Onderzoeksrapport Sport op Basisscholen
Sport Fryslân, januari 2015
Inhoud Inhoud ..................................................................................................................................................... 2 Sport op Basisscholen: inzet vakleerkracht en verzorging bewegingsonderwijs ............................... 3 Lekker Fit! Fryslân .................................................................................................................................. 7 Literatuur................................................................................................................................................. 9
Sport op Basisscholen: inzet vakleerkracht en verzorging bewegingsonderwijs Achtergrond Sport op Basisscholen (SOB) biedt kinderen de kans om door middel van sport en bewegen op een plezierige manier hun talenten te ontdekken. Sporten verbetert de motoriek, is goed voor de gezondheid en bevordert het leer- en concentratievermogen van kinderen (Sport op Basisscholen , 2013). Het bewegingsonderwijs wordt meestal verzorgd door groepsleerkrachten of CIOSstudenten. Om te zorgen dat zij voldoende kennis en competenties hebben om goede gymlessen te geven krijgen zij via het project SOB begeleiding van de vakleerkracht. In sommige gevallen geeft de vakleerkracht zelf de gymlessen. Om kinderen al op jonge leeftijd kennis te laten maken met voldoende beweging, goede voeding en het leren maken van gezonde keuzes is een vakleerkracht van groot belang. De Friesland Zorgverzekeraar heeft het samen met Sport Fryslân en gemeenten mogelijk gemaakt dat de vakleerkracht weer terug is van weggeweest. Probleemstelling In 2011 is er voor het eerst onderzocht hoeveel procent van de Friese basisschoolleerlingen les kreeg van een vakleerkracht. Dit bleek om een percentage van zeven procent te gaan. Het project is zodanig uitgebreid, dat dit percentage niet meer representatief is. Daarom is de huidige stand van zaken wat betreft de inzet van de vakleerkracht onderzocht voor initiatiefnemers Sport Fryslân en De Friesland Zorgverzekeraar. Onderzoeksvragen Bereik vakleerkracht Hoeveel procent van de leerlingen in het Friese basisonderwijs krijgt bewegingsonderwijs (onder begeleiding) van een vakleerkracht?
Op welke scholen en in welke groepen is er een vakleerkracht via het project SOB actief en hoeveel leerlingen bereikt de vakleerkracht hiermee?
Op welke scholen en in welke groepen is er een vakleerkracht actief buiten het project SOB en hoeveel leerlingen bereikt de vakleerkracht hiermee?
Bewegingsonderwijs (onder begeleiding) van een vakleerkracht houdt in dat de vakleerkracht zelf het bewegingsonderwijs verzorgt of dat de vakleerkracht de lesgever ondersteunt bij de gymlessen. De mate van ondersteuning wordt niet meegenomen. Er wordt dus geen onderscheid gemaakt tussen een lesgever die twee keer per jaar ondersteuning krijgt en de lesgever die iedere week wordt begeleid. Enige eis is dat er dit schooljaar enige vorm van ondersteuning op het gebied van de verzorging van de gymlessen plaatsvindt. Verzorging bewegingsonderwijs Wie verzorgt het bewegingsonderwijs op de basisscholen in Friesland? Het bewegingsonderwijs kan worden verzorgd door vakleerkrachten, groepsleerkrachten met of zonder aantekening, CIOS afgestudeerden of CIOS studenten. Doelstelling Op 28 januari 2015 hebben Sport Fryslân en De Friesland Zorgverzekeraar inzichtelijk op welke scholen en in welke groepen een vakleerkracht actief is, wie het bewegingsonderwijs op de Friese basisscholen verzorgt en hoeveel procent van de Friese basisschoolleerlingen bewegingsonderwijs krijgt (onder begeleiding) van een vakleerkracht.
Gewenste resultaten Op 28 januari 2015 is er voor De Friesland Zorgverzekeraar en Sport Fryslân een onderzoeksrapport en een inventarisatie overzicht opgeleverd waarin staat op welke scholen en in welke groepen de vakleerkracht actief is, wie het bewegingsonderwijs op deze scholen verzorgt en hoeveel procent van de Friese basisschoolleerlingen bewegingsonderwijs krijgt (onder begeleiding) van een vakleerkracht. Daarnaast ontvangen De Friesland Zorgverzekeraar en Sport Fryslân ook de producten die zijn ontwikkeld voor de gemeenten en de vakleerkrachten. Op 28 januari 2015 is er voor de gemeenten en de vakleerkrachten een factsheet ontwikkeld waarin staat op hoeveel scholen een vakleerkracht actief is en hoeveel procent van de Friese basisschoolleerlingen en van de leerlingen in de gemeente bewegingsonderwijs krijgt (onder begeleiding) van een vakleerkracht. Methode Het gaat om een kwantitatief onderzoek. Om antwoord te geven op de onderzoeksvragen is er per gemeente een inventarisatie gemaakt van het aantal scholen en het aantal leerlingen per school. Deze gegevens zijn uit al bestaande betrouwbare documenten van Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) gehaald. Vervolgens is er voor alle vakleerkrachten werkzaam binnen SOB (n=52) een vragenlijst ontwikkeld. In deze vragenlijst komt naar voren op welke scholen en in welke klassen de vakleerkracht actief is. Daarnaast is er ingevuld wie het bewegingsonderwijs verzorgt op deze scholen. Om te achterhalen wie het bewegingsonderwijs verzorgt in de gemeenten die niet deelnemen aan SOB is er een vragenlijst naar de scholen gestuurd. De scholen die niet reageerden zijn vervolgens gebeld. De gegevens van beide vragenlijsten zijn verzameld en geanalyseerd met het programma NETQ. Resultaten Bereik vakleerkracht Tabel 1. Aantal basisscholen en basisschoolleerlingen in Friesland dat wordt bereikt door een vakleerkracht. Uitgezonderd speciaal onderwijs, 5 december 2014.
Totaal Friesland Aantal scholen inzet vakleerkracht Totaal aantal scholen Aantal leerlingen bewegingsonderwijs o.b.v. vakleerkracht Totaal aantal leerlingen
Aantal Percentage 277 61,0% 454 100% 30.240 59.101
51,2% 100%
Bron: Leerlingen (speciaal) basisonderwijs naar leerjaar, DUO, peildatum: 1 oktober 2013
In Friesland krijgt 51 procent van de basisschoolleerlingen bewegingsonderwijs (onder begeleiding) van een vakleerkracht. De vakleerkracht is op 61 procent van de basisscholen in Friesland actief. Dit zijn 277 van de 454 basisscholen. In figuur 1 wordt globaal weergegeven hoeveel procent van de basisschoolleerlingen per gemeente wordt bereikt door de vakleerkracht.
0-20 % 21-40% 41-60% 61-80% 81-100%
Figuur 1. Het percentage basisschoolleerlingen per gemeente in Friesland dat bewegingsonderwijs krijgt (onder begeleiding) van een vakleerkracht. Uitgezonderd speciaal onderwijs, 5 december 2014.
In bijlage 1 is een tabel toegevoegd met de exacte percentages per gemeente. In het inventarisatie overzicht is een overzicht te vinden van de scholen en groepen in Friesland waar een vakleerkracht actief is en de bijbehorende leerlingaantallen. In de gemeenten Franekeradeel, Het Bildt, Leeuwarderadeel, Littenseradiel en Menameradiel is geen vakleerkracht actief. In de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel en Tytsjerksteradiel krijgen respectievelijk 24, 26 en 26 procent van de basisschoolleerlingen bewegingsonderwijs (onder begeleiding) van een vakleerkracht. Op Ameland, Terschelling en Vlieland krijgen alle basisschoolleerlingen bewegingsonderwijs (onder begeleiding) van een vakleerkracht en is het percentage dus 100 procent. Verzorging bewegingsonderwijs In onderstaande figuur wordt weergegeven wie op de basisscholen in Friesland het bewegingsonderwijs verzorgen. Het taartpunt ‘meerdere lesgevers’ is nader toegelicht in een tweede taartdiagram.
Figuur 2. Verzorging van het bewegingsonderwijs op de basisscholen in Friesland. Uitgezonderd speciaal onderwijs, 5 december 2014.
63 procent van de Friese basisschoolleerlingen krijgt bewegingsonderwijs van een groepsleerkracht met aantekening. 23 procent van de leerlingen krijgt bewegingsonderwijs van meerdere lesgevers. Van deze leerlingen krijgt 11 van de 23 procent gymles van de combinatie vakleerkracht en groepsleerkracht met aantekening. 4 van de 23 procent krijgt gymles van de combinatie vakleerkracht, groepsleerkracht met aantekening en CIOS student en 4 van de 23 procent krijgt gymles van de combinatie groepsleerkracht met aantekening en CIOS student. In bijlage 2 zijn grafieken toegevoegd met de verdeling per gemeente. Conclusie Bereik vakleerkracht In Friesland krijgt 51 procent van de basisschoolleerlingen bewegingsonderwijs (onder begeleiding) van een vakleerkracht. Dit zijn in totaal 30.240 van de 59.101 basisschoolleerlingen in Friesland. In de gemeenten waar Sport op Basisscholen draait worden 29.591 van de 50.351 basisschoolleerlingen bereikt. In de gemeenten waar het project niet draait worden 649 van de 8.750 basisschoolleerlingen bereikt door de vakleerkracht. Verzorging bewegingsonderwijs 63 procent van de Friese basisschoolleerlingen krijgt bewegingsonderwijs van een groepsleerkracht met aantekening. 23 procent van de leerlingen krijgt bewegingsonderwijs van meerdere lesgevers. Dit betekent dat de gymles door twee verschillende lesgevers tegelijk wordt verzorgd of dat de verschillende gymlessen in de week door verschillende lesgevers worden verzorgd. Een voorbeeld: groepsleerkracht met aantekening en een vakleerkracht die samen de gymles geven. Discussie Het speciaal onderwijs is niet meegenomen in de inventarisatie en ook niet in het totaal aantal leerlingen. Dit heeft geen invloed op het eindresultaat. Het betekent wel dat er meer basisscholen en meer basisschoolleerlingen in Friesland zijn dan in de resultaten zijn genoemd. De leerlingenaantallen per groep zijn uit het bestand van DUO ‘Leerlingen (speciaal) basisonderwijs naar leerjaar’ met peildatum 1 oktober 2013 gehaald. Het leerlingaantal per groep is in het schooljaar 2014/2015 anders dan in de gebruikte gegevens staat vermeld. De gegevens van dit schooljaar waren echter nog niet bekend. Het was ook niet mogelijk om dit aan de vakleerkrachten te vragen. Dit kost te veel tijd en de vakleerkrachten hebben geen duidelijk beeld van het aantal leerlingen in alle groepen en op alle scholen. We vermoeden dat de verschillen tussen schooljaar 2014-2015 en 2013-2014 in leerlingenaantallen niet zo groot zijn dat het gebruik van verouderde gegevens invloed heeft op de conclusie/eindpercentages. De vragenlijst is ingevuld door de vakleerkrachten. De vakleerkrachten zijn niet altijd op de hoogte van wie het bewegingsonderwijs verzorgt op de scholen waar ze zelf niet actief zijn. Hierdoor is van enkele groepen/scholen de lesgever niet bekend. Op het moment dat dit rapport wordt opgeleverd liggen de percentages van het bereik van de vakleerkracht waarschijnlijk alweer hoger dan in de conclusie is genoemd. Dit komt doordat het project Sport op Basisscholen in de onderzoeksperiode is uitgebreid met Harlingen en Kollumerland. Er zijn dus inmiddels meer vakleerkrachten actief voor Sport op Basisscholen.
Lekker Fit! Fryslân Achtergrond Op diverse basisscholen in Friesland wordt er gewerkt met het project Lekker Fit! Fryslân (LFF). Bij dit project wordt een lespakket op het gebied van leefstijl aangeboden waar de groepsleerkrachten mee kunnen werken. Het lespakket is geschikt voor groep 1 t/m 8. Het project heef een preventief doel. Kinderen leren alles over gezond eten en bewegen. Daarnaast worden ze zich bewust van hun eigen keuzes op het gebied van leefstijl. Probleemstelling Op diverse scholen in Friesland wordt er gewerkt met het project Lekker Fit! Fryslân. Nu het project een tijdje loopt willen Sport Fryslân en De Friesland Zorgverzekeraar weten waar er met het lespakket wordt gewerkt. Onderzoeksvraag Welke scholen en groepen werken met het lespakket Lekker Fit! Fryslân en hoeveel Friese leerlingen werken er in totaal met het lespakket Lekker Fit! Fryslân ? Doelstelling Op 28 januari 2015 is er geïnventariseerd welke scholen, welke groepen en hoeveel leerlingen werken met het lespakket Lekker Fit! Fryslân. Gewenste resultaten Op 28 januari 2015 is er voor De Friesland Zorgverzekeraar en Sport Fryslân een onderzoeksrapport en een inventarisatie overzicht opgeleverd met daarin informatie over alle scholen, groepen en het aantal leerlingen die werken met het lespakket Lekker Fit! Fryslân. -
Op 28 januari 2015 is er voor de gemeenten en de vakleerkrachten een inventarisatie overzicht ontwikkeld met daarin alle scholen, groepen en het aantal leerlingen die werken met Lekker Fit! Fryslân.
Methode Het is een kwantitatief onderzoek. Er is een vragenlijst ontwikkeld voor de vakleerkrachten (n=52). De vragenlijst voor LFF is gecombineerd met de vragenlijst voor het onderzoek naar de inzet van de vakleerkracht en verzorging bewegingsonderwijs. Op deze vragenlijst hebben de vakleerkrachten genoteerd welke scholen en welke groepen werken met LFF. De gegevens van het aantal leerlingen per groep zijn uit al bestaande betrouwbare documenten van Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) gehaald. De gegevens van de vragenlijst zijn verzameld en geanalyseerd met het programma NETQ. Resultaten Tabel 2 Het aantal basisscholen en leerlingen in Friesland dat werkt met het lespakket Lekker Fit! Fryslân. Uitgezonderd speciaal onderwijs, 5 december 2014.
Totaal Friesland Aantal Aantal basisscholen dat werkt met lespakket Lekker Fit! Fryslân Totaal aantal scholen Aantal leerlingen dat werkt met lespakket Lekker Fit! Fryslân Totaal aantal leerlingen
Percentage 87 454
19,2% 100%
6.788 59.101
11,5% 100%
Bron: Leerlingen (speciaal) basisonderwijs naar leerjaar, DUO, peildatum: 1 oktober 2013
Tabel 3 Het aantal basisscholen en leerlingen in Sport op Basisscholen gemeenten dat werkt met het lespakket Lekker Fit! Fryslân. Uitgezonderd speciaal onderwijs, 5 december 2014.
Totaal SOB gemeenten Aantal Aantal basisscholen dat werkt met lespakket Lekker Fit! Fryslân Totaal aantal scholen Aantal leerlingen dat werkt met lespakket Lekker Fit! Fryslân Totaal aantal leerlingen
Percentage 87 376
23,1% 100%
6.788 50.351
13,5% 100%
Bron: Leerlingen (speciaal) basisonderwijs naar leerjaar, DUO, peildatum: 1 oktober 2013
Het overzicht per gemeente is te vinden in bijlage 3. In bovenstaande tabellen is te zien dat er op 87 scholen actief in de lessen met het lespakket Lekker Fit! Fryslân wordt gewerkt. In totaal gaat het om 6.788 basisschoolleerlingen. Conclusie Er wordt op 87 basisscholen in Friesland actief in de lessen met het lespakket Lekker Fit! Fryslân gewerkt. Dat is 19,2 procent van de basisscholen in Friesland. Bekeken vanuit alleen de SOB gemeenten is het 23,1 procent van de basisscholen. In totaal werken 6.788 basisschoolleerlingen met het lespakket. Dat is 11,5 procent van de basisschoolleerlingen in Friesland en 13,5 procent van de basisschoolleerlingen in de SOB gemeenten. In de gemeente Achtkarspelen werken de groepen 6,7 en 8 met LFF, in de gemeente Tytsjerksteradiel werken vooral de groepen 7 en 8 met LFF. In de overige gemeenten worden alle groepen bediend waar LFF draait. In het inventarisatie overzicht is dit per gemeente zichtbaar. Discussie Het speciaal onderwijs is niet meegenomen in de inventarisatie en ook niet in het totaal aantal leerlingen. Het lespakket is nog niet beschikbaar voor de speciaal onderwijs scholen. Dit heeft geen invloed op het eindresultaat. Het betekent wel dat er meer basisscholen en meer basisschoolleerlingen in Friesland zijn dan in de resultaten zijn genoemd. Het lespakket Lekker Fit! Fryslân is onderdeel van het project Sport op Basisscholen. Daarom zijn alleen de gemeenten onderzocht die aan dit project meedoen. Er is dus geen inventarisatie gedaan in de gemeenten buiten SOB. Er zijn geen aanvragen bekend voor LFF in deze gemeenten, dus gaan we ervan uit dat het in deze gemeenten niet wordt gebruikt en er geen leerlingen werken met LFF. Het zou kunnen dat buiten de Sport op Basisscholen gemeenten met het landelijk programma Lekker Fit wordt gewerkt. Hier is nu geen onderzoek naar gedaan. In een vervolgonderzoek is het interessant om de gegevens van alle gemeenten mee te nemen om een duidelijk beeld te schetsen van het totaal aantal Friese basisschoolleerlingen dat werkt met Lekker Fit of Lekker Fit! Fryslân. De vragenlijst is ingevuld door de vakleerkrachten. De vakleerkrachten zijn niet altijd op de hoogte van waar er met het lespakket wordt gewerkt, omdat de aanvraag via de gemeente gaat. Het is lastig voor vakleerkrachten, vooral in de grote gemeenten, om dit te achterhalen. Het is dus aan te raden om in het vervolg bij de aanvraag meteen te vragen op welke scholen het gaat draaien. De reactie van de vakleerkrachten uit elke gemeente heeft ervoor gezorgd dat er van elke Sport op Basisscholen gemeente een overzicht van Lekker Fit! Fryslân gegeven kan worden. De resultaten zijn een momentopname. Vanaf januari 2015 gaan nieuwe scholen in bijvoorbeeld De Friese Meren starten met Lekker Fit! Fryslân. Het aantal leerlingen dat werkt met het lespakket zal in januari 2015 dus alweer anders zijn dan nu.
Literatuur DUO. (2013, oktober 1). 11. Leerlingen (speciaal) basisonderwijs naar leerjaar. Opgeroepen op oktober 2014, van DUO: http://duo.nl/organisatie/open_onderwijsdata/databestanden/po/Leerlingen/default.asp Hartstichting. (2012, augustus). Basishandleiding Lekker Fit. Nieuwegein: Hartstichting/ Arko Sports Media. Hartstichting. (2012). Basishandleiding Lekker Fit, gezond door de basisschool. Nieuwegein: Arko Sports Media. Nederlands Jeugd Instituut. (2014). Wat is een wijkteam? Opgeroepen op december 10, 2014, van Nederlands Jeugd Instituut: http://www.nji.nl/Wat-is-een-wijkteam Rijksoverheid. (2014). Jeugdzorg in de wet. Opgeroepen op december 10, 2014, van Rijksoverheid: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/jeugdzorg/jeugdzorg-in-de-wet Sport Fryslân. (2014). Medewerkers. Opgeroepen op september 15, 2014, van Sport Fryslân, Het sportkenniscentrum van Friesland: http://www.sportfryslan.nl/over-sport-fryslan/medewerkers Sport Fryslân. (2014). Over Sport Fryslân. Opgeroepen op september 15, 2014, van Sport Fryslân, Het sportkenniscentrum van Friesland: http://www.sportfryslan.nl/over-sport-fryslan Sport Fryslân. (2014). Productplan en begroting 2014. Heerenveen. Sport Fryslân. (2012). Sport Fryslân brengt Friesland in beweging: missie/visie/strategie 20132016. Heerenveen. Sport op Basisscholen. (2014). Over ons. Opgeroepen op september 17, 2014, van Sport op Basisscholen: http://www.sportopbasisscholen.nl/ Sport op Basisscholen. (2014). Programma's. Opgeroepen op september 10, 2014, van Sport op Basisscholen: http://www.sportopbasisscholen.nl/programmas/ Sport op basisscholen. (2013, november 14). Sport op Basisscholen . Friesland , Nederland .
