Op koers naar het Wereld Haven en Maritiem Museum
2
Scheepvaarten havenmusea in België: HOE HET GROEIDE
D Het Steen vandaag, voor vele generaties Belgen het mekka van maritieme geschiedenis. DD Oude scheepsreparatietechnieken, inzichtelijk gemaakt aan de hand van een maquette in het vroegere Nationaal Scheepvaartmuseum – een van de levendigere museumobjecten in het Steen.
HET NATIONAAL SCHEEPVAARTMUSEUM (1952-2008) Van 1952 tot 2008 had België een Nationaal Scheepvaartmuseum. Het was gevestigd in de middeleeuwse burcht het Steen te Antwerpen en was voortgekomen uit eerdere lokale initiatieven. In 1862 was in het Steen al een stedelijk Museum van Oudheden geopend, met een mooie maritieme deelcollectie. In 1927 werd in de Rijkshandelsschool in de Antwerpse Coquilhatstraat een afzonderlijk Museum voor Handel en Scheepvaart ingericht. Het Bestuur van het Zeewezen in Brussel bezat eveneens een verzameling scheepsmodellen. Onder impuls van organisaties als de Marine Academie (opgericht in 1935) en de Vrienden van het Nationaal Scheepvaartmuseum (gesticht in 1939) werd nog vóór WO2 besloten tot de oprichting van een Nationaal Scheepvaartmuseum, waarin de bestaande collecties zouden samenkomen. In 1952 ging een eerste versie van het Nationaal Scheepvaartmuseum open in het Steen. In 1958 huldigde prins Albert het heringerichte museum in. Het Nationaal Scheepvaartmuseum vervulde een landelijke rol maar bleef steeds onder beheer van de Stad Antwerpen. In 1974 J Titelblad van een Antwerpse tentoonstellingscatalogus over landkaarten, volkenkunde en scheepvaart uit 1902. Het was nog een halve eeuw wachten op een groot scheepvaartmuseum. Ondertussen is dat museum terug verdwenen en moet de hele strijd worden overgedaan. 16
A Een blik op de Scheepvaartzaal in het Steen in 1941, voordat er sprake was van een scheepvaartmuseum. 17
G Hieronder en op de volgende pagina’s beelden van de Charlesville uit het archief van de CMB, beginnend met de tewaterlating op de scheepswerf Cockerill in Hoboken. De kleurenfoto’s daarna zijn genomen tijdens de missie van Watererfgoed Vlaanderen in april 2013, meteen het laatste Belgische bezoek aan boord van het tot Georg Büchner omgedoopte schip in Rostock. De laatste twee foto's zijn genomen tijdens een huwelijksreis in 1961.
DE CHARLESVILLE: DE GEZONKEN CONGOBOOT
De voorbije jaren werden tevergeefs verschillende acties voor
De Charlesville is wel het speciaalste geval van allemaal. Het is
financiers leverden iets op, terwijl de Vlaamse Overheid zich
een sierlijk 154 m lang passagiers- en vrachtschip, dat in 1950 werd gebouwd in Antwerpen (Hoboken) in opdracht van de roemrijke traditierederij Compagnie Maritime Belge (CMB), om te dienen als vracht- en passagiersschip op de lijn tussen Antwerpen en Matadi in de toenmalige Belgische kolonie Congo. De rederij CMB was de opvolger van de Compagnie Belge Maritime du Congo, welke al het licht zag in 1895. In 1967 werd het schip overgedragen aan een Oost-Duitse rederij en in 1977 werd het in Rostock een stationair opleidingsschip. De jongste jaren fungeerde het vooral als (middelmatig) hotel,
de repatriëring op touw gezet. Missies naar Rostock noch discreet maar herhaald en nadrukkelijk aftasten bij mogelijke consistent aan het standpunt hield zelf geen initiatief te kunnen nemen. In december 2012 verkocht de jeugdherberg die het schip exploiteerde in Rostock het met het oog op verschroting in Klaipeda in Litouwen. Kort nadien bleek dat het schip nog steeds een beschermd monument is. Op vraag van Watererfgoed Vlaanderen legde de monumentendienst van Mecklenburg-Vorpommern verbod op het schip te verplaatsen en bood hij het voor 1 EUR aan met het oog op een Belgisch behoudsproject. Watererfgoed Vlaanderen vond onverhoopt enkele kandidaat-investeerders. Vervolgens vroeg
jeugdherberg en opleidingscentrum.
de jeugdherberg het faillissement aan. Eind maart bood de
De Charlesville is het laatste historische koopvaardijschip van
overname. Mecklenburg-Vorpommern zegde toe de kosten van
het land, daarenboven het laatst bewaarde van de Cockerillscheepswerf in Hoboken, de laatste Congoboot, het laatste passagiersschip dat Europa verbond met zijn Afrikaanse kolonies, en een uniek stuk Belgische, Congolese, Duitse en Antwerpse geschiedenis. Hoewel het oorspronkelijke interieur van het schip door de laatste uitbaters – de jeugdherberg in Rostock – deels werd verhaspeld of verwijderd, bleef het sierlijke casco, buiten enkele herstelbare details, zeer goed bewaard en zijn de erfgoedwaarden immens.
curator het schip alsnog voor 1 EUR aan voor een Belgische het faillissement te zullen dragen. Watererfgoed Vlaanderen bereidde een concreet behoudsconcept voor, met een ligplaats voor het schip in het geklasseerde Droogdok 1 in het oude havengebied van Antwerpen, in combinatie met de Doelse Kogge. Het behoudsconcept paste volledig binnen bestaande wetgeving en bestaand beleid (o.m. het Decreet Varend Erfgoed van 2002). Van de Stad Antwerpen werden geen extra middelen gevraagd. De erfgoeddiensten in Duitsland juichten dit sterke behoudsconcept onmiddellijk toe. Eind april onderzocht een Belgisch expertenteam het schip om een kostenraming te maken. Die kwam uit op ca. 10 miljoen
74
75
80
81
Belfast TITANIC BELFAST
Titanic Belfast kostte een kleine 120 miljoen EUR maar brengt per jaar 800.000 nieuwe bezoekers naar de stad. Het is een gewilde locatie voor conferenties en trouwpartijen.
SUPERSTAR
Titanic Belfast is de grootste aan de Titanic gewijde
past in de herontwikkeling van de vroegere scheepsbouwzone,
‘visitor attraction’ van de wereld (enkele andere bestaan
die nu het Titanic Quarter wordt genoemd.
in de Verenigde Staten). Ze ging open in 2012, precies een eeuw nadat het legendarische, onzinkbaar verklaarde
Het bezoekerscentrum werd geconcipieerd voor 425.000
passagiersschip verging na een aanvaring met een ijsberg. Er
bezoekers per jaar, waarvan er tussen 130.000 en 165.000 van
waren 1.513 slachtoffers en ongeveer 700 mensen overleefden
buiten Noord-Ierland zouden komen. Tijdens het eerste jaar
de ramp. In Titanic Belfast werpen negen interactieve galerijen
stapten niet minder dan 807.340 mensen binnen, waarvan er
licht op o.m. de stad ten tijde van de bouw, de scheepswerf, de
471.702 van buiten Noord-Ierland kwamen. Eind juli 2013 was
stapelloop, de eerste reis, het vergaan, de mythes en legenden
de kaap van de miljoenste bezoeker gerond en hadden meer
en het wrak en zee-onderzoek. Titanic Belfast beschikt amper
dan 60.000 personen gebruik gemaakt van de conferentie- en
over originele Titanic-artefacten.
banketruimten. Door het grote succes wordt het gebouw vaak overrompeld.
Het opvallende, met aluminium scherven beklede gebouw symboliseert scheepsboegen (volgens sommigen ijsbergen) en
In een droogdok vlakbij ligt de Nomadic uit 1911, het enige
is omgeven door waterpartijen. Vanuit het imposante atrium
bewaarde schip van de White Star Line, dat fungeerde als
vertrekken roltrappen naar de galerijen. Bovenop bevindt zich
luxueuze tender die tot 1.000 passagiers van Cherbourg naar
de grootste conferentie- en receptieruimte van de stad. Vlakbij
de Titanic en de Olympic kon brengen. Onder de passagiers
liggen de scheepshellingen waar de Titanic en het zusterschip
van de Nomadic vallen de namen op van Marie Curie, Charlie
Olympic van stapel liepen. Ook enkele oude werfgebouwen van
Chaplin, Richard Burton, Liz Taylor en Johnny Weismuller. In
bouwer Harland & Wolff zijn bewaard.
beide wereldoorlogen vervulde het schip actieve dienst. Later fungeerde het als restaurant onder de Eiffeltoren in Parijs. In
114
Nooit eerder realiseerde Noord-Ierland een duurder toeristisch
2006 werd de sterk verbouwde Nomadic met regeringsgeld
project. Titanic Belfast kostte meer dan 117 miljoen EUR,
op het nippertje van verschroting gered. Thans maakt het
waaronder een bouwkost van 99 miljoen EUR. Ongeveer 70
schip deel uit van de Core Collection van de National Historic
miljoen EUR werd publiek gefinancierd. Middelen werden
Fleet. Het is m.a.w. erkend als een topstuk van het Brits varend
verschaft door de Northern Ireland Tourist Board, Harcourt
erfgoed. Het schip wordt geëxploiteerd en stapsgewijze
Developments, de Belfast Harbour Commissioners (d.i. het
gerestaureerd door een afzonderlijke stichting. Bezoekers
lokale havenbestuur) en de Belfast City Council. Titanic Belfast
kunnen zich verkleden als passagiers en zich laten fotograferen. 115
FEITEN & CIJFERS
OM TE ONTHOUDEN
• Ca. 2 miljoen museumstukken
• Maritieme musea kunnen de massa aantrekken.
• Afmetingen van de Cutty Sark: lengte 85 m, breedte 11 m,
• Een nationaal maritiem museum kan bestaansrecht
diepgang 6,1 m, tonnenmaat 975 BRT • Aantal bezoekers per jaar: 1.943.054 in de drie sites National Maritime Museum, Royal Observatory en Queen’s House samen, waarvan 1.179.754 in het maritiem museum en 321.102 in de Cutty Sark (boekjaar 2012-13)
behouden naast een veelheid aan andere maritieme attracties elders in het land. • Een combinatie met andere bezoekersattracties, groen en water tot een daguitstap is onweerstaanbaar. • Kosteloze toegang verhoogt het bezoekersaantal sterk (bis).
• Inkomsten: ca. 33 miljoen, uitgaven: ca. 34 miljoen EUR (boekjaar 2012-13) • •
142
bb NMM
Cutty Sark
143
JA Deze schetsen tonen hoe het Havenhuis op Kaai 63 er zal uitzien bij afwerking in 2015. 202
203
266
267
