ONLINE OMGEVINGSANALYSE – COMAZUIPEN: WIE BETAALT DE REKENING?
Op maandagochtend 5 maart twitterde Herre Kingma, bestuursvoorzitter van ziekenhuis Medisch Spectrum Twente in Enschede: ‘Zat.nacht waren 14/15 bezoekers #SEH alcohol gerelateerd: allemaal keurig behandeld uit budget verzekerde zorg. BesparingsIdeetje Catshuis?’ Die avond voegt hij een nieuwe tweet toe: ‘Mgl 10tallen miljoenen te besparen als alcoholintoxicanten, die zich 'savonds&sn8s op SEH presenteren, zelf hun schade afrekenen #bezuinigingen.’
Kingma’s tweets vormden de aanleiding voor een nieuwsstroom over comazuipers en de kosten van hun behandeling op de spoedeisende hulp (SEH). Moeten de comazuipers zelf opdraaien voor de gemaakte kosten? Of is het gewenst dat – zoals nu het geval is – de zorgverzekeraars betalen?
In deze analyse een overzicht en duiding van de online berichtgeving sinds 5 maart hierover.
Berichtgeving in landelijke en regionale media
Pas drie dagen na de tweet van Kingma begint de kwestie van het comazuipen ook tot leven te komen in de online berichtgeving door kranten. Alleen de Telegraaf berichtte er al eerder (kort en feitelijk) over, op 7 maart. De reden dat de nieuwsstroom over Kingma’s voorstel pas vanaf 8 maart echt op gang komt, houdt verband met het interview dat hij die dag gaf aan Radio 1. Daarin herhaalde Kingma zijn standpunt dat ‘alcoholintoxicanten’ zelf voor de kosten van de SEH zouden moeten opdraaien. 'Als iemand schade veroorzaakt die hij zelf in de hand heeft, dan moet hij daar ook maar zelf voor opdraaien. Daar is niks bizars aan.'
De Twentse krant Tubantia schrijft een achtergrondartikel over het standpunt van Kingma. Zijn uitspraken op Radio 1 vormen de belangrijkste bron. Ook Bas Leerink, lid van de Raad van Bestuur van zorgverzekeraar Menzis wordt geciteerd.
“'Helemaal eens, moeten we oppakken. Als jullie dit melden, gaan wij kijken wat we kunnen doen.' In een toelichting benadrukt echter de woordvoerder 'dat het uiteindelijk wel aan de politiek is' om dit te regelen.”
In het feitelijk artikel van Tubantia worden cijfers gegeven over de omvang van comazuipen in Nederland, maar wordt er slechts één kant van het verhaal belicht, namelijk de kant van Kingma en Leerink.
In de Volkskrant en Trouw wordt het verhaal van Kingma in twee identieke artikelen al iets genuanceerd. Door de kranten wordt gerefereerd aan een tweet van Lea Bouwmeester:
“PvdA-Kamerlid Lea Bouwmeester noemt het voorstel van Kingma vandaag op Twitter ‘bizar en ongepast’. ‘Je zou van een zorgbestuurder verwachten dat hij verstand heeft van preventie’, aldus Bouwmeester.”
De Volkskrant publiceert diezelfde dag bovendien een overzicht van de standpunten die verschillende tegenstanders van Kingma innemen, onder anderen kinderarts Nico van der Lely en de directeur van STAP Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid Wim van Dalen. Hun kritiek is dat het voorstel niet de meest effectieve aanpak is (Van der Lely) en dat het vooral de verkrijgbaarheid is, die tot de excessen leidt (Van Dalen). Metronieuws maakt op basis van dezelfde informatie een tussenstand op:
“STAP, Trimbos, de PvdA en een deskundige arts zien dus niets in het idee van Kingma, zorgverzekeraar Menzis wil wel eens verder praten over het idee. Ook minister van Volksgezondheid Edith Schippers liet weten verder te willen praten over de mogelijkheid de zuiper te laten betalen.”
De uitspraken van Kingma op Radio 1 zijn voor de meeste nieuwsartikelen de belangrijkste bron. De meeste hebben koppen in de trant van ‘Comazuipers moeten zelf de rekening betalen’. De online kranten doen vooral een feitelijk verslag van Kingma’s standpunt, maar ook tegengeluiden ontbreken niet, in de vorm van citaten van tegenstanders. Overigens laat Kingma enkele dagen na zijn eerste tweet via Twitter weten dat het ‘mediadebat verengd is tot comazuipende jongeren. Het ging Kingma om dronkenschap in het algemeen, niet alleen om jongeren.
Naast feitelijke nieuwsartikelen die de voor- en tegenstanders aan het woord laten, verschijnen ook enkele opiniestukken, bijvoorbeeld in Trouw. De hoogleraar gezondheidsrecht Martin Buijsen keert zich fel tegen het voorstel van Kingma. Hij vreest (dodelijke) slachtoffers, omdat comazuipers (en hun vrienden) zich niet meer tot het ziekenhuis zullen durven wenden als ze hiervoor zelf moeten betalen. Dit argument wordt ook genoemd door Nine Kooiman, Kamerlid namens de SP, in een column op de website van de SP. Buijssen:
Op 12 maart wordt bekend dat minister Schippers van Volksgezondheid tegen het plan van Kingma is. Ze vreest onder andere willekeur en praktische problemen. Schippers ziet meer heil in preventie en
‘gezond leven makkelijker maken’. Ze heeft 6 miljoen euro beschikbaar voor een sociale mediacampagne, om jongeren bewust te maken van alcoholmisbuik. De Volkskrant:
“'Spoedeisende hulp in het ziekenhuis hoort bij de basisverzekering. Iedereen in Nederland is verplicht verzekerd. Wie zorg nodig heeft die wordt gedekt door de basisverzekering, heeft daar recht op.' (…) De minister ziet meer in preventie: gezond leven makkelijker maken. 'Ik sta open voor iedere goede suggestie. Ook verplichtingen en sancties tegen alcoholgebruik wil ik best overwegen. Maar niet via de ziektekostenverzekering, want uiteindelijk lappen we iedereen weer op.'”
Een dag later maakt Trouw bekend dat de Amsterdamse burgemeester Van der Laan er in een notitie over
excessief
drankgebruik
voor
pleit
dat
comazuipers
een
boete
krijgen
voor
openbaar
dronkenschap.
“Amsterdam wijst op de grote maatschappelijke problemen ten gevolge van alcoholmisbruik. Het debat gaat volgens de gemeenten te snel over 'kan niet, mag niet', terwijl onorthodoxe maatregelen bespreekbaar moeten zijn, onderstreept Van der Laans woordvoerster.”
Beide bekendmakingen leidden tot een grote stroom aan feitelijke nieuwsartikelen waarin de standpunten van Schippers en Van der Laan worden uiteengezet. In de NRC verschijnt een beschouwing van Steven de Jong. Hij plaatst de discussie in een breder perspectief en haalt een conclusie van de Raad voor de Volksgezondheid aan:
“Solidariteit is minder vanzelfsprekend geworden, eigen verantwoordelijkheid vanzelfsprekender. Dat verzekerden de kosten dragen van de gevolgen van ongezond gedrag of kosten maken ter voorkoming van gezondheidsschade wordt minder als ‘straf ’ gezien en meer als ‘consequentie’.”
Een journalist van het Friesch Dagblad is explicieter in het verkondigen van zijn mening over Kingma’s voorstel:
“Het plan van Kingma moet worden beschouwd als een poging het maatschappelijk en politiek gesprek over alcoholmisbruik door jongeren op scherp te zetten. […] Het plan van Kingma om comazuipers de kosten van opname te laten betalen is inderdaad een wanhoopskreet: het is een wrede wereld waarin jongeren hun weg moeten zoeken - wie maakt hen weerbaar en wie helpt hen?”
Een spottend opiniestuk komt van de Volkskrant. De auteur, een masterstudent Sociologie, maakt op ironische manier duidelijk dat het voorstel van Kingma het solidariteitsbeginsel ondermijnt.
“Wat kunt u nog wel doen zonder onbetaalbare risico's te lopen? Rustig naar binnen gaan, de gordijnen dicht, stil zitten en hopen dat u zo snel mogelijk dood neer valt. Op naar 't Walhalla.
Misschien kunt u nog een plekje naast meneer Solidariteit krijgen op de begraafplaats. Die is onlangs na een kortstondig ziektebed overleden aan een zeer agressieve vorm van 'bezuinigalleskapoteritis'.”
Berichtgeving op zorg- en opiniesites
In Medisch Contact, het vakblad voor Nederlandse artsen van de KNMG, wordt op 8 maart een artikel gepubliceerd waarin door verschillende deskundigen tegenargumenten worden gegeven voor het standpunt van Kingma. De directeur beleid van de KNMG komt zelf ook aan het woord: volgens hem is het niet goed om een onderscheid aan te brengen tussen gevaarlijk en minder gevaarlijk gedrag.
“‘Waar trek je dan de scheidslijn? Ook mensen die voetballen of gaan skiën lopen meer risico dan anderen.’”
GeenStijl komt met een blog waarin de kosten van de behandeling van comazuipers worden vergeleken met die van de zorg voor prins Friso na zijn skiongeluk. Het belangrijkste argument: waar ligt de grens?
“Comazuipers nemen bewust het risico zichzelf en anderen in gevaar te brengen? Offpiste skiërs eveneens. En mislukte zelfmoordpogingen. Ook straatracers, rokers en mensen die nooit naar de tandarts gaan kennen de risico's en stellen zichzelf bewust bloot aan het gevaar. En ga zo maar door.”
Het ‘grensargument’ blijkt veelvuldig voor te komen. Een journaliste van weblog De Dagelijkse Standaard komt echter met twee andere argumenten:
“Ten eerste praktisch. Want de dreiging van deze kosten leidt misschien niet in eerste instantie tot minder excessief drankgebruik, maar tot minder behandelingen. […] En ten tweede principieel. In eerste instantie lijkt het natuurlijk een kwestie van eigen keus en eigen verantwoordelijkheid om veel te veel drank tot je te nemen. En in grote mate is dat natuurlijk zo. Maar als maatschappij hebben we een omgeving gecreëerd die hiertoe uitnodigt.”
De argumenten komen overeen met wat al in de regionale en landelijke media te zien was: in eerste instantie zouden ouders en beleidsmakers verantwoordelijk zijn voor het excessief drankgebruik door jongeren, en bovendien bestaat de kans dat comazuipers niet meer naar het ziekenhuis durven als ze er zelf voor moeten betalen.
Via de website van BNR is een gedeelte van het interview van Radio 1 met Menzisbestuurder Bas Leerink terug te luisteren. Leerink is het met het voorstel van Kingma eens. Een blog op darelings.nl maakt met dit idee overigens korte metten door de spot te drijven met de plannen van Kingma en
Menzis en tegenargumenten te bieden. Ook kan men op de website een petitie tekenen tegen het standpunt van Menzis. Veel zoden aan de dijk zal deze echter niet zetten: sinds 8 maart is de petitie nog maar door één persoon ondertekend.
Andere (woordvoerders van) zorgverzekeraars houden zich op de vlakte. Alleen Omroep Brabant meldt dat een woordvoerster van CZ het voorstel ‘niet goed’ noemt, hoewel de verzekeraar er wel begrip voor heeft. Maar:
“Dan moet je rokers ook meer laten betalen en misschien ook wel mensen die te dik zijn door ongezonde voeding, of voetballers die hun been breken. Waar leg je dan de grens?”
Op de website van STAP staan korte nieuwsberichten over de ideeën van Kingma, Schippers en Van der Laan, maar ze zijn niet voorzien van commentaar. Uit secundaire bronnen wordt duidelijk wat de positie van STAP is: directeur Wim van Dalen is van mening dat het kernprobleem ligt in de (gemakkelijke) verkrijgbaarheid van alcohol en dat Kingma’s plan dus niets oplost. Van Dalen wordt geciteerd door de Volkskrant en Metronieuws.
Voor Trimbos geldt ongeveer hetzelfde. Op de website is, in tegenstelling tot op die van STAP, geen nieuws te vinden over comazuipen. Wel wordt het Trimbosinstituut, net als STAP, genoemd in dezelfde artikelen van de Volkskrant en Metronieuws. Ook Trimbos is tegen het voorstel van Kingma.
“'Wij vragen ons vier dingen af: 1. Waarom juist jongeren? Laat je dan iemand die dronken tegen een boom rijdt ook opdraaien voor de kosten? 2. Zelf laten betalen werkt drempelverhogend. Jongeren gaan dan zorg mijden en dat is het laatste dat je wil. 3. We vragen ons af of het wel effectief is. Onze zorg is dat ziekenhuizen de jongeren dan na behandeling gewoon maar naar huis sturen in plaats van vervolghulp aan te bieden. 4. Uit onderzoek is gebleken dat bij jongeren de hersenen nog in ontwikkeling zijn, dat leidt tot buitensporig gedrag. Bovendien zien we vaak dat comazuipers jongeren zijn die voor de eerste keer drinken.'”
Berichtgeving in sociale media
De publiciteit rondom het comazuipen begon met een tweet van Herre Kingma. Op zijn Twitterpagina wordt de discussie na 5 maart voortgezet. Er zijn twee punten die meermalen terugkeren:
(1) Waar ligt de grens? Moeten rokers bijvoorbeeld dan niet ook zelf betalen voor de behandeling van longkanker of een hartinfarct? (Dit argument komt ook terug in de regionale en landelijke media en in (opinie)blogs.) Een voorbeeld:
(2) In diverse media worden de woorden ‘comazuipers’ en ‘jongeren’ door elkaar gebruikt, bijvoorbeeld door Skipr. Vanwaar die gelijkstelling? Een voorbeeld:
Het onderwerp ‘comazuipen’ was sowieso populair op Twitter gedurende de laatste twee weken. Er werden ruim 1000 tweets over het onderwerp geplaatst. In onderstaande figuur is duidelijk te zien op welke momenten het aantal tweets piekte: op 8 maart (de dag waarop Kingma zijn standpunt op Radio 1 toelichtte) en 12 maart (de dag waarop minister Schippers haar negatieve standpunt ten opzichte van Kingma’s voorstel bekendmaakte).
De reacties op Twitter lopen uiteen. Sommige Twitteraars zijn het met Kingma eens, andere vragen zich af waar de grens dan ligt. Rond 12 maart, als minister Schippers heeft bekendgemaakt dat comazuipers niet zelf zullen opdraaien voor de kosten die ze maken, geven veel Twitteraars aan of ze het al dan niet met Schippers eens zijn. Een greep uit de tweets:
Op Facebook zijn enkele openbare berichten te vinden over comazuipen. Het volgende bericht en de reacties daarop (zie volgende pagina) laten goed de verschillende standpunten zien die kunnen worden ingenomen. Een groot deel van deze Facebookrespondenten is het eens met het standpunt van Kingma; een enkeling vraagt zich af waar de grens ligt of stelt het te gemakkelijk verkrijgen van alcohol aan de kaak.
Tot slot een verwijzing naar de Linkedingroep Dutch Health Network, waar 231, vaak uitgebreide, reacties werden geplaatst naar aanleiding van een artikel over comazuipen. Conclusie
Landelijke en regionale media berichtten vooral feitelijk over het voorstel van Herre Kingma om comazuipers zelf voor de kosten van hun behandeling te laten opdraaien. In eerste instantie blijft het
bij relatief korte artikelen over het standpunt en de argumenten van Kingma, vooral na zijn radiointerview op 8 maart, maar al snel volgen de argumenten van tegenstanders.
Tegenstanders van Kingma hameren er vooral op dat zijn voorstel juridisch geen stand houdt, omdat niet
het
eigenschuldprincipe,
maar
het
solidariteitsprincipe
wordt
gebruikt
in
onze
Zorgverzekeringswet. Als comazuipers zelf voor de kosten opdraaien, hoe zit dat dan met bijvoorbeeld voetbalblessures, skiongelukken en longkanker door een rookverleden? Bovendien zijn sommige tegenstanders bang dat comazuipers en hun vrienden niet meer de hulp van een ziekenhuis durven in te schakelen, bang voor de hoge kosten. Een ander belangrijk punt, volgens vele geciteerde tegenstanders: de oorsprong van het comazuipen ligt besloten in onze samenleving, waar jongeren te gemakkelijk aan drank kunnen komen; in onze cultuur, waar alcohol ‘erbij hoort’ en in de opvoeding van kinderen. Dáár ligt volgens vele critici dan ook de oplossing van het probleem.
Zorgmedia besteden niet veel aandacht aan het voorstel van Kingma. Sommige media hebben er wel nieuwsberichten over geplaatst op hun website, maar commentaar ontbreekt veelal. Secundaire bronnen als landelijke media bieden soelaas, omdat medewerkers van zorgmedia daarin worden geciteerd.
Als minister Schippers van VWS op 12 maart reageert op Kingma’s voorstel, geeft dat de nieuwsstroom over comazuipen een nieuwe impuls. Vooral via social media is te zien dat het onderwerp leeft bij mensen; het aantal tweets over ‘comazuipen’ bereikt een piek. Maar de meningen lopen ook hier zeer uiteen.
