ONTDEK DE VLINDER IN JOU

Depressie bekeken vanuit Cranio Sacraal perspectief “ONTDEK DE VLINDER IN JOU” EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 1

Inhoud Voorwoord .............................................................................................................................................. 3 Cranio Sacraal Therapie........................................................................................................................... 6 Cranio Sacraal Therapie....................................................................................................................... 7 Wat is een depressie? ............................................................................................................................. 9 “Medicatie”, de oplossing van de geneeskunde ! ............................................................................. 10 Uiting geven “De gezonde therapie”................................................................................................. 12 DEPRESSIE HERKENNEN......................................................................................................................... 14 Hoe herken je een depressie? ........................................................................................................... 15 Thema’s ................................................................................................................................................. 17 Levensangst ....................................................................................................................................... 18 Afscheid ............................................................................................................................................. 19 Stress ................................................................................................................................................. 23 Perfectie ............................................................................................................................................ 25 Schaamte ........................................................................................................................................... 26 Voelen................................................................................................................................................ 27 Seks .................................................................................................................................................... 28 Jezelf zijn ........................................................................................................................................... 29 Afwijzing ............................................................................................................................................ 30 Herinnering........................................................................................................................................ 31 Behandelingen ....................................................................................................................................... 33 Behandeling Cliënten .................................................................................................................... 34 Extra tips voor jezelf en de omgeving ................................................................................................... 36 Wat kan je zelf doen? ........................................................................................................................ 37 Jezelf beheren ............................................................................................................................... 37 Gedachten ..................................................................................................................................... 38 Problemen onoplosbaar? .............................................................................................................. 39 De theorie van Kelly Lambert ........................................................................................................ 40 Omgeving........................................................................................................................................... 41 Nawoord ................................................................................................................................................ 44 Oplossing van het negenpuntenprobleem ........................................................................................ 45

EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 2

Voorwoord Wat in het begin gewoon het kiezen was van een onderwerp voor dit eindwerk, is uiteindelijk een hele grote puzzel geworden die in elkaar gevallen is. Heel langzaam…. het heeft tijd nodig gehad maar dankzij Cranio Sacraal Therapie ben ik terug in contact gekomen met mezelf. Het is nooit bij me opgekomen dat het woord “depressie” zo een herkenning zou oproepen in mij. Als ik terugblik op verschillende periodes in mijn leven merk ik dat ik heel erg in mezelf gekeerd was, afgesloten van iedereen en vooral van mezelf, maar deze periodes waren ook telkens een keerpunt, een keerpunt om een nieuwe weg op te gaan. Tijdens zo een periode is Cranio Sacraal Therapie op mijn weg gekomen. Na een tijdje besloot ik zelf de opleiding te volgen. Gedurende de opleiding was elke module wel een klein puzzelstukje tot dan toe nog heel onsamenhangend. Het in contact komen met Cranio schepte terug orde in de chaos, ik werd terug in contact gebracht met mijn middenlijn, iets wat voelde als thuis komen, maar duidelijk iets dat ik blijkbaar vergeten was hoe dat voelde. Het gevoel krijgen er te mogen zijn zoals je bent. Het zelf inzicht krijgen in hoe ik mij voelde, wat een vrijheid. Het in contact komen met mijn hart was een hele openbaring, het hart dat zich liet zien als een grote mooie prachtige zonnebloem, alleen miste deze prachtige zonnebloem twee blaadjes. Twee blaadjes die ik ergens onderweg verloren was. Het hart kreeg een stem, hoe mooi kon het zijn, de taal van het lichaam werd gesproken. Er werd opnieuw onderhandeld hoe ik deze mooie blaadjes kon terugkrijgen en dit alles in een veilige omgeving. Tijdens de oogmodule hebben we de richting van kijken omgekeerd. Voor mezelf betekende dit diep in mezelf kijken wat een hele confrontatie was. Ik denk dat ik vooral niet wou voelen en zien hoe ik mij toen voelde. Bij de module Mond en Oor werd “the avenue of expression” vrijgemaakt, hetgeen wat binnenin zat kon naar buiten komen, hetgeen wat diep in mezelf zat kreeg een stem ….wat zorgde voor heel wat ruimte en waar ruimte komt kan verandering plaats vinden. Ik kon herboren worden, wat ook letterlijk


Pagina 3

gebeurde tijdens “de babyklas”, wat een ervaring, wat een mooi en nieuw begin. Tijdens “de alarmklas werd er gewerkt met het emotionele brein en ons alarmsysteem waaruit integratie en aanvaarding mogelijk werd. De vlinder kon eindelijk de veilige cocon verlaten, Ik voelde wat loslaten was en opnieuw ervaarde ik “een geboren worden”, maar dit keer vanuit de pons. De pons was mijn veilige cocon, daar waar je vecht-vlucht reactie zit was ook letterlijk mijn vluchtoord waar ik mij vroeger in terugtrok. Dit was niet langer meer nodig, de vlinder in mij kon zich ontplooien en zich laten zien.

Een vlinder die net uit zijn cocon komt ….fijne kwetsbare vleugeltjes die nog een beetje vastzitten, ze willen wel maar durven niet goed. De vlinder zoekt nog naar een houvast niet wetende dat deze houvast te vinden is diep in zichzelf. Misschien heeft hij een extra zetje nodig…. Een kleine aanmoediging, een bevestiging. Zoekend naar grenzen, aftastend, niet wetend waar naartoe te fladderen, zoekend naar zichzelf. Maar eens ze die kracht gevonden hebben, durven ze hun mooie kleuren laten zien en kunnen ze hun vleugels spreiden, loslaten … de wijde wereld in. Daar waar beperkingen slechts illusies zijn en vrijheid alom is. Ze weten welke weg ze willen fladderen en zijn niet langer meer zoekend, ze voelen zich gesteund en zijn vol vertrouwen met een diep weten…. klaar om de grijze massa kleur te geven! Dit is wat Cranio met mij gedaan heeft….


Pagina 4

Ondanks het feit dat er zoveel depressieve mensen rondlopen schuilt er nog steeds heel veel taboe rond dit thema. Ze worden nog heel vaak mis begrepen. Hoe vaak horen ze niet dat ze zichzelf er maar moeten overzetten. De vraag is natuurlijk: “Hoe doe je dat”? Wat is dat “je erover zetten”? Vaak wordt depressie vanuit een negatieve houding bekeken, veel ongeloof en onbegrip “Waarom zou jij nu een depressie hebben? Je hebt alles” … “Laat je zo niet gaan”. … Velen vergeten dat er achter al deze veroordelingen heel wat thema’s schuil gaan. Heel veel onverwerkte en niet geuite gevoelens. Het is niet altijd even evident uitdrukking te geven aan die gevoelens, het onder woorden brengen. De taal van het lichaam leren begrijpen en spreken, patronen leren doorbreken, het is een mooie uitdaging!

Zich niet goed voelen hoeft helemaal niet geassocieerd te worden met ziek zijn. Misschien moet je weg terug herbekeken worden, ga je links of rechts afslaan, daar mag best wel even over nagedacht worden.

In dit eindwerk heb ik de thema’s die achter een depressie schuil gaan eens onder de loep genomen. Het zijn thema’s die ik bij mezelf ontdekt heb maar ook bij anderen heb teruggevonden. Uiteraard zullen er nog meer thema’s zijn die hier niet in vermeld zijn. Het is niet mijn bedoeling om te oordelen of te veroordelen, zeker als ik het heb over het onderwerp “anti-depressiva”. Iedereen doet wat hij vindt dat hij kan of moet doen. Alleen jij weet wat er moet gebeuren en niemand anders!

Veel leesplezier! EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 5

Cranio Sacraal Therapie


Pagina 6

Cranio Sacraal Therapie Wat mij zo enorm heeft aangesproken in Cranio is dat het een lichaamstherapie is waarbij de levenspotentie opnieuw wordt aangesproken en waarbij je opnieuw in contact komt met je authentieke zelf. Je ervaart om situaties te bekijken vanuit je hart, waardoor je ook vanuit je hart kan spreken en handelen, wat een enorme zachtheid met zich meebrengt zowel voor de andere als voor jezelf. Zelf ben ik vrij gevoelig en ben ik iemand waarbij de dingen harder binnenkomen dan bij iemand anders en dat ook lichamelijk voelt. Ik denk dat ik wel mag spreken voor het merendeel van de mensen die een depressie ervaren. Zoals de schrijver “Bob Van Sant” het zo mooi omschrijft je hebt de wereld van de dunhuidjes en de wereld van de dikhuidjes…. De dikhuidjes zijn mensen die gewoon over je heen lopen, die geen rekening zullen houden met hoe de rest zich voelt. De dunhuidjes daarentegen zijn gevoelig, houden wel rekening met andere maar hebben ook de keerzijde van zich snel iets aan te trekken waardoor het lichamelijk snel merkbaar is. Ik situeer mezelf in de wereld van de dunhuidjes. Ik heb dat altijd als negatief ervaren dat ik de dingen enorm aanvoelde, ik zag het als een belemmering maar nu zie ik het als een meerwaarde, het geeft mij een enorm empatisch vermogen en het is een meerwaarde wanneer ik cranio geef. Laatst zei iemand mij nog tijdens één van de modules dat ik abnormaal gevoelig ben, wel ik ben blij om AB-Normal te zijn! Door zelf sessies te krijgen heb ik gevoeld hoe belangrijk het is om veel ruimte te krijgen tijdens de sessie. Als je depressief bent voel je jezelf al beperkt genoeg dus ruimte krijgen geeft zo een enorm gevoel van vrijheid…. alles kan … alles is mogelijk! Het is echt belangrijk dat er naar je lichaam geluisterd wordt, als behandelaar kan je wel voelen waar je moet zijn, of sommige hebben een soort behandelmethode in hun hoofd … laat het los, zet je ego opzij en volg wat het lichaam zegt maar ga traag …. Diegene die depressief is, is trouwens ook alle vertrouwen kwijt, zowel in zichzelf als in de andere …. Het lichaam moet eerst voelen dat het in orde is vooraleer je als behandelaar toegelaten kan worden. Hij moet het gevoel krijgen dat je niets wil forceren. Dikwijls moet er EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 7

eerst iets anders gebeuren vooraleer je naar de plek kan gaan die het meeste aandacht vraagt, anders voelt het aan als een paard dat begint te galopperen.

Als je behandelt kan je wel dingen zien en horen die spelen bij je cliënt maar daarom is het nog niet in het bewustzijn van je cliënt, dit heeft tijd nodig om zich te integreren in het lichaam. Bij mij duurde het soms weken vooraleer dat er een stukje van de puzzel inéén viel. Het prachtige is dat het inzicht vanuit mezelf kwam en niet van iemand anders die het probeerde in te vullen in mijn plaats…. Wie bezit er meer wijsheid over zichzelf dan alleen jijzelf! Het is jouw proces! De behandelaar is niet de oplosser van dienst, hij begeleidt enkel en het is uiteindelijk de cliënt zelf die veranderingen toelaat.


Pagina 8

Wat is een depressie? Als je iemand vraagt “Wat is een depressie?” dan krijg je meestal een aantal opsommingen van symptomen: Lusteloosheid, slaapstoornissen, geen levensvreugde meer, sombere stemming, verminderde eetlust, weinig seksuele potentie etc., maar nooit wordt er nagedacht over de oorzaak of over welke thema’s er misschien wel kunnen schuil gaan achter een depressie. Meestal wordt een depressie benaderd als een ziekte, iets dat niet volledig in orde is, iets dat ongezond is, verkeerd is, een grote taboe om over te spreken. Wie wil er niet liever zeggen dan dat alles in orde is, zeker in de samenleving waarin we nu leven. Alles moet goed zijn, snel gaan, perfect zijn. Iedereen wil meer en meer en wel liefst nu. Een ziekte is namelijk iets “slechts”, iets dat zo vlug mogelijk verholpen moet worden. Dit is één van de meest fundamentele dwalingen van onze geneeskunde. We mogen niet meer ziek zijn, zowel niet van onszelf als van andere. Het wordt niet langer meer aanzien als een signaal van ons lichaam, iets positiefs, een moment van rust en bezinning, een prikkel om van daaruit ons leven te reorganiseren. We zetten liever een façade op voor onszelf en voor andere dan dat we het accepteren als een gezonde reactie van het lichaam. Ik herken mezelf hierin wel in. Je moet verder, dus de gemakkelijkste weg is om telkens alle signalen te negeren en gewoon te blijven doordoen tot het niet meer houdbaar is en dan kan je er niet meer omheen. Uiteindelijk zullen we ons dan toch tot de arts wenden (die er alles hoort van af te weten) en laten ons dan ook serieuze behandelingen (medicatie) toedienen. Hieruit blijkt hoe afhankelijk we van anderen zijn geworden en ons eigen lichaam niet meer begrijpen. Heel wat maagklachten, rugklachten, migraines etc. zijn bijvoorbeeld psychomatisch van oorsprong. Het zijn klachten die ontstaan bij een teveel of te weinig aan iets.


Pagina 9

Elke mens heeft zo zijn natuurlijke weerstand (grenzen). Het is belangrijk jezelf hierin te kennen of te leren kennen, ieder voor zich. Want elk lichaam is anders, elke persoon heeft zijn eigen grenzen. Naar je lichaam luisteren en erop vertrouwen dat hetgeen wat jij voelt juist is. Hierin merk je dat je op veel onbegrip stuit. Depressie is uiterlijk niet zichtbaar waardoor veel mensen hun oordeel vellen, alleen voelen zij niet wat jij elke dag voelt. Leren vertrouwen in ons lichaam is iets waar we meer en meer van verwijderd geraakt zijn, net als we van elkaar verwijderd zijn. Er wordt ons vooral geleerd hoe belangrijk het is om slim te zijn, een goede job te hebben, een mooi huis te hebben, multifunctioneel te zijn, etc. Maar er wordt ons niet geleerd hoe we met sommige emoties moeten omgaan. We worden vooral verwacht om een supermens te zijn! Depressie is een syndroom, een groep tekens, een groep van symptomen die samen voorkomen. Meestal uiten ze zich lichamelijk en bovendien is deze persoon lusteloos, moedeloos en kan voor niets meer belangstelling opbrengen. Hij gelooft niet in de toekomst, laat staan in verandering. Heeft het leven nog wel zin?

“Medicatie”, de oplossing van de geneeskunde ! De tools dat de wetenschap ter beschikking heeft is vrij beperkt. De medicamenten en bij heel zware depressies (schokkend maar nog steeds) elektroshocks, internering en medicatie. In onze gewone samenleving is medicatie voor een depressie nog één van de grootste toppers die scoren. Van uitwerking en eventuele bijwerkingen is de gebruiker amper op de hoogte. Het is aangewezen dat je weet wat je inneemt en welke invloed het heeft op je organisme. Een klein overzichtje: - Psychofarmaca zijn middelen die op het centrale zenuwstelsel en dus ook op het gedrag inwerken. Antidepressiva hebben dus een stimulerende


Pagina 10

werking op het centraal zenuwstelsel, wat logisch is want een depressie wijst meestal op een lage toestand

- Neuroleptica kalmeren zonder dat ze slaapverwekkend zijn. De tranquillizers (rustigmakers) zijn het meest bekend en worden dus ook het vaakst geslikt. - De Sedativa hebben ook een kalmerende werking en zijn moeilijk te onderscheiden van slaapmiddelen. Wat vooral belangrijk is om te weten is dat al deze antidepressiva één gemeenschappelijke werking hebben: ze grijpen in bij de overdracht van zenuwprikkels. Zenuwprikkels maken gebruik van boodschappers waardoor er een samenspel in gang wordt gezet tussen de hersenen en het lichaam. Bij kriebels aan je voet, ga je niet aan je hoofd krabben. In het lichaam vind je twee boodschappers terug, de hormonen die gebruik maken van de bloedbanen en de neurotransmitters die gebruik maken van prikkels via de zenuwbanen. Bepaalde antidepressiva doen niet selectief hun werk, er worden ook andere prikkels geblokkeerd dan die waarvoor ze eigenlijk dienen. Ze leiden tot heel wat nevenverschijnselen als trillende handen, droge mond, hartkloppingen, zweten, duizeligheid, lage bloeddruk, vermoeidheid enz. Bij antidepressiva moet je trouwens ook een twintigtal dagen het medicament innemen voor je een (kleine) verbetering van de gemoedstoestand ondervindt, terwijl je dus wel al de bijwerkingen mag ervaren. Het lichaam doet dus eigenlijk prima zijn werk, het reageert namelijk verstoord met verschillende klachten als we niet aan de oorzaken maar wel aan de symptomen van onze slechte gemoedstoestand durven te raken! EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 11

Soms zie je zelfs mensen die bijkomende geneesmiddelen slikken om de bijwerkingen ongedaan te maken. De vicieuze cirkel wordt dan gesloten.

Uiting geven “De gezonde therapie”. Een gezondere therapie zou zijn “uiting geven” van wat er fout gaat. Dankzij Cranio Sacraal Therapie heb ik niet alleen mijn stem terug leren vrijmaken, mijn emoties leren uiten maar heeft ook mijn lichaam een stem gekregen. Want wie weet het beter dan het lichaam zelf. Jezelf eens goed kwaad maken op een gezonde manier is een gezonde reactie. Leren om onze reacties naar buiten te richten vermijdt ons onze reacties naar binnen te keren. Wanneer men teveel naar binnen gericht is kunnen allerlei fysieke symptomen de kop opsteken. Schuldgevoelens, depressiegevoelens, angstgevoelens en verdriet zijn voor zeventig procent het gevolg van niet-geuite of te weinig geuite kwaadheid. Het uiten van kwaadheid is daarom nooit zinloos! Stoom afblazen is noodzakelijk zodat ons mechanisme niet ontregeld zou geraken. Kwaad worden is nodig opdat wij niet ontgoocheld , depressief en negatief zouden worden.

Mijn lichamelijke gewaarwordingen Ons lichaam is eigenlijk onze beste vriend, onze bondgenoot en het is eigenlijk absurd als je er niet naar luistert. Het lichaam spreekt niet alleen in zijn eigen taal tegen onszelf maar ook tegen anderen. De buitenkant drukt uit wat er in de binnenkant omgaat. Er valt nog zoveel te vertellen over ons lichaam omdat het ook zoveel te vertellen heeft en omdat het sinds onze kindertijd het zwijgen is opgelegd. We hebben ons moeten schikken naar veel morele en sociale gewoonten en voorschriften. “Gedraag je, ga daar zitten, blijf daar af, raak jezelf niet aan. Ons lijf is daarom vreemd geworden voor onszelf met alle nadelige gevolgen voor onze gezondheid. EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 12

Depressie is niet zomaar één omvattend probleem, maar is vaak een verzameling van verschillende (onbewuste) stukken binnen onszelf. Al die stukjes van de ijsberg doen mensen erg vaak verkoelen en verstijven. Het zijn dikwijls niet eens opvattingen en normen die bij onszelf passen maar die we wel verder leven en waardoor we nooit leren volwassen te worden. Het gaat vooral om zekerheden, principes en vaste onbewuste patronen waaraan we ons vasthouden en later blijkt dat het geen zekerheden meer zijn. We hebben niet geleerd om te gaan met onzekerheden en zoeken steeds opnieuw de waarheid, het medicijn, de reddende dokter, de partner, …. De enige zekerheid die we hebben is dat niets zeker is! Depressieve mensen zijn heel vaak deskundiger over zichzelf dan wie dan ook! Als ze meer op hun innerlijke therapeut zouden vertrouwen en hem zouden raadplegen - en ieder bezit deze wijsheid - zouden ze wel weten wat ze zouden veranderen in hun leven. Alleen jijzelf bepaalt de weg die je ingaat!


Pagina 13

DEPRESSIE HERKENNEN


Pagina 14

Hoe herken je een depressie? Symptomen mogen we niet verwaarlozen, we moeten ze betekenisvol beschouwen. Ze zetten ons aan om even stil te staan langs de kant en te overleggen met ons onszelf (en/of anderen) hoe het nu eigenlijk verder moet. Het gaat telkens om veranderingen die je kan vaststellen in zowel primaire als secundaire behoeften. 1. Mijn seksuele beleving is veranderd. Ofwel heb ik nog heel weinig belangstelling voor seks ofwel heb ik een extreme belangstelling gekregen in seks dat zich uit in veelvuldige seksuele relaties met diverse partners. 2. Mijn eetgewoonten zijn veranderd. Ofwel eet ik weinig ofwel ga ik me volstoppen. 3. Mijn slaapgewoonten zijn veranderd. Ofwel slaap ik veel te pas en te onpas ofwel kan ik juist niet slapen. 4. Ik voel me waardeloos en mislukt. Niemand houdt nog van me. 5. Ik heb vaker dan vroeger geruststelling en bevestiging van anderen nodig. 6. Ik voel me heel erg snel afgewezen. 7. Ik ben meteen van mijn stuk gebracht. 8. Ik begin gemakkelijker te huilen of er is geen enkele traan meer. 9. Ik isoleer me vaker en trek me steeds meer terug van contacten met anderen. 10. Ik wijs alle toenaderingspogingen van anderen af (vriend, familie, kennissen, …).


Pagina 15

11. Ik heb weinig energie en sleep me door de dag. 12. Ik heb weinig interesse en liefdevolle gevoelens voor andere. 13. Ik heb geen concentratie meer en droom de dag door. 14. Ik kan zeer moeilijk beslissingen nemen. 15. Gedachten aan zelfmoord komen geregeld bij me op. 16. Ik heb allerlei lichamelijke klachten bv. Hoofdpijn, rugpijn, hartkloppingen, hyperventilatie, misselijkheid, darmklachten. 17. Luidruchtige dingen overdonderen mij (radio, spelende kinderen, verkeer, …) 18. Mijn situatie is uitzichtloos. 19. Ik ben angstig voor van alles en nog wat. 20. Ik voel mij een vreemde tussen al die normale mensen. 21. Ik heb geen enkele hobby waarin ik mij kan uitleven. Ik heb aan niets meer plezier 22. Ik heb geregeld nachtmerries 23. Ik voel me vaak kwaad en opgewonden. Je ziet dat sommige symptomen ooit wel eens de kop opsteken in ons leven. We hebben allemaal wel eens een slechte dag waarin meerdere tekens voorkomen. Dat is nog geen reden om te stellen dat je in een depressie zit. De hoeveelheid symptomen, de intensiteit en de duurtijd bepalen hoe ernstig het is gesteld.


Pagina 16

Thema’s

Levensangst Herinnering

afscheid

Afwijzing

Trauma

Jezelf zijn

Stress

seks

Aanvaarding

voelen

Vertrouwen

Schaamte


Perfectie

Pagina 17

Levensangst Meestal worden we erg gevangen genomen door onze eigen waarden en normen zodat men niet vrijuit kan leven. Men vindt dikwijls van ergens niet onderuit te kunnen, dit alles heeft te maken met repressie (onderdrukking) en dit laatste ligt heel erg dicht bij depressie. Angst is iets dat niet aangeboren is, maar meestal aangeleerd wordt. Dat aanleren begint al heel vroeg: pas op voor dit, pas op voor dat …. Mensen moeten zo oppassen … maar niemand heeft ons ooit aangeleerd dat we moeten oppassen voor angst, principes, aangeleerde waarden en normen! Je kan zeggen dat levensangst één van de grootste oorzaken zijn van depressie! Leven vanuit angst is niet langer houdbaar en de persoon in kwestie wordt bang van zijn eigen angsten. Het individu wordt een gevangene van zijn/haar angst en hulpeloosheid. De gewaarwordingen van bevroren zijn en ineenstorting lijken onverdraaglijk en absoluut onaanvaardbaar, ze boezemen ons angst in en dreigen ons in de val te lokken en te overwinnen. Dit leidt ertoe dat we de ervaringen gaan vermijden en ontkennen. Om deze kluwen van angst te overwinnen moeten we in staat zijn bewust contact te maken met deze beangstigende fysieke gewaarwordingen en ze met aandacht ervaren. We moeten in staat zijn ze lang genoeg te confronteren en dan kunnen ze in beweging komen en veranderen. Zo gebeurt het vaak dat mensen die heel vrolijk, sociaal, beleefd voorkomen plotseling overspannen geraken en er niet ineens zomaar bovenop komen. Overspanning komt niet zomaar ineens, de persoon blijft (onbewust) gehoorzamen aan zijn eigen angsten. Het gekke is dat wij inderdaad er niet op ingesteld zijn om onze angsten te overwinnen maar er gewoon aan gehoorzamen waardoor ze telkens vergroot worden. We doen dus net het tegenovergestelde van wat we zouden moeten doen om onze angsten kwijt te raken. Het is dus belangrijk de automatische piloot van vermijding te omzeilen, contact te maken met de immobiliteit zelf en bewust de verschillende gewaarwordingen, structuren en gedachten verkennen die opkomen als je ongemak ervaart. Dit doe je best begeleid met iemand die je therapeutisch bijstaat en je een veilige omgeving kan bieden, waarin het lichaam op zijn tempo zich kan ontplooien. EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 18

Het is heel erg belangrijk dat er geluisterd wordt naar het lichaam, je lichaam is intelligent genoeg om je te vertellen wat er eerst dient te gebeuren, vertrouw daar dan ook op! Toegeven aan angstgevoelens betekent eigenlijk hetzelfde als je eigen vader en moeder, je omgeving en het verleden alsmaar blijven involgen en niet volwassen willen worden. Zo worden dus angsten generaties op generaties doorgegeven en lijkt het wel of zoiets erfelijk zou zijn. Zo zijn fobieën een typisch gevolg of symptoom van een angstige levenshouding. Angsten worden dus aangeleerd maar kunnen ook worden afgeleerd! Het is dus mogelijk ze niet belangrijker te maken dan dat ze al werkelijk zijn. Het wil zeggen dat ze belangrijk zijn maar je moet je leven er niet door laten misleiden.

Afscheid Elk afscheid heeft een bepaald gemeenschappelijk proces in vijf fasen: ontkenning, marchanderen, agressie, depressie en aanvaarding. We leven in een cultuur waar dingen die moeilijk zijn, pijn en verdriet uit de weg worden gegaan. We denken maar liever dat, wanneer we er niet meer aan moeten denken, er niet over hoeven te praten, het definitief zal verdwijnen. Dit is pas een misvatting. Dit komt als een boemerang terug. Om afscheid te kunnen nemen is veel tijd en ruimte nodig en dit is nu juist iets wat we in onze cultuur niet meer kennen. Alles moet vlug gaan, we nemen geen hindernissen meer maar lopen eromheen. Niettegenstaande zit ons leven vol met “afscheid nemen van”. Het niet stilstaan bij een afscheidsproces kan later zorgen voor onverwachte lichamelijke en psychische ontreddering zorgen. Heel vaak treedt dit pas op na een soortgelijke gebeurtenis in de nabije of verre omgeving. In andere culturen wordt er veel meer aandacht besteed aan afscheid nemen. Ze kennen een uitgebreide en langdurige rouwplechtigheid bij het overlijden. Er wordt dan dagenlang gerouwd, gehuild, gejammerd, gedanst, … en onze rouwrituelen zijn meestal heel erg kort en weinig gericht op afscheid nemen. We zijn bij een overlijden vooral druk bezig om de begrafenis te regelen, om rouwbrieven te versturen, aangifte te doen bij het gemeentehuis, etc. EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 19

De emoties komen meestal (of helemaal niet) als de overledene al lang begraven is. Weduwen en weduwnaren krijgen in onze samenleving meteen kalmerende middelen om zich overeind te houden. Emoties van ellende, verdriet en kwaadheid, worden weggeslikt uit beleefdheid tegenover anderen die hun medeleven komen betuigen. Hoe iemand dan verder zijn emoties verwerkt blijft een raadsel. Rituelen helpen mensen om hun emoties bij het afscheid nemen te verwerken en de overgang naar een nieuw soort leven te maken. In onze cultuur komen we er niet toe om afscheid te nemen van vader, moeder, kindertijd, jeugd, kinderen, partner, werk … Onverwerkte afscheidsmomenten zetten zich vast in iemands psychisch-emotioneel leven. We worden gefixeerd op bepaalde gebeurtenissen en keren steeds terug op hetzelfde probleem. Binnen een therapeutische relatie zou het dan aangewezen zijn om afscheidsrituelen te integreren waardoor het leed alsnog kan verwerkt worden, ook al is dit reeds jaren geleden. Rationeel gezien maken de mensen zich wijs dat ze al lang iets verwerkt hebben, dit is ook zo in tijd gezien maar emotioneel lopen zij er nog steeds mee rond alsof het gisteren was. Ze vertellen steeds hetzelfde verhaal. Ze kunnen “het” niet loslaten.

Trauma In één oogopslag kan je leven er ineens helemaal anders uitzien…. Toen ik als vierjarig meisje samen met mijn vader voor de eerste keer met de lijnbus op weg was naar de film … gebeurde er iets heel onverwachts, om onverklaarbare reden moest de lijnbus uitwijken en reed deze lijnbus frontaal in een leegstaand huis. Mijn vader had gelukkig niets, ikzelf ben met mijn hoofd op die ijzeren barre terechtgekomen. Paniek was alom. Vele mensen waren gewond, overal was er bloed, tanden lagen op de grond, … de chauffeur is door de voorruit gevlogen en kwam om het leven. Doodsangst en hulpeloosheid sloegen toe. Wij waren de enige twee die hulp konden halen in het dichtstbijzijnde café want gsm bestond toen nog niet. Meerdere ambulances kwamen ter plaatse. Volledig gedesoriënteerd en overrompeld werden we meegenomen door een ambulance die uiteraard snel moest handelen. EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 20

Ik weet nog als de dag van vandaag dat ik hem heel de rit gevraagd heb om alstublieft trager te rijden. Ik was zo bang! Ik was in een staat van paraatheid, alertheid, heel mijn lichaam was klaar om opnieuw te vechten of te vluchten. Dit heeft een enorme impact gehad op mijn verdere leven, van spontaan en onbezorgd meisje, was ik ineens een bang en teruggetrokken meisje. Het lichaam wist niet meer hoe het was om zich te ontspannen. Het zenuwstelsel had zich niet kunnen resetten. De juiste professionele hulp was toen nog niet aanwezig, wat leidde tot een aantal emotionele en lichamelijke symptomen. We zouden kunnen spreken van een post traumatisch stress syndroom “PTSS”. Als we het lichaam zouden laten begaan door aandacht te geven aan de innerlijke gewaarwordingen zoals beven, trillen en huilen en door de afweer en oriëntatieresponsen niet te onderbreken en door de overlevingsemoties zoals woede en verschrikking te voelen zonder je er te laten door overrompelen zou post traumatisch stress syndroom geen kans krijgen en kan het zenuwstelsel gereset worden. Gelukkig is er ondertussen een methode ontwikkeld: “Somato Emotional Release” waardoor we die angst en hulpeloosheid nadien nog kunnen transformeren door het gewaar zijn van fysieke lichaamssensaties. Het autonome zenuwstelsel bestaat uit twee subsystemen die alle organen van het lichaam van zenuwen voorzien vanuit het emotionele brein. Enerzijds heb je de sympaticus die grote hoeveelheden adrenaline en cortisol stresshormonen produceert, je bloeddruk en je hartslag gaan omhoog en je spieren zijn gespannen. Je kan het vergelijken met een gaspedaal, je focus ligt volledig op vechten of vluchten. Anderzijds heb je je parasympaticus. Het EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 21

parasympatische zenuwstelsel scheidt acetylcholine af en die hoort bij toestanden van ontspanning en rust. Zijn activiteit vertraagt dus het hart, de parasympaticus is vergelijkbaar met een rem. Zolang het lichaam niet weet dat het gevaar geweken is kan het lichaam geen endorfines en dopamine produceren om het weer in balans te brengen. Door te werken met het emotionele brein, daar waar amygdala, thalamus, hypothalmus en hypocampus aanwezig zijn, kan de stresscascade doorbroken worden. Het is belangrijk dat Locus Ceruleus met hypothalamus verbonden wordt, anders blijven ze elkaar aanjagen en door ze met elkaar te verbinden komen ze tot rust.

Door te werken met het RAS (reticulair alarmsysteem) kunnen we ons alarmsysteem in balans brengen. Dit alarmsysteem is netvormig en dus heel primitief, het situeert zich in het ruggenmerg. Het RAS staat steeds op de uitkijk of er gevaar is, hij biedt bescherming. Alle informatie die er in of uit moet gaat via het RAS. Het RAS heeft alles meegemaakt en weet dus alles. Je kan het RAS vergelijken met een toerenteller van een auto, als je auto aanstaat staat de toerenteller in een neutrale stand, geef je gas bij dan gaat de toerentellen omhoog. Dus als er teveel stress is gaat het RAS omhoog. Normaal gezien is hij vrij flexibel tenzij de stress chronisch wordt, dan kan de toerentellen niet meer terugkeren naar een neutrale of lagere stand. Er zijn zoveel gebeurtenissen die kunnen leiden tot trauma: ziekte, verlies, tragisch nieuws…. PTSS kan dus uiteindelijk leiden tot depressie, het zich niet meer kunnen ontspannen, constante onrust ervaren, constant alert zijn …. Zo vermoeiend voor je hele systeem.


Pagina 22

Stress Een hele belangrijke rol dat in het leven van de gemiddelde mens speelt is stress! Stress doet zich namelijk voor bij veranderingen in ons leven; situaties en patronen worden veranderd, we dienen ons constant aan te passen. We moeten visies, verwachtingen, ambities steeds opnieuw herbekijken. Of nu iets negatief of positief is maakt niet uit, ons lichaam registreert deze verandering zonder er een waardeoordeel bij te hebben. Hersencellen communiceren met elkaar via chemische boodschappers. Wanneer iemand aan een te hoge stress wordt blootgesteld begint de chemische communicatie in de hersenen te falen. De gevolgen hiervan zijn: slaapstoornissen, irritaties en pijn, depressie en allerlei angsten. Chemische middelen kunnen tijdelijk soelaas brengen in het herstellen van de chemische communicatie, maar helpen niet oorzakelijk of langdurig. Een normale leefstijl is aangewezen om een natuurlijk evenwicht te herstellen.

Aanvaarding Zie je depressie niet meer als vijand maar als een handlanger, een bevrijder die je wil doen ontsnappen uit je huidige situatie! Stop dus de weinige energie die je nog hebt niet in het verzetten tegen je vriend. Luister naar wat hij je te vertellen heeft. Zie in dat hij je wil beschermen en behoeden voor nog veel meer. Deze depressie toont aan dat je verandering wil. En alleen jij kan voor deze verandering zorgen! Depressie toont aan dat de huidige situatie of context waarin je leeft, denkt en ervaart niet meer voldoet. Tijd dus om op zoek te gaan naar iets anders in je leven. Iets dat volledig bij je past. Geef jezelf de toestemming om hierover te denken, te fantaseren en te dromen. Blijf niet bij de symptomen van je depressie zitten maar kijk naar oorzaken en stel je de vraag: Wat wil ik zelf doen met mijn leven, zonder rekening te moeten houden met …? Dikwijls moeten we zeer zware en levensnoodzakelijke beslissingen nemen, tegen de stroom in. EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 23

Het is nodig om orde te scheppen in de chaos. Zie je depressie als een thema in je leven. We moeten het thema gaan ordenen en afbakenen, prioriteiten stellen. Om welk thema gaat het? Is het een thema op het werk, vriendenthema, geldzorgen, relatiethema, etc. ? Wat moet nu eerst aangepakt worden? Wat heeft nu voorrang? Zorg dat je één thema tegelijk aanpakt anders veroorzaak je opnieuw paniek, chaos en uitzichtloosheid. Er moet dus iets aangepakt worden, hoe klein ook. Dit geeft opnieuw zelfvertrouwen en hoop!

Vertrouwen Wie geeft er nog om mij en is nog te vertrouwen? Hieruit spreekt er groot verdriet, intense ontgoocheling en kwaadheid. Vertrouwen is de basis voor elke relatie, of het nu een zakelijke relatie is, een vriendschapsrelatie of een huwelijk. Zonder vertrouwen staan we nergens en helemaal alleen. Het gevoel van wantrouwen overheerst bij depressie, die leidt tot angst en angst is in elke relatie vernietigend en vergiftigend. Je kunt dus best selectief je vertrouwen geven. Telkens opnieuw. Zie het als een soort schenking, een kostbaar iets dat je de ander geeft. Al snel zal blijken of hij er voorzichtig mee omgaat of niet. Ook zullen we moeten leren aanvaarden dat in een te snel veranderende wereld empathie, moraliteit en ethiek niet voor iedereen dezelfde waarden en normen hebben. Het zorgt ervoor dat we geen zekerheid meer hebben over het engagement van de ander. Als ons vertrouwen wordt geschonden, kunnen we daar heel verdrietig en ontgoocheld om zijn. Maar de volgende dag of volgende week zullen we toch weer het risico op pijn en verdriet moeten nemen. Een andere weg is er niet. Een goede vertrouwensrelatie opbouwen vraagt veel tijd, empathie en inzet en spijtig genoeg kan dat vertrouwen heel snel als sneeuw voor de zon weer verdwijnen. Hou er rekening mee dat dit in je leven meermaals kan gebeuren en dat daar jammer genoeg niets tegen in te brengen is. Tenzij je kiest voor de eenzame opsluiting in je emotionele gevangenis. Je kan er dus niet levenslang om blijven treuren. EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 24

Daarom moeten we juist goed investeren in onze goede relaties, met veel zorg en aandacht omgaan. Zorg dat het aangenaam en warm blijft. Laat fijne relaties niet verbitteren en verzuren maar koester het en laat dit ook blijken!

Perfectie We willen allemaal mooi zijn,de beste zijn, perfect in balans zijn … maar het streven naar perfectie veroorzaakt alleen maar constante ontgoocheling, frustratie, stress, gevoelens van onmacht en verdriet. Men is constant bezig met zichzelf en wat andere van hem zullen vinden. Dit gaat dan gepaard met constante controle en angst om deze dan weer te verliezen. Ontzettend vermoeiend en beperkend. Wat ik bij mezelf opmerk, is dat mijn ademhaling verandert, of dat ik soms gewoon vergeet te ademen voor enkele seconden, ik begin mijn voorhoofd te fronsen of haal mijn schouders meer op met alle gevolgen van dien… een opgejaagd gevoel neemt het over. Ook mijn creativiteit vermindert of is gewoon weg. Bewust wording is al een hele stap. Doordat je met Cranio opnieuw met je lichaam in contact komt, leer je van terug voeling te krijgen met je eigen lichaam en merk je deze symptomen sneller op. Geef jezelf de tijd om te wennen aan deze nieuwe gewaarwordingen en wees vooral mild voor jezelf. Wat oorspronkelijk (meestal in de kinderjaren) start als het “goede” willen doen en willen gehoorzamen gaat later steeds meer een eigen leven leiden. Een vreselijke drang om geliefd te worden. Verslaafd zijn aan de liefde en bevestiging of waardering van de anderen. Wat voor mij enorm belangrijk is in het leven is “humor”. Het neemt stress en spanning weg en relativeert dingen die vaak ernstig en moeilijk zijn. Vandaar dat ik ook een aantal cartoons verwerkt heb in dit eindwerk. Het leven moet niet altijd even serieus zijn. De lach is één van de gezondste antidepressiva die er bestaat. Tijdens het lachen komen endorfines in de hersenen vrij. Endorfines worden aangemaakt door de hypofyse en de hypothalamus. De aanmaak van endorfines zorgt voor een gelukzalig gevoel of euforie, het werkt pijnonderdrukkend. Bij een orgasme bijvoorbeeld wordt het lichaam overspoelt met endorfines.


Pagina 25

Schaamte Mensen met een depressie barsten van schaamte … schaamte en schuldgevoel om wat er gebeurd is. Ze kunnen niet aanvaarden dat ze niet kunnen voldoen aan de sociale eisen, aan wat de omgeving hun oplegt. Dikwijls zijn deze eisen gewoon zo absurd dat men zich vergeet af te vragen of het niet overdreven is. Het heeft dus te maken met een sociaal geweten. Een enorme schaamte om zogezegde mislukkingen in hun leven is vaak reden genoeg om zich terug te trekken en zich volledig af te sluiten uit angst voor de commentaar van anderen. Men oordeelt en veroordeelt zichzelf als een strenge rechter. Men geeft zichzelf de zwaarste straf, de doodstraf, zonder enige kans op vrijspraak! Reden genoeg dus om zichzelf als minderwaardig te zien en te ervaren. Lichamelijk voel je jezelf klein, kwetsbaar en ineengedoken wat uiteindelijk leidt tot weinig ruimte. Weinig ruimte voor jezelf, je lichaam, waardoor ook je organen minder ruimte krijgen. Dankzij Cranio kan je lichaam terug die ruimte ervaren, waardoor er ook ruimte komt voor aanvaarding en waar uiteindelijk een loslaten kan uit verder komen. In het niet kunnen loslaten kruipt zoveel verloren energie, je wordt er zo moe van! Bij families waar de spanningen en moeilijkheden niet onderkend worden en er onmacht of onwil is om fundamenteel wat aan de problemen te doen, wordt een zondebok gekozen. Meestal gaat het om de zwakste uit de groep en kinderen zijn daarom hierin een gemakkelijk offerdier. Het kind wordt beladen met alle zonden van het gezin. Vanuit het gezin wordt dus gesteld dat er iets mis is met het kind, niet met het gezin zelf of het systeem. Projectie getuigt van weinig inzicht in zichzelf of de groep en een gebrek aan eerlijke bereidheid om naar de eigen persoon of systeem te kijken (familie, werk, omgeving, …). Deze mensen projecteren dus veel en reflecteren dus weinig. Het is een goedkoop excuus om vooral geen verantwoordelijkheid te nemen voor eigen daden en onvolkomenheden. De grootste projectie van deze eeuw betreft onder andere vele depressies (en andere stressziekten) die louter en alleen aan het brein en de genetica worden toegeschreven. Als er één miljoen mensen zelfmoord plegen en er 340 miljoen depressieven zijn, is dat immers de schuld van de depressieven zelf (???!!!) of van zijn erfelijke belasting of genetische structuur maar zeker niet van de omgevingsEINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 26

en maatschappelijke factoren. Terwijl niemand ooit de erfelijke of biologische oorzaak van depressie heeft kunnen bewijzen. Op die manier kunnen we collectief de werkelijke oorzaken en verantwoordelijkheden voor het gigantische depressie- en zelfmoordprobleem van ons afschuiven!

Voelen Eén van de grootste kwellingen van mensen met een depressie en zij die zelfmoord plegen is net dat ze niet meer kunnen “voelen”. Ze zijn hun middenlijn kwijt, de middenlijn die hun dicht bij zichzelf brengt. Het denken overheerst en in het hoofd tollen duizenden gedachten door elkaar, heel chaotisch, een serieuze wirwar. Ze zijn verstoord in hun EQ (emotionele intelligentie). We worden nog steeds allemaal opgeleid in scholen en universiteiten om ons IQ aan te scherpen, te verhogen en worden hiervoor ook beloond. Het EQ daarentegen wordt niet getraind. Hoe we met boosheid, schaamte, angst en verdriet moeten omgaan wordt ons niet geleerd. Vier parameters vormen vanuit de EQ leer, de basis voor zelfbeheersing en sociaal succes en zijn de grondslag voor de zo belangrijke zelfkennis, matiging, mededogen, samenwerking en de aanleg om conflicten, binnen en buiten onszelf, op te lossen. De vier parameters zijn: 1. De aanleg om eigen emotionele toestand en die van andere te herkennen (ken jezelf, empathie) 2. De aanleg om het natuurlijke verloop van emoties te begrijpen; 3. De aanleg om redelijk over de eigen emoties en die van anderen na te denken (reflectie) 4. De aanleg om eigen emoties en die van anderen te sturen (communicatie) EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 27

De oorzaken moeten in de eerste plaats worden gezocht in de verstoring van bepaalde emoties en vooral in het niet juist, gepast kunnen omgaan hiermee en niet in een mogelijke biologische verstoring, dit is hooguit het gevolg! Het verhaal van de kip en het ei dus!

Seks Meestal wordt aangenomen dat mensen met een depressie geen zin hebben in seks. Zij kunnen nergens nog van genieten, dus ook niet van seks, dit is echter een veralgemening. Het is inderdaad wel zo dat één van de symptomen vaak aangehaald worden bij depressie, is dat men minder zin heeft in seks, zoals er een verminderde eetlust zou zijn of slaapproblemen. Het omgekeerde is echter ook waar. Vaak is seks een manier om uit een depressie te ontsnappen. Zo zouden een seksverslaving en nymfomanie verklaard kunnen worden. Een natuurlijk antidepressivum dus. Seks (met een partner) staat niet alleen voor lichamelijke bevrediging, wat erg gezond is, maar ook voor een verhoogd zelfvertrouwen, voor erkenning, bevestiging en waardering. Dingen die bij iemand met een depressie minimaal aanwezig zijn doordat men zo’n laag zelfbeeld heeft. Het ontbreken van een goede seksuele relatie en de bijhorende intimiteit, kan een depressie in de hand werken. Onderdrukking van alle menselijke emoties en behoeften is immers een voedingsbodem voor psychische problemen. Een orgasme brengt mensen tot rust en helpt hen in slaap te komen. Het libido werd door Jung gezien als “levensenergie” en het woord betekent in het algemeen “streven naar”, het is echter een synoniem van geslachtsdrift.


Pagina 28

Jezelf zijn Depressieve mensen hebben het gevoel zichzelf niet te mogen zijn. Uiteraard is de druk om de schijn op te houden in sommige leefmilieus groter dan in andere. Dit zegt ook iets over onze opvoeding, in een gezin waar men niet mag falen, zullen veel verborgen depressies voorkomen. Als lief en vriendelijk zijn, in alle omstandigheden, aangeleerd gedrag is, leidt dit zeker tot het ontkennen van woede en boosheid. De ontkenning van woede doet dit juist groeien en opstapelen. Het maakt dat er een soort ongevoeligheid voor gevoelens en boosheid ontstaat. Je zou ervan opkijken hoeveel mensen er sociale druk ervaren. Men heeft de indruk te moeten voldoen aan bepaalde regeltjes, normen, waarden om erbij te horen. Uiteraard is het menselijk dat we het liefst hebben dat mensen ons graag hebben maar sociale druk kan soms zo onmenselijk zijn waardoor men verder en verder van zichzelf verwijderd wordt! Men staat vlug klaar om een oordeel te geven en om te zeggen hoe het moet of niet moet. Maar hoe zit het met je eigen gevoel, durf je te voelen wat best voor je is? Hoe moeilijk is het in deze maatschappij om dicht bij jezelf te blijven en niet te willen voldoen aan al die eisen, en gewoon “jezelf te zijn”! Hoe zou het zijn om mensen in hun eigen waarden te laten en gewoon te aanvaarden hoe ze werkelijk zijn? Maar misschien moeten we ons de volgende vraag stellen: Hoe zou het zijn jezelf te aanvaarden en jezelf te zien hoe je werkelijk bent? Spiegeltje spiegeltje aan de wand ……Misschien ben je wel ergens door een bepaalde situatie blijven hangen in een complete misvatting, een conclusie die je als kind getrokken hebt door een bepaalde situatie. Als je jezelf hiervan bewust wordt dan pas kan er verandering plaatsvinden. Het beperkende gevoel kan plaatsmaken voor een zee van ruimte, een onmetelijke kracht, een diep vertrouwen! Dus wees vooral jezelf en verstop jezelf niet! Iedereen is het waard om gezien te worden!


Pagina 29

Afwijzing Of het nu gaat om sociale of individuele afwijzing, iemand die zich afgewezen voelt kan hierop zelfs afknappen voor de rest van zijn leven. Hij durft niets meer te ondernemen. Bij jonge kinderen zie je vaak al dat ze bij een ingrijpende afwijzing een beslissing nemen, ook al is dat geen rationele maar eerder emotionele beslissing. Ofwel gaan ze in een hoekje zitten ofwel gaan ze net proberen te bewijzen (soms hun hele leven lang) dat de afwijzing niet terecht is, dat ze dat niet verdienden. Afwijzing doet soms zo’n pijn. Zoals eerder gezegd wordt die eerste afwijzing al ervaren in de baby-en kleutertijd. Deze afwijzing kan een repetitief karakter hebben. Men kan een hypergevoeligheid gaan ontwikkelen voor afwijzing waarbij een onvriendelijk woord of gebaar al enorm zware emotionele reacties kan teweegbrengen. Dit zijn ook de mensen die moeite hebben om zichzelf te accepteren en die niet kunnen geloven dat andere mensen hen accepteren. Zij blijven soms wachten tot die ene persoon in hun leven, meestal de moeder, zegt dat ze wel welkom en geliefd zijn of waren. Alle andere latere welkomstgebaren worden zelf afgewezen en niet voor vol aanzien. Voor de omgeving is dit moeilijk om mee te leven. De betrokkene vindt altijd wel een redenen om in de slachtofferrol te vervallen. We moeten dus stoppen met wachten op de liefde die we niet krijgen van die ene persoon die belangrijk is. We hebben immers allemaal een geboorterecht! We mogen er dus echt wel zijn. We moeten erop voorbereid zijn dat we geregeld een “nee” krijgen in het leven. We worden er sterker van. Het hoort gewoon bij het leven. Afwijzing heeft ook nooit te maken met onze totale persoon. Als we een “nee” krijgen heeft dat meestal te maken met één of enkele facetten van ons gedrag. Een mens is echter meer dan zijn gedrag alleen. Hoe leer je om te gaan met afwijzing?

Een afwijzing lijkt op het moment zelf wel het ergste wat je kan overkomen. Gedumpt of ontslagen worden is geen ramp. Je kan je voorstellen dat er nu plaats en ruimte is voor nieuwe dingen. Je bent vrij! Om het te verwerken kan je een lijstje maken van alles wat je niet gaat missen aan je relatie of je baan of …. En kan je een lijstje maken van wat je nu wel allemaal zou kunnen doen. EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 30

Krik je zelfvertrouwen een beetje op door eerlijk te kijken naar wat je werkelijk bereikt hebt. Tel niet enkel de prestaties die gelden voor de maatschappij maar ook je leerprocessen, ervaringen, …. Wat heb je ervan geleerd? Hoe ben je er wijzer van geworden? Durf jezelf ook de vragen te stellen, waarom werd je afgewezen? Durf je in hart te kijken? Steek het niet op de buitenwereld maar vraag jezelf af welk gedrag of doel je kan veranderen. Leer jezelf hierdoor beter kennen en durf het ook te vragen aan andere. Je kan eruit leren!

Herinnering Er gaat een grapje over een jong, pasgetrouwd koppeltje dat voor het eerst samen gaat koken …. De jonge vrouw heeft niet veel kookervaring maar worst bakken heeft ze haar moeder vaak zien doen. Vooraleer ze de worst in de hete pan legt, snijdt ze links een stukje van de worst en ook rechts. Haar man slaat het gade en vraagt: “waarom doe je dat eigenlijk schat?” ‘oh’ zegt ze, ‘ik weet niet maar mijn moeder deed dat ook altijd zo. De man verbaast zich erover en wil er het fijne van weten. In het weekend zijn ze op bezoek bij zijn schoonouders en hij spreekt zijn schoonmoeder erover aan. ‘Je dochter heeft deze week voor het eerst gekookt en worst gebakken. Maar vooraleer ze de worst in pan legde, sneed ze links en rechts een stukje van de worst. Ze had hier geen uitleg voor maar vertelde dat jij dat ook altijd zo gedaan hebt. Waarom is dat?’ De schoonmoeder kijkt hem verwonderd aan en zegt: ‘ja jongen, nu vraag je me iets … ik weet het zelf niet. Maar mijn moeder deed het ook altijd zo.’ Nu begon de jongeman pas echt geïntrigeerd te raken. En besluiten ze het aan de grootmoeder te vragen. Hij wilde eindelijk het geheim achter het worstenritueel ontsluieren. ‘Oma, mijn vrouwtje heeft voor het eerst gekookt en worst gebakken. Maar voor ze worst in de pan legde sneed ze zowel links als rechts een stukje van de worst en als ik haar vroeg waarom ze dat deed, zegde ze dat haar moeder dat ook zo deed. En toen ik het aan de moeder vroeg waarom ze dat deed, vertelde die op haar beurt het niet te weten. EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 31

Maar ze zei dat jij, haar moeder, dat vroeger ook altijd al zo had gedaan. Nu vraag ik het aan jou. Wat is daar eigenlijk het nut van?’ De grootmoeder had de hele tijd hoofdschuddend zitten luisteren en sprak: ‘Maar kindertjes, kindertjes, kindertjes toch …. Bakken jullie nu na al die jaren nog altijd worst in dat veel te klein braadpannetje?!’ Dit ludiek verhaaltje illustreert hoe ons gedrag wordt bepaald door patronen en herhaling van de geschiedenis die mensen meedragen, vaak onbewust. Overgeleverd van moeder op dochter of zoon. Voor altijd vastgelegd en geschreven op onze interne harde schijf. Het is allemaal herinnering, imitatie en kopie van wat we aangeleerd hebben, tot op diep celniveau. Er wordt dikwijls gezegd dat depressie erfelijk is, maar misschien werden onze cellen gewoon aangeleerd hoe ze zich moeten gedragen in bepaalde situaties. We hebben als kind geluisterd en gekeken. En we hebben besluiten genomen. Soms heel vroeg in onze kindertijd. Moeders zijn krachtige en machtige wezens ook al beseffen ze dat niet altijd zelf. Het zijn bijzonder cruciale en belangrijke figuren. Zij geven niet alleen leven bij het prille begin maar zij maken ook dat hun kroost ‘levensvatbaar’ blijft, een heel leven lang. Zij zijn de draagkrachten. Als mensen op latere leeftijd depressief worden, is dat ook vaak een herhaling en een “herinnering” van en aan hun allereerste depressie als kind of zelfs als baby. Het verlaten en genegeerd worden. Niet begrepen en gewaardeerd worden. Het gevoel van afgewezen te worden door iemand die erg belangrijk is. Levensbelangrijk. Het is ooit al een keer gevoeld en ervaren geweest. Het is ook onbewuste herinnering. De psychische draagkracht van mensen wordt bepaald door hoe ze gedragen zijn door hun moeder. Zowel tijdens als na de zwangerschap. Als de liefde tussen moeder en kind niet aanwezig was, zal het kind, ook als volwassene, altijd met een onstilbare honger blijven zitten, een leven lang. Niemand of niet zal dat gapende gat of de bodemloze put kunnen opvullen. We kunnen er alleen mee leren leven zoals een fysieke handicap. Er bewuster mee leren omgaan. Dat is pas mild zijn voor onszelf. Aanvaarding en acceptatie van ons gemis en onze honger is al een hele stap. Een eerste stap! EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 32

Behandelingen


Pagina 33

Behandeling Cliënten

Ik heb het geluk gehad om te mogen oefenen en samenwerken met een aantal mensen die een depressie hadden. Ik heb ervoor gekozen om niet een hele sessie uit te schrijven maar wel om een aantal waarnemingen te delen. Cliënt 1 Deze cliënte had al jaren een stressvolle job, met alle lichamelijke gevolgen van dien. Het lichaam was verkrampt maar had zich toch een weg weten te vinden om te kunnen blijven functioneren. Na mijn eerste sessie vertelde ze mij dat ze pijn had in haar rug na de behandeling. Ze had zich niet zo goed gevoeld en had dit eigenlijk al tijdens de sessie opgemerkt maar had er niets van gezegd. Ik vroeg haar of ze het zag zitten om nog eens op sessie te komen en om zelf aan te geven wanneer het genoeg aanvoelde voor haar. De sessie duurde hooguit een kwartier. Ze kon niet blijven liggen, het lichaam begon vrij snel te protesteren en kreeg opnieuw die rugpijn. Vanaf het moment dat ik twee technieken deed was het alsof ik iets uit evenwicht had gebracht. Het was vergelijkbaar met een kaartenhuisje als je aan een kaartje durft te komen, stort het ineen. Het voelde alsof een onnatuurlijk oriëntatiepunt een natuurlijk oriëntatiepunt was geworden voor het lichaam. Ik was blij dat ze zelf had aangegeven waar haar grens lag en het deed haar deugd dat ze gehoord werd en dat haar grens gerespecteerd werd. De daarop volgende sessies bleef ik enkel maar aan de voeten, dat was voor haar voldoende en voelde goed aan. Het lichaam kon zich steeds meer ontspannen en liet zich zien op zijn tempo. Voor mij was dit een ongelofelijke leerschool, luisteren naar het lichaam met geduld en het respecteren zoals het is. Ik heb waarschijnlijk te vlug willen gaan terwijl het lichaam daar helemaal nog niet klaar voor was.


Pagina 34

Cliënt 2 Deze cliënt heeft een depressie tengevolge van een zware burnout. Toen hij voor het eerst op de tafel kwam liggen voelde het lichaam aan als een blokje beton. Hij merkte zelf op dat hij het gevoel had alsof er een schild op hem was gelegd. Er was weinig ritme voelbaar in het begin maar wanneer het lichaam voelde dat het veilig was begon het ritme zich te tonen. Enkele sessies later hebben we dan ook contact gemaakt met het hart, het schild dat hij gevoeld had was zijn hartbeschermer. Hij kon er niets meer bij hebben, de hartbeschermer had besloten dat dit de beste bescherming was. Wat mij ook nog opgevallen was en dat heb ik bij een ander cliënt met een depressie ook opgemerkt had, is dat het etmoïd te diep naar binnen lag. Door te werken met de schedelbotjes rond het etmoïd en uiteindelijk het etmoïd zelf heeft het terug zijn originele plaats kunnen innemen. Wat het allemaal wat minder donker maakte. Als laatste wil ik nog een sessie van mezelf delen. In het begin van het eindwerk heb ik al even aangehaald, het opnieuw geboren worden vanuit de pons. Soms gebeurt het dat ik om onverklaarbare reden zenuwachtig ben als ik ergens naartoe moet. Een onaangename sensatie die het lichaam overneemt. Gespannen spieren, het hart dat versnelt,… Tijdens de laatste sessie heb ik eindelijk contact kunnen maken met de plek in mijn lichaam waaruit deze sensatie kwam en dat was de pons. Daar waar mijn vecht-vlucht reactie zit. Er ontstond ook een duidelijke verbinding tussen mijn pons en de thalamus (mijn bewustzijn). Het was alsof er twee handen waren die de pons en de thalamus omsloten. Het gaf een veilig gevoel waardoor de sensatie in mijn lichaam kon afnemen en waardoor de handen open gingen zoals een bekken dat opengaat. Het was alsof ik uit een cocon kwam en mij letterlijk naar buiten duwde. Ik zag opeens licht, het leek wel alsof ze een licht hadden aangestoken in mijn hoofd…. Misschien kunnen we wel zeggen dat ik een donkere periode had afgesloten. Wat is Cranio toch wonderlijk mooi! EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 35

Extra tips voor jezelf en de omgeving


Pagina 36

Wat kan je zelf doen? Jezelf beheren

Jezelf beheren staat in schril contrast met jezelf beheersen. Dit laatste doen depressieve mensen maar al te graag en dit moet beperkt worden willen ze van hun depressie afraken. Het heeft ook te maken met loslaten en ondergaan. Oude patronen (zekerheden) dienen geregeld doorbroken te worden om nieuwe dingen te ontdekken. Jezelf beheren wil ook zeggen dat je ingaat tegen kritiek en bedenkingen van anderen. Je begint met kleine veranderingen, stap voor stap, je draagt eens andere kleren, je leest eens een ander boek dan dat je gewend bent, je plant eens een ander soort vakantie … je gooit je leven zelf een beetje door elkaar in plaats van dat je door het leven zelf door mekaar gerammeld wordt. Je zet zelf actieve stappen in plaats van negatief het leven te ondergaan. In plaats van heel wat dingen te moeten van jezelf en anderen ga je leren ont-moeten. Je ontmoet jezelf in de eerste plaats, je gaat ontdekken wat je fijn vindt. Elke dag iets ondernemen voor jezelf doet je goed aan het hart en daar kan je van genieten. In het begin zal dit moeite kosten en zal je snel hervallen in oude patronen maar geef niet op als je uit deze depressie wil komen. Je zal opnieuw moeten leren om voor jezelf te zorgen, wees dus niet egoïstisch! Stel een planning op …. Wat wil ik morgen, volgende week, volgende maand, volgend jaar voor mezelf doen/realiseren. Denk eraan dat niet alles direct wordt opgelost en dat verandering altijd gepaard gaat met veel pijn en verdriet. Vandaar dat veel mensen niet willen veranderen en hun hele leven lang in hun depressie blijven! Iedereen is in staat om verandering aan te brengen, uiteraard kost dit energie en energie is er genoeg voorhanden bij mensen in een zware depressie in tegenstelling tot wat zij uitstralen. De energie is gewoon geblokkeerd en wordt niet adequaat gebruikt. Hard durven werken aan jezelf! EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 37

Het grootste deel van de oplossing bij depressie moet van de persoon zelf komen. Van elk hulpmiddel kan niet onmiddellijk resultaat verwacht worden. Uit een depressie geraken heeft te maken met attitudeverandering. Het heeft te maken met een complete verandering van levenshouding en dat is niet zomaar te realiseren. Zij die geloven in geleidelijke vooruitgang en zichzelf de tijd gunnen om te veranderen maken heel veel kans om met een aantal hulpmiddelen een heel eind vooruit te komen. Slik deze hulpmiddelen niet zoals antidepressiva maar probeer ze te integreren, eigen te maken in je dagelijks leven tot ze een deel worden van jezelf. Gedachten

Word jezelf ook bewust of een bepaalde situatie wel werkelijk is zoals ze is. Je hebt de feitelijke situatie, zoals ze werkelijk is, wat een videocamera zou waarnemen en opnemen maar je hebt ook de interpretatie die wij zelf aan een situatie geven dat dikwijls onder het oppervlak van ons bewustzijn ligt. Onze hersenen zijn trager in reageren dus het eerste wat ons voorgeschoteld wordt, is een herinnering aan iets wat destijds soortgelijk is gebeurd. Je kan bijna zeggen dat we gevoelig zijn geworden aan deze soortgelijke situatie waardoor we zelf maar invullingen maken die compleet niet stroken met de realiteit! We rollen ons zelf zo graag in deze slachtofferrol in plaats van onze eigen verantwoordelijkheid te nemen. Dus de volgende keer als je denkt van weer in een soortgelijke situatie terecht te komen, neem dan eerst eens diep adem en laat de situatie eerst bij je binnenkomen vooraleer je reageert en zelf interpreteert want meestal zijn dit negatieve interpretaties. Waardoor je weer in een negatieve emotionele spiraal terechtkomt. Denk eraan je hebt een keuze! Denk positief!


Pagina 38

Problemen onoplosbaar?

Bij depressie is uitzichtloosheid soms groot maar dit is slechts een illusie. Wat gebeurt er namelijk als je een probleem wilt oplossen? Je gaat er zelf veronderstellingen bij maken. Paul Watzlawick toont ons het negenpuntenprobleem. De opdracht bij het negenpuntenprobleem luidt als volgt: verbind de negen punten in fig. 1 met vier rechte lijnen, zodat alle punten doorkruist worden. Het moet in één beweging, zonder je potlood of je pen op te heffen.

O

O

O

O

O

O

O

O

O

Dit is een schijnbaar oplosbaar probleem. Je denkt namelijk dat je binnen het door de punten aangegeven vierkant moet blijven. De meeste zien in de punten meteen een figuur, iets wat we op school hebben geleerd. Die voorwaarde was echter niet gesteld, maar omdat je dat zelf als uitgangspunt neemt, is het probleem onoplosbaar geworden. We zijn het slachtoffer van ons weten en onze kennis. We zien de negen punten in een bepaalde configuratie en denken er meteen een vierkant in te zien. Als je binnen het vierkant van die negen punten blijft, is er altijd één punt dat niet geraakt kan worden, wat je ook doet en probeert. Pas als je buiten het vierkant gaat kijken is het probleem oplosbaar geworden. Op het einde van dit eindwerk zie je hoe er op twee plaatsen buiten het vooropgestelde kader wordt getreden om tot een oplossing te komen. De boodschap is dus heel duidelijk! Om een schijnbaar onoplosbaar probleem toch te kunnen oplossen zullen we buiten onze vaste patronen cirkels of vierkanten durven treden en die durven los te laten. We moeten ook het hetgeen wat we geleerd hebben durven los te laten. EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 39

De theorie van Kelly Lambert

Volgens Kelly Lambert, een Amerikaanse neurowetenschapper, zou er een verband zijn tussen het leveren van fysieke arbeid en depressiviteit. Om haar bevindingen te staven onderzocht Lambert welke breingebieden het meest te maken hebben met depressie. -

De nucleus accumbens: dit gebied is actief als we dingen doen die goed zijn voor onze overleving, zoals seks en eten; Het striatum: dit gebied regelt onze bewegingen; De prefrontale cortex: dit gebied regelt onze gedachtenprocessen

Al deze symptomen van depressie hebben dus te maken met deze gebieden. Verlies van plezier? De Nucleus accumbens. Futloosheid en traagheid? Het striatum. Negatieve gedachten en slechte concentratie? De prefrontale cortex. Emotie, bewegen en denken vormen in het brein een onlosmakelijk geheel. Daarnaast ontdekte ze ook dat onze handen een cruciale rol spelen bij depressie. Handen zouden relatief veel plaats in de hersenen innemen. EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 40

Wanneer we onze handen bewegen, worden veel grotere delen van de hersenschors geactiveerd dan wanneer we bijvoorbeeld onze benen bewegen. Op hersenscans kan je zien dat het gebruik van de handen het systeem van de nucleus accumbens, striatum en cortex in werking zet. Anders gezegd: van handenarbeid worden we gelukkig (tuinieren, breien, koken, schilderen, tekenen….) Lichamelijke arbeid ontspant de geest. Ook de boeddhisten en de monniken hebben naast hun spirituele leven een leven van arbeid. Fysieke arbeid is voor hen een vorm van dagelijkse meditatie. We moeten dus meditatie beoefenen in ons dagelijks leven zelf en niet in speciale kamertjes met speciale kussentjes. Mensen met een depressie moeten dus terug in beweging komen, zowel mentaal als fysiek, zinvol bewegen in zoverre dat het deugd doet. Fysieke arbeid die meditatief is en leuk aanvoelt. Alleen voor en met jezelf. Niet in groep. Zonder competitie. Want dat laatste is er reeds genoeg aanwezig binnen onze samenleving.

Omgeving De omgeving van een depressief persoon is één van de belangrijkste schakels in het ontwikkelingsproces. Men dient de opvatting over depressie eens te bekijken en wijzigen, depressie is namelijk geen ziekte, men is niet gestoord maar eerder verstoord en zoekende. In sommige gevallen is het zelfs zo dat de depressieve persoon dikwijls gezonder is dan de omgeving zelf. Hij verwijst naar mankementen in zijn omgeving (woon, werk- leefklimaat).


Pagina 41

Net zoals een klein kind dat niet meer naar school wil gaan wegens de onveilige omgeving. Alleen vertaalt hij het niet via de gewone taal maar wel met symbolen en ziekten, lichamelijke en psychische onvrede. Zonder schuldgevoelens te kweken zal toch ook de omgeving eens de hand in eigen boezem moeten steken. Erg vaak wordt de depressieve persoon uit zijn milieu gestoten, het verhaal van het zwarte schaap! Depressieve personen vragen uitdrukkelijk om verandering. Dus de beste manier die een omgeving kan bieden is nagaan wat er binnen het leefklimaat kan veranderd worden. Het is belangrijk dat de omgeving elk nieuw gedrag positief stimuleert en toejuicht. Elke kleine stap verdient aanmoediging en bevestiging. Jammer genoeg gebeurt er in de omgeving juist het tegenovergestelde. Elk veranderend gedrag wordt juist gedwarsboomd en tegengewerkt. Jammer dat er in de meeste milieus (gezin, werk …) een gesloten houding wordt aangenomen en weinig verandering toelaat als het tegen de principes indruist. Het milieu leeft dikwijls (ontwetend) liever verder met een depressieve klagende verziekende medemens dan met iemand die zijn eigen weg zoekt en die zich ontwikkelt tegen de regels van het milieu in. Deze conservatieve houding van een milieu is uiteraard heel normaal maar geen helpende reactie. Ook heel wat hulpverleners uit het klassieke patroon trappen in deze valkuil en gaan eerder de omgeving ondersteunen dan de depressieve persoon zelf. Het is belangrijk dat de depressieve persoon op eigen benen leert te staan, zelf kleine stappen leert nemen, aan zelfvertrouwen wint met vallen en opstaan. Het leven heeft zijn goede en minder goede momenten, men moet leren om ermee om te gaan. Zoals een golfbeweging, soms lijkt de golf zo hoog dat we denken dat we er nog amper zullen over geraken, dan beginnen we te spartelen, zoekend wie ons kan komen helpen en dat kost alleen maar heel veel moeite en energie maar als we ons laten meedrijven en de dingen aanvaarden zoals ze zijn, zullen we vlugger over de hoge golf heen zijn. De omgeving die behulpzaam wil zijn, loopt het risico om de depressieve persoon een eigen ontwikkelingsproces te laten volgen, ook al is dit niet het proces van de omgeving. Voor de omgeving betekent dit soms schrik om iets of iemand te verliezen. EINDWERK CRANIO SACRAAL THERAPIE 2014 Depressie WENDY ZAGERS [email protected]

Pagina 42

Zo iemand laat je dus beter los (in tegenstelling tot vasthouden) en tracht je te volgen en te stimuleren in het eigen groeiproces van op een veilige nieteisende afstand. Concrete tips voor de omgeving -

Door elk gedrag dat alleen het symptoom bestrijdt niet te aanvaarden en er niet mee in te stemmen Door mee uit te kijken naar ontwikkelingsmogelijkheden Door klaag- en zaaggedrag niet altijd te aanhoren maar in doegedrag om te buigen Door te luisteren naar de dingen die “niet te horen zijn” … wat zijn de echte thema’s? Wat wil hij/zij eigenlijk? Door vrienden en kennissen te weren die depressie als ziekte benaderen Door zelf je emoties te uiten die je voelt Door je niet door het levensbange van de andere te laten meeslepen Door jezelf niet als de reddende engel te beschouwen en voortdurend hulp te willen bieden, zoals eerder gezegd moet de depressieve persoon leren om onafhankelijk te zijn en zelf zijn weg te zoeken, fouten maken is echt niet erg! Laat het hen zelf uitzoeken!


Pagina 43

Nawoord Dit eindwerk was een hele uitdaging voor me. Het werd uiteindelijk de kers op de taart om het hele geheel nog meer te integreren. Door zelf mijn eigen proces te noteren, werd alles nog duidelijker en overzichtelijker. Ik moet eerlijk bekennen dat ik dit eindwerk in eerste instantie veel oppervlakkeriger geschreven had, maar ik werd uitgedaagd om het te herschrijven vanuit mijn proces. Het opnieuw invoelen in bepaalde situaties om het te kunnen overbrengen tijdens het schrijven ging over het algemeen goed, omdat ik het nu kon schrijven als waarnemer, maar je merkt ook dat sommige delen zwaar waren en dat er best nog wel wat lichaamssensaties naar boven kwamen. Ik vergelijk het zoals een ui dat afgepeld wordt, ik ben weer een stukje dichter bij de kern, een stukje dichter bij mezelf! Ga op zoek naar je eigen bestemming, je eigen wereld en durf ervoor te gaan, durf ervan te leren! Lach, dans, geniet, geniet van de kleine dingen, zoek mensen op die heel dicht bij de essentie van het leven staan. Geef jezelf de tijd. Zoek hoe je zelf zin kan geven in plaats van bang af te wachten. Ook deze wereld is van jou, jij kan hem vormen en kneden in de vorm dat je zou willen. De wereld is groot genoeg. Ga niet van het podium tot je rol is uitgespeeld! Anders blijft het maar een schijnvertoning. Spreek en speel jezelf uit. Maak het af. Maak je zin-vol! Tracht vooral te zijn en jezelf te zijn! Kom uit je cocon zoals een vlinder en fladder en vlieg, je moet jezelf vrij kunnen voelen, jezelf ontmoeten. Depressies zijn geen foute momenten in ons leven, het is dus ook geen ziekte, tenzij bezinnen en vragen stellen in je leven ziekelijk zou zijn!

LIFE IS A JOURNEY, NOT A DESTINATION Ralph Waldo Emerson


Pagina 44

Oplossing van het negenpuntenprobleem 1O

4O

O

O

O

O

O

O

O

3

2


Pagina 45

Literatuurlijst

Wacht niet tot het donker wordt – Bob Van Sant Stop depressie en zelfmoord – Bob Van Sant Dagboek van een psychotherapeut – Bob van Sant Depressie is geen ziekte – Bob Van Sant Mindfullness en bevrijding van depressie – Williams-Teasdale-Segal-Kabat Zinn Uw breid als medicijn – dr. David Servan Schreiber De stem van je lichaam – Peter A. Levine


Pagina 46

ONTDEK DE VLINDER IN JOU

Recommend Documents