Kamernieuws
42
zomer 2012
Schieoevers Delft pareert crisis met 7-puntenplan
2
Een glasvezelnet aanleggen. Het is één van de zeven acties waar de Bedrijvenkring Schieoevers (BKS) zich sterk voor maakt. Schieoevers is het grootste bedrijventerrein van Delft met 160 bedrijven en 5.000 arbeidsplaatsen. Ook hier wordt de crisis zichtbaar: leegstand neemt toe, investeringen blijven uit en op sommige plekken dreigt verpaupering.
Toekomst KvK Voorzitter Marius Varekamp en algemeen directeur (a.i.) Eduard van de Lustgraaf schetsen de toekomst van de KvK. Terwijl de ‘verbouwing’ in volle gang is, merken de klanten en stakeholders er weinig van. En dat is ook precies de bedoeling.
De Bedrijvenkring en de Kamer van Koophan-
ontvangen onder meer voor het behalen van
del hebben opdracht gegeven een actiepro-
het Keurmerk Veilig Ondernemen. BKS wil met
gramma op te stellen om het tij te keren. In
het 7-puntenplan nieuwe activiteiten aantrek-
april 2012 presenteerde Roots Beleidsadvies
ken:
een lijvig rapport met 69 actiepunten. Zeven
• vestiging detailhandel rond de Makro
urgente verbeteringen worden nu met voorrang
• horeca (primair voor bedrijven)
aangepakt. BKS neemt het voortouw met steun
• nieuwbouw voor een opleiding mbo-techniek
van de Kamer van Koophandel.
• het Joulz-pand herbestemmen als bedrijfsverzamelgebouw.
Beroep op Ondernemersfonds Delft De gemeente Delft onderschrijft de noodzaak
De overige acties zijn bedoeld om het gebied
van een opwaardering, maar heeft zelf nauwe-
aantrekkelijker te maken: aanleg glasvezel-
lijks middelen om hieraan bij te dragen. Wel
netwerk, verbetering openbare ruimte en ver-
kan de bedrijvenkring een beroep doen op het
sterking samenwerking tussen ondernemers.
Ondernemersfonds Delft. Alle Delftse onderne-
Medio 2013 wordt de tussenstand opgemaakt
mers leveren hieraan een bijdrage. De onder-
en bekeken welke andere punten uit het Actie-
nemersverenigingen kunnen een aanvraag
programma Schieoevers worden opgepakt.
indienen voor gebiedsgerichte verbetering van hun bedrijventerrein of winkelcentrum.
Meer informatie
Het fonds heeft jaarlijks een budget van circa
Aad Kortekaas
750.000 euro. BKS heeft al eerder bijdragen
e
[email protected] i www.bksonline.nl
4 Tien Stappenplan Den Haag Voor wie van plan is een eigen bedrijf te starten in Den Haag bestaat sinds kort een tien Stappenplan. Het is een checklist voor alle zaken waar de starter zich bewust van moet zijn.
9 Leiden Beste Binnenstad Leiden is begonnen aan een lange aanloop naar de uitverkiezing tot Beste Binnenstad van 2017. Een campagneteam met vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, culturele instellingen, bewoners, gemeente en KvK, moet de titel binnenslepen.
11 FOC Bleizo: Nee, tenzij Nee, tenzij. Dat is de korte samenvatting van het uitgebreide advies van KvK Den Haag en KvK Rotterdam aan de provincie over de vestiging van een Factory Outlet Center op de locatie Bleizo. Het ‘tenzij’ betreft vooral een harde garantie voor handhaving van het concept.
12 Column voorzitter
Voorzitter Marius Varekamp en algemeen directeur (a.i.) Eduard van de Lustgraaf schetsen toekomst van de Kamer van Koophandel.
“We worden een one-stop-shop voor het bedrijfsleven” Terwijl de ‘verbouwing’ van de Kamer van Koophandel in volle gang is, merken de klanten en stakeholders er weinig van. En dat is ook precies de bedoeling. Sterker nog, als de reorganisatie is voltooid zal het KvK Ondernemersplein in grote lijnen dezelfde taken uitvoeren als nu. Wel komen er nieuwe diensten bij zoals van Syntens en Agentschap NL. De drie taken van de Kamer zijn en blijven
centrale loket voor registratie, vergunningen,
vate organisaties. Zij zijn belangenbehartigers,
belastingen, subsidies, microkrediet enzo-
wij doen aan belangenbevordering. Een subtiel
voort. Dat vereist samenwerking met publieke
verschil.’
partijen zoals gemeenten, UWV en Belasting-
Eduard van de Lustgraaf noemt als voorbeeld
dienst. Zo ontstaat een one-stop-shop voor het
de plannen voor het Factory Outlet Center in
bedrijfsleven. Bovendien gaan we het onder-
Zoetermeer. ‘Wij hebben als Kamer geprobeerd
nemers gemakkelijker maken, zodat ze niet
zo objectief mogelijk in kaart te brengen welke
voor elke aanvraag opnieuw dezelfde gegevens
belangen hier spelen, wat de gevolgen voor de
hoeven aan te leveren. Ook digitalisering levert
regionale economie zijn en onder welke voor-
tijdwinst op. Je kunt straks 24 uur per etmaal je
waarden het centrum aanvaardbaar zou kun-
zaken regelen.’
nen zijn. Daarmee voeden we de discussie met feiten en argumenten. Dat draagt uiteindelijk
registreren (Handelsregister), informeren (voor-
bij aan een zorgvuldige afweging.’
lichting & advies) en stimuleren (regionale economie bevorderen). Veranderingen komen er vooral in de organisatie en uitvoering. Marius Varekamp legt uit: ‘De politiek heeft ons twee opdrachten gegeven: de efficiency verbeteren
De reorganisatie gaat gepaard met een forse bezuiniging op het budget van de Kamer. Welke gevolgen heeft dat voor het uitvoerend werk?
en een nieuwe positionering. Efficiencywinst
Als je nu het kantoor aan de Koningskade binnenloopt, is het altijd druk. Je ziet een komen en gaan van ondernemers. In hoeverre blijft de Kamer ook fysiek aanwezig met kantoren waar adviesbalies zijn en cursus- en vergaderruimten?
wordt geboekt door de twaalf Kamers samen
‘Met efficiency en digitalisering vangen we de
te voegen in één zelfstandig bestuursorgaan
bezuiniging gedeeltelijk op,’ stelt Marius Vare-
(zbo). We treden al sterk met één gezicht naar
kamp. ‘Wat we ook gaan doen is focus aan-
buiten. Seminars en workshops worden lande-
brengen. Bij regiostimulering wordt gekozen
lijk ontwikkeld. De Startersdag vindt overal op
voor een beperkt aantal sleuteldossiers zoals
Marius Varekamp: ‘Het aantal front- en backof-
dezelfde dag plaats. Nu gaan we ook de orga-
bereikbaarheid, onderwijs & arbeidsmarkt,
fices zal omlaag gaan. Hoeveel vestigingen
nisatie onder één bestuur brengen.’
Greenports en topsectoren. Het zijn thema’s
overblijven, valt nog niet te zeggen. Ik vind
die de toekomst van de economie bepalen,
overigens wel dat we oog moeten hebben
landelijk en regionaal. We trekken samen op
voor ondernemers die hun zaken het liefst
met ondernemersorganisaties. Onze rol is faci-
face-to-face regelen. Dat geldt zeker in kringen
literen en adviseren. We lopen niet zelf voorop
van migranten. Het is een doelgroep die vaak
afgerond zijn (inclusief een wetswijziging). Als alles volgens planning verloopt is het KvK
Eduard van de Lustgraaf: ‘Voor alles waarvoor
om te pleiten voor een nieuwe tunnel of een
alleen via persoonlijk contact te bereiken valt.
een ondernemer de overheid nodig heeft,
nieuwe vakschool, maar we leveren wel argu-
Het KvK Ondernemersplein moet ruimte blijven
Ondernemersplein op 1 januari 2014 een feit. Onderdelen zijn al eerder operationeel
moet hij in de toekomst bij het KvK Onder-
menten waarom het goed is dat ze er komen.
bieden voor gesprekken, ontmoeting en net-
nemersplein terecht kunnen. We worden het
In die zin is de Kamer complementair aan pri-
werken.’
2013 het jaar van de implementatie Het globale ontwerp voor het KvK Ondernemersplein zal eind 2012 uitgewerkt zijn in een gedetailleerde organisatiestructuur. Dan wordt ook duidelijk wat de gevolgen zijn voor medewerkers. Eind 2013 moet het hele proces organisatorisch, bestuurlijk en juridisch
zoals de gebundelde digitale dienstverlening van Kamer, Syntens en Agentschap NL. Foto: Voorzitter Marius Varekamp (l) en algemeen directeur (a.i.) Eduard van de Lustgraaf
Wat betekent een nieuwe positionering?
Kamernieuws 42 zomer 2012
3
KvK Den Haag: 3.400 volgers op Twitter
Automobiliteit in een jaar van 66% naar 23%
‘Waarschuwing. Alweer nieuwe opmaak spooknota’s.’ ‘Bedrijf beginnen in Zoetermeer. Gemeente betaalt € 700,- mee via Starterstraject.’ Sinds anderhalf jaar is KvK Den Haag actief op Twitter. Inmiddels zijn er bijna 3.400 volgers. Dat aantal groeit gestaag. Zij sturen 23% van de berichten door en zorgen zo voor een bereik van honderdduizenden twitteraars, zo blijkt uit een recente analyse.
MN is een specialist in pensioenuitvoering en vermogensbeheer met 1.000 medewerkers. MN is inmiddels ook een specialist in mobiliteitsmanagement. In één jaar tijd ging het aantal medewerkers dat hoofdzakelijk met de auto naar het werk komt terug van 66% naar 23%. Dit werd bereikt met een uitgekiend programma om alternatief vervoer aantrekkelijk te maken. Het leverde MN de Mobiliteitsaward Haaglanden 2012 op.
Aanvankelijk werd het medium vooral ingezet
worden gewaardeerd én doorgestuurd. Hierop
manager Marketing & Communicatie a.i.:
De prijs is ingesteld om te laten zien hoe
OV-vergoeding, regeling voor aanschaf van
om te communiceren over evenementen en
speelde de Kamer onlangs handig in, door een
“Teveel berichten doet de aandacht verslap-
bedrijven en instellingen succesvol het auto-
fiets, e-bike of e-scooter en de optie om de
diensten van de Kamer. Nu geven twitteraars
‘mini campagne’ rondom de besluitvorming
pen. Te vaak twitteren over één thema kan ook
gebruik weten te beperken. De jury kon kiezen
kosten van een leaseauto volledig om te zetten
ook zelf frequent bekendheid aan de dienst-
over de Rijnlandroute.
ergerlijk zijn. Het gaat om de balans en om
uit drie genomineerden: Achmea Leiden,
in een eigen mobiliteitsbudget.
verlening van de Kamer door hun mening over
Medewerkers en @KvK_DenHaag verspreidden
wat er die dag op Twitter gaande is. Dat gevoel
KPN en MN. Daarbij werd gelet op: ambitie,
De winnaar van de MobiliteitsAward krijgt een
workshops, evenementen of adviesgesprekken
de standpunten en belangen van het regionale
ontwikkel je gaandeweg. Gebruikers zien Twit-
originaliteit, betrokkenheid medewerkers en
gratis mediacampagne van RTV West. De prijs
te delen. Neem bijvoorbeeld de tweet van de
bedrijfsleven met hun eigen geïnteresseerde
ter primair als hun platform. Daarom verleggen
effectiviteit.
is een initiatief van VNO-NCW West, Stadsge-
startende ondernemer achter het succesvolle
achterban.
we het accent steeds meer van informatie over
tassenmerk SLB aan haar KvK bedrijfsadviseur:
west Haaglanden, de Kamer van Koophandel
de KvK dienstverlening, naar interactie met
MN heeft een verhuizing van Rijswijk naar
Den Haag, stichting Om Den Haag en de provincie Zuid-Holland.
‘Weet je nog, twee jaar terug, hoe ik twijfelde
Sociale uitwisseling
ondernemers en samenwerkingspartners over
het Beatrixkwartier in Den Haag aangegrepen
of ik wel ondernemer was? Ik ben nu als een
Twitter en andere social media hebben zich
thema’s die relevant zijn voor het ondernemer-
om het mobiliteitsbeleid te vernieuwen. In
vis in ‘t water!
ontwikkeld tot een belangrijke aanvulling op
schap in onze regio”.
Den Haag zijn veel minder parkeerplaatsen
Meer informatie
beschikbaar (van 700 naar 170). De keuzevrij-
Annelies den Breejen
bestaande communicatiekanalen. Opvallend Naast communicatie en webcare (vragen
is ook hoe traditionele media de KvK-account
Meer informatie
heid van de medewerker moest echter wel
e
[email protected]
beantwoorden) is het KvK Den Haag account
gebruiken als informatiebron. Ze vragen om
Pauline Kamphuis
overeind blijven. Daarom werd een aantrekke-
i www.bereikbaarhaaglanden.nl of
@KvK_DenHaag ook steeds meer een podium
een toelichting naar aanleiding van tweets, wat
e
[email protected]
lijk pakket maatregelen ontwikkeld: volledige
www.mobiliteitsawardhaaglanden.nl
voor interactie met volgers en tussen volgers
bijvoorbeeld leidde tot een artikel in het AD
onderling. Uit een analyse blijkt dat berichten
over bedrijfscoaches. Belangrijk is de relevan-
over de activiteiten van regiostimulering sterk
tie van tweets te bewaken. Pauline Kamphuis,
@KvK_DenHaag
Wat betekent Het Nieuwe Winkelen voor mijn zaak?
Sterk van Start in Den Haag in 10 stappen Wat voor product of dienst wilt u gaan verkopen? Is daar behoefte aan? Wie zijn uw concurrenten? Zo begint Stap 1 van een 10 Stappenplan voor beginnende ondernemers in Den Haag. Alles en iedereen waar ze een beroep op kunnen doen, komt aan bod. Een initiatief van de gemeente en de Kamer. Aanleiding was een onderzoek naar het star-
KvK-diensten
tersklimaat in Den Haag. Daaruit blijkt dat veel
• Qredits & Startersfonds: kleine kredieten
beginnende ondernemers niet goed de weg
• KvK Coachpool: coaching voor beginnende
weten naar informatie, advies en begeleiding. Ze gaan minder goed voorbereid van start dan mogelijk was geweest, terwijl de voorbereiding toch in hoge mate het succes bepaalt.
ondernemers • KvK Informatie & Advies: branchewijzer,
Het 10 Stappenplan dient als checklist voor
mediapakket ter waarde van 2.500 euro. De belangstelling is zo groot dat extra workshops zijn gepland. De inschrijving vond plaats tijdens de kick-off eind mei, maar ondernemers werden ook persoonlijk uitgenodigd bij bezoeken aan winkelstraten. Vooral deze
Input vanuit onderwijs
laatste manier van werving bleek erg effectief.
Bij het vertalen van nieuwe strategieën naar
De cyclus Kennis & Kunde wordt georganiseerd
de ‘winkelvloer’ kan het onderwijs mogelijk
door Centrum Management Leiden (CML) in
een rol vervullen. Voor veel ondernemers is
samenwerking met de Kamer van Koophandel.
de wereld van de social media onbekend terrein. Mbo-studenten Detailhandel kunnen hen
Van Alphen tot Zoetermeer
over de drempel helpen door bijvoorbeeld een
Leiden
In Alphen, Noordwijk en Den Haag hebben
mediaplan te maken om de vindbaarheid op
enz.
Leiden is onmiskenbaar koploper met een
ondernemersverenigingen inmiddels de stra-
internet te vergroten. Belangrijk is wel dat de
serie van vijf workshops onder de titel Kennis
tegieworkshop Retail 2020 gevolgd. Dat heeft
ondernemer zelf vertrouwd raakt met de tech-
& Kunde. De doelgroep zijn ondernemers /
geleid tot vervolgafspraken, zo gaat Noordwijk
niek om de webpagina’s en accounts te kun-
medewerkers uit detailhandel en horeca in de
werken aan verdere verbetering van de gast-
nen onderhouden.
creatieve ondernemers in Den Haag • Ondernemersportaal: informatie over vergunningen.
Leidse binnenstad. Ze leren tijdens workshops
vrijheid, terwijl andere centra aan de slag wil-
• Steenworp Vestigingsadviseurs: onafhanke-
nieuwe inzichten over klantgedrag toe te pas-
len met internet. In Delft ontstond het idee om
De landelijke campagne Retail 2020 is een ini-
langs onderwerpen als marketing, finan-
lijk advies bij het zoeken van bedrijfshuis-
sen in de eigen zaak. De thema’s zijn: service,
retail-coaches ondernemers te laten begelei-
tiatief van brancheorganisatie CBW-MITEX, de
ciën, netwerk opbouwen, wetten & regels en
vesting
social media, etaleren en veilig ondernemen.
den bij de vernieuwing van hun winkelformule.
Kamers van Koophandel, Syntens en HBD.
Ondernemers kunnen situaties uit hun eigen
In Leidschendam-Voorburg werd besloten om
praktijk inbrengen.
ook de lokale winkelstructuur onder de loep te
Meer informatie
Onderdeel van Kennis & Kunde is een effect-
nemen. Aanleiding is het uitbreidingsplan van
Ruud Mannaart
meting. Experts bezoeken de deelnemers
Winkelcentrum Leidsenhage. In Zoetermeer
t 088 588 81 67 e
[email protected]
alle zaken waar de starter zich bewust van moet zijn. Stap voor stap komt de ondernemer
juridische zaken. Het plan is systematisch opgebouwd, hoewel starters in de praktijk aan meerdere stappen tegelijk zullen werken. De infrastructuur voor starters in Den Haag
• Regioregisseur: marktonderzoek door hbostudenten • Rabobank, ING en ABNAMRO: online starterstools en -tips.
vooraf én een aantal maanden na de work-
vinden in september twee afzonderlijke strate-
Meer informatie Bert Wams
shops om te zien of de nieuwe inzichten tot
gieworkshops plaats voor het Stadshart en de
Bastiaan de Roo
e
[email protected] i www.kvk.nl/startersdh
veranderingen hebben geleid. Degene die het
overige centra.
t 088 588 8360 e
[email protected]
bestaat onder meer uit: • KvK Starterstraject: budget voor een pakket
4
beste op de trends weet in te spelen, wint een
huurspreekuur, ondernemerstest, seminars • Stimuleringsfonds Creatieve Stad: steun voor
Infrastructuur voor starters
Verandering begint met bewustwording, ook in de detailhandel. De campagne Retail 2020: Het Nieuwe Winkelen! ging dit voorjaar van start met een reeks informatiebijeenkomsten. De held van de avond was steeds een lokale ondernemer die met succes op het veranderend koopgedrag inspeelt. Inmiddels werken veel winkelcentra aan vervolgstappen zoals in Alphen, Delft, Den Haag, Leiden, Leidschendam-Voorburg, Noordwijk en Zoetermeer.
Kamernieuws 42 zomer 2012
5
Stresstest van vijf minuten voor zzp’ers ‘U bent op de goede weg. U ziet het belang om uw administratie op orde te hebben. Reserveer daar iedere week een vast uurtje voor om overzicht en controle te houden.’ Aldus het redelijk positieve oordeel na een score van 44% bij de Grip-op-Geldtest. De ondernemer krijgt ook nog een reeks tips mee zoals: ‘Stuur de factuur binnen een week nadat de opdracht is afgerond.’
NRE: de brugfunctie van een zeilevenement
ële huishouding: administratie, planning en
staan. De ondernemer ontdekt te laat dat de
kritisch op kosten bijvoorbeeld bij de inkoop.
inkomsten zijn gedaald, terwijl het uitgavenpa-
Op basis van de score krijgt de ondernemer
troon gelijk bleef. Grip-op-Geld kan een
een reeks verbeteradviezen. Die klinken vaak
wake-up-call zijn. De test werd begin dit jaar
bekend, maar door drukte of nonchalance
gelanceerd en is inmiddels duizenden keren
verslapt vaak de aandacht. Soms zozeer dat
ingevuld. Ondernemers die hun financiële
men in acute financiële problemen komt, bij-
huishouding willen verbeteren, kunnen terecht
voorbeeld als een belastingsaanslag betaald
bij de Kamer van Koophandel voor seminars
moet worden.
over Bedrijfsadministratie, Debiteurenbeheer en verwante onderwerpen.
De boot van het Groene Hart heeft begin juli de tweede editie van het Nationaal Regenboog Evenement (NRE) gewonnen. Aalsmeer eindigde met miniem verschil op de tweede plaats. Het NRE is een meerdaagse zeilwedstrijd op de Hollandse Plassen om de watersport en recreatie te promoten. Het moet een traditie worden vergelijkbaar met het Skûtsjesilen in Friesland.
Wake-up-call
situaties. Naast de hoogte was ook de breedte
De keuze voor de beste brugvariant is een
een knelpunt, met name voor jachtenbouwer
mooi voorbeeld hoe partijen samenwerken aan
Royal Van Lent in Kaag. Het bedrijf liep orders
de versterking van economie en recreatie in
voor grotere jachten mis.
het Hollands Plassengebied. De werkzaamheden zijn dit voorjaar begonnen en duren naar
In 2011 werd een intensieve lobby bekroond
verwachting tot maart 2013.
met het besluit van de gemeente Haarlemmermeer om te investeren in verbreding én
Meer informatie
verhoging van de brug. Eerder al hadden de
Bastiaan de Roo
provincies Noord- en Zuid-Holland, de gemeen-
e
[email protected]
ten Kaag en Braassem en het Regionale
i www.nationaalregenboogevenement.nl
De Kamer van Koophandel heeft samen met
Zzp’ers vertrouwen hun financiële zaken vaak
Meer informatie
Vijftien zeilboten van het type regenboog
Investeringsfonds Holland-Rijnland bijdragen
het Nibud de zelftest Grip-op- Geld ontwikkeld
toe aan een accountant of boekhouder. Eén
Theo Vrolijk
nemen het tegen elkaar op. Elke dag op een
toegezegd.
voor zzp’ers en kleine zelfstandigen. De test
keer per jaar wordt alles op een rij gezet voor
e
[email protected]
andere plas: Kagerplassen, Braassemermeer,
bestaat uit 25 ja / neevragen. Ze gaan over
de belastingen. Dat is een risico, zeker nu de
i www.kvk.nl/geldtest
Westeinder-, Vinkeveense en Nieuwkoopse
de drie aspecten van een degelijke financi-
opdrachten teruglopen en tarieven onder druk
Plassen. Het deelnemersveld bestaat uit teams van gemeenten, provincies en bedrijven. Aan de wal zijn publieksevenementen, maar ook presentaties en netwerkbijeenkomsten
Doorbraak bij RijnlandRoute: start aanleg in 2014
voor het lokale bedrijfsleven. Gemeenten en bedrijfsleven vinden elkaar in het besef dat het
Kort na elkaar hebben Provinciale Staten van Zuid-Holland en de Tweede Kamer ingestemd met de aanleg van de RijnlandRoute volgens het tracé Zoeken naar Balans. Hiermee is definitief de weg vrij voor een verbinding tussen de A4, A44 en Katwijk. De bekroning van een jarenlange lobby van het bedrijfsleven en regionale / lokale bestuurders.
Route neemt een ernstig knelpunt weg met
ingezet voor een verantwoorde inpassing in
Hollands Plassengebied als één geheel moet
dagelijks files op de N206. De nieuwe verbin-
Voorschoten.
worden gepromoot. Daarbij dient het gebied goed ontsloten te worden voor de watersport.
ding betekent een blijvende verbetering van de bereikbaarheid van de stad en de regio Leiden
De lobby voor de RijnlandRoute van het geza-
Een actueel voorbeeld is de aanpak van het
met 55.000 bedrijven. Het betekent ook ruimte
menlijk bedrijfsleven wordt gesteund door
knelpunt Meerbrug bij Nieuwe Wetering.
voor groei en ontwikkeling van Leiden Bio Sci-
Bedrijfsleven Rijnland, VNO-NCW Rijnland, EVO
ence Park, Greenport Duin- en Bollenstreek en
(verladers), TLN (beroepsvervoerders), ANWB,
Aanpak knelpunt Meerbrug
de nieuwe woonlocatie Valkenburg.
Flora Holland, Bouwend Nederland en KvK Den
De oude Meerbrug over de Ringvaart moest
Haag.
voor elke boot open, wat leidde tot files op het
De aanleg van het tracé ten zuiden van Leiden
water en op de weg en tot gevaarlijke verkeers-
De provincie heeft gekozen voor het tracé
en aan de noordkant van Voorschoten kost
Meer informatie
met de beste balans tussen de kosten én het
930 miljoen euro. De provincie wil de werk-
Laura van Klink
vermogen om ook op lange termijn regionale
zaamheden in 2014 starten. De 100 miljoen
t 06 120 577 56
verkeersproblemen op te lossen. De Rijnland-
euro voor extra maatregelen zal vooral worden
e
[email protected]
Succesvolle lobby: nieuwe parkeergarages in Leiden De Leidse binnenstad krijgt twee nieuwe parkeergarages. Eind mei heeft de gemeenteraad besloten hiervoor 100 miljoen euro te reserveren. Een grote investering in financieel moeilijke tijden. Het onderstreept hoe groot het parkeertekort is. De garages komen onder de Lammermarkt (circa 600 plaatsen) en Garenmarkt (circa 400).
Garenmarkt blijven ook bovengronds parkeer-
Winkelstad Leiden verliest aantrekkingskracht
plaatsen, terwijl de Lammermarkt een autovrij
mede door minpunten als bereikbaarheid en
plein wordt.
parkeren.
De Kamer van Koophandel, Centrum Manage-
Meer informatie
ment Leiden en de ondernemersverenigingen
Bastiaan de Roo
pleiten al lang voor de bouw van nieuwe
e
[email protected]
Spectaculaire groei studenten Transport & Logistiek Alphen a/d Rijn Van 17 naar 80 studenten! De opleiding Logistiek & Transpost van het ROC in Alphen aan den Rijn ziet al twee jaar een sterk stijgend aantal studenten. Dat is vooral te danken aan het recent afgesloten project Naar een toekomstbestendige logistieke sector in de Rijnstreek. Het doel was een basis te leggen voor een grotere instroom van goed geschoold personeel.
Logistiek, terwijl ze werken bij een bedrijf in
logistieke sector heeft ook veel gedaan aan
de Rijnstreek. Zo wordt een brug geslagen tus-
voorlichting onder meer door aanwezig te
sen mbo en hbo. Jongeren kiezen eerder voor
zijn op beroepenmanifestaties. Verder gaven
de mbo-studie, als ze het perspectief hebben
ondernemers gastlessen op scholen en stelden
later te kunnen doorstromen naar het hbo.
hun bedrijf open voor allerlei soorten stages. Door het project hebben sleutelfiguren uit
Mbo’er wordt hbo’er
bedrijfsleven, onderwijs en overheid elkaar
Daarnaast is het vooruitzicht op betere carriè-
beter leren kennen en vormen nu een infor-
rekansen voor werknemers in de sector. Bedrij-
meel netwerk ter versterking van Transport &
ven hebben nu veel mbo’ers in dienst, maar
Logistiek in de Rijnstreek. Het project kwam
vragen in toenemende mate hbo’ers die steeds
tot stand met financiële steun van de provincie Zuid-Holland.
garages. Kwantitatief heeft de stad misschien
Het belangrijkste resultaat is de samenwerking
complexere bedrijfsprocessen kunnen aanstu-
genoeg plaatsen, maar ze liggen niet op juiste
tussen ROC ID College in Alphen en de Haagse
ren. De Associate Degree-opleiding biedt het
locaties en de voorzieningen zijn verouderd.
Hogeschool. Leerlingen kunnen nu als vervolg
eigen personeel de kans door te stromen naar
Meer informatie
op hun mbo-studie een Associate Degree
functies met hogere opleidingseisen. Het curri-
Bastiaan de Roo
Als de planprocedure en ontwerpfase volgens planning verlopen, kan de bouw in 2015
Het recente Koopstromenonderzoek heeft de
(tweejarige deeltijdopleiding) behalen aan
culum is sterk praktijkgericht en komt tot stand
e
[email protected]
beginnen. Zodra de eerste garage gereed is
noodzaak nog eens bevestigd.
de Haagse Hogeschool. Ze studeren Bedrijfs-
in overleg met het regionale bedrijfsleven.
i www.transport-logistiek-midden-holland.nl
economie met als specialisatie Transport &
Het project Naar een toekomstbestendige
(2017), start de bouw van de tweede. Op de
6
Kamernieuws 42 zomer 2012
7
Onderzoek: Wat is de toekomst van het Groene Hart?
Leiden Beste Binnenstad van Nederland 2017
Niemand wil dat het Groene Hart verdwijnt en toch is het behoud allerminst zeker. Dankzij de melkveehouders en akkerbouwers is het open landschap eeuwenlang in stand gebleven. Maar wat is de toekomst van de agrarische sector? Hoe valt economische ontwikkeling te combineren met behoud van natuur- en landschapswaarden? De Rabobank begint een studie naar de toekomst van het Groene Hart.
Leiden is begonnen aan een lange aanloop naar de uitverkiezing tot Beste Binnenstad van 2017. Een breed samengesteld campagneteam moet de titel binnenslepen. Er zitten vertegenwoordigers in van het bedrijfsleven, culturele instellingen, bewoners, gemeente en KvK. Op het programma staat onder meer het aantrekken van winkelketens die nu nog ontbreken in Leiden.
gebied aantrekkelijk voor jongeren en jonge
kansen voor toerisme & recreatie. In oktober
gezinnen. Om de ontwikkelingen in die richting
2012 presenteren de onderzoekers hun bevin-
te sturen, moeten nu lijnen naar de toekomst
dingen op een symposium.
worden uitgezet. De Rabobank, de Kamer van Koophandel en de gemeenten hebben daarom
Het onderzoek wordt gesteund door de zes
opdracht gegeven voor een toekomstverken-
lokale Rabobanken, de Kamer van Koophan-
ning. De afdeling Rabobank Regionaal Onder-
del en de gemeenten Nieuwkoop, De Ronde
zoek is in maart begonnen met data verzame-
Venen, Woerden, Kaag en Braassem, Wad-
len en een gebiedsanalyse.
dinxveen, Gouda en Bodegraven-Reeuwijk. De fusiegemeenten Boskoop, Rijnwoude en
Analyse, workshops en interviews
Alphen aan den Rijn worden vertegenwoordigd
Om de meningen in het gebied te peilen,
door Alphen aan den Rijn.
keergarage gereed zijn. Verder werkt Museum De Lakenhal aan uitbreiding en herinrichting. De gemeente voert de investeringen op in het schoon, heel en veilig houden van de openbare ruimte. Samen met de ondernemers wordt gekeken naar het aangezicht van de historische winkelpuien. Over de hele linie kan de kwaliteit, samenhang en uitstraling van de Leidse binnenstad beter. De jury van de Beste Binnenstad let bij de beoordeling ook scherp op de wijze waarop overheid en bedrijfsleven
Meer informatie
projecten gereed zijn. Meest in het oogsprin-
samenwerken. Een gezamenlijke organisatie
De belangrijkste thema’s zijn: versterking vita-
Laura van Klink
gend is de vernieuwing van de Aalmarkt en
en gedeelde visie zijn absoluut noodzakelijk
le kernen, kansen voor de agrarische sector en
e
[email protected] m 06 120 577 56
omgeving. Het wordt dé locatie voor internati-
om de vereiste kwaliteit te bereiken en te
onale fashionketens. Dit voorjaar startte fase
handhaven. In Leiden kan het programma
1 met de renovatie van het Waagblok tussen
rekenen op brede steun.
vinden workshops plaats en worden onderne-
vitale dorpen en steden in het Groene Hart.
mers, bewoners en bestuurders geïnterviewd.
Alleen dan blijven de voorzieningen en werkgelegenheid in stand. En alleen dan blijft het
Aalmarkt en Breestraat. Het is een veelomvat-
Duin- en Bollenstreek wil sterk lokaal bestuur
De nota trekt lijnen naar de toekomst bij eco-
m²). In 2017 zal ook de eerste nieuwe par-
Over vijf jaar zal een reeks ingrijpende bouw-
Een sterk bedrijfsleven vormt de basis voor
Een rijke historie heeft de Duin- en Bollenstreek al, maar ligt er ook een rijke economische toekomst in het verschiet? Wat voor bestuurlijke organisatie is daarvoor nodig? De Vereniging Bedrijfsleven Duin en Bollenstreek (VBDB) start de discussie met de nota Koersvast bestuur, concurrerende economie. De nota kwam tot stand met steun van de Kamer van Koophandel.
nieuwe vestiging van modeketen Sting (3.000
tend project: complete vernieuwing V&D, her-
Meer informatie
stel monumentale gevel van het pand In den
Bastiaan de Roo e
[email protected]
nomische thema’s als greenport, toerisme,
De meeste samenhang en slagkracht valt te
Vergulden Turk, restaurant / terras in De Waag,
ruimtelijke inrichting en infrastructuur. Het zijn
bereiken met een samenvoeging van gemeen-
een fietsenstalling met 900 plaatsen en een
ontwikkelingen die de gemeentegrenzen over-
ten. Een andere optie is een fusie van gemeen-
schrijden. Om effectief te zijn, moet het over-
telijke diensten met behoud van bestuurlijke
heidsbeleid aansluiten bij de schaal waarop
zelfstandigheid.
Jubilerend Bureau Binnenstad op koers ondanks crisis
de problemen én de kansen zich voordoen.
in huis hebben.
Ruim 100.000 koopjesjagers kwamen op 21 juni naar de Haagse Binnenstad voor de 6e editie van de Shopping Night. Veel andere steden kopiëren inmiddels deze Haagse succesformule. Het evenement is een voorbeeld hoe publieke en private partijen samenwerken bij de versterking van de binnenstad.
Westland als voorbeeld
Spin in het web is Bureau Binnenstad dat in
en muziek), nieuwe evenementen, verbeterde
een samenwerking van KvK, gemeente en 14
De komende tijd zullen de lokale onderne-
juni het tienjarig jubileum vierde. Het bestaat
verlichting en aandacht voor het Nieuwe Win-
ondernemersorganisaties om de winkelge-
mersverenigingen de nota bespreken. Dit moet
uit medewerkers van KvK Den Haag, stichting
kelen.
bieden vanuit een uniforme marketingvisie
najaar 2012 resulteren in een breed gedra-
Binnenstad Den Haag en de gemeente. Ze
Trends in koopgedrag zoals webwinkelen
gen standpunt van het bedrijfsleven over de
werken samen vanuit één visie, aan één pro-
dwingen ondernemers nieuwe strategieën te
bestuurlijke toekomst. De VBDB roept burgers,
gramma en onder één dak. Tien jaar geleden
bedenken om klanten te binden. De Kamer
horeca en uitgaan zoals Spuimarkt en Rab-
bestuurders en politici op eenzelfde debat te
nam de Kamer van Koophandel samen met de
biedt voorlichting, advies en ondersteuning.
bijn Maarsenplein. Nieuwe projecten in uit-
voeren.
gemeente het initiatief. Den Haag verloor toen
De gemeente financiert mee.
Een daadkrachtig bestuur is in ieder geval Na twee recente fusies telt het gebied nog
noodzakelijk om gewicht in de schaal te leggen
altijd zes gemeenten: Katwijk, Teylingen, Hil-
bij onderhandelingen met rijk en provincie.
legom, Lisse, Noordwijk en Noordwijkerhout.
Maar ook om te garanderen dat het lokale
De vraag welke bestuursvorm de voorkeur
bestuur ondersteund wordt door een professi-
verdient, beantwoordt de nota niet expliciet.
oneel ambtenarenapparaat. Kleine gemeenten kunnen onmogelijk alle vereiste specialismen
afgelopen jaren licht gestegen, zo blijkt uit het Koopstromenonderzoek Randstad 20042011. Andere grote steden kampen juist met forse omzetverliezen. Ook de winkelleegstand is beperkt. Toch voelt Den Haag de crisis. Zo daalde in 2010 het bezoekersaantal met 3%.
voor een hogere organisatiegraad van winkeliers en voor structurele financiering. • Aanpak onveiligheid met projecten als Keurmerk Veilig Ondernemen en het Collectieve Winkelverbod.
Bureau Binnenstad heeft een Binnenstadsof-
• De Schone Stad Den Haag: efficiënter
fensief gelanceerd om snel een aantal extra
bevoorraden van winkels en horeca.
impulsen te geven, zoals meer beleving (dans
• Stichting Marketing Haagse Binnenstad is
te promoten. • Grote bouwprojecten voor wonen, winkelen,
voering zoals Nieuwe Haagse Passage. • Acht sfeergebieden hebben door branchering
terrein aan andere steden en regionale centra.
8
• Vijf Bedrijven InvesteringsZones (BIZ) zorgen
Een enigszins vergelijkbare situatie deed zich
Het Binnenstadsplan 2000-2010 Binnenstad
Continuïteit bepaalt succes
en herinrichting van de openbare ruimte een
tien jaar geleden voor in het Westland: ook
Buitengewoon is een solide basis gebleken
Basis voor de huidige activiteiten is het Bin-
eigen profiel gekregen.
een greenport met economische samenhang
voor investeringen van publieke en private par-
nenstadsplan 2010-2020 Naar een complete
en bestuurlijke versnippering. Vijf gemeenten
tijen. Met als resultaat tien jaar lang stijgende
Haagse binnenstad!. De kracht zit in de brede
Meer informatie
besloten per 1 januari 2004 te fuseren tot de
bezoekersaantallen van 27 miljoen naar 32.5
samenwerking en vooral in de continuïteit van
Petra Alkema
gemeente Westland.
miljoen in 2009.
visie en beleid. Daarmee blijft het vliegwiel van
e
[email protected]
investeringen en verbeteringen op gang.
t 070 313 13 51 m 06 227 950 36
Meer informatie
Tegen de trend
Hieronder staan enkele mijlpalen uit de afgelo-
i www.denhaag.nl/bureau-binnenstad.htm
Peter Meijer e
[email protected]
De omzetten in de Haagse binnenstad zijn de
pen tien jaar:
Kamernieuws 42 zomer 2012
9
Floriade 2022: Hoe de tuinbouw de wereld beter maakt
KvK : Risico op branchevervaging FOC Bleizo nu te groot
Veel meer dan een tuinbouwtentoonstelling, dat is het beeld van de Floriade 2022 Holland Central in het bidbook van de regio Oostland / Boskoop. Het wordt een proeftuin voor antwoorden op de grote mondiale vraagstukken rond voedsel, water, energie en gezondheid. De wereld kan zich straks spiegelen aan Holland Central als voorbeeld van een duurzame metropool.
Nee, tenzij. Dat is de korte samenvatting van het uitgebreide advies van KvK Den Haag en KvK Rotterdam aan de provincie Zuid-Holland over de vestiging van een Factory Outlet Center (FOC) op de locatie Bleizo. Het ‘tenzij’ betreft vooral een harde garantie voor handhaving van het concept. Vermenging met andere branches of een ander mode-assortiment moet worden uitgesloten.
Fonds voor bestaande centra
World heeft vestiging in Zoetermeer afhankelijk
Het FOC zorgt voor een zekere terugval in de
gemaakt van de komst van een FOC.
omzetten van de modebranche in de winkelcentra van Zoetermeer en Lansingerland. Het is
Concept juridisch verankeren
zaak hier tijdig op te anticiperen. De noodzaak
De afwegingen langs deze drie lijnen hebben
tot vernieuwing geldt overigens niet alleen
in beginsel een positieve uitkomst. Toch zijn
deze branches, maar de centra als geheel.
er ook grote risico’s. Bij tegenvallende resul-
Door het veranderend koopgedrag (nieuwe
taten, maar wellicht ook al in de aanloopfase
winkelen) verliezen klanten hun binding met
kan de verleiding groot zijn om het concept
lokale centra. De gemeenten Zoetermeer
op te rekken. Daarmee kan het FOC een recht-
en Lansingerland kunnen met een deel van
De Kamer van Koophandel heeft een zorgvul-
streekse concurrent worden van bestaande
de grondopbrengst een fonds vormen voor
dige procedure gevolgd om tot dit advies te
centra. Zeker als er ‘normale’ winkels komen,
investeringen in bestaande centra (openbare
tuinbouw & topsectoren. Wereldwijd neemt
komen. Diverse onderzoeken en studies zijn
maar ook als het mode-assortiment gaat lijken
ruimte, promotie, centrummanagement).
de verstedelijking toe en daarmee groeit het
daarbij betrokken. Alle voors en tegens werden
op het reguliere aanbod. De provincie dient
De Nederlandse Tuinbouwraad (NTR) kreeg het
gerland. Hier kruisen een drukke verkeersas
HortiCampus. Investeringen in infrastructuur,
bidbook Floriade 2022 Holland Central | Green
(A12/spoorlijn) en een groene as (Rotte /
voorzieningen en parken leggen het fundament
XChange op 2 juli aangeboden. Ook Almere,
Rottemeren) elkaar. Een betere zichtlocatie
voor verdere ontwikkelingen na het evene-
Amsterdam en Groningen zijn nog in de race.
is nauwelijks denkbaar. Architectenbureau
ment.
Holland Central ligt als enige kandidaat mid-
OMA heeft een Floriadepark ontworpen met
den in een tuinbouwcluster met de twee
vijf thematische zones: technologie, innova-
Bezoeker is deelnemer
Greenports Boskoop en Westland / Oostland
tie, wereldmarkt, vrije tijd en cultuur. Verder
Het thema van de Floriade 2022 wordt Green
en op enige afstand Aalsmeer en Duin- en
komen er onder meer een openluchttheater,
XChange: wisselwerkingen tussen stad & land,
Bollenstreek. De NTR maakt op 7 oktober - de
beleveniszones en producten- en landenpavil-
producent & consument, maar ook tussen
laatste dag van de Floriade Venlo 2012 - de
joens en ook een water- en een luchtpaviljoen.
winnaar bekend.
combinatiebezoeken. Attractiepark Adventure
De Floriade zal zorgen voor een versnelling
belang van een efficiënte tuinbouw. De grote
in kaart gebracht. Uitgangspunt is dat er in
Zoetermeer en Lansingerland
van regionale ontwikkelingen zoals vervoers-
uitdaging is de stijgende voedselproductie
beginsel ruimte moet zijn voor vernieuwing in
Het Floriadeterrein is een gebied van 60 hec-
knooppunt Bleizo, de bedrijventerreinen Bleizo
in balans te brengen met ecologie en milieu.
de detailhandel. Bij de afweging werden drie
tare in de gemeenten Zoetermeer en Lansin-
& Prisma, het Bentwoud en kenniscentrum
De Floriade 2022 laat de wereld zien wat de
lijnen gevolgd:
Nederlandse tuinbouw en andere topsectoren (water) hieraan kunnen bijdragen.
1. Is Bleizo de juiste locatie voor een FOC? 2. Voegt een FOC gezien het assortiment en
Nieuw is ook de actieve rol van de bezoeker. Floriade 2022 gaat verder dan een leuk en informatief dagje uit. De bezoeker is meer deelnemer dan toeschouwer. Het evenement
concept iets toe aan het bestaande aanbod in de detailhandel? 3. Zorgt een FOC voor versterking van de regionale economie?
moet inspireren en motiveren om ‘duurzame’ keuzes te maken rond voedsel, energie en
1. De provincie Zuid-Holland heeft al eerder de
water. De bezoeker ontdekt en leert wat hij zelf
weg vrijgemaakt voor de vestiging van een FOC
kan doen.
in Zuid-Holland. De voorkeur gaat weliswaar uit naar koppeling met een bestaand winkel-
15 publieke en private partijen
centrum, maar dat blijkt ruimtelijk nergens
In het verdienmodel voor deze Floriade dragen
mogelijk. Als besloten wordt tot een perifere
partijen samen de verantwoordelijkheid voor
vestiging, dan is knooppunt Bleizo een juiste
het welslagen. Publiek kapitaal is een hefboom
keuze gezien de centrale ligging en goede
voor privaat kapitaal. Het economisch draag-
bereikbaarheid.
vlak is groot gezien de sterke tuinbouwclusters in West-Nederland, maar ook gezien de
2. Een FOC in de zuivere vorm voegt iets toe
omvang van de overige bedrijvigheid. Cross-
aan de bestaande detailhandel in de provin-
overs met leisure en toerisme zijn nergens
cie. Het concept gaat uit van ‘fabriekswinkels’
daarom alleen groen licht te geven als het
De provincie Zuid-Holland wil dit najaar beslis-
beter te realiseren dan hier. Het evenement
van modemerken uit het duurdere segment
concept waterdicht kan worden afgegrendeld.
sen of de komst van een FOC Bleizo planolo-
zal naar verwachting twee miljoen bezoekers
(Prada, Armani, Gucci) met uitsluitend geda-
Op dit moment is onduidelijk of en zo ja hoe
gisch mogelijk wordt gemaakt. Daarna kunnen
trekken.
teerde collecties. In die vorm is een FOC een
dit juridisch valt te verankeren in het bestem-
de gemeenteraden van Zoetermeer en Lansin-
distributiekanaal dat zich onderscheidt van het
mingsplan en de grondovereenkomsten met de
gerland een besluit nemen over wijziging van
huidige aanbod.
ontwikkelaar. Mogelijk vormt Europese regel-
de bestemmingsplannen. De provincie heeft
geving een belemmering (ongewenste mark-
echter nog niet alle gevraagde adviezen bin-
Vijftien publieke en private partijen steunen het initiatief waaronder de provincie Zuid-Hol-
10
land, acht gemeenten, de Kamer van Koophan-
3. Onderzoeksbureau BRO heeft becijferd dat
tordening). De provincie laat hier momenteel
nen, onder meer van Stadsgewest Haaglanden
del en de bedrijven ARCADIS, Ballast Nedam,
het FOC incidenteel (bouw, inrichting) en struc-
onderzoek naar doen.
en Stadsregio Rotterdam.
Careyn Vastgoed, Imtech en KWS Infra.
tureel voor veel extra werkgelegenheid zorgt. Alleen al bij toeleveranciers zou het goed zijn
Als het FOC er komt, stelt KvK voor om een
Meer informatie
Meer informatie
voor circa 450 arbeidsplaatsen. Verder profi-
onafhankelijke toetsingscommissie alle (nieu-
Ruud Mannaart
Peter Luijkx,
teert ook de toeristisch-recreatieve sector. Het
we) vestigingen en uitbreidingen van assorti-
e
[email protected]
t 088 588 83 30
FOC is een nieuwe trekpleister die de regio
menten te laten beoordelen om zo het concept
e
[email protected]
aantrekkelijker maakt voor (meerdaagse)
te bewaken.
Kamernieuws 42 zomer 2012
11
De column van... de voorzitter van de Kamer van Koophandel Den Haag
2017, 2018 en 2022 In deze onzekere tijden durven weinigen ver vooruit te denken. In Leiden, Den Haag en de regio Oostland / Boskoop doen ze dat wel. Gemeenten en bedrijfsleven hebben de lat hoog gelegd door in te zetten op respectievelijk Beste Binnenstad 2017, Culturele Hoofdstad van Europa 2018 en de Floriade 2022.
wordt er meer mogelijk. Partijen gaan samen-
tuur, voorzieningen en natuur behouden hun
werken. Vaste patronen worden doorbroken.
waarde.
Bestaande plannen komen in een stroomversnelling. Leiden bouwt twee nieuwe parkeer-
Voorbij de crisis
garages en trekt nieuwe winkelformules aan.
De Kamer van Koophandel steunt plannen die
Den Haag werkt aan plannen voor een nieuw
getuigen van ambitie en visie. De oprichting
Cultuurforum aan het Spui.
van een Greenport HortiCampus in het Westland is een ander voorbeeld. Een nieuw ken-
Recente ervaringen elders in Europa leren dat
nis- en opleidingscentrum moet zorgen voor
Ook deze crisis gaat een keer over. Als het
een Culturele Hoofdstad zo’n 2,3 miljoen extra
voldoende aanwas van gekwalificeerd per-
zover is, kun je er maar beter klaar voor zijn.
dagjesmensen trekt, 120.000 extra overnach-
soneel en voor versterking van de innovatie-
Daarom moeten we juist nu bepalen wat
tingen en circa 12.000 extra congresbezoekers.
kracht. Het sluit aan bij het Topsectorenbeleid.
de koers gaat worden, want dat is de enige
Dat levert harde economische baten op en veel
We moeten voorbij de crisis durven denken en
manier om groei op gang te brengen. De drie
positieve aandacht in binnen- en buitenland.
nieuwe stippen aan de horizon plaatsen. Dat is ook precies wat de Kamer van Koophandel
initiatieven maken nieuwe energie los en lokaal chauvinisme. Overheden, bedrijven en
Voor de Floriade geldt hetzelfde. Het is een
zelf doet met de transitie naar het KvK Onder-
burgers haken erop in. Zo heeft Den Haag al
geweldig podium voor onze Greenports om te
nemersplein.
honderden ideeën verzameld voor de invulling
laten zien wat de tuinbouw kan bijdragen aan
van Culturele Hoofdstad 2018.
een leefbare, vitale en gezonde wereld. De Floriade gaat ook een versnelling brengen in de
De weg naar het doel is net zo belangrijk als
gebiedsontwikkeling op de as van de A12 en
Marius J. Varekamp
het doel zelf. Door het stellen van de ambitie
de Rotte (Bleizo). Investeringen in infrastruc-
Voorzitter Kamer van Koophandel Den Haag
Colofon Kamernieuws is een kwartaaluitgave van de Kamer van Koophandel Den Haag en wordt gratis verspreid in een oplage van 2.000 exemplaren. Hoofd- en eindredactie Lenie Blaaupot Teksten Hans Oerlemans Lay-out Egbert van Zanten, Willem Verheij Fotografie Martien de Man, Loes Schleedoorn, www.bleizo.nl Redactieadres Kamer van Koophandel Den Haag Postbus 29718, 2502 LS Den Haag e
[email protected] i www.kvk.nl @kvk_denhaag Abonnement en adreswijziging t 088 588 80 00 e
[email protected]
