Ons oor is een ongehoord slim zintuig. neem. mee! Maarten en Eva Biesheuvel over geluk. Bowe Frankema over leven met taaislijmziekte. Eten of slikken?

LIJFMAGAZINE Tijdschrift over gezondheid en leefstijl

Nummer 3 • december 2011

neem

grate!is me

door Aangeboden s uw huisart

Maarten en Eva Biesheuvel over geluk

Ons oor is een ongehoord slim zintuig

Bowe Frankema over leven met taaislijmziekte

Eten of slikken? Help, ik ben verkouden!

inhoud

14 10

4

32 6

2

Omslagverhaal We vinden het meestal vanzelf sprekend dat we alles kunnen horen. Van het gebrom van een motor tot het zoemen van een mug – de hele dag door horen we geluiden. We kunnen zelfs horen waar het geluid vandaan komt. Hoe doen onze oren dat? En hoe is het als je minder goed kunt horen?

december 2011 • LIJFMAGAZINE

Jaargang 1 • nummer 3 • december 2011

16

20

26

37

13

Gezondheid

Cultuur

4. Kort Nieuws: Leefstijltest helpt bij gezonder leven. IQ van tieners volop in beweging 13. Niet griepen over de griepprik 16. Antwoorden op alledaagse medische vragen: wat kun je het beste doen bij verkoud heid en leidt een antibioticakuur écht tot conditieverlies? 19. Stoppen met roken 22. Bloed: transporteur van voedingsstoffen en afvalstoffen 28.Wetenschap: Ouder worden met minder kwalen, Slaapgebrek bij pubers schaadt brein

10. Maarten en Eva Biesheuvel: een bijzonder stel op leeftijd 37. Wicked: de nieuwste musicalhit 38. Schilderachtige foto’s van Saul Leiter in Joods Historisch Museum. Bonbons maken in een … museum

praktijkverhalen

Vrije tijd en beweging

18. Huisarts Ted van der Essen, de televisiedokter van Omroep Max

32. De onbekende vakantiemogelijkheden van Staatsbosbeheer

Voeding

LIJFverhaal

20. De zin en onzin van voedingssupplementen 36. 34. Hoe raken wij die kerstkilo’s weer kwijt?

26. Omgaan met de ongeneeslijke taaislijmziekte

LIJFMAGAZINE • december 2011

Preventie 14. Alle feiten en cijfers over diabetes op een rij 30. Hoe gezond of ongezond is werken in de avond en in de nacht?

3

kort nieuws

Chocolade is lang zo slecht nog niet Het eten van chocolade is minder slecht voor de gezondheid dan gedacht, zo blijkt uit een veertienjarig onderzoek van het Karolinska Instituut in Stockholm onder 33.000 Zweedse vrouwen tussen de 49 en 83 jaar. De onderzoekers concludeerden dat hoe meer chocolade vrouwen eten, hoe lager het risico op een beroerte is. Volgens de wetenschappers zijn stoffen die bekend staan als flavonoïden en dan met name flavanolen

verantwoordelijk voor het positieve effect van chocolade op de gezondheid. Onderzoeker Susanna Larsson zegt dat de studie heeft aangetoond dat flavonoïden een hoge bloeddruk, een risicofactor voor een beroerte, kunnen voorkomen of verminderen. Mensen met een verhoogd risico op een beroerte krijgen tot nu toe medicijnen, een gezonder dieet en meer beweging voorgeschreven. Chocolade behoort nog niet tot die lijst. Wellicht verandert dit in de toekomst, wanneer meer studies de voordelen van het eten van chocolade kunnen aantonen, aldus Larsson. De onderzoekers zeggen er nadrukkelijk bij dat de resultaten geen vrijbrief zijn voor een bovenmatige chocoladeconsumptie. Chocolade bevat namelijk veel calorieën, suikers en vetten. Dat leidt weer tot de opbouw van meer vet in het lichaam en dat is weer slecht voor het hart. De onderzoekers adviseren daarom vooral pure chocolade te eten. “Donkere chocolade bevat meer cacao en minder suiker dan melkchocolade”, aldus Larsson.

Junkfood niet goed voor kwaliteit sperma Jonge mannen met de wens om ooit vader te worden kunnen junkfood beter laten staan. Dat blijkt uit onderzoek van de Harvard University in de Verenigde Staten en de Universiteit van Murcia in Spanje. De wetenschappers bestudeerden voor hun onderzoek het eetpatroon van twee groepen mannen tussen de 18 en 22 jaar. Hieruit bleek dat het eten van transvetten, dat vooral aanwezig is in voorgefabriceerd voedsel, het risico op onvruchtbaarheid verhoogt. Het eetpatroon van de deelnemers werd onderverdeeld in twee categorieën. De eerste groep kreeg een dieet dat rijk was aan rood vlees, slechte (geraffineerde) koolhydraten, snoep en energierijke drankjes. De tweede groep mannen aten voornamelijk vis, fruit, groente en goede (ongeraffineerde) koolhydraten. Het gezonde voedingspatroon zorgde voor sperma met beweeglijke zaadcellen die beter in staat zijn om eicellen te bevruchten. Bij de mannen met een ongezond eetpatroon was de hoeveelheid zaadcellen een stuk minder en was ook de kwaliteit minder goed.

Consumptie van groenten en fruit verder gedaald Nederlanders eten steeds minder groenten en fruit. Dat blijkt uit de jongste Voedselconsumptiepeiling van het RIVM, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Mannen zijn weliswaar iets grotere groenteliefhebbers dan vrouwen maar het verschil is miniem. Van de mannen neemt slechts vier procent dagelijks de aanbevolen hoeveelheid groente tot zich, bij vrouwen is dat percentage verrassend genoeg nog een fractie lager, namelijk 3 procent. Het percentage vrouwen dat dagelijks voldoende fruit eet bedraagt slechts 7 procent, voor de mannen is dat percentage verder gedaald naar 4 procent. Uit het onderzoek blijkt verder dat van de kinderen vanaf 7 jaar slechts 1 tot 2 procent voldoende groente eet. Ook de fruitconsumptie ligt ver onder de aanbevolen hoeveelheid: afhankelijk van de leeftijdsgroep eet slechts 3 tot 26 procent voldoende fruit.

Wandelen even effectief als sportschool Voor mensen met overgewicht is een stevige wandeling even effectief voor hun gezondheid als een bezoek aan een sportschool. Meer bewegen is belangrijk, maar hoe je dat doet maakt weinig uit ontdekten wetenschappers van het Peninsula College of Medicine and Dentistry en Brunel University in Engeland. Beide bewegingsvormen leverden nauwelijks verschillen op als het gaat om zaken als fitheid, gewicht, bloedsuikerspiegel en bloeddruk.

4 december 2011 • LIJFMAGAZINE

Tekst Pieter van Dam Beeld Pieter van Dam, Dirk Ketting

Invloed muziek op smaak van wijn

IQ van tieners nog volop in beweging Het IQ van tieners blijkt in de loop van hun puberteit nog tientallen punten te kunnen veranderen, zo blijkt uit onderzoek van de University College London. Het onderzoek kan invloed hebben op de waarde die toegedacht wordt aan de CITOtoets. Tot dusver ging men ervan uit dat de intelligentie tijdens een mensenleven min of meer constant blijft. Voor hun studie onderwierpen de onderzoekers 33 tieners tussen de 12 en 16 jaar oud aan intelligentietests. Toen ze de tests vier jaar later herhaalden, bleken de IQ-scores bij

een op de vijf tieners meer dan tien punten verschoven te zijn ten opzichte van leeftijdsgenoten: zowel omhoog als omlaag. Hersenscans bevestigden dat dit geen toeval was: bij wie de IQ-score was veranderd, waren bepaalde hersenkernen sterk gegroeid of juist in ontwikkeling achtergebleven. “De ontdekking betekent dat de sterktes en zwaktes van tieners nog volop in ontwikkeling zijn tijdens de tienerjaren”, aldus de wetenschappers in het wetenschappelijk vaktijdschrift Nature. “We moeten dus oppassen dat we slechter presterende kinderen niet op jonge leeftijd al afschrijven”, waarschuwen zij.

Professor Adrian North van de HerriotWatt University in Engeland publiceerde recent de resultaten van een opmerkelijk en smaakvol onderzoek onder 200 proefpersonen, lees wijnliefhebbers, naar de invloed van muziek op de smaak van wijn. Voor zijn onderzoek werkte hij samen met de Chileense wijnmaker Montes. Als je wisselt van achtergrondmuziek loop je volgens de Engelse wetenschapper de kans dat de wijn opeens heel anders smaakt. Restauranthouders kunnen hun voordeel doen met deze prettige kant van de wetenschap. Wijnhandelaren zouden hun wijnen kunnen laten vergezellen met een goed muziekadvies. Het onderzoek van North valt onder de categorie ‘wetenschap met een knipoog’, waarbij de wetenschappelijke waarde betwijfeld mag worden. Het zegt vooral iets over de liefhebberijen van deze Engelse wetenschapper.

Leefstijltest helpt bij gezonder leven

Vaders verliezen echt hun wilde haren

Uit onderzoek onder 45 tot 75-jarigen blijkt dat mensen veel gezonder willen leven, maar niet weten hoe dit aan te pakken. De beroepsverenigingen van huisartsen en bedrijfsartsen, de Nederlandse Hartstichting, de Nierstichting en het Diabetesfonds hebben daarom recent een test ontwikkeld om zelf uw leefstijl te testen. Met deze leefstijltest op internet (www.testuwleefstijl.nl) willen de initiatiefnemers mensen helpen om zichzelf een gezondere leefstijl aan te meten ter voorkoming van diabetes, harten vaatziekten en schade aan de nieren. De test start met een vragenlijst over uw gezondheid en leefstijlfactoren als beweging, voeding, alcohol, roken en stress. Na het invullen van een vragenlijst ontvangt u op maat toegesneden tips en betrouwbare adviezen om waar nodig aan de slag te gaan met een verbetering van uw leefstijl. Dit advies sluit aan bij de gewoonten en voorkeuren die u zelf heeft aangegeven. U kiest vervolgens zelf wat aan te pakken en op welke manier.

Het vaderschap is voor veel mannen een goede reden om slechte gewoonten, zoals roken, drinken en crimineel gedrag over boord te zetten. Dat blijkt uit onderzoek van de Oregon State University in de Verenigde Staten waarbij negentien jaar lang werd gekeken hoe het risicogedrag van jongens en mannen tussen de 12 en 31 jaar in de loop der tijd veranderde. Eerder onderzoek toonde al het positieve effect van het huwelijk op het risico gedrag van mannen aan.


5

omslagartikel

Harde muziek kan lawaaidoofheid veroorzaken

Ons oor is een ongehoord slim zintuig We vinden het meestal vanzelfsprekend dat we alles kunnen horen. Van het gebrom van een motor tot het zoemen van een mug – de hele dag door horen we geluiden. We kunnen zelfs horen waar het geluid vandaan komt. Hoe doen onze oren dat? En hoe is het als je minder goed kunt horen?

S

tel, ik rijd op de fiets achter u en ik wil erlangs. Mijn fietsbel klinkt en u hoort dat ik eraan kom. Hoe werkt dat? De fietsbel veroorzaakt trillingen in de lucht. Deze geluidstrillingen gaan met een snelheid van meer dan 1.200 kilometer per uur rondom de fietser. Zo komen ze ook bij onze oren. Het geluid gaat via de oorschelp de gehoorgang in en komt bij het trommelvlies. Dat is een dun vel dat de gehoorgang helemaal afsluit. Achter het trommelvlies bevindt zich het middenoor. Dat werkt eigenlijk als een soort versterker. Maar dan niet elektrisch, maar mechanisch. De trillingen in het trommelvlies zetten drie kleine botjes in beweging, de zogeheten gehoorbeentjes: hamer, aambeeld en stijgbeugel. Zij zorgen ervoor dat de trilling van het trommelvlies groter gemaakt wordt. Via de gehoorbeentjes komt de geluidstrilling aan bij het ovale venster van het slakkenhuis. Dat is een klein orgaantje in het binnenoor dat zo heet omdat het eruit ziet als een slakkenhuis. Hier vindt het echte wonder plaats: de geluidstrillingen van de fietsbel worden omgezet in een zenuwsignaal dat naar de hersenen gaat.

6


Tekst Pieter van Megchelen Beeld Pieter van Dam, Hans Oostrum, Shutterstock

Kwetsbare haartjes Hoe werkt het? Het slakkenhuis is gevuld met vloeistof. De stijgbeugel laat de vloeistof in het slakkenhuis trillen. De geluidstrillingen gaan de opgerolde gang van het slakkenhuis in, komen bij het einde en rollen weer terug. Daarbij brengen zij een dun vlies in beweging, dat voorzien is van heel dunne gevoelige haartjes. Als die haartjes bewegen, ontstaat er een zenuwsignaal in de gehoorzenuw. Door de bijzondere constructie van het slakkenhuis is de plaats waar de haartjes het hardst gaan bewegen afhankelijk van de toonhoogte. Hoge tonen brengen vooral de haartjes dicht bij het ovale venster in beweging. De lage tonen worden waargenomen door beweging hogerop in het slakkenhuis. De hoogte van de toon horen we dus aan de plek waar de haartjes in het slakkenhuis het hardste bewegen. Hoe harder het geluid is, des te sterker bewegen de haartjes op die plek. Dat is overigens ook hun kwetsbaarheid. Geluiden die te hard klinken, kunnen de haartjes in het slakkenhuis kapot maken. En wanneer die eenmaal beschadigd zijn, kunnen ze niet meer herstellen. Zo kan lawaaidoofheid ontstaan door Mp3-spelers, concerten of werken met lawaaierige apparaten.

Implantaten kunnen dove mensen weer laten horen Een van de hoogstandjes van de keel-, neus- en oorheelkunde is het zogeheten cochleaire implantaat (CI). Dat is een apparaat waarmee dove kinderen en volwassenen toch weer iets kunnen horen. Het doet wat het binnenoor in een gezond oor doet: het zet geluidssignalen om in elektrische prikkels. Die worden rechtstreeks aan de gehoorzenuw aangeboden. Na revalidatie is de patiënt vaak een stuk beter in staat om gesproken taal te verstaan. Kinderen die doof geboren zijn kunnen bijvoorbeeld dankzij zo’ n apparaat toch leren praten. Het CI bestaat uit twee gedeelten. Het inwendige deel wordt met een operatie op de gehoorzenuw aangesloten. Het uitwendige gedeelte, een microfoon met een microcomputer, zit als een gehoorapparaat achter de oorschelp. Met een zendertje wordt het signaal naar het inwendige gedeelte gestuurd. Zeker niet iedereen kan een CI krijgen. Het moet bijvoorbeeld duidelijk zijn dat het apparaat voor een patiënt beter is dan een gewoon gehoorapparaat. Er zijn speciale teams die bij geselecteerde patiënten een CI kunnen plaatsen. Intussen wordt er overigens gewerkt aan nog meer geavanceerde apparaten, die zelfs rechtstreeks op de hersenen aangesloten worden. Drie jaar geleden heeft in het Leids Universitair Medisch Centrum een jonge vrouw die doof en blind was zo’n apparaat gekregen. Zij kan nu een beetje beter contact maken met haar omgeving. http://www.kno.nl/publiek/voorlichting/ci http://www.opciweb.nl/home/vervolg-documenten/horen-zonder-oren.html

Horen met je hersenen De gehoorzenuw brengt de continue stroom informatie over alle geluiden die we horen naar de hersenstam onderin de hersenen. Via enkele schakelstations die de informatie ordenen en bijvoorbeeld ook al de signalen uit het linker- en het rechteroor samenbrengen, gaat het signaal naar de hersenschors. Daar wordt het signaal echt waar genomen. Onze hersenschors bepaalt of een geluid toevallige herrie is of muziek, we verstaan dankzij onze hersenen wat een ander zegt, enzovoorts. Je zou kunnen zeggen dat we dankzij onze hersenschors ‘echt’ iets horen. Onze hersenschors kan zelfs zorgen dat we geluiden horen die er niet zijn (hallucinaties). Gelukkig komt dat niet zo veel voor.

Richting en stereogeluid Maar hoe weten we nou dat die fietser links achter ons zit? Dat komt doordat onze hersenen heel erg goed zijn in het meten van tijd. Het geluidssignaal doet er net iets korter over om van de fietsbel naar het linkeroor te gaan dan naar het rechteroor. Dat scheelt maar een paar tienduizendsten >>>


Harde muziek bij popconcerten kan lawaaidoofheid veroorzaken, waardoor je levenslang minder van muziek kunt genieten.

7

omslagartikel

Gehoorapparaten: goed afregelen is het halve werk Een gehoorapparaat wordt veel gebruikt bij slechthorendheid, als het gehoororgaan nog wel wat geluiden opvangt. Het versterkt de beschikbare geluiden en stuurt ze naar het trommelvlies. Eigenlijk is het een microfoon, versterker en luidspreker in één. Gehoorapparaten moeten afgeregeld worden, om te zorgen dat de gebruiker de juiste geluiden goed hoort en het geluid een prettige klank heeft. Wanneer hier te weinig aandacht aan besteed wordt, blijft het gehoorapparaat vaak in de la liggen.

van een seconde, maar het is genoeg om te weten dat het geluid van links komt. Bij een luide knal achter je, heb je je zelfs al omgedraaid voordat je het beseft. Dat richtinggevoel in ons gehoor wordt gebruikt bij muziekopnames. Stereogeluid bevat precies die vertragingen die aan onze hersenen vertellen dat we in een concertzaal zitten, ook al zitten we gewoon in onze woonkamer.

Gevoel en veiligheid Geluid is zo vanzelfsprekend voor mensen die kunnen horen, dat we bijna vergeten hoe belangrijk het is. Om te beginnen geven geluiden ons voortdurend informatie over onze omgeving. We kunnen alleen maar

8

zien wat voor ons is, maar we horen alles rondom ons heen. Dat geeft een gevoel van veiligheid. Mensen die doof worden, kunnen soms achterdochtig zijn omdat ze die veiligheid moeten missen. Ons gehoor is natuurlijk ook van enorm belang voor het contact met andere mensen. We verstaan elkaar dankzij onze oren. En zoals ze zeggen: het is de toon die de muziek maakt. Dezelfde woorden krijgen een andere betekenis door de manier waarop iemand ze uitspreekt. Daarom ervaren we een telefoongesprek meestal anders dan een SMS-bericht of een e-mail. Er zit meer gevoel in stemgeluid dan in letters. En wie kan horen, kan natuurlijk ook genieten van muziek. Ook dat is goed voor ons gevoel. Of je nu houdt van vrolijke muziek of van lekker janken bij ontroerende muziek – ernaar luisteren geeft je de mogelijkheid om je gevoelens sterker te beleven.

Gehoortest bij baby’s Het is heel belangrijk dat kleine kinderen goed kunnen horen, nog belangrijker dan op latere leeftijd. Kinderen leren immers door dingen na te doen. Een kind dat slecht hoort, heeft daardoor moeite met leren praten. Dove kinderen praten niet – vroeger noemde men dat ‘doofstom’. Elk kind moet liefst in de eerste jaren van zijn leven leren praten. Wie het later nog moet leren, houdt altijd een achterstand. Ouders denken vaak dat ze het wel merken als hun kind slechter hoort. De waarheid is dat slechthorendheid vaak pas op de peuterof kleuterleeftijd ontdekt wordt. In Nederland worden daarom alle kinderen kort na hun geboorte onderzocht op slechthorendheid. Het onderzoek vindt vaak gelijktijdig met de hielprik plaats. De baby krijgt zachte dopjes in de oren. Deze worden aangesloten op een meetapparaat. Het apparaat produceert zachte klikjes en meet de geluiden die terugkomen. Deze ‘echo’s’ worden geproduceerd door het slakkenhuis. Als de trilharen in het slakkenhuis niet goed functioneren, komt er geen geluid terug. Met deze meetmethode kunnen op zeer jonge leeftijd vrijwel alle kinderen met aangeboren slechthorendheid worden opgespoord. Als de test een afwijking laat zien, wordt het kind verder onderzocht. Meestal blijkt er dan toch niets aan de hand te zijn. Bij een paar honderd kinderen per jaar blijkt er aangeboren slechthorendheid te bestaan. Zij kunnen behandeld worden voor de

Met geluid een prooi vangen Vergeleken met sommige diersoorten zijn alle mensen slechthorend. Niet alleen kunnen veel dieren geluiden horen die voor mensen te zacht zijn. Dieren horen bovendien vaak heel hoge en lage tonen die het menselijk oor niet kan waarnemen. De meeste mensen horen geen tonen hoger dan 20.000 Hz. Er zijn speciale fluitjes voor honden die veel hoger klinken en waarmee je dus Caesar of Bello kunt fluiten zonder dat de buren er last van hebben. Vleermuizen en dolfijnen doen nog iets anders met geluid. Zij gebruiken het om de ruimte om hen heen te ‘zien’. Zij produceren hoge tonen en luisteren naar de echo’ s die terugkomen. Daarmee kunnen ze heel precies waarnemen. Vleermuizen vangen mugjes in volle vlucht dankzij deze echotruc, dolfijnen kunnen diertjes vinden die onder het zand verscholen liggen.


leeftijd waarop ze leren praten. Dat vergroot hun kansen later in het leven.

Looporen en trommelvliesbuisjes Een vaak voorkomend probleem bij jonge kinderen is een ontsteking van het middenoor. Dat is pijnlijk en het kind hoort tijdelijk slechter. Het probleem ontstaat meestal door een verkoudheid. Er komt vocht in het middenoor. Normaal is het middenoor gevuld met lucht. Als er al vocht ontstaat, loopt dat naar de keel via de zogeheten buis van Eustachius, genoemd naar zijn ontdekker, de 16e-eeuwse Italiaanse anatoom Bartolomeo Eustachi. Bij kinderen is die buis van Eustachius nog nauw en raakt daardoor gemakkelijker verstopt. Het middenoor kan bij verkoudheid vol vocht komen te zitten. Het trommelvlies wordt iets naar binnen gezogen. Het kind hoort daardoor slechter. Dit noemen we een lijmoor. De arts noemt dit ook wel otitis media met effusie. Bij de meeste kinderen gaat een lijmoor binnen drie tot zes maanden vanzelf over. Ook kan er een ontsteking komen in het middenoor. Dit kan erg pijnlijk zijn en kinderen er ziek van zijn. Vaak ontstaat er vanzelf een gaatje in het trommelvlies, waardoor het vocht naar buiten loopt. Dat heet een loopoor. Als kinderen vaak een middenoorontsteking hebben of een lijmoor die niet vanzelf over gaat, kan de keel-, neus -en oorarts (KNO-arts) een buisje in het trommelvlies plaatsen. Dat zorgt ervoor dat het vocht makkelijk naar buiten kan. Er ontstaat minder pijnlijke druk op het trommelvlies. Het buisje is zo gemaakt dat het na ongeveer een jaar weer uit het trommelvlies valt. Vaak is dan het probleem voorbij. De buis van Eustachius is intussen wijd genoeg. Bij sommige kinderen moeten de buisjes na enige tijd opnieuw geplaatst worden.

Lawaaidoofheid: zorg dat je het voorkomt Dat pubers niet goed luisteren, komt meestal doordat zij met andere dingen bezig zijn. Maar helaas kan het ook betekenen dat ze echt slechthorend aan het worden zijn. Harde muziek uit mp3-spelers, in disco’s en bij popconcerten kan lawaaidoofheid veroorzaken. De haartjes in het slakkenhuis die geluiden moeten opvangen, zijn onherroepelijk beschadigd. Het is belangrijk om hiervoor gewaarschuwd te worden. Hoe prettig het ook kan zijn om helemaal op te


gaan in snoeiharde muziek, het gevolg kan zijn dat je levenslang minder van muziek kunt genieten. Lawaaidoofheid kan ook een beroepsziekte zijn. Wie werkt met apparaten die herrie maken, moet zorgen voor goede gehoorbescherming. Het is misschien niet altijd comfortabel, het lijkt misschien stoer om het weg te laten, maar slechthorendheid is allesbehalve comfortabel of stoer.

Gebreken van de ouderdom Naarmate we ouder worden, gaat ons gehoor achteruit. Door onbekende oorzaken werken slakkenhuis, gehoorzenuw en hersenen niet meer goed genoeg samen. We horen minder goed, vooral de hoge tonen gaan verloren. Op den duur wordt ook het verstaan van spraak steeds lastiger. Boven de 85 jaar heeft ongeveer 80% van de mensen last van ouderdomsslechthorendheid. Een gehoorapparaat kan helpen, maar lost niet alle problemen op. Zo is het vaak

moeilijk om een gesprek te voeren als er op de achtergrond ook geluiden zijn. Slechthorendheid kan een belangrijke oorzaak zijn van sociale problemen en eenzaamheid bij ouderen. De gevolgen van slechthorendheid laten misschien wel het duidelijkst te zien hoe belangrijk horen is. Wie hoort, hoort erbij. Wie slecht hoort, kan al snel het gevoel hebben dat hij er buiten valt. Het is vervelend om mensen te moeten vragen wat ze zeggen. Het is lastig om niet zeker te weten of iemand je aanspreekt. Het is ellendig om niet langer te kunnen genieten van muziek. Het is dan ook te hopen dat wetenschappers in de komende jaren iets vinden om de slechthorendheid op latere leeftijd en de lawaaidoofheid te genezen. Tot die tijd kunnen we alleen maar heel zuinig zijn op onze oren – en zo goed mogelijk rekening houden met mensen die slechter horen. •

Horen en evenwicht Horen en evenwicht, dat lijkt niets met elkaar te maken te hebben. Maar in ons hoofd maakt het evenwichtsorgaan deel uit van het binnenoor. Het bestaat uit twee gedeelten. Een deel is simpel: een soort ‘steentjes’ op een bedje van gevoelige haartjes. Wanneer we bewegen of vallen, verandert de druk op die haartjes, en dat merken we. De halfcirkelvormige kanalen zijn holle buizen die gevuld zijn met vloeistof. Zij staan in drie vlakken haaks op elkaar Bewegingen van ons hoofd nemen we waar doordat de vloeistof in die kanalen beweegt. Als die vloeistof door een andere oorzaak gaat stromen, worden we duizelig. Wanneer de dokter onze oren uitspuit bijvoorbeeld, kan door de warmte van het water de vloeistof in ons evenwichtsorgaan gaan stromen. Een verstandige dokter spuit de oren dan ook niet uit terwijl de patiënt staat.

9

Op bezoek bij schrijver Maarten Biesheuvel en zijn vrouw Eva: een bijzonder stel op leeftijd

“Geluk is zingen … altijd maar zingen. Hè Eva?” In huize Biesheuvel leidt een neger (“Oeps, mag je dat wel zeggen?”) het huishouden. Vrienden doen de hond onder de douche. Maarten doet wat Eva zegt (zegt Maarten). En Eva regelt alles. Samen beteugelen Maarten en Eva Biesheuvel al 53 jaar zijn rommelige geest, andere kwalen en nu ook de ouderdom. 10


Tekst Bernadette Schoemaker

beschrijft hij immers zelf in al zijn literaire werk. Hij doet dat op onnavolgbare wijze. “Een rommelig innerlijk” is misschien wel zijn mooiste variant. Biesheuvel kijkt indringend van achter zijn ronde brilletje. Hij steekt zijn hand uit: “Maarten!” Vooraf was het even onderhandelen geblazen. Maarten wilde niet dat het voor Lijfmagazine over zijn lijf zou gaan. “Hè nee, over lijven praten we niet hoor. We gaan gewoon gezellig babbelen.” Eva vertelde dat je niet van interviews houdt. Die vind je zo gekunsteld? “Klopt,” zegt Maarten. “Je krijgt altijd van die onzinnige vragen”. Zoals? “Hoe voel je je? Gerard Reve zou zeggen: ‘Goed, maar bergafwaarts’.” Het is al vroeg donker hè? “Ja, we gaan de nachtschuit in. Wees maar blij dat je hier bent. Je bent hier bij héél gelukkige mensen.” Zullen we over huwelijksgeluk praten als Eva uitgerommeld is? Maarten springt er direct op in: “Vanaf half 3 op 4 augustus in 1958 zijn Eva en ik bij elkaar. Dat is 53 jaar. Eva en ik bouwen op liefde. Ik ben nu 72 en Eva is 73 jaar.

K

rom van reumatiek scharrelt de vrouw van schrijver Maarten Biesheuvel door de keuken. De lippen gestift, een mooie donkergrijze haardos. Eva maakt zich grote zorgen over een egel. Buiten hun houten huisje in Leiden - Sunny Home loopt een egel die aan veel gevaar blootstaat. Bovendien is het winter. Eva besloot dat er een hok moet komen in hun tuin, daar is het stekeldier veilig. Vrienden gaan dat timmeren. Die hebben zojuist ook Saartje (de hond) onder de douche gedaan. Eva rommelt nog wat door in de keuken. “Ga jij maar naar Maarten.” Maarten Biesheuvel zit in de huiskamer in een hoekje van de bank. Hij blaast rook, uit zijn sigaartje. “Hallo!” Gelukkig, de schrijver is vrolijk. Het is geen geheim dat de gemoedstoestand van Biesheuvel ook heel anders kan zijn. Zijn manisch-depressiviteit


Maarten vertelt over het schrijverschap: “Ik ben een goede schrijver. Niet voor niets ben ik ereburger van Leiden en winnaar van prijzen. Ik vond het prachtig, de P.C. Hooftprijs. Er kwamen allemaal bekenden. En het leverde ook een hoop geld op, 60.000 euro. We leven er nog steeds van.” Hij stuurt het onderwerp weer richting Eva, de vrouw die hij veelvuldig beschreef in zijn literaire werk: “Je zou haast gaan geloven als je zo’n lieve, aardige, mooie vrouw hebt getroffen. Maar nee, ik ga toch maar niet terug naar God. Het heelal is onuitsprekelijk groot, maar voor de hemel is daar geen plaats. En het beeld van mannen met een pijpje die hangen over een hekje en God voorbij zien gaan die ook een praatje komt maken, daar geloof ik niet in. Ik ben godsdienstig opgevoed en vreselijk blij met de psalmen en gezangen. (luid zet hij psalm 118, De steen die door de Tempelbouwers.... in ). Ja, ja, het is allemaal even mooi. Ik vond Eva zo lief. Veel aardiger dan een christen-

Beeld Dirk Ketting

“Trieste verhalen, daar heb je niks aan. Je moet alles mooier maken dan het werkelijk is”

meisje. Godsdienst is helemaal niet nodig, dacht ik toen ik haar zag. Begrijp je wel?” Eva komt met koffie. Intussen kijk ik even rond in de huiskamer van hun houten huis. Het is er donker maar de schemerlampen branden gezellig. Overal liggen boeken, papieren, paperassen. Aan de muur hangen prenten, schilderijen, kaarten, foto’s uit kranten. Ze hebben een piano. En veel banken, met plaids eroverheen. Veel poezen ook. Jullie hebben geen tv? “Televisie is vermaak voor ingedutte geesten. Allemaal flauwekul, niets voor een gevoelig mens. Al die dictators, dat geweld, die oorlogen ….. Ik denk er veel over na hoor, maar wil dat niet op televisie zien.” Eva kijkt wel, herhalingen, vooral over kunst.. Dat doet ze boven, in haar kamer. Voor nieuws neemt ze teletekst: “Zo loop je dat snel even door.” Gedigitaliseerd zijn jullie nog niet? “De hele dag achter een scherm? ‘s Ochtends de autoruit, op kantoor de computer, thuis televisie? Nee, ik hoef dat niet.” Wat is het geheim van geluk en lang samenzijn? Maarten: “Geluk? Daar kan je niet over praten. Geluk kan je alleen schilderen. Geluk is zingen, tekenen en schrijven. En als je vrouw het ook nog mooi vindt, ben je heel blij. Geluk is zingen … altijd maar zingen. Hè Eva?” Eva denkt langer na: “In een gedicht zit het ook Maarten, vind ik . Geluk is steentjes, nooit een kei. Die is van Wilfred Smit.” Maarten is met zijn hoofd alweer ergens anders. “Man en vrouw zullen één vlees zijn. Zo staat het in de Bijbel. Maar dat hoeft niet altijd hoor. En een verhaal moet je niet>>>

11

cultuur

beginnen met ‘Kut!’Of: ‘ “Je bent een lul,” zei mijn vrouw’. Trieste verhalen, daar heb je niks aan. Je moet alles mooier maken dan het werkelijk is.” In jouw verhalen is de wereld toch niet alleen maar mooi? “Ik schrijf laconiek over tegenslag. Dat is het.” Over tegenslag gesproken. Hoe is het met gebreken hier of daar? “Ik ben vaak somber. Eva maakt me dan weer beter. Eva heeft een kromme rug en komt dan niet vooruit.” Maar verder praat ik niet over ’t lijf hoor.” Eva vult aan: “Je hebt ook eigenlijk niks hè.” Eva heeft Bechterew. “Verbening van de tussenwervelschijven, een soort reumatiek, maar ik heb geen pijn.” Je hebt, jullie hebben van de nood een deugd gemaakt “Je maakt afschuwelijke dingen mee maar die schrijf je niet op. Het Hogere, het lieve, het aardige, dat schrijf je op. En het afschuwelijke … daar huppel je maar zo’n beetje overheen.” “Eenzaam sterven vind ik heel erg. Af en toe een verpleegster om je heen en maar nadenken over je leven … Je zal een saaie man hebben terwijl jij ziektes hebt en hij maar bezig blijft. Dat is erg hoor!” Maakt beroemdheid ouder worden makkelijker?

Winnaar P.C. Hooft-prijs ‘Met zijn verhalen, die het autobiografische en het fantastische op een zo wonderbaarlijke manier met elkaar vermengen, heeft hij een unieke en onverwisselbare bijdrage geleverd aan de Nederlandse literatuur.’ Zo beargumenteerde de jury in 2007 de toekenning van de P.C. Hooft-prijs aan Maarten Biesheuvel. Het is de meest prestigieuze prijs voor Nederlandse literatuur. Biesheuvel is een verhalenschrijver. In 1972 verscheen zijn eerste boek: In de Bovenkooi. In 2007 verscheen Verzameld Werk. In drie delen is zijn hele oeuvre bijeengebracht.

12

“Ach, beroemd,” zegt Eva. “Dat zijn wij niet hoor. Cruijff, die is beroemd. Of Van Gaal.” ”Ik ben beroemd in kleine kring,” zegt Maarten. “Meestal bij mannen. Die vinden zichzelf in mijn verhalen terug. Als ze mij lezen denken ze: ik wil ook zo’n vrouw. En ook geen televisie.” Wie helpt hier wie? “Maarten doet niks,”zegt Maarten. “Maarten schrijft,” zegt Eva. “En ik doe de rest.” Hebben jullie hulp? “Drie uur per week. De hulp stofzuigt enzo. Een leuk persoon,” zegt Eva. “Een neger (Oeps, mag je dat eigenlijk wel zeggen?) uit Haïti. Hij leidt de huishouding.” Wat doen jullie met de Kerst? “Wij zetten een plaat op met kerstliedjes. Een kerstboom met slingers, slierten, ballen, engelen, een piek, engelenhaar … dat doen wij niet. Wij hebben al onze dieren, en vieren dolgelukkig Kerstmis. We eten sudderlapjes, spruitjes, puree en yoghurt toe. Hoewel ik niet geloof, vind ik heiligenavond, de dag waarop het Kindeke werd geboren, het mooiste moment van het jaar.” Eva had wel graag een boom, die doet haar zo aan vroeger denken. “Een kerstboom ruikt zo lekker, maar met de poezen is het lastig. En echte kaarsjes durf je ook niet aan te steken.” “Wij hebben altijd de penaten aan.” Maarten

wijst naar het theelichtje onder de theepot op de salontafel. “Dat zijn onze huisgoden. Onze open haard.” En knallen jullie ook met Nieuwjaar? “Nee, wij blijven doodsbang binnen zitten.” Heb je nog een tip voor de lezer die bij de dokter zit te tobben hoe zelf het geluk te bereiken? Maarten hoeft er geen seconde over na te denken: “Wees gauw tevreden. En voor de dokter: hang eens een lieve prent op in de wachtkamer.” Met lezing uit eigen werk sluit Maarten Biesheuvel gezellig de middag af. Hij popelde al om het voor te lezen. Het is een nieuw, ontroerend verhaal: Vader en moeder in bed. Zó ontroerend dat het hem tijdens het voorlezen even te kwaad wordt. Maar de schrijver pakt zich weer snel bijeen: “Mooi verhaal hè?” Ja, prachtig … Nou, dan ga ik maar. Eva blijft op de bank zitten. Ze excuseert zich voor het feit dat ze me niet kan aankijken als ik sta. Maarten laat me uit. Lachend hangt hij over het witte tuinhekje buiten: “Daaag, dag hoor, daaaaahag, daaaaaaaaaag!” Ik kijk even achterom. Misschien staat God ook bij dat hekje? Nee, die zie ik daar toch niet. •


Gezondheid

Tekst Gerben Stolk /PlumaTekst

Beeld Hans Oostrum Fotografie

Niet griepen over prik Het is wel degelijk zinvol om naar de huisarts te gaan voor een griepprik. Bij zeker de helft van de mensen helpt het om influenza, het ernstigste luchtwegvirus, en de daarbij horende complicaties te voorkomen. Dat zegt huisarts en griepdeskundige Ted van Essen.

I

k heb onlangs een griepprik gehaald, maar ik ben snipverkouden. Het helpt dus helemaal niet. Dit soort uitspraken is jaarlijks te horen. Onlangs werd deze scepsis gevoed vanuit wetenschappelijke hoek. In het Geneesmiddelenbulletin (een onafhankelijk tijdschrift over geneesmiddelen voor artsen en apothekers, red.) stond dat de griepprik bij gezonde volwassenen nauwelijks het aantal griepsymptomen en het aantal verzuimdagen vermindert. Er zou ook geen aantoonbaar effect zijn op het aantal complicaties, zoals longontsteking of het griepvirus. Verder werd geschreven dat er deugdelijk wetenschappelijk bewijs ontbreekt voor de werkzaamheid en effectiviteit van de jaarlijkse griepprik voor 60-plussers en risicogroepen, waaronder mensen met hartklachten of diabetes.

Verstandig Doet u er nu wel of niet verstandig aan om gehoor te geven aan de oproep om een

griepprik te halen? Bij bijna één op de drie Nederlanders ploft jaarlijks in de herfst een uitnodiging op de deurmat. “Ja, het heeft wel degelijk zin”, zegt Ted van Essen. “Bij zeker de helft van de mensen helpt de prik om influenza en de eventuele complicaties die daarbij horen te voorkomen. Denk aan longontsteking of ontregelde diabetes.”

Helft doelgroep behoed voor influenza Huisarts Van Essen is bekend van de tvprogramma’s Koffie Max en Tijd voor Max én van zijn boek ‘Dokter Ted. Gezond blijven met de MAX-dokter’. Hij werkt ook als onderzoeker binnen de afdeling Huisartsgeneeskunde van het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Hij zegt: “Een mens kan vele luchtweginfecties krijgen als gevolg van een virus. Influenza is de ernstigste. Het

kan bijvoorbeeld leiden tot koorts, hoofdpijn, spierpijn en een gevoel van zwakte. Bij ouderen is het soms de onderliggende oorzaak van sterfte. De griepprik is gericht tegen influenza, maar het werkt niet tegen andere luchtweginfecties. Verkoudheid bijvoorbeeld. Vandaar het misverstand bij sommige mensen dat de prik geen nut heeft. Ze beseffen niet dat de echte influenza wordt voorkomen.”

Profijt Een andere vergissing laat zich ook gemakkelijk verklaren. We zijn verwend geraakt met de effectiviteit van vaccinaties. Wie als kind is ingeënt tegen bijvoorbeeld polio, pokken of mazelen, is er bijna 100% zeker van die ziekten nooit te krijgen. Bij de griepprik is het anders. “Die helpt bij 50 tot 80% van de mensen”, zegt Van Essen. “Dat komt vooral doordat een groot gedeelte van de doelgroep een verminderd weerstandsapparaat heeft. Maar in absolute aantallen is de griepprik natuurlijk een groot succes. Als de vier miljoen uitgenodigde Nederlanders allemaal zo’n prik halen, hebben er zeker twee miljoen profijt van. In de praktijk laat overigens driekwart van de doelgroep zich vaccineren.” •

Goed voorbereid • De griepprik is bedoeld om het lichaam voor te bereiden op het influenzavirus.

• U krijgt vaccin ingespoten dat is

• • •


gemaakt van virussen die in de afgelopen jaren hebben rondgewaard. De Wereldgezondheidsorganisatie bepaalt de samenstelling van de prik. Het gaat om dode virussen, dus u kunt er geen griep van krijgen. Door toedoen van de prik gaat het lichaam antilichamen maken die later in staat zijn een echt virus om zeep te helpen. Meestal wordt de griepprik gegeven in oktober of november. Maar omdat het griepvirus soms later in de winter een epidemie veroorzaakt, kunt u uw huisarts er ook later om vragen.

13

Diabetes

Onze grootste volksziekte

Vragenuur diabetes Bijna een miljoen Nederlanders heeft diabetes. Suiker, zoals het vaak wordt genoemd in de volksmond, is daarmee de grootste volksziekte. Zestien vragen en zestien antwoorden.

W

at is er aan de hand met iemand die diabetes heeft? Zijn bloedsuikerspiegel, de maat voor de hoeveelheid glucose die opgelost is in het bloed. De bloedsuikerspiegel wordt trouwens meestal ‘de glucosespiegel’ genoemd. En diabetes heet officieel ‘diabetes mellitus’. Wat is de rol van glucose? Wie iets eet of drinkt, verteert dat vervolgens in de darmen. Suikers en zetmeel bijvoorbeeld worden omgezet in glucose. Beschouw glucose als de brandstof voor lichaamscellen. Het is goed voor bijvoorbeeld spiercellen of hersencellen. Maar bij sommige mensen kan de glucose niet naar de cellen worden getransporteerd. Het blijft dan in het bloed zitten, zodat de glucosespiegel in het bloed structureel verhoogd is. Wat gaat er precies verkeerd? Een gezond lichaam maakt het hormoon in-

14

suline aan, dat geproduceerd wordt door de eilandjes van Langerhans in de alvleesklier. Het stimuleert de opname van glucose in de cellen zodat de bloedglucosespiegel niet te hoog wordt. Wie diabetes heeft, produceert onvoldoende insuline. Het is ook mogelijk dat de lichaamscellen minder gevoelig zijn geworden voor insuline, zodat ze minder glucose kunnen opnemen uit het bloed. Wat is de oorzaak van diabetes? Die is vooralsnog onbekend. Er zijn toch twee typen diabetes? Dat klopt. Negen op de tien Nederlanders met diabetes hebben type 2. Aanvankelijk maken zij nog wel insuline aan, maar hun lichaam reageert er in onvoldoende mate op. Dat leidt ertoe dat de glucose ook niet goed wordt opgenomen in de weefsels. Bij diabetes type 1 is er iets anders aan de hand. De cellen die insuline moeten produceren, zijn dan vernietigd. Er wordt helemaal geen

insuline aangemaakt en de glucose kan dus niet vanuit het bloed worden opgenomen in de weefsels. Hoe erg is het om diabetes te hebben? Het kan een hele lijst van gezondheidsklachten tot gevolg hebben. Van nierafwijkingen tot harten vaatziekten. Van zenuwafwijkingen tot hersenen hartinfarcten. En van gewrichtsklachten tot oogaandoeningen of verminderde voetgevoeligheid. Waardoor ontstaan die harten vaatziekten? Mensen met diabetes krijgen eerder aderverkalking. Dat verhoogt het risico op harten vaatziekten. Een infarct bijvoorbeeld. Deze aandoeningen hebben te maken met afwijkingen van de grote bloedvaten. Hoe zit het met problemen in de nieren, ogen en zenuwen? Hier ontstaan problemen als er vanwege aderverkalking afwijkingen zijn in de kleine bloedvaten. Zwaar beschadigde nieren kunnen bijvoorbeeld op een gegeven moment niet meer de afvalstoffen uit het lichaam verwijderen. Wat betreft de ogen: de kleine bloedvaten in het oognetvlies


Tekst Gerben Stolk

kunnen dusdanig beschadigd raken, dat in het uiterste geval blindheid optreedt. En wat de gevoelszenuwen aangaat: die werken langzamerhand steeds minder goed. In de loop der jaren ontstaat vaak ongevoeligheid, meestal in de voeten. Patiënten voelen bijvoorbeeld niet dat ze een voetwondje hebben. Daardoor wordt het verwaarloosd en is er op den duur mogelijk sprake van een ernstige wond die moeizaam is te genezen en in het uiterste geval leidt tot amputatie. Nu we toch bezig zijn: bestaan er nog meer gevaren? Wie diabetes heeft, loopt ook meer risico op infecties. Waar? Bijvoorbeeld aan de huid, ogen en urinewegen. Dat komt aan de ene kant door bloedvatschade, de afgenomen afweer van het lichaam en stoornissen van de zenuwgeleiding. Bovendien zijn bacteriën dol op een omgeving met hoge bloedglucosewaarden. Neem een simpele luchtweginfectie of een voetwondje. Iemand met diabetes herstelt daarvan minder soepel dan een gezonde persoon. Vervelende gevolgen allemaal. Maar gelukkig is er toch iets te doen tegen diabetes? Genezen is niet mogelijk, maar behandelen wel. Vooral bij diabetes type 1, wanneer de patiënt dus geen insuline aanmaakt, wordt geprobeerd de natuurlijke situatie te imiteren. Dat gebeurt door insuline toe te dienen met injecties. De behandeling van type 2 is aanvankelijk gebaseerd op een andere leefstijl: gewicht verliezen! Later kan zo iemand

Beeld Levien Willemse, Shutterstock

ook tabletten krijgen waardoor het lichaam beter reageert op de insuline die het heeft aangemaakt of de alvleesklier wordt aangezet meer insuline te produceren. Waarom is een goed gewicht zo belangrijk? Hoe dikker een persoon, hoe minder de invloed van insuline op zijn lijf. Iemand wordt dan resistent tegen insuline. Is dat de reden dat steeds meer mensen diabetes krijgen? Inderdaad. De gemiddelde Nederlander is steeds ongezonder gaan eten en steeds minder gaan bewegen. Acht op de tien mensen met diabetes type 2 heeft overgewicht. Zodra zij afvallen, gaat hun insuline beter werken. Er zijn dan minder of zelfs helemaal geen medicijnen nodig. Vergeet ook niet dat gewichtsverlies een lager cholesterolgehalte en ook een lagere bloeddruk tot gevolg heeft. Mensen met diabetes hebben zoals gezegd een groter risico op harten vaatziekten. Juist zij kunnen hun voordeel doen met een gezond gewicht. Is het echt waar dat bijna een miljoen Nederlanders diabetes heeft? Jazeker. En houd je vast: medische experts schatten dat het er in 2025 twee miljoen zijn als we onze eet- en beweeggewoonten niet veranderen. Veel mensen hebben trouwens diabetes zonder het te weten, omdat die diagnose niet door een arts is gesteld. Hoe dat komt? Omdat de klachten aanvankelijk vrij algemeen zijn en daarom niet onmiddellijk aan diabetes wordt gedacht. Vermoeidheid bijvoorbeeld kan vele andere oorzaken hebben. Veel plassen en veel dorst horen er toch ook vaak bij? Inderdaad. Iemand met diabetes neemt de glucose niet op in zijn weefsels. In plaats daarvan voert het lichaam de glucose af in de urine. Omdat je zoveel vocht verlies, ontstaat dorst.

Steeds meer mensen krijgen diabetes omdat zijn ongezonder gaan eten en steeds minder gaan bewegen.

dat hij nietsvermoedend weer naar een suikerhoudende drank grijpt. Zo kan de glucosespiegel in het bloed omhooggaan en zo kan in het ergste geval zelfs uitdroging ontstaan. Het mooiste zou natuurlijk zijn als diabetes was te voorkomen. Is de ziekte uit te sluiten? Nee. Daarvoor zijn er te veel verschillende oorzaken. Je kunt wel het risico zo klein mogelijk maken en ook de ziekte zoveel mogelijk uitstellen door gezond te eten (de schijf van vijf!), voldoende te bewegen en niet dik te worden. Dit artikel is gebaseerd op een tekst uit Monitor, het relatiemagazine van het Erasmus MC in Rotterdam •

Kun je invloed uitoefenen door bepaalde dranken te vermijden? Neem geen suikerhoudende dranken. Bij mensen met diabetes stuwen die de glucosespiegel op in het bloed. Zo ontstaat een vicieuze cirkel: het lichaam blijft de glucose verwijderen via de urine en iemand krijgt snel opnieuw dorst, met als risico


15

vraag en antwoord

In de rubriek ‘Vraag en antwoord’ geeft huisarts en hoofdredacteur Jan Huizinga antwoord op vragen van patiënten en lezers over gezondheid, medicijngebruik en veelvoorkomende alledaagse klachten.

E

en verkoudheid is een ontsteking van het slijmvlies van de neus die vaak ook doortrekt naar de neusbijholten en de keel. Het slijmvlies zwelt op en maakt slijm en vocht aan. De neus raakt daardoor verstopt en je krijgt een loopneus. Ook kan het slijm in de keel lopen waar het een hoestprikkel veroorzaakt. In de neus kan het een niesprikkel geven. Als de slijmvliezen van de stembanden ontstoken raken wordt je hees.

Besmetting De verkoudheid wordt veroorzaakt door een virus. Dit kan steeds een ander virus zijn waardoor je ook meerdere keren achter elkaar verkouden kan worden. Je wordt besmet door druppeltjes die virussen bevatten. Die druppeltjes worden verspreid door iemand anders die verkouden is en het virus bij zich draagt. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door hoesten en niezen, maar het

16

Wat kun je doen bij een verkoudheid? virus kan zich ook verspreiden via de handen. Doe je je hand voor de mond bij hoesten dan kan je iemand besmetten door zijn hand te schudden. Een besmetting is bijna niet te voorkomen en zeker niet in ruimten waar mensen dicht op elkaar zitten zoals in een kantoor, in dagverblijven of in je gezin. Door een hand voor de mond of neus te houden bij het hoesten en niezen en door regelmatig de handen te wassen kun je de verspreiding van het virus een beetje voorkomen.

Verlichting Er zijn een aantal middelen om wat verlichting te krijgen als je verkouden bent. Zo kun je gaan stomen met heet water. Voeg daarbij geen kamille of menthol toe aan het water, hierdoor kunnen de slijmvliezen juist weer geïrriteerd raken. Ook kun je zoute druppels in je neus doen. Deze kun je zelf maken door

een afgestreken theelepel zout in een glas water te doen en daarmee een aantal keren per dag een paar druppels in ieder neusgat te doen. Zoute neusdruppels kun je ook kopen bij de drogist of apotheek. Ook zijn er druppels met xylometazoline waarbij de zwelling van het slijmvlies afneemt. Het is ook in de vorm van een spray te verkrijgen. Gebruik het echter niet langer dan een week omdat anders het slijmvlies beschadigd kan worden. Deze middeltjes kunnen de klachten wat verminderen. De verkoudheid moet echter vanzelf overgaan maar dit kan een tijdje duren, soms een paar weken. Antibiotica helpen niet bij verkoudheid, want deze medicijnen werken niet bij een virusinfectie. Krijg je andere klachten bij de verkoudheid zoals sufheid, langer dan vijf dagen koorts (boven de 38 graden), kortademigheid of een tweede koortspiek nadat de koorts was verdwenen dan is het raadzaam om de huisarts te bezoeken.


Tekst Jan Huizinga Beeld Hans Oostrum Fotografie, Shutterstock

Conditieverlies door gebruik van antibiotica? Sporters zijn erg beducht voor een nadelige invloed van antibiotica op hun conditie. Daardoor kunnen ze soms te lang wachten om hun huisarts te raadplegen. Antibiotica worden door de huisarts voorgeschreven als er een aandoening is veroorzaakt door een bacterie waardoor iemand ernstig ziek wordt. Dit kanbijvoorbeeld zijn bij een ernstige bijholteontsteking, oorontsteking of longontsteking. De huisarts hanteert bij het voorschrijven van antibiotica landelijke richtlijnen. Het zijn echter niet de antibiotica die zorgen voor conditieverlies maar de aandoening zelf. Het gebruik van antibiotica heeft geen nadelig effect heeft op het prestatievermogen van gezonde personen.

Wat is gezond bewegen? Veel bewegen heeft voordelen, je conditie wordt beter, spieren en botten worden sterker en je slaapt vaak beter en wordt minder snel moe. Daarmee neemt ook de kans op het krijgen van een hart en vaatziekte af. Hart en vaatziekten zijn bijvoorbeeld een hartinfarct, beroerte of afwijkingen aan uw slagaderen. Indien je eenmaal een hart- of vaatziekte gehad hebt is bewegen nog belangrijker, de kans wordt kleiner om nog eens een keer een aandoening aan je hart of vaten te krijgen. De risico’s voor hart en vaatziekten zijn o.a. naast te weinig bewegen, roken, hoge bloeddruk, te hoog cholesterol, suikerziekte en overgewicht. Ook wordt het risico verhoogd wanneer iemand in je familie onder de 60 jaar een harten vaatziekte heeft gehad. Gezond bewegen is vijf dagen per week een half uur actief bewegen. Met actief bewegen bedoelen we fietsen, wandelen of sporten. Tijdens het bewegen hoeft u zich niet overmatig in te spannen, je moet bijvoorbeeld gewoon door kunnen praten tijdens het bewegen. Het half uur mag best verdeeld worden in twee keer een kwartier. Van belang is het echter wel dit dagelijks te doen en niet bijvoorbeeld eenmaal twee uur per week. Zoek daarbij een beweging die het beste bij u past. Als je het leuk vindt is de kans ook groter dat je het langer volhoudt. Kijk voor bewegingsadviezen op www.sportiefbewegen. nl of www.30minutenbewegen.nl.


Hoe kom ik van mijn slechte adem af? Slechte adem (in medische termen foetor ex ore of halitosis) is een onaangename geur bij de uitademing die vaak door de persoon zelf niet geroken wordt. Het is niet tijdelijk maar chronisch aanwezig. Het is niet bekend hoeveel mensen last hebben van een slechte adem. Veel mensen schamen zich ervoor of weten niet dat ze een slechte adem hebben omdat ze het zelf niet ruiken.

Oorzaken De slechte adem wordt vaak veroorzaakt door bacteriën achter op de tong, die een zwavelachtige stof produceren. De bacteriën groeien het beste in een zuurstofarm gebied zoals achter op de tong en tussen de tanden en kiezen. Oorzaken voor een slechte adem zijn: veranderde samenstelling van bacteriën in de mondholte tijdens de nacht, dat leidt tot een tijdelijke mondgeur die ’s ochtends te ruiken is ontstekingen in de mondholte zoals bij een tandvleesontsteking of cariës in gebitselementen een keelontsteking, zoals bij een amandelklierontsteking een niet goed werkende afsluiting aan de bovenzijde van de maag waardoor slecht ruikende lucht uit de maag kan ontsnappen medicijngebruik roken, alcoholgebruik of inname van voedingsmiddelen zoals knoflook en koffie kanker in de bovenste luchtwegen, slokdarm of maag bepaalde ziekten zoals lever- en nieraandoeningen of suikerziekte.

• • • • • • • •

Wat kun je er zelf aan doen? Belangrijk is om tweemaal per dag de tanden te poetsen. Ook flossen is erg belangrijk. Vermijd het gebruik van knoflook en alcohol. Het is ook aan te raden om een tongreiniger te gebruiken. Lukt dat niet dan kan je de huisarts bezoeken om er achter te komen wat de echte oorzaak is. De behandeling van slechte adem is verschillend en afhankelijk van de oorzaak. Komt het van de tanden dan kan de tandarts je verder helpen. Soms is nodig om van geneesmiddel. Mondspoelmiddelen hebben vaak een tijdelijk effect en lossen het onderliggende probleem niet op. Veel andere genoemde oorzaken zullen dienovereenkomstig behandeld moeten worden.

17

Praktijkverhaal

Tekst Els van Thiel

Beeld Omroep MAX/Hans Vink

‘Patiënten moeten zelf keuzes kunnen maken op basis van goede informatie’

Wekelijks honderdduizenden patiënten in de spreekkamer

Dokter Ted van Omroep MAX Huisarts Ted van Essen heeft elke week enkele honderdduizenden mensen in zijn spreekkamer. Als MAXdokter geeft hij medische adviezen in de tv-uitzendingen van Omroep MAX. Die zijn onlangs gebundeld in een boek. Het motto van de MAXdokter: “Als je er op tijd bij bent, kun je veel ellende voorkomen.”

T

ed van Essen heeft vele rollen. In de eerste plaats is hij vijfendertig jaar huisarts in een groepspraktijk in Amersfoort. Daarnaast is hij wetenschappelijk onderzoeker op het gebied van griep aan het Universitair Medisch Centrum in Utrecht. Als televisiedokter bij Omroep MAX heeft hij er al meer dan honderd uitzendingen op zitten in Tijd voor MAX op dinsdagmiddag en in KoffieMAX op woensdagmorgen. Onlangs kwam zijn boek Dokter Ted, Gezond blijven met de MAXdokter uit. En tot slot leidt hij jonge artsen op. “Als huisarts ben je een generalist, je bent bezig met het hele vakgebied van ziekte en gezondheid en weet van heel veel dingen een beetje. In tegenstelling tot een medisch specialist die de diepte in duikt. Dat generalisme strekt zich bij mij alleen wat verder uit, want alles wat ik doe spruit uiteindelijk voort uit mijn werk als huisarts. Ik geef met liefde en plezier voorlichting en

18

draag mijn kennis graag over in een taal die mensen begrijpen.”

Beter kiezen Als patiënten meer van hun kwaal weten, krijgen ze een meer gelijkwaardige relatie met hun dokter, zegt Van Essen. De huisarts kan die informatie ook verstrekken, maar dan ben je alweer een consult verder. Als patiënten goed voorbereid op het spreekuur komen, kunnen ze de mogelijkheden die er zijn beter met hun dokter bespreken én beter kiezen. “Mensen gaan er soms van uit dat hun dokter wel weet wat goed voor hun is. Maar vaak zijn er verschillende mogelijkheden. Iemand die zélf weloverwogen kiest voor een bepaalde behandeling, staat er ook achter en volgt de behandeling trouwer. Wil je je hoge bloeddruk laten behandelen of niet? Wil je de rest van je leven cholesterolverlagers nemen of niet? Ik vind dat patiënten zelf verantwoordelijk zijn voor die

keuzen, maar dat moeten ze wel kunnen doen op basis van goede informatie.”

Ideale dokter Van Essen geeft wekelijks informatie, houvast en adviezen op tv. Hij komt in de huiskamer als rots in de branding, de ideale dokter die gewone mensentaal spreekt en die begrijpt waar je je zorgen over maakt. “Het leuke is dat ik er steeds meer ervaring mee krijg. Het lukt me tegenwoordig redelijk om een kwaal in zeven minuten te behandelen! Het is live, het moet in één keer goed.” Het stramien is steeds hetzelfde: wat is de kwaal? Wat doe je eraan? En hoe voorkom je het? Dokter Ted, Gezond blijven met de Maxdokter heeft dezelfde opzet. Etalagebenen komen aan de orde, maar ook obesitas en winterkwaaltjes. “Een liesbreuk bijvoorbeeld, daar praat men niet zo gemakkelijk over. Vroeger lagen mensen een week in het ziekenhuis voor een liesbreukoperatie, door de vooruitgang in de operatietechniek is een dagopname tegenwoordig voldoende.” Tip van dokter Ted: op de site www. thuisarts.nl van het Nederlands Huisartsen Genootschap is veel betrouwbare informatie te vinden. •


Gezondheid

Tekst Pieter van Megchelen

Beeld Shutterstock

Geen enkel trekje meer

Stoppen met roken is eventjes lastig, maar met een paar dagen is het ergste leed geleden. De kunst is om daarna nooit meer nicotine te nemen. Want ook al geeft nicotine niet zo’n sterke ‘kick’ als cocaïne of andere drugs, het ontregelt wel je hersenen.

I

k ben nu een paar jaar vrij van nicotine. Ik wilde al langer stoppen, maar rookte stug door, een pakje per dag. Mijn vader had veel last van zijn longen door het roken. Een oom van mij is jong aan een hartinfarct overleden. Ik baalde van het slechte voorbeeld dat ik mijn kinderen gaf. Redenen genoeg dus. En het was me ook al een paar keer gelukt, maar steeds was daar toch weer die ‘ene’ sigaret. En de tienduizend die dan vanzelf volgen, of je wilt of niet.

Verslaafde hersenen Verslaving is niet logisch. Geen verstandig mens kiest er bewust voor om op een tochtige stoep te kleumen voor een peuk. Geen mens maakt bewust zijn lichaam ziek. Toch doen we dat, als we verslaafd zijn. Dat komt omdat nicotine onze hersenen in de war maakt. Om precies te zijn: het deel van onze hersenen dat ons zegt wat goed is om te doen. Allemaal hebben we een soort TomTom van binnen, die ons beloont als we de goede kant opgaan. Een verslaving zoals roken neemt die TomTom over. Daarom ga je dingen doen die je zelf niet begrijpt. Zoals kleumend voor een restaurant staan stinken, terwijl je vriendin zich binnen zit te ergeren omdat het hoofdgerecht koud wordt. Daarom rook je door, ook al weet je


dat die troep kanker, hartziekten, beroertes en impotentie veroorzaakt. Het is niet logisch. Je rijdt de verkeerde kant op. Want je TomTom is gekaapt. Ho! Stop!

Geweldige kick Naar mijn ervaring is de beste manier van stoppen gewoon niet meer roken. Kies een datum, rook aandachtig je laatste peuk, maak hem uit en dat is het. Hulpmiddelen zoals pillen, kauwgom en pleisters maken het meestal niet makkelijker. Die ontwenningsverschijnselen zijn goed te doen als je besluit vaststaat. Soms voel je je de eerste weken nog wat wiebelig; die TomTom moet er even aan wennen om uit zichzelf de weg te vinden. Je zult daarna nog heel vaak even trek hebben in een sigaret. Een paar keer diep ademhalen is meestal genoeg. Neem even een dropje, een glaasje water. Maar neem geen enkel trekje. Als je dat doet, wordt de TomTom opnieuw helemaal ontregeld. Dat blijkt uit hersenonderzoek – en uit de ervaringen van miljoenen rokers die terugvielen in hun verslaving. Niet doen dus. Wat er ook gebeurt in je leven. Want al gebeurt het allerergste dat je je kunt voorstellen, weer gaan roken lost niets op. En weet je – de kick om die verslaving te overwinnen is geweldig!

Tips om echt te stoppen Wil je echt stoppen met roken? Dan is dit stuk niet genoeg. Zoek informatie die bij jou past. De meest gebruikte websites zijn http://www.stivoro.nl en http:// preventie.kwfkankerbestrijding.nl/roken/ Pages/Roken.aspx Zelf heb ik veel baat gehad met het boek ‘De opluchting’ van Jan Geurts: http:// www.stoppenmetroken.com/ De allerbeste site is volgens mij in het Engels: whyquit.com. Daarop kun je ook een gratis boek downloaden dat mij enorm geholpen heeft: http://whyquit. com/NTAP_large_print_212_pages.pdf De belangrijkste tips staan ook op dit blog: http://vrm.stoprokenblog. nl/2009/10/8/stoppen-met-roken-tipsvan-joel-spitzer/ Bereid je als je gaat stoppen goed voor. Mobiliseer mensen om je heen die je steunen. Kies een datum. En dan: veel succes!

19

voeding

Gezonder met voedingssupplementen?

Eten of slikken Vitaminen slikken is gezond, denken velen. Dat ligt toch een stuk genuanceerder, benadrukken voedingswetenschappers en diëtisten. Want wie gezond en gevarieerd eet, krijgt voldoende vitaminen en mineralen binnen. Maar sommige mensen hebben wel iets extra’s nodig. En eten we wel altijd zo gezond? Wat is het beste?

P

illen, capsules, zakjes poeder, ampullen met vloeistof of druppelflesjes. Voedingssupplementen zijn er in allerlei vormen die vaak verrassend veel lijken op geneesmiddelen, maar het niet zijn. Het zijn geconcentreerde voedingsmiddelen als aanvulling op de normale voeding. Het meest bekend zijn voedingssupplementen met vitaminen, mineralen en kruiden. Reclames beloven een gezonder en fitter lichaam, meer weerstand en minder chronische ziekten op latere leeftijd. Voedingswetenschappers zijn niet overtuigd en geven tegengas. Frans Kok, hoogleraar voeding en gezondheid en hoofd van de afdeling Humane Voeding van Wageningen Universiteit, verwijst de gezondheidsbeloften van voedingssupplementen resoluut naar het rijk der fabelen. Extra vitaminen slikken is onnodig, stelt hij in zijn boek Gezond eten gewoon doen. “Er is geen enkel

20

onderzoek waaruit blijkt dat het slikken van multivitaminenpreparaten of extra mineralen zoals ijzer, zink en selenium een langere gezondheid garandeert en chronische ziekten helpt voorkomen. Er is een veel eenvoudiger en goedkoper oplossing: gezond eten. Zo krijg je voldoende vitaminen en mineralen binnen.” Patricia Schutte, voorlichter van het Voedingscentrum in Den Haag onderschrijft dat: “We hebben in ons land géén tekorten aan vitaminen en mineralen. Wie aan zijn gezondheid wil werken en ziekten wil voorkomen kan beter minder zout en vet gebruiken en meer vezelrijke producten eten als brood, peulvruchten, groente, aardappels en fruit.” Het lichaam maakt het niet uit. De synthetische of geïsoleerde vitaminen en mineralen in de voedingssupplementen hebben dezelfde werking als de vitaminen en mineralen die van nature in ons voedsel

zitten. Wel neemt het lichaam de voedingsstoffen in pillen gemakkelijker op dan de voedingsstoffen in eten.

Uitzonderingen De meeste mensen hebben dus geen voedingssupplementen nodig. Er zijn uitzonderingen op die regel. Sommige groepen hebben wel degelijk wat extra’s nodig. Foliumzuur (vitamine B11) bijvoorbeeld, is een essentieel supplement voor zwangere vrouwen. Het heeft een wetenschappelijk bewezen effect op het voorkomen van een open ruggetje. Nog een ander voorbeeld: vrouwen na de menopauze die risico lopen op botontkalking doen er goed aan een calciumsupplement te slikken in combinatie met vitamine D. Zo neemt de kans op botbreuken af. Daarnaast zijn er omstandigheden waarin voedingssupplementen aan te bevelen zijn. Bijvoorbeeld voor mensen die heel weinig of eenzijdig eten en strikte veganisten die helemaal geen voedsel van dierlijke oorsprong eten. De website van het Voedingscentrum (www.voedingscentrum. nl) geeft duidelijke adviezen over wanneer aanvulling goed kan zijn. Recent Brits onderzoek luidt de alarmklok voor fervente lijners: een groeiend aantal vrouwen ontzegt zichzelf noodzakelijke vitaminen en mineralen door strenge calorie- en vetarme diëten. De Britse we-


Tekst Els van Thiel Beeld Shutterstock

tenschappers waarschuwen dat in dieetproducten die weinig vet en suiker bevatten, ook geen belangrijke voedingsstoffen zitten als ijzer, vitamine D en calcium. We hebben vet nodig voor energie en ook als transportmiddel voor vitamine A, D, E en K. En dát is ook wat voorstanders van supplementen zeggen en waarmee ze zeker een punt hebben: gezonde voeding mag dan wel alle voedingsstoffen bevatten, maar in het algemeen eten we niet zo gezond. Slechts een paar procent van de Nederlandse bevolking eet de per dag aanbevolen hoeveelheid groente en fruit. Arts Roel Leerling van het Nederlands Nutraceutisch Genootschap zegt het zo: “Veel van wat tot ons gangbare eetpatroon is gaan behoren, is bij nader inzien niet zo gezond. En het is ook niet zo gemakkelijk om in de praktijk van alledag de richtlijnen voor goede voeding consequent op te volgen.” Het is geen welles-nietesdiscussie, stelt Leerling. Enerzijds moet je als consument niet direct alles geloven wat de reclame belooft. Anderzijds is het uitzonderlijk moeilijk om wetenschappelijk te onderbouwen dat een supplement de gezondheid bevordert. Maar onze ouders en grootouders groeiden toch ook op zonder extraatjes? Dat klopt, zegt Leerling, maar ze werden doorgaans minder oud dan wij en hadden een ander eetpatroon. “De laatste decennia is niet alleen de kennis over hoe ons lichaam werkt enorm toegenomen, ook is er een nieuwe wereld aan informatie ontdekt over wat er allemaal aan nuttige en noodzakelijke voedingsstoffen in plantaardig voedsel zit.”

Misvattingen Patricia Schutte van het Voedingscentrum zegt het met nadruk: “Voedingssupplementen kunnen nooit een gezond eetpatroon vervangen. Je kunt je niet bezondigen aan slechte voeding en dit compenseren met pillen en drankjes. Goede, gevarieerde voeding bevat meer nuttige stoffen dan een vitaminepil.” Een paar toppers op een rijtje: broccoli kan niet genoeg geprezen worden. Rode appels bevatten een krachtig antioxidant. De Gezondheidsraad adviseert wekelijks twee porties vis op de dis, waarvan minstens één vette soort. Baat het niet, dan schaadt het niet. Dat is ook een misverstand over voedingssupplementen. Bij een aantal vitaminen kan het


miljard dollar aan voedingssupplementen over de toonbank gaat. De Consumentenbond heeft dit jaar een onderzoek uitgevoerd naar de hoeveelheid werkzame stof in een groot aantal supplementen. De resultaten zijn te vinden op www.consumentenbond.nl/voedingssupplementen. Over het algemeen klopt de inhoud aardig met wat de fabrikant op het etiket zet. Bij aankoop via internet is voorzichtigheid geboden. In die supplementen kunnen ongewenste stoffen zitten of stoffen in te hoge doseringen.

Veelbelovende reclame

schadelijk zijn als je er te veel van binnenkrijgt. Zo kan een te grote hoeveelheid vitamine A vergiftiging veroorzaken met symptomen als hoofdpijn, misselijkheid en duizeligheid. Bij zwangere vrouwen kan een teveel van deze vitamine zelfs schadelijk zijn voor het ongeboren kind. Vitamine K kan de bloedstolling beïnvloeden van mensen die een bloedverdunner slikken. En wie de veilige bovengrens van 10 mg ijzer per dag overschrijdt, kan last krijgen van misselijkheid, overgeven en diarree. Recent wetenschappelijk onderzoek wijst er zelfs op dat hoge doseringen antioxidanten een nadelig effect kunnen hebben op het risico van longkanker en maagdarmkanker. Om overdosering te voorkomen raadt het Voedingscentrum aan om het etiket zorgvuldig te bestuderen en bij voorkeur een supplement te nemen met maar één vitamine of één mineraal. De Amerikaanse Dietary Guidelines Advisory Committee raadt in zijn laatste rapport (2010) het slikken van multivitaminen zelfs helemaal af. En dat in een land waar jaarlijks voor 16

Visolie is een populair voedingssupplement. De omega-3-vetzuren zijn cholesterolverlagend, ontstekingsremmend en verschillende studies wijzen op een antikankereffect. Toch concludeert Ellen Kampman, hoogleraar voeding en kanker in een interview in Resource, het tijdschrift voor studenten en medewerkers van Wageningen Universiteit: “Het lijkt mij beter om vaker vette vis te eten, dan krijg je niet alleen goede vetzuren binnen, maar ook vitamine D en selenium.” Andere toppers uit de vitaminen- en mineralenschappen zijn bètacaroteen, vitamine C, vitamine B-complex, ijzer, selenium, zink of een multipreparaat. Ze zijn populair. De markt in deze extraatjes is goed voor miljarden euro’s per jaar, ook in Europa. Het is de opgewekte en veelbelovende reclame die ons motiveert, maar er is meer. “We doen graag ons best”, zegt Patricia Schutte van het Voedingscentrum. “En we beseffen ook dat we het niet elke dag even goed doen. En dat willen we opvangen. Want de mensen die voedingssupplementen gebruiken, zijn vaak ook degenen die heel bewust bezig zijn met gezondheid en voeding.” •

Wie heeft extra vitaminen nodig? • Baby’s tot drie maanden: vitamine K • Kinderen tot 4 jaar: vitamine D • Vrouwen die zwanger willen worden: foliumzuur (vitamine B11) • Zwangere vrouwen: foliumzuur (vitamine B11) en vitamine D • Vrouwen die borstvoeding geven: foliumzuur (vitamine B11) en vitamine D • Vrouwen 50+ en mannen 70+: vitamine D • Mensen met een donkere huid: vitamine D • Mensen die weinig buiten komen: vitamine D

21

Bloed is een miljoenenbedrijf Kwaad bloed zetten. Iemand het bloed onder nagels vandaan halen. Iemands bloed wel kunnen drinken. Weinig woorden keren zo vaak terug in onze taal als bloed. Best logisch, want bloed staat voor het leven. Een verhaal over de vele functies ervan.

22

D

e oude Grieken wisten het al: bloed is de bron van onze levenskracht. Neem de beroemde dichter Homerus. De 2.800 jaar geleden door hem beschreven held Odysseus gebruikte bloed van een ram om doden tot leven te wekken. Ver voor onze moderne wetenschappelijke inzichten redeneerde men dus al: als veel bloedverlies tot de dood leidt, dan is het logisch om te veronderstellen dat bloed géven levensreddend kan zijn. Sinds mensenheugenis wordt bloed gezien als een soort levensadem voor organen en weefsels.


Tekst Lijfmagazine

Grofweg bestaat bloed uit drie onderdelen met stuk voor stuk een belangrijke functie. Het aloude idee van ‘levensadem’ heeft vooral te maken met wat onze rode bloedcellen doen: zuurstof en voedingstoffen transporteren naar weefsels en organen. In de longen nemen zij zuurstof op, om die te vervoeren binnen het lichaam. Dat is essentieel. Krijgt bijvoorbeeld het hart onvoldoende zuurstof, dan kan hartweefsel afsterven en een infarct ontstaan. Blijven hersenen, nieren of welke organen en weefsels dan ook verstoken van zuurstof, dan gaan zij minder goed werken of stoppen ze er zelfs helemaal mee. De rode bloedcellen verwijderen bovendien kooldioxide en andere giftige stoffen uit de weefsels.

Verdediging Witte bloedcellen zijn belangrijk voor onze afweer. Ze verdedigen het lichaam tegen lichaamsvreemde stoffen en indringers. Denk aan bacteriën, virussen, parasieten, schimmels en gisten - allemaal micro-organismen die ziekten kunnen veroorzaken. Verder helpen witte bloedcellen om afgestorven cellen in het lichaam op te ruimen. Als reactie op een infectie neemt het aantal witte bloedcellen in het bloed toe. Heeft u zich ooit afgevraagd hoe het komt dat er geen bloed blijft vloeien wanneer u een wondje heeft? Hoe het mogelijk is dat het bloed eerst kleverig en daarna hard wordt? Dat is te danken aan onze bloedplaatjes, de derde groep belangrijke spelers in het bloed. Zij zorgen voor bloedstolling wanneer het nodig is. Neem de situatie waarin u onverhoopt een open wond oploopt en er dus een bloedvat is beschadigd. De bloedplaatjes worden dan in werking gesteld en naar de wond verplaatst. Daar krijgen ze een kleverige vorm. Binnen vijf tot twintig minuten is er een prop van bloedplaatjes.

Erfelijk Zoals mensen van lengte en haarkleur kunnen verschillen, zo kan ook het bloed van de ene persoon afwijken van het bloed van de andere. Dat heeft te maken met iemands bloedgroep. Die wordt bepaald door bijvoorbeeld de aan- of afwezigheid van eiwitten op het vlies van de rode bloedcellen. Uw bloedgroep is bepaald door uw ouders. Het is erfelijk en wordt


Beeld Shutterstock

Enorme productie • Een volwassen mens heeft gemiddeld vijf à zes liter bloed. Dat is ongeveer 7,5% van het totale lichaamsgewicht. Stel, u weegt 75 kilo. Dan heeft u plusminus 5,6 liter bloed. • Witte bloedcellen bevatten ons erfelijk materiaal, ons DNA. Wetenschappers die op • • •

zoek gaan naar de rol van bepaalde genen, bijvoorbeeld of die een rol spelen bij het ontstaan van diabetes, laten de rode bloedcellen dus links liggen. Waarom is bloed rood? Dat komt door de stof hemoglobine in de rode bloedcellen. Ons hart transporteert het bloed door het lichaam. Binnen een halve minuut is het volledig rondgepompt. Bloedcellen worden aangemaakt in het rode beenmerg. Dat is het binnenste gedeelte van de beenderen. Denk aan het bekken, het borstbeen, de ribben en de ruggenwervels. Het beenmerg produceert gigantische hoeveelheden bloedcellen. In een seconde zijn er twee miljoen rode bloedcellen, anderhalf miljoen witte bloedcellen en bijna vijf miljoen bloedplaatjes bijgemaakt. De productie houdt gelijke hoogte met de afbraak, want vergeet niet dat er regelmatig vervanging nodig is.

Voorbeelden van bloedziekten • Hemofilie: het bloed kan niet goed stollen. Bij bijvoorbeeld een sneetje of bloedneus • •

blijft iemand langer nabloeden. Hetzelfde gebeurt bij een onderhuidse verwonding. Wie aan een ernstige vorm van hemofilie lijdt, kan zelfs spontaan bloedingen krijgen. Leukemie: kanker van witte bloedcellen. Sikkelcelziekte en thalassemie: erfelijke en chronische bloedarmoede. Deze ziekten zijn het gevolg van problemen met de rode bloedkleurstof.

Bron van kennis Uw bloed zegt veel over uw gezondheid. Er is ontzettend veel uit af te leiden. Zo kan bijvoorbeeld worden opgemaakt of het glucosegehalte te hoog is. Dat is een aanwijzing voor diabetes. Bloedonderzoek kan ook helpen duidelijk te maken dat iemand reumatoïde artritis heeft. Bij mannen wordt via het bloed de zogeheten PSA-waarde bepaald. Een hoge waarde betekent dat er iets mis is met de prostaat. Een ontsteking bijvoorbeeld. Het zijn slechts een paar voorbeelden uit het brede scala aan mogelijkheden tot diagnose.

overgedragen op het nageslacht. Bijna iedere Nederlander heeft óf bloedgroep O (O in de betekenis van nul) óf bloedgroep A. Deze categorieën omvatten 90% van de bevolking. Veel minder Nederlanders hebben bloedgroep B en nóg minder AB. Kennis over uw bloedgroep is belangrijk wanneer u onverhoopt bloed van een andere persoon zou moeten krijgen. Iemand die bijvoorbeeld bloedgroep AB heeft, kan alleen bloed geven aan mensen met AB. Sommige bloedgroepen mogen niet met elkaar worden gecombineerd. In de ene bloedgroep bevinden zich dan stoffen die zich keren tegen het bloed van de andere groep. In het uiterste geval

overlijdt iemand eraan. Daarom controleren artsen en verpleegkundigen liever tien dan negen keer iemands bloedgroep. Met bloedgroep O is het in elk geval het gemakkelijkst: die mag aan iedereen worden gegeven. Wist u trouwens dat nog niet zolang geleden uit onderzoek bleek dat bijna de helft van de Nederlanders zijn eigen bloedgroep niet kent?

23

editorial

Pijn. Blijf er niet mee zitten Pijn is een onplezierig gevoel of emotionele ervaring, dat vaak veroorzaakt wordt door verwonding aan of ergens in het lichaam. Soms ontstaat pijn echter ook zonder aanwijsbare lichamelijke oorzaak.

keer een nieuw gezicht. Hier waarborgen we dat zij door een en dezelfde arts van a tot z behandeld worden. Die arts heeft en neemt ook de tijd voor hen.”

E

Tot slot en Frank de Loos weet dat men dat ook niet onbelangrijk vindt: “We hebben een heel fraai en modern gebouw met een mooie wachtkamer.

r kan onderscheid worden gemaakt tussen acute pijn en chronische pijn. Acute pijn ontstaat plotseling en gaat relatief snel weer over. Klinisch neemt men de grens van zes maanden, na deze grens noemt men het chronische pijn. Chronische pijn heeft geen waarschuwingsfunctie meer en veroorzaakt vooral stress. Dr. Frank de Loos van Optimal Care Pijnklinieken weet wat pijn kan doen met je leven. Eén op de vijf mensen maakt in zijn of haar leven een periode met chronische pijn door. “Op een gegeven moment gaat die pijn je leven beïnvloeden of zelfs beheersen. Dat kan verstrekkende gevolgen hebben: sommige mensen komen in een sociaal isolement of raken zelfs hun partner kwijt”, aldus Frank. Onnodig, want de pijn is vaak te bestrijden. Bij Optimal Care Pijnklinieken weet men wat de wensen van patiënten zijn:

“Allereerst: patiënten met pijn willen serieus genomen worden. Dat doen wij dus ook, vanaf het allereerste contact. We vergeten nooit dat zij vaak al een pijngeschiedenis van jaren achter de rug hebben, waar meestal weinig aan gedaan wordt.” Patiënten willen daarnaast laagdrempeligheid. Frank de Loos: “Snelle toegang en geen wachtlijst. Een verwijzing door de huisarts of andere specialist is genoeg om hier geholpen te worden, binnen twee weken. In het ziekenhuis kon ik maar een maximaal aantal patiënten per dag zien. Zo ontstonden ook wachtlijsten. Als ik hier tien patiënten heb, zie ik die ook alle tien op dezelfde dag, desnoods ’s avonds.” Verder is de arts die een patiënt op de eerste afspraak ziet, ook de arts die hem of haar behandelt: “Patiënten zien niet graag elke

LEZERSAANBIEDING

€ 2,50 KORTING PER BESTELLING Actiecode: LIJF

The Secret of Balance MET NATUURLIJKE EXTRACTEN Body creme - Body Lotion - Shower gel

WWW.IKOHSPA.NL

Meer informatie: Voor meer informatie over Optimal Care Pijnklinieken, kijk op de website www. optimalcare.nl.

‘Eindelijk kan ik weer de dingen doen waar ik van geniet.’ Maak kennis met Optimal Care Pijnklinieken Optimal Care Pijnklinieken is een zelfstandig behandelcentrum voor patiënten met chronische en acute pijnklachten. De pijnkliniek van Optimal Care in Rotterdam biedt een breder pallet aan pijnbehandelingen dan de meeste ziekenhuizen en is daarmee uniek in Nederland. Ons team van pijnspecialisten hecht veel waarde aan behandelingen van topkwaliteit waarvan het resultaat aantoonbaar is. Omdat pijnklachten het beste multidisciplinair kunnen worden behandeld, werken we samen met neurologen, orthopeden, neurochirurgen, psychiaters, psychologen, anesthesiologen en fysiotherapeuten.

Telefoon +31 (0)10 - 714 61 11 E-mail [email protected] Internet www.optimalcare.nl

Pijnaandoeningen die behandeld worden bevinden zich in het hoofd, aan het gezicht, de nek, schouders, armen, rug, benen en voeten. Zowel plaatselijke als uitstralende pijnen worden behandeld. Denk hierbij aan aangezichtspijn, whiplash, rugpijn en hernia’s, pijn bij aandoening van het zenuwstelsel, pijn als gevolg van oncologische aandoeningen en littekenpijn. Op onze website kunt u alles lezen over de diverse aandoeningen en bijbehorende behandelmethoden. • Geen lange wachttijden • Moderne en rustgevende kliniek • Meeste behandelingen worden door zorgverzekeraar vergoed

lijfverhaal

Beter en langer leven met cystic fibrosis dankzij goede zorg

“Ik moet wennen aan het idee dat ik ook oud kan worden” Toen hij een peuter was, bleek dat Bowe Frankema cystic fibrosis (CF) had. De arts vertelde zijn moeder dat Bowe de achttien jaar niet zou halen. Intussen is hij 25 en bezig een eigen bedrijf op te zetten. “Er zijn CF-ers die er veel slechter aan toe zijn. Ik heb het jarenlang een beetje kunnen ontkennen. Maar ooit loop je dan wel tegen een grens aan. Ik neem nu echt goed mijn medicijnen en meestal kan ik de dingen doen die ik wil doen. Liefst wel in mijn eigen tempo, daarom ben ik eigen baas.”

26

C

ystic fibrosis, CF dus, is een ziekte die je vanaf je geboorte hebt. Hij is nog niet te genezen. Mensen met CF hebben een kortere levensverwachting. Zij hebben vaak infecties in hun longen. Ook hebben ze moeite met het verteren van voedsel”, vat longarts Harry Heijerman van het gespecialiseerde CF-centrum in het HagaZiekenhuis (Den Haag) samen. Dankzij goede zorg is die levensverwachting in de afgelopen tijd al flink toegenomen. Vroeger overleed de helft van de patiënten voor hun twintigste jaar. Tegenwoordig worden de meeste patiënten met CF veertig jaar of ouder. Bowe: “Toch zijn er ook vrienden van



mij met CF al overleden. Je kunt gewoon de pech hebben dat je besmet raakt met een bacterie waar ze weinig aan kunnen doen.”

Alles proberen “Er zijn zeker verschillen tussen CF-patiënten. Met sommigen gaat het beter dan met anderen”, zegt Harry Heijerman. Met Bowe ging het jarenlang best goed. Toen hij op negenjarige leeftijd voor het eerst met lotgenoten op vakantiekamp ging, keek hij zijn ogen uit. “Ik had nog nooit andere kinderen met CF gezien. Sommigen konden net als ik gewoon voetballen. Maar ongeveer de helft stond langs de kant, die waren te kortademig.” Op de middelbare school ging het een tijd heel slecht met Bowe. Hij kreeg bovendien een andere chronische ziekte die niets met CF te maken heeft. “Ik heb toen veel in het ziekenhuis gelegen en ruim een jaar school gemist.” Daarna ontkende hij jarenlang zijn CF zoveel mogelijk. “Ik ben opgegroeid met het idee dat ik maar kort zou leven. Dan leef je op de dag. Ik plande nog geen week vooruit. Ik wilde alles doen, alles proberen. Dat houd je een tijdje vol. Maar dan ben je toch je lichaam aan het afbreken.”

Een normaal leven Toen kwam het keerpunt. Bowe: “Een vriend die veel van CF weet, schrok toen hij me na een tijd weer zag. “Jij moet een andere dokter hebben”, zei hij. En hij raadde me aan om naar Den Haag te gaan. Harry Heijerman zag meteen dat ik jarenlang te weinig behandeling had gekregen. Ik had het zelf ook laten versloffen. Ik kreeg een hele berg medicijnen mee en moest een maand later terugkomen. Mijn longfunctie was in die maand gigantisch beter geworden – zoiets hadden ze daar ook nog nooit gezien.” “Na ongeveer een jaar zei Harry Heijerman tegen me: “Het belangrijkste wat jij moet doen is in je hoofd prenten dat je gewoon zeventig wordt. Dat je een normaal leven kunt hebben.” Dat moest ik wel even verwerken. Het betekent dat je moet nadenken wat je dan wilt met je leven. Ik hoef niet alles vandaag te beleven. Het kan later ook altijd nog. Ik kan nu ook even rustig aan doen. Dat is ook nodig, soms ben ik heel moe. Gelukkig kan ik nog steeds genieten van wat er is. Ik zie dat ook bij andere CFers. Dat leer je wel van deze ziekte. Niet te veel nadenken, gewoon doen.”



Problemen door fout in klieren Patiënten met CF hebben last van hun longen, hun alvleesklier en hun lever. De oorzaak van al deze problemen is een erfelijke fout in klieren die vocht produceren. In onze longen bijvoorbeeld zitten kliertjes die vocht (slijm) maken. Dat zorgt ervoor dat bacteriën gemakkelijk afgevoerd kunnen worden. Bij patiënten met CF werken die kliertjes niet goed. In plaats van dun vocht produceren zij taai slijm. CF wordt dan ook wel eens taaislijmziekte genoemd. In dat slijm kunnen bacteriën uitgroeien. Die zorgen voor infecties. De longen gaan achteruit doordat zij vol met littekens komen te zitten. De behandeling is er nu op gericht om die infecties bijtijds aan te pakken. Zo wordt voorkomen dat de longen achteruitgaan. Toekomstige behandelingen zullen ervoor zorgen dat de kliertjes in de longen dunner slijm produceren. Sinds 1 mei 2011 worden alle pasgeboren kinderen via de hielprik onderzocht op CF. De behandeling kan dus al vroeg beginnen.

Besmettingsgevaar De vakantiekampen waar Bowe andere kinderen met CF leerde kennen, bestaan niet meer. Gebleken is dat de kinderen elkaar besmetten met gevaarlijke bacteriën. Ook in het ziekenhuis doet men er nu alles aan om contact tussen CF-patiënten te vermijden. Heijerman: “Op de polikliniek hebben we geen wachtkamer. Patiënten hebben een afspraak in een onderzoekskamer. Wij rennen wel heen en weer. En op de verpleegafdeling zijn eenpersoonskamers. Als er veel patiënten zijn, plannen we zelfs de momenten waarop patiënten even naar buiten mogen.” Bowe: “Het is ook wel heel jammer. Contact met lotgenoten helpt je om met je ziekte om te gaan. Ik ben daarom bezig om mogelijkheden voor contact via internet op te zetten. Dat is veilig en je kunt toch ervaringen uitwisselen.”

Betere zorg Dat patiënten met CF tegenwoordig zoveel langer leven, komt vooral door betere zorg. Er zijn (dure) medicijnen tegen de longontstekingen. Er zijn medicijnen die het slijm oplossen (zie kader, red.). Die zijn belangrijk, maar kennis en ervaring zijn minstens even belangrijk. De behandeling van CF-patiënten is nu in Nederland geconcentreerd in zeven ziekenhuizen. Een derde van alle volwassen CF-patiënten komt naar het HagaZiekenhuis. Als het nodig is komt het ziekenhuis naar hen toe. Heijerman: “Bij ernstige longontstekingen is vaak een infuus nodig. Vroeger moesten patiënten dan opgenomen worden. Tegenwoordig krijgen ze thuis alle spullen en uitleg om het zelf te doen. Onze apothekers hebben veel wetenschappelijk onderzoek gedaan om

“Dat leer je wel van deze ziekte. Niet te veel nadenken, gewoon doen”

dat allemaal goed uit te zoeken. Ik kan daar echt enthousiast van worden, dat we het nu zo kunnen regelen voor onze patiënten.” Er wordt wereldwijd natuurlijk ook veel onderzoek gedaan om de ziekte te kunnen genezen. Heijerman: “Er zijn verschillende varianten van de ziekte. Ik verwacht dat we in de komende vijf tot tien jaar voor de meeste varianten een middel hebben dat in de longen genezend werkt. Dan kunnen patiënten echt tientallen jaren langer leven.” • Voor meer informatie: www.ncfs.nl www.stichtingfok.nl

27

wetenschap

Erfelijke factoren voor hoge bloeddruk gevonden De hoogte van onze bloeddruk wordt beïnvloed door een combinatie van leefstijl en erfelijke factoren. Een internationale groep onderzoekers, waaronder die van de universitair medische centra in Amsterdam, Groningen, Leiden, Rotterdam en Utrecht, hebben nu uitgevonden dat er meer dan 30 varianten in het erfelijk materiaal een rol spelen. Deze factoren beïnvloeden ook het risico op het krijgen van harten vaatziekten en een beroerte. Ook blijkt uit het onderzoek dat hoge bloeddruk bij mensen van Afrikaanse en Aziatische herkomst door deze erfelijke factoren lastiger is te behandelen met standaardmedicatie. Juist onder deze groepen komt hoge bloeddruk veel voor

Slaapgebrek bij pubers schaadt brein Een chronisch slaaptekort tijdens de pubertijd zorgt niet alleen voor slaperige en vermoeide pubers, maar kan ook blijvende schade aan hun hersenen veroorzaken. Dat blijkt uit onderzoek van de University of Wisconsin-Madison in de Verenigde Staten. Die schade ontstaat in de synapsen, dat zijn de ruimten waarin door zogenoemde neurotransmitters de overdracht van ‘boodschappen’ tussen zenuwcellen plaatsvindt. Door slaapgebrek blijkt de vorming van synapsen verstoord te raken. “De gevolgen van slaapgebrek kunnen goedaardig, tijdelijk en omkeerbaar zijn,” zeggen de onderzoekers, “maar het kan het volwassen worden en het functioneren van de hersenen ook blijvend veranderen.”

Relatie voeding en oogziekte glaucoom Glaucoom is de belangrijkste oorzaak van onherstelbare blindheid in de wereld. Naar schatting lijden wereldwijd 60 miljoen mensen aan deze oogziekte, waarbij de oogzenuw geleidelijk afsterft. Over de oorzaken van glaucoom bestaat wetenschappelijk nog grote onduidelijkheid. Momenteel bestaat er ook nog geen effectieve behandeling van deze ziekte. Uit recent onderzoek van het Erasmus MC in Rotterdam is inmiddels wel gebleken dat voeding een belangrijke invloed heeft op het krijgen van glaucoom. Mensen die veel vitamines A en B1 nuttigen, lopen volgens dat onderzoek minder risico om de oogziekte te krijgen. Mensen die daarentegen via hun voeding veel magnesium binnenkrijgen, hebben meer kans om glaucoom te ontwikkelen. Voedingsmiddelen met veel vitamine A zijn bijvoorbeeld lever, vis en melkproducten. Vitamine B1 zit in hoge mate in graanproducten. Magnesiumrijke voedingsmiddelen zijn sojabonen, schelpdieren en garnalen.

28


Tekst Pieter van Dam Beeld Pieter van Dam, Dirk Ketting, Hans Oostrum

Ouder worden met minder kwalen Onderzoekers van de Amerikaanse Mayo Clinic hebben een methode gevonden om de veroudering van cellen te vertragen. Hun onderzoek concentreerde zich op de zogenaamde ‘senescent cellen’. Dat zijn cellen die stoppen met delen. Ons afweersysteem verwijdert deze cellen meestal, maar in de loop der jaren hopen ze zich op. Bij heel oude mensen bestaat het lichaam voor zo’n tien procent uit deze cellen. De onderzoekers ontdekten medicatie

KORT

waarmee je bij muizen alle ‘senescent cellen’ kunt vernietigen. De muizen waren genetisch gemanipuleerd waardoor ze de organen van een tachtigjarige hadden. Na het toedienen van de medicatie vertraagde hun veroudering aanzienlijk. Het lukte om het ontstaan van ouderdomsverschijnselen zoals rimpels, staar en krachtverlies in de spieren te vertragen en zelfs uit te wissen. De behandeling zorgde er niet voor dat de muizen langer leefden, maar ze werden wel ouder met minder kwalen.

Hersenschade bij buiten sporig alcoholgebruik Bij buitensporig alcoholgebruik lopen vrouwen veel sneller hersenschade op dan mannen. Dat blijkt uit onderzoek van Kristina Berglund van de Sahlgrenska Academie in het Zweedse Gothenburg.

Op gewicht blijven moeilijk door hormonen Afvallen is lastig maar op gewicht blijven vaak nog lastiger. Dat komt niet alleen door een gebrek aan wilskracht, maar ook door de hormonen in ons lichaam die een hongergevoel veroorzaken. Dat blijkt uit onderzoek van de University of Melbourne in Australië. Tijdens het onderzoek volgden vijftig mensen met overgewicht tien weken lang een streng dieet met weinig calorieën. Ze verloren gemiddeld 10 procent van hun gewicht. De onderzoekers hebben voor, tijdens en na het dieet het niveau gemeten van de hormonen die te maken hebben met hongergevoel. De wetenschappers ontdekten dat een jaar na het afvallen verschillende hormonen die de honger beïnvloeden nog steeds uit balans waren.


Zo was het ‘hongerhormoon’ ghreline nog steeds verhoogd. Dit hormoon wekt je eetlust op. Het niveau van het hormoon leptine dat ervoor zorgt dat je minder snel verzadigd raakt was juist lager. Vanuit evolutionair oogpunt beschermden deze hormonen de mens tegen uithongering in tijden van voedselschaarste. “Deze ontdekking verklaart waarom de meeste mensen het moeilijk vinden om op langere termijn op gewicht te blijven. Na vijf jaar zit het verloren gewicht er meestal weer aan. Zo lang er geen veilige medicatie is die het hongergevoel onderdrukt, blijf je het beste op gewicht door jezelf regelmatig te wegen, te ontbijten, elke dag een uur te bewegen en weinig vet te eten”, zegt onderzoeker Joseph Proietto.

De schade wordt veroorzaakt door een ernstige daling van het serotoninepeil in de hersenen. Serotonine is een stof die in hersenen wordt aangemaakt en verantwoordelijk is voor verschillende functies in ons lichaam zoals eetlust, slaap, geheugen en stemming . Het is een zogenoemde neurotransmitter die er voor zorgt dat hersencellen boodschappen aan elkaar doorgeven. Kunstmatig geproduceerde serotonine wordt bijvoorbeeld gebruikt voor de behandeling van slaapproblemen en depressies. In haar onderzoek onderzocht Berglund de hersenfuncties van 42 alcoholverslaafden, waarvan eenderde vrouw was. Na 4 jaar buitensporig drinken was het serotoninepeil in de hersenen van de vrouwelijke proefpersonen gehalveerd. Bij mannen was dezelfde schade pas na 12 jaar drankmisbruik aangericht.

29

preventie

Gezondheidsproblemen door onregelmatig werk

Altijd een jetlag

Horecapersoneel, verpleegkundigen, beveiligingsmedewerkers en vrachtwagenchauffeurs. Het zijn maar een paar voorbeelden van de vele beroepsgroepen die dikwijls ’s avonds en ’s nachts actief zijn. In ons land werken maar liefst één miljoen mensen regelmatig op uren wanneer de rest van de natie op één oor ligt. Steeds meer onderzoeken leggen gezondheidsproblemen bloot waartoe dat onregelmatige bestaan kan leiden.

30

B

ij een potje Scrabble zou u er flink mee scoren: de term ploegendienstsyndroom. Wetenschappers hebben het woord bedacht voor de klachten waarmee iemand te maken kan krijgen als hij op wisselende tijden werkt volgens een vast rooster. Denk bijvoorbeeld aan een ver pleegkundige die gedurende een periode van zes weken telkens zeven nachten achter elkaar dienst heeft en daarna vier dagen vrij is. Of denk aan een havenarbeider die in week 1 ‘s ochtends in de weer is, in week 2 ’s avonds en in week 3 ’s nachts. Welke klachten duiden op het ploegen dienstsyndroom? Iemand is tijdens het werk niet of minder geconcentreerd. Zijn gedachten dwalen regelmatig af. Er is ook vaak sprake van hoofdpijn en buikklach ten. Verder voelt de persoon zich slaperig tijdens het werk. Wanneer hij na thuiskomst in bed ligt, heeft hij moeite om in slaap te vallen of door te slapen. Dikwijls heeft


Tekst Gerben Stolk/Pluma Tekst

precies verklaard? Waarom is onregelmatig werk in combinatie met nachtdiensten niet goed voor ons? Het heeft te maken met een ontregelde biologische klok. De biologische klok bevindt zich in het hersengebied achter onze ogen en bestaat uit een klompje van 20.000 zenuwcellen. De biologische klok is een aangeboren mechanisme dat ervoor zorgt dat veel belangrijke lichaamsfuncties een vast ritme hebben. Denk maar aan uw ademhaling, hartslag, stofwisseling, hormoonspiegels en schommelingen in de lichaamstempera tuur. Maar ook het slaap-waakritme hoort regelmatig te zijn. Waarom? Dankzij onze biologische klok is het lichaam voorbereid op wat gaat komen. Allerlei samenhangende processen in ons lijf zijn zodanig op elkaar afgestemd, dat ze optimaal kunnen verlopen. Ons lichaam heeft regelmaat nodig. Stel, u heeft langdurig flinke lichamelijke inspanningen verricht. Dan moet het lichaam herstel len. De biologische klok zorgt ervoor dat zich herstelprocessen voltrekken op een moment dat er normaal gesproken geen processen plaatsvinden die nodig zijn voor activiteit. Is de biologische klok verstoord omdat iemand bijvoorbeeld over een lange tijd de ene keer om elf uur ’s avonds naar bed gaat en de andere keer om vijf uur ‘s nachts, dan bestaat het risico dat het alle maal veel minder gestroomlijnd verloopt. Er zit geen lijn meer in, de vastigheden zijn verdwenen. iemand ook het gevoel moeilijk helder te kunnen nadenken. Veel mensen met onregelmatig werk ervaren stemmings problemen. Ze worden chagrijnig en zijn snel aangebrand. Onderzoek biedt ook steeds meer aanwij zingen dat een verstoord slaap-waakritme vaak samenhangt met depressie. Op den duur kan het onregelmatige leven er verder toe leiden dat het afweersysteem minder goed werkt. Iemand heeft dan een ver hoogde vatbaarheid voor ziektes. Onregel matige ploegendienstroosters kunnen ook resulteren in verminderde vruchtbaarheid of problemen met de zwangerschap. Verder redetwisten wetenschappers over de vraag of werken in ploegendiensten bij vrouwen het risico op borstkanker vergroot.

Ontregeld Een hele waslijst van - mogelijke - verve lende gevolgen dus. Waardoor worden ze


Topsporters Veel topsporters kunnen vertellen dat zij ooit minder goed hebben gepresteerd omdat ze moesten ‘pieken’ op een ogenblik dat ze dat niet gewend waren. Ze hadden een wedstrijd aan de andere kant van de wereld, liepen een jetlag op omdat ze ver schillende tijdzones hadden overbrugd en moesten aan de bak toen ze het tijdsverschil nog niet hadden verwerkt. Hun biologische klok was verstoord. Wie veel wisseldiensten draait, kan op den duur voortdurend een jetlag ervaren. Niet gek ook: menigeen is al een paar dagen uit zijn doen wanneer in het voor- of najaar de tijd maar één uurtje is aangepast vanwege de overgang naar zomer- of wintertijd. Onderzoek heeft uitgewezen dat in de eerste drie dagen van de zomertijd het aantal hartinfarcten stijgt met vijf procent.

Beeld Pieter van Dam

Discotheek Interessant om te weten allemaal, maar sommige beroepen gaan nu eenmaal gepaard met een onregelmatig slaapwaakritme. Wie in een discotheek werkt, zal op donderdag, vrijdag en zaterdag pas bij het krieken van de dag naar bed gaan, maar daarbuiten misschien om een uur of elf willen gaan slapen. Hoe dan gezondheids problemen te voorkomen? Het is in elk geval nuttig te weten dat mensen verschillende biologische ritmes kunnen hebben en dat de zaken dus voor iedereen anders liggen. Vroege vogels zijn bijvoor beeld extra slecht bestand tegen nachtwerk. Anderen verteren het juist gemakkelijk. Toch zal de nachtbraker van nu in de toekomst normaal gesproken steeds minder laat gaan slapen en meer moeite hebben met nacht werk, omdat het dagnachtritme verschuift naarmate men ouder wordt. Hoe dan ook, de biologische klok wordt minder verstoord wanneer iemand wat langer opblijft dan wanneer hij wat vroeger opstaat dan normaal. Wie opvolgende ploegendiensten draait, is er dan ook bij gebaat zoveel mogelijk te rouleren volgens het schema ochtend-avond-nacht.

Hard licht Verder kan licht een rol spelen. Veel biologische ritmen zijn 24-uurs-ritmen. De biologische klok wordt meestal gelijk gezet door invloeden van buitenaf. Vooral daglicht is daarbij belangrijk. Dat betekent niet dat het goed is ’s nachts onder heel hard licht te werken. Op de korte termijn vinden mensen dat vaak aangenaam. Bij hard licht blijven ze beter wakker. Maar op de lange termijn is deze tactiek schadelijk. Hard licht onderdrukt de productie van melatonine. Dat is het hormoon dat het dagen nachtritme regelt en bijvoorbeeld het afweersysteem en het harten bloed vatenstelsel ondersteunt. Er zijn inmiddels bedrijven die daarom experimenteren met afwisseling van hard en zacht licht. Aan het begin van de nachtdienst wordt dan nog wel hard licht gebruikt. Dat wordt afgebouwd naarmate het moment nadert dat de mensen zullen gaan slapen. Wie van plan is onmiddellijk na de dienst zijn bed op te zoeken, kan beter aan het einde van die dienst zonlicht vermijden en zelfs een zonnebril op te zet ten. Zo krijgt het lichaam het signaal dat het tijd is om te gaan slapen. •

31

Vrije tijd

De sfeer van vroeger met het comfort van nu

Vakantie vieren in een boswachterswoning Locatie, locatie, locatie! Wonen aan het water, net achter de duinen, midden in het bos, tussen de akkers of op de hei. Het kan allemaal tenminste voor even - in een Buitenlevenwoning. Staatsbosbeheer heeft meer dan zestig voormalige boswachterswoningen verbouwd tot vakantiewoning. Van buiten authentiek en van binnen van alle moderne gemakken voorzien.

A

ltijd al het bos willen delen met alleen reeën, herten, zwijnen en spechten? Altijd al willen winterwandelen zonder iemand tegen te komen? Dan zijn de zogenoemde Buitenlevenwoningen van Staatsbosbeheer misschien iets voor u. “Op weg ernaartoe begint het al spannend te worden”, zegt Roswitha Rood. Als hoofd productgroep Buitenleven van Staatsbosbeheer bezoekt ze de woningen beroepshalve, toch bekent ze: “Ja, ik word er nog altijd heel blij van.” De weg naar Hoens Huusie is zeker spannend. Hoens Huusie staat achter de Spinnenkopmolen, midden in Nationaal Park De Weerribben. Een loopbruggetje is de enige manier om bij deze rustieke molenaarswoning met rieten dak en houten vloeren te komen. Aan het einde van de negentiende eeuw woonde hier de familie Hoen. Een vetpot was het niet voor vader, moeder en hun twee zonen. Behalve

molenaar was vader Hoen ook nog visser en rietwerker in De Weerribben. Later werd de molenaarswoning met de karakteristieke lage buitendeuren eigendom van Staatsbosbeheer. En nu is hij verbouwd tot vakantiewoning, een echte Buitenlevenwoning. U hoeft niet te vrezen voor uw hoofd, alleen even bukken voor de buitendeur, de rest van de woning is op stahoogte. En ook de ouderwetse bedstede is geheel vernieuwd en aangepast aan de moderne tijd met een royaal tweepersoonsbed. Er is een tuin met terras en tuinmeubilair en bij de aanlegsteiger ligt een Canadese kano voor twee personen te wachten. Zo een die u vast herkent uit oude indianenfilms. Ook de keuken is up-to-date met oven, magnetron en vaatwasser. Er is tv, centrale verwarming, een dvd-speler en telefoon. “Dát is nu precies de bedoeling”, zegt Rood. “Van buiten karakteristiek, zodat ze helemaal passen in het landschap. Binnen zijn oude elementen bewaard gebleven, maar het interieur is modern en comfortabel. Ze zijn van alle gemakken voorzien.” In ’t Loor bijvoorbeeld, een karakteristieke boerderij die verstopt ligt in zacht glooiend Achterhoeks landschap, zijn de dakspanten met opzet zichtbaar gelaten. Die kronkelige oude stammen vormen een spannend contrast met het moderne interieur. Architecten bureau Workshops of Wonders ontwerpt de interieurs van de Buitenlevenwoningen en gebruikt - hoe kan het anders - veel hout uit Nederlandse bossen.

Winterwandelen In Buitenleven 2011, de brochure van Staatsbosbeheer, staan alle Buitenlevenwoningen beschreven. Vaak zijn het voormalige boswachterswoningen die Staatsbosbeheer heeft verbouwd tot vakantiewoning. Smullen voor romantici! Neem De Peppelboom in Putten: een boerderij uit

32


Tekst Els van Thiel Beeld Staatsbosbeheer

de achttiende eeuw die midden in een bos ligt. Kromme en in wonderlijke bochten gegroeide eiken- en beukenstammen zorgen voor een mysterieuze sfeer. Het is een van de oudste bossen in Nederland. In de buurt zijn ook prehistorische grafheuvels. Liever de openheid van de zee en stoer winterwandelen op het strand? In het duinlandschap van Schoorl kunt u bijvoorbeeld verblijven in Sylvestris, een karakteristieke woning van ruim honderd jaar oud. Ooit was het een onderkomen voor de bosarbeiders. Hier in de omgeving zijn de hoogste en breedste duinen van Nederland, soms wel vijf kilometer breed. In de bossen huist de zeldzame nachtzwaluw. Of bent u op zoek naar het ultieme eilandgevoel? Dan wacht het Huusie van Hannes op Texel op u. Een wit huis uit de jaren vijftig van de vorige eeuw dat onderdak bood aan de boswachter. Rust, ruimte en rondom natuur. Aan de voorkant de bosrand met


daarachter de duinen, aan de achterkant weids uitzicht over grasland. Wat kan een gestreste stadsbewoner zich nog meer wensen? Geen auto’s, geen motoren, geen schreeuwende reclame en geen drommen medemensen. U doet de gordijnen open en ziet bomen, gras, water of de lokale schaapskudde… Helemaal alleen met uw

gezin of met uw geliefde, want er zijn ook kleinere woningen die geschikt zijn voor twee personen.

Weidse blik Altijd al eens in een sluiswachtershuis willen wonen? Dat kan in Goudswaard in Zuid-Holland. In de voormalige polder

Eigen tennisbaan Een eigen tennisbaan lokt de familie Van Straalen jaarlijks naar De Veluwe. Gerry van Straalen, schoondochter: “Sinds dertien jaar trakteren opa en oma Van Straalen (80+) jaarlijks de kinderen, kleinkinderen en aanhang op een ultieme relaxvakantie in een Buitenlevenwoning van Staatsbosbeheer. Zelfs de hond mag mee! De boswachterswoning Heidehof in Nunspeet ligt voor de hele familie centraal. Dit jaar gaan we voor de zesde keer naar deze geweldige plek. De woning is heerlijk ruim, comfortabel ingericht en voor negen personen van alle gemakken voorzien. Je kunt er fietsen en winkelen in de omgeving. Bovendien is er een privé tennisbaan! Voor het eten slaan we graag een balletje; even dubbelen of een familietoernooitje. Daarnaast is het mogelijk om in de buurt fietsen te huren of op excursie te gaan met de boswachter. Of gewoon een boek te lezen. Ons motto: niks moet; alles mag.”

33

Vrije tijd

Brienenswaard, die in 1854 werd aangelegd, staat de sluiswachterswoning bij een oude haven. Het sluisje is zelfs nog intact. De woning staat boven op de kade. Door die hoge ligging heeft u een weidse blik over het eiland Tiengemeten en het Haringvliet. De ganzen vliegen af en aan. Elke woning heeft zijn eigen verhaal, zijn eigen charme. “Vroeger woonden de boswachters echt midden in het bos”, vertelt Roswitha Rood van Staatsbosbeheer. “In de jaren tachtig van de vorige eeuw werden beheer, behoud, herstel en ontwikkeling van de Nederlandse natuur - de kerntaak van Staatsbosbeheer - anders georganiseerd.

De traditionele benamingen ‘houtvesterij’ en ‘boswachterij’ werden afgeschaft en de boswachters gingen meer vanuit centrale punten werken, niet altijd meer in de bossen. Het was jammer om die woningen, die op de prachtigste locaties stonden, leeg te laten staan. Het bos is ook vrij toegankelijk, dus waarom die bijzondere huizen niet benutten? Dat is het verhaal achter de Buitenlevenwoningen.” Boswachters wonen nu elders, maar Rood benadrukt dat ze er nog altijd zijn en ze worden ook nog altijd zo genoemd.

Kijken door de ogen van de boswachter Verschillende boswachters van Staatsbosbeheer hebben het natuurgebied gefilmd waarin ze dagelijks werken. Onder de noemer ‘Door de ogen van…’ tonen ze in anderhalve minuut wat er buiten te zien en te beleven valt. De filmpjes zijn als het ware ‘visitekaartjes’ van hun werkgebied. Ze zijn te vinden op het Youtubekanaal van Staatsbosbeheer en op de website (www.staatsbosbeheer.nl).

34

De troeven van Buitenwoningen: Unieke ligging in de mooiste natuur Authentieke woningen mét modern comfort Rust, ruimte en stilte

• • •

Praktisch De Buitenlevenwoningen kunnen het hele jaar gereserveerd worden voor een verblijfsduur van een weekend, midweek of langer. Alle woningen beschikken over een houtkachel met gratis brandhout. Bij een aantal woningen is het mogelijk om rijpaarden mee te nemen. Deze Buitenlevenwoningen beschikken over een stal en een weide. Sommige woningen zijn rolstoeltoegankelijk. Staatsbosbeheer hanteert een aantrekkelijke regeling voor vaste klanten. Meer informatie: Staatsbosbeheer Buitenleven, Postbus 563, 7400 AN Deventer, T (030) 697 77 49, www.staatsbosbeheer.nl, [email protected].


Gewrichtspijn



Aan gewrichtsklachten door reuma of artrose is vaak nog veel te doen

Samen werken aan een beter leven Gewrichtsklachten kunnen veel problemen opleveren. Echt genezen is meestal niet mogelijk. Maar een patiënt kan veel doen om een zo goed mogelijk leven te leiden. In beweging blijven, medicijnen volgens voorschrift innemen en goed overleggen met de arts en andere hulpverleners.

E

en chronische ziekte is een teamsport, waarbij de patiënt de belangrijkste speler is. En net zoals een egotripper op het veld zijn team op achterstand zet, is het ook hier belangrijk om je aan afspraken te houden. Meer dan twee miljoen Nederlanders hebben er elke dag last van: pijnlijke,

stijve gewrichten. Die klachten kunnen verschillende oorzaken hebben. Er kan een ontsteking in de gewrichten zijn (reuma). Ook kan het kraakbeen in de loop van het leven achteruitgaan (artrose). En soms hebben mensen pijn zonder dat er een duidelijke oorzaak gevonden wordt. Bij alle gewrichtsklachten kost het vaak extra energie om de gewone dagelijkse dingen te doen, zoals je aankleden of ergens naartoe gaan. De ene dag kan iemand meer last hebben dan de andere. Bij de meeste mensen zijn de gewrichten ‘s morgens wat stijver en pijnlijker dan later op de dag. Veel patiënten hebben ook last van vermoeidheid. Dat kan alleen al komen door de voortdurende pijn. Bij ontstekingen doet vaak het hele lichaam mee, waardoor iemand extra moe kan zijn.

Blijven bewegen Het slechte nieuws bij gewrichtsklachten is, dat zij meestal niet vanzelf overgaan. Reuma, artrose en andere vormen van gewrichtspijn zijn chronische ziekten. Gelukkig is er vaak nog wel veel aan te doen. Geneesmiddelen helpen tegen pijn. Ook tegen ontstekingen bestaan er effectieve middelen. En als die behandelingen niet genoeg helpen, zijn er nog andere opties. Soms kan bijvoorbeeld een kunstgewricht uitkomst bieden. De huisarts of specialist zal samen met de patiënt kijken wat er nodig is. Het is hoe dan ook belangrijk om de


gewrichten te bewegen zonder ze te veel te belasten. Wandelen, zwemmen en sommige sporten zoals het Chinese T’ai Chi zijn voor veel mensen geschikt. Elke patiënt moet liefst samen met een arts of fysiotherapeut kijken wat verstandig is.

Afspraken Een bekend probleem bij chronische ziekten is dat niet iedereen zich aan de afspraken houdt. Mensen slaan die dagelijkse wandeling over, volgen dieetadviezen niet op. En veel patiënten nemen hun medicijnen niet in. Ze vergeten ze of laten ze bewust weg. Dat is best begrijpelijk. Zeker oudere mensen moeten al zoveel pillen slikken. We horen bovendien vaak dat geneesmiddelen schadelijk kunnen zijn. Hoe minder hoe beter, zegt men dan. De lijst van bijwerkingen in de bijsluiter is soms indrukwekkend. Aan de andere kant vertelt de bijsluiter niet wat er gebeurt als je de pillen niet slikt. Natuurlijk moet iedereen die medicijnen gebruikt goed opletten of er bijwerkingen optreden. En wie een medicijn liever niet wil innemen, kan dat maar beter openlijk bespreken met de arts. Vaak zijn er oplossingen. Hoe dan ook, een chronische ziekte is een teamsport. En de patiënt zelf is de belangrijkste speler. Als die niet meewerkt, is de wedstrijd bij voorbaat verloren. Dit artikel is tot stand gekomen met financiële ondersteuning van AstraZeneca BV, www.astrazeneca.nl •

Meer informatie over (bewegen bij) gewrichtspijn: www.artroseinbeweging.nl www.reumafonds.nl

35

Tekst Gerben Stolk

Beeld Shutterstock

Hoe raken wij die kerstkilo’s weer kwijt? De feestdagen zorgen traditiegetrouw voor een extra inname van calorieën. Maar hoe krijgt u die extra kilo’s er na de feestdagen weer af? De Amerikaanse voedingswetenschapper Walter Willett van de befaamde Harvard Universiteit in de Verenigde Staten biedt verlichting.

D

e overeenkomst tussen toverstafjes en wonderdiëten? Beide bestaan niet. Dat is de nuchtere conclusie die Walter Willett voor zijn rekening neemt na een kwart eeuw betrokkenheid bij grote Amerikaanse studies naar de effecten van voeding op overgewicht, cholesterol en kanker. Hoe u wel kilo’s kwijtraakt? De wereldberoemde onderzoeker in de biomedische wetenschappen maakt de zaken niet moeilijker dan ze zijn. Gezond gewicht is het resultaat van niet te veel eten en voldoende bewegen. Onder dat laatste verstaat Willett een halfuur per dag.

Nuttige vetzuren In zijn boek Eet, drink en blijf slank & gezond geeft de Amerikaan nuttige tips om gezond te eten en zo een verantwoord gewicht te bereiken. Belangrijke pionnen in uw strategie: de volkoren koolhydraten en de onverzadigde vetzuren. Dat zijn de voedingsmiddelen waarvan we de meeste energie krijgen. Nee, krabt u zich niet achter de oren. Willett heeft het wel degelijk over vetzuren waarmee u uw voordeel kunt doen

36

Vetzuren hebben over het algemeen een slecht imago. Logisch, want van bijvoorbeeld verzadigde vetten uit vlees en volle zuivelproducten is bekend dat ze schadelijk zijn voor het hart. Helaas wordt daardoor vaak over het hoofd gezien dat onverzadigde vetzuren juist leiden tot een gezonder hart en gewicht. Denk aan noten, avocado’s en olijf- en koolzaadolie. Maar ook aan zaden, granen en vette vis zoals zalm en tonijn. Hun vetten beschermen tegen hartziekten. Zaden, graan en vette vis hebben nog een voordeel: ze bevatten vetten die het lichaam nodig heeft, maar zelf niet kan aanmaken. Een belangrijke les van Willett: een mens wordt niet slank wanneer hij vetarm eet. Mensen met een wat hogere vetinname hebben juist eerder een gezond lichaamsgewicht.

Dikmakers Wat u tegelijkertijd niet moet doen? Snelle koolhydraten innemen, want dat zijn de belangrijkste dikmakers. Voorbeelden zijn suiker, witte rijst en aardappelen. Vervang

ze zoveel mogelijk door volkoren pasta of bruine rijst. Over volkoren gesproken: volkoren koolhydraten zijn óók belangrijk. Zo zorgen onbewerkte granen ervoor dat ons lichaam zich weert tegen hartziekten, darmklachten en kanker. Houd er dus bij de aankoop van bijvoorbeeld brood rekening mee dat u een volkoren product neemt en geen ‘uitgekleed’ exemplaar. Daarbij is een groot deel van de kiem en zemel verwijderd, zodat veel vezels, vitaminen en mineralen verloren zijn gegaan.

Nuttige tips • Eet fruit in plaats van snoep. Maar neem ook weer niet te veel fruit. Een portie fruit is ongeveer 125 gram en dat kan op den duur ook aardig aantikken. • Neem een stuk fruit in plaats van een sapje. Die laatste bevat meer calorieën en minder vezels. • Light producten zijn niet altijd beter. Light chips hebben bijvoorbeeld een vetvervanger die ervoor zorgt dat het lichaam inefficiënt omgaat met het verbruik van calorieën en gewichtstoename. Het is het beste om zowel vette producten als de light versies af te slaan. Kies voor voedingsmiddelen die van nature mager en gezond zijn. •


cultuur

Samenstelling Pieter van Dam Beeld Joop van den Ende Theaterprodukties

Wicked nieuwe musicalhit Wicked is een van de grootste musicalhits in de wereld. Sinds de premiere op Broadway in oktober 2003 is de musical wereldwijd al door meer dan dertig miljoen mensen bezocht en overladen met vele prijzen. Joop van den Ende theaterproducties heeft de musical naar Nederland gehaald en gezorgd voor een uitstekende cast met onder anderen Chantal Janzen, Jim Bakkum, Willemijn Verkaik en Bill van Dijk.

D

e musical is gebaseerd op de bekroonde roman ‘The Life and Times of the Wicked Witch of the West’ van de Amerikaan schrijver Gregory Maguire uit 1995 waarin hij de lezer meeneemt naar een spectaculaire fantasiewereld boordevol tovenarij, hekserij en spreuken. In het boek, dat zich voornamelijk afspeelt vóór het beroemde verhaal van ‘The Wizard of Oz’, beschrijft Maguire de belevenissen van twee jonge heksen, Glinda en Elphaba, die respectievelijk de Goede Heks van het Noorden en de Valse (‘wicked’) Heks van het Westen zullen worden. Componist Stephen Schwartz las het boek en zag er onmiddellijk een musical in. De musical vertelt het verhaal van de onwaarschijnlijke vriendschap tussen de blonde, populaire en stijlvolle heks Glinda (gespeeld door Chantal Janzen) en de groene, onbegrepen en de strijdlustige Elphaba (gespeeld door Willemijn Verkaik) die door het lot is uitgekozen om de Wicked Witch of the West te worden. Wicked is in een aantal opzichten een ongewone musical. Het koppelt het sprookjesachtige van het land van Oz en zijn soms merkwaardige en kleurrijke inwoners aan de oprechte emoties van jonge mensen die het leven ontdekken. Het combineert een indringend verhaal met bijzondere muziek. En het is een musical waarin vrouwen de hoofdrol spelen. De Nederlandse uitvoering van Wicked ging op 6 november in premiere in het AFAS Circustheater in Scheveningen en is daar nog tot eind 2012 te zien. www.musicals.nl/wicked


37

cultuur

Tekst Pieter van Dam

Beeld Joods Historisch Museum, Stedelijk Museum Alkmaar

Werk van fotograaf Saul Leiter herontdekt De Amerikaanse fotograaf en schilder Saul Leiter hoort nadrukkelijk thuis in het lijstje van wereldberoemde fotografen als Henri Cartier-Bresson, Robert Frank en Eugène Atget. Leiter maakt vooral furore met zijn schilderachtige kleurenfoto’s van het straatleven van New York, gemaakt tussen 1948 en 1960. Te midden van de drukte van de stad wist hij verstilde momenten van alledaagse schoonheid vast te leggen. Zijn foto’s zijn bijna abstracte composities van reflecties en schaduwen, die doen denken aan schilderijen van abstract-expressionistische schilders als Mark Rothko en Willem de Kooning, met wie Leiter zich sterk verwant voelde. Leiter maakte ook furore als modefotograaf voor tijdschriften als Harper’s Bazaar, Elle en Voque. Het werk van Leiter was lange tijd in de vergetelheid geraakt maar is inmiddels in de Verenigde Staten en Europa herontdekt. Het Joods Historisch Museum in Amsterdam exposeert tot 4 maart 2012 een overzicht van zijn werk onder de titel New York Reflections. Naast ruim 60 kleurenfoto’s en 40 zwart-witfoto’s van zijn straatfotografie wordt een kleine selectie modefoto’s, schilderijen en beschilderde foto’s getoond. Tevens kunnen bezoekers een recente documentaire van de Britse filmer Tomas Leach over Leiter zien. Meer informatie: www.jhm.nl

Bonbons maken in een... museum Van 1905 tot en met 1970 stond in Alkmaar de Chocolade- en Cacaofabriek van Hendrik Ringers. De fabriek stond dan ook bekend om de fijnste chocolade en de mooiste suikerwerken. Het bedrijf was jarenlang hét boegbeeld van Alkmaar. Bij oostenwind hing de zoete geur van gebrande cacao in de straten. In de tentoonstelling van Boon tot Bonbon in het Stedelijk Museum Alkmaar herleeft de rijke geschiedenis van de beroemde chocoladefabriek aan de hand van foto’s, historische filmbeelden, ouderwetse verpakkingen en reclame-uitingen van Ringers en een uitstalling van indrukwekkende suikerwerken. Uiteraard biedt de tentoonstelling ook de mogelijkheid om het productieproces van bonbons op de voet te volgen. Tevens worden er chocoladeworkshops voor kinderen en volwassenen georganiseerd. De tentoonstelling loopt nog tot 4 maart 2012.

Bezoekadres: Stedelijk Museum Alkmaar. Canadaplein 1, 1811 KE Alkmaar. Meer informatie: www.stedelijkmuseumalkmaar.nl

38 december 2011 • LIJFMAGAZINE

Colofon Dit tijdschrift over gezondheid en leefstijl is een onafhankelijke uitgave van LIJFMAGAZINE BV. Het verschijnt in principe zes keer per jaar (februari, april, juni, september, december) Uitgever Pieter van Dam Hoofdredactie Pieter van Dam, Jan Huizinga [email protected] Redactie Pieter van Dam, Pieter van Megchelen, Els van Thiel, Bernadette Schoemaker, Gerben Stolk/Pluma Tekst Fotografie Pieter van Dam, Dirk Ketting, Hans Oostrum Fotografie, Shutterstock, Levien Willemse

In het volgende nummer... Het volgende nummer van LIJFMAGAZINE verschijnt in februari 2012. Weer boordevol interessante artikelen over gezondheid, leefstijl en vrije tijd. Een kleine greep uit de inhoud.

•

Advertentie-acquisitie Adcom Media bv Jose van Vuuren Sint Jansstraat 20 1251 LA Laren Telefoon: 035-5317374 Email: [email protected]

H ersenen Onze hersenen bestaan uit tientallen miljarden zenuwcellen, die ieder op zich verbonden zijn met andere zenuwcellen, soms wel vele duizenden. Het is waarschijnlijk de meest ingewikkelde structuur in ons hele universum. De hersenen besturen en coördineren vrijwel alle lichaamsfuncties. Hoe die hersenen precies werken leest u in het omslagartikel van het februarinummer van LIJFMAGAZINE.

•

W erk en gezondheid

Adfab Digital Marketing Karen Oldhoven Mr. G.Groen van Prinstererlaan 89 1181 TR Amstelveen Telefoon 020-3452356 Email: [email protected]

• E etstoornissen

Vormgeving en drukwerkbegeleiding Kim Brinkkemper, Bert van der Ryd, (Ditems Media, Monnickendam)

in

Burn-out is een veel voorkomende klacht. Het betekent zoiets als opgebrand. Het ontstaat als iemand jarenlang te veel stress heeft gehad. Meestal door het werk, maar soms ook door spanningen thuis. Een burn-out groeit geleidelijk. Iemand merkt de voortekenen vaak niet op en trekt pas aan de bel als hij ‘opeens’ niks meer kan. Een burn-out gaat pas over als de oorzaak weg is. Dat betekent dat je moet leren om anders te werken of misschien zelfs een andere baan moet zoeken? Mensen met een eetstoornis zijn altijd bezig met voedsel. Je eet bijvoorbeeld níet als je honger hebt. Of je eet juist te veel als je geen honger hebt. Alles wat met eten en voedsel te maken heeft is dan lastig. De redactie van LIJFMAGAZINE zet de belangrijkste oorzaken en behandelingen van eetstoornissen voor u op een rijtje.

Postadres Rooseveltstraat 45H, 2321 BL, Leiden Telefoon: 071-5281020 Fax: 071-572 85 89

• S laapproblemen en snurken

[email protected]

• L ijfverhaal: leven met migraine

www.lijfmagazine.com

Een op de vijf mannen en één op de tien vrouwen snurkt elke nacht. Tot grote ergernis van hun partner, die beroofd wordt van een gezonde nachtrust. Wat is de oorzaak van snurken en belangrijker: hoe kun je voorkomen dat snurken een bom onder je relatie wordt? In Nederland hebben maar liefst 2,5 miljoen mensen migraine. Dat wil zeggen dat er iedere dag 70.000 Nederlanders een migraineaanval hebben. Een aanval die soms 72 uur kan aanhouden. Welke invloed migraine op patiënten heeft voor hun werk en persoonlijke leven leest u in het Lijfverhaal in het februarinummer van LIJFMAGAZINE.

• Z itvlees en sporthekel

Veel bewegen heeft voordelen, je conditie wordt beter, spieren en botten worden sterker en je slaapt vaak beter en wordt minder snel moe. Daarmee neemt ook de kans op het krijgen van een harten vaatziekten af. Maar wat doe je als je last hebt van ‘zitvlees’ en ‘sporthekel’. Lees in LIJFMAGAZINE hoe je drempels kunt overwinnen en van deze moderne ‘kwaaltjes’ af kunt komen.


39

Overnachten in de mooiste Nederlandse natuur

De nieuwe catalogus 2012 is uit! Wakker worden in de stilte van de natuur… vogeltjes die fluiten, een konijn dat de bosjes in vlucht en de frisse boslucht die je dwingt even diep adem te halen. Dat staat je te wachten tijdens een verblijf in één van de vakantiewoningen van Staatsbosbeheer Buitenleven. U heeft er alle tijd om te genieten van de omgeving. Niets moet, alles mag…

Nieuwsgierig? Bekijk nu het actuele aanbod op www.staatsbosbeheer.nl/buitenleven of vraag gratis de nieuwe catalogus aan en ontvang een compleet overzicht van alle mogelijkheden. Ga naar www.staatsbosbeheer.nl/buitenlevennieuws, bel met t 030-6977749 en laat uw gegevens achter of scan de QR-code.

Ons oor is een ongehoord slim zintuig. neem. mee! Maarten en Eva Biesheuvel over geluk. Bowe Frankema over leven met taaislijmziekte. Eten of slikken?

Recommend Documents