ONTWIKKELEN EN INVOEREN VAN DIENSTEN OM
ENERGIEBEWUSTZIJN TE VERGROTEN
Energiebesparing door gedragsverandering Deze brochure is voor woningcorporaties, dienstverleners en bewoners, die diensten willen invoeren om bewoners aan te moedigen zowel energie als geld te besparen door energiebesparend gedrag. Het energieverbruik van huishoudens beslaat 25% van het totale finale energieverbruik in Europa (Eurostat, 2009). In de meeste woningen worden fossiele brandstoffen gebruikt voor verwarming, elektriciteit en warm water. Dit heeft hoge CO2 emissies tot gevolg. CO2 emissies leiden wereldwijd tot klimaatverandering. Om de klimaatverandering tegen te gaan moeten alle mogelijkheden die energieverbruik reduceren, zowel technische als gedragsmaatregelen, worden ingezet.
Woningcorporaties kunnen hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen door het aanbieden van energie besparende diensten aan bewoners. Doordat de energiekosten van klanten afnemen, verbeteren zij de relatie met klanten.
Het BewareE project, meegefinancierd door de ‘Executive Agency for Competitiveness and Innovation’ (EACI), heeft voorbeelden verzameld van energiediensten in Europa in de BewareE Database (www.izt.de/bewaree). In deze database zijn voorbeelden te vinden van diensten die dagelijkse routines en aankoopgedrag veranderen die invloed hebben op energieverbruik. Deze brochure illustreert een aantal voorbeelden die kunnen helpen bij het ontwikkelen en invoeren van diensten die op een effectieve manier energiebewustzijn vergroten.
Alleen goedgeorganiseerde energiediensten kunnen tot energiebesparingen leiden van 5% – 10% en in sommige gevallen zelfs tot 20% per jaar. Dit gaat samen met besparingen tot zo’n 300 euro per jaar per huishouden.
2
Voorbeeld 1: Franse Energie Ambassadeur geeft persoonlijk advies Betrokken partijen: ‘Energie Ambassadeurs’ is een initiatief van de milieuorganisatie Prioriterre in Frankrijk. Het initiatief richt zich op sociaal werkers en vrijwilligers die in nauw contact staan met bewoners. Deze ‘Energie Ambassadeurs’ worden opgeleid, geven praktisch advies en steunen huishoudens met lage inkomens bij het verlagen van hun energierekeningen. Speciale kenmerken: Het Energie Ambassadeurs initiatief helpt families met het besparen van geld en energie. De adviezen werden toegepast in vier stappen en daarbij werd gebruik gemaakt van verschillende hulpmiddelen. De ervaring: Eerst kregen de sociaal werkers en vrijwilligers een training over energiebesparing in woningen. Daarna werd een telefoondienst opgezet zodat zij antwoord konden geven op alle vragen van huishoudens over energie en water. Vervolgens werd een handleiding (Le Guide de la Fourmi) gemaakt voor de Energie Ambassadeurs. Deze voorzag in informatie hoe gezinnen te helpen die moeite hebben om hun energieverbruik te verlagen. Daarna werden huisbezoeken afgelegd. Deze bezoeken hebben resultaat als de gezinnen ook echt de noodzaak voelen voor het advies en een afspraak maken. Na het bezoek werd tenslotte voor het gezin een persoonlijk energiebesparingadvies opgesteld. Meer informatie: www.prioriterre.org
3
Energieverbruik in Europese huishoudens Het energieverbruik van Europese huishoudens beslaat ongeveer een kwart van het totale energieverbruik in Europa in 2007 (Eurostat, 2009). De belangrijkste toepassing is ruimteverwarming: ongeveer de helft van het totale energieverbruik door huishoudens wordt hiervoor gebruikt. Figuur 1 laat zien dat het aandeel van het energieverbruik voor ruimteverwarming niet veel is veranderd: in de periode van 1990 tot 2004 is het aandeel langzaam gedaald dankzij de modernisatie van gebouwen. In dezelfde periode steeg het aandeel van apparaten van 15% naar bijna 20%. Statistieken laten sterke verschillen zien in het huishoudelijk energieverbruik tussen EU27 landen. Luxemburg heeft de hoogste consumptie met 16,142 kWh/jaar terwijl een gemiddeld huishouden op Malta 2,303 kWh/jaar verbruikt (Eurostat, 2009).
Figuur 1: Energie consumptie in Europese woningen (Lautsten, 2008)
Het doel van de Europese Commissie is om het energieverbruik te reduceren met 20% in 2020 (Energy Efficiency Action Plan 2006). U kunt meehelpen aan het halen van dit doel door het ontwikkelen van energiediensten.
De ‘Directive on Energy End Use Efficiency and Energy Services’ van de Europese Commissie (2006/32) verbindt energiebesparing aan energiediensten. De belangrijkste punten van dit beleid zijn: 왘 Lidstaten halen een nationaal energiebesparingdoel van 9% in 2017; 왘 De publieke sector geeft het goede voorbeeld door het halen van dit doel; 왘 Lidstaten verplichten energieleveranciers en energiedistributeurs om energiebesparing te promoten; 왘 Regeringen adopteren regelgeving over slimme bemetering en rekeningen zodat consumenten beter geïnformeerde keuzes kunnen maken over hun energieverbruik.
4
Voorbeeld 2: Dordrecht helpt huishoudens met lage inkomens Betrokken partijen: De gemeente Dordrecht geeft huishoudens met lage inkomens advies op maat over energiebesparing. De belangrijkste reden voor huishoudens om mee te doen is het verlagen van hun energierekening. Speciale kenmerken: Het project ‘Energie op Maat’ is een face-to-face energie adviesdienst. Gemiddelde besparingen lopen op tot 11 – 12% voor gas en elektriciteit. De ervaring: Het doel was om het besteedbare inkomen van de bewoners te verhogen door het besparen op energiekosten. Energie adviseurs bezochten de deelnemende huishoudens en namen samen met hen het energieverbruik door. De adviseurs gaven daarna advies over simpele maatregelen om energie te besparen, bijvoorbeeld tochtstrips, spaarlampen, radiatorfolie, etc. Het project begon in de wijk Oud-Krispijn en is vanwege het succes ook toegepast in andere wijken van Dordrecht.
Meer informatie: cms.dordrecht.nl, www.energieopmaat.com
5
Hoe gedrag te veranderen? Figuur 2: Voorwaarden voor gedragsverandering
Over het algemeen zijn gewoontes niet zo gemakkelijk te veranderen. Bewoners zijn druk met hun dagelijks leven en vinden het prettig om thuis comfortabel te leven. Gewoonlijk heeft men geen duidelijk inzicht in het energieverbruik en de energierekening. In het volgende figuur worden de belangrijkste aspecten samengevat die het energiegedrag van huishoudens beïnvloeden. Gebaseerd op wetenschappelijk gedragsonderzoek raden we aan om de volgende aanbevelingen in gedachten te houden wanneer u energiediensten ontwikkelt: 왘 Alléén informatie (bijvoorbeeld met flyers, brochures) is gewoonlijk niet genoeg om consumentengewoonten te veranderen. Informatie helpt wel om de kennis over energieproblemen en besparingsmogelijkheden te verbeteren. 왘 Feedback gecombineerd met individuele adviezen lijkt de meest veelbelovende benadering. Vele studies geven aan dat tot aan 20% van het dagelijkse energieverbruik bespaard kan worden wanneer huishoudens continu, persoonlijk en vergelijkend advies krijgen, gecombineerd met bijvoorbeeld weddenschappen met bewoners. 왘 Blijf dichtbij de dagelijkse situatie van bewoners en geef persoonlijke aandacht; dat zijn sleutelfactoren voor het succes van een dienst. Wat er ook ondernomen wordt, betrek huishoudens vanaf het begin bij het ontwikkelen van de energiedienst. Participatie is één van de belangrijkste succesfactoren.
Leer van de ervaringen van anderen om een succesvolle energiedienst in te voeren! Neem een kijkje in de BewareE database.
6
Voorbeeld 3: Karlsruhe houdt een oogje op het energieverbruik Betrokken partijen: De woningbouwcorporatie ‘Volkswohnung GmbH in Karlsruhe’ helpt huurders om hun energieverbruik in de gaten te houden. Dit versterkt het klantgerichte imago van de corporatie. Speciale kenmerken: Continu meten van het energieverbruik helpt huurders die in moderne flats wonen om hun gedrag aan te passen aan hun nieuwe energiezuinige woningen. De ervaring: Recent gemoderniseerde woningen zijn uitgerust met sensoren die het energieverbruik en ventilatiepatronen analyseren. In deze flats zijn speciale meters geïnstalleerd die het energieverbruik weergeven. Het energieverbruik van de bewoners is met drie typen ‘smiley’s’ in beeld gebracht. De corporatie wil hiermee het effect van meten en feedback vaststellen op het huishoudelijk energieverbruik en wil nagaan of het berekende besparingpotentieel met deze maatregelen gehaald kan worden. De resultaten waren goed. Vergeleken met de controlegroep in hetzelfde gebouw, gebruikte de testgroep ongeveer 7% minder energie. Dit bewijs geeft aan dat, voor sommige huishoudens, speciale meters een prima manier zijn om energie te besparen. Meer informatie: www.volkswohnung.com
7
Leer van de ervaringen van anderen In het BewareE project zijn energie bewustmakende diensten uit 27 Europese landen geanalyseerd. De resultaten zijn verzameld in een database met meer dan 100 diensten. Uit deze brede verzameling zijn 38 ‘best practices’ geselecteerd aan de hand van de volgende criteria: 왘 왘 왘 왘 왘
Ze hebben in potentie een grote markt Ze hebben een groot energiebesparingspotentieel Ze zijn gemakkelijk aan te passen aan de meeste Europese landen De kosten van deze diensten zijn laag Ze zijn vernieuwend
Energiediensten kunnen 5% – 10% energie besparen en in sommige gevallen zelfs 20%.
De BewareE diensten zijn in 13 categorieën ingedeeld aan de hand van speciale karakteristieken (zie Figuur 3).
Figuur 3: Categorieën van energiediensten in het BewareE project
We adviseren om de BewareE Database te gebruiken bij het ontwikkelen van energiediensten voor huishoudens. Kijk naar deze voorbeelden en selecteer ideeën voor de doelgroep en pas de dienst aan uw doelgroep en de situatie aan.
8
Hoe succesvolle diensten toe te passen De BewareE Database beschrijft een brede variatie aan diensten die gedragsverandering aanmoedigen. Een aantal essentiële elementen voor een effectieve ontwikkeling van energiediensten: 왘 왘 왘 왘
Leer meer over de doelgroep Neem met huurders door hoe zij hun gedrag kunnen veranderen Leer van andere ‘best practices’ Werk samen met andere deskundige organisaties
De ervaring van BewareE laat zien dat een systematische ontwikkeling van diensten en participatie van bewoners sleutelfactoren zijn voor de ontwikkeling van succesvolle energiediensten.
De BewareE projectpartners hebben een zes-stappen plan opgesteld voor de ontwikkeling en toepassing van diensten gericht op energiebesparend gedrag.
Het zes-stappen plan voor succesvolle diensten Stap 1: Analyseer de behoeften van huishoudens en de eigen doelstellingen Vraag allereerst aan bewoners wat hun wensen zijn omtrent hun energieverbruik (bijvoorbeeld lagere rekeningen, meer comfort etc.). Analyseer niet alleen hun wensen maar ook hun woonsituatie, hun economische situatie, hun drijfveren, en hoe zij nu energie verbruiken. Verzamel deze informatie door het organiseren van enquêtes en bewonersbijeenkomsten. Verder is het als woningcorporatie van belang uw eigen situatie en doelstellingen helder te hebben. Stap 2: Ontwikkel de diensten samen met de doelgroep Neem de specifieke situatie van de doelgroep als startpunt om een energiedienst te ontwikkelen. Verschillende typen diensten zijn aanwezig in de BewareE Database.m Selecteer geschikte diensten samen met de doelgroep.
Figuur 4: Zes-stappen plan
9
Stap 3: Pas de dienst aan specifieke wensen aan Pas de dienst aan de specifieke wensen van de doelgroep aan, afhankelijk van type huishouden, woningkenmerken, woonmarkt, huurders/eigenwoningbezitters etc. Selecteer de beste ideeën voor actie door nieuwe ideeën uit brainstormsessies met de voorbeelden uit de BewareE Database te combineren. Betrek, indien mogelijk, andere belanghebbenden zoals consumenten- of bewonersorganisaties. Ontwikkel een plan voor de invoering van de dienst. Stap 4: Test de dienst, train staf en bereid hulpmiddelen voor Bereid de invoering van de dienst bij bewoners grondig voor. Test de dienst op een kleine groep uit en verwerk hun commentaar in de eindfase van de ontwikkeling. Begin de communicatie op tijd en train de staf die betrokken is bij de uitvoering van de dienst. Wanneer producten zoals meters nodig zijn, test ze uit, vóór de verspreiding onder de huishoudens. Stap 5: Implementeer de dienst professioneel, geduldig en met passie Het introduceren van een energiedienst vraagt tijd en enthousiasme. Mensen kunnen niet gedwongen worden hun gedrag te veranderen op dezelfde manier zoals je efficiënte technologie installeert. Daarom moet de implementatie van energie bewustmakende diensten professioneel, geduldig en met passie uitgevoerd worden. Stap 6: Evalueer en optimaliseer de dienst Verzeker de continuïteit van de dienst, evalueer de resultaten en, indien nodig, verbeter de energiedienst.
Voorbeeld 4: Het Virtuele Bos Betrokken partijen: Het Spaanse energiebedrijf Unión Fenosa heeft de website ‘Het Virtuele Bos’ ontwikkeld; een combinatie van een energiedienst en een herbebossingproject. Speciale kenmerken: Het energiebedrijf doneerde 1€ aan een herbebossingproject in Brazilië voor elke deelnemer aan dit energiebesparingproject. De ervaring: Het project begeleidde huishoudens naar een efficiënter gebruik van energie door ze uit te nodigen een on-line vragenlijst over hun energiegewoontes in te vullen. Dit werd opgevolgd door advies over mogelijke acties om het energieverbruik te verminderen. In 2009 waren 55.000 mensen betrokken in het project. Het energiebedrijf schat dat het project 2.600 ton CO2 emissies heeft voorkomen door veranderd energiegedrag, naast de 27.400 geplante bomen. Wanneer een deelnemer de vragenlijst on-line invulde met zijn of haar e-mail adres, kreeg hij of zij een vergelijkende evaluatie van het huidige huishoudelijke energieverbruik en praktische aanbevelingen voor verbeteringen. Meer informatie: www.bosquevirtual.com/index_en.aspx
10
Kom in Actie! Als we klimaatverandering willen tegengaan dan is er dringend gedragsverandering nodig. Natuurlijk is er meer kennis over energiebesparing nodig maar het ontbreken van kennis is niet het kernprobleem. Alleen wanneer huishoudens erin slagen om hun gedrag te veranderen en energie te besparen, kunnen we klimaatverandering tegengaan.
Energiediensten kunnen gewoontes van bewoners veranderen en energie besparen. Pas ze toe!
Energiediensten zijn in het algemeen kosteneffectiever dan technische maatregelen. Onderstaande tabel laat de kosten zien van drie technische maatregelen in vergelijking met een gedragscampagne. Deze laatste levert duidelijk de grootste besparing per Euro op (Uitzinger, IVAM, 2009). Windturbine: 44 € / ton CO2
Wasmachine: 570 € / ton CO2
왘 1.300.000 EUR
왘 200 EUR extra voor een A label
왘 Levensverwachting 30 jaar
왘 Levensverwachting 7 jaar
왘 Bespaart 980 ton CO2 /jaar
왘 Bespaart 0.05 ton CO2 /jaar
PV zonnepanelen: 600 € / ton CO2
Gedragscampagne: 30 € / ton CO2
왘 6.000 EUR
왘 30.000 EUR
왘 Levensverwachting 25 jaar
왘 Levensverwachting 1 – 3 jaar
왘 Bespaart 0.4 ton CO2 /jaar
왘 Bespaart 360 ton CO2 /jaar
Kies een goed moment uit om deze diensten in te voeren, bijvoorbeeld bij het renoveren van een woning of wanneer er nieuwe bewoners in de woningen komen. Zoek naar win-win situaties, zoals het verbeteren van contacten tussen bewoners door groepen bewoners bij de ontwikkeling van een dienst te betrekken en het verbeteren van de financiële situatie van huishoudens met lage inkomens.
11
Naast deze brochure zijn beschikbaar: 왘 een handleiding: Het ontwikkeling en invoeren van energiediensten, Huber, Andreas; Kortman, Jaap; Dreijerink, Lieke; Uitdenbogerd, Diana; Martin, Ana; Scharp, Michael, IVAM, 2010. 왘 de BewareE Database website: www.izt.de/bewaree Referenties 왘 Scharp, M.; Huber, A.; Kortman, J.; Martin, A. (2008): Energy Services in Europe. 왘 European Parliament (2006): Directive 2006/32/EC of the European Parliament and of the Council on energy end use efficiency and energy services and repealing. Council Directive 93/76/EEC. 왘 Lautsen, J. (2008): Energy Efficiency Requirements in Building Codes, Energy Efficiency Policies for New Buildings. International Energy Agency and OECD. 왘 Eurostat (2009): Energy, transport and environment indicators: epp.eurostat.ec.europa.eu. Aan deze brochure hebben bijgedragen: 왘 IVAM, Research and consultancy on sustainability Plantage Muidergracht 14, 1001 ZB, Amsterdam, Nederland Jaap Kortman: Email:
[email protected] 왘 Institute for Future Studies and Technology Assessment Schopenhauerstraße 26, 14129 Berlin, Duitsland Dr. Michael Scharp, Email:
[email protected] (coordinator) 왘 European Institute for Energy Research Emmy-Noether Straße 11, 76131 Karlsruhe, Duitsland Andreas Huber, Email:
[email protected] 왘 Inasmet-Tecnalia, Paseo Mikeletegi 2 Parque Tecnologico, 20009 Donostia-San Sebastián, Spanje Ana Martin, Email:
[email protected] Deze brochure is samengesteld in het kader van het BewareE project. Dit project wordt mede -gefinancierd door het Europese programma ‘Intelligent Energy 2006 (EIE/07/242SI2.467627-BewareE)’. De pan-Europese BewareE project partners zijn IZT in Duitsland (coordinator), EIFER in Frankrijk, IVAM in Nederland en INASMET-Tecnalia in Spanje. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van deze brochure ligt bij de schrijvers. De inhoud reflecteert niet noodzakelijkerwijs de mening van de Europese Gemeenschap. De Europese Commissie is niet verantwoordelijk voor het gebruik van de informatie in deze brochure. Deze brochure is geprint op 100% gerecycled papier zonder het gebruik van extra bleekmiddelen of optische middelen.
Illustraties: Volkswohnung Karlsruhe / Fraunhofer-Institut für Systemtechnik und Innovationsforschung / KEA Klimaschutz- und Energieagentur / www2.aboutpixel.de / www.pixelio.de / www.fotolia.de / BMU / Xdream
Meer informatie
