen leiden tot nieuwe marktkansen. In deze clusters omarmen industrie en kennis elkaar. Zij genereren nieuwe toepasbare kennis en nieuwe bedrijvigheid, ook voor de zakelijke dienstverlening en de groothandel. Dankzij de aanwezigheid van deze industriële clusters is Brabant nog steeds het industriële hart van Nederland. De exportpositie en de positieve handelsbalans die voor de welvaart in Nederland en Brabant essentieel zijn berusten voornamelijk op de bijdrage van de industrie (60% voor Nederland en naar schatting 77,5 % voor Brabant (Bron: TNO)). Ook onze innovatiekracht wordt nog altijd in belangrijke mate gedreven door de industrie in deze clusters. De kracht van deze clusters is zodoende van essentieel belang voor de Brabantse economie.

15

De verdere ontwikkeling van deze clusters is de basis voor het versterken van de Brabantse concurrentiekracht en het waarmaken van de groeipotentie. Als hierop wordt ingezet, dan kan Brabant de ambitie om een Europese top-regio te zijn waarmaken. Met name als vanuit krachtige clusters wordt ingezet op kansrijke crossovers en op de verbinding met maatschappelijke opgaven. Die ontwikkeling krijgt een extra stimulans als sterke Brabantse competenties met de clusters worden verbonden: met name de ontwerpkracht van de creatieve industrie/designsector en onze kennis op het gebied van sociale innovatie als katalysators. Op basis hiervan zijn door de provincie de volgende clusterfiches benoemd: Agrofood, Biobased Economy, Creatieve Industrie, High Tech Systems & Materials (inclusief Automotive en Solar), Logistiek, Maintenance, Life Sciences & Health. In bijlage 1 is van het clusterfiche Agrofood een kwalitatief, beschrijvend beeld te geven van de huidige stand van zaken in de clusters (cf. de set genoemd in de Agenda de Brabant), recente ontwikkelingen en trends en het toekomstperspectief. In het clusterfiches vindt u informatie over spelers in het cluster en onderlinge samenhang (incl. fysieke brandpunten, zoals campusterreinen), crosslinks met andere sectoren en maatschappelijke thema’s, uitdagingen en aandachtspunten op de agenda, recent en toekomstig beleid, de geografische spreiding van het cluster en internationalisering.



3. Verbinding van clusters met maatschappelijke opgaven, zoals slimme mobiliteit, een duurzame agrofood-keten, duurzame economie als economische kans en gezond ouder worden (zorgeconomie); 4. Bedrijventerreinen en het creëren van “innovatiebevorderende werklocaties”. Onderdeel hiervan is het provinciale campussenbeleid (zie onderstaande toelichting).

16



5. Verbinding met arbeidsmarktbeleid en onderwijs/kennis; 6. Verbinden van clusters met het bredere ecosysteem (sport, cultuur, vitaal platteland, vrije tijdseconomie en natuur, water en landschap); 7. Een krachtige internationaliseringsagenda (internationalisering, public affairs en branding); 8. (Groei)kapitaal voor de topclusters: bedrijfsfinanciering; 9. Innovatiefonds voor de financiering van gezamenlijke innovatieprojecten; 10. Proeftuinen en innovatief inkopen. 1.3.3 Stip aan de horizon: waar kan Brabant in 2020 staan De tweeledige strategie van de basis op orde en op weg naar de top is geen kwestie van ofof. Zonder een goede basis is het streven naar een toppositie niet mogelijk. En alleen investeren in de basis zet Noord-Brabant in de globaliserende economie op achterstand. Maar als de basis op orde wordt gehouden én wordt geinvesteerd in economische vernieuwingskracht dan kan voor het jaar 2020 een ambitieuze stip op de horizon gezet worden: - Brabant behoort dan tot de top 5 van innovatieve regio’s in Europa; - Er worden producten en diensten gemaakt met toegevoegde waarde en met innovatie op het allerhoogste niveau; - Er is een ecosysteem/vestigingsklimaat dat krachtige innovatieve clusters ondersteunt; - Met deze clusters wordt optimaal ingespeeld op kansen die maatschappelijke opgaven zoals slimme mobiliteit, duurzame energie, gezond ouder worden en een Duurzame Agrofood keten bieden; - Brabant is daadwerkelijk “Europe’s heart of smart solutions”; - En als resultante van deze ontwikkelingen is er voldoende werkgelegenheid op alle niveaus. 1.4

Noordoost-Brabant / 5 sterrenregio: van sterke clusters naar een excellente regio De sectoren Food, Health en Farma (FHF) zijn van oudsher sterk vertegenwoordigd in Noordoost-Brabant. Afzonderlijk vormen ze een stevige basis voor de regionale economie. Maar deze kracht kan exponentieel groeien als de drie sectoren hun krachten bundelen. Juist op de raakvlakken tussen Food, Health en Farma zijn namelijk hoogstaande, innovatieve ontwikkelingen mogelijk.

Brabantse economische speerpunten gekoppeld aan regio’s


17


Door strategische samenwerking kunnen bedrijven, kennisinstellingen en overheidsorganisaties deze kansen benutten. De Position Paper FHF geeft aan hoe dit samenspel binnen Food, Health en Farma tot stand kan komen en het gestimuleerd en gefaciliteerd kan worden. Hiervoor hebben de samenwerkingsverbanden van ondernemers, onderwijs en overheid (de 3 O’s) concrete doelen, acties en resultaten geformuleerd. Ambities Noordoost-Brabant moet een landelijke toppositie innemen als economisch FHF-centrum. Deze positie dient in 2020 gerealiseerd te zijn. Dit vertaalt zich naar de volgende concrete doelen: - Realisatie en uitbouw van toplocaties in de regio; - Opzet van een aansprekend innovatieprogramma voor FHF; - Doorlopende leerlijnen creëren voor FHF en optimale afstemming tussen onderwijs en bedrijfsleven; - Vestigingsklimaat waarin ondernemerschap wordt bevorderd, samenwerking tussen intermediaire organisaties centraal staat en één aanspreekpunt is voor overheid, ondernemers en onderwijs in de regio. Actieprogramma Noordoost-Brabant heeft een duidelijke strategie ontwikkeld om deze ambities te behalen. In de eerste plaats dient de regionale innovatiekracht versterkt te worden door: - Start van een innovatieprogramma; - Realisatie van een FHF Seed Fund; - Linken met andere regio’s in de omgeving Verder wordt het vestigingsmilieu versterkt door: - Het verdiepen van de vakopleidingen; - Het ontwikkelen van een plan van aanpak rond het gezamenlijk gebruik van faciliteiten; - Het aanjagen van toplocaties en een promotie- en acquisitiestrategie. Resultaten De doelen en de daarvan afgeleide acties vertalen zich uiteindelijk in concrete resultaten voor 2020: - 14.000 nieuwe banen in de sectoren FHF: In de FHF-sectoren in Noordoost-Brabant is in 2020 de werkgelegenheid gestegen van 94.000 banen naar 108.000 banen. Door autonome ontwikkelingen is een stijging van 10.000 banen te verwachten, als regio stellen we ons ten doel om een extra stijging van 4.000 banen te genereren.; - Jaarlijks 10 hoogwaardige starters: Noordoost-Brabant is een kweekvijver van bedrijvigheid in FHF. Grote spelers als Hogeschool HAS Den Bosch, Avans Hogeschool, Westertoren Innovation Centre, VION, Intervet of ROC De Leijgraaf genereren innovatieve startende bedrijven. Noordoost-Brabant faciliteert deze en andere spelers om hierin door te groeien, want hoogwaardige starters kunnen de hoofdrolspelers van de toekomst worden; - Krachtig innovatieprogramma met budget van 5 miljoen euro: In 2020 is in NoordoostBrabant jaarlijks € 5 miljoen beschikbaar voor thematische productontwikkeling en innovatie binnen het FHF-programma van de 5-sterrenregio, in het bijzonder voor de twee speerpunten ‘doelgroepenvoeding’ en ‘animal Health’; - Regionaal ‘seed en preseed fund FHF’: De regio jaagt de innovatie in FHF aan via een dedicated fonds met preseed- en seedcapital. In de komende jaren wordt hier via het ‘Valorisatieplan’ voor de regio ervaring mee opgedaan. In 2020 moet hiervoor jaarlijks minimaal € 1 miljoen ter beschikking staan; - Eén loket voor het bedrijfsleven: De regio Noordoost-Brabant vermindert het aantal samenwerkingsprojecten, loketten, subsidiebudgetten en netwerken in de regio, Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl

18


-

-

-

-

-

-

zodanig dat één logisch envoor het bedrijfsleven herkenbaar geheel ontstaat. Binnen dit loket zal de samenwerking tussen de 3 O’s optimaal georganiseerd moeten zijn. In 2020 zal dit ene loket ook haar eigen plekken binnen de regio kennen. Binnen dit ene loket ligt het accent op FHF; Buurregio’s die samen optrekken: Noordoost-Brabant trekt in 2020 samen op met de buurregio’s en speelt een actieve rol in de innovatieprogramma’s Food Valley, Health Valley, Brainport en Greenport Venlo in de vier omliggende regio’s. Ieder vanuit de eigen kracht, maar door de combinatie elkaar versterkend; 5-sterrenregio als regionale Innovatiemotor: De regio Noordoost-Brabant bundelt de krachten in een krachtig en efficiënt regionaal programmabureau 5-sterrenregio. Dit bureau wordt aangestuurd door vertegenwoordigers van de 3 O’s: zij werken intensief samen vanuit één organisatie met één missie. Het programmabureau 5-sterrenregio krijgt een vaste staf, aangevuld met gedetacheerde functionarissen van partnerorganisaties, die hiermee in natura bijdragen. Het programmabureau werkt structureel samen met trekkers van lopende projecten; 5 toplocaties voor FHF: De regio Noordoost-Brabant is in 2020 het centrum van innovatieve toepassingen in voeding en gezondheid. Deze centrumfunctie is in 2020 zichtbaar geworden doordat toplocaties in de regio tot ontwikkeling zijn gekomen: de centra waar de vernieuwing zich concentreert. Dit zijn de Life Sciences Campus Oss, Willemspoort in ’s-Hertogenbosch, Health Campus Boxmeer, Zorgpark Uden en Foodpark Veghel. Op deze locaties ontmoeten bedrijfsleven, zorginstellingen, onderzoek en kennis elkaar en ontwikkelen samen concepten en producten in Food, Health en Farma. Bijzondere aandacht hierbij voor de opvang van nieuw innovatief ondernemerschap in de vorm van (samenwerkende) incubator-centra; 15% meer instromers FHF op de arbeidsmarkt: De opleidingsinstellingen in Noordoost-Brabant op zowel HBO-niveau (Avans, HAS, Fontys) als op MBO-niveau ( ROC De Leijgraaf, Koning Willem I College, Helicon, Lucas) hebben een forse groei laten zien. Enerzijds stijgt het aantal leerlingen bij deze instellingen anderzijds wordt steeds meer gekozen voor FHF waardoor de uitstroom naar deze sector sterk stijgt (minimaal 15% ). Mede hierdoor kunnen de ambities van het bedrijfsleven gerealiseerd worden; Centre of Excellence en Experience voor Doelgroepenvoeding & Animal: In Noordoost-Brabant is in 2020 een ‘Centre of Excellence en Experience Functional Food & Animal Health’ gerealiseerd, een draaischijf voor opleidingen en toegepast onderzoek in de agro en Food en gelieerde thema’s, op post-HBO en universitair niveau. Een dergelijk centrum zou gerealiseerd kunnen worden via een langdurig strategisch samenwerkingsverband van grote productiebedrijven, zorgen onderwijsinstellingen en het MKB, publiek en privaat gefinancierd. Kern van de activiteiten zou kunnen zijn een thematisch - pre concurrentieel onderzoeksprogramma, waarbinnen de (regionale) bedrijven en instellingen met elkaar kennis delen en samenwerken aan nieuwe ontwikkelingen. Het thema is sterk gefocust en heeft internationale betekenis. Overigens niet alleen kennis (excellence) maar juist ook ervaring en kunde (experience). Het Centre of Excellence en Experience versterkt het Food & Nutrition (TIFN) door het te verbinden met de praktijk, maar het verbindt ook de markt met productie; Breed gedragen, jaarlijks terugkerende imagocampagne: Vanaf 2010 organiseert Noordoost-Brabant jaarlijks een Food- en Health event met landelijke uitstraling en bereik. Daarnaast realiseert de regio een structurele promotiecampagne voor zowel partijen binnen de regio als doelgroepen buiten de regio, om hiermee nieuwe bedrijvigheid en economische initiatieven aan te trekken. In 2020 kan niemand daar meer omheen.


19


1.4.1 Valorisatieplan Vanuit breed historisch besef wordt duidelijk dat de regio Noordoost-Brabant van oudsher de bakermat is van innovatieve bedrijvigheid. In het bijzonder voor de topclusters agro, food en health en omringd met aanverwante clusters als logistiek, machinebouw en ICT. Om de huidige positie te verstevigen en uit te bouwen is een flinke impuls nodig en daarom staat de regio 5-sterren Noordoost-Brabant met haar partners een valorisatieplan opgesteld. . De zelfstandige kracht van initiatieven in de (sub)regio’s van Noordoost-Brabant vormt enerzijds de basis van het huidige succes, maar vormt anderzijds ook de achilleshiel om de aankomende decennia een forse stap voorwaarts te maken; versnippering is een feit. De onlangs gerealiseerde regionale 4-O-samenwerking biedt daarentegen vruchtbare grond om met behulp van de Valorisatieregeling door te pakken en alle krachten te organiseren in een regionaal ecosysteem. Hiermee wordt de weg geplaveid om nieuwe, maar ook bestaande kennis, systematisch om te zetten in nieuwe producten en diensten voor nieuwe bedrijvigheid en werkgelegenheid. Daarmee wordt een bijdrage geleverd aan de Brabantse 2020 ambitie om te behoren tot meest innovatieve regio van Europa, een bijdrage aan het topsectoren beleid van de Rijksoverheid en worden antwoorden gevonden op maatschappelijke vraagstukken op het terrein van de gezonde mens en een duurzame hoogwaardige voedselvoorziening. De regio Noordoost-Brabant kan, in tegenstelling tot andere (Brabantse) regio’s niet bogen op een breed georganiseerd valorisatieverleden. Bij dit initiatief is sprake van een nieuw consortium dat zichzelf overduidelijk rekenschap geeft van de forse inspanning die inhoudelijk, organisatorisch en financieel wordt gevraagd om in een paar jaar tijd een duurzaam systeem te organiseren en in te bedden. In dit perspectief zijn ook de groeiambities, samenwerkingsvorm en resultaten vastgesteld. Het valorisatieplan behelst een programma dat zich richt op drie strategische speerpunten: 1. Ondernemerschapsonderwijs en –bevordering Beoogde impuls: voorlichting, curriculum, uitbreiding Top Klas, Innovators Class; 2. Kennisontwikkeling en –transfer Beoogde impuls: ontwikkelen screenen en scouten binnen de kennisinstellingen, realisatie van diverse expertisecentra en een MKB-loket voor het ontsluiten en delen van kennis(vragen) in de regio; 3. Startersondersteuning Beoogde impuls: actief screenen en scouten bij kennisinstellingen, bedrijven, starters en de realisatie van een pre-seed fonds voor innovatieve starters. Er zal sterk worden ingezet op het stimuleren van ondernemerschap, een intensivering van het screenen naar kansrijke initiatieven binnen de aangesloten onderwijs- en kennisinstellingen en het MKB, gevolgd door een selectie van initiatieven die kansrijk worden geacht. Vervolgens wordt de ondersteuning van die kansrijke initiatieven geïntensiveerd. Bovendien wordt er actief werk gemaakt van het scouten van (potentieel) ondernemerschapstalent. Parallel aan deze strategische acties wordt in een impuls in de kapitaalmarkt voorzien door het oprichten van een pre-seed fonds. In totaal wordt met het valorisatieplan circa € 14 miljoen in de regio geïnvesteerd. De bijdrage van het Rijk van € 5 miljoen wordt geïnvesteerd in een pre-seed fonds, activiteiten van de kennis-/onderwijsinstellingen en het verstevigen van de structuur voor startersondersteuning in de hele regio. De resterende € 9 miljoen wordt ingebracht door de consortiumpartners, provincie Noord-Brabant en het bedrijfsleven. Het resultaat krijgt vorm in een systeem dat na de subsidieperiode zelfstandig kan continueren omdat de activiteiten structureel zijn ingebed bij de instellingen en de regio, maar ook dat overige partners Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl

20


overtuigd zijn van de toegevoegde waarde van het systeem en bereid zijn hieraan een permanente bijdrage te leveren. Het systeem van valoriseren kent haar maatschappelijke toegevoegde waarde niet alleen in output maar voor een belangrijk deel in de throughput. De output richt zich op het realiseren van minimaal 100 spin-offs, gerealiseerd vanuit de kennisinstellingen en het MKB. Het totaal aantal initiatieven in traject zal in de planperiode circa 200 bedragen. Na 6 jaar vertegenwoordigen zij gezamenlijk tenminste 200 arbeidsplaatsen met een totaalomzet van zo’n €15 miljoen.

21



2

Belang van de (agro)foodsector

Nederland kent een zeer sterke positie op de agrarische wereldmarkt, waar de agrofoodsector een belangrijk onderdeel van uitmaakt. Na Duitsland is Nederland de grootste exporteur van agrarische producten. De Nederlandse agrofoodsector is met name sterk in aardappelen en mosselen, maar ook in markten waarvan men dat niet direct verwacht, zoals cacao en bier, is het aandeel in de wereldmarkt de laatste jaren sterk gestegen. 2.1 Concurrentie- en innovatiekracht Het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) heeft in 2006 een onderzoek uitgevoerd om te kijken of de concurrentie- en innovatiekracht van de Nederlandse agrofood onverminderd hoog is gebleven. Uit het rapport naar aanleiding van dit onderzoek: “De economische kracht van agrofood in Nederland” blijkt dat de het relatieve aandeel dat Nederland heeft op de markt voor agrarische producten is gedaald, doordat het aantal landen dat deelneemt aan de internationale handel is gestegen. De nominale export blijkt echter nog altijd te stijgen. Het succes dat Nederland kent op het gebied van de agrofood kan worden samengevat middels Porter’s diamant (zie onderstaande figuur). Hieruit blijkt dat de exportgerichtheid, het beleid van de overheid en de bestaande infrastructuur belangrijke factoren zijn geweest in de economische kracht van de sector.

22

Binnen de agrofood kan een onderscheid worden gemaakt tussen dierlijke en plantaardige producten. De plantaardige producten worden door Nederland wereldwijd afgezet, waar de dierlijke producten met name binnen de Europese Unie hun afzet vinden. Uit een korte SWOT-analyse van de Nederlandse agrofoodsector komt naar voren dat er hoogwaardige technologische kennis aanwezig is en dat we daarnaast beschikken over een goede infrastructuur. De zwakte van de Nederlandse agrofood komt in meerdere sectoren naar voren. Dit is de bureaucratie, die blijkt uit de stroperige besluitvorming. De arbeidsmarkt wordt op dit moment nog gezien als een bedreiging, maar kan in de toekomst, als er niet ingegrepen wordt, gezien worden als een zwakte. Het enthousiasme onder jongeren voor de agrofoodsector is niet groot. Dit zorgt ervoor dat de toestroom van arbeidskrachten te laag is. Een andere bedreiging is de groeiende weerstand tegen de bioindustrie. De waarde voor dierlijk vlees, dat niet afkomstig is uit de bio-industrie, is gestegen, daar de beschikbare grond binnen Nederland beperkt is. De grootste kans voor de Nederlandse agrofoodsector is het valoriseren van de beschikbare kenniscapaciteit en de logistieke kracht. Om de kenniscapaciteit optimaal te benutten en te Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl


vergroten en door het gebrek aan ruimte wordt de meerwaarde van het clusteren van agrarische functies hoger. Dit is echter tegenstrijdig met de toenemende afweer tegen de bioindustrie. Door de samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen zijn de bedrijven in staat hun concurrentiepositie te versterken en kunnen zij beter inspelen op de huidige economische ontwikkelingen. Om een goed functionerend regionaal en nationaal innovatiesysteem te creëren moeten er een aantal beleidsmaatregelen genomen worden om het innovatieproces te ondersteunen. 2.2 Ontwikkelingen in de foodsector De laatste jaren zijn de voedselprijzen op de wereldmarkt fors gestegen, waardoor de voedselmarkt in een crisis is beland. De allerarmste landen in de wereld worden het hardst getroffen. Een aantal factoren ligt hieraan ten grondslag. Sterk groeiende landen als China en India hebben door de groeiende welvaart meer te besteden, waardoor de vraag naar voedsel ook stijgt. Door bovengenoemde factor en door een stijging van de wereldbevolking zal de vraag naar voedsel in de periode tot 2050 verdubbelen, wat derhalve inhoudt dat de productie van voedsel ook dient te verdubbelen. De stijgende welvaart in China en India heeft tevens tot gevolg dat de vraag naar fossiele brandstoffen significant is toegenomen. Tevens worden de fossiele brandstoffen steeds schaarser. Dit heeft geleid tot de zoektocht naar ‘groene’ alternatieven. De klimaatproblematiek heeft deze zoektocht alleen maar versterkt. Een transitie vindt daarom plaats van een ‘fossil based economy’ naar een ‘biobased economy’. Dit is een economie waarin de samenleving niet meer (uitsluitend) afhankelijk is fossiele brandstoffen maar waarin hernieuwbare ‘groene’ grondstoffen voorzien in onder meer de energiebehoefte. Volgens het OESO is duurzame productie van biomassa een noodzakelijke randvoorwaarde voor de realisatie van een biobased economy voor Nederland. Het thema duurzaamheid wordt alsmaar belangrijker in de Westerse wereld. Hier lijkt in eerste instantie niet een directie relatie te bestaan met de voedselmarkt. Echter, voedsel(resten) vormen echter de grondstof voor de productie van biobrandstoffen, waardoor de voedselbeschikbaarheid en prijseffecten zorgen voor belangrijke negatieve effecten van de stijgende vraag naar biomassa. Derhalve zijn kennisinstellingen en bedrijven sterk aan het investeren in de ontwikkeling van zogenoemde tweede generatie biobrandstoffen. Deze brandstoffen worden gewonnen uit inputbronnen bestaande uit houtachtige massa en niet eetbare delen van een gewas, wat een hoger productiepotentieel per hectare heeft. Omdat voedsel niet meer wordt gebruikt als input, verdwijnt daarnaast de spanning met de voedselindustrie. Deze technologie is echter pas over vijf tot tien jaar marktgereed. In Westerse landen spelen ethische motivaties tevens een rol van belang. Het welzijn van dieren wordt alsmaar belangrijker ervaren bij het kopen van voedsel. Hierbij valt te denken aan de oprichting van de Partij voor de Dieren. Het imago van de bio-industrie is hierdoor verslechterd. Door de internationale concurrentie op de voedselmarkt staat de kostprijs van voedselproducten onder druk, waardoor bedrijven schaalvergroting als strategie hanteren, om zich te handhaven op de voedselmarkt. Dit is tegenstrijdig met de vraag van de consument, die graag gelabelde producten op de markt ziet verschijnen voor vriendelijk geproduceerde producten. 2.3 Topsector Agrofood De topsector Agro&food vormt een essentieel en prominent onderdeel van de Nederlandse economie. Deze internationaal toonaangevende sector omvat diverse (plantaardige en dierlijke) voedselketens met verschillende schakels per keten, zoals de toeleverende industrie, uitgangsmateriaal, primaire productie, verwerkende (levensmiddelen) industrie, veilingen, handel, retail en out of home sector en tot slot de consument in binnen- en Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl

23


buitenland. Een deel van de producten uit de Agro&food sector worden als eindproduct verkocht in binnen- en buitenland. Daarnaast wordt een aanzienlijk deel gebruikt als input voor de verwerkende (voedingsmiddelen)industrie. De topsector Agro&food is nauw verbonden met andere sectoren in de economie. Zo is de productie van de Agro&food industrie nauwelijks mogelijk zonder de toevoer van grondstoffen uit binnen- en buitenland. Het gaat dan om een grote verscheidenheid aan producten en diensten uit alle delen van de wereld. Een kleine greep hieruit zijn grondstoffen voor diervoeders en levensmiddelen (o.a. graan, cacao, palmolie), meststoffen, (high tech) machinebouw, logistiek, verpakkingsindustrie, financiële en zakelijke dienstverleningen. Er zijn een aantal kernregio's in Nederland waar de meeste toegevoegde waarde in AgroFood wordt gegenereerd Verwerkende industrie

Primaire sector

24

2.4 Feiten en cijfers In onderstaande paragraaf worden verschillende feiten en cijfers over de levensmiddelenindustie en de totale agrofoodsector gepresenteerd. Feiten en cijfers die het belang van de Nederlandse agrofoodsector voor de Nederlandse economie aantonen. 2.4.1 Het Nederlandse Agro&Food bedrijfsleven staat aan de internationale top Agro&Food Nederland heeft een grote concurrentiekracht. In vergelijking met het buitenland is Nederland de absolute koploper. Het bedrijfsleven, de kennisinstellingen en de gunstige randvoorwaarden voor een goede productie- en handelspositie hebben ervoor gezorgd dat Nederland op internationaal niveau leidend is op het gebied van Agro&Food. Nederland verzorgt circa 7,5% van de totale wereldexport van Agro&Food producten en is daarmee na de Verenigde Staten de tweede exporteur van de wereld. De export vindt van oudsher voornamelijk plaats naar Europese landen (80% van de totale export), maar ook in toenemende mate naar Azië, Afrika en het Midden-Oosten. Nederland vervult hiermee een belangrijke rol in de internationale vraag naar voedsel. Omdat Nederland door het buitenland gezien wordt als een voorloper op het gebied van efficiënte en duurzame productiesystemen, Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl


blijkt dat in geopolitieke context de Agro&Food expertise ervoor zorgt dat Nederland in gesprek kan komen met landen als China, Saudi-Arabië en India. De Nederlandse Agro&Food ondernemers behoren tot de top van de wereld. Dit geldt voor alle typen bedrijven binnen ieder onderdeel van de Agro&Food keten; van Agro tot Food tot toeleverancier, van groot naar middelgroot naar klein. De bedrijven nemen daarmee over de gehele breedte van de sector een internationaal prominente positie in. Een aantal illustraties: - bovengemiddeld aantal Agro&Food Multinationals actief in Nederland: vier van de wereldwijde top 40 in Food & Beverage bedrijven zijn Nederlands (Unilever, FrieslandCampina, Vion, Heineken).Verder hebben in totaal zes van de buitenlandse bedrijven (Mars, Danone, Heinz, Sara Lee, SAB Miller en Fonterra) uit deze top 40 een belangrijke vestiging en/of een R&D afdeling in ons land. Bovendien investeren drie van deze wereldspelers (Kellogg Company, Danone, Nestlé) jaarlijks minimaal € 2.300.000 in het Top Instituut Food & Nutrition (TIFN), waarvoor ze een commitment van 4 jaar zijn aangegaan. Dit zorgt ervoor dat in totaal 12 (30%) van de internationale top 40 actief is in Nederland; - nr. 1 in productiviteit en resource efficiency: de Nederlandse agrarische bedrijven zijn een voorloper in efficiënte en duurzame productieprocessen. In Nederland ligt de productiviteit 5x boven het Europees gemiddelde en is daarmee de hoogste ter wereld. Tevens is de toegevoegde waarde per FTE het hoogste in Europa; - toeleveranciers zijn wereldleiders: De Nederlandse toeleveranciers zijn innovatief en hebben vaak een internationaal leidende positie in hun expertise gebied. Voorbeelden hiervan zijn voedingsingrediënten (DSM, CSM en CSK), slachtlijnen (Stork), melkrobots (Lely), dierlijke uitgangsmaterialen (CRV, Topigs en Hendriks Genetics) en gewasbescherming (Koppert); allen wereldwijde marktleiders; - Nederland nr. 1 innovatie regio in Agro&Food: De Nederlandse kennisinstellingen meten zich met de besten van de wereld. In het domein Agro&Food is de Wageningen UR, op het Franse Nationale Instituut voor Agrarisch Onderzoek na, het beste Europese kennisinstituut op het gebied van Agro&Food. De Universiteit van Wageningen (net als DLO onderdeel van Wageningen UR) wordt samen met Cornell en Davis (beiden US) gezien als de wereldwijde top 3 agrarische universiteiten. Maar ook op andere relevante wetenschappelijke velden doet Nederland het goed. Op de algemene ranking van topuniversiteiten (2008) staan zeven Nederlandse universiteiten in de top 150 in de algemene ranking van topuniversiteiten (2008) staan zeven Nederlandse universiteiten in de top 150. Het hoge niveau van het Nederlandse wetenschappelijk onderzoek blijkt ook uit de hoge citatie-impact: in de periode 2005-2008 was 33% uit Nederland afkomstig; Daarnaast is de R&D intensiteit van bedrijven in de levensmiddelenindustrie zeer hoog ten opzichte van andere landen. Nederland neemt hierbij op Europees niveau de tweede plaats in, na Denemarken. Het aantal octrooiaanvragen dat jaarlijks wereldwijd op het gebied van voedingstechnologie wordt ingediend, ligt tussen de 2.000 en 2.700. Nederland scoort goed met een aandeel van 9 procent. Hiermee bezet Nederland een vierde positie achter de Verenigde Staten, Japan en Duitsland. 2.4.2 Positie van de levensmiddelenindustrie binnen de EU Nederland mag trots zijn op de zesde positie in omzet en toegevoegde waarde in de levensmiddelenindustrie van de EU. In omzet per inwoner heeft Nederland een leidende positie onder de landen met de tien grootste levensmiddelenindustrieën in de EU. Dit is een gevolg van veel export en doorvoer. Nederland alleen is immers te klein als afnemer voor een dergelijke grote industrie. 2.4.3 De toegevoegde waarde van de Agrofood-sector voor de nationale economie De toegevoegde waarde van € 48 miljard in de Agro&Food sector wordt gegenereerd in 4 hoofdonderdelen van de sector: primaire productie (11%), verwerkings- en


25


levensmiddelenindustrie (19%), distributie, retail en horeca (40%) en toeleveranciers (27%). Deze onderdelen vormen gezamenlijk 'van grond tot mond' de Agro&Food keten. Met een totale toegevoegde waarde van het complex van € 48 miljard levert de sector een bijdrage van bijna 10% aan het BBP en 10% aan de totale werkgelegenheid. Het Agro&Food complex is daarmee verreweg de grootste economische sector van Nederland. Behalve de hoge bijdrage zorgt de sector ook voor economische stabiliteit. Tijdens de economische crisis heeft Agro&Food de minste krimp laten zien van alle sectoren. En nu zorgen de bedrijven uit deze sector ervoor dat de economie weer wordt aangedreven. Al met al kan worden gesteld dat de Agro&Food sector de robuuste motor is achter BV Nederland. Levensmiddelenindustrie: het grootste industriesegment van Nederland De levensmiddelenindustrie (bedrijven die op industriële schaal grondstoffen, zoals landbouwproducten, verwerken tot voedingsmiddelen) is de grootste industrie van Nederland. Met een omzet van ongeveer 51 miljard euro, een toegevoegde waarde van ongeveer 9,4 miljard euro en circa 99.000 werknemers, omvat de sector meer dan 15% van de totale industrie in Nederland. Zowel omzet als toegevoegde waarde groeien, de laatste sneller dan het industriegemiddelde. De levensmiddelenindustrie is ook bij economische tegenwind een motor voor de economie. De levensmiddelenindustrie bewijst keer op keer een relatief robuuste factor te zijn in de Nederlandse economie. Veel en sterke bedrijven De levensmiddelenindustrie kent veel MKB-bedrijven. Ruim 4.000 bedrijven (98% van het totaal) heeft minder dan 250 werknemers. Het MKB is ook de banenmotor. De middengroep, ruim 300 bedrijven met 50-250 werknemers, is met 37% van de werkgelegenheid en 34% van de omzet een pilaar van de Nederlandse levensmiddelenindustrie. Grotere ondernemingen zorgen voor de meeste omzet. 26

De levensmiddelenindustrie is met 9% van het totaal aantal bedrijven in de Nederlandse industrie relatief geconcentreerd. Hetzelfde geldt in vergelijking met Europa. Nederland is goed voor 6% van de levensmiddelenomzet in de EU, maar realiseert dat met slechts 1,4% van de bedrijven. Het aantal bedrijven neemt in alle grootteklassen af. Er vindt dus consolidatie plaats in de levensmiddelenindustrie. Dit is een verschil met de gehele Nederlandse industrie, waar het totale aantal bedrijven niet verandert. Maar liefst 8 van de top-25 grootste Nederlandse bedrijven behoren tot de levensmiddelenindustrie. Vier Nederlandse bedrijven - Heineken, Unilever, FrieslandCampina en VION - staan in de top-30 van ’s werelds grootste levensmiddelenbedrijven. Ook huisvest Nederland bijvoorbeeld internationaal toonaangevende ingrediëntenbedrijven. Vele bedrijven uit de Nederlandse levensmiddelenindustrie hebben zich succesvol ontwikkeld. 2.4.4 Zuid-Nederland Noordoost-Brabant is samen met Noord-Limburg en Zuidoost-Brabant de bakermat van de (intensieve) veehouderij en de daarop gebaseerde voedselketens. In diverse beleidsvisies wordt gesproken over een Nederlandse Agrofood-corridor, die voor een belangrijk deel ligt in de driehoek Wageningen-Venlo-Helmond. Het westen van Noord-Brabant en Zeeland kennen ook een sterke Food-sector, maar hebben een focus op de Biobased Economy. Circa 35% van de werkgelegenheid, toegevoegde waarde en export in de Food-sector, vindt plaats vanuit Zuid- Nederland. 2.4.5 Provincie Noord-Brabant De provincie Noord-Brabant is de grootste foodproducent van Nederland, goed voor 20% van de hele Nederlandse foodproductie. Met betrekking tot het agrofoodcomplex (de voortbrenging, verwerking en distributie van agrarische food en non food producten



inclusief de toelevering van producten en diensten die hiervoor nodig zijn) in de provincie Noord-Brabant kunnen de volgende indrukwekkende cijfers (jaartal 2010) worden gepresenteerd: - 110.000 werkzame personen (70.000 fte); - 13.000 bedrijven in de primaire sector; - 1.000 bedrijven in de voedings- en genotmiddelen industrie; - 22% van Nederlandse agrofood-export; - 75% agrofood-productie bestemd voor buitenland, waarvan 80% binnen de EU; - 8 agrofood-toppers (in 2009 hadden de bedrijven Vion, FrieslandCampina, Nutreco, Sligro, Cosum, Jumbo, The Greenery en Cehave (thans Agrifirm) een omzet van meer dan 1 miljard euro per bedrijf en een gezamenlijke omzet van 30 miljard euro); - 6,5 miljard euro toegevoegde waarde; - 15 % van de totale Nederlandse toegevoegde waarde in de agrofood. 2.4.6 Noordoost-Brabant / 5-sterrenregio De regio Noordoost-Brabant heeft een uitstekende concurrentiepositie in de agrofoodsector. De regio herbergt niet alleen vele grote Agrofoodbedrijven, maar zorgt daarmee ook voor een groot deel van de toegevoegde waarde, export en werkgelegenheid (de regio herbergt o.a. 6% van het aantal banen in de Nederlandse Foodsector).

27

Noordoost-Brabant, hart van de Nederlandse ‘AgroFood corridor’

2.5 Toekomst van de agrofoodsector Inzoomend op de ontwikkeling van de toegevoegde waarde ontstaat een minder rooskleurig beeld. Onderzoeksinstituut LEI (Wageningen Universiteit & Researchcentrum) heeft berekend dat het aandeel van het Nederlandse agrocomplex in de nationale bruto toegevoegde waarde in de periode 1995-2008 is gedaald van 12,0% naar 9,5%. Voor de periode tot 2020 gaat het LEI uit van een verdere daling naar 7,4%. Dit vanwege één simpele reden: de stijging van de toegevoegde waarde in het agrofoodcomplex blijft bij Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl


voortzetting van de huidige werkwijzes achter bij die van de Nederlandse economie in geheel. De oplossing hiervoor is verandering. Voor deze verandering kan de provincie NoordBrabant als epicentrum dienen, aangezien juist deze provincie een reeks sterke punten kent om de gepropageerde innovatieagenda voor de agrofood tot een succes te maken: - complete agrofoodketen: alle agrarische ketens zijn in al hun verscheidenheid vertegenwoordigd in Brabant, ‘van grond tot mond’. Niet alleen primaire producenten, hun toeleveranciers en de voedselverwerking, maar ook de verpakkingsindustrie, de logistiek en de retail zitten op relatief korte afstand van elkaar en kunnen nog meer dan dat ze op dit moment al doen van elkaars kennis en kunde profiteren. Een extra ‘asset’ vormt de aanwezigheid van een technologisch zeer hoogwaardige machineindustrie (high tech systems) in Zuidoost- Brabant. De sterke diversiteit biedt grote mogelijkheden tot onverwachte combinaties - Neue Kombinationen in de woorden van vernieuwingseconoom Joseph Schumpeter - die tot extra waardecreatie kunnen leiden; - practical excellence: de Brabantse spelers binnen de agrofood (primaire sector, grootbedrijf en MKB) blinken uit in ‘practical excellence’. Binnen de operationele kaders van de afgelopen halve eeuw zijn ze er steeds in geslaagd nieuwe inzichten te vertalen in praktische toepassingen. Brabant heeft zich als het ware ontwikkeld tot een proeftuin, een experimenteerruimte waar producenten en verwerkers elkaar op de juiste momenten weten te vinden om vernieuwing door te voeren. Die innovatie kan liggen op het ontwikkelen van nieuwe producten of varianten op bestaand aanbod, maar ook op valorisatie van reststromen die oorspronkelijk niet of nauwelijks waarde hadden; - aanwezigheid topspelers: een belangrijke stimulans voor de sector gaat uit van een aantal ondernemingen die op hun specifieke terrein tot de (wereld)top behoren, zoals: FrieslandCampina (zuivel), Vion Food Group (vlees en ingredienten), Agrifirm en Nutreco (diervoeders), Intervet (veterinaire vaccins), Cosun (suiker), The Greenery (groenten en fruit), Rijk Zwaan (zaadverdeling), Bavaria (bier), Jumbo en Sligro en (retail), Maison van den Boer en Hutten (catering). Marktorientatie staat bij hen voorop, in de wetenschap dat bieden wat de klant wil uiteindelijk de meeste revenuen oplevert; - centrale ligging: Brabant ligt in het hart van Noordwest-Europa. Het primaire afzetgebied beperkt zich niet tot Nederland (75% van de productie gaat naar het buitenland). Een groot deel van de productie vindt haar weg naar België en Duitsland, een dichtbevolkt en verstedelijkt gebied van circa 44 miljoen inwoners (Benelux, Nordrhein-Westfalen) dat binnen 8 uur rijden probleemloos te bevoorraden valt. Dit opent volgens sommigen een nieuw perspectief voor Nederland als centrum van ‘metropolitane landbouw’, waarin intensieve landbouw én duurzaamheid dankzij de mogelijkheden van de techniek hand in hand kunnen gaan


28


3

Food & Feed Noordoost-Brabant

Onder de werktitel Food & Feed Noordoost-Brabant is de afgelopen jaren een netwerk van bedrijven in de voedingsmiddelen- en diervoederindustrie in de regio Noordoost-Brabant ontstaan, dat zich samen met partners als overheden (provincie, gemeenten, UWV), onderwijsinstellingen (Universiteit van Wageningen, HAS Den Bosch, Fontys, Avans, ROC de Leijgraaf, AOC Helicon en ROC Koning Willem I College) en uitzendbureaus (o.a. Tempo Team, Hobij en Otter-Westelaken) gezamenlijk inspant om voldoende werknemers in de sector te houden en richting toekomst voldoende instroom van personeel te borgen. Door een sterke vergrijzing, afname van het aantal jongeren, afname van de instroom van leerlingen in “Food”-opleidingen, het slechte imago van de voedingsmiddelensector en de beperkte samenwerking tussen bedrijven in de voedingsmiddelensector is een regionaal netwerk van bedrijven in de voedingsmiddelensector opgebouwd. 3.1 Regionaal en branchegericht De regio Noordoost-Brabant is van oudsher een agrarische regio waarbinnen een groot aantal bedrijven in de voedingsmiddelen- en diervoedersector zijn gevestigd, zoals FrieslandCampina, Cehave (thans Agrifirm), Mars, Peka Kroef, Hutten Catering, Maison van den Boer, Sligro, Jumbo, Vion, Fransen Gerrits, Heineken en Unilever (Unox). Deze bedrijven zijn van grote toegevoegde waarde voor de regionale, provinciale en nationale economie en werkgelegenheid en zijn overtuigd van de meerwaarde om gezamenlijk invulling te geven aan de toekomstige personeelsvraag binnen een regionaal herkenbaar netwerk van bedrijven in de voedingsmiddelen- (Food) en diervoedersector (Feed) in de regio Noordoost-Brabant. Gelet op met name de vergrijzing en de toekomstige tekorten aan technisch personeel is het werkgelegenheidsvraagstuk richting toekomst een nationaal probleem voor de industrie in zijn algemeenheid en de voedingsmiddelensector in het bijzonder. De behoefte aan personeel is echter lang niet in elke sector en/of regio gelijk. Daarnaast dienen afspraken met onderwijsinstellingen veelal regionaal ingevuld te worden op basis van de regionale behoefte en is de reisbereidheid van met name MBO-personeel beperkt. Deze gegevens en het collectieve besef dat bedrijven zelfstandig geen vuist kunnen maken richting onderwijsinstellingen en overige partners, leiden er – samen met de sterke aanwezigheid van veel, grote en diverse bedrijven in de voedingsmiddelensector in de regio NoordoostBrabant - toe, dat vanuit het bedrijfsleven de behoefte is ontstaan aan een regionaal en branchegericht netwerk dat primair gericht is op instroom van personeel in de voedingsmiddelen- en diervoedersector: Food & Feed Noordoost-Brabant. 3.2 Omgevingsfactoren/speelveld Onderstaand worden kenmerken aangeven van het zowel het binnen Food & Feed Noordoost-Brabant participerende bedrijfsleven als het totale speelveld waarbinnen dit netwerk zich begeeft. Deze kenmerken zijn veelal weergegeven vanuit het perspectief dat verbetering en een andere focus mogelijk en in sommige gevallen noodzakelijk zijn om een toekomstbestendig beleid te kunnen voeren: Kenmerken van de participerende bedrijven: - van oorsprong agrarisch; - smalle toppen; - beperkte scope; - te weinig aandacht voor toekomstige personeelsvoorziening; - focus op productieproces; - geen structurele contacten met onderwijs; Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl

29


-

minimale aansluiting bij O&O-fondsen, waardoor opleidingsbudgetten en/of investeringsbudgetten voor werving en scholing van personeel beperkt zijn; sterke vergrijzing (gem. leeftijd 50+) relatief laaggeschoold personeel (80-90% van de personeelsvraag heeft een opleidingsniveau van maximaal MBO-3); weinig onderlinge contacten; MKB volgt het grootbedrijf; niet gewend om samen te werken; afhankelijkheid van de retail; beperkte aandacht voor scholing, motivatie en meerwaarde van oudere werknemers; ondanks beperkte beschikbaarheid van personeel, worden wel steeds hogere eisen gesteld aan personeel; geen, slecht of beperkt imago; er wordt te weinig gebruik gemaakt van stagiaires en afstudeerders; gesloten; veelal productiewerk in ploegen; veel Oost-Europese/buitenlandse medewerkers; beperkte aandacht voor innovatie, focus op kwantiteit en kwaliteit; traditionele bedrijfsvoering.

Het netwerk van participerende bedrijven en het totale speelveld is opgebouwd uit de volgende partners: Uitzendbureaus BEDRIJFSLEVEN FOOD & FEED

Overheid (gemeenten, Rijk, provincie)

30 Kamer van Koophandel

Bedrijfsgerichte opleiders

Food & Feed Noordoost-Brabant Onderwijs (basis, vmbo, mbo, hbo, wo)

Branche- en belangen organisaties (toekomstige) beroepsbevolking

Werkpleinen (UWV)

Vervolgens worden enkele kenmerken/omgevingsfactoren van partijen binnen het speelveld omschreven die van invloed zijn op de activiteiten van Food & Feed Noordoost-Brabant: - Onderwijs: o er wordt niet arbeidsmarktrelevant opgeleid. De focus ligt veelal op uitstroom en niet op toekomstperspectief van leerlingen; o (te) beperkte afstemming met de behoefte vanuit het bedrijfsleven en (te) grote afstand tot het bedrijfsleven; o beperkte aandacht voor de voedingsmiddelensector; o beperkte afstemming tussen groen en grijs onderwijs; o afname van instroom in foodgerelateerde opleidingen; o nieuwe opleidingen/activiteiten zijn vaak subsidiegedreven; Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl


-

-

-

-

-

o weinig afstemming tussen opleidingen in de doorlopende leerlijn (bijv. vmbombo en mbo-hbo); o betere afstemming in opdrachten en tijd tussen behoefte bedrijfsleven aan stagiaires en afstudeerders en aanbod hiervan; Arbeidsmarkt/UWV: o in Noord-Brabant worden grote tekorten voorzien in de sectoren food, logistiek, techniek en zorg; o afstemming in participatiebeleid van verschillende sectoren dient verbeterd te worden (er is in de regio bijvoorbeeld een zeer sterke relatie tussen food, techniek en logistiek); o sterke vergrijzing / groot aanbod van 45+-ers in werklozenbestanden; o weinig technisch opgeleid personeel beschikbaar; o beperkte aandacht voor voedingsmiddelensector; o betere ondersteuning van bedrijven voor behoud en opleiden van nieuw en bestaand (ouder) personeel is noodzakelijk; o afstand van het UWV tot het bedrijfsleven en te beperkte proactieve samenwerking; o afstand van het UWV tot het werklozenbestand (het UWV kent de werklozen niet goed genoeg, weet niet wat ze kunnen en wat nodig is om mensen te laten instromen in bedrijven); o aandacht voor opleiding, taal, integratie en huisvesting van buitenlandse werknemers; Overheid: o weinig focus op arbeidsmarkt/werkgelegenheid in en toegevoegde waarde van de (agro)foodsector; o weinig zicht op behoefte bedrijfsleven; o weinig aandacht voor profilering/imagoverbetering van sterke sectoren; o er wordt te beperkt gezamenlijk opgetrokken tussen overheid en bedrijfsleven bij beleidsontwikkeling; o beperkte samenwerking en afstemming tussen Rijk, provincie en gemeenten (ook gemeenten onderling); o (subsidie)beleid te veel gericht op innovatie; Werkzoekenden: o geen/beperkt beeld van bedrijven en carrièremogelijkheden in de voedingsmiddelen- en diervoedersector; o Jonge werkzoekenden hechten andere belangen aan een werkgever/functie dan de generatie 45+-ers, ook is er een verschil in arbeidsethos; Leerlingen: o geen/beperkt beeld van bedrijven, opleidingen en carrièremogelijkheden in de voedingsmiddelen- en diervoedersector; o Leerlingen worden niet getriggerd door arbeidsmarktrelevantie of een vast dienstverband, maar door snelle en sexy opleidingen/werkgevers; Economische situatie: o het huidige economische tij zorgt ervoor dat ondernemers niet investeren; niet in kapitaal en niet in arbeid; o vanwege de toekomstige krapte op de arbeidsmarkt en economische onzekerheid worden functies (tijdelijk) niet ingevuld en wordt niet geïnvesteerd in opleiding en werving van personeel, waardoor het toekomstige tekort aan personeel alleen maar groter wordt.

3.3 Doelstellingen Binnen Food & Feed Noordoost-Brabant wordt gezamenlijk opgetrokken om de toekomstige personeelsvraag in te vullen. Deze doelstelling wordt gerealiseerd door middel van:


31


-

-

-

imagoverbetering: imagoverbetering van de Food & Feedsector wordt bereikt door kinderen, jong volwassenen, ouders van kinderen en al het overige arbeidspotentieel in de regio te laten kennismaken met de veelzijdigheid van de sectoren, de producten, loopbaanmogelijkheden en de afzonderlijke Food & Feedbedrijven in de regio; verbeterde afstemming tussen onderwijs en arbeidsmarkt: afstemming tussen onderwijs en arbeidsmarkt vindt plaats door het onderwijsaanbod af te stemmen op en kennis te laten maken met de regionale bedrijvigheid en hiervoor geschikte lespakketten en opleidingen aan te bieden. Daarnaast zal het onderwijs- en opleidingsaanbod beter afgestemd moeten worden op de behoeften vanuit het bedrijfsleven, zal meer samenwerking moeten komen tussen groen en grijs onderwijs, zullen verschillende opleidingsniveaus beter op elkaar afgestemd moeten worden (denk aan VMBO-MBO en MBO-HBO) en zal arbeidsmarktrelevantie van het opleidingsaanbod een grotere rol moeten gaan spelen; netwerkvorming: het opbouwen van een netwerk heeft meerdere aspecten in zich. Zo kunnen de Food & Feedbedrijven onderling informatie uitwisselen, ervaringen delen en van elkaar leren. Daarnaast worden ook dwarsverbanden gelegd met andere mogelijk partners in de Food & Feedketen, zowel binnen de regio Noordoost-Brabant als met andere regionaal en/of landelijk opererende netwerken die zich inspannen voor Food & Feedbedrijven.

Daarnaast zal richting toekomst ook meer en meer de nadruk komen te liggen op zaken als innovatie, vestigingsbeleid en waardecreatie binnen de keten (koppelingen met de agrarische sector: de agrofoodsector). Ook hierbinnen spelen het imago van de sector, samenwerking tussen partners, toegevoegde waarde en werkgelegenheid een voorname rol. 32

Navraag onder de participerende bedrijven binnen Food & Feed Noordoost-Brabant heeft de volgende concrete opgave voor de komende 5 jaar (richting 2017) opgeleverd. Onderlinge kennisdeling en samenwerking zal de basis vormen om te komen tot gezamenlijke invulling van onderstaande vacatures/behoeften: - 700 (proces)operators - 700 productie- en logistieke medewerkers Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl


-

150 specialisten (kwaliteitsmedewerkers, voedingsmiddelentechnologen, etc.) 100 (productie)koks 500 ondersteunend personeel (logistiek, distributie, administratief, etc.).

3.4 Activiteiten tot en met heden Op basis van de doelstellingen en de concrete behoefte aan personeel richting 2017, zijn de afgelopen jaren o.a. de volgende activiteiten opgezet: Imagoverbetering: - realisatie van een interactieve en aantrekkelijke website (www.food-feed.nl) met daarbinnen aandacht voor het imago van de sector, opleidingen, stage- en afstudeerplaatsen, deelnemende bedrijven, informatie voor leerlingen en nieuws; - doelgroepanalyse voor de inzet van communicatiemiddelen; - diverse artikelen in de pers: o.a. in het Brabants Dagblad en het kwartaalmagazine Food & Nutrition hebben de afgelopen periode diverse artikelen gestaan over Food & Feed Noordoost-Brabant en specifieke activiteiten; - opzet van een communicatiecampagne: ter imagoverbetering van de sector, met name gericht op scholieren en werkzoekenden, is een brochure ontworpen en zijn posters gemaakt, die wijzen op de vacature- en stagemogelijkheden binnen de sector, de diversiteit van de sector en verwijzen naar de website www.food-feed.nl. De posters en brochures zijn beschikbaar gesteld aan MBO en HBOonderwijsinstellingen, participerende bedrijven, uitzendbureaus en sociale diensten van gemeenten (onderstaand een afbeelding van de ontworpen posters):

33

-

-

bedrijfsbezoeken en bedrijfspresentaties: vrijwel alle bedrijven binnen het netwerk hebben rondleidingen en/of presentaties gegeven aan werkzoekenden, leerlingen en overige geïnteresseerden om het bedrijf en de sector te promoten; ter promotie van de sector en de doelstellingen van Food & Feed Noordoost-Brabant en met het oog op verdere samenwerking heeft afstemming en overleg plaatsgevonden met vele en diverse partijen, waaronder FNLI, Kamer van Koophandel, Food Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl


-

-

Connection Point, Fhealinc, provincie Noord-Brabant, vele onderwijsinstellingen in het basis-, voortgezet, middelbaar, hoger en universitair onderwijs, Agro&Co, Rabobank, brancheorganisaties, kenniscentra, gemeenten, Techniek=Troef, Logistiek Platform NOBrabant, brancheorganisaties, etc.; plaatsing van een digitale informatiezuil: bij Werkplein Frisselstein (gemeente Veghel e.o.) is een digitale informatiezuil geplaatst met daarop vacatures van bedrijven in de regio en informatie over de deelnemende bedrijven; betrokken bij de organisatie van Foodvision 2012 (een kennisweek gericht op voeding en gezondheid); presentatie tijdens het Slokdarmfestival: in 2010 en 2012 heeft Food & Feed NoordoostBrabant zich middels actieve betrokkenheid, posters, flyers, een film en presentaties geprofileerd richting de 60.000 bezoekers per editie.

Afstemming onderwijs-arbeidsmarkt: - structureel overleg met onderwijsinstellingen: met diverse onderwijsinstellingen zoals ROC de Leijgraaf, AOC Helicon, HAS Den Bosch, Avans, Fontys en Universiteit van Wageningen vindt – al dan niet in projectgroepverband – structureel overleg plaats over o.a. projecten, open dagen, opleidingen, invulling van het onderwijsprogramma; - realisatie opleidingshuis: de afgelopen jaren is hard gewerkt aan de realisatie van een opleidingshuis voor leerlingen en bedrijven. Hierbinnen is een overzicht van beschikbare dagopleiding, bedrijfsopleidingen, bedrijfscursussen, specifieke scholingstrajecten, etc. opgenomen; - praktijkgerichte cases in het onderwijs: om leerlingen en docenten op een goede, educatieve en praktijkgerichte manier kennis te laten maken met de diversiteit van bedrijven in de voedingsmiddelen- en diervoederindustrie in de regio NoordoostBrabant, is een concept ontwikkeld. Met deze werkwijze leren leerlingen, docenten en bedrijfsleven elkaar op een eenvoudige en leerzame manier beter kennen, wordt praktijk en theorie dichter bij elkaar gebracht en ontstaat een win-win situatie voor alle partijen; - stage- en afstudeerplaatsen: overleg met diverse onderwijsinstellingen om het aanbod aan stagiairs en afstudeerders beter af te stemmen op de behoeften vanuit het bedrijfsleven; - BOL-opleiding procestechniek: gezien de grote toekomstige vraag naar technisch personeel (met name procesoperators), vergrijzing van personeel, de beperkte instroom van jongeren en het gegeven dat er reeds 3 jaar geen enkele jongere in deze opleiding is ingestroomd, is het initiatief opgepakt om in samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs deze opleiding opnieuw vorm te geven. De opzet is dat de leerlingen worden opgeleid voor een baan bij een van de deelnemende bedrijven. Ook stages, opdrachten, etc. worden uitgevoerd met deze doelstelling en dus gericht op het regionale bedrijfsleven in de voedingsmiddelen- en diervoederindustrie. Tevens zullen de mogelijkheden van baangarantie, studiegeldvergoeding, etc. worden onderzocht. Werving van leerlingen (met name instroom vanuit VMBO) zal een belangrijk aandachtspunt zijn; - opzet van een Management Trainee Traject: om hoger opgeleiden naar de regio te trekken en te behouden voor het bedrijfsleven in de regio, worden samen met HBOinstellingen HAS, Avans en Fontys en enkele bedrijven de mogelijkheden onderzocht voor het opzetten van een Management Trainee Traject. Het idee is dat net afgestudeerden hoger opgeleiden (HBO/WO) middels een 1-2 jarig traject leren kennismaken met de bedrijven, de diversiteit en de werkzaamheden in de voedingsmiddelenindustrie in de regio Noordoost-Brabant met als doelstelling om ze vervolgens te binden aan de regio en de sector;


34


-

opzet Kenniskring Food & Feed in samenwerking met vmbo, mbo en hbo: binnen deze kenniskring hebben bedrijven en onderwijsinstellingen elkaar beter leren kennen, samen presentaties opgezet informatie uitgewisseld. Doelstelling van dit traject is van elkaar te leren, structureel samen te werken en onderwijs beter af te stemmen op de behoeften van het bedrijfsleven.

Netwerkvorming: - Bijeenkomsten: minimaal 3 keer per jaar wordt voor alle participerende bedrijven een bijeenkomst georganiseerd. Daarnaast vinden regelmatig themabijeenkomsten plaats; - Projectgroepen: sinds 2011 zijn gericht op de instroom van personeel naar de toekomst een 4-tal projectgroepen opgezet die op regelmatige basis bij elkaar komen. Dit zijn de volgende projectgroepen: o Logistiek en productiepersoneel; o Technisch personeel; o HBO/WO-personeel; o PR, communicatie en strategie. - Uitbouw netwerk: ten behoeve van de verdere uitbouw van het netwerk hebben tal van gesprekken plaatsgevonden met bedrijven, onderwijsinstellingen en overheden. Overig: - Stars4Food: Via een kortdurend scholings- en coachingstraject zijn in 2011 19 uitkeringsgerechtigden die langer dan 6 maanden zonder werk zaten, klaargestoomd voor werk in de voedingsmiddelenindustrie. Binnen het opleidingstraject Stars4Food is samengewerkt tussen ondernemers, onderwijs en overheden met aandacht voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Samen is vorm gegeven aan de inhoud van dit leer/werk traject, waarbij de deelnemers - na een scholingstraject van ruim 3 maanden - gegarandeerd een baan werd aangeboden bij een van de 6 deelnemende bedrijven. Tijdens de leerperiode zijn (deel)certificaten behaald op het gebied van o.a.


35


-

-

-

procestechniek, veiligheid, hygiëne, kwaliteit en voedselproductie. De opleiding betrof een niet-geaccrediteerde opleiding op MBO-2 niveau. Begin 2012 zijn de deelnemers aan dit traject bij bedrijven geplaatst. Door verschillende oorzaken zijn een aantal deelnemers inmiddels niet meer aan het werk. De 6 personen die nog wel aan het werk zijn, doen dit naar volle tevredenheid van henzelf en de werkgevers. Een volgend traject met daarin de leerpunten uit het 1e traject verwerkt zal in de tweede helft van 2012 of 2013 worden opgestart; samenwerking uitzendbureaus: samen met uitzendbureaus Otter Westelaken, Tempo Team en Hobij zijn wij een dienstverleningsconcept aan het ontwikkelen voor lidbedrijven ten behoeve van behoud en instroom van werkgelegenheid. Activiteiten die uitgewerkt worden, zijn: o realisatie van een arbeidspool; o de opzet van een mobiliteitscentrum; o opleidingstrajecten, zoals E-learning, BBL-trajecten en vakgerichte opleidingen; o imagoverbetering; pilot Werken naar Vermogen: samen met Locus is een pilot opgezet om de mogelijkheden van functiedifferentiatie bij logistieke en productiebedrijven in beeld te brengen. Na deze eerste stap zal een traject in gang gezet worden om voor de minder lastige werkzaamheden mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt in te zetten. De pilot gaat in september 2012 van start; betrokkenheid bij opzet Foodpark Veghel: binnen de regio Noordoost-Brabant zijn vijf toplocaties benoemd, waaronder Foodpark Veghel: een bedrijventerrein waarbinnen Foodspelers de ruimte krijgen om te ondernemen en dat ingericht wordt voor de Foodsector. Ook zaken als onderwijs, beleving en innovatie zullen hier een plaats moeten krijgen. Food & Feed Noordoost-Brabant denkt mee over de (on)mogelijkheden van dit concept en de verdere uitrol; 36

Ontwikkellocatie Foodpark Veghel incl. reeds in Veghel gevestigde Foodbedrijven



-

actuele arbeidsmarktinformatie: in samenwerking met UWV Werkbedrijf wordt periodiek actuele, regionale arbeidsmarktinformatie verspreid binnen het netwerk. Deze arbeidsmarktinformatie kan bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen helpen bij het maken van de juiste keuzes en bij het inspelen op toekomstige arbeidsmarktontwikkelingen.

3.5

Op weg naar een toekomstbestendige (agro)foodsector in de regio NoordoostBrabant Food & Feed Noordoost-Brabant is een netwerk van, voor en door ondernemers in de voedingsmiddelen- en diervoedersector. Om een toekomstbestendige (agro)foodsector te kunnen garanderen is een meerjarenplan nodig, waarbij niet alleen wordt ingezet op scholing en werkgelegenheid, maar ook zaken als imago, innovatie en ketenaanpak van groot belang zijn. Het reeds opgebouwde netwerk van Food & Feed Noordoost-Brabant kan hierin een voorname rol spelen. Randvoorwaardelijk is dan wel de steun van overheden en onderwijsinstellingen, permanente betrokkenheid van het bedrijfsleven en een meerjarenplan met financiële ondersteuning. Hierbij wordt aansluiting gezocht bij het topsectorenbeleid, het provinciale beleid en de focus van de 5-sterrenregio Noordoost-Brabant. Onderstaand zullen de doelstelling en activiteiten voor de komende jaren beschreven worden, onderverdeeld in activiteiten, organisatie en financiën. 3.5.1 Activiteiten: behoud van werkgelegenheid en instroom van nieuwe medewerkers Zoals eerder weergegeven in het Rijks- en provinciaal beleid is de (agro)foodsector een zeer voorname sector voor de economie en werkgelegenheid binnen Nederland. De belangrijkste bedreiging voor deze sector is de sterke vergrijzing. Hierdoor zal allereerst ingezet moeten worden op behoud van werkgelegenheid, instroom van nieuwe medewerkers en imagoverbetering. Indien deze zaken zijn ingeregeld, zullen kansen als innovatie, ketenaanpak en cross-overs tussen sectoren de sterke positie van de (agro)foodsector voor de Nederlandse economie verder moeten uitbouwen en het onderscheidend vermogen en de toegevoegde waarde richting toekomst moeten borgen. Food & Feed Noordoost-Brabant zal zich primair dan ook richten op behoud van werkgelegenheid, instroom van nieuwe medewerkers en imagoverbetering en secundair op o.a. stimulering van innovatie en realisatie van sectorale cross-overs. De volgende activiteiten zullen – samen met partners – de komende jaren worden opgepakt (waarbij het tempo en de prioriteiten bepaald worden door het draagvlak, financiën en de noodzaak vanuit het bedrijfsleven en partners als onderwijs en overheid: Instroom van nieuwe medewerkers door middel van: - verbetering van de afstemming tussen onderwijs en arbeidsmarkt: o aanbod van arbeidsmarktrelevante (agro)food-opleidingen in zowel MBO, HBO en WO-onderwijs; o afstemming tussen onderwijs en bedrijfsleven over bestaande foodgerelateerde opleidingen en vergroting van de betrokkenheid van het bedrijfsleven hierbinnen; o betere afstemming en benutting van de mogelijkheden van stagiairs en afstudeerders; o gezamenlijke ontwikkeling van een managementtrainee traject voor bijna of net afgestudeerde HBO/WO-leerlingen met interesse voor de voedingsmiddelen- en/of diervoedersector; - vergroting van de instroom van leerlingen in (agro)food gerelateerde opleidingen: o doorontwikkeling van de dagopleiding procestechniek tot een foodgerelateerde opleiding, waarbij jongeren een baangarantie wordt aangeboden, mogelijk in combinatie met studie- en boekengeldvergoedingen. De bedoeling is dat het eerste schooljaar (2013-2014) 20 leerlingen in deze Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl

37


-

-

-

-

nieuwe opleiding zullen instromen en dat dit aantal de komende jaren fors wordt uitgebreid, zodat de komende 5 minimaal 150 leerlingen uit deze opleiding met een diploma en een baan in de foodgerelateerde procestechniek zullen instromen; o structurele aandacht voor (agro)food in de totale leerlijn van basisonderwijs tot universitair onderwijs (o.a. uitbouw van de samenwerking met Techniek=Troef, aanbieden van lespakketten, rondleidingen, gastcolleges, etc.; o aanbieden van een brede Food-opleiding die op meerdere MBOonderwijsinstellingen kan worden gevolgd en waarbij specialisaties pas na 2 jaar gekozen worden. Op deze manier ontstaat een brede basiskennis voor Foodgerelateerde richtingen; o betrekken van hun ouders bij keuzes van leerlingen voor een studierichting; o betere afstemming tussen VMBO/Havo en MBO en Havo/MBO en HBO; o betere afstemming en samenwerking tussen food- en foodgerelateerde (beroeps)opleidingen; o gezamenlijke werving van leerlingen voor arbeidsmarktrelevante (agro)foodopleidingen; profilering van de (agro)foodsector: o uitbreiding/verbreding van de imagocampagne; o aantrekkelijkheid, werkgelegenheid en diversiteit van de sector kenbaar maken aan een breed publiek; o organisatie van open dagen; o profilering van de sector op scholen en bij uitzendbureaus; o landelijk promotie van de provincie Noordoost-Brabant als unieke vestigingslocatie om te wonen en te werken, met nadruk op sterke economische sectoren als de (agro)foodsector; o profilering op basis van hygiëne, kwaliteit en veiligheid; o het opzetten van een experience centre, waar leerlingen, ouders, inwoners en andere geïnteresseerden kunnen kennismaken met producten, processen, bedrijven, etc. binnen de (agro)foodsector; werving van buitenlandse werknemers: o profilering van de werkgelegenheid in het buitenland, waardoor buitenlandse werknemers (waaronder met name ook Oost-Europeanen) bereid zijn on arbeid te verrichten in de Nederlandse (agro)foodsector; o zorgdragen voor goede goedhuisvesting, regelgeving en voorwaarden voor buitenlandse werknemers; verlaging van de drempel voor zij-instromers en mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt: o opleiden van mensen in een uitkeringssituatie of mensen zonder werk, o.a. door middel van vervolgtrajecten van het Stars4Food-project; o aanbod van (om)scholingsmogelijkheden voor gemotiveerde werkzoekenden met werkervaring in andere sectoren; o onderzoek naar de mogelijkheden voor functiedifferentiatie, waardoor beperkt of laaggeschoolde mensen eenvoudiger in het arbeidsproces kunnen instromen; o begeleiding van nieuwe medewerkers door collega’s op de werkvloer; o specifieke aandacht voor doelgroepen als mensen van allochtone afkomst, 45+-ers, mensen die deeltijd willen werken, etc. opzetten van een mobiliteitscentrum specifiek voor aangesloten bedrijven: samen met uitzendbureaus zal een mobiliteitscentrum worden opgezet met aandacht voor: o opvang pieken en dalen (tijdelijke uitleen van werknemers van het ene bedrijf aan het andere, vorming van een arbeidspool); o aanmelding van werkzoekenden; Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl

38


-

-

o opleiden van werkzoekenden; o kennisoverdracht tussen werkgevers onderling en tussen uitzendbureaus en werkgevers; o aanvullende dienstverlening vanuit uitzendbureaus; kennisvalorisatie: om de huidige positie van de (agro)foodsector te verstevigen en uit te bouwen is een flinke impuls nodig, waarbij kennisvalorisatie tussen partijen van groot belang is; realisatie van een toplocatie gericht op Food: Noordoost-Brabant en in het bijzonder Veghel is het gebied om een toplocatie gericht op Food te vestigen. In dit van oorsprong agrarische gebied zijn vele Foodgerelateerde bedrijven gevestigd en heeft men met de Noordkade en Foodpark Veghel vele hectaren beschikbaar om een toplocatie gericht op Food met aandacht voor innovatie, maatschappelijke relevantie, ondernemerschap, kennisdeling, beleving en onderwijs te realiseren.

39

Inrichtingsplan van de Noordkade in Veghel met focus op Food en cultuur

Behoud van werkgelegenheid door middel van: - de opzet van bedrijfsgerichte opleidingen specifiek voor talentbehoud; - doorontwikkeling van personeel door middel van het aanbieden van opleidingen, kennis maken met andere bedrijfsonderdelen en roulatie binnen het bedrijf; - opzet van programma’s voor vitaliteit en duurzame inzetbaarheid van oudere werknemers, zodat de productiviteit blijvend geborgd wordt; - opzet van leerling-gezel trajecten, waarbij oudere werknemers jonge werknemers begeleiden en coachen en de jarenlange kennis overdragen; - aanbod van werkgerelateerd taalonderwijs voor buitenlandse (tijdelijke en/of vaste) medewerkers en autochtone (tijdelijke en/of vaste) medewerkers; Food & Feed Noordoost-Brabant, Postbus 89 5460 AB Veghel, T: 0413-321578 / 06-14742144, F: 0413-344122, E: [email protected], W: www.food-feed.nl


-

motivering en verbetering van de inzetbaarheid van oudere werknemers; opzet van een mobiliteitscentrum, waardoor werknemers kansen worden geboden op andere afdelingen of binnen andere bedrijven; onderzoek naar functiedifferentiatie, op basis waarvan meer taken op het niveau van de medewerker kunnen worden uitgevoerd en taken waarvoor minder kennis/ervaring benodigd is uitgevoerd kunnen worden door medewerkers met minder capaciteiten, ervaring en/of kennis.

Overige activiteiten - uitbreiding van het netwerk: door het netwerk uit te breiden met meer bedrijven (ook vanuit de primaire sector en aan de food verwante sectoren), onderwijsinstellingen en overheden (gemeente en provincie) binnen de gehele regio Noordoost-Brabant wordt het netwerk versterkt, het belang vergroot en nog meer meerwaarde gerealiseerd ten behoeve van de sterkste (agro)foodsector van Nederland; - verstrekking van subsidie-informatie aan deelnemende bedrijven: door bedrijven binnen het netwerk actief te informeren over subsidiemogelijkheden kunnen investeringen worden gestimuleerd zodat o.a. innovaties eerder van de grond komen; - stimulering van kennisoverdracht tussen bedrijven, onderwijsinstellingen en overheden: door aanwezige kennis te delen met organisaties binnen het netwerk kunnen ontwikkelingen en vooruitgang voor de gehele sector worden bevorderd; - verbetering van de relatie en verkleining van de afstand tussen de primaire agrarische sector en de voedselver- en bewerkende industrie en retail met als doelstelling een sterkere agrofood-keten te formeren; - aandacht voor duurzaamheid en verwaarding van reststromen: duurzaam ondernemen en verwaarding van reststromen is richting toekomst essentieel en dit zal dan ook gestimuleerd moeten worden; - stimuleren van innovaties: innovatief ondernemen zal binnen het netwerk verder onder de aandacht moeten worden gebracht. Met de opzet van een “Food Innovation & Experience Centre” waar kennis kan worden gedeeld, ideeën kunnen worden gelanceerd, producten en ontwikkelingen kunnen worden getest, beleving kan worden gestimuleerd, onderzoek kan worden gedaan en samenwerking tussen partijen kan worden vormgegeven, zou een ideale situatie voor co-creatie, ondernemerschap en innovatie in de totale agrofood-keten kunnen worden gecreëerd; - realisatie van “slimme” crossovers tussen verschillende sectoren: de foodsector is geen op zich zelf staande sector, maar in veel zaken sterk afhankelijk van of complementair met o.a. de primaire sector, logistieke sector, zorg en machinebouw. Tussen deze sectoren zal op specifieke dossiers beter samengewerkt moeten worden. • logistieke infrastructuur • nieuwe logistieke concepten (tracking & tracing) en technologie (RFID, gebruik ICT) • verpak- & bewaartechnologie: houdbaarheid • duurzaam vervoer

logistieke dienstverlening • precisielandbouw • biomarkers, toxicogenomics, zorg, preventie • diergezondheid & vaccins • biobanken, lifelines cohort • biobased economy • energiemanagement • duurzame productie • • • • • •

primaire productie

voedsel verwerking

machinebouwers

• • • •

voedselveiligheid biomarkers procestechnologie & -besturing gezonde voeding: minder vet, calorie, suiker • duurzame voeding • efficiente productie • korte time to market

imaging technology voor voedingsonderzoek robotica sensortechnologie diagnostiek energiemanagement productiviteit en flexibiliteit van de keten


40


3.5.2 Organisatie: samenwerking tussen overheid, onderwijs en ondernemers Binnen het netwerk van Food & Feed Noordoost-Brabant participeren ondernemers, overheden, onderwijsinstellingen en uitzendbureaus. Uitbreiding van het netwerk is echter gewenst om gezamenlijk meer te bereiken. Ook zou meer en betere afstemming moeten komen met en tussen de diverse Foodregio’s in Noord-Brabant die allen sterke foodgerelateerde industrieën bevatten, steeds met een andere focus: - Noordoost-Brabant: Food & Health: Met de aanwezigheid van belangrijke food spelers als VION, FrieslandCampina, Sligro, Mars en Jumbo is Noordoost-Brabant heeft Noordoost-Brabant een zeer voorname positie in de be- en verwerking van voeding en retail. Daarnaast is een van de ambities om zich tot het toegepaste kenniscentrum te ontwikkelen op het gebied van health, food en het snijvlak van beiden. - Zuidoost-Brabant: Food & Technology: In Zuidoost-Brabant zijn vele bedrijven van wereldklasse aanwezig als het gaat om voedselteelt en -verwerking en hoogwaardige technologie. Daarnaast is een enorme kracht de aanwezigheid van veel hoogwaardige innovatieve bedrijven met kennis van complexe High Tech Food Systems. De markt voor food processing systemen wordt gerekend tot de high tech systemen en materialen. - West en Midden-Brabant: Food & Biobased en Food & Logistics: Naast een natuurlijke logistieke uitgangspositie met de diepzeehavens van Zeeland en Rotterdam in de omgeving, hebben een aantal bedrijven in deze regio zich al substantieel toegelegd op de businesskansen die het raakvlak van food en de biobased economy biedt. In geheel Noord-Brabant bevindt zicht daarnaast een brede basis aan agrobedrijven met een zeer divers palet aan grondstoffen.

Food & Technology - Procestechnologie - Imaging technologie (MRI) bij voedingsonderzoek - Precisielandbouw - Robotica - Sensortechnologie - Diagnostiek - ...

Food & Biobased - Biobased Economy: hergebruik reststromen - Duurzame/groene (decentrale) energieproductie - Energiemanagement als onderdeel van totaaloplossingen - ...

Food & Health - Gezonde voeding, bestrijden voedingsgerelateerde ziekten - Voedselveiligheid - Be- en verwerking van Food, retail - Biomarkers, diagnostiek, toxicogenomics, zorg, preventie - Diergezondheid en vaccins - Biobanken/LifeLines Cohort-studies - ...

Food & Logistics - Logistieke infrastructuur - Nieuwe logistieke concepten, ketenregie en logistieke optimalisatie (o.a. ICT, tracking & tracing, RFID) - Verpak- en bewaartechnologie - Duurzaamheid vervoer en conditionering - Logistiek als onderdeel van totaaloplossingen - ...


41


Door een brede samenwerking te organiseren kan een sterk netwerk worden gecreeerd waarbinnen kennis gedeeld kan worden en ook gezamenlijk de “branding” en imagoverbetering van de regio en de (agro)food-sector kan worden opgepakt. Rol van de provincie Noord-Brabant Aangezien Brabantbreed een sectorale focus wordt gehanteerd, (agro)food in alle regio’s een zeer voorname sector is en dit aansluit bij Rijks- en provinciale ambities, wordt voorgesteld om samen met de provincie Noord-Brabant en in samenwerking met de BOM (Brabantse Ontwikkelings Maatschappij), zaken verder op te pakken. De rol van de provincie zal faciliterend moeten zijn ten aanzien van regionale projecten en leidend ten aanzien van provinciale projecten. Projecten zullen – voor zover wenselijk en/of noodzakelijk - in samenwerking tussen overheid, ondernemers en onderwijs opgepakt en uitgewerkt worden. Aangezien de regio’s Noordoost-, Zuidoost-, Midden- en West-Brabant verschillen in specifieke profilering, benadering, netwerk en projecten, zullen onder de provinciale agrofood-paraplu nuances tussen de regio’s blijven bestaan. Door regio-overstijgende en ambities provinciaal op te pakken, ontstaat tevens een kennisinfrastructuur die verder gaat dan de regio, waardoor alle regio’s hiervan profiteren en gezamenlijk meerwaarde kan worden gecreeerd.

42

Zuidoost-Brabant - Food & Technology - Brainport Eindhoven - Food Connection Point - ZLTO - Ondernemers - Onderwijs - Overheid

Noordoost-Brabant - Food & Health - 5-sterrenregio - Food & Feed Noordoost-Brabant - Fhealinc - ZLTO - Ondernemers - Onderwijs - Overheid

Midden en West-Brabant - Food & Biobased - Food & Logistics - De Ideale Connectie - REWIN - ZLTO - Ondernemers - Onderwijs - Overheid



Onder de provinciale paraplu kunnen onderwerpen als werkgelegenheid (aansluitend bij het PACT Brabant), innovatie en imagoverbetering worden opgepakt met vertegenwoordigers en specialisten vanuit de regio’s Noordoost-, Zuidoost-, Midden- en West-Brabant. Hiervoor zal dus een nieuwe structuur opgezet moeten worden. Rol van Food & Feed Noordoost-Brabant Binnen de regio’s kunnen de thans bestaande organisaties regio-specifieke speerpunten verder oppakken, met behoud van eigen identiteit en netwerk en met kennis vanuit de andere regio’s. Voor Food & Feed Noordoost-Brabant houdt dit in dat de in paragraaf 3.5.1. genoemde activiteiten binnen het sterke netwerk van ondernemers, overheid en onderwijs ingevuld kunnen worden, met steun van de provincie en afstemming met andere regio’s. 3.5.3 Financiën: stimulering van investeringen in de (agro)foodsector Tot op heden is de financiering van activiteiten en projecten door Food & Feed NoordoostBrabant opgebracht door bijdragen van ondernemers en incidentele projectsubsidies. Om te werken aan een structurele oplossing voor de sterke vergrijzing in de agrofoodsector, terugdringen van de tekorten aan technisch personeel, kennisuitwisseling, stimulering van innovatie en andere op te zetten / te begeleiden activiteiten door Food & Feed NoordoostBrabant, dient structurele financiering beschikbaar te zijn. Niet alleen vanuit het bedrijfsleven, maar ook vanuit de overheid. Onderstaand is derhalve een grove begroting opgesteld voor financiering van de activiteiten in de periode 2013 t/m 2017:

EU/Rijk/provincie Gemeenten NO-Brabant 5-sterrenregio ZLTO Onderwijs Bedrijfsleven: - geld - tijd TOTAAL

Bedrag € 250.000,00 € 150.000,00 € 150.000,00 € 50.000,00 € 100.000,00 € 100.000,00 € 100.000,00 € 900.000,00

Dit is een begroting ter ondersteuning van de opzet en begeleiding van regionale activiteiten zoals benoemd in paragraaf 5.3.1 en betrokkenheid bij de activiteiten die onder de provinciale agrofood-paraplu dienen te worden ingezet. Omtrent de invulling van deze begroting zullen nadere afspraken gemaakt te worden met genoemde partijen, waarbij zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van beschikbare budgetten, zoals het “Uitvoeringsprogramma arbeidsmarkt 2012-2015” van de provincie Noord-Brabant (bijlage 2). Naast bovengenoemde kosten zullen op projectniveau door belanghebbende partijen nog forse investeringen worden gedaan.


43


Bijlage 1 Clusterfiche Agrofood (Economisch Programma Brabant 2020)

44



45



Bijlage 2 Uitvoeringsprogramma arbeidsmarkt 2012-2015 (provincie Noord-Brabant)

46



47



48



Bijlage 3 Overzicht gebruikte bronnen Topteam sector Agro&Food: Agro & Food: de Nederlandse groeidiamant Topteam sector Agro& Food: Human Capital Agenda agro&food en tuinbouw&uitgangsmaterialen Ministerie LNV: De economische kracht van agrofood in Nederland Ministerie OC&W: Actieplan MBO “focus op vakmanschap 2011-2015” FNLI: “De stille kracht: route voorwaarts voor de levensmiddelenindustrie” FNLI/TIF: Charter van de Nederlandse levensmiddelenindustrie RAP: Sectorschets Food ZO-Brabant SER Brabant: MLT 2011-2015 “Slim Verbinden” SER Brabant: Arbeidsmarktverkenning 2015-2020, Brabantse arbeidsmarkt: bottleneck of bron van innovatie en vernieuwing? Provincie Noord-Brabant: Economisch Programma Brabant 2020 Provincie Noord-Brabant: Integrale uitwerking advies Commissie Van Doorn BESO: Werk geven en nemen, lessons learned 49 5-sterrenregio Noordoost-Brabant: Positionpaper Food-Health-Farma 5-sterrenregio Noordoost-Brabant: Valorisatieplan 2013-2018 Agro & Co: Brabant Agrofood 2020 Agro & Co: Feiten en cijfers Kamer van Koophandel: World class onderwijs in de topsector agrofood Brainport: Brainport 2020 – Top Economy, Smart Society Brainport: Technology & Food Systems Network – TeFoN Brainport: TOA werken in Brainport FNLI/TIF: Charter van de Nederlandse levensmiddelenindustrie Food Connection Point: Presentatie “Food in Zuid-Nederland” Bèta Mentality 2011-2016: Jongeren boeien voor bèta en techniek www.top-sectoren.nl www.brabant.nl www.5-sterrenregio.nl www.uwv.nl www.agroenco.nl www.kvk.nl


Op weg naar een toekomstbestendige (agro)foodsector in Noordoost-Brabant de basis op orde en op naar de top

Recommend Documents