Onorthodoxe oplossingen in Heusden. Bron: Gemeente van de Toekomst

k i j k e n

Achtergronden, opinies en verhalen over en uit het sociaal domein Fris denken & dwars kijken De eigen kracht van mensen en hun organisaties versterken, energie mobiliseren en een gezamenlijke focus ontwikkelen, dat is de missie en kwaliteit van Vondel & Nassau. Samen werkend met u pakken onze medewerkers organisatie- en samenlevingsvraagstukken resultaatgerichte op en aan. Hebt u collega's die Het Decor - Verruim(t) de horizon ook willen ontvangen? Mail dan even uw mailadres naar [email protected] Wilt u Het Decor niet meer ontvangen dan is een berichtje naar hetzelfde mailadres voldoende.

Jaargang 2 | Aflevering 25

DWARS

26 juni 2015

Onorthodoxe oplossingen in Heusden

len is nu juist de opdracht van het Rijk aan gemeenten. Dat twee mensen met dezelfde vraag aankloppen, wil niet zeggen dat we ‘Geef de werkvloer ruimte en vertrouwen.’ Een pleidooi van Mar- twee keer voor dezelfde oplossing kiezen. Professionals zijn het go Mulder, wethouder in Heusden, voor ont-schotten en onor- nog niet altijd gewend om buiten de kaders te denken en gethodoxe oplossingen. ‘Om huisuitzetting te voorkomen, schoot waagde oplossingen te verzinnen.’ de gemeente de huur voor.’ Tweetallen op huisbezoek ‘Het is dan ook belangrijk dat be‘Gemeenten kunnen het niet. Hoe vaak heb stuurders de professionals hiervoor ik dat niet gehoord in de media. Gemeenten de ruimte en het vertrouwen geven. kunnen het heel goed. In Heusden hebben Ik zeg altijd: fouten maken mag. Het we drie sociale teams, die al aardig integraal is passé om van bovenaf te sturen op beginnen te werken. Soms verzint een medemiddelen, lijstjes en output. Wat we werker een oplossing waar niet alle collega’s verder doen om te ont-schotten? De blij mee zijn. Zo ging een inwoner failliet met medewerkers uit de sociale teams gaan in zaken die complex of zijn zaak, hij bleef achter met schulden. Zijn gezin met twee kleimulti-problematisch lijken altijd in tweetallen op huisbezoek. ne kinderen dreigde uit huis gezet te worden. Normaal zou je Om de zaak vanuit meervoudig perspectief te bekijken, maar een gezin met schulden naar de gemeentelijke kredietbank stuook om van elkaars discipline te leren. In de sociale teams comren. Maar voordat je daar iets hebt geregeld, staat de woningcorporatie al aan de deur te rammelen. Wij schieten de huur nu bineren we niet alleen zorg en welzijn, maar ook werk en inkovoor een paar maanden voor. Inderdaad, dat is niet gemeente- men.’

Bron: Gemeente van de Toekomst 150623

eigen. Maar een gezin op straat zetten is niet alleen veel ellendiger, het is ook nog eens duurder. Door het voorschieten van de Waarschuw elkaar ‘Om elkaar scherp te houden is het belangrijk om casuïstiek met huur voorkomen we dure trajecten.’ elkaar te delen. In Heusden organiseren we hier pizza-avonden voor. Elkaar ontmoeten, korte lijnen: dan weet je elkaar snel te Gewaagde oplossingen ‘Medewerkers van het financiële team fronsten aanvankelijk hun vinden. Ik besef dat de werkdruk hoog is, waardoor het gevaar wenkbrauwen bij deze oplossing. Ze waren bang voor prece- bestaat dat mensen terugvallen op oude reflexen. Daarom roep dentwerking. Wat als iedereen die zijn huur niet kan betalen nu ik iedereen op: merk je dat het systeem weer leidend dreigt te gaat aankloppen bij de gemeente? Casuïstiek op maat behande- worden, waarschuw elkaar dan!’ Jaargang 2 | aflevering 25 | pagina 1

Het Decor - verruim(t) de horizon Voor de alweters met oogkleppen en oordoppen

stelselwijziging: de invoering van passend onderwijs waarbij Ze luisteren en kijken slecht. Als gevolg daarvan ontbreekt het hen scholen een zorgplicht krijgen. Als gevolg hiervan wordt aan zelfkennis en inzicht in hun eigen efficiëntie. Het doorsnee Kamerlid is teveel wijsneus in plaats van bestuurder Door Peter Paul J. Doodkorte afstemming tussen onderwijs en gemeenten steeds belangrijker. Dit alles verlamt het eigen leervermogen van gemeenten. Een deel van de Tweede Kamer wil nog voor de zomer een Kamerdebat over de duizenden bezwaarschriften tegen stopzetting of versobering van huishoudelijke hulp die tot nu toe bij gemeenten zijn ingediend. 'De grote hoeveel bezwaarschriften zijn een teken aan de wand dat de Wmo niet goed wordt uitgevoerd', meent Renske Leijten (SP). Ik zal de laatste zijn die beweert dat de decentralisaties binnen het sociaal domein overal en altijd vlekkeloos verlopen. Wie om zich heen kijkt, ziet zich omringd door zaken die (nog) niet lopen als wel bedoeld was of is. Sommige mensen worden omringd door meer misstanden dan anderen. Sommige misstanden zijn fouter dan andere. Dat is meestal een kwestie van opvatting. Wat voor de een geldt als ernstig, is voor de ander nog aanvaardbaar. Hoe dan ook, waar gewerkt wordt worden fouten gemaakt. De vraag is: pakken gemeenten hun verantwoordelijkheid, of schuiven zij de schuld op anderen. En tegelijkertijd dat de verontwaardiging van (een groot deel van) de Tweede Kamer heel veel weg heeft van krokodillentranen. Met (de) gemeenten als dankbare zondebok. Zij komen onder zware (publicitaire) druk. Ik ben van mening dat gemeenten in het algemeen hun verantwoordelijkheid meer dan nemen. Want hoe lang is het geleden dat ‘Den Haag’ ons duidelijk maakte dat de politiek klaar stond om de overheidsfinanciën op orde te brengen? Die waren door de economische tegenslag van de afgelopen jaren immers danig uit het lood geslagen! Mede door de opbouw van de collectieve uitgaven, ook in vergelijking met het buitenland. Twee derde van de uitgaven ging naar sociale zekerheid, zorg en onderwijs. En ja, zo beweerde datzelfde Den Haag, hoewel die ombuigingen op brede weerstand zouden stuiten, ze waren onvermijdelijk. Vervolgens werden besluiten genomen die leidden tot de drie grootste decentralisaties uit de geschiedenis: de Jeugdwet, de WMO 2015 en de Participatiewet. Daarnaast speelde een grootschalige

Vanaf 2015 worden gemeenten vanwege die drie decentralisaties verantwoordelijk voor de ondersteuning en dienstverlening aan een grotere groep inwoners. Het kabinet en de Tweede Kamer beloofden gemeenten daarbij veel beleidsvrijheid. In ruil voor extra bezuinigingen. Afgelopen jaren heeft bij de gemeenten het doen en laten dan ook in het teken hiervan gestaan.

In plaats van nu krokodillentranen te huilen over het doen en laten van gemeenten zou ‘Den Haag’ zich serieus moeten verdiepen in waar het echt fout gaat: de ingebakken angst voor ongelijkheid. Zonde, want dat staat maatwerk in de weg.

Iedereen in ons land verdient een kans om zijn talenten maximaal te ontwikkelen. En de verantwoordelijkheid om dat mogelijk te maken, De gevolgen van de bezuinigingen – zo realiseerden gemeenten om daar de voorwaarden voor te scheppen, hebben we samen. zich – deden en doen een groot beroep op de veerkracht van onze Onder andere door te zorgen voor goede ondersteuning, zorg, onsamenleving. Individuele inwoners en het voorzieningenpakket kon- derwijs en mogelijkheden tot deelname aan de maatschappij. den en kunnen niet worden ontzien. Voor alles en iedereen een hele uitdaging, Maar: wat moet, dat moet! Dat gold en geldt zeker ook Niemand is daar tegen. Net zomin als tegen goede zorg, goede voor de voorgestelde ombuigingen die gepaard gingen en gaan sociale voorzieningen, een goed functionerende arbeids- en womet pijnlijke bezuinigingen die financiële offers vragen van onze ningmarkt, goede infrastructuur en gezonde overheidsfinanciën. inwoners. Daarbij werd en wordt door gemeenten aangesloten op Tegelijkertijd geldt dat mensen niet ‘standaard’ zijn. Daarom willen het pleidooi van de regering om vaart te willen maken met toepas- gemeenten hun beleid zo aanpassen dat er echt maatwerk kan worsingen en regelingen die mensen kunnen helpen om (langer) zelf- den geleverd. Daar zat en zit natuurlijk ook een ideologische discusredzaam te blijven. sie onder of achter. Maar over de belangrijkste criteria bestaat volgens mij behoorlijk veel consensus. Terwijl gemeenten zo de eigen kracht van mensen aanspreken en er 1. Voorzieningen moeten betaalbaar zijn, ook op termijn. op inzetten om deze te versterken, komt uit hetzelfde Den Haag een 2. Ze moeten aansluiten bij wat mensen willen en kunnen. tegenbeweging op gang. Overigens wel pas, nadat de verantwoordelijkheid was afgeschoven op gemeenten. Gemeenten richten zich – mede daarom – bij de veranderingen niet alleen op kostenbesparing, maar vooral ook op meer zelfstandigTerwijl het rijk de verantwoordelijkheden naar de gemeenten door- heid en maatwerk dicht bij mensen. schuift doorkruist ‘Den Haag’ de taak van de gemeenten voortdurend met (nieuwe) opvattingen en daaruit voorvloeiende bindende En dat vraagt het loslaten van de rigiditeit uit het Haagse stelseldenregels. Omdat ze vrezen dat het anders niet goed gaat. Daar, waar ken en de daarmee verbonden ingebakken angst voor ongelijkheid. het kabinet en Kamer invloed kúnnen hebben, met een visie op het Iedereen krijgt hetzelfde, graag of niet. Dat nu staat het betere en beleid, blijft het stil. Anders gezegd: ‘Den Haag’ gooit van alles over het goede stevig in de weg. Als ‘one size fits all’ verandert in ‘one de schutting, maar visie en doorzettingsvermogen ontbreken op size fits nobody’, is het tijd om in te grijpen en meer ruimte te geven pijnlijke wijze. Drie bijbehorende kenmerken: aan de praktijk. Aan de diversiteit, die nu eenmaal bestaat. Want Ze slagen er zelf niet in realistische doelen te formuleren. Hoofdza- mensen en situaties zijn verschillend. Daarom ook moeten wij de kelijk omdat ze een rommeltje maken van de daadwerkelijke uitvoe- collectieve drempels – overigens met de beste bedoelingen opgering. worpen – slechten. En rap een beetje. Ze ontzeggen gemeenten dat uit mensen te halen wat er in zit. Dit is misschien wel de grootste handicap: ze kunnen niet delegeren.

Jaargang 2 | aflevering 25 | pagina 2

Het Decor - verruim(t) de horizon Waar blijft de preventie toch? Blog Regie én prikkel om te investeren in preventie ligt bij de gemeente Toen was er de jeugdwet! Op 1 januari 2015 in werking getreden. Door de koning afgeroepen onder meer met als aanleiding dat het jeugdstelsel van vóór 1 januari 2015 er onvoldoende gebruik werd gemaakt van preventieve en lichte ondersteuning. In de Memorie van Toelichting bij de Jeugdwet is dan ook te lezen dat een omslag (transformatie) nodig is naar meer preventie en eerdere ondersteuning. In gemeenten is er geen beleidsplan te vinden over de inrichting van het stelsel na 1 januari 2015 of er staat dat het doel is: meer preventie, ontzorgen en normaliseren. Door de decentralisatie ligt nu zowel de regie voor het sociale domein als de prikkel om extra te investeren in preventie bij de gemeente. Dat schept verwachtingen. Maar bij de feitelijke inkoop zien we weinig preventie terug. De druk op gemeenten zal toenemen om budget vrij te maken voor noodzakelijk geachte zorg. Wat zou er moeten gebeuren aan preventie? Tot 2015 was de preventie verankerd in het maatwerkdeel van de Wpg en in de Wmo. Nu vraagt de Jeugdwet van gemeenten haar jeugdstelsel in te richten met onder meer op preventie gerichte ondersteuning van jeugdigen met psychische problemen en stoornissen, psychosociale problemen, gedragsproblemen of een verstandelijke beperking of van de ouders bij opvoedingsproblemen. De Memorie van Toelichting maakt duidelijk, dat dan onder meer gedacht moet worden aan:  de opvoedcursussen,  intensieve thuisbegeleiding,  de opvang van kinderen met gedrags- en cognitieve problemen in de reguliere kinderopvang met ondersteuning door pedagogen (A lert4you),  vrijwilligers die begeleiding bieden aan jonge moeders of jongeren (MIM, Homestart),  maatjesprogramma’s en de begeleiding van kinderen met een licht verstandelijke beperking bij dagelijkse verrichtingen. Nu gaan we hier niet stoeien over de kwestie of intensieve thuisbegeleiding wel preventie genoemd mag worden. Wel is de vraag, wat gebeurt er nu aan of onder de noemer preventie?

De praktijk tot nu toe Dan constateer ik het volgende:  Er wordt weinig preventief aanbod door gemeenten ingekocht. Preventieprogramma's zoals Stevig Ouderschap, Samen Starten, Home Start, Triple P en Video Home Training worden minder ingekocht. Ook thuisbegeleiding is minder ingekocht.  De gedecentraliseerde budgeten worden grotendeels in bovenlokale samenwerkings-verbanden ingezet voor specialistische en residentiële (intramurale) jeugdhulp. Het resterende lokale budget voor toegang en preventie is na aftrek van de bovenlokale uitgaven zeer beperkt. Veel gemeenten zetten dit 'restbudget' in voor de toegang, zoals de wijkteams, die in actie komen als een probleem zich aandient, maar niet om een probleem te voorkomen.  Laten gemeenten zich leiden door angstpolitiek gericht op de korte termijn: incidenten voorkomen, investeren in dure specialistische zorg. Of durven gemeenten te kiezen voor de lange termijn door te investeren in de pedagogische civil society als een rendabele en krachtige remedie tegen jeugdcriminaliteit en kindermishandeling. En dan niet alleen kiezen op papier, maar ook daadwerkelijk in geld en acties, zoals in de Utrechtse wijk Overvecht, waar ouders de wijk als significant veiliger ervaren en meer opvoedingsverantwoordelijkheid nemen als resultaat van de programmatische aanpak vanuit de ‘Vreedzame Wijk’.  Illustratief zijn ook de volgende gegevens over “vergeten preventie”:  precies één vraag over preventie in de zes bladzijdes tellende evaluatie van de jeugdwet;  de kinderombudsman is preventie vergeten in zijn onderzoek naar de toegang tot en de kwaliteit van de jeugdhulp na decentralisatie;  voor preventie zijn in tegenstelling tot curatie nauwelijks of geen kwaliteitseisen, normenkader, beroepsregistratie of prestatie-indicatoren gesteld in de jeugdwet;  van alle handreikingen die gemeenten door de transitie loodsen, gaat er geen één over preventie.  De eerste geluiden over ontbrekende zorg beginnen te klinken. Begin mei kopt het AD: “Zo'n zestig kinderen in Almere krijgen voorlopig geen psychische hulp meer. GGZ-aanbieder Max

Ernst heeft geen geld meer om ze hulp te bieden. Het budget dat de zorgverlener voor dit jaar van de gemeente heeft gekregen, is nu al op”. Preventie gemist, weg kans Kom mij dus niet aan, dat er nu meer aan preventie wordt gedaan. Alles behalve, maar het is met name dat vijfde signaal dat mij grote schrik bezorgt. De druk op gemeenten zal toenemen om budget vrij te maken voor die noodzakelijk geachte zorg. Wethouders zullen in dezelfde positie terecht komen als de ministers Schippers en Rouvoet eerder. Help de kinderen, de gemeente is er toch voor nabije zorg! Doe iets aan de wachtlijsten! Maak budget vrij! Wie gaat die roep weerstaan? Wie gaat de gemeenteraad tegen de haren in strijken als de raad bepleit, dat “je deze kinderen niet in de kou mag laten staan”. Meer geld naar nog meer zorg? Wie dat durft of wie in elk geval alternatieven zoekt die ook de belangen op de lange termijn dienen, houdt de mogelijkheid open om in preventie te investeren. En die voorkomt dat de gemeente een weg op gaat, die allesbehalve beoogd wordt: meer geld naar nog meer zorg. Wil de situatie van vóór 1 januari 2015 zich niet gaan herhalen, dan hebben gemeenten geen andere keus dan te besparen op zorgkosten door te zoeken naar zorgvormen gebaseerd op maatschappelijk actieve participatie van iedereen (dat betekent: actief vragen “doe je mee?”), altijd de maximale activering van het netwerk van het gezin te realiseren (laat mensen doen wat binnen hun mogelijkheden ligt), de handelingscompetenties van professionals in basisvoorzieningen te vergroten (train ze allemaal in positief opvoeden) en vroegtijdig te investeren in lichte en preventieve ondersteuning van veel kinderen en ouders. En met dat laatste blijft er op termijn ook nog meer budget over voor betere noodzakelijke zorg. Ga maar eens in Capelle en Apeldoorn kijken.

Bert Prinsen, de JeugdZaak


Het Decor - verruim(t) de horizon Grote verschillen in uurtarieven ‘huishoudelijke hulp toelage’ Bron: BB 150623 De gemeentelijke uurtarieven waarvoor inwoners extra huishoudelijke hulp kunnen inkopen, via de Huishoudelijke Hulp Toelage, lopen sterk uiteen. Ook de voorwaarden waarop inwoners een beroep kunnen doen op de regeling, is verschillend. Dat blijkt uit onderzoek door Binnenlands Bestuur. De Huishoudelijke Hulp Toelage (HHT) werkt in sommige gemeenten licht dempend op het aantal bezwaarschriften dat tegen stopzetting of versobering van de huishoudelijke hulp is ingediend. Inwoners kunnen via de ‘HHT-regeling’ voor een gereduceerd tarief huishoudelijke hulp inhuren. De uurtarieven in gemeenten lopen sterk uiteen. Ook de voorwaarden waarop inwoners een beroep kunnen doen op de regeling, is verschillend.

toelage (HHT) verzacht, hoe verschillend de regeling ook wordt toegepast en ingericht. In plaats van rigoureus de stekker helemaal of gedeeltelijk uit de voorziening te trekken, is er her en der toch iets meer hulp ‘ingebouwd’ dan aanvankelijk gepland. In diverse gemeenten lijkt het erop dat de HHT-regeling heeft geleid tot iets minder bezwaarschriften, maar dat is niet overal in het land het geval. In het onderzoek zijn de gevolgen voor de werkgelegenheid niet meegenomen. Van 5,50 tot 13,50 euro Zo is Marum voor zowel bestaande als nieuwe cliënten gestopt met huishoudelijke hulp, maar inwoners die toch hulp willen, kunnen gebruik maken van het zogenaamde basispakket vanuit de ‘HHT-regeling’. Tegen 11 euro per uur kan twee uur huishoudelijke hulp per week worden geregeld. Bij de gemeente zijn tot nu toe nul bezwaarschriften binnengekomen. In Wijk bij Duurstede kunnen inwoners die recht hebben op huishoudelijke hulp, maar daar sinds dit jaar op zijn gekort, vanuit de regeling voor 5,50 euro per uur extra uren inkopen. Bij deze gemeente zijn zes bezwaarschriften ingediend. Cliënten in Hoogeveen die sinds dit jaar na herindicatie minder uren hulp krijgen, worden gewezen op de mogelijkheid van de HHT gebruik te maken. Zij betalen daarvoor maximaal 7 euro per uur. Bij de gemeente zijn op 900 beschikkingen 25 bezwaarschriften binnengekomen.

Extra hulp In sommige gemeenten kunnen alleen inwoners met een Wmo -indicatie hiervan gebruik maken. In andere gemeenten staat de regeling voor minima die een speciale kortingspas hebben. In weer andere gemeenten kan iedereen die extra hulp wil inschakelen een beroep op de regeling doen, ongeacht ze al dan niet een indicatie hebben. In diverse gemeenten is het voor hulpbehoevende inwoners zelfs voordeliger om van de HHT-regeling gebruik te maken dan om via de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo 2015) huishoudelijke hulp te krijgen. Dit heeft te maken met de eigen bijdrage die voor deze zorg moet worden betaald. Dat blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur naar het aantal ingediende bezwaarschrifAbonnement ten huishoudelijke hulp (hh1). Voor dit en volgend jaar heeft In De Bilt en Utrecht is een maximum gesteld aan het aantal het kabinet voor de HHT-regeling 190 miljoen euro beschikuren hulp die bepaalde groepen inwoners via de HHT-regeling baar gesteld. tegen een gereduceerd tarief kunnen inkopen. Inwoners van De Bilt die tot voor kort via de gemeente huishoudelijke hulp Verzachting kregen en een zogeheten u-pas (kortingspas voor minima) In diverse gemeenten zijn de – gevolgen van de – bezuiniginhebben, kunnen dit jaar een abonnement kopen waarmee ze gen op de huishoudelijke hulp door de huishoudelijke hulp

voor 25 euro per vier weken 5 uur huishoudelijke hulp kunnen inkopen. Tot nu toe zijn 85 abonnementen afgesloten. Op is op ‘Van de 600 inwoners die tot 1 april hulp kregen, hebben er naar schatting 375 een dusdanig inkomen, dat ze van de regeling gebruik zouden kunnen maken’, laat een medewerker van de gemeente weten. ‘Het is wel lastig inschatten, omdat we de hoogte van de inkomens niet weten. We weten wel dat het aantal aanvragen voor een u-pas is gestegen.’ Die is gratis. Utrecht biedt mensen die recht hebben op huishoudelijke hulp de mogelijkheid om voor 5 euro per uur, met een maximum van drie uur per week, hulp in te kopen. Sinds dit jaar kent de Domstad een basisvoorziening, die uitgaat van 78 uur hulp per jaar. Hier geldt wel: op is op. Als het budget op is, kan er niet meer extra worden ingekocht. Eigen bijdrage In Oss zijn 300 van ruim 2.000 de voormalige ‘hh1-cliënten’ dankzij de HHT ‘uitgestroomd’. Via de regeling kunnen inwoners die recht hebben op huishoudelijke hulp voor 7,50 euro per uur zelf huishoudelijke hulp inkopen. ‘De eigen bijdrage van cliënten voor de huishoudelijke hulp aan het CAK was in veel gevallen hoger dan wat ze dankzij de HHT voor de hulp betalen’, verduidelijkt een medewerker van de gemeente. Verschillende gemeenten – zoals Bergen, Uitgeest, Castricum en Heiloo – wijzen hun inwoners er expliciet op dat ze door hulp in te kopen via de HHT, vaak voordeliger uit zijn dan via een gemeentelijke voorziening waarvoor een eigen bijdrage geldt. ‘HHT is interessant voor inwoners die nu meer dan 108 euro per periode van 4 weken betalen aan huishoudelijke hulp', zo staat te lezen op de website van Castricum. Hier geldt de toelage voor dit jaar en voor maximaal twee uur per week per periode van 4 weken. Met de korting betaalt de cliënt 13,50 euro per uur. Jaargang 2 | aflevering 25 | pagina 4

Het Decor - verruim(t) de horizon De enige echte ... jeugdarts! Blog

Anekdotes zijn humoristische voorvallen, vreemde gebeurtenissen of rake uitspraken, gevat in een pakkend verhaal. Een anekdote wordt vaak verteld als een stukje uit het echte leven, al blijft het meestal onduidelijk of een verhaal ook werkelijk heeft plaatsgevonden. Anekdotes hebben dan ook veel overeenkomsten met Broodje aap-verhalen. Fris & Dwars presenteert wekelijks een bekende of minder bekende anekdote over beroemdheden uit heden en verleden.

De goddelijke keuze van Bruce Springsteen Bruce Springsteen is een van de bekendste popartiesten uit de VS. Dat het heel anders had kunnen lopen bewijst een verhaal dat Bruce ooit in een interview vertelde. Moeder Springsteen was niet onder de indruk toen een jonge Bruce tegen zijn moeder zei dat hij gitaar wilde leren spelen. Zijn moeder vond dat hij maar beter veel kon lezen zodat hij later schrijver kon worden. De jonge Bruce hield vol, waarop zijn moeder zei: "Als het dan zo belangrijk is, ga dan maar naar de pastoor en vraag hem om raad." Gehoorzaam als hij was, ging Bruce naar de pastorie. "Hi, Father Ray. Ik ben de zoon van meneer Springsteen. Ik heb een probleem. Mijn vader vindt dat ik later advocaat moet worden, mijn moeder wil dat ik schrijver wordt, maar ik wil liever gitaar spelen." "Dat is een moeilijke keuze", antwoordde Father Ray. "Praat er eens over met God. Vertel hem over de advocaat en de schrijver. Maar vertel hem niets over de gitaar."

gemeenteambtenaar en ze weten niet wat de jeugdarts in huis heeft. Huisartsen klagen dat de jeugdarts niet in beeld is, niet vindbaar en bereikbaar is. Dit komt de zorg voor de jeugd niet ten goede, we maken niet optimaal gebruik van elkaars expertise om de jeugd gezond te houden. De huisartsen hebben zeker een punt: als we zelf niet laten zien wie we zijn, waar we zijn en wat we doen gaat dit niet veranderen! Deze verandering begint bij het serieus nemen van onze eigen titel!

Een willekeurig consult tijdens mijn spreekuur. Ik vraag een peuter even bij mama te gaan zitten. De peuter is net lekker aan het spelen en denkt: ammehoela! “Kom”, zegt de moeder, "de mevrouw gaat even naar je kijken......". Vaak ben ik 'de mevrouw', een enkele keer 'de zuster' en soms: 'de tante', maar zelden ‘de dokter’... Ik vraag me weleens af of onze vrouwelijke collegae huisartsen en kinderartsen dit ook vaak meemaken. Maar hoe komt dat eigenlijk, dat ik 'de mevrouw' wordt ge- Zelf beginnen DUS... Laten we beginnen bij onszelf: ik kom nog steeds noemd? collega’s tegen die zichzelf geen jeugdarts noemen. “De Blijkbaar komt mijn uitleg bij het eerste consult over wie school heeft liever dat ik gewoon schoolarts heet, dat is en wat ik ben en doe niet helemaal over. Daar kan ik iets duidelijker”. Even een vraag: wie weet nog wat een Raiaan doen: ik kan een foto ophangen van mij en mijn der is? Na diep graven kom je er op dat het de vroegere collega's met onze functies erbij. Of ik kan een naam- naam van Twix was. De jongeren weten niet beter of het bordje op mijn bureau zetten: Henrike ter Horst, jeugd- ding heette altijd al Twix. Kortom: als wij zélf steevast en zonder uitzondering onszelf voorstellen als jeugdarts arts. Met andere woorden, ik kan mezelf profileren. dan zijn alle andere termen binnen no-time vergeten! Ooit een huisarts horen praten over zijn vak in termen Nee, nee en ja! Dat profileren, is dat geen overdreven gedoe, borstklop- van 'de huisartsenpraktijk'? Nee, zij praten over huisartperij en echt wel zo nodig denkt u misschien? Mijn vol- sen en huisartsgeneeskunde, net zoals kinderartsen pramondige antwoord is: nee, nee en ja! Op allerlei verschil- ten over kinderartsen en kindergeneeskunde. Waarom lende bijeenkomsten hoor ik nog allerlei termen voor praten wij niet over jeugdartsen en jeugdgeneeskunde? ons vak: consultatiebureauarts, JGZ-arts, schoolarts, GGD Als we dit gaan doen dan zullen ook onze ketenpartners -arts, arts jeugdgezondheidszorg. Iedereen heeft zijn en onze eigen JGZ-organisaties vanzelf volgen en alleen eigen benaming voor ons. Steevast gaat mijn vinger dan nog maar de titel jeugdarts gebruiken en hoeven we bij omhoog en dan zeg ik dat wij jeugdartsen zijn, dat alle hen ook geen vingers meer op te steken. andere termen verouderd zijn. Sommigen zullen inmiddels een beetje moe worden van mijn vinger, maar ik Oproep blijf het toch herhalen! Waarom eigenlijk, waarom is het Als we willen laten zien wat de jeugdarts betekent voor het gezond houden van de jeugd, dan zullen we bij onszo belangrijk om de juiste titel te gebruiken? zelf moeten beginnen. Mijn oproep aan al mijn collega’s is daarom: wees trots op je vak, draag dat uit en gebruik Zichtbaar en vindbaar Wij jeugdartsen, zijn vaak niet zichtbaar genoeg. Vraag de enige juiste titel die ervoor is: JEUGDARTS! de eerste de beste die je tegenkomt wat een jeugdarts doet en ze weten het niet. Vraag het collega’s of een Henrike ter Horst Jeugdarts Jaargang 2 | aflevering 25 | pagina 5

Het Decor - verruim(t) de horizon Leeuwarden over Aanpak Voorkoming Escalaties (AVE) Bron: Gemeente Leeuwarden 150616 Iedere gemeente kent het probleem: het lukt de sociale wijkteams niet altijd om de betrokken welzijnsprofessionals goed met elkaar te laten samenwerken. Waarbij de burger met een (acute) hulpvraag vaak ket kind van de rekening wordt. Om in zulke gevallen te kunnen ingrijpen en erger te voorkomen, ontwikkelde de gemeente Leeuwarden de Aanpak Voorkoming Escalatie (AVE). De aanleiding? Die was concreet. Vorig jaar werd men in Leeuwarden geconfronteerd met een multi-probleemgezin waar maar liefst dertig hulpverlenende instanties omheen stonden. En toch – of misschien juist daarom – ging het mis. De rotonde van Hamed in optima forma. Voor wie het boekje niet kent: cliënt Hamed loopt over een rotonde, en bij elke afslag staat een hulpverlener. Maar Hamed komt maar niet van die rotonde af. De maat was vol, vond men in Leeuwarden. En dus ging de gemeente op zoek naar een manier om escalatie van zulke sociale problemen te voorkomen. In samenwerking met het veiligheidsdomein ontwikkelde men de Handreiking Aanpak Voorkoming Escalatie (AVE).

ganisaties bij elkaar. Zodra er duidelijke afspraken over ieders AVE beschikbaar kunnen stellen aan andere gemeenten. Op dit taken zijn gemaakt, kan er weer worden ‘teruggeschaald’. moment fungeren vijf Friese gemeenten als proeftuin, gemeenten als Zwolle en Eindhoven zijn een klankbord. De Bruin: Ellen de Bruin, als sectormanager van de dienst Welzijn nauw ‘Alle gemeenten worstelen met dit soort dilemma’s op dit mobetrokken bij de ontwikkeling van AVE: ‘We hebben in Neder- ment. Daarom denk ik dat de meeste gemeenten binnenkort land ontzettend veel voorzieningen. En toch lukt het vaak niet met dit model of een soortgelijk systeem gaan werken.’ om met elkaar de goede zorg te regelen. Daar zijn verschillende redenen voor. Ingesleten gedrag, te veel protocollen, slechte communicatie, verschillende inzichten, het speelt allemaal een rol. En natuurlijk de bekostigingssystematiek, waardoor welzijnsorganisaties elkaar vooral als concurrenten en niet als samenwerkingspartners zien. AVE biedt ons als gemeente de mogelijkheid om in te kunnen grijpen. We proberen via het VeiligheidsEssenties 1 huis bij te sturen, in eerste instantie door simpelweg stevige Outsiders vragen te stellen over de samenwerking. Als dat niet het geEssenties 1, zo heet de zomerexpositie over ‘outsiderkunst’ in wenste effect heeft, dan zetten we als gemeente de boel op Museum Het Dolhuys. Het gaat om kunstwerken gemaakt scherp. Want we moeten wel voor ogen blijven houden wat door voornamelijk onbekende kunstenaars met een psychische het meest effectief is voor de burger.’ aandoening of verstandelijke beperking. De kunstwerken zijn te zien in combinatie met werken van Willem van Genk, NederMaar ook: weer een protocol erbij, toch? lands bekendste outsiderkunstenaar. De Bruin: ‘Er zijn inderdaad al zoveel protocollen dat het voor professionals vaak moeilijk is om de ruimte te pakken. Kijk, als Het Dolhuys houdt, in samenwerking met de Stichting Willem iedereen gewoon zijn werk doet, is zo’n AVE niet nodig. Maar van Genk en ggz-instelling Kwintes, met deze tentoonstelling het gaat niet altijd goed, en dan moet je als gemeente kunnen impliciet een pleidooi voor het voortbestaan van de ‘creatieve ingrijpen. We hebben AVE het afgelopen driekwart jaar in ateliers’ waar de deelnemers aan de expositie hun werk maakLeeuwarden negen à tien keer ingezet. Toch hoop ik dat het ten en die nu door bezuinigingen met sluiting worden belangzamerhand minder wordt. Ik zie de inzet van AVE als iets dreigd. tijdelijks. Iets wat je nu nodig hebt omdat professionals moeten wennen aan hun nieuwe rol. Ik hoop dat we het over enkeEssenties 1, te zien t/m 13 september 2015. Meer info op hetle jaren niet meer hoeven in te zetten.’ dolhuys.nl.

Aanpak Voorkoming Escalatie? Een heel simpel model eigenlijk. De wijkteams hebben in Leeuwarden, zoals in zoveel andere steden, bij sociale problemen de regie over casus en proces. De teams moeten de betrokken hulpverleningsorganisaties zo goed mogelijk laten samenwerken. Maar soms lukt dat niet. Is dat het geval, dan wordt de casus ‘opgeschaald’ en neemt het Veiligheidshuis de regie van het proces over. De casusregie blijft bij het sociale wijkteam. Het Veiligheidshuis roept de professionals van alle betrokken organisaties aan tafel voor een zogeheten maatwerkoverleg. Is de rest van Nederland al om? Werkt dat overleg uiteindelijk ook niet, dan roept de manager Na de zomer moet het model zo zijn doorontwikkeld , dat van het Veiligheidshuis de managers van de betrokken hulporLeeuwarden en de VNG ook de Handreiking Implementatie


Het Decor - verruim(t) de horizon Opschalingsmodel Utrecht: wie hakt wanneer de knoop door bij calamiteiten

plaats op MT-niveau. Wie vervolgens wordt ingeschakeld, hangt af van het onderwerp. Gaat het alleen om een veilige leefomgeving en de handhaving van strafrecht? Dan volstaat Bron: Gemeente Utrecht 1506126 de driehoek burgemeester, hoofdofficier van justitie en de Een heftige crisis heeft Utrecht nog niet gehad. Toch is de gelokale politiechef (en zo nodig korpschef). Gaat het daarbij ook meente daarop voorbereid, met het opschalingsmodel zorg en om de veiligheid van het kind, en vindt hulp plaats in het vrijveiligheid. Paul van Dijk, beleidsadviseur en projectleider in de williger kader, dan mag naast deze drie gemeente Utrecht, licht het model toe. personen ook een wethouder aanschuiven. ‘Hoe pakken we onze rol in het nieuwe systeem?’ Paul van Dijk vertelt dat de wethouders in zijn gemeente een beetje zenuwachtig werden. Er was behoefte aan een model, waarin duidelijk omschreven staat wie wanneer in actie komt. De beleidsadviseur schetst de verschillende verantwoordelijkheden rondom het gezin, op het snijvlak van zorg en veiligheid. Zo is er de zorg voor een veilige leefomgeving, de hulp aan het gezin/ de individuele volwassenen, de veiligheid van het kind en tot slot handhaving en strafrecht. ‘Soms botsen die verantwoordelijkheden’, zegt Van Dijk. Hij noemt het voorbeeld van gezinnen die de wijk uit worden gepest. ‘Uit het perspectief van een veilige leefomgeving wil je dat de omgeving veiliger wordt zodat het gezin er kan blijven wonen. Vanuit het oogpunt van het kind is dat echter onveilig en dus niet wenselijk.’ Snel opschalen ‘Als zaken botsen, is het belangrijk om snel op te schalen.’ Van Dijk onderscheidt drie vormen van opschaling. Ten eerste de opschaling bij vastlopende samenwerking. Ten tweede de opschaling bij een acute crisis. Direct ingrijpen is dan nodig omdat de veiligheid van een gezin in het geding is. Ten derde is er de opschaling bij calamiteiten.

Oefensessies De gemeente Utrecht deed goede ervaringen op met oefensessies. Raadsleden, wethouders en zorginstellingen oefenden samen een crisissituatie, om te kijken wie welke rol pakt. Wie hakt op welk moment de knoop door? Niet alleen werd duidelijk dat bestuurders alleen op hoofdlijnen informeren, ook weten de partijen elkaar sindsdien beter te vinden. Sinds de simulatie bestaat er namelijk een lijst met daarop de contactgegevens van alle partijen. Van Dijk: ‘Het is net even makkelijker om iemand te bellen, als je zijn gezicht kent.’

buurthuizen over. Deze vrijwilligersgroepen krijgen te maken met uiteenlopende complexe onderwerpen: vrijwilligers werven, een rechtsvorm kiezen, met de gemeente onderhandelen, een commercieel plan, een bestuur samenstellen en een mix tussen professionals en onbetaalde krachten. De landelijke vereniging van actieve bewoners (LSA) ondersteunt deze groepen door middel van het project Beheer je buurthuis.

Bewonersgroepen uit Breda, Rotterdam, Tilburg, Delfzijl en Venray zijn vandaag op pad tijdens de 'Beheer je buurthuis Bustour' De Projectleider van het LSA: "Stuk voor stuk zijn deze wijkhuizen koploper in het nemen van verantwoordelijkheid en bedenken van innovatieve aanpakken. Door deze onderlinge ontmoetingen te organiseren krijgen zij de inspiratie aangeboden, die zij dagelijks aan vele anderen geven."

Dorpswinkels blijven open door coöperatieve vorm Vorige maand was er een soortgelijke tour van 'Bewonersbedrijven', hierin hebben zich coöperaties verzameld die via dit platform informatie uitwisselen. BewonersBedrijven zijn bedrijven in handen van bewoners om hun wijk te verbeteren. Op verschillende plekken in Nederland zetten bewoners Het opschalingsmodel bekijken? een onderneming op om hun wijk economisch, fysiek en soci Download bijlage Download bijlage: Opschalingsmodel aal te verbeteren. De winst die BewonersBedrijven maken, vloeit direct terug in de wijk. Het Landelijk SamenwerkingsverUtrecht  Download bijlage Download bijlage: Wie neemt wanneer band Actieve bewoners (LSA) begeleidt bewoners hierbij. Bijvoorbeeld door mee te denken over het ondernemingsplan en contact op met wie? vragen te beantwoorden. Ook verzamelt het LSA zoveel mogeCoöperatieve Buurthuizen en Dorpswinkels lijk kennis en ervaringen vanuit BewonersBedrijven.

rukken op Bron: Nieuwsbericht 150622

Het idee voor coöperaties is over komen waaien uit Duitsland waar Heinz Frey de DORV-winkels ontwikkelde. Deze coöperatieve dorpswinkels zijn gestoeld op 5 pijlers: levensmiddelen, diensten, sociaal-medische zorg, culturele evenementen en communicatie. Inmiddels zijn er al zo'n 50 DORV-winkels, ook in stadswijken en treinstations. Via haalbaarheidsstudies wordt Hoe ziet dat proces eruit? Na signalering van de vastgelopen de lokale behoefte gepeild. Zo kan elke DORV-winkel rendabel samenwerking, crisis of calamiteit, wordt er een plan van aan- Steeds meer buurthuizen worden afgestoten door gemeenten. zijn. pak opgesteld door de betrokken partijen en vindt afstemming Actieve bewonersgroepen springen in dit gat en nemen de Vandaag gaan de initiatiefnemers van vijf zelfstandige buurthuizen uit heel Nederland met een touringcar op pad. Onlangs deden coöperatieve dorps- en wijkwinkels hetzelfde. Deze pionierende vrijwilligers zorgen ervoor dat buurthuizen en dorpswinkels open blijven, zonder overheidssteun.


Het Decor - verruim(t) de horizon Zinvolle straffen dragen bij aan veilige thuissituatie Bron: Gemeente van de Toekomst 150616 ‘Een moeder die zich schuldig maakt aan kindermishandeling kunnen we verplichten om te werken aan haar verslaving, als dat de oorzaak is van haar agressie.’ Als het OM op de hoogte is van de gezinssituatie, kunnen zij een zinvollere straf geven dan een geldboete of geldstraf. Janet ten Hoope, plaatsvervangend hoofdofficier van justitie bij het OM, over de kansen van de transformatie. ‘Een veertienjarige jongen had een Mars gestolen. De officier die ZSM-dienst had, keek naar de verklaring van de politie. Achter het kleine vergrijp ging een wereld schuil. Zijn ouders waren gescheiden, ze praten niet meer met elkaar. De jongen is vaak alleen. Is diefstal een signaal? Of is hij aan het ontsporen?’ Janet ten Hoope, bij het OM programmaleider Gezin, Jeugd en Zeden, vertelt dat dit hét moment is om een tandje dieper in te gaan op de problematiek. In dit geval heeft de officier de politie een zorgmelding laten doen bij Veilig Thuis. Deze organisatie kan meedenken over hoe je de ouders zover krijgt dat ze weer met elkaar praten. Ten Hoope: ‘Dit is het bewustzijn dat we meer willen hebben bij het OM. Kleine delicten kunnen een vindplaats zijn voor problemen. Soms heeft het meer zin om zorg te hebben voor de thuissituatie, dan om te straffen. Of om in elk geval de straf te gebruiken om zorg af te dwingen. Oftewel: voegt een straf iets toe of is het schadelijk?’ Drang omzetten in dwang Het OM staat ver van de zorg af. De wijkagent schakelt met wijkteams, pas als het een strafzaak wordt komt het OM in beeld. ‘In het ideale geval zou je willen dat de justitieketen (het OM, de Raad voor de Kinderbescherming en reclassering) en de spelers in het zorgdomein elkaar op het juiste moment goed informeren’, zegt Ten Hoope. Ze noemt het voorbeeld van het Veiligheidshuis, dat een plan opstelt om de problemen

binnen een gezin aan te pakken. ‘Als daarin staat beschreven dat de vader moet werken aan zijn verslaving omdat in zijn geval alcohol tot geweld leidt, moeten wij dat weten op het moment dat we een straf opleggen. Behalve geldboetes en gevangenisstraffen kan het OM iemand ook verplichten om te werken aan zijn verslaving. We kunnen drang omzetten in dwang.’

een groot deel van hun tijd bezig met het afleggen van verantwoording aan het systeem. Werkzaamheden die niet bijdroegen aan het waarmaken van de missie, ieder kind veilig, werden geschrapt. Het resultaat: de klant- en medewerkerstevredenheid steeg en het bleek financieel ook nog eens gunstiger uit te pakken. Ten Hoope: ‘Het vraagt bestuurlijke moed om de werkvloer de ruimte te geven. Want als er iets misgaat, bedenken we weer regels, en regels verstikken. De transformatie gaat Stap over vooroordelen heen niet lukken als we elkaar vasthouden in de klem, als het sysDe paden die justitie en hulpverleners bewandelen lopen vaak teem dominant blijft.’ langs elkaar heen. Volgens Ten Hoope wordt Veilig Thuis te vaak niet ingeschakeld. ‘Of vrezen hulpverleners de politie in te Infinitely Polar Bear lichten, uit angst dat die komen voorrijden met zwaailichten. Bipolaire vader Als de politie weken later pas hoort dat een kind is mishan- Cameron heeft een bipolaire stoornis. Hij heeft ook twee dochdeld, zijn de kneuzingen niet meer te onderzoeken door foren- ters, en een ex (Maggie), die hij probeert terug te winnen door sische artsen. Mijn wens is: stap over vooroordelen heen!’ de zorg voor de meiden op zich te nemen, zodat zij haar stuWethouders: schuif aan bij driehoek De transformatie biedt volgens Ten Hoope ook kansen. ‘Als je de zorg rondom het gezin organiseert, meer gebruik maakt van de eigen kracht en daar succesvol in bent, dan zal het aantal strafzaken afnemen. Om jeugd, zorg en veiligheid meer met elkaar te verbinden, zou ik tegen wethouders willen zeggen: ga met de justitieketen om tafel. Burgemeesters gaan over veiligheid, doorgaans niet over jeugd of zorg. Hierdoor gaat het in de driehoek burgemeesterkorpschef-hoofdofficier niet automatisch over de verbinding tussen zorg en recht.’

die kan afmaken. Maar het huishouden runnen blijkt geen geringe opgave voor een man met zijn ziekte. Infinitely Polar Bear is het debuut van Maya Forbes, die het verhaal situeerde in de jaren zeventig. Zeker niet de beste film van het jaar, maar wel met hart en ziel gemaakt en prima geacteerd. Infinitely Polar Bear, nu in de bioscoop. Met Mark Ruffalo en Zoe Saldana.—KLIK OP PLAATJE VOOR TRAILER

Ieder kind veilig Nog een gevaar volgens Ten Hoope: het systeem is nu leidend. Jeugdzorg Amsterdam kreeg de prijs voor overheidsorganisatie van het jaar 2014. Zij gingen terug naar de bedoeling: ieder kind veilig. Vervolgens keken ze naar de dagelijkse werkelijkheid. Wat doen werknemers dagelijks om direct bij te dragen aan de veiligheid van kinderen? Wat bleek: veel mensen waren Jaargang 2 | aflevering 25 | pagina 8

Het Decor - verruim(t) de horizon 2007 niet dat de verordening regels moet bevatten over terugvordering. Maar uit de rechtspraak onder de Wmo 2007 blijkt wel dat een terugvorderingsbepaling voldoende grondslag biedt om tot terugvordering over te gaan (zie CRvB 11-042012, nr. 11/4355 Wmo). Dus als terugvordering goed was geregeld in het gemeentelijke beleid, kon de gemeente onder de Wmo 2007 op basis hiervan terugvorderen.

Eén zwaluw maakt nog geen zomer Bron: Schulinck 150618| mr. Cass Kamp , Redacteur Stel, een cliënt heeft een pgb voor hulp bij het huishouden gekregen, maar kan de besteding ervan niet verantwoorden. Of een cliënt aan wie een scootmobiel is toegekend, is overleden. De gemeente zal de toegekende voorziening dan willen terugvorderen. Maar kan dat eigenlijk wel onder de Wmo 2015?

Veel gemeenten kiezen er, net als onder de Wmo 2007, nu dan ook voor om terugvorderingsgronden te formuleren in het gemeentelijke beleid. Maar mag dat eigenlijk wel? De bepaling van artikel 2.4.1 Wmo 2015 lijkt dwingend geformuleerd te zijn, en lijkt geen opening te bieden voor het uitbreiden van de terugvorderingsgronden. Een logische redenering is dat wanneer de regering vindt dat er op meerdere gronden moet kunnen worden teruggevorderd, deze gronden wel in dit artikel zouden zijn opgenomen. Voor herziening en intrekking zijn er namelijk wel meerdere gronden opgenomen in artikel 2.3.10 Wmo 2015. Het had voor de hand gelegen als de wetgever voor terugvordering bij deze gronden had aangesloten.

Terugvordering is in de Wmo 2015 geregeld in artikel 2.4.1. Volgens dit artikel kan de gemeente een verstrekte voorzieDe regering geeft echter nergens in de parlementaire stukken ning terugvorderen wanneer: behorend bij de Wmo 2015 aan waarom deze keuze is geeen verstrekte maatwerkvoorziening of daaraan gekoppeld maakt. Daarom weten we helaas ook niet of dit een bewuste pgb is ingetrokken op grond van artikel 2.3.10 onderdeel a keuze is geweest. Wel geeft de regering aan dat het wenselijk Wmo 2015, dus wanneer de cliënt onjuiste of onvolledige ge- is om het misbruik en oneigenlijk gebruik van maatwerkvoorgevens heeft verstrekt en de verstrekking van juiste of volledi- zieningen, waaronder persoonsgebonden budgetten, te bestrijden (zie Tweede Kamer, vergaderjaar 2013-2014, nr. 3, blz. ge gegevens tot een andere beslissing zou hebben geleid; én de verstrekking van de onjuiste of onvolledige gegevens door 126). de cliënt opzettelijk heeft plaatsgevonden. Dat betekent dat de gevallen waarin kan worden teruggevorderd, erg beperkt zijn. In de eerder door mij gegeven voorbeelden is terugvordering dus niet mogelijk, er wordt immers niet voldaan aan de bovengenoemde gronden. Onder de Wmo 2007 was terugvordering helemaal niet geregeld in de wet. In tegenstelling tot de WVG bepaalde de Wmo

zaam als de regering ofwel de terugvorderingsgronden uitbreidt in de Wmo 2015, ofwel duidelijk maakt dat gemeenten deze in het beleid mogen uitbreiden. De aankomende beleidsinhoudelijke Veegwet zou zich hier uitstekend voor lenen, maar vooralsnog lijkt dit onderwerp niet op de planning te staan!

De jongen die nooit heeft bestaan Griep in IJsland De 16-jarige Mani Steinn is gek op films. In De jongen die nooit heeft bestaan, dat zich afspeelt in Reykjavik anno 1918 als de Spaanse griep de stad in een ‘verlaten decor’ verandert en ook Mani treft, moet de tiener zijn dagelijkse bioscoopbezoeken echter staken. Nadat hij zelf weer op de been is, helpt hij een arts met huisbezoeken en het vervoer van de zwakste patiënten. Niet de griep maar ‘zijn avondlijke escapades met Reykjavikse mannen’ brengen hem uiteindelijk in moeilijkheden. Een bijzonder stukje geschiedenis over een jongen die meerdere malen in zijn leven moet zwijgen over ingrijpende gebeurtenissen, maar in fantasie en werkelijkheid zijn eigen wereld weet te creëren. Met daarbij een mooi verslag van hoe een epidemie huishoudt in een stad. Auteur Sjón werd ervoor bekroond met de IJslandse literatuurprijs.

Ik kan mij daarom niet voorstellen dat het de bedoeling van de regering is dat er niet kan worden teruggevorderd in situaties waarvan duidelijk is dat er geen recht (meer) bestaat op een voorziening. Ik ben dan ook heel benieuwd hoe de CRvB oord- De jongen die nooit heeft bestaan, Sjón, Uitgeverij De Geus, eelt wanneer een gemeente het aandurft om terug te vorderen 124 blz. op basis van een in het gemeentelijk beleid geformuleerde grond. Om ongewenste situaties te voorkomen, lijkt het mij wel raadJaargang 2 | aflevering 25 | pagina 9

Het Decor - verruim(t) de horizon Mantelzorgboete alleen voor allochtonen Bron: Sociale vraagstukken 150620

Duizenden allochtonen worden gekort omdat ze hun ouders in huis nemen. Deze ‘mantelzorgboete’ voor migranten moet staatssecretaris Jette Klijnsma snel ongedaan maken, bepleiten Pieter Hilhorst en Jos van der Lans in hun tweede aflevering van ‘Nabij is beter’.

Het jaar uitstel geldt echter niet voor de schoonmoeder van Niels. Zij komt namelijk uit Egypte en heeft daar het grootste deel van haar leven gewoond. Ze krijgt daarom geen AOW, maar een AIO (Algemene Inkomensondersteuning Ouderen). En voor de AIO is de kostendelerskorting niet uitgesteld. Niels krijgt daarom wel te maken met de mantelzorgboete. Zijn schoonmoeder moet ongeveer 300 euro per maand inleveren omdat haar dochter en schoonzoon haar in huis hebben genomen. Juist onder migrantengroepen is het heel gebruikelijk om de eigen ouders in huis te nemen. Zij besparen de overheid op die manier veel geld. Maar juist oudere migranten hebben vaak geen of een onvolledige AOW en dus een AIO.

‘Wij doen precies wat de regering wil,’ zegt Niels. ‘Wij zijn een mooi voorbeeld voor de participatiemaatschappij.’ Niels heeft namelijk zijn schoonmoeder in huis genomen. Zij is nagenoeg blind en sinds een auto-ongeluk vorig jaar slecht ter been. Als de schoonmoeder een ommetje maakt, dan gaat Niels of zijn vrouw mee. Ze doen dat met liefde. Ze vinden het alleen raar 3343 mensen gekort vanwege de kostendelersnorm De 83-jarige moeder van Nazha is ook hulpbehoevend. Zij mandat ze voor dit goede gedrag financieel worden gestraft. keert van alles en nog wat. Ze heeft een tia gehad, ze heeft diaSinds dit jaar heeft de regering namelijk de kostendelersnorm betes, last van haar nieren en wat vooral tijd vraagt is dat ze ingevoerd. Mensen met een uitkering die met meerdere volwas- dementerend is. Ze heeft daarom veel zorg nodig. De mantelsenen leven op één adres krijgen een lagere uitkering. Ze kun- zorgboete voor de moeder van Nazha is nog groter omdat Nanen de kosten immers delen. Voor nieuwe gevallen ging het 1 zha ook een nicht bij haar in huis heeft genomen. Er zijn dus niet januari in, voor mensen die al voor 1 januari in één huis woon- drie maar vier volwassenen op één adres en dus is de mantelden, gaat het per 1 juli in. De maatregel is bedoeld om het ver- zorgboete nog hoger. De Sociale Verzekeringsbank heeft 3343 schil tussen een uitkering en werken groter te maken. Het is een ontvangers van een AIO-uitkering gekort vanwege de kostendefinanciële prikkel om aan de slag te gaan. De schoonmoeder van lersnorm. Nog eens 6400 gevallen zijn nog in onderzoek. Niels is echter 67 en hoeft dus niet te werken. Als de schoonmoeder van Niels haar hele leven in Nederland had gewoond had zij nu geen last gehad van de kostendelersnorm. Op aandringen van de Tweede Kamer heeft staatssecretaris Jetta Klijnsma de kostendelersnorm voor de AOW namelijk een jaar uitgesteld (invoering 1 juli 2016). De Kamer was bang dat de kostendelerskorting zou gaan werken als een mantelzorgboete. Een ouder die in een verzorgingstehuis gaat wonen, krijgt gewoon een uitkering, wie bij zijn kinderen intrekt raakt een deel van de uitkering kwijt. De regering neemt een jaar de tijd of de maatregel niet belemmerend werkt voor de participatiesamenleving waar haar collega Martin van Rijn zo naar streeft. Onder migrantengroepen is het heel gebruikelijk je ouders in huis te nemen

team zit er wel mee in haar maag. Ze beseft dat Niels gelijk heeft. Hij en zijn vrouw zijn een mooi voorbeeld van de participatiemaatschappij. En hetzelfde geldt voor Nezha. De kostendelersnorm wordt een mantelzorgboete Wat zich bij Niels en Nazha wreekt, is de spanning tussen een logica van uiterste noodzaak en een logica van het belonen van initiatief. Volgens de eerste logica springt de overheid alleen nog maar bij als het niet anders kan en dan nog zo min mogelijk. Deelt iemand de kosten dan geeft de overheid minder. Maar het effect is dan wel dat initiatief niet wordt beloond, maar wordt bestraft. De kostendelersnorm wordt een mantelzorgboete. En het is natuurlijk vreemd dat de staatsecretaris zo’n mantelzorgboete wel wil voorkomen voor ouderen die altijd in Nederland hebben gewoond, maar die mantelzorgboete voor buitenlandse ouderen prima vindt. Het zou natuurlijk – zeker vanuit het gedachtegoed van de participatiesamenleving – beter zijn om dit initiatief van familieleden als Niels en Nazha juist wel te belonen. Wat Jetta Klijnsma moet doen Daarom moet Jetta Klijnsma net als voor de AOW ook de kostendelersnorm voor de AIO met een jaar uitstellen. Zo kan worden onderzocht wat het effect is van de kostendelersnorm. Of geef gemeenten het recht om uitzonderingen te maken voor mensen die zorgbehoevende ouderen in huis hebben genomen, want dan kunnen ze precies dat ‘maatwerk’ realiseren dat de regering met de decentralisaties voor ogen had. En als dat allemaal niet kan, moeten gemeenten zelf de mantelzorgboete compenseren en de rekening bij Klijnsma leggen. Zo worden Niels en Nazha niet langer gestraft, maar beloond. En dat is terecht, want zij doen precies wat de regering wil.

De generalist van de wijkteam zit er mee in haar maag De sociale wijkteams hebben op zichzelf niks te maken met de mantelzorgboete. Zij kunnen er weinig aan doen. Toch heeft Niels aangeklopt bij het wijkteam. Zolang zijn schoonmoeder bij hen woont, kan zijn vrouw eigenlijk niet werken. Als ze dat zou gaan doen, moet er opvang komen voor zijn schoonmoeder. Hij heeft daarom een PGB voor zijn schoonmoeder aangevraagd om het geld dat weg valt door de kostendelerskorting te compenseren en daarvoor heeft zich bij het wijkteam gemeld. Pieter Hilhorst is politicoloog en publicist, tot maart 2010 was hij

wethouder in Amsterdam; Jos van der Lans is cultuurpsycholoog

Het is een begrijpelijke gedachte, maar zo werkt dat niet. Er is en publicist. Samen schreven zij: Sociaal doe-het-zelven. De geen medische noodzaak voor de begeleiding van de schoon- idealen en de politieke praktijk. (Amsterdam: Atlas Contact, moeder. Omdat de schoonmoeder bij hen in huis woont, valt 2013). wat zij doen onder gebruikelijke zorg. De generalist van de wijk-


Het Decor - verruim(t) de horizon "Miskennen vaderrol werkt foutdiagnoses in de hand” Diversiteit in de opvoeding zorgt voor een complete ontwikkeling van kinderen. “Dit betekent dat de vaderrol net zo belangrijk is als die van de moeder, benadrukt Martine Delfos. “Helaas is de rol van mannen de laatste decennia meer en meer op een zijspoor beland. De gevolgen daarvan zijn onder meer zichtbaar in de enorme toename van de foutdiagnoses van onder andere autisme en ADHD de laatste jaren.” Een artikel, overgenomen uit het Vakblad Vroeg. Baby’s, zowel jongetjes als meisjes, worden geboren in totale kwetsbaarheid. Door die ‘inprint’ van hulpeloosheid, ‘aidant’, leer je als kind jaar in jaar uit ‘ik ben kwetsbaar’. “Dit geldt voor beide geslachten”, zegt biopsycholoog Martine Delfos. “Je bent pas veilig als je met iemand leeft die je kent met je pokkenhumeur ‘s ochtends en nog steeds om je geeft. Vanuit dit perspectief heb je dus behoefte aan een partner voor heel lang. Je hebt een basis nodig om te kunnen functioneren en autonoom te zijn. Maar voor het zover is, kan er vanaf de geboorte van alles misgaan.” Beide rollen doen ertoe Martine Delfos, werkzaam als wetenschappelijk onderzoeker, therapeut, docent en schrijfster, is onder andere gespecialiseerd in autisme, traumaverwerking en eetstoornissen. Al jarenlang hamert zij erop dat de inbreng van mannen in de opvoeding net zo belangrijk is als die van vrouwen. “De man heeft de neiging het nest te beschermen, met als basale strategie ‘fight or flight’. Vrouwen hebben andere strategieën, waaronder ‘nice or victim’, zij doen juist aardig om niet te worden aangevallen of stellen zich op als slachtoffer om te worden beschermd. Voor de opvoeding van kinderen is het absoluut noodzakelijk dat beide sekses vertegenwoordigd zijn. Dan krijg je als bagage bijvoorbeeld vier strategieën mee in plaats van twee. Je hebt die diversiteit in de opvoeding nodig om alles wat jij bent te kunnen ontwikkelen. Toch kunnen twee mannen of twee vrouwen heel goed een kind opvoeden, mits zij zich

bewust zijn dat de andere sekse geïntroduceerd moet worden. In de praktijk gebeurt dit ook. Dat weten homoseksuele stellen namelijk heel goed. Veelal beter zelfs dan heteroseksuelen, want die hebben minder de neiging om de andere sekse in te schakelen als ze alleen zijn. Om die reden hebben jongetjes van gescheiden ouders, waarvan de vader het huis uit is gestuurd, het extra zwaar. Zij ervaren dat hun sekse blijkbaar ‘verkeerd’ is. Dat gaat ten koste van de ontwikkeling van het kind.” Ontkenning De vaderspecialiteit is vooral merkbaar in de hechting. Dat is lange tijd ontkend. “De onderzoeker die dit aantoonde, is in de ban gedaan. Die mocht niet publiceren. De teneur is en was dat verschil in sekse niet belangrijk is en dat de moeder in de opvoeding het belangrijkst is, met name de eerste drie jaar. Pas daarna is het kind geïnteresseerd in de vader.” Dat is volgens Delfos onjuist. “De man mag in die eerste jaren van de vrouw vaak niet echt zijn aandeel nemen in de opvoeding. Op zich is dit een natuurlijke reactie, want de moeder moet haar pasgeboren kind aan zich hechten en zorgen dat het kind laat weten wat het nodig heeft. Ze moet een sterke band bouwen. Dus duwt de moeder de vader een beetje opzij. Maar vaders geven ook dingen die ongelofelijk nodig zijn. Die brengen het kind bijvoorbeeld een beetje in gevaar. Ze gooien baby's de lucht in, terwijl de moeders roepen ‘pas op, pas op’. En dat is nodig. De moeder geeft aan ‘ik zorg voor je, wees maar niet bang’, terwijl de vader laat weten ‘ja, het is een beetje ingewikkeld in de wereld, maar ik ben er voor je’. Twee heel verschillende boodschappen dus. Het feit dat de praktijk uitwijst dat vaders vaak minder aanwezig zijn, maakt niet uit. Een kind vindt dat helemaal niet erg, als hij er maar is wanneer het er op aan komt.”

toont Delfos. “Gevolg van de emancipatie is juist dat de laatste decennia de rol van de moeder wordt overgewaardeerd en die van de vader wordt onderschat.” Natuurlijk is het seksistisch om de vrouw vast te pinnen op de ene rol en de man op de andere. Maar er is evolutionair een noodzaak voor rolinwisselbaarheid aan te wijzen. De hersenen zijn volgens Delfos ontwikkeld in een voorkeurstructuur. “Er is niets tegen voorkeur voor een bepaalde rol, integendeel specialisatie en diversiteit zijn nuttig. Over die verschillen praten, ligt gevoelig. Mensen vinden het moeilijk om ongelijkheid en gelijkwaardigheid tegelijk te beseffen. Beide rollen zijn nodig. Een kind ontwikkelt identiteit via ‘net als ik’ - de eigen sekse - en ‘niet als ik’ - de andere sekse. Echte emancipatie betekent dat je naar de kwaliteiten van beide kijkt.”

Oorlogje spelen Om haar betoog te illustreren, wijst Delfos op het feit dat oorlogje spelen iets is wat vrouwen vaak belachelijk vinden. “Allemaal agressief gedoe in hun ogen.” Zij ontwikkelde in de loop der tijd steeds meer inzicht in de betekenis van doenalsof-spel. “Oorlogje spelen betekent ellenlange discussies tussen de kinderen over de spelregels. Bijvoorbeeld over hoe lang je dood valt. Heb je twee tellen afgesproken en iemand stapt al na één tel overeind, dan wordt het spel direct stilgelegd: ‘Je hebt je niet aan de regels gehouden’, klinkt het dan. Vrouwen willen wel beschermd worden in dat donkere steegje, maar staan er niet bij stil dat jongens dit dan moeten leren. Het doen-alsof-spel ‘Oorlogje spelen’ - in werkelijkheid, niet in games - is uiteindelijk het meest pacifistische wat er is. Het gaat over gehoorzaamheid in de groep, over je verlies leren accepteren en over winnen tót de grens van schade. Hierdoor ontdekken jongetjes dat mensen moeten gehoorzamen en leren zij in groepsverband te functioneren, burgerschap dus. Emancipatie boosdoener Meisjes doen hetzelfde door schooltje te spelen. Maar je zou je Het feit dat we zo moeilijk blijven doen over de vraag of de kind er onmiddellijk vanaf halen als een school echt zo was als man wel een rol heeft in de opvoeding, komt door hoe de in hun spel. emancipatie heeft vorm gekregen. Die steunt op het idee dat mannen en vrouwen precies hetzelfde zijn. “Niet dus”, beklem Vervolg p pagina 12 Jaargang 2 | aflevering 25 | pagina 11

Het Decor - verruim(t) de horizon  Vervolg van pagina 11

en dat is veel erger, wordt typisch jongetjesgedrag vaak verkeerd geïnterpreteerd. Ik spel crèche als c-r-a-s-h, een neerstorting dus, Traumatiserend. Het is buitengewoon agressief hoe meisjes dat omdat het niet altijd ideaal is voor kinderen en dat vinden ouders doen en voorbij de grens van schade. Kwetsen en aan het huilen zelf ook vaak. Om die reden ben ik groot voorstander van een jaar ouderschapsverlof voor beide ouders.” maken hoort er allemaal bij.” Het verschil tussen de vader- en moederrol komt volgens Delfos ook duidelijk tot uiting bij ruzieachtig gedrag tussen jongetjes in een zandbak. “Vrouwen zeggen dan ‘hou op met vechten’, maar de kinderen antwoorden ’Het is niet vechten, maar stoeien’ en gaan gewoon door. Mannen reageren anders. Die kijken. Klopt het wel wat de kinderen aan het doen zijn? Kunnen ze het? Wanneer een kind niet voor zichzelf durft op te komen, dan moedigt hij aan. ‘Kom op, je kan het wel’. Zit er een kind tussen die zijn grenzen niet weet, dan zegt hij ‘hou op’. Als dit niet gebeurt, grijpt hij pas in omdat hij weet ‘dit kind kan het niet’. Het is fijn voor een kind om dit mee te maken. Het vormt je. Maar blijkbaar communiceren mannen dit niet goed genoeg, want vrouwen blijven denken dat het vechten is.” C-r-a-s-h Beide voorbeelden illustreren de noodzaak van de vaderrol in de opvoeding. Kwalijk gevolg van het feit dat vaders het erbij laten zitten, is een gebrek aan begrenzing. “Vrouwen zijn daar gewoon slechter in. Maar kinderen kunnen niet zonder. Als je niet begrenst, worden ze grenzeloos. Daarom hebben we bijvoorbeeld veel prinsjes en prinsesjes en weten gewoon niet wat we met ze aanmoeten. Dat komt omdat vrouwen de neiging hebben om kinderen positief te benaderen met complimentjes. Mannen hebben de neiging om te zien wat er niet goed is en dat meteen te vertellen. Hoeveel beter zou het niet zijn als je én kunt beschermen én gevaar kunt signaleren? Kinderen zijn zich voortdurend aan het aanpassen aan de wensen van hun ouders, ook al letten ouders er vaak op dat ze dat niet doen. Kinderen moeten hun ouders tegenwoordig vragen opgevoed te worden en dat doen ze via het grenzeloze gedrag. Als de vader het moeilijk vindt om tegen zijn vrouw in te gaan, biedt dat ruimte voor grenzeloos gedrag bij kinderen. Vroeger, zeg voor de oorlog, was de vader duidelijk de baas in het gezin. Dat was natuurlijk ook niet goed. Maar de rollen zijn nu weer de andere kant op overdreven. Het gaat er juist om dat je ieder z’n kwaliteiten gebruikt. Daarom is het ook zo lastig dat kinderen op de crèche, BSO en school vrijwel uitsluitend vrouwelijke leidsters en leerkrachten aantreffen. Dan missen zij immers een groot gedeelte van de dag de helft van de kwaliteiten die zij nodig hebben als bagage voor hun leven. Plus,

Overdaad aan diagnoses Delfos laat weten dat het daadwerkelijk serieus nemen van de vaderrol veel implicaties heeft voor zorgprofessionals die werken met jonge kinderen en hun ouders en verzorgers. “Het onderwaarderen van de vaderrol heeft kwalijke effecten.” Belangrijkste is volgens haar een enorme toename van het aantal foute diagnoses op het gebied van met name autisme, ADHD, ODD en ADD. “Als alle rollen vanaf de geboorte evenwichtig een rol spelen in de opvoeding, verwacht ik dat dit soort diagnoses drastisch afneemt. Diagnostiek is ondanks alle testen mensenwerk. Omdat het overgrote deel van de zorgprofessionals vrouwen zijn, is de diagnostiek eerder eenzijdig. Dit laatste mag je niet zeggen, ook al doe ik het al jaren. Men vindt dit een onwelkom geluid. Overigens komt er mijns inzien een diagnosevloed aan die deze keer niet zo vol fouten is, namelijk de hechtingsstoornis. Hechting gaat over beschikbaarheid als het kind dat nodig heeft, niet zozeer over nabijheid. Ouders zijn tegenwoordig continu bezig met hun mobieltje en daardoor beduidend minder beschikbaar. Een beeldscherm is namelijk een ‘mind-snatcher’. Zo gaan kinderen leren dat grote mensen niet echt beschikbaar zijn. Dat is rampzalig voor het ontwikkelen van relaties en het lukt niet om de ernst hiervan door te laten dringen.” Wat Delfos zorgprofessionals op het hart wil drukken, is dat zij zich moeten richten op normaliteit. “Ieder kind waar iets mee is, is toch voor het allergrootste deel normaal. Als je alleen kijkt naar wat afwijkt, dan kun je niet verbinden. Wees echt, wees eerlijk en maak contact, dat is de bodem voor alles.” Auteur: Jan de Graaf Met dank aan Vakblad Vroeg

Miljoenen extra voor het pgb Bron: VWS 150623

Staatssecretaris Martin van Rijn (VWS) voegt 80 miljoen euro toe aan het budget voor de Wet langdurige zorg (Wlz) voor 2016. Dat geld is nodig omdat meer mensen dan verwacht in de Wlz kiezen voor het pgb. Het bedrag komt boven op de 120 miljoen euro die dit jaar al aan het budget zijn toegevoegd om de overschrijdingen op het pgb op te vangen. Los van dit extra geld bezuinigt het rijk wel op het totale Wlz-budget. Het extra geld is toegevoegd op advies van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Die schrijft: 'Voor het pgbbudget verwacht de NZa een tekort in 2015 bij (bijna) alle zorgkantoorregio's. Al aan het begin van het jaar ontstond er een overschrijding van het beschikbare budget. Dit kwam deels doordat het bedrag gewoon te laag was geraamd, maar deels ook doordat er meer mensen voor een pgb kozen vanuit de Wet langdurige zorg dan verwacht.' Totaal Voor het totale Wlz-budget is er volgend jaar 380 miljoen euro minder. In eerste instantie wilde het rijk 480 miljoen euro korten. Maar omdat de daling van het aantal mensen in de Wlz met een laag zorgzwaartepakket (zzp) minder snel gaat, kort Van Rijn 100 miljoen minder om deze tegenvallende daling op te vangen. Krapjes Volgens de berekeningen van de NZa is er voor 2016 voldoende begroot, zij het krap aan: 'We verwachten dat het landelijke budgettair kader naar verwachting krap, maar voldoende is. Wel zien we dat in een aantal regio's tekorten kunnen ontstaan. Dit komt onder andere door de scheve verdeling van de groeiruimte en de herverdelingsmiddelen. Dit kan worden opgelost door de zorgkantoren door middel van het overhevelen van het ene zorgkantoor naar het andere zorgkantoor.' Schadeclaim pgb Particuliere zorgverleners die door de betalingsproblemen met pgb's te laat hun geld hebben gekregen, gaan gezamenlijk een schadeclaim indienen bij de Sociale Verzekeringsbank. Bij de Stichting Pgb Schadeclaim kunnen zich vanaf vandaag gedupeerden melden. Jaargang 2 | aflevering 25 | pagina 12

Het Decor - verruim(t) de horizon CPB: Cure kan stuk doelmatiger

contracten dat zorgaanbieders en verzekeraars kunnen aan- alleen met haar broertje Akram moet eten. Farah’s ouders vergaan. Dat zou volgens de onderzoeker de zorginkoop verbete- tellen over de avonturen van twee eekhoorntjes Rama en Dan Bron: CPB 150622 ren. en laten zo zien hoe Farah ook mee kan doen met de RamaMinder complexe zorgpolissen, dan. Zonder te vasten! maar juist meer variatie in de Verder zou de marktmacht van ziecontracten tussen verzekeraars kenhuizen ingeperkt moeten worden Door het boek leren kinderen vanaf 4 jaar op speelse wijze wat en zorgaanbieders. Dat zijn door betere zorginkoop door verze- de Ramadan is en waarom er mensen aan meedoen. twee manieren waarop de doelkeraars. Hierbij past het ook dat fumatigheid van de zorg verbesieverzoeken van ziekenhuizen Makkelijk praten over de Ramadan in gezinnen, op school of terd zou kunnen worden. De strenger beoordeeld moeten wor- op de BSO overheid moet hiervoor de den. Het boek is een handreiking voor ouders, verzorgers, juffen en voorwaarden scheppen. meesters die multicultureel opvoeden en voor kinderen die Tot slot moeten voor de geestelijke gezondheidszorg (ggz) multicultureel opgroeien. Voor iedere ouder, school en kind in Dat schrijft het Centraal Planbureau (CPB) in zijn beleidsbrief nieuwe beleidsinstrumenten worden ontwikkeld. Binnen de Nederland dus eigenlijk. Het maakt niet uit wat hun achter'Vijf aanknopingspunten voor doelmatigheid in de curatieve ggz is nu te veel onzekerheid over de effectiviteit, kwaliteit en grond is, kinderen voelen zich thuis in het warme gezin van zorg'. noodzaak van behandelingen, aldus het CPB. Farah en zijn dol op de eekhoorntjes Rama en Dan. Het Nederlandse zorgstelsel voor de curatieve gezondheidszorg lijkt relatief doelmatig in vergelijking met andere landen. De kwaliteit van de Nederlandse gezondheidszorg wordt in internationale vergelijkingen als hoog beoordeeld, terwijl de uitgaven aan curatieve gezondheidszorg vergelijkbaar zijn met andere OESO-landen. Maar dit neemt niet weg dat de doelmatigheid omhoog kan, stelt het CPB.

Beleid evalueren Naast deze vijf aanknopingspunten zou de overheid haar beleid vaker moeten evalueren en vaker onderzoek moeten doen naar doelmatigheid. Bijvoorbeeld op basis van kwalitatief hoogwaardige microdata.

Voor de lezers die niet zo bekend zijn met de Ramadan, zijn er twee pagina’s met ‘Wist jij dat…?’ opgenomen met uitleg van begrippen als Ramadan, Suikerfeest en vasten. Daarmee is het boek het ideale startpunt voor het bespreken van het thema Ramadan in het gezin, op school of op de BSO.

Eindelijk een kinderboek over de Ramadan

Om voor te lezen vanaf 4 jaar en zelf te lezen vanaf 9 jaar.

CPB-onderzoekers Michiel Bijlsma, Rudy Douven en Robin Zoutenbier bieden aanknopingspunten voor doelmatigheid, "die allen een duidelijk marktfalen adresseren en bovendien uitvoerbaar zijn binnen het huidige zorgsysteem".

Voor naar schatting 1 miljoen moslims in Nederland is de Ramadan in volle gang. Waar voor Kerstmis en Pasen volop keuze is aan Nederlandse kinderboeken over deze feestdagen, is er voor de Ramadan een zeer beperkt aanbod.

Kwaliteitsinformatie In de eerste plaats zou informatie over de kwaliteit van zorg meer gestandaardiseerd moeten worden, zowel voor verzekeraars als verzekerden. Voor de overheid is hierin een regierol weggelegd, stellen de onderzoekers.

Uitgeverij Bzzidi Media springt hier met haar eerste boek op in. Het kinderboek “Hoe Farah meedoet met de Ramadan, zonder te vasten!” van Naima El Bouzidi is vanaf 3 juni verkrijgbaar. Het boek is naast voorleesboek thuis of op school ook een heel leuk boek voor kinderen om zelf te lezen.

Daarnaast moeten zorgpolissen minder complex worden, zo- Het boekje vertelt over het gezin van het meisje Farah. De Isladat verzekerden gemakkelijker kunnen kiezen en vergelijken. mitisch-Nederlandse ouders van Farah doen mee met de RaDaarentegen moet er juist meer variatie komen in het soort madan. Farah vindt de Ramadan saai omdat ze dan meestal Jaargang 2 | aflevering 25 | pagina 13

Het Decor - verruim(t) de horizon De tien grootste 3D-risico's voor gemeenten Bron: BB 150622 De transitie in het sociaal domein voltrekt zich in volle vaart. Voor risicobeheer is geen of weinig tijd. Binnenlands Bestuur zet de belangrijkste gevaren die dat met zich meebrengt op een rij.

De transitie in het sociaal domein voltrekt zich in volle vaart. Voor risicobeheer is geen of weinig tijd. Binnenlands Bestuur zet de belangrijkste gevaren die dat met zich meebrengt op een rij.

6. Om politieke risico's in te dammen, groeit de druk om meer De Inspectie concludeert dat de huidige manier waarop gemensen en middelen vrij te maken voor het sociaal domein. meenten en UWV jongeren met een uitkering aan het werk of terug naar school helpen lang niet altijd voldoet aan de eisen Zonder dat er zicht is op de budgettaire consequenties. die de wetgever daaraan stelt. Dit vormt een risico voor het 7. Gemeenten schieten in de risico-regelreflex: de gedachte dat vergroten van de kansen van jongeren op de arbeidsmarkt. Het risico's afnemen naarmate meer is vastgelegd in regels, proto- UWV en gemeenten controleren onvoldoende hoe jongeren collen en afvinklijstjes. Het gevolg is dat van het beloofde zoeken naar een baan. Als er wordt gecontroleerd dan is dit op het aantal sollicitatieactiviteiten. De inhoud en de breedte van maatwerk weinig terechtkomt. de sollicitaties worden heel beperkt getoetst. De wettelijke ver8. In plaats van persoonlijker en dichterbij wordt de zorg meer plichting van het aanvaarden van algemeen geaccepteerde bureaucratisch en afstandelijker. Onder cliënten groeit de on- arbeid is vooral door jongeren in de bijstand weinig voelbaar. vrede over de gemeentelijke dienstverlening.

1. Alles wordt eerst duurder en slechter. Dat geldt voor alle 9. Grote zorgaanbieders bepalen de markt, niet de gemeenten. grote projecten, dus zeker voor de zeer complexe decentralisaDe schaalvergroting op de zorgmarkt is in volle gang. Er zijn ties in het sociaal domein. partijen die opereren op landelijk, regionaal en lokaal niveau. Ze worden door gemeenten driemaal gecontracteerd. Als ze 2. De opbrengsten van de decentralisaties komen met vertraook nog uitvoerende zorg bieden in wijkteams is de cirkel ging. Gemeentelijke organisaties hebben geen tijd en midderond. len gekregen om in hun nieuwe taken te groeien. Ze zijn nog volop bezig met de transitie, terwijl ze al met transformatie 10. Gemeenten komen in financiële nood. Omdat ze niet van bezig hadden moeten zijn. de grote zorgaanbieders afkunnen, zetten ze vooral de kleinere partijen aan de dijk. Terwijl daar juist de innovatie vandaan 3. Er ontstaat een rechtmatigheidsprobleem. Bij gebrek aan moet komen om tot daadwerkelijke transformatie van de zorg cijfers over gerealiseerde zorg kunnen gemeenten hun uitgate komen. ven voor het sociaal domein niet verantwoorden. Veel gemeenten krijgen over 2015 geen goedkeurende accountantsSZW: uitvoering Partcipatiewet onvoldoenverklaring.

de Bron: 150623

4. Gemeenten hebben onvoldoende nagedacht over aansprakelijkheidsrisico's. In wijkteams zijn verschillende partijen vertegenwoordigd, maar over de vraag wie aansprakelijk wordt gesteld bij fouten, weet bijna niemand.

Gemeenten moeten een actievere rol nemen om jongeren te helpen bij het vinden van een baan. De Inspectie SZW constateert dat in haar eindrapport ‘Buitenspel: De uitvoering voor jongeren in de WW of bijstand’. Gemeenten hebben wettelijk meer taken die zij tot nog toe niet of onvoldoende uitvoeren

De bij het onderzoek betrokken jongeren geven aan amper op de hoogte te zijn van de afspraken rondom het verplichte Plan van Aanpak. Hierin moeten gemeenten samen met de jongeren afspraken maken over de re-integratie naar werk en of een opleiding.

Jongeren maken nog niet altijd goed gebruik van de geboden digitale mogelijkheden, alhoewel uit het rapport blijkt dat de UWV deze in juiste mate biedt en de zogeheten 'Werkmap' door jongeren wordt gewaardeerd. Coaches van UWV wijzen de jongeren op de mogelijkheden om effectiever gebruik te maken van digitale ondersteuning. Als gevolg hiervan passen jongeren vaak hun zoekgedrag en cv aan. De Inspectie stelt verder vast dat sociale diensten voor de reintegratie van jonge uitkeringsgerechtigden weinig samenwerken met andere organisaties, zoals zorg-, onderwijs- en welzijnsinstellingen, terwijl dit wel tot hun wettelijke taken behoort. In het licht van de decentralisaties naar gemeenten zijn integrale dienstverlening en ketensamenwerking nog belangrijker geworden. Ook stelt de Inspectie vast dat UWV en gemeenten beter moeten samenwerken bij de overgang van jongeren van de WW naar de Participatiewet, zodat ze op tijd met de zoekperiode starten en niet onnodig zonder inkomen komen te zitten.

5. Er gaan wethouders sneuvelen. Ze worden het slachtoffer van fouten die het gevolg zijn van gebrek aan tijd, geld en Slechts een kwart van de jongeren in de bijstand (WW-B/ Participatiewet) vindt binnen een jaar een baan, bij jongeren met goede professionals. een WW-uitkering is dit tweederde. Volgens de Inspectie is een meer activerende uitvoering door gemeenten vereist. Voor het hele rapport 'Buitenspel', klik hier


Het Decor - verruim(t) de horizon Vrijwel alle gemeenten besteden beleidsmatig de meeste aandacht aan preventie door vroegsignalering en allerlei vormen van praktische ondersteuning, zoals een formulierenbrigade, cursussen 'omgaan met geld' en online informatie met onder andere voorbeelden van opzeggingsbrieven en besparingsmogelijkheden op primaire lasten.

tewel € 0,85 hoger dan het gemiddelde bedrag. In de praktijk is behoefte aan meer maatwerk over de taken die gemeenten zelf willen doen of willen uitbesteden volgens het zogenaamde cafetariamodel. Een aantal kredietbanken is in overleg met haar deelnemende gemeenten bezig met de uitvoering en introductie van dit zogenaamde 'cafetariamodel'.

Daarnaast wordt beleidsmatig ingezet op het vergroten van de zelfredzaamheid van de burger. Eén van de maatregelen die een grote groep gemeenten heeft genomen is de inzet van zogenaamde sociale wijkteams, die het oog en oor in de wijk zouden moeten zijn, ook voor de schuldhulpverlening. De vraag is in hoeverre de zogenaamde sociale wijkteams die zijn ingericht voor de decentralisatieoperatie, voldoende kennis en ervaring hebben om ook deze specifieke problematiek te herInzicht en overzicht bij schuldhulp essenti- kennen en vroegtijdig door te verwijzen naar de betreffende gemeentelijke afdeling dan wel de juiste maatschappelijke eel Bron: Stratech 150622 organisatie. De centrale vraag is welke overwegingen de geEen onderzoek naar op welke wijze schuldhulpverlening binmeente als eindverantwoordelijke maakt bij de keuze tussen nen de G32-gemeenten is georganiseerd en hoeveel budget zelf doen of uitbesteden van (delen) van het schulddienstverlehiervoor beschikbaar is gemiddeld per inwoner. ningsportfolio voor haar inwoners.

Belangrijk bij geheel of gedeeltelijk uitbesteden is zicht op de effectiviteit van de gekozen aanpak versus cliëntprofiel. Zo overwegen gemeenten steeds vaker om de intake in eigen huis te verrichten al dan niet met externe hulp en heeft men behoefte aan zicht en grip op de voortgang en budgetten die worden ingezet om de cliënten in een stabiele financiële situatie terug te krijgen en hem of haar weer zelfredzaam te maken.

Een fris-dwarse blik

Sinds 1 juli 2012 is zijn gemeenten op grond van de Wet op de Gemeentelijke Schuldhulpverlening eindverantwoordelijk voor de schuldhulpverlening. Dit biedt ruimte voor een invulling die per gemeente verschilt. Stratech onderzocht de grootste gemeenten (G32).

Regie en effectieve hulp Als een gemeente de behoefte heeft om vanuit de regierol altijd inzicht en overzicht te bewaren om cliënten en ook de onderliggende problematiek in hun gezinssituatie adequaat te kunnen aanpakken, is hiervoor noodzakelijk dat brede maatschappelijke organisaties, cliënten en budgetcoaches inzicht en overzicht delen in een open relatie met hun cliënten en natuurlijk de gemeente(n).

Uitbesteden of zelf doen Het portfolio van schuldhulpverlening bestaat uit verschillende activiteiten afhankelijk van de aard van de problematiek en Hierbij past zorgvuldige omgang met privacy/gevoelige gegeoorzaken. Hierbij valt te denken aan budgetbeheer, budget- vens. Inzicht geeft een gemeente de mogelijkheid effectieve coaching, inkomensbeheer, bewindvoering, schuldregelingen keuzes te kunnen maken in welke instrumenten en aanpak in treffen en kredietverlening. Veelal is sprake welke situatie voor de cliënt het Kengetallen G32 van een bredere maatschappelijke problemabeste resultaat oplevert. Uit de analyse van de programmabegrotingen komt naar votiek, waarbij werken zorgvragen mede beparen dat de G32 gemiddeld € 11,76 per inwoner besteedt aan lend kunnen zijn voor de aanpak en rol van de Over de auteur: Marieke Zendschuldhulpverlening. Het gemiddelde begrotingsbedrag dat gemeente zelf. man is als Product Manager Straaan schuldhulpverlening wordt besteed door de G32 bedraagt tech Perspectief verantwoordelijk € 2,5 miljoen voor gemiddeld 133.000 inwoners per gemeente. Van de gemeenten aangesloten bij de G32 voor het cliëntvolgsysteem dat De gemiddelde instroom van inwoners met schulden neemt besteedt meer dan de helft (55%) het merencliënten financieel perspectief sterk toe de afgelopen jaren, de jaarcijfers van de NVVK bevesdeel van haar activiteiten uit. Dat betekent dat biedt. tigen dit. 45% zelf de regie voert over de schuldhulpverlening. Van de gemeenten die de schuldhulpverlening uitbeInzet op preventie en zelfredzaamheid steden ligt het bedrag per inwoner gemiddeld op € 12,61, ofJaargang 2 | aflevering 25 | pagina 15

Het Decor - verruim(t) de horiOpnieuw fout in verdeelmodel bijstand

het licht. Het probleem is volgens Leisink dat het SZWrekenmodel zo ingewikkeld in elkaar steekt dat de uitkomsten Bron: Nieuwsbericht 150623 De verdeling van de bijstandsuitgaven door het rijk over de niet na te rekenen zijn. ‘Extra vervelend is dat fouten daardoor gemeenten klopt niet. Het is in korte tijd de tweede onvolko- lang verborgen blijven’, aldus Leisink. menheid die aan het licht komt. Staatssecretaris Klijnsma van Tweede fout Sociale Zaken heeft (opnieuw) verbeteringen beloofd. Begin dit jaar wees de gemeente Arnhem het ministerie op De verdeling van de bijstandsuitgaven door het rijk over de een andere fout in het rekenmodel. Een cijfermatige exercitie gemeenten klopt niet. Het is in korte tijd de tweede onvolko- leerde Arnhem dat door een rekenfout van het SCP in het vermenheid die aan het licht komt. Staatssecretaris Klijnsma van deelmodel van de bijstandsgelden Haarlemmermeer voor dit jaar 2,5 miljoen euro meer van het ministerie kreeg dan waarSociale Zaken heeft (opnieuw) verop de gemeente recht had. Ook beteringen beloofd. Coevorden kreeg een te groot budget toegekend. Ook die rekenfout Onregelmatigheden was volgens het ministerie te wijten Er blijken onregelmatigheden in het aan ‘onvolkomendheden’ in de onverdeelmodel voor de bijstandsuitderliggende data. Omdat dit het gaven te zitten, met name in de eerste jaar is dat het nieuwe veronderliggende CBS-data die voor deelmodel wordt toegepast, mochde berekening van de budgetten ten Haarlemmermeer en Coevorden voor dit jaar zijn gebruikt. Per ongehet voordeel houden. Tegelijkertijd luk blijken de verkeerde parameters werden de andere gemeenten gegemeten. Het is gissen naar hoe compenseerd voor het nadeel. Voor groot de financiële consequenties Amsterdam, dat meer dan tien provoor de gemeenten – en het ministerie – zijn. Het verdeelmocent van het landelijke budget voor bijstandsuitkeringen ontdel berekent hoe het totale bijstandsbudget van circa 5,5 milvangt, betekende dat een onverwachte meevaller van een jard euro over alle gemeenten wordt verdeeld. De staatssecretaris heeft het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) gevraagd kwart miljoen euro. de consequenties voor de budgetten 2015 door te rekenen en Nieuw systeem heeft de Tweede Kamer inmiddels verbetering(en) beloofd. Sinds dit jaar gebruikt het ministerie een nieuwe systematiek waarmee het risico op bijstand te bepalen is op basis van obFouten verborgen ‘Over de hele linie gaat het misschien over kleine verschillen, jectieve kenmerken als het type huishouden, het aantal koopmaar er kunnen grote uitschieters zijn’, zegt D66-wethouder en huurwoningen in een gemeente en de leeftijd en de opleiMartijn Leisink van de gemeente Arnhem. Zijn gemeente ding van bewoners. Op voorstel van SCP maakt het model kaartte de onvolkomenheden in het verdeelmodel aan. Arn- straks gebruik van een aantal extra gegevens, zoals de groei hem vertrouwde de berekening niet en vroeg het CBS om de van het aantal banen, de bevolkingsgroei en het aandeel van onderliggende data. Toen het CBS vervolgens zelf de cijfers WW’ers op het totaal aantal inwoners. nog eens op een rij probeerde te krijgen, kwam de fout aan

Compensatie daklozen Los van het verdeelmodel wil de staatssecretaris gemeenten met veel dak- en thuislozen en instellingsbewoners extra gaan compenseren. Er zijn afspraken gemaakt om het ‘vangnet’ waar gemeenten met een oplopend bijstandstekort een beroep op kunnen doen in 2015 en 2016 te versoepelen. Nu kunnen gemeenten daar een beroep op doen als het tekort op het bijstandsbudget oploopt tot boven de 7,5 procent, waarbij tekorten tot 12,5 procent voor de helft worden vergoed en daarboven volledig. Dit wordt verlaagd naar 5 procent, met een vergoeding van de helft tot 10 procent en daarboven volledig. Daarmee wordt het ‘eigen risico’ voor gemeenten volgens Klijnsma verder teruggedrongen.

Nieuwe editie Helden over kansen voor jongeren De nieuwe editie van het magazine Helden van Pluryn en De Hoenderloo Groep is verschenen. Het magazine vertelt aan de hand van verhalen van de jongeren zelf, wat de jeugdlocaties van Pluryn kunnen betekenen voor jongeren met complexe problematiek. Zoals voor Kelly. Zij woont met haar zoontje Lorenzo in het Moeder- en kindhuis van Pluryn en mag binnenkort doorstromen naar een zelfstandig appartement, met 24 uurszorg. Kelly werkt aan haar toekomst. In magazine Helden verder een interview met de Apeldoornse jeugdwethouder Paul Blokhuis, over de wijze waarop hij de jeugdzorg in zijn stad heeft georganiseerd en zijn relatie met De Hoenderloo Groep. Dit en nog veel meer staat te lezen in Helden. Het magazine wordt deze week breed verspreid onder relaties, medewerkers, ouders en natuurlijk de jongeren zelf. U kunt magazine Helden hier bekijken en desgewenst een exemplaar bestellen.


Het Decor - verruim(t) de horizon Begeleiden van ouder-kind interacties 25 juni 2015 Organisator: Euregionaal Congresburo Plaats: Eindhoven | Kosten: 295 euro (exclusief BTW) Website: www.congresburo.com

zorgen voor veel onrust in de klas. Het congres gaat in op het observeren en analyseren van en omgaan met externaliserend probleemgedrag, en op beschermende en risicofactoren. 's Middags zijn er sessies over onder meer het beïnvloeden van gedrag via spel, de interventie STOP4-7 en de invloed van klassenmanagement en groepsprocessen. GGZ Kennisdag 2015 Als de interactie tussen ouder en kind 22 september 2015 moeilijk verloopt, kunnen relationele of contactuele problemen Organisator: Trimbos-instituut; GGZ Nederland; ZonMw ontstaan. Een kind kan zich terugtrekken, het contact met ou- Plaats: Amersfoort | Kosten: 295 euro (inclusief BTW) ders afwijzen en op termijn sociaal geïsoleerd raken. Op deze Website: www.ggzkennisdag.nl landelijke studiedag leren jeugdprofessionals hoe moeizame ouder-kindinteracties ontstaan, waardoor ze in stand gehou- Om integrale zorg te kunnen bieden, zo dicht mogelijk bij huis den worden en hoe ze kunnen worden doorbroken, zodat ou- en zo goed mogelijk afgestemd op de verschillende vragen ders en kinderen weer positief verder kunnen. van hulpvragers, dienen beropeskrachten de hele context van een kind in samenhang te bekijken. Kennis over die context, Applied Behavior Analysis bij kinderen en adolescenten met bijvoorbeeld over oorzaken, effectiviteit van interventies en autisme werkzame samenwerkingsvormen, leidt tot mogelijkheden om 30 juni 2015 de zorg continu te verbeteren. De vraag 'Hoe kan kennis bijOrganisator: Cure & Care Development dragen aan het bevorderen van de kwaliteit Plaats: Utrecht | Kosten: 295 euro (inclusief BTW) en de samenhang in de zorg voor jeugd?', Website: www.curecare.nl staat op de GGZ Kennisdag 2015 centraal. Applied Behavior Analysis streeft naar een verandering in het gedrag dat functioneel is voor het dagelijks leven van kinderen en jongeren met autisme. Door observatie en analyse van het gedrag kan worden achterhaald waarom deze kinderen bepaald gedrag vertonen en wat de functie ervan is. De plenaire lezingen en praktijkgerichte workshops van het symposium hebben als doel de kennis te vergroten en nieuwe inzichten in de behandelpraktijk door te voeren. Externaliserend probleemgedrag bij kleuters 22 september 2015 Organisator: Medilex Onderwijs Plaats: Driebergen | Kosten: 395 euro (exclusief BTW) Website: Medilexonderwijs.nl

en moeten ze naar het ziekenhuis. Daar ontmoet Fitz Adam, een mysterieuze jongen van 15, wiens broertje veel te vroeg is geboren, en Primula, een avontuurlijk meisje met een lekkend hart. Samen lossen ze het liefdesprobleem op van een hysterische verpleegster. Ook doen ze stiekem gips om de arm van Fitz, om haar moeder om de tuin te leiden. Later gebeurt er iets plotselings met Fitz’ vader waardoor het verhaal nog spannender wordt, maar dat ga ik niet verklappen. Het is leuk om te lezen over Fitz, want ze is een stoer meisje die soms in een opwelling gekke dingen doet. Ook Primula is fantastisch. Ze is heel nieuwsgierig en laat bijna niet merken dat ze ziek is. Dit boek is een aanrader. Gips, Anna Woltz, (voor kinderen vanaf 10 jaar), Uitgever Querido Kind, 168 blz.

Gips Stoer meisje in het ziekenhuis ‘Voor mijn zusje, dokter Sarah’ staat er op de eerste bladzijde van het boek Gips. Daarmee bedoelt de schrijfster Sarah Woltz, die onder de nepnaam Julia Franken stukjes schreef in Medisch Contact over haar stages in het ziekenhuis. Nu leert ze voor chirurg en haar grote zus Anna, die al heel veel kinderboeken heeft geschreven, mocht een dag en nacht met haar meelopen om ideeën op te doen voor een nieuw verhaal.

Dat verhaal begint met een scheiding, het ergste wat een kind kan overkomen, vindt Fitz. En Kleuters met woedeaanvallen of opstandig en druk gedrag dan verliest haar zusje ook nog haar vingertopje


Het Decor - verruim(t) de horizon COLOFON Het Decor—verruim(t) de horizon is een digitaal informatie– en inspiratieschrift voor alle mensen en organisaties die betrokken zijn bij het werken met en voor mensen. Het Decor— verruim(t) de horizon verschijnt eenmaal per week; op vrijdag. Daarnaast is er eenmaal per week - op dinsdag - een nieuwsflits Fris denken en dwars kijken .

You are beautiful – remember that

Vondel & Nassau is een zelfstandig onderdeel van de Kooyenga Groep en heeft zich gespecialiseerd in Advies, Oplossingen en Interim Management. Onze dienstverlening onderscheidt zich op basis van een persoonlijke aanpak, en concrete en toepasbare adviezen van zeer hoge kwaliteit. ‘ Mocht u vragen hebben over wat Vondel & Nassau voor u kan betekenen, dan zijn dit onze contactgegevens. Vondel & Nassau Postadres Postbus 87 | 9100 AB Dokkum

Ieder mens is mooi Zelfs de mensen die leven Met voor en door u geknipte informatie en inspiIn de gouden kooi ratie willen wij onze lezers en lezeressen inspireren en informeren. Wij willen zo bijdragen aan We hebben allemaal lief de duurzame vernieuwing van de organisatie van We houden allemaal wel ergens van en de ondersteuning voor en door mensen. En als het even niet meer kan Daarbij staat het stimuleren en ondersteunen Dan laten we een traantje gaan van talentontplooiing op strategisch, tactisch en Emotioneel kunnen we het dan even niet aan uitvoerend niveau centraal. Dan is goed dat er van die momenten zijn Wilt u een eigen bijdrage geplaatst zien? Of hebt Dat de een tegen de ander zegt: u nieuws te melden? Stuur dan een mailbericht ‘houd mij maar even vast’ De warmte is dan voelbaar met uw bijdrage of persbericht naar Dat is de warmte die in iedereen leeft [email protected]

T 088 - 0305000 F 0519-220052 E [email protected] Website: www.vondel-nassau.nl

Hebt u collega's die de nieuwsflits ook willen Elk mens is bijzonder Simpelweg omdat het onbewust geeft ontvangen? Mail dan even het mailadres van uw Omdat elk mens iets moois collega naar [email protected] . In zich heeft


Onorthodoxe oplossingen in Heusden. Bron: Gemeente van de Toekomst

Recommend Documents