Op de Bres
voor
Zeehonden
7 dagen die de wereld kunnen veranderen IFAW Animal Action Week 2006 2-8 Oktober
De eerste zeehonden leefden in de Stille Oceaan, voor de kust van wat we nu als Californië (Verenigde Staten), kennen. In de miljoenen jaren die volgden zouden ze zich over het noordelijk deel van de Stille Oceaan hebben verspreid. Vanuit de Stille Oceaan hebben de zeehonden zich verplaatst naar de Atlantische Oceaan via een toen nog bestaande waterweg tussen Noord-Amerika en Zuid-Amerika. Later verspreidden ze zich ook over het zuidelijk halfrond. De zeehonden maakten een ontwikkeling door waarbij ze optimaal gebruik maakten van de voedselrijkdom van de zee en tegelijk nauw verbonden bleven met het land. Aan land rusten ze uit, werpen ze hun vacht af en krijgen ze jongen. Zeehonden komen over de hele wereld voor maar de meeste zeehonden zijn te vinden in de koude gebieden zoals de Noorden Zuidpool. In deze gebieden is voor zeehonden het meeste voedsel is te vinden.
©IFAW/Stewart Cook
De vele legenden en verhalen hebben bijgedragen aan de mythevorming rond deze prachtige zeedieren.
In een aantal verhalen veranderen zeehonden in mensen zodra ze aan land komen. In één verhaal verandert een beeldschoon meisje weer terug in een zeehond, waarna ze tragisch genoeg door haar man, die visser is, wordt gedood. Hoewel de meeste zeehonden hoofdzakelijk van vis leven, eet de zeeluipaard ook pinguïns en soms zelfs andere zeehonden. De grootste zeehondenpopulatie ter wereld bestaat uit krabbeneters. Anders dan de naam doet vermoeden eten deze zeehonden helemaal geen krabben. Deze zeehonden eten krill (kleine garnaalachtige diertjes) die zij met speciaal hiervoor uitgeruste tanden kunnen filteren. Er zijn verschillende redenen waarom zeehonden aan land komen. Zo kunnen ze aan land komen om uit te rusten, hun vacht af te werpen en om hun jongen te baren en zogen. Sommige soorten, zoals de zadelrob en de klapmuts, trekken massaal de ijsvlakten op, waarbij de duizenden pups en hun moeders het ijsparadijs veranderen in een reuzencrèche. Sommige zeehonden leggen duizenden kilometers af van de wateren waarin zij hun voedsel vinden naar de ijsvlakten waar ze hun jongen ter wereld brengen. Andere soorten kunnen ongelooflijk diep duiken. De noordelijke zeeolifant is recordhouder met een gemeten duikdiepte van meer dan 1.000 meter. De langst gemeten duik staat op naam van een Weddell-zeehond. Het dier bleef 1 uur en 13 minuten onder water. Je blijft je verbazen over deze dieren!
Zware jongens De grootste van alle soorten zeehonden is de noordelijke zeeolifant. De mannetjes, ‘stieren’, kunnen bijna vier ton zwaar worden. Dit is net zo zwaar als een grote vrachtwagen. Ze kunnen 6,5 meter lang worden. Ze hebben hun naam te danken aan de lange, slurfachtige neus. De kleinste soorten ter wereld zijn de stinkrob en de Baikal rob. Deze dieren worden 64 kilo zwaar en 1,37 m. lang.
4
©Dan Costa
©IFAW/David White
Wetenschappers denken dat zeehonden geëvolueerd zijn uit landzoogdieren. Ze zijn dus verwant aan zoogdieren die we nu kennen, zoals honden en beren. Deze dieren zijn ongeveer 30 miljoen jaar geleden verhuisd naar de zee. Reden hiervoor kan een gebrek aan voedsel zijn. De oudste fossielen van de voorouders van zeehonden, worden op meer dan 23 miljoen jaar geschat.
©IFAW/Petra Deimer
Het verhaal van de zeehond
Zeehondenweetjes
©IFAW
Echte zeehonden
Zeehonden variëren sterk in grootte en gewicht. Er zijn kleine vrouwtjes van ongeveer 50 kilo tot de kolossale noordelijke zeeolifant, die zo’n 3600 kilo zwaar kan worden (dit is net zoveel als 40 stevige gebouwde mensen!) Bij de meeste soorten is het mannetje groter dan het wijfje. Echte zeehonden kunnen hun achtervinnen niet naar voren bewegen om zich op het land te verplaatsen. Hiervoor gebruiken ze hun voorvinnen die zijn uitgerust met sterke klauwen waarmee ze zich over het ijs of op de grond kunnen voortslepen. Pelsrobben en zeeleeuwen kunnen hun achtervinnen wèl onder hun lichaam brengen zodat ze, zij het wat onhandig, rechtop kunnen zitten of over land kunnen lopen en/of glijden.
Deze zeehonden worden ‘echte honden’ genoemd omdat ze geen oorschelp hebben.
Oorrobben
Deze zeehonden worden oorrobben genoemd omdat ze wel een oorschelp hebben.
©IFAW/Jon Hrusa
Er zijn 33 soorten zeehonden en zeeleeuwen. Deze zijn ondergebracht in drie families. Families worden ook wel groepen genoemd. Er zijn 18 soorten echte zeehonden, ook wel bekend als robachtigen of ‘oorloze’ zeehonden. Echte zeehonden hebben vlak achter hun ogen kleine openingen waarmee ze kunnen horen. De tweede groep wordt gevormd door 14 soorten pelsrobben en zeeleeuwen. Deze worden over het algemeen ‘oorrobben’ genoemd vanwege de uitwendige kleine oortjes. Tenslotte zijn er nog de walrussen, die ondergebracht worden in een aparte groep. Deze groep wordt gekenmerkt door een combinatie van de kenmerken van de andere twee soorten. Daarnaast zijn er ook belangrijke verschillen. De walrus onderscheidt zich van andere vinpotigen doordat hij als enige zeehondensoort is uitgerust met grote slagtanden.
©IFAW/I. Gavrilov
De wetenschappelijke naam van de zeehond is ‘vinpotige’. Hiermee worden hun poten aangeduid die voorzien zijn van zwemvliezen.
Zeehonden zijn uitgerust voor een leven onder water. Hun lichaam is glad en gestroomlijnd zodat ze snel kunnen zwemmen. De ogen en neus zitten aan de bovenzijde van de kop. Hierdoor kunnen ze in het water gemakkelijk ademhalen. Ze kunnen zelfs korte tijd onder water slapen. Zeehonden zijn warmbloedig en de pups voeden zich met moedermelk. Het vetgehalte van deze melk is zo hoog, dat sommige pups per dag wel 2,2 kg in gewicht toenemen. Dit is ongeveer net zoveel als vijf blikjes bonen. Het is vooral de vetlaag (‘blubber’) direct onder de huid die zo snel groeit.
Coole gasten Zeehonden zijn zo goed geïsoleerd dat ze oververhit kunnen raken. Om hun lichaam in een warm klimaat af te koelen, graven ze zich in het koele zand in. In zee koelen pelsrobben en zeeleeuwen af door met hun achtervinnen boven water heen en weer te wuiven.
©IFAW/Jon Hrusa
5
Bedreigingen voor zeehonden
Naast de commerciële jacht zijn er wereldwijd nog vele andere gevaren die zeehonden bedreigen. Verdrinking in visnetten, vervuiling van de zeeën, verlies van leefgebied en klimaatveranderingen vormen de grootste gevaren.
Verstrikking in netten Elk jaar raken duizenden zeehonden verstrikt in visnetten en verdrinken omdat ze niet naar het oppervlakte kunnen om adem te halen. Drijfnetten zijn enorm grote visnetten die verticaal in zee drijven. Sommige drijfnetten zijn tientallen kilometers lang en grote aantallen zeehonden en andere zeezoogdieren, zelfs duikvogels, raken in deze ‘muren des doods’ verstrikt.
©IFAW/Alexander Luskin
vaak in zee terecht. Giftig afval zoals bestrijdingsmiddelen kan zich in het vet (‘blubber’) van zeehonden ophopen. Aangenomen wordt dat de afname van de zeehondenpopulatie in de Baltische Zee te wijten is aan verontreinigende stoffen die schadelijk zijn voor het voortplantingsvermogen van de dieren. In het Russische Baikalmeer, het grootste zoetwatermeer ter wereld en leefgebied van de Baikalrob, wordt ook regelmatig giftig afval van papierfabrieken
Vervuiling
©IFAW/Da Costa
De oceanen worden gebruikt als vuilnisbelt voor allerlei afval dat een gevaar oplevert voor zeehonden en alle andere levensvormen in zee. Giftige chemicaliën die worden geproduceerd door de industrieën of die een bijproduct zijn van onze eigen dagelijkse activiteiten op het werk, op school en thuis, komen maar al te
©IFAW/Stewart Cook
Verlies van leefgebied en klimaatverandering Sinds de mens zich in kustgebieden ging vestigen, drukbevaren scheepsroutes ging instellen en zeeën en oceanen voor eigen gebruik ging inlijven, werden zeehonden en andere zeezoogdieren uit belangrijke leefgebieden verdrongen. Ook klimaatveranderingen kunnen in meerdere opzichten grote gevolgen hebben voor zeehondenpopulaties. Temperatuurstijging van het zeewater heeft tot gevolgd dat het ijs gaat smelten. Sommige zeehondensoorten hebben stevige ijsplaten nodig om hun jongen ter wereld te brengen.
Verdrietige zeehonden? Zeehonden hebben prachtige grote ogen, maar ze hebben geen buisjes om hun tranen af te voeren. Als ze op land zijn lijkt het vaak dat ze aan het ‘huilen’ zijn. Het is echter de enige manier om hun traanvocht af te voeren.
6
©IFAW/Stewart Cook
©IFAW/Stewart Cook
‘Boegmotor’ of ‘staartmotor’ Oorrobben zwemmen met hun voorvinnen en sturen met hun achtervinnen. Echte zeehonden gebruiken daarentegen de achtervinnen om zichzelf voort te stuwen en de voorvinnen om te sturen.
©IFAW
7
De jacht op zeehonden
Al eeuwenlang wordt er op zeehonden gejaagd. De Inuit, zoals de eskimo’s uit Groenland en Canada worden genoemd, hebben altijd op zeehonden gejaagd in het Noordpoolgebied. Uit archeologische vondsten blijkt, dat bewoners van de oostkust van Noord-Amerika al zo’n 4.000 jaar geleden op zeehonden jaagden. Ook is bekend, dat de West-Scandinaviërs die zich vanaf ca. 985 na Christus in Groenland vestigden, op zeehonden gingen jagen voor de consumptie en om hun bont.
‘s Werelds grootste jacht op zeezoogdieren Tussen 2003 en 2005 kostte de zeehondenjacht in Canada aan meer dan één miljoen zadelrobben het leven. Met deze aantallen is deze jacht verreweg de grootste jacht op zeezoogdieren ter wereld. De vangstquota voor de jacht in 2006 was 335.000 wat één van de hoogste quota’s ooit is. Al jarenlang is deze omvangrijke jacht onderwerp van discussie tussen voor- en tegenstanders van de jacht. De Canadese overheid en andere voorstanders van de jacht zeggen dat deze op humane en voldoende gereguleerde wijze plaatsvindt. Als argument voeren zij aan, dat het aantal zeehonden binnen de perken gehouden moet worden, omdat zij anders alle vis opeten waar de beroepsvissers van leven. De tegenstanders (68% van de Canadese bevolking en miljoenen andere mensen over de hele wereld zo ook in Nederland) voeren aan dat de jacht wreed is, de zeehondenpopulatie in gevaar wordt gebracht en de reputatie van Canada geschaad wordt.
Geschiedenis
©IFAW/Stewart Cook
©IFAW/Stewart Cook
In de laatste twee eeuwen heeft de commerciële jacht ervoor gezorgd dat een aantal soorten zo goed als uitgestorven zijn. In de negentiende eeuw waren er minder dan 100 noordelijke zeeolifanten in leven. De huidige populatie zeeolifanten stamt van dit kleine groepje af. Ook is er altijd uitgebreid gejaagd op walrussen vanwege hun ivoor en om hun spek (‘blubber’), waar olie van werd gemaakt. De Atlantische walrus kwam ooit langs de gehele oostkust van Noord-Amerika voor, maar tegen het jaar 1800 hadden jagers de gehele populatie in dit gebied uitgeroeid. Bijna overal waar zeehonden en mensen met elkaar in contact kwamen is er op ze gejaagd. Gelukkig hebben de meeste landen besloten de jacht te verbieden. Van grootschalige commerciële jacht is echter nog steeds sprake in Canada, Rusland, Groenland, Noorwegen en Namibië.
Tegenwoordig worden in Canada jaarlijks gemiddeld 300.000 zadelrobben gedood. Dit komt voornamelijk door de mode-industrie die nog steeds een dankbare afnemer is van het bont. Naast het doden van 300.000 zadelrobben mogen in Canada elk jaar 10.000 klapmutsen worden gedood. Ieder jaar rond eind februari/begin maart, brengen zadelrobben in de Golf van St. Lawrence en voor de kust van Newfoundland, hun jongen ter wereld. De ijsvlakten veranderen dan in één grote witte zeehondencrèche. Ondanks een verbod op de import van huiden van ‘whitecoats’ (jonge zadelrobben), dat de
Bibberende zeehonden Als een zadelrob nog maar net geboren is, houdt hij zich warm door te rillen. In de buik van de moeder is het lekker warm, maar zodra ze de wereld van ijs betreden, krijgen ze vaak te maken met temperaturen onder het vriespunt.
8
©IFAW/Stewart Cook
De jacht elders in de wereld
©IFAW/Florian Graner
EEG in de jaren tachtig van de vorige eeuw uitvaardigde, was ruim 95% van de zeehonden die in de afgelopen jaren werden gedood nog geen 3 maanden oud. Volgens de Canadese wet mogen zeehondenbaby’s worden gedood, zodra zij hun vacht beginnen af te werpen. Ze zijn dan ongeveer 14 dagen oud. De jagers gebruiken knuppels en geweren om de dieren te doden. Als knuppel wordt soms een ‘hakapik’ gebruikt. Dat is een stok met een grote metalen punt aan het eind. Eén van de problemen van het schieten op zeehonden is dat aangeschoten dieren toch nog in het water kunnen komen en daar een langzame en pijnlijke dood sterven. Deze dieren worden ook niet bij het aantal gedode dieren opgeteld. Volgens wetenschappers brengt de huidige jacht de populatie zadelrobben in gevaar. Het doden van zoveel dieren per jaar kan niet als duurzame jacht beschouwd worden. Uit recent onderzoek blijkt,
Ook in andere delen van de wereld wordt er jaarlijks op zeehonden gejaagd. Ca. 75.000 zadelrobben, die tot dezelfde populatie behoren als die aan de Canadese kust, worden jaarlijks tijdens de zomerjacht van Groenland aan land gebracht. In Rusland kost de jacht elk jaar ruim 40.000 zadelrobben het leven, in Namibië 40.000 pelsrobben. Noorwegen doodt jaarlijks 9.500 zeehonden in de Witte Zee en nog eens duizenden in de eigen kustwateren. In 1990 besloot Zuid-Afrika voorlopig niet meer op pelsrobben te jagen. De eerder genoemde aantallen vertellen echter niet het hele verhaal. In werkelijkheid worden er in Groenland meer dan 150.000 zeehonden gedood. Dit komt doordat voor elke dier dat gedood wordt, een ander dier dodelijk wordt verwond maar niet aan land kan worden gebracht. Wetenschappers wijzen dit aan als een van de wreedste aspecten van deze vorm van jacht. Doordat deze zeehonden niet aan land worden gebracht wordt ten onrechte de indruk gewekt dat er sprake is van duurzame jacht. De gewone zeehond komt voor in wateren rond Nederland en het Verenigd Koninkrijk, evenals 35% van de mondiale populatie grijze zeehonden. In Schotland gaan regelmatig stemmen op om het afschieten van zeehonden toe te staan. Vooral de vissers willen dat de zeehonden bejaagd worden, omdat ze bang zijn dat de zeehonden grote hoeveelheden vis opeten die zij anders zouden vangen. De Britse wetgeving is op dit punt erg vaag. Je zou eruit af kunnen leiden dat er al op zeehonden geschoten mag worden zodra ze zich laten zien in wateren waar beroepsvissers actief zijn. Uit onderzoek blijkt dat de meeste Schotten (80%) van mening zijn, dat zeehonden een belangrijke plaats in de fauna van Schotland innemen. Ook de Australische pelsrob wordt door vissers als een probleem gezien. Elk jaar vindt een groot aantal van deze dieren de dood in visfuiken en netten of door de kogels van jagers.
dat het Canadese beheerplan voor zadelrobben wel eens zou kunnen uitlopen op een afname van de populatie met 70%. Ook blijkt uit onderzoek, dat er geen bewijs is voor de stelling dat het doden van zeehonden het herstel van de visbestanden bevordert. De daling van de kabeljauwbestanden in Canada was het gevolg van te intensieve visserij door de mens Deze mening wordt zelfs gedeeld door de meeste beroepsvissers. Met de overheidssubsidies van 20 miljoen Canadese dollars (14 miljoen Euro) aan het eind van de jaren negentig en andere uitgaven met betrekking tot de zeehondenjacht kost de jacht de Canadese belastingbetaler alleen maar geld. Toch vormt de opbrengst van de jacht maar een klein deel van het inkomen van de vissers.
Het argument dat zeehonden slecht zijn voor de visstand wordt altijd als excuus gebruikt om de commerciële jacht en het afschieten van zeehonden goed te praten. Wetenschappers zeggen echter dit simpele argument nergens op slaat. Zeehonden eten juist veel roofvissen en deze vissen leven van de soorten waar de commerciële visserij het op heeft voorzien. Het doden van zeehonden zou daarom wel eens het tegenovergestelde effect kunnen hebben en juist tot een inkrimping van de visstanden kunnen leiden. De realiteit is dat de situatie ontzettend complex is. Wel wordt algemeen erkend dat te intensieve visserij door mensen de hoofdoorzaak van de langzame verdwijning van de visbestanden is.
©IFAW/Stewart Cook
©IFAW/Stewart Cook
Onderlinge concurrentie vissers
Neusballon Volwassen klapmutsmannetjes kunnen merkwaardig genoeg de zwarte zak of ‘muts’ die over de neus hangt, opblazen. Volwassen mannetjes kunnen ook hun elastische neustussenschot opblazen tot een grote felrode ballon. Dit doen ze als ze agressief zijn of als ze zich moeten verdedigen en mogelijk ook om indruk te maken op de vrouwtjes!
©IFAW/David White
9
Wereldwijd ‘Op de Bres voor Zeehonden’ De zeehond is een van de mooiste en meest fantastische dieren die we ooit in de vrije natuur zullen tegenkomen. Wereldwijd voert het IFAW al meer dan 30 jaar campagne om zeehonden te beschermen. De campagne tegen de Canadese zeehondenjacht wordt gesteund door politici in heel Europa, de Verenigde Staten en andere delen van de wereld. Uit een in 2005 gehouden enquête blijkt, dat 60% van de Canadese bevolking tegen de commerciële jacht op zeehonden is.
De moderne visie van wetenschappers in de 21ste eeuw is dat je met het beschermen en instandhouden van wilde diersoorten en hun leefgebieden moet beginnen voordat ze zeldzaam zijn geworden. Als diersoorten zeldzaam zijn geworden, is het moeilijker en duurder om ze te beschermen. Op dit moment is eenderde van alle zeehondensoorten opgenomen op de rode lijst van de IUCN. Dit houdt in dat zij in hun voortbestaan worden bedreigd. Er zijn zelfs complete diersoorten zoals de Mediterrane monniksrob die als ernstig bedreigd worden erkend.
©IFAW/Sea Mammal Research Unit
©IFAW/Florian Graner
Campagne voeren tegen de jacht
De drie voornaamste redenen om tegen de jacht te protesteren zijn: • de jacht is wreed – volgens een recent rapport van een internationaal panel van dierenartsen wordt naar schatting 42% van de zeehonden levend gevild. Ook het neerknuppelen van zeehonden is per definitie wreed, en veel aangeschoten zeehonden sterven een langzame en pijnlijke dood onder water. • de jacht is niet duurzaam - wetenschappers hebben gewaarschuwd, dat als het doden van zadelrobben op dezelfde schaal doorgaat, de populatie in zijn voortbestaan zal worden bedreigd. • de jacht is economische niet verantwoord – in de afgelopen jaren subsidieerde de Canadese overheid de jacht met maar liefst 20 miljoen Canadese dollars (14 miljoen Euro). Deze ‘investeringen’ worden bij lange na niet terugverdiend door de verkoop van de gedode zeehonden. De jacht op zeehonden draagt nog geen tiende procent bij aan de economie van Newfoundland en maakt slechts een fractie uit van het inkomen van de vissers. Het grootste succes in de campagne tegen de Canadese zeehondenjacht was in 1980, toen de Europese Economische Gemeenschap een verbod op de import van ‘whitecoats’ (de vacht van jonge zadelrobben) instelde. In die tijd was de vacht van ‘whitecoat’ enorm in trek en na een aantal jaren daalden de vangstcijfers aanzienlijk. Gelukkig nemen de ‘whitecoats’ de laatste tijd in aantal toe.
Zeehonden als zangers Baardrobmannetjes zijn zeer vocaal en kunnen unieke ‘liederen’ produceren. Vermoed wordt dat zelfs de dialecten van de liederen per regio verschillen. Zij zingen om wijfjes aan te trekken of om in de paartijd, hun onderwater territorium te verdedigen.
10
©M. Hammill
©IFAW/Richard McLanaghan
De Mediterrane monniksrob De Mediterrane of gewone monniksrob staat op het punt uit te sterven. Het is de meest met uitsterven bedreigde zeezoogdier van Europa. Van deze diersoort zijn er wereldwijd nog maar ca. 500 over! Het IFAW geeft financiële ondersteuning aan een vierjarenproject waarin de interacties tussen monniksrobben en vissers worden bestudeerd. Dit project zou er toe moeten leiden dat minder monniksrobben, hetzij met opzet, hetzij per ongeluk, worden gedood. Het IFAW heeft onlangs, in samenwerking met vissers, diverse tellingen van monniksrobben uitgevoerd. Daarbij werd ook ons onderzoeksschip de Song of the Whale ingezet.
Handelsverboden
Reddingsacties – Cape Cod
In Nederland en België is er momenteel een voorstel voor een verbod op de handel in zeehondenproducten ingediend. Andere landen zoals Italië, Duitsland, en het Verenigd Koninkrijk overwegen dit voorbeeld te volgen. In de Verenigde Staten, Kroatië en Mexico geldt al een invoerverbod op zeehondenproducten.
Aan de stranden van Cape Cod spoelen regelmatig walvissen aan. Soms treffen we ook zieke of gewonde zeehonden op het strand aan. Samen met de mensen van het Cape Cod Stranding Network helpt het IFAW bij het redden, verzorgen en indien mogelijk terug naar zee brengen van deze dieren.
Het IFAW heeft ook actie gevoerd tegen de jacht in Rusland, Namibië, Noorwegen en Groenland. Ook tegen het doden van zeehonden in Schotland, Australië en andere delen van de wereld, wordt actie gevoerd.
Olie-incidenten
©IFAW/Jon Hrusa
De Noodhulpteams van het IFAW komen wereldwijd in actie wanneer dieren in en/of op zee door ernstige olie-incidenten worden bedreigd. Ook voert het IFAW internationaal campagne tegen het opzettelijk lozen van olie in zee en het aanscherpen van de regels voor de constructie van schepen. Het IFAW wil dat elke olietanker verplicht is een dubbelzijdige bodem te hebben. Hiermee wordt de kans op olievervuiling minder groot als een schip aan de grond loopt.
Dol op ijs ‘Pagofiel’ is een technische term, die ‘ijsliefhebber’ betekent. Pagofiele zeehonden zijn zeehonden, die in hun levenscyclus een bepaalde tijd op het ijs verblijven. De Pagophilus is de soort waartoe de zadelrob behoord. De wetenschappelijke naam, Pagophilus groenlandicus, betekent ‘de ijsliefhebber uit Groenland’.
©IFAW/Stewart Cook
11
©IFAW/Mark Hayes Fisher
Zeehonden in onze zeeën Vergeet niet dat er ook rond de kusten van West-Europa heel veel zeehonden voorkomen. In Nederland zul je ze vooral vinden in de Waddenzee maar de laatste tijd worden ze ook steeds vaker langs de Noordzeekust gezien. Bedenk wel, dat zeehonden wilde dieren zijn. Al zien ze er nog zo lief uit, ze kunnen en zullen flink bijten. Kom dus niet te dicht bij. Zeehonden en honden kunnen over het algemeen niet goed met elkaar overweg. Dus als er zeehonden in de buurt zijn: honden aan de lijn! Gewonde zeehonden Als je denkt dat een zeehond gewond is, waarschuw dan een deskundige. Zij zullen voor jou uitzoeken wat de beste oplossing is. Zeehondencreche Pieterburen 0595 - 526 526 (24 uur per dag bereikbaar)
©Peter Phillips
Ecomare, centrum voor wadden en Noordzee 0222 - 317 741
ondersteunen Animal Action Week
©Nico Kroon
©Artist Affaires Sixta Besseling
BN’ers
Vergeet niet je afval mee naar huis te nemen (of als het even kan: te bewaren om opnieuw te gebruiken!) - afval vormt een ernstige bedreiging voor zeehonden en andere wilde dieren. Wist je dat elk jaar zo’n 100.000 zeezoogdieren en schildpadden sterven nadat ze verstrikt geraakt zijn in netten of plastic voorwerpen hebben ingeslikt?
“Het gezicht van de aarde zou veel lelijker zijn als er geen dieren op zouden rondhangen. Ik kreeg dat gevoel toen ik op een uitgestrekte ijsvlakte van de noordelijke Poolzee plotseling een groepje klapmutsen zag liggen. Wij mensen zouden die zeehonden met rust moeten laten. Ze hebben het er al moeilijk genoeg.” Henk Lommers - dierenarts en televisiepresentator “De zeehond is voor mij het symbool van schoonheid, weerloosheid en integriteit. Tegelijktertijd is de zeehond voor mij het symbool voor al het lijden van dieren dat door de onwetende mens veroorzaakt wordt. En dus het symbool voor hoe het met de mens gesteld is. Zuinig zijn op dieren is zuinig zijn op onszelf. Er is immers geen scheidslijn tussen de natuur en ons, er is geen ‘wij’ en ‘de dieren’. Wij zíjn de natuur en alle levende wezens zijn in feite één.” Annemarie Postma - schrijfster/columniste “Wie smelt er nou níet, bij het zien van een baby-ogig jong zeehondje-met-snorhaartjes? Kun je je voorstellen dat er op deze planeet volwassen mannen rondlopen die zo’n onbedorven wezentje willen doodknuppelen, uit winstbejag? Nee,
toch? En desondanks... die zíjn er wel! Wat ik daarvan vind? In rond Nederlands gezegd: de boom in!” Bart Chabot - schrijver/performer
Hopelijk zullen vele landen ons volgen zodat er een einde komt aan deze zinloze jacht.” Janneke Snijder-Hazelhoff - VVD Tweede Kamerlid
“Vlak voor mijn neus werd een pasgeboren zeehondje neergeknuppeld, plassen bloed op het witte ijs, het gegil, de blik in zijn ogen; zo barbaars, zo onnodig, dit moet zo snel mogelijk verboden worden!” Krista van Velzen - SP Tweede Kamerlid
“Vecht tegen Vacht!” Lucille Werner - televisiepresentatrice
“Of het nu om walvissen, sardientjes of zeehonden gaat, laten we met respect omgaan met alles wat leeft.” Erika Terpstra - voorzitter NOC*NSF “Het is nu ruim een jaar geleden dat ik naar Canada afreisde om getuige te zijn van de jaarlijkse zeehondenjacht. De beelden staan nog steeds helder op mijn netvlies. Het is verschrikkelijk om te zien hoe hulpeloze zeehondjes op gruwelijke wijze worden doodgemaakt. Samen met een collega heb ik een wet gemaakt die ervoor moet zorgen dat producten van zeehonden, zoals bont en olie, niet meer in Nederland verhandeld mogen worden.
“Samen met collega’s en onder begeleiding van IFAW ben ik vorig jaar niet alleen op de bres gesprongen ter bescherming van de zeehonden maar ook het ijs op in Canada. In Brussel had ik bij Belgische collega-parlementsleden foto’s gezien van de zeejacht. En dat zag er zo verschrikkelijk erg uit dat ik ook wat wilde doen tegen die vreselijke jacht. Samen met een collega heb ik nu een wetsvoorstel gemaakt waarin we zeggen dat we niets meer met die jacht te maken willen hebben en de producten van die verschrikkelijk jacht niet in Nederland willen hebben. En zo kan iedereen iets doen wat bij hem of haar past. Wij als parlementariërs kunnen wetgeving maken. Jongeren kunnen hun stem laten horen, het IFAW steunen en protestbrieven schrijven. Kortom, spring op de bres voor de zeehonden!” Joanneke Kruijsen - PvdA Tweede Kamerlid
IFAW Animal Action Week 2006 - 2-8 Oktober
Educatieve Activiteiten
Op de Bres
voor
Zeehonden
IFAW Animal Action Week 2006 2-8 Oktober
Inhoud
Inleiding
2 Inleiding Aantekeningen voor de leraar
Deze educatieve activiteiten geven een beeld van de complexe relatie tussen mensen en zeehonden in de wereld.
3 Wat is jouw score? Op de Bres voor Zeehonden quiz
Deze activiteiten, gericht op alledaagse onderwerpen zoals de wettelijke bescherming van dieren en het internationale karakter van dierenwelzijn, zijn ontwikkeld als hulp voor leerlingen en docenten.
4 Duivelse dilemma’s Wat zou jij doen? 6 Zeehonden en de wetgeving 8 Feitenoverzicht voor leerlingen (persbericht “Nederland zegt NEE tegen de zeehondenjacht”)
Bepaalde onderdelen kunnen ook gebruikt worden voor andere doelen zoals wetenschap, geografie, drama en Engels.
Let op: De activiteiten zijn gekoppeld aan de brochure van de Animal Action Week 2006, met als thema “Op de Bres voor Zeehonden”.
Sectie 1 - Opmerkingen voor leraren
Over het IFAW Het International Fund for Animal Welfare (IFAW), een organisatie zonder winstoogmerk, heeft als missie het welzijn van de dieren in de wereld te verbeteren. Daarbij gaat het zowel om huisdieren als om in het wild levende dieren. Het IFAW wil dit bereiken door de commerciële uitbuiting van dieren terug te dringen, natuurlijke leefgebieden te beschermen en dieren in nood te helpen. Een beleid dat zowel mens als dier ten goede komt. Al vanaf het begin verwierpen de grondleggers van het International Fund for Animal Welfare, het IFAW, het idee dat de belangen van mensen en dieren gescheiden waarden zijn. Door middel van het promoten van dierenwelzijn wil het IFAW een betere wereld creëren voor mensen en dieren. Het IFAW is gevestigd in 15 landen en heeft wereldwijd meer dan twee miljoen donateurs.
De leerlingenquiz “Wat is jouw score?” op pagina 3 en de bijbehorende film, dienen als een introductie over dit onderwerp. Er wordt aandacht besteed aan algemene informatie over zeehonden, de rol die ze spelen in hun leefomgeving en de problemen waar ze vandaag de dag mee te maken hebben. De opmerkingen op pagina 4 t/m 11 van de brochure geven ook bruikbare achtergrondinformatie. Deze informatie kan wellicht gebruikt worden tijdens discussies met leerlingen en de punten kunnen op het bord geschreven worden voordat begonnen wordt met “Wat is jouw score” op pagina 3+. De antwoorden op de quiz zijn onderaan de vragenlijst te vinden.
Basisregels Discussies over dierenwelzijn en milieu kunnen sterke reacties van leerlingen oproepen. Het kan nuttig zijn om met de klas, bij de start van iedere activiteit, vooraf basisregels op te stellen.
Javastraat 56, 8525 AR Den Haag Tel.: +31 (0)70 - 335 50 11, Fax: +31 (0)70 - 385 09 40 E-mail:
[email protected], Website: www.ifaw.org
©IFAW
©IFAW/Stewart Cook
Op de Bres voor Zeehonden Activiteiten voor CD/Video
Photocopiable
Opdracht voor leerlingen Wat is jouw score?
Wat heb je onthouden van de film die je net hebt gezien?
Kruis de juiste antwoorden aan.
1
Van alle zeehonden die op de aarde leven komen de meeste voor op de noordpool en de zuidelijke IJszee. Waar
2 3
7
Het zeeschip van de IFAW heeft “Song of the Seal”.
8
Hoeveel zadelrobben mogen er bejaagd worden in
Waar
De diepste duik van een zeehond ooit waargenomen is:
Canada in 2006?
a) 3.000 meter
b) 1.500 meter
a) 335.000
b) 3.500
c) 300 meter
d) 1.000 meter
c) Geen
d) Alleen oude en zieke zadelrobben
De melk die vrouwelijke zeehonden aanmaken voor hun jongen is niet erg voedzaam. Waar
9
Niet waar
De gewone en grijze zeehond leven in de Noordzee en Waddenzee. Waar
4
De wetenschappelijke naam voor zeehonden is ‘vinpo-
10
tig’ en dit betekend groot-oog. Waar
Niet waar
a) Zadelrob
b) Noordelijke zeeolifant
c) Zeebeer
d) Zeeluipaard
vet en niet vanwege hun vacht.
zoogdier in Europa.
12
Niet waar
Het is legaal zeehondenhuiden en -producten in Amerika te importeren. Waar
De mediterrane monniksrob is het meest bedreigde zee-
Waar
11
Niet waar
Zeehonden worden bejaagd in: a) Rusland
b) Namibië
c) Noorwegen
d) Groenland
Niet waar
ANTWOORDEN 1. Waar ; 2. D; 3. Niet waar; 4. Niet waar; 5 B; 6. Waar; 7. Niet waar; 8. A; 9. Waar; 10. Niet waar; 11. Niet waar; 12. A, B, C, D
6
De grootste zeehonden soort is de:
Niet waar
Zeehonden worden vooral bejaagd vanwege hun
Waar
5
Niet waar
Niet waar
3
Sectie 2 - Opmerkingen voor leraren Duivelse dilemma’s Wat zou jij doen? Leerdoelen Leerlingen leren:
• luisteren en argumenteren; • uiten van standpunten en verkrijgen van basiskennis over ©IFAW/Fred Bruemmer
onderwerpen die te maken hebben met het doden van zeehonden zoals dat tegenwoordig gaat; • nadenken over sociale, morele en politieke dimensies van dierenwelzijn die gaan over de bescherming van zeehonden en bedreigingen als gevolg van de jacht op zeehonden.
Resultaten Studenten zullen:
Activiteiten
• leerdoelen halen door goed observeren, goed luisteren, delen
Activiteiten kunnen gebruikt worden voor de hele klas, als groepswerk of op individuele basis.
van ervaringen en het creëren van een positieve omgeving. Dit zal duidelijkheid geven over normen en waarden en leiden tot respect; • voor- en tegenargumenten zowel mondeling als schriftelijk kunnen benoemen; • de term actiegroep begrijpen.
Groepsactiviteit • voor groepswerk geeft u iedere groep een dilemma en vraagt hen een woordvoerder aan te wijzen. Vervolgens laat u ze een paar minuten discussiëren over het dilemma en de beslissing die ze zouden nemen;
Hulpmiddelen Je hebt nodig:
• vraag de klas tot welke conclusie ze zijn gekomen. Heeft de discussie er voor gezorgd dat ze hun mening op bepaalde punten hebben gewijzigd? Hoe zullen ze de bruikbaarheid van oefening samenvatten?
©IFAW/Florian Graner
• voor individueel werk, “duivelse dilemma’s” (hiernaast opgesomd) zullen vertaald moeten worden naar hand-out sheets; • pagina’s 4-11 van Animal Action Week ‘Op de Bres voor Zeehonden’ brochure geeft bruikbare achtergrondinformatie.
Activiteiten voor de hele klas • lees de “duivelse dilemma’s” op pagina 5. Vraag na elk dilemma aan een leerling van de klas wat hun mening is en welke beslissing zij zouden nemen en waarom. Misschien vindt u de ‘duivelse discussiepunten’ op pagina 5 bruikbaar voor een snelle discussie van een paar minuten. • vraag de klas tot welke conclusie ze zijn gekomen door de oefening. Is er een discussie geweest die ervoor heeft gezorgd dat ze hun mening hebben gewijzigd over een bepaald onderwerp. • vraag de leerlingen om het nut van de oefening uit te leggen.
Individuele opdrachten Geef de leerlingen de “duivelse dilemma’s’ in een handout. Geef ze als huiswerk of in de klas, de opdracht na te denken over de dilemma’s en hun beslissingen en argumenten op te schrijven.
4
Duivelse dilemma’s. Wat zou jij doen? “Duivelse dilemma’s”
“Duivelse dilemma’s” discussiepunten
Je bent een inspirerend supermodel. Je hebt altijd gezegd dat je nooit bont zou dragen. Je wordt door een topmodehuis gevraagd om model te staan in een jas gemaakt van zeehondenbont. Dit komt je carrière in positieve zin ten goede. Wat zou je doen? Wat kunnen de gevolgen zijn van deze beslissing?
Supermodel – Wat zal er gebeuren als het inspirerende model het zeehondenbont zal dragen en als ze bekend is geworden haar positie gaat gebruiken in een campagne tegen zeehondenbont? Inheems persoon – Wat zal gebeuren als de inheemse persoon en zijn gemeenschap stoppen met het jagen op zeehonden? Hoe zal dit hun tradities en levensstijl beïnvloeden? Wat zal er gebeuren als het inheemse persoon blijft jagen op zeehonden en ze gaat verkopen aan commerciële organisaties die al langere tijd in dat gebied jagen?
Je behoort tot een volk dat leeft in een gebied waar zeehonden voorkomen. Het jagen op zeehonden is één van de tradities van jouw volk. In jouw omgeving is de populatie zeehonden significant gedaald door grote schaal waarop de commerciële zeehondenjacht plaatsvindt. Omdat je in het gebied geboren bent, zegt de wet dat jij als inheems persoon nog steeds op zeehonden mag jagen. Wat zullen de gevolgen zijn van jouw beslissingen?
Vissers – Op welke manier kunnen vissers bewijs vergaren dat zeehonden geen invloed hebben op de visstand, maar dat het een veel ingewikkelder onderwerp is? Wat zal er gebeuren als de vissers zoveel zeehonden bejagen als ze maar kunnen?
Je bent visser. De vrienden waar je al je hele leven mee hebt gewerkt, vertellen je dat de zeehonden in jouw gebied de visnetten kapot maken en de vissen opeten. Ze willen dat jij hen helpt met het afschieten van de zeehonden. Wat zou je doen? Wat kunnen de gevolgen zijn van jouw beslissing?
Actievoerder voor dierenwelzijn – Als de actievoerder deze baan zou accepteren, wat zal dan het effect zijn op zijn toekomstige carrière en zijn relatie met collega’s? Hoe kan de actievoerder blijven werken tegen de zeehondenjacht terwijl hij ook werkt bij de overheid die pro-zeehondenjacht is?
Je werkt voor een dierenwelzijnsorganisatie. Je hebt actie gevoerd tegen het jagen en doden van zeehonden voor commerciële doeleinden. De overheid van een land dat elk jaar een grote commerciële zeehondenjacht houdt, vraagt aan jou om voor hun te komen werken in een campagne voor de zeehondenjacht. Ze zullen je salaris verdubbelen. Wat zou je doen? Wat zullen de gevolgen zijn van jouw beslissing?
Tiener – Wat zal het effect op de tiener zijn als zij de baan accepteert? Hoe zullen familie en vrienden deze beslissing beoordelen? Hoe kan de tiener de zeehonden helpen?
Je bent een tiener en bent net klaar met school. Iedereen is arm in jouw omgeving. Je haat dierenleed en houdt van zeehonden, maar je weet dat je geld voor je familie kunt verdienen door te koken voor de mensen die ieder jaar op de zeehonden jagen. Wat zou jij doen? Wat kunnen de gevolgen zijn van jouw beslissingen?
Aanvullende activiteiten
5
©IFAW/Mark Hayes Fisher
Vraag de leerlingen op internet materiaal te verzamelen dat gaat over belangengroepen die tegen de zeehondenjacht zijn. Vraag de leerlingen een evaluatie te schrijven, waarin zij in heldere woorden 3 redenen aangeven die de noodzaak van de zeehondenjacht weerleggen.
Sectie 3 - Opmerkingen voor leraren Zeehonden en de wet Deze sectie kan onderverdeeld worden in drie activiteiten
Leerdoelen Leerlingen leren:
• nadenken over sociale, morele en politieke dimensies van dierenwelzijn;
• de noodzaak van internationale organisaties voor het aanpakken van internationale onderwerpen;
• de rol die mensen spelen bij het creëren van sociale druk die uitgeoefend kan worden door een individu en/of een groep;
• over de rol van de publieke opinie in de politiek en het beïnvloeden van de agenda van politici;
• het verschil tussen nationale en internationale wetgeving.
Activiteit 1
Resultaten Studenten zullen:
• redenen ontdekken waarom sommige onderwerpen benaderd dienen te worden door middel van internationale samenwerking;
• kennis nemen en beschrijven van de rol van non-profit organisaties en actiegroepen die internationaal georiënteerd zijn. Tevens maken leerlingen kennis met de samenwerking met overheden in het bijzonder de ontwikkeling van wetten. • het verschil begrijpen tussen nationale en internationale wetgeving.
Hulpmiddelen Je hebt nodig:
• pagina 10-11 van de Animal Action Week brochure “Op de Bres voor Zeehonden”;
• toegang tot het internet of prints van websites opgesomd in deze sectie;
• fotokopie van ‘Nederland zegt NEE tegen de zeehondenjacht’ op ©IFAW
pagina 8.
• Zet de leerlingen aan tot een discussie over international en nationale wetgeving; • Vraag leerlingen na te denken over het internationale karakter van de zeehondenjacht en de relatie die deze jacht heeft met wetgeving. Op pagina 10 en 11 van de brochure is bruikbare informatie te vinden.
Aandachtspunten van wetgeving hieronder een samenvatting: • De Britse wetgeving zegt dat zeehonden bejaagd mogen worden als ze verstrikt raken in visnetten of als ze simpelweg leven in een gebied waar visserij plaats vindt. • De Canadese overheid beslist ieder jaar hoeveel zeehonden gedood mogen worden. De Canadese overheid zegt ook dat zadelrobben bejaagd mogen worden als ze 14 dagen oud zijn. • Het is illegaal om bont van ‘white coats’ te importeren in de Europese Unie. • De mediterrane monniksrob is zo zeldzaam dat ze beschermd zijn door internationale wetgeving, Europese wetgeving en Griekse wetgeving. • Het is legaal om op zeehonden te jagen in Namibië, Rusland, Groenland en Noorwegen. • In Australië is het illegaal om zeehonden te doden maar desondanks worden ze nog steeds dood geschoten door vissers. • Internationale samenwerking is belangrijk om er zeker van te zijn dat verschillende landen niet een bepaalde populatie/diersoort bejagen totdat deze is uitgestorven. • Het is illegaal om zeehondenhuiden en andere zeehondenproducten in de VS te importeren.
Referentiepunt Internationale wetgeving: een framewerk van regels die tot stand zijn gekomen door gebruiken en overeenkomsten en erkend worden door landen als bindend in relatie tot elkaar. Nationale wetgeving: Een framewerk van regels speciaal voor individuele landen.
6
Zeehonden en de wet Activiteit 2
Opdrachten voor leerlingen
Houd een debat of discussie over enkele kwesties behorende bij de problematiek rond de jacht op zeehonden. Het onderwerp is uiteraard geheel aan te passen aan het niveau van de leerlingen. Hang teksborden – Eens/Oneens – op twee tegenover elkaar gelegen wanden van het lokaal, met een flinke ruimte ertussen.
Schrijf een brief naar de Tweede Kamer Mede door de inspanningen van het IFAW heeft de Europese Gemeenschap in de jaren tachtig een importverbod afgekondigd op zeer jonge zeehonden. Dit importverbod leidde tot een jachtverbod op zeer jonge zeehonden in Canada. In december 2005 hebben Joanneke Kruijsen (PvdA) en Janneke Snijder-Hazelhoff (VVD) op 20 december 2005 een wetsvoorstel ingediend voor een invoerverbod van zeehondenproducten.
Lees de hieronder geschreven stellingen voor. Vraag de leerlingen om na het voorlezen van elke stelling onder het tekstbord van hun keuze te gaan staan. Vraag na elke stelling aan enkele leerlingen waarom ze daar zijn gaan staan. Het aanhoren van de mening van anderen kan leerlingen van gedachten doen veranderen en zorgen dat sommigen onder een ander tekstbord gaan staan. Vraag de klas ten slotte welke conclusies ze hebben getrokken. Zijn ze op bepaalde punten van gedachten veranderd door de discussie? Hoe zouden zij het nut van deze oefening samenvatten?
De leerlingen kunnen helpen dit voorstel kracht bij te zetten. Het is belangrijk uw leerlingen te laten beseffen dat hun inbreng in de politiek van waarde is. Laat ze daarom een brief schrijven aan de voorzitter van Tweede Kamer, waarin ze beschrijven waarom ze bezorgd zijn over de jacht op zeehonden zoals die vandaag de dag plaatsvindt. Op deze manier kunnen de leerlingen, politici ertoe zetten de wet aan te nemen. Stuur deze brieven naar:
De stellingen: 1. De jacht op zeehonden moet stoppen omdat deze jacht wreed is; 2. Omdat zeehonden niet gedood worden om opgegeten te worden mag er niet op ze gejaagd worden; 3. Een kleinschaligere jacht op zeehonden leidt tot minder protesten; 4. Als de jacht op zeehonden niet stopt moet de rest van de wereld geen producten meer kopen die van zeehonden zijn gemaakt; 5. Mensen die in gebieden wonen waar zeehonden leven, zouden alleen op zeehonden moeten jagen om in hun eigen onderhoud te voorzien en geen zeehonden moeten afschieten om de producten te verkopen; 6. Bont is een onnodig luxeproduct en hiervoor zijn genoeg alternatieven; 7. Doordat de mens heel veel vis uit de zee wegvangt blijft er niet genoeg vis over voor de zeehond.
IFAW, AAW Brief Tweede Kamer Javastraat 56 2585 AR Den Haag
©IFAW/Stewart Cook
Wij zullen er zorg voor dragen dat de brieven aan de juiste Tweede Kamerleden overhandigd worden.
7
Waar- en onwaarheden over de Canadese commerciële zeehondenjacht Wordt de jacht gevoerd op babyzeehonden? Canadese overheid: Nee, de jacht wordt gevoerd op volwassen,
Hebben de zeehonden ervoor gezorgd dat de kabeljauw nu bedreigd is?
geheel onafhankelijke dieren; op whitecoats is immers sinds de jaren
Canadese overheid: Ja, daarom moeten wij de natuur in balans
’80 een jachtverbod.
brengen.
IFAW: Ja, een zadelrob mag wettelijk gezien gedood worden wanneer
IFAW: Nee, menselijke overbevissing zorgt ervoor dat vele vissen
ze hun witte vachtje hebben verloren en dat is al vanaf 12 dagen.
bedreigd zijn of zijn uitgestorven!
96,6% van de gedode dieren zijn jonger dan drie maanden, baby’s dus...
Is de jacht humaan? Is de jacht een bedreiging voor de populatie?
Canadese overheid: Ja, de jacht is humaan en gereguleerd.
Canadese overheid: Nee, volgens laatste telling zijn er 5,8 miljoen
IFAW: Nee, de jacht is onaanvaardbaar wreed en wordt niet goed
zeehonden, dus een gezonde populatie.
gecontroleerd. Het IFAW heeft bewijs van de wreedheid
IFAW: Ja, van 2003 t/m 2005 zijn er een miljoen zeehonden gedood.
op videobanden en in rapporten van onafhankelijke
De populatie kan deze grootschalige en niet-duurzame jacht niet aan.
dierenartsen, maar hier doet de overheid niet
Daarnaast hanteert Canada bij vaststelling van het quotum niet het zg.
veel mee.
voorzorgsprincipe - er wordt geen rekening gehouden met duurzame dier- en natuurbescherming.
Wordt de commerciële jacht gevoerd door de oorspronkelijke (Inuit en Indianen) bevolking? Canadese overheid: Ja, de jagers bestaan voor een groot deel uit Inuit en Indianen. IFAW: Nee, de commerciële jacht wordt voor 98,4% door de niet-oorspronkelijke bevolking uitgevoerd. Het IFAW is niet tegen de jacht van de Inuit- en Indianen om in eigen onderhoud te voorzien.Wij zijn tegen de commerciële, geïndustrialiseerde jacht door wie dan ook.
Is de commerciële zeehondenjacht een inkomstenbron voor veel jagers? Canadese overheid: Ja, 11.000 jagers zijn voor hun levensonderhoud afhankelijk van de jacht. IFAW: Per jaar worden 11.000 vergunningen afgegeven, maar 2.500 vissers maken hier gebruik van.Voor deze vissers is dit een bijverdienste van zo’n € 1.000,- per jaar. Dat is 5% van hun totale inkomsten.
Worden alle lichaamsdelen van de zeehond gebruikt? Canadese overheid: Ja. IFAW: Nee, de huiden en de penis worden gebruikt, maar het vlees blijft op het ijs achter.
WWW.STOPDEZEEHONDENJACHT.NL
