project
Begin van het tableau aan de Oostzijde
Ook een fietstunnel kan fascineren Meesterwerk over IJ naar het IJ Amsterdam weet de spanning op te bouwen rond grootse projecten. Dat is onder meer gelukt bij de renovatie van het Rijksmuseum. Iedereen bevestigt dat het wachten meer dan beloond is. Dat zal ongetwijfeld ook de conclusie zijn zodra de nieuwe fiets- en wandeltunnel onder het Centraal Station in de hoofdstad open gaat. Het project is gerealiseerd door MNO Vervat Beton BV, in opdracht van ProRail en de gemeente. Uitzonderlijk is het 110 meter lange tegelkunstwerk dat wand - en plafond van dit bouwwerk siert. Matthijs Pronker
Terwijl de opdrachtgevers wachten om op het juiste moment de presentatie aan de wereld te tonen, is de tunnel inmiddels gereed. Vlak voor voltooiing eind vorig jaar waren wij getuige van het groeiende meesterwerk dat daar werd gerealiseerd. Op locatie spraken we met Andries Planting,
10
TEGELTOTAAL
de tegelzetter uit Lemmer die het werk op verzoek van de Koninklijke Tichelaar Makkum heeft uitgevoerd. Deze tegelproducent vervaardigde naast de 33.000 vloertegels maar liefst 46.000 wandtegeltjes, met het vertrouwde formaat 130 x 130 mm. Samen gebracht laten ze wel een heel
bijzonder schouwspel zien. Voor de vormgeving werd Irma Boom benaderd. Bij haar lag in eerste aanleg het verzoek om decoraties van beperkte omgang te ontwerpen. Om iets heel anders voor te stellen liet Irma zich inspireren door een restauratieproject van de Tichelaar. Het ging om een oud tegeltableau van de hand van Cornelis Bouwmeester. Die had begin 18e eeuw een afbeelding gemaakt van de haringvissers op het IJ. Het resultaat is een levendig schouwspel van vissers die netten binnen halen, terwijl imposante koopvaardijschepen hier tussendoor laveren. Om dit beeld nog indrukwekkender tot zijn recht te laten komen, koos Irma ervoor het fors uit te vergroten. Op die manier werd het vertaald in een enorm schouwspel dat zich uitspreidt over wand en plafond. Dat betekent dat de
Het tableau is verdeelD in secties van 9 tegels breed genummerd van sectie 1 A1 t/m A9 volgende B1 t/m B9 en zo verder, telkens in porties van 540 tegels. masten van de zeilschepen zich straks over de voorbijgangers heen buigen. De grote golven rollen natuurlijk weg van het loopvlak in de gebogen overgang naar de wand. Deze versiering start aan de Oostzijde van de stad en vervaagt naarmate de passant verder de tunnel in gaat richting het IJ. Daar zijn ook de verwerkers begonnen. Het betekent dat over een behoorlijke lengte de warme sfeer van de Makkummer witjes de toon bepaalt. Maar gaandeweg doemen afbeeldingen op die een moderne vertaling vormen van het oorspronkelijke zeeschouwspel, dat zich ooit in de nabijheid van deze locatie echt heeft afgespeeld. Plateelschilders Alles bij elkaar groeide de opdracht uit tot een enorm
Project: Fiets- en voetgangerstunnel onder Centraal Station Amsterdam Functie: de verbinding tussen het IJ en de binnenstad. Opdrachtgever: Prorail en Gemeente Amsterdam Architect: Benthem Crouwel Architecten in samenwerking met Merkx en Girod. Vormgeving: Irma Boom Aannemer: MNO Vervat Beton BV uit Nieuw Vennep. Tegels: de Koninklijke Tichelaar Makkum Tegelzetter: Andries Planting Tegelzetwerken uit Lemmer Ondergrond tegelwerk: Aquapanel van Knauf, aangebracht door Patex BV uit Biddinghuizen, Verwerkingsproducten: Eurocol BV, Wormerveer Impregneer: Producten Moeller Chemie Begonnen in 2011 en op nader te bepalen datum open voor publiek.
complex project. Niet alleen voor de vormgeefster, maar evenzo voor de medewerkers van de Koninklijke Tichelaar. Twee plateelschilders hebben er een
jaar voor uitgetrokken om het geheel over te zetten in totaal 46.000 tegeltjes. Daarvoor is in de Makkumse werkplaats de wandconstructie met zijn gebogen
Andries Planting werkt boven zijn hoofd
TEGELTOTAAL
11
project
Op de bocht toch recht gekregen
Speciale tegels voor de kromming
Aansluiting met de vloer in zwart wit band
De nieuwe fiets- en voetgangerstunnel kan pas verkeersveilig in gebruik worden genomen als het autoverkeer door de Michiel de Ruijtertunnel rijdt. Dit zal begin 2015 het geval zijn, samen met andere aanpassingen in het omliggende wegennet. Afgelopen periode is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om een tijdelijke verkeersveilige kruising in te richten, maar dit blijkt niet mogelijk, mede vanwege andere werkzaamheden in de directe omgeving van het station. Voorlopig luidt het plan om de tunnel tijdelijk in te richten als fietsenstalling met parkeerplekken voor tussen de 500 en 1000 fietsen.
overgangen naar vloer en plafond, schaal 1 : 1, op een houten frame nagebouwd. Zo ontwikkelde zich gaandeweg het beeld, waarvan elk tegeltje werd gecodeerd om verwisseling op locatie uit te sluiten. Het tableau is verdeeld in secties van 9 tegels breed genummerd van sectie 1 A1 t/m A9 volgende B1 t/m B9 en zo verder, telkens in porties van 540 tegels. Het bleef in alle fasen een meer dan zorgvuldig samenspel tussen vormgeefster Irma Boom, producent de Tichelaar en diens hoftegelzetter Andries Planting. De eerste 8 weken werd er met 2 man aan de tunnel gewerkt en de laatste 2 weken met 5 zetters. Voordat dit team aan de gang kon, moest eerst de ondergrond worden opgebouwd. Dit gebeurde met Aquapanel van Knauf, een cement gebonden plaatmateriaal.
Voor de plaatsing mocht Patex BV opdraven. Dit bedrijf uit Biddinghuizen is gespecialiseerd in gevelbekleding en daken. De tunnel betekende wat dat betreft weer eens iets anders. Dat kwam des te meer door de gebogen overgangen van vloer naar wand en vanaf daar weer naar plafond. Speciaal daarvoor heeft het bedrijf de aluminium draagprofielen de juiste kromming laten geven. Vloeiende lijn Het plaatmateriaal had eerst een voorbehandeling nodig waarvoor Planting voorstrijk 099 koos, een product van Eurocol BV. Die producent mocht ook de andere verwerkingsmaterialen leveren. Niet verrassend dat er voor het verlijmen 682 Majolicol is gebruikt. Met deze lijm loopt de tegelafwerking in een vloeiende
TEGELTOTAAL
13
De overgang tussen de onderzijde van de afbeelding en het wandelperron is gevormd met een zwart wit geblokte band
project
opgebouwd met tegeltjes van bijna hetzelfde formaat lijn door naar het plafond. Zo wapperen de wimpels aan gebogen masten boven de hoofden van de toekomstige voorbijgangers. Langs de perrons voor de wandelaars rollen de golven tegen de wand omhoog. De overgang tussen de onderzijde van de afbeelding en het wandelperron is gevormd met een zwart wit geblokte band opgebouwd met tegeltjes van bijna hetzelfde formaat (131 x 131 mm). Dat is ook aangehouden voor het loopvlak zelf. In dit geval uitgevoerd in gebroken wit en waar nodig voorzien van genopte tegels ter begeleiding van visueel gehandicapten. Het voorstrijkmiddel hiervoor bleef gelijk maar voor de verwerking gebruikten de collega’s van Planting de poederlijm 714 Flextern. Voor de bescherming van de perrontegeltjes kregen deze na het leggen nog een beschermende coating van Moeller. Die vergemakkelijkt niet alleen het onderhoud na realisatie, maar ook het aanbrengen van het voegwerk (716 Eurodur HP). Tijdens de uitvoering moet Planting even worden gestoord, terwijl hij op de steiger boven zijn hoofd staat te plakken. Hoe vertrouwd is deze specialist niet met juist deze tegelmaat. Misschien is hij hier wel aan het
Moeller Via André Sikking van Eurocol werd al in een vroeg stadium Erwin Koene van Moeller erbij gehaald, in verband met onderhoud van de vloer. Met de perrontegels is een voegproef opgezet. Deze tegeltjes bleken te poreus, met een stroef oppervlak, dat bij het inwassen van het voegwerk een waas op de tegeltjes achter liet. Als behandeling adviseerde Moeller het product 234, 'Vlekstop'. Deze impregneer dringt in het oppervlak en gaat indringen van vuil tegen. Het vergemakkelijkt op die manier het schoon maken. Vervuilen voorkomt het niet. Dus tegels met een gebroken witte kleur zullen vermoedelijk al snel loopsporen vertonen.
En dan nog 33.000 vloertegels
miljoenste Makkumer tegeltje bezig. Trots toont hij nog even zijn inbreng op de plaats van een dilatatie in het loopvlak. Het is het punt waar de helling binnen de tunnel overgaat in een horizontaal vlak. De hoek die dit vormt zet zich door in de afbeelding. De afbeeldingtegeltjes vormen een rechte lijn. Om het goed te laten doorlopen heeft Andries Planting twee verticale rijen tegels zo gesneden dat het weinig voorbijgangers zal opvallen. Ook dit detail is weer indrukwekkend te
noemen. Dat zal het zeker zijn wanneer de opening plaatsvindt, mogelijk voorlopig vooral om de fietsen neer te zetten. Hopelijk zal zo snel mogelijk elke bezoeker kunnen genieten van de museale waarde. Voor de uiteindelijke inwijding is het niet ondenkbaar dat de koning wordt uitgenodigd. Dat niveau heeft het zeker. Planting en de Tichelaar hebben als volgende spraakmakende projecten een heel modern tegel tableau in Cambridge op het programma staan en een tableau in Saint Tropez. ■
TEGELTOTAAL
15
KNAUFAQUAPANEL AQUAPANEL OUTDOOR KNAUF OUTDOOR MORE TO DESIGN Maakt eenFREEDOM meesterwerk mogelijk
Aquapanel Cement Board Outdoor van Knauf. Naadloos van idee naar vorm. ■
Voor gevels en buitenplafonds
■
Onbrandbaar
■
Ronde constructies mogelijk
■
Vochtbestendig
■
Naadloos af te werken
■
Geluidsisolerend
www.knauf-aquapanel.com www.knauf-aquapanel.nl 0055.07 Adv Aquapanel_arch_220x297-Bouwwereld.indd 1
28-07-11 15:59
