Op weg naar een Kennispact: het mbo en de Brabantse ambities

Op weg naar een Kennispact: het mbo en de Brabantse ambities­

De Brabantse BVE instellingen

Op weg naar een Kennispact: het mbo en de Brabantse ambities Inleiding De kern van de ‘Agenda van Noord-Brabant’ is de ambitie om tot de Europese top van kennis- en innovatieregio’s te behoren. De toekomst van de provincie wordt mede bepaald door de mate waarin we erin slagen deze ambitie te bereiken. Hoe Noord-Brabant er momenteel voorstaat blijkt ondermeer uit een SWOT-analyse. Deze geeft ondermeer aan:

- Een zwakte: onder het MKB zijn weinig innovatieve koplopers. - Een bedreiging: afnemende beroepsbevolking met gevolgen voor onderwijs, zorg en arbeidsmarkt. - Een sterkte: bestaande verbindingen tussen hoogwaardige kennis, maak industrie en design. - Een kans: verdere ontwikkeling kennis- en onderwijsstructuur.

Rekening houdend met deze analyse en haar ambities, formuleert de provincie twee kerntaken:

- Versterking van het concurrerend vermogen van de provincie. - Komen tot een regionaal economisch beleid.

In die context wordt een aantal thema’s benoemd die door de provincie als belangrijk worden aangemerkt. Één van deze thema’s is het onderwijs­.

Het mbo in Brabant in beeld De mbo-instellingen leiden jaarlijks ongeveer 80.000 inwoners van Brabant op. Het betreft hier opleidingen op verschillende niveaus, zowel bol als bbl-opleidingen: Tabel: Brabants mbo-onderwijs in cijfers 2009-2010. Instelling

Brin

ROC de Leijgraaf

28DE

Sint Lucas - De Eindhovense school

30BC

ROC Ter AA

25LJ

ROC Tilburg

25LZ

ROC West-Brabant

25LX

SG De Rooi Pannen

Groen

Combinatie

Economie

Techniek

Zorg&Welzijn

Totaal

2516

2036

1852

6404

2753 82

2753

1010

1592

1608

4292

4187

2998

3500

10685

36

5577

8292

4421

18326

25LV

82

5425

470

ROC Eindhoven

25MB

508

5771

5822

6073

18174

ROC Koning Willem I

04FO

3619

4491

3380

11490

Helicon Opleidingen

26CC

5977

2645

Totaal

2645

2645

708

28105

28454

20834

80706

Tabel: Deelnemers als percentage naar soort onderwijs 2009-2010. Instelling

Brin

bol vt* Niveau 1-2

bol vt Niveau 3-4

bol dlt** Niveau 1-2

bol dlt Niveau 3-4

bbl*** Niveau 1-2

bbl Niveau 3-4

ROC de Leijgraaf

28DE

12 

48 

0

1

20

19

Sint Lucas - De Eindhovense school

30BC

2 

 97

0

0

0

2

ROC Ter AA

25LJ

13

50

2

2

19

14

ROC Tilburg

25LZ

11

38

0

1

21

28

ROC West-Brabant

25LX

11 

37

0

0

30

22

SG De Rooi Pannen

25LV

16 

70

0

0

6

9

ROC Eindhoven

25MB

 10

47

0

1

18

24

ROC Koning Willem I

04FO

 7

55

0

0

17

21

Helicon Opleidingen

26CC

6

44

0

0

30

20

Bron: DUO-CFI Bekostigingstelling 2009-2010 * bol vt

= BeroepsOpleidende Leerweg Voltijd

** bol dlt

= BeroepsOpleidende Leerweg Deeltijd

*** bbl

= BeroepsBegeleidende Leerweg

De ROC’s hebben hierin een meervoudige taak: - Het opleiden van jonge mensen voor de toekomstige arbeidsmarkt en voor de doorstroom naar het hbo. - Het opleiden, trainen en begeleiden van risicogroepen naar de arbeidsmarkt en vervolgstudie (zowel volwassenen als jongeren). De ROC’s hebben daartoe een maatschappelijke opdracht (in tegenstelling tot vakcolleges) en moeten daarom werken met drempelloze instroom. - Het opleiden en trainen van medewerkers in de bedrijven en instellingen in het kader van een Leven Lang Leren. Bekostiging De ROC’s ontvangen voor hun onderwijsactiviteiten reguliere bekostiging van het Ministerie van OC&W. Voor speciale doelgroepen en activiteiten ontvangen ROC’s vaak projectgebonden financiering, zoals de ‘aanval op Vroegtijd School Verlaten VSV’, ‘voorkomen jeugdwerkloosheid’, ‘stimuleren van leren & werken’ et cetera. Deze financieringen kunnen afkomstig zijn van de provincie, van andere ministeries, gemeenten en bedrijven, en zijn meestal tijdelijk van aard. De rol van de ROC’s Brabant kent een negental mbo-instellingen waarvan 6 ROC’s, 1 AOC en 2 vakscholen. Deze instellingen verzorgen de opleidingen voor een belangrijk deel van de Brabantse beroepsbevolking. Niet alleen initieel voor jongeren (vanaf 16 jaar: leerplicht), maar in toenemende mate ook voor het personeel­ van bedrijven en instellingen (opscholen naar een hoger niveau in het kader van een Leven Lang Leren). Daarnaast verzorgen de ROC’s ook een deel van de participatiemarkt (het educatiedeel) en hebben de ROC’s zich in de voorbijgaande jaren als gevolg van marktwerking op de twee andere onderdelen van de participatie (inburgering en re-integratie) aangepast. Het AOC verzorgt de opleidingen in de groene sector, de 2 vakinstellingen verzorgen opleidingen in een specifieke sector. Zij onderscheiden zich van de ROC’s doordat ze geen taak hebben in de volwasseneneducatie, integratie en participatie. Zoals gezegd wil de provincie Brabant zich in Europa positioneren als een kennis- en innovatieregio. Het mbo, in het bijzonder de ROC’s, kunnen en moeten daarin hun rol en verantwoordelijkheid nemen. Zonder een breed en goed opgeleide beroepsbevolking, ook aan de basis, is een innovatieve kenniseconomie niet mogelijk.

De Brabantse regio’s De SER maakt in haar rapport ‘World Class Onderwijs’ onderscheid in drie innovatieve clusters in Brabant.

Bron: SER Brabant, ‘Investeren in World Class Onderwijs. Aanbevelingen voor de Agenda van Brabant.’ Juni, 2010 Fundament Elk van deze clusters moet zijn onderwijsbehoefte benoemen. Daarbij zijn de drie O’s (Onderwijs, Overheid en Ondernemingen) de actoren die elkaar moeten vinden en het fundament moeten vormen voor een succesvol cluster. Een onderwijsagenda per cluster bestaat uit meerdere facetten en bevat ondermeer de aansluiting tussen de onderwijsniveaus (vmbo/mbo/thbo), een Leven Lang Leren en bijscholing (naast toponderwijs op hbo/WO-niveau­).

Cruciaal Een ‘Slimme Economie’ (SER, januari 2010) koestert zowel haar grote als kleine bedrijven, die door samenwerking inspelen op de kansen van de wereldmarkt­. Daarbij worden zij gefaciliteerd door de overheid en de onderwijssector. Goed onderwijs zorgt voor goed vakmanschap (slimme ambachtelijkheid­). Goede scholingsvoorzieningen voor een Leven Lang Leren zijn van cruciaal belang in een steeds flexibeler wordende arbeidsmarkt. Waarschuwing Op tal van onderdelen waar het mbo een belangrijke bijdrage kan en moet leveren, geeft de eerste Kennisinvesteringsagenda-foto een waarschuwing (oranje in het stoplichtenmodel) hoewel er in de voorbije jaren, mede door de impulsen van de landelijke en provinciale en lokale overheden, een sterke vooruitgang is geboekt.

Bron: Innovatieplatform: ‘Van voornemens naar voorsprong: Kennis moet Circuleren. Voorstel voor een Nederlandse valorisatie agenda’. Juli 2010, blz. 16. Brabantse arbeidsmarkt De Brabantse arbeidsmarkt kent nog veel laagopgeleiden vergeleken met de Nederlandse beroepsbevolking.

Bron: CBS Statline De toekomstige arbeidsmarkt van Brabant kent (nog) geen krimp, maar groeit wel minder hard dan de Randstand-regio.

Bron: Rabobank, ‘Demografische Krimp. De nieuwe realiteit in perspectief.’ 2010 Voorwaarden Het is belangrijk om bij het toekomstbestendig maken van Brabant (in een samenspel tussen de drie O’s) de voorwaarden te scheppen voor arbeidsparticipatie­, sociale innovatie en werkzekerheid in een flexibeler wordende arbeidsmarkt. Gegeven deze ambities en ontwikkelingen is het belangrijk dat ook laaggeschoolde mensen zich naar hun mogelijkheden blijven ontwikkelen (PSW, 2010). Scholing rendeert en de productiviteit gaat substantieel omhoog. Investeren in scholing bij participatie en bij laagopgeleide werknemers is geen prioriteit voor het bedrijfsleven en de uitkerende instanties. Laaggeschoolde mensen investeren zelf ook niet of nauwelijks in hun opleiding (het ontbreekt de werknemer aan de juiste competenties om dit te doen en aan het vermogen tot reflectie/loopbaanleren). De SER Brabant vat de ontwikkelingen als volgt samen:

Bron: SER Brabant, Presentatie Pact Brabant, november 2010

Propositie mbo De klassieke taak van het mbo-onderwijs is het opleiden en trainen van middelbaar opgeleide vakmensen en kaderpersoneel. Daarnaast doet het mbo nog veel meer. Zeker ook omdat het mbo-onderwijs georganiseerd en aangeboden wordt door ROC’s. De ROC’s hebben ook een taak in volwasseneneducatie­, integratie en participatie. Verschillende rapporten ondersteunen en beargumenteren de propositie van het mbo in Brabant. De ontwikkelingen vereisen een krachtige mbo-sector­die samen met de bedrijven en gefaciliteerd door de provincie en lokale overheden, in staat is om op deze ontwikkelingen en vraagstukken­ in te spelen: a. Een krimpende beroepsbevolking (krimp en vergrijzing, ontgroening) noopt tot arbeidsparticipatie van iedereen. b. Een Leven Lang Leren schoolt werknemers op in hogere niveaus en maakt ruimte vrij aan de onderkant van de arbeidsmarkt (principe ‘trek in de schoorsteen’). c. Een Leven Lang Leren is noodzakelijk om innovatie in de bedrijven mogelijk te maken. d. Innovatie in (met name) MKB-bedrijven kan ondersteund worden door het mbo (hoogwaardig prestatieleren). Innovatie is ook het slimmer maken en produceren met minder mensen. Maar daartoe moeten ook de werknemers door middel van een Leven Lang Leren de innovatie en de verandering die het teweegbrengt als het ware ‘begrijpen’ en er mee kunnen werken. Een Leven Lang Leren (en dus blijvende arbeids participatie) en innovatie horen dus bij elkaar. De Economische Agenda De ROC’s in Brabant zijn zich bewust van hun rol en taak in de ambities van de provincie. Zij zoeken aansluiting door middel van de ontwikkeling voor Centra voor Innovatief Vakmanschap zoals IJ5 in Noordoost-Brabant, de Automotive Campus in Zuidoost-Brabant en ontwikkelingen m.b.t. maintenance in West-Brabant. Eén focus op het MKB is daarbij onontbeerlijk. Die dreigt achter te blijven. De ontwikkelingen van campussen richt zich vooral op het hbo en wo, waarbij opleiden en onderzoek centraal staan. Er wordt nog te weinig verbinding gelegd met het mbo: - Het mbo is een belangrijke hofleverancier van het hbo. - Opleidingsvarianten die de verbinding kunnen leggen zijn onder andere de Associated Degree-opleidingen (mbo+). - De bedrijven rond de campussen kennen de toeleveranciers waarbij personeel werkzaam is dat opgeleid is of wordt in het mbo. Hier ontstaat de noodzaak van bij- en opscholen en verhoogde arbeidsparticipatie bij een krimpende arbeidsmarkt.

Kennisplaza: een voorbeeld van innovatie in het MKB Cups4You (voorheen Vadeal Plastics) bestaat al 37 jaar en heeft vestigingen in onder andere Oss en Veghel. Het bedrijf produceert verpakkingen­ voor voedingsmiddelen. Het bedrijf werkt voor de top-10 bedrijven in de food-sector. Het blijkt voor Cups4You niet altijd eenvoudig te zijn om met name kleinere potentiële klanten te overtuigen van het gemak waarmee de geleverde bakjes gevuld en gesloten kunnen worden in de vullijnen van die potentiële klant. Operationeel manager Ron Vogels: “We hebben ROC de Leijgraaf verzocht om een ’tafelmodel demomachine’ te ontwikkelen, zodat prospects overtuigd kunnen worden van de eenvoudige wijze waarop de door Cups4You vervaardigde bakjes gevuld en gesloten kunnen worden. Het moest een demonstratie-unit zijn voor het handlen van cups en deksels in een productievullijn. De unit moet op beurzen gebruikt kunnen worden om daar te demonstreren hoe de gestapelde bakjes en deksels in een productielijn­kunnen worden gevuld. Ons doel was om één prototype te laten ontwikkelen door het ROC. Hiervan zullen vervolgens elders nog tien exemplaren geproduceerd worden.” Resultaat Aan deze opdracht is door drie studenten van het ROC de Leijgraaf gebouwd. De machine leidt lege bekers langs een vulmachine, plaatst er een deksel­op en kan ze op een lopende band plaatsen. Een staaltje van technisch vernuft volgens Kees Overkleeft, hoofd technische dienst bij Cups4You. Overkleeft­: “Ik ben erg blij met de samenwerking met het ROC. De studenten hadden met name in de eerste weken van de ontwikkeling intensief overleg gehad met mij en andere mensen van Cups4You. Dit jaar gaat operationeel manager Ron Vogels met de machine naar een beurs in Duitsland en in het najaar naar de Verenigde Staten.”

Automotive Campus Helmond ROC Ter AA heeft drie volwaardige niveau 4-opleidingen Automotive in huis. De opleiding Technicus Automotive is een nieuwe uitstroomrichting­ bij Engineering & Mechatronics. De twee commerciële opleidingen Automotive zijn specialisaties voor studenten die de opleiding Vestigingsmanager­ Groothandel of Ondernemer Detailhandel volgen. De afgelopen jaren heeft ROC Ter AA met bedrijven in de regio en de gemeente Helmond gewerkt aan het fundament voor deze opleidingen. Destijds is gestart met Automotive als plusprogramma (minor) bij een aantal bol 3 en 4 opleidingen. Nu wordt daar, samen met Kenteq (kenniscentrum­voor technisch vakmanschap), met deze opleidingen op voortgebouwd. Voor studenten die als verbreding van hun opleiding willen kennismaken met Automotive, blijft de minor overigens bestaan. De nieuwe opleidingen worden grotendeels op de High Tech Automotive Campus (HTAC) in Helmond gegeven. Met name de technische opleiding­ is uniek: het is in Nederland de enige mbo-opleiding in zijn soort. ROC Ter AA ontwikkelt verder, samen met de ROC De Leijgraaf, Koning Willem­I College, ROC Eindhoven, bedrijven en gemeenten aan het mbo Automotive Center, een centrum voor innovatief vakmanschap.

Verantwoordelijkheid nemen Het kennispact dat het mbo met de provincie wil sluiten is vooral een kennispact gericht op het MKB als aanvulling op het landelijk beleid dat gericht is op hbo en WO. De ROC’s willen hun verantwoordelijkheid nemen, hun rol waarmaken en een wezenlijke bijdrage leveren aan de ‘Agenda van Noord-Brabant’. Daar hoort risicokapitaal bij door het opzetten van innovatieprojecten, participatieprojecten en onderwijsinnovatieprojecten. Voor een deel kan de bijdrage komen van de bedrijven zelf, voor een deel zal de provincie hieraan een bijdrage kunnen leveren, met name in het kader van haar ambitie om tot de Europese top van kennis- en innovatie regio’s te behoren. De Sociale Agenda Uit de Economische Agenda volgt de noodzaak van een Sociale Agenda. De Sociale Agenda is zowel preventief als curatief. Preventief Het mbo leidt op voor de (regionale) arbeidsmarkt. Het mbo doet al veel op het vlak van participatie en re-integratie, vaak in samenwerking met het afnemende bedrijfsleven. - - -

Drempelloze instroom in het mbo (geen selectie, m.u.v. de vakcolleges). Preventieve projecten ter bestrijding van jeugdwerkloosheid. De ontwikkeling van het leer/werk loket (landelijke overheid) en de HRM-servicepunten (provincie) als inlooppunt (zie ook PSW-rapport). Deze ontwikkeling behoeft echter wel verdere ondersteuning vooraleer het een volwassen instrument kan worden. Dit is des te meer urgent als het gaat om het Leven Lang Leren van lager opgeleiden.

Landelijke cijfers ETV: Jaar 2010

ETV.nl

Taalklas.nl

Lees en Schrijf!

Klik & Tik

Bezoeken

249.934

1.515.431

213.976

68.552

Absoluut unieke bezoekers

148.536

473.434

96.306

37.375

In het project ETV.nl Brabant participeren de zes Brabantse ROC’s, de 23 Brabantse basisbibliotheken, Omroep Brabant en de Provincie Noord-Brabant. Hierdoor is dekking in de hele Provincie gegarandeerd. Missie: Het is de missie van ETV.nl Brabant om – vooral laaggeschoolde – Brabanders te motiveren om weer te gaan leren. De (interactieve) televisie is bij uitstek het medium om mensen – in hun eigen veilige en vertrouwde omgeving – te laten ervaren dat ze kunnen leren en dat leren leuk kan zijn. Vanaf 24 september 2010 is Google Analytics zo ingesteld dat er informatie te halen valt over het aantal bezoekers van de site ETV.nl dat afkomstig is uit de provincie. Bezoekersoverzicht provincie Brabant: Bezoeken

8.773

Absoluut unieke bezoekers

5.993

Paginaweergaves

48.528

Gemiddelde paginaweergaves

5,53

Tijd op site

00:04:27

Nieuwe bezoeken

62,34%

Bron: ETV.nl

Curatief Het mbo voert nog wel de educatieactiviteiten uit, maar de budgetten (die deel uitmaken van de participatiebudgetten van de lokale overheden) staan onder zware druk. Hiervoor wordt vaak maatwerk gevraagd en op basis van maatschappelijke ontwikkelingen vaak ook om snelle interventies (bijvoorbeeld de jeugdwerkloosheid).

Bron: Eurostat

De vraag in deze context is hoe de ROC’s de gemeenten kunnen ondersteunen (gekoppeld aan duurzame gebiedsontwikkeling, agenda Brabant). Vanuit het participatiebudget kan er structurele aandacht zijn voor het Leven Lang Leren. Dit zal voor de doelgroep de positie in de samenleving versterken en hun kansen op de arbeidsmarkt doen toenemen. Het PSW rapport ‘4xL: Lang Leve Leren Laagopgeleiden’ (2010) trekt een aantal conclusies in de context van de kenniseconomie: - Het is van belang dat ook laag- en middelbaar opgeleiden zich blijven ontwikkelen: aan werkgevers de uitdaging om te investeren in hun werknemers­. - Ook het streven naar duurzame re-integratie i.p.v. ‘snelle’ plaatsing op de arbeidsmarkt is belangrijk. - Vraag is of de werknemer wel voldoende competent is om zijn eigen verantwoordelijkheid te nemen. - Versterk de vraagzijde door de scholing in de vorm van leerwerkpunten naar de mensen te brengen: in leerwerkpunten worden mensen op weg geholpen in hun leren en kunnen zij begeleid worden. Gemeenten en provincie kunnen hier samen met ROC’s voorkomen dat de al aanwezige (fijnmazige) infrastructuur van de ROC’s wordt afgebroken en anderzijds nieuwe infrastructuren worden gecreëerd.

De rol van de ROC’s: oftewel ‘wat willen wij’ Het mbo wil haar verantwoordelijkheid nemen. Zowel richting de arbeidsmarkt (preventief en curatief in de context van vergrijzing en ontgroening) als richting het MKB (innovatie en bij– en opscholen). Er is al veel gerealiseerd, maar nog niet geborgd. Er moet dus nog veel gedaan worden, willen wij gezamenlijk de ambities van Brabant waar kunnen maken.

Het Kennispact Om de gezamenlijke ambities (overheid – onderwijs - ondernemingen) mogelijk te maken vragen wij om de oprichting van een ‘kennispact’ met bijbehorend fonds, waarmee het mbo de noodzakelijke stappen kan zetten in overleg met de provincie en het bedrijfsleven. Om te komen tot de oprichting van een dergelijk fonds is ook input op dit ‘position paper’ van belang door lokale overheden, de provincie, het bedrijfsleven (ook het MKB). Zij zullen als feitelijke opdrachtgevers moeten optreden voor de ROC’s en de vakinstellingen van Brabant. Wat bereikt wordt is een Brabantse samenleving die zich richt op en positioneert binnen Europa, waar nieuwe bedrijven zich willen vestigen­, nieuwe bedrijvigheid ontstaat en (maar minstens zo belangrijk) een Brabantse ‘social inclusive society’ wordt: iedereen is belangrijk, iedereen is gewenst en iedereen doet mee.

Literatuur SER Brabant, ‘Investeren in World Class Onderwijs. Aanbevelingen voor de Agenda van Brabant.’ juni 2010. SER Brabant, ‘Agenda van Brabant, een verkenning op hoofdlijnen.’ januari 2010. PSW ‘4xL: Leven lang Leren Laagopgeleiden’, september 2010. ECBO, ‘De bbl als leerweg voor volwassenen. Achtergronden en cijfers’, september 2010. Kennis en Innovatie Agenda 2011 – 2020’, juni 2010. Kies in kennis! Investeringsimpuls voor mbo en hbo 2010 – 2016’ maart 2009. Nederland 2020: terug in de Top 5. De Economische agenda: Innovatief, Internationaal, Involverend’, Innovatieplatform, april 2010. Innovatieplatform: ‘Van voornemens naar voorsprong: Kennis moet Circuleren. Voorstel voor een Nederlandse valorisatie agenda, juli 2010. Hoger Onderwijsdocument Brabant: ‘samen excelleren voor de toekomst van Brabant’. oktober 2010. Rabobank, ‘Demografische Krimp. De nieuwe realiteit in perspectief.’ 2010. Afzender De Brabantse MBO en vakinstellingen