Ontwerp Bestuursverslag Stichting ZAM-net 2012 – 2013 Voorgeschiedenis De Stichting ZAM-net is aan het einde van 2007 opgericht met als voornaamste doelstelling een platform te zijn van Afrikaans talent op het gebied van hedendaagse fotografie, (onderzoeks) journalistiek, beeldende kunst en opinie. Het kwartaalblad ZAM Afrika Magazine was het voornaamste middel waarmee de Stichting het werk van Afrikaans talent onder de aandacht bracht van een Nederlandstalig publiek. ZAM was een voortzetting van het kwartaalblad ‘Zuidelijk Afrika’ dat tussen 1997 en 2007 door het Nederlands instituut voor Zuidelijk Afrika (NiZA) werd uitgegeven. In 2007 deed NiZA afstand van de publicatie. Met de Stichting ZAM-net als uitgever koos de redactie er in 2007 de focus van het tijdschrift te verbreden naar alle landen in Afrika. In de journalistieke formule werd gekozen voor een gebalanceerde cocktail van kunst, cultuur en maatschappelijke ontwikkelingen. Eind 2007 werd de Stichting als organisatie zonder winstoogmerk geregistreerd bij de Amsterdamse Kamer van Koophandel. Tot het bestuur traden een elftal leden toe die tezamen een gevarieerd spectrum aan achtergronden en expertises vertegenwoordigde: Lodewijk de Waal, Fons Geerlings, Ton Bervoets, Geerte Wachter, Femke van Zeijl, Niseth van der Meulen, Peter van den Doel, Bjorn Maes, Jeane Patrick, Selma Hinderdael en Aggie Langedijk. De Stichting betrok kantoorruimte in de studio van Designserver, gevestigd Tussen de Bogen 66 in Amsterdam. Terwijl hoofdredacteur Bart Luirink en art director Nicole Segers in die functies betrokken bleven bij het magazine werd het team in de periode vanaf 2007 versterkt met jonge, enthousiaste krachten zoals Annemieke van Twuijver, Ingeborg van Beek, Ama Koranteng Kumi, Liesbeth Tjon A Meeuw, Anton Stolwijk, Ingeborg van Beekum, Stacey Angel en Kim van Arendonk. ZAM werd in de loop der jaren tevens een gewilde stageplek en het ‘huis’van tientallen vrijwillige medewerkers. Na 2007 wisten de makers van ZAM het netwerk van Afrikaanse medewerkers uit te breiden tot circa zevenhonderd. Dit netwerk dat vooreerst met name in de landen van zuidelijk Afrika gestalte kreeg, sloeg zijn vleugels uit naar alle regio’s van het Afrikaanse continent met landen als Nigeria, Kenia, Ghana, Egypte, Kameroen en de DRC als hoogste scorers. Naast de publicatie van een tijdschrift ontwikkelde ZAM vanaf 2008 een breder scala aan multimediale activiteiten, onder meer door actief te zijn op sociale media, enkele uitwisselingsprogramma’s tussen Nederlandse en Afrikaanse journalisten en media en door ‘events’. ZAM verwierf bij al deze activiteiten de steun van bekende schrijvers en kunstenaars als Conny Braam, Adriaan van Dis, Marlene Dumas, Anton Corbijn en Berend Strik. Laatstgenoemde drie kunstenaars stelden opbrengsten van door hen vervaardigde lithografische kunstdrukken ter beschikking van ZAM. Naast inkomsten uit abonnementen (gemiddeld ca. 2500) en, zeer bescheiden, uit advertenties werd ZAM financieel ondersteund door onder meer het Mondriaan Fonds, de Stichting Democratie & Media, de Leeuwenstein Stichting en Hivos.
Aangemoedigd door tal van leden uit het Afrikaanse netwerk besloot de Stichting in 2011 onderzoek te doen naar de haalbaarheid van een internationale, Engelstalige editie die de bestaande Nederlandstalige editie zou moeten vervangen. Er speelden echter ook overwegingen van lijfsbehoud. In diverse verkennende gesprekken die met (media) deskundigen werden gevoerd kwam steeds naar voren dat ZAM alleen zou kunnen overleven, en in aanmerkelijk mindere mate afhankelijk zou zijn van subsidies, als het een specifiek te definiëren internationaal publiek zou bereiken. In de tweede helft van 2011 werd in samenspraak met enkele Afrikaanse partners een ondernemingsplan ontwikkeld op grond waarvan aan het einde van dat jaar werd besloten om het licht op groen te zetten. Eind maart 2012 werd deze eerste internationale editie gepresenteerd tijdens een druk bezochte ‘soft launch’ in het Amsterdamse Mediamatic. ZAM internationaal Omdat het ZAM aan de middelen ontbrak om een ambitieuze marketingcampagne te voeren werd besloten om deze editie vooral via het netwerk te verspreiden. Het eerste jaar werd in de visie van de opstellers van het ondernemingsplan gezien als een ‘pilot’ jaar. In verkenningen voorafgaand aan de lancering was ook duidelijk geworden dat ZAM eerst zou moeten laten zien waartoe zij in staat is alvorens sponsors, medefinanciers en wellicht een grote uitgever en distributeur te kunnen aantrekken – noodzakelijke partners in de zoektocht naar een internationaal publiek en een verdienmodel waarin inkomsten uit abonnementsgeld (ook voor online publicaties), advertenties en losse verkoop centraal zouden staan. De internationale editie van ZAM werd goed ontvangen. Honderden mails, shares en likes op de sociale media zijn daarvan het bewijs. Ruim 1100 exemplaren vonden na de lancering hun weg naar potentiele lezers en ondersteuners in 22 landen alsmede diasporagemeenschappen in Nederland en Europa. Het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken bracht de editie onder de aandacht van 100 diplomatieke vertegenwoordigers in Afrikaanse landen. In Lagos, Kaapstad en Nairobi dienden zich serieuze partners aan geïnteresseerd in deelname aan het project. Het voor 2012 vastgestelde budget werd gedeeltelijk gedekt uit abonnementsgeld, advertenties, subsidie van bovengenoemde donoren, met uitzondering van Hivos aan wier steun na 3 jaar een einde was gekomen. Daarnaast anticipeerde het budget op verwachte baten uit verkoop van aan ZAM gedoneerde kunstwerken. Dit was geen slag in de lucht. In de periode tussen 2008 en 2011 had verkoop van Marlene Dumas’ Portrait of a Young Nelson Mandela, een litho in een oplage van 250 exemplaren, bijna 5 ton opgebracht. Koude kermis De vreugde over de succesvolle lancering van de internationale editie was echter van korte duur. Al snel na de lancering hoorde ZAM dat een bijdrage die bij de Stichting Democratie & Media was aangevraagd niet zou worden gehonoreerd. ZAM was door deze stichting uitgenodigd een aanvraag in te dienen en de hoogte van het aangevraagde bedrag was vastgesteld op voorspraak van de stichting. Als reden werd aangevoerd dat ZAM, volgens de in het ondernemingsplan opgenomen meerjarenbegroting, in 2015 nog afhankelijk zou zijn
van subsidies. Dit achtte SDM onverantwoord. ZAM heeft tegen deze argumentatie bezwaar gemaakt omdat wij inkomsten uit verkoop van lithografie door kunstenaars die ZAM steunen niet als subsidie opvatten maar als een wezenlijk onderdeel van het verdienmodel. Het is in medialand in het huidige tijdsgewricht in het geheel niet ongebruikelijk dat inkomsten worden verworven uit verkoop van producten. Ook sponsoring van specifieke journalistieke projecten, zoals die bijvoorbeeld ook door SDM worden verstrekt, is bij commerciële media inmiddels gebruikelijk. Ook wezen wij erop dat bij realisatie van onze plannen het aandeel inkomsten uit abonnementsgeld, losse verkoop, bulkafname en advertenties binnen 3 jaar tot circa 80% van het totaal zou toenemen. Terwijl de inkomsten uit kunstverkoop door sympathiserende kunstenaars al in de aanloop naar de lancering stagneerde, kwam deze nadien geheel stil te liggen. Dit heeft zonder twijfel te maken met de economische crisis maar er spelen wellicht ook andere factoren een rol. Deze tegenvallers hadden voor ZAM vergaande gevolgen. Die lieten zich al in de aanloop naar de tweede editie aanzien en leidde dientengevolge tot uitstel van deze editie. Ook werden de contracten met een drietal part time stafmedewerkers niet verlengd teneinde de schuldenlast niet verder op te laten lopen. Sleutelfiguren bij de uitvoering van het plan van aanpak, met name Ama Koranteng-Kumi en Bart Luirink, hebben hun werkzaamheden in het tweede kwartaal voortgezet tegen een aanzienlijk lagere honorering. Bart Luirink is ook nadien, maar zonder honorering, voor ZAM actief gebleven. Als resultaat van de hierboven beschreven ontwikkelingen kon na de lancering van de internationale editie geen energie worden gestoken in het exploreren van kansen op ondersteuning en partnerschappen. De schulden zouden zonder ingrijpen in het tweede kwartaal kunnen oplopen tot ruim een ton. De energie werd dientengevolge gestoken in het verwerven van donaties, overleg met schuldeisers teneinde betalingsregelingen te treffen, afvloeiing van personeel, inschakelen van vrijwilligers, enzovoorts. In een viertal vergaderingen in de tweede helft van 2012 heeft het bestuur van de Stichting de situatie gevolgd en geanalyseerd. Het binnen ons gezelschap gevormde kernbestuur is zeer behulpzaam geweest bij het vinden van oplossingen. Dankzij extra giften van abonnees, enkele opbrengsten uit kunstverkoop, nabetaling van voor 2011 toegekende subsidies en kwijtschelding of verlaging van enkele rekeningen is de schuld per eind 2012 tot circa 40.000 euro teruggebracht. Per eind 2013 is de schuld met 10.000 euro verminderd tot 30.000. Dankzij afspraken met schuldeisers was het gevaar van faillissement geweken. Weg vooruit Al in het najaar van 2012 zijn eerste brainstorms georganiseerd over een mogelijke, nieuwe positionering van ZAM. Al snel werd overeenstemming bereikt dat de ambitie om elk kwartaal een Engelstalige print-editie uit te brengen moest worden opgegeven. Incidentele print uitgaven zouden, als de mogelijkheid tot financiering zich voordoet, echter niet moeten worden uitgesloten. Ook waren betrokkenen bij deze verkenningen het erover eens dat een projectmatige aanpak – een organisatie zonder noemenswaardige overhead en vaste
salariskosten – in een schuldenvrije toekomst de voorkeur zou verdienen. In de kans op financiering van projecten gericht op onderzoeks-journalistieke samenwerking tussen ‘Afrika’ en ‘hier’ openbaarde zich een mogelijkheid om een hierop gerichte online publicatie van ZAM het licht te doen zien. In het door de financiële problemen gegroeide vacuüm ontstonden mogelijkheden om op een aantal gebieden orde op te zaken te stellen. Dit geldt met name voor het relatiebeheer van ZAM. Met behulp van een ervaren deskundige vrijwilliger heeft ZAM in 2013 een open source programma kunnen inrichten – ‘CiviCRM’ – waarin geactualiseerde gegevens van (oud) abonnees, donateurs, ‘partners & friends’, het netwerk en de binnenlandse en internationale media zijn opgeslagen. Tevens werd enkele vrijwilligers geworven die op regelmatige basis betrokken zijn bij de behandeling van inkomende mail, verzending van bestellingen en promotie van nieuwe ZAM publicaties. Medewerkers van ZAM hebben de naam van het product in stand gehouden met duiding en interviews in de media en tijdens publieke debatten. Ook is ondersteuning verleend aan circa 15 studenten en onderzoekers en is samenwerking gefaciliteerd tussen Nederlandse individuen en instellingen en Afrikaanse counterparts. ZAM’s gespecialiseerde bibliotheek (Afrikaanse fotografie, geschiedenis en literatuur, catalogi, onderzoeken en naslagwerken) van ca. 1200 titels, tenslotte, werd gedigitaliseerd. The ZAM Chronicle Eind 2012 werd met OxfamNovib overeenstemming bereikt over financiële ondersteuning van een nieuwe online publicatie, The ZAM Chronicle. ZAM’s redactionele onafhankelijkheid wordt door de donororganisatie gerespecteerd. In de 7 edities die inmiddels zijn uitgebracht staat Afrikaanse onderzoeksjournalistiek centraal. De uitkomsten hiervan vormden de basis van een 38 tal journalistieke producties. Een groot deel van deze verhalen is opnieuw gepubliceerd in internationale media waaronder Trouw (Nederland), OneWorld (Nederland), MO* (belgie), Knack (Belgie), City Press (Zuid-Afrika), Premium Times (Nigeria) alsmede in verschillende online publicaties, portals en op social media. Uit doorverkoop zijn bescheiden eerste inkomsten gegenereerd. Naar aanleiding van een geruchtmakend verhaal over mensenhandel is in Nigeria inmiddels een officieel onderzoek ingesteld en zijn in het Europees Parlement vragen gesteld. Ook is begonnen het aandeel fotografie en beeldende kunst – typerend voor de ZAM formule – in de publicatie een prominenter aandeel te geven. Op grond van de goede resultaten heeft OxfamNovib eind 2013 besloten de financiële steun in 2014 te continueren en aanzienlijk uit te breiden. ZAM is tevens in gesprek met een drietal internationale donoren over mogelijke ondersteuning van de publicatie. In samenspraak met het in Amsterdam gevestigde project ‘More than like’ worden plannen ontwikkeld voor verdere verspreiding van Chronicle verhalen en beelden via sociale media. Op grond van statistieken en oplagecijfers van her-publicerende media wordt het bereik van verhalen en editie op enkele honderdduizenden geschat. Vormgeving van The ZAM Chronicle werd overigens kosteloos verzorgd door het gerenommeerde Studio Parkers in Amsterdam. Nelson Mandela
In 2012 is ZAM betrokken geraakt bij verschillende activiteiten rond Nelson Mandela. In grote vertrouwelijkheid opereerde ZAM als initiatiefnemer van ‘Samen door Mandela’, een eerbetoon dat rond de dag van de begrafenis van de Zuid-Afrikaanse vrijheidsstrijder in de Amsterdamse Stadsschouwburg, De Melkweg en op het Leidseplein zou plaatsvinden. Het gedurende 2013 ontwikkelde draaiboek trad bij het overlijden van Mandela op 5 december 2013 in werking. In nauwe samenwerking met het Amsterdamse productiebureau Xsaga, de deelnemende theaters, de Gemeente Amsterdam en een comité van aanbeveling wist ZAM binnen tien dagen ruime publiciteit voor het initiatief te verwerven (met vermelding van ZAM in honderden media) alsmede bijna 70.000 euro dankzij bijdragen van donateurs, de Gemeente Amsterdam, Heineken, Postcode Loterij Nederland, DuBois & Co, South Africa Tourism, Hivos, IMMD en anderen. Aan het eerbetoon namen naar schatting vijf duizend mensen deel waaronder Prinses Beatrix, Minister Bussemaker en Burgemeester Van der Laan. Medio 2013 verwierf ZAM steun van de ASN voor de productie van een speciale print herdenkingseditie over Nelson Mandela. Deze editie zou ongeveer 6 weken na overlijden van Mandela moeten verschijnen. De editie waaraan onder meer werd meegewerkt door Adriaan van Dis, Lieve Joris, Kadir van Lohuizen, Conny Braam, Sander Veeneman, Daniel Koning, Marlene Dumas, Anton Corbijn, Berend Strik, Coen Stork en Lieve Joris verscheen op 15 januari 2014 in een eerste oplage van 17.500 exemplaren. Naar schatting 600.000 spaarders van de bank ontvingen een doorbladerbare online editie en kregen het aanbod om per spaarder 1 hard copy te bestellen. Media maart 2014 verzocht de ASN Bank om een tweede druk van 30.000 exemplaren. Bestellers ontvangen deze editie in april met een nadrukkelijke oproep om het werk van ZAM te steunen. Hoofdredacteur Bart Luirink was in 2013 veelvuldig betrokken bij de ontwikkeling van plannen van verschillende rtv redacties gericht op coverage van het overlijden van Mandela. Als hoofdredacteur van ZAM was Luirink na het overlijden van Mandela meermalen studiogast bij de NOS en de VPRO. ZAM Online Na lancering van de ZAM pagina op Facebook in maart 2012 hebben ruim 1500 mensen de pagina’s ‘geliked’. Statistieken tonen dat dit publiek voor ruim twee-derde Engelssprekend, of althans niet-Nederlandssprekend is. Updates (gemiddeld 4 per dag), met name over exposities, mediaproducties, verhalen en prijzen wereldwijd, bereiken creatieven, journalisten, Afrikabelangstellenden en activisten over de gehele wereld, met belangrijke concentraties in Johannesburg, Lagos, Kaapstad, Nairobi, Londen, Amsterdam en New York. Het publiek voor ruim de helft jonger dan 44 en bijna twee-derde is vrouw. Een archief van oude ZAM edities is vrij beschikbaar voor een internationaal publiek op www.scribd.com/zammagazine Oude edities zijn tot op heden bijna 95.000 keer doorgebladerd. Van de content van editie tussen 2008 en 2012 is in 2013 een index gemaakt door een tijdelijke vrijwilliger. Met behulp van deze index kan belangwekkende oude content ‘opgewarmd’ worden, wellicht ten behoeve van zgn. ‘long tail’ projecten, gericht op specifieke geinteresseerden, bijvoorbeeld in hedendaagse Afrikaanse fotografie.
ZAM is tevens actief op twitter met twee accounts: #zamchronicle en @zammagazine Een in maart 2014, in het kader van de ZAM Chronicle ingehuurde freelancer, Christina Carvalho, werkt inmiddels aan een voorstel gericht op verbetering van de content en groter bereik. Eind april 2014 zal de nieuwe ZAM website online gaan. Met aanstekelijke vormgeving en een meer up to date content zal recht worden gedaan aan het gevarieerde spectrum van ZAM activiteiten: verhalen uit de onderzoeksjournalistiek – plek van kennis – een omvangrijk netwerk van Afrikaanse medewerkers – oog voor fotografie en hedendaagse beeldende kunst – events en print publicaties. In voorbereiding
ZAM is uitgenodigd om een feature uit de verschenen Mandela editie (How do you want me to look? 3 Nederlandse fotografen en Mandela) op grote panelen te exposeren tijdens GRID, een internationale foto-expositie later in 2014 in Amsterdam
In nauwe samenwerking met fotograaf en filmmaker Pieter van den Houwen brengt ZAM in het voorjaar ‘African Tabloid’ uit, een krant over migratie. De vormgeving van deze door het Fonds Bijzondere Journalistieke Producties, het Patrick de Croos Fonds en de Stichting Democratie & Media gefinancierde uitgave wordt verzorgd door Erik Kessels.
ZAM is momenteel met steun van de Nederlandse Ambassade in Pretoria en de ZuidAfrikaanse Ambassade in Den Haag druk doende met een kleine expositie ‘Signs of Solidarity – The Dutch against Ap0artheid’. De expositie wordt samengesteld door paul Faber (oud-conservator Tropen Museum) en ontwerper Dave Hoop en is voor het eerst te zien tijdens de viering van de Zuid-Afrikaanse Freedom Day op 27 april a.s in Den Haag. De Zuid-Afrikaanse premiere, het begin van een 2 jaar durende tournee langs zeker 10 locaties, is tijdens het National Arts Festival begin juli in Grahamstown.
Bestuurssamenstelling In de bovenbeschreven periode zijn de volgende leden van het bestuur van ZAM afgetreden: Fons Geerling, Femke van Zijl, Jeane Patrick, Selma Hinderdael, Aggie Langedijk en Niseth van der Meulen. Van der Meulen werd in het bestuur als penningmeester opgevolgd door Ricardo Ebbenhorst. Peter van den Doel nam begin 2013 het secretarisschap van Aggie Langedijk over. Lodewijk de Waal is voorzitter van het bestuur en heeft te kennen gegeven medio 2014 plaats te willen maken voor een opvolger.
Amsterdam, maart 2014 Dit verslag werd goedgekeurd door het bestuur van de Stichting ZAM-net tijdens haar vergadering van 23 maart 2014
