Onderzoeker: Leen Vanermen Onderzoek naar de kwaliteit van slaap in vzw Stijn

Onderzoek naar de kwaliteit van slaap in vzw Stijn

Onderzoeker: Leen Vanermen 2009

Inhoudsopgave 1. Slaap ....................................................................................................................................... 3 1.1. De definitie van slaap ...................................................................................................... 3 1.2. De fasen van de slaap ...................................................................................................... 3 1.3. Functie van de slaap ........................................................................................................ 4 1.4. Slaapbeïnvloedende elementen ....................................................................................... 4 1.5. Slaapstoornissen .............................................................................................................. 6 2. Slaap bij personen met een handicap ................................................................................. 7 2.1. Slaapbeïnvloedende factoren bij personen met een handicap ......................................... 7 2.2. Omgang met slaapstoornissen bij personen met een verstandelijke handicap ................ 8 3. Registreren van slaap ....................................................................................................... 10 4. Slaap in vzw Stijn ............................................................................................................. 11 5. Gegevens voor analyse ..................................................................................................... 11 6. Afhankelijke variabelen ................................................................................................... 12 7. Onafhankelijke variabelen................................................................................................ 12 8. Resultaten: beschrijvende statistiek ................................................................................. 13 8.1. Afhankelijke variabelen ................................................................................................ 13 8.1.1 Eigen analyse........................................................................................................... 13 8.1.2. Vergelijking met vroegere resultaten ..................................................................... 21 8.2. Onafhankelijke variabelen ............................................................................................. 21 9. Resultaten: analytische statistiek ...................................................................................... 39 9.1. Enkelvoudige variatieanalyse ........................................................................................ 39 9.1.1. Parametrische testen ............................................................................................... 40 9.1.2. Nonparametrische testen ........................................................................................ 69 9.2. Meervoudige variatieanalyse ......................................................................................... 97 9.2.1. Model ..................................................................................................................... 97 9.2.2. Resultaten analyses ................................................................................................ 98 9.3. Multivariate variatieanalyse ........................................................................................ 115 9.3.1. Model ................................................................................................................... 115 9.3.2. Resultaten ............................................................................................................. 115 10. FAQ .................................................................................................................................. 122 10.1. Hoe is het gesteld met de slaapkwaliteit in vzw Stijn? ............................................. 122 10.2. Welke soorten slaapproblemen zijn er en hoe kan de nachtdienst deze (helpen) opsporen? ........................................................................................................................... 128 10.3. Welke behandelingen voor slaapproblemen bestaan er? ........................................... 130 10.4. Hoe is het gesteld met interventies tijdens de nacht? Worden onze zorggebruikers vaak gestoord en wat is de invloed van deze verstoring tijdens de nacht? ........................ 131 10.5. Hoe wordt de slaap subjectief beoordeeld? ............................................................... 133 10.6. Is er een verschil te zien in slaapproblemen tussen diverse subgroepen? Zowel op vlak van verstandelijk niveau, als motorische handicap, als erfelijke aandoening. ................... 134 10.7. Is er een verband tussen het uur van slapen gaan en slaapproblemen? ..................... 142 10.8. Wat is het verband tussen slaapproblemen en gedragsproblemen? .......................... 143 10.9. Wat is het verband tussen de kwaliteit van slaap en medicatiegebruik of de medische toestand in het algemeen?................................................................................................... 144 10.10. Is er een verband tussen kwaliteit van slaap en epilepsie? ...................................... 152 10.11. Is er een verband tussen kwaliteit van slaap en leeftijd? ......................................... 155 10.12. Is er een verband tussen kwaliteit van slaap en vrijheidsbeperkende maatregelen? 156 10.13. Is er een verband tussen kwaliteit van slaap en orthopedische hulpmiddelen? ...... 157 11. Besluit............................................................................................................................... 160 11.1. Belangrijkste resultaten samengevat ......................................................................... 160

1

11.2. Aanbevelingen naar de praktijk ................................................................................. 161 11.3. Suggesties voor verder onderzoek ............................................................................. 161 Referenties .............................................................................................................................. 163 Bijlagen .................................................................................................................................. 165

2

1. Slaap Slapen is belangrijk, dat weet iedereen uit eigen ervaring. De meeste mensen brengen bijna een derde van hun leven al slapend door. Wat is slapen en waarom doen we het?

1.1. De definitie van slaap Vroeger dacht men dat tijdens de slaap de hersenen op ‘uit’ geschakeld zijn, waarna ze ’s morgens weer op ‘aan’ gezet worden. Niets is echter minder waar, de slaap is geen periode van inactiviteit, maar wel één waarbij de hersenen een andere activiteit hebben dan overdag. ’s Nachts verwerken we de informatie we overdag opgedaan hebben en herstelt het lichaam van de zware fysieke inspanningen die overdag geleverd zijn. Slapen kan gezien worden als het gevolg van waken. Hoe langer iemand wakker is, hoe groter de slaapdruk wordt, zodat deze uiteindelijk niet meer kan tegengehouden worden en men zonder meer in slaap valt. Men bouwt met andere woorden een slaapschuld op, die enkel terug kan afgebouwd worden door te slapen. Dit geldt ook omgekeerd: hoe langer iemand slaapt, hoe groter de neiging is om wakker te worden (Pinxten, 1996)

1.2. De fasen van de slaap Om te bestuderen hoe de slaap er nu eigenlijk uit ziet wordt vaak gebruik gemaakt van de registratie van de activiteit van de hersenen, ogen en spieren tijdens het slapen. Hierdoor kan gezien worden dat in één nacht ongeveer vijf maal dezelfde cyclus van vijf opeenvolgende slaapstadia doorlopen wordt. Deze stadia worden allemaal gekenmerkt door een eigen patroon van hersengolven en spiertonus. De eerste vier fasen worden samen de non-REM slaap genoemd, de vijfde fase de REM slaap. REM staat voor ‘Rapid Eye Movement’, dit zijn de snelle bewegingen van de oogbol die dit stadium kenmerken. (Pinxten, 1996) Zoals hierboven duidelijk wordt, kan de non-REM slaap nog onderverdeeld worden in 4 stadia. Stadium 1: dit is een fase die optreedt tijdens het inslapen of bij de overgang van de REMnaar de non-REM slaap. Deze fase kan soms gepaard gaan met vluchtige visuele hallucinaties. Doordat de spieren zich ontspannen, kan je het gevoel hebben alsof je valt, waardoor je plots wakker schrikt. In deze eerste fase, de sluimerfase, neemt men een tragere, regelmatige hartslag waar en lichtere ademhaling. Deze fase kan 10 seconden tot 10 minuten duren (Hermans et al., 2006). Stadium 2: Dit is een overgangsstadium tussen de lichte en de diepe non-REM slaap. De duur alsook het al dan niet voorkomen van dit stadium verschilt van mens tot mens. Bij kortslapers wordt dit stadium niet teruggevonden. Stadium 3: Na ongeveer 30 minuten slapen, wordt de slaap dieper en zitten we in fase 3. Tijdens deze fase zijn we afgesloten van de buitenwereld, blind en doof voor de meeste uitwendige prikkels. Fase 3 duurt slechts enkele minuten en ruimt dan plaats voor fase 4. Stadium 4: De slaap heeft nu zijn diepste punt bereikt. De ademhaling is traag en regelmatig, de hartslag is vertraagd, de bloeddruk is gedaald en de spieractiviteit bereikt een dieptepunt (Pinxten, 1996). REM slaap of stadium 5: Na ongeveer 90 minuten treedt de REM slaap op. Deze fase duurt ongeveer 10 tot 20 minuten. Eén van de belangrijkste kenmerken van dit stadium zijn de snelle oogbewegingen. Er is ook een stijging van de hartslag, de ademhaling wordt onregelmatiger en sneller. De hersenactiviteit doet denken aan een waaktoestand. In deze fase komen dromen voor. De eerste REM slaap duurt ongeveer 5 tot 10 minuten. Gedurende de

3

nacht wordt de REM slaap langer en worden fase 1 en 2 van de non-REM slaap al eens overgeslagen. Zoals gezegd herhaalt deze cyclus van slaap zich voortdurend tijdens de nacht. Om de 90 à 110 minuten start een nieuwe cyclus. Omdat onze behoefte aan slaap heel verschillend is, is de aanduiding van een precies geldende slaapduur voor de ganse bevolking niet mogelijk. Slaap is een zeer individueel gegeven. Het is niet de absolute duur van de slaap die doorslaggevend is voor de subjectieve of objectieve mate van uitgerustheid, maar het aantal en de volgorde van de slaapstadia en de afwisseling tussen de fasen van diepe en lichte slaap. Deze factoren maken dat u uitgeslapen of uitgeput wakker wordt (Hermans et al., 2006). Gemiddeld gezien is de totale slaapduur bij volwassen mensen ongeveer 7 tot 8 uur. Het aandeel van de diepe slaap bedraagt ongeveer 20%, het aandeel van de REM slaap 25% en het aandeel van de lichte slaap 50% van de totale slaapperiode. Er zijn grote inter-individuele verschillen met betrekking tot de duur van de slaap. Er zijn kortslapers die aan vijf tot zes uur genoeg hebben en langslapers die aan 10 uur slaap nog niet genoeg hebben (Coenen & Kerkhof, 2001).

1.3. Functie van de slaap Slaap wordt over het algemeen gezien als een periode van rust en herstel, waaraan we ons op regelmatige basis overgeven in de hoop na enige tijd voldoende uitgerust te zijn om weer aan de slag te kunnen. Tijdens de diepe slaap staat enerzijds het uitrusten voorop. Het lichaam ontspant zich volledig zodat het fysiek kan uitrusten. Hoe meer energie er overdag besteed wordt, des te meer diepe slaap de erop volgende slaapperiode bevat. Het herstel van lichamelijke processen is een tweede functie van de diepe slaap. De diepe slaap lijkt de activiteit van het immuunsysteem te stimuleren, zodanig dat de afweermechanismen en herstelprocessen versterkt worden (Coenen & Kerkhof, 2001). In de REM slaap wordt alle informatie verwerkt die we overdag hebben opgedaan. De relevante informatie wordt uitgezeefd, in het geheugen opgeslaan en het overtollige wordt verwijderd. De slaap heeft zo ook een rol in het geheugen (Pinxten, 1996). In deze fase hebben we ook de meeste van onze dromen. ’s Nachts worden er emotionele situaties van overdag verwerkt en nog eens herbeleefd door het onderbewuste (Hermans et al., 2006).

1.4. Slaapbeïnvloedende elementen (Idzikowki, 2000) Er zijn een aantal elementen die de slaap kunnen beïnvloeden: -erfelijke factoren: je kan van nature een lang of een kortslaper zijn, een ochtend of een avondmens. Ook de diepte van de slaap is erfelijk bepaald. -aangeleerd als kind: slapen is een geconditioneerd proces. Het is aangewezen om een routine in te bouwen voor het naar bed gaan en inslapen. Het is eveneens belangrijk dat het kind geen angstgevoelens heeft. Een veilig gevoel verkort de inslaapperiode. -gewoonten: verschillende gewoontes in ons dagelijks leven kunnen de slaap beïnvloeden: -dieet: te zwaar zijn kan ademhalingsproblemen met zich meebrengen. Deze ademhalingsstoornissen kunnen de slaap onderbreken en dus tot slaperigheid overdag leiden. -medicijnen

4

-lichaamsoefeningen: een inspanning overdag maakt je ’s avonds fysiek moe, dit leidt tot een verbeterde (in)slaap. -roken: nicotine werkt stimulerend op de hersenen en is dus slaapinhiberend. Nicotine kan ook ademhalingsproblemen veroorzaken. -alcohol: een kleine hoeveelheid alcohol kan slaapbevorderend werken, maar grotere hoeveelheden verstoren de nachtrust. Bij overmatig drinken wordt de REM slaap verstoord. Er komen dan angstdromen voor, men wordt vaak wakker en er is meer lichaamsbeweging tijdens de slaap. -cafeïne: cafeïne verhoogt de alertheid en werkt slaapverstorend. Aangezien de maximale uitwerking van cafeïne 1 tot 4 uur is, kan een kop koffie het inslapen beletten. Hiernaast heeft het ook een negatief effect op de diepte van de slaap. -bedtijdroutines: het opbouwen van een routine levert voorspelbaarheid. Op deze manier kan je lichaam zich voorbereiden op het slapen gaan. Elke nacht wordt je biologische klok gelijkgezet op de slaapwaakcyclus. Zelfs kleine veranderingen kunnen een negatief effect veroorzaken. -omgevingsfactoren: -slaapkamer en slaapkamertemperatuur: een goede slaapkamer temperatuur is tussen de 15 en 20°C, afhankelijk van persoon tot persoon. Het is belangrijk om een slaapkamer goed te ventileren. De slaapkamer moet een rustige plek zijn, die goed geïsoleerd is en voldoende donker. -lawaai: hoewel het gehoorvermogen vermindert wanneer je slaapt wordt de functie niet volledig uitgeschakeld. Lawaai is vooral nefast voor de diepe slaap. -bed en bedbenodigdheden: een goede, aangepaste matras, kussen, bedbodem, lakens en slaapkledij is tevens van invloed op de slaapkwaliteit. -persoonlijke gezondheid: -hormonale toestand: het hormoon melatonine speelt een grote rol in de slaap. Dit hormoon zorgt er namelijk voor dat je je bij het aanbreken van de avond slaperig begint te voelen. Hierdoor volgt er een natuurlijk proces om in te slapen als we naar bed gaan. Overdag wordt de aanmaak van melatonine afgeremd door het daglicht, maar in de avonduren komt de productie terug op gang. -leeftijd: de slaapduur en de onderlinge verhouding van de slaapfasen veranderen als men ouder wordt. Zuigelingen slapen gemiddeld 18 uur per dag, na 6 maanden is dit al maar 16 uur meer. Tijdens de vroege kinderjaren neemt de slaapduur nog verder af tot een gemiddelde van ongeveer 8 uur op een leeftijd van 30 jaar. Op middelbare leeftijd neemt de gemiddelde slaapduur af tot 7 uur per nacht. Ook de aard van de slaap verandert, met meer lichte slaap. -gewicht: een te zwaar gewicht kan voor ademhalingsproblemen zorgen, zo is er een verhoogde kans op slaapapneu (kortdurende perioden van ademstilstand, gevold door hevige snurkgeluiden). -ziekte en andere ongemakken: depressie, snurken, slaapapnoe, restless legs (onaangenaam, kriebelend, tintelend, jeukend gevoel in de onderbenen), bedplassen, slaapwandelen, tanden knarsen, invloed van medicijnen -sociale factoren: -werkstress: arbeid verrichten kan heel wat stress met zich meebrengen. Deze stress kan een goede nachtrust verstoren. -ploegendienst: het werken in wisselende ploegen vraagt heel wat van lichaam en geest. Het slaap-waaksysteem moet zich voortdurend aanpassen. -familie: -bedpartner -kinderen

5

-aangeleerde factoren: -bedgewoonten -slaaphouding

1.5. Slaapstoornissen Slaapproblemen komen vaak voor, maar het is van verschillende factoren afhankelijk of men deze effectief ook classificeert als slaapstoornis. Deze factoren zijn vooral ernst en duur van de problemen. Wat betreft de duur geldt de minimale duur van één maand. Voor de ernst is niet enkel de aard en de omvang van de problemen van belang, maar ook de invloed op het dagelijks functioneren van de persoon en zijn omgeving (Berden, 2001). Slaapstoornissen worden onderverdeeld in twee grote categorieën, de secundaire en de primaire slaapstoornis. Men hoort bij slaapstoornissen steeds in eerste instantie na te gaan of er sprake is van een andere stoornis, van somatische of psychiatrische aard, of van middelengebruik als oorzakelijke factor. Is dit het geval, dan is er sprake van een secundaire slaapstoornis. Deze slaapstoornissen zullen wellicht verbeteren of verdwijnen bij behandeling van de oorzakelijke factor. Bij een primaire slaapstoornis is er sprake van een op zichzelf staande stoornis. In de primaire stoornissen is er nog een verschil tussen de stoornissen in slaappatroon of de dyssomniën en stoornis in het gedrag tijdens de slaap of de parasomnieën. Er zijn verscheidene vormen van dyssomnie, waarbij steeds sprake is van in- en/of doorslaapproblemen of voortijdig ontwaken. Onder dyssomnieën worden onder andere genoemd: -insomnie: inslaap of doorslaapprobleem -hypersomnie:overmatige geneigdheid tot inslapen -narcolepsie: onbedwingbare slaapaanvallen -slaapgebonden ademhalingsstoornissen: onder andere het slaapapnoesyndroom -slaap-waakritmestoornissen: wordt vaak veroorzaakt door jetlag, ploegendienst,… -slaapproblemen door externe prikkels: geluiden van buitenaf, slechte voeding, alcohol of cafeïne gebruik -niet gespecificeerde dyssomnieën. Parasomnieën kenmerken zich door abnormale gedragingen tijdens de slaap of tijdens de overgang tussen slapen en waken. De categorieën die zich onderscheiden zijn: -nachtmerries -slaap-paniekstoornis: gaat gepaard met paniekerig geschreeuw, intense angst, versnelde pols en ademhaling enzoverder -slaapwandelen -niet gespecificeerde parasomnieën (Berden, 2001) In de literatuur komen diverse cijfers over het voorkomen van slaapstoornissen in de normale populatie voor, deze situeren zich tussen de 10 en 35%. Voor de duidelijkheid hieronder een schema van de verschillende mogelijke slaapstoornissen:

6

Slaapprobleem Slaapstoornis

-Secundaire slaapstoornis

-Primaire slaapstoornis

-Secundair aan lichamelijke stoornis -Secundair aan psychiatrische stoornis -Secundair aan middelengebruik -Dyssomnieën

-Parasomnieën

-Insomnie -Hypersomnie -Narcolepsie … -Nachtmerries -Slaappaniekstoornis -Slaapwandelen …

2. Slaap bij personen met een handicap Personen met een handicap doen er langer over om werkelijk in slaap te vallen. Fase 2 wordt slechts zeer moeizaam bereikt en fase 3 en 4 worden eveneens moeilijk of niet bereikt. De slaapperiodes worden dikwijls onderbroken. Periodes van wakker liggen en slapen wisselen elkaar af en dit neemt nog toe met de leeftijd. De hoeveelheid REM slaap zou positief correleren met het niveau van intellectueel functioneren. REM slaap schijnt in verband te staan met de ‘centrale plasticiteit’ en met de mogelijkheid informatie, noodzakelijk voor het leren, op te slaan (Lagrain, n.d.) Een functionele en/of structurele hersenstoornis ligt aan de basis van de verstandelijke handicap. Er wordt verondersteld dat dit dan ook, aangezien slapen een hersenactiviteit is, er voor verantwoordelijk zou zijn dat het slapen niet optimaal verloopt. De frequentie van slaapstoornissen bij personen met een handicap ligt dan ook een stuk hoger, naargelang de bron en de definitie tussen de 13 en 86% bij mensen met een verstandelijke handicap.

2.1. Slaapbeïnvloedende factoren bij personen met een handicap (Hermans et al. 2006; Didden, 2005; Braam, 2005; Didden, 2001) Naast de elementen die reeds opgesomd zijn onder punt 1.4. zijn er een aantal elementen die specifiek voor personen met een handicap beïnvloedend zijn voor hun slaap. Over de meeste elementen is er in de literatuur discussie, in het ene onderzoek komen zij naar voren als zijnde van significante invloed, in het andere onderzoek dan weer niet. -verstandelijke handicap: de graad van verstandelijke handicap zou samenhangen met de kwaliteit van de slaap, hoe minder verstandelijke mogelijkheden, hoe meer kans op slaapproblemen -genetische afwijking: bij bepaalde genetische syndromen doen slaapproblemen zich vaker voor:

7

-Autisme spectrum stoornis: vaak een onvermogen om signalen uit de omgeving te gebruiken om slaap-waakritme aan te passen. -Angelmansyndroom -Downsyndroom: vaak Slaapapnoesyndroom, veroorzaakt door anatomische bijzonderheden zoals bijvoorbeeld een grote tong. -Fragiele X-syndroom -Prader Willi syndroom: vooral overmatige slaperigheid overdag en slaapapnoesyndroom. -Rett syndroom -ondergeschikte handicaps: zoals we vaak zien bij personen met een handicap, hebben ze niet alleen een verstandelijke beperking, maar zijn er ook bijkomende aandoeningen die een negatief effect kunnen hebben op de slaapkwaliteit: -epilepsie: deze stoornis zorgt ervoor dat er een verkorting van de REM fase is. Ook de non-REM fase is oppervlakkiger en instabieler. -blindheid zorgt voor een verstoring van het dagnachtritme doordat de blinde persoon geen opstoot van melatonine krijgt, hij is namelijk niet of maar in kleine mate, lichtgevoelig. -motorische handicap -spasticiteit -cerebral palsy -voedingsproblemen zoals reflux of sondevoeding -ademhalingsproblemen -lage zelfredzaamheid: vaak onzindelijk -omgevingsfactoren -te vroeg in bed liggen -slapen met meerdere personen op 1 kamer -lawaai -controlemomenten door de nachtdienst -onvoldoende verduisterde kamers -aan of uitdoen van orthopedisch materiaal -aan- of afkoppelen van sondevoeding -ongevuld dagprogramma/mate van stimulatie overdag en ‘s avonds -communicatieproblemen: deze kunnen ervoor zorgen dat een persoon zich niet begrepen voelt en minder gerust gaat slapen. De kans dat hij/zij emotionele problemen ontwikkeld kan dan ook groter zijn. -vrijheidsbeperkende maatregelen zoals zweedse riem, traliebed, ligschelp,… -medische aandoeningen: -oorontsteking -astma -obstipatie -verblijfplaats

2.2. Omgang met slaapstoornissen bij personen met een verstandelijke handicap (Hylkema, 2007; Lagrain, 2006; Pinxten, 1996; Luyten, n.d.; Lagrain, n.d.) Slaaptekort bij personen met een handicap leidt ertoe dat zij minder openstaan voor contacten, overdag nog drukker zijn en slechter leren door een slechte REM slaap. Het gevolg is ook dat er meer kans is op gedragsproblemen en er een hogere prikkel en stressgevoeligheid is.

8

Het is dus des te belangrijker deze slaapstoornissen zoveel mogelijk te voorkomen en te behandelen. Uit de literatuur komen volgende aandachtspunten naar voren (deze kunnen vanzelfsprekend ook gelden voor personen zonder verstandelijke handicap): -oog voor de individuele slaap-waak ritmiek: zoals gezegd is dit afhankelijk van persoon tot persoon en zou hier meer rekening mee moeten gehouden worden. Bijvoorbeeld geen gezamenlijke bedtijden, maar bedtijden afgestemd op de noden van het individu. -zorgen voor een goede slaaphygiëne: -opbouwen van de slaapschuld: hoe meer activiteit overdag, hoe meer energie verbruikt, hoe groter de slaapschuld -rustige activiteiten voor het slapengaan -minder tijd in bed doorbrengen -overleg tussen dagen nachtdienst mbt (specifiek voor mensen in residentiële opvangvormen: -gezondheidstoestand -belangrijke gebeurtenissen -wensen en voorkeuren van de bewoner -belangrijke (gedrags-) afspraken -zorgen voor een goede slaapomgeving -materiële infrastructuur: -individuele kamers -aangepaste bedden -aangepaste matrassen -omgevingsfactoren: -nachtlawaai -verlichting -verduistering -kamertemperatuur -verluchting -vast slaapritueel -goede structuur: een duidelijk onderscheid tussen dag en nacht. -goede slaaphouding -doordachte vrijheidsbeperkende maatregelen, bv: bedhekkens ipv riemen -hypnotica: doordacht gebruik is van belang! -therapeutische technieken: -stimulus-regeltherapie: verstevigen van relatie tussen bed en slaapgedrag, grenzen stellen, belonen -relaxatietherapie -lichttherapie -melatonine behandeling: door toevoeging van het hormoon slaperigheid induceren -chronotherapie: synchroniseren van de slaap-waakcyclus -vermijden van spanningen -onderliggende oorzaken behandelen: in het geval van secundaire problematiek Vanuit de literatuur en de dagdagelijkse praktijk komt ook een verschuiving naar voren van een nadruk op goede hygiëne en bewaken, wat veel controlemomenten en dus verstoring met zich meebracht, naar nadruk op het bevorderen van slaapkwaliteit: verhogen van comfort en zo weinig mogelijk storen. Daarvoor worden allerlei hulpmiddelen ingezet zoals beter incontinentiemateriaal, akoestische en visuele bewaking, …

9

3. Registreren van slaap Er zijn verschillende diagnostische middelen om slaapproblemen op te sporen. Een eerste manier is de polysomnografie. Dit is een zeer gedetailleerde manier om slaap te onderzoeken. Zowel de hersenactiviteit (Elektroëncephalografie of EEG), als de oogbewegingen (electroöculografie of E0G) als de spieractiviteit (elektromyografie of EMG) worden hier immers gemeten. Vaak wordt dit nog aangevuld met het meten van de hartactiviteit, het percentage zuurstof en de ademhaling. Door het meten van al deze parameters geeft de polysomnografie een zeer accuraat beeld van het slaap/waakpatroon. Het nadeel is echter dat er heel wat geld en tijd nodig is om het onderzoek uit te voeren en de gegevens te verwerken. Bijkomend nadeel is dat een dergelijk onderzoek enkel in een slaaplaboratorium kan uitgevoerd worden. Deze vreemde omgeving kan er toe leiden dat de slaapproblemen verergeren., zeker voor personen met een handicap. Een tweede methode is de observatie. Bij deze methodiek wordt zowel de dag als de nacht geobserveerd om een duidelijk slaap/waakschema te bekomen. Overdag moeten alle activiteiten geregistreerd worden, s’ nachts wordt genoteerd of de persoon al dan niet slaapt. Vaak wordt ook gebruik gemaakt van een vragenlijst voor de analyse van het nachtgebeuren. Zulke vragenlijst geeft de subjectieve ontevredenheid betreffende hoeveelheid en de kwaliteit van de slaap weer en de voldoening die mensen ervaren van hun slaap. Het nadeel van de methodiek van de observatie is dat deze vaak niet objectief gebeuren, dat er te veel interpretatie is. Daar mensen met een handicap vaak hun ervaringen niet kunnen verwoorden, zijn ze aangewezen op anderen om hun problemen weer te geven. Een derde manier van registreren van de slaap is de video-observatie. Met een speciale camera die is uitgerust met een infraroodlicht kan tijdens de nacht gefilmd worden. Nadeel is de omslachtige procedure die veel tijd en geld vraagt. (Pinxten, 1996) Een laatste methode is de actiwatch. Dit is een gevoelig meetinstrument in de vorm van een polshorloge, dat de bewegingen van een persoon registreert. Het wordt gedragen aan de nietdominante arm van de persoon. Dit omdat deze arm het minste wordt gebruikt tijdens de slaap en zo dus het beste de resultaten kan weergegeven. De actiwatch registreert 32 keer per seconde de bewegingen. Deze activiteit wordt om de ‘epoch’ opgeslagen. Deze epoch kan zelf ingesteld worden, maar bedraagt meestal 60 seconden. Om de 60 seconden wordt dus opgeslagen hoeveel activiteit er is geweest. Deze gegevens worden vervolgens verwerkt door software naar slaap-waakpatronen. Een hele reeks parameters wordt op deze manier berekend. Voordeel van deze manier van werken is dat het gemakkelijk en bij iedereen uit te voeren is, zowel de registratie als de verwerking is eenvoudig. Nadeel is dat externe factoren vaak een vertekend beeld geven, is het bijvoorbeeld een warme nacht, is er een hongergevoel,… Het is daarom goed om meer als 1 nacht de actiwatch te gebruiken en om hiernaast ook informatie uit de leefgroep te verzamelen. Op deze manier kunnen slechte resultaten verklaard worden. Een ander nadeel is dat voor de actiwatch beweging gelijk staat aan niet goed slapen. Er zijn echter mensen die veel bewegen tijdens hun slaap en omgekeerd ook mensen die stil liggen (bv in een ligschelp), maar toch wakker zijn. De software corrigeert hier echter zelf al voor een stuk voor. De parameters die berekend worden zijn onder andere: -time in bed: de gehele tijd dat de persoon in zijn bed ligt, van het moment dat hij in bed gaat, tot het moment dat hij opstaat -sleep start: het moment dat de zorggebruiker met zijn slaap is begonnen -sleep end: het moment van ontwaken -assumed sleep: het verschil tussen sleep end en sleep start -actual wake time: de werkelijke tijd dat de zorggebruiker ‘s nachts wakker ligt -actual sleep time: de echte hoeveelheid slaap op een nacht, dus het verschil tussen assumed sleep en actual wake time 10

-sleep efficiency: de verhouding van actual sleep time tov time in bed -sleep latency: de tijd dat de zorggebruiker wakker ligt voor hij in slaap valt, de tijd dus tussen bed time en sleep start -no of sleep bouts: het werkelijke aantal slaapperiodes -no of wake bouts: het werkelijke aantal wakkere periodes -movement and fragmentation index: mate van rusteloosheid van de bewoner (Hermans et al., 2006) In bijlage 1 kan teruggevonden worden hoe de verschillende parameters precies berekend worden.

4. Slaap in vzw Stijn Kwaliteit van leven voor elk van onze zorggebruikers is de belangrijkste doelstelling van elk dienstencentrum van vzw Stijn. De ondersteuning die geboden wordt moet de zorggebruiker geborgenheid, veiligheid, warmte, waardering en respect garanderen. Er moeten kansen zijn tot zelfontplooiing, tot participatie aan de maatschappij, zelfbepaling, eigen keuze en controle enzoverder. Een groot deel van onze zorggebruikers verblijft 24u op 24 u in onze dienstencentra. Dat wil dan ook zeggen dat deze kwaliteitsvolle zorg en ondersteuning er gedurende 24u op 24u moet zijn. De focus moet dus niet alleen liggen op de goede zorgverlening overdag, maar ook op het kwaliteitsvol doorbrengen van de nachten. Reeds een twintigtal jaren is hier in vzw Stijn, vooral onder aanvoering van Sint Oda, aandacht voor. Het verloop van de nachten van onze zorggebruikers wordt zorgvuldig geregistreerd en wordt onder de vorm van studiedagen en sensibilisering van personeel geoptimaliseerd. Er is dus sprake van een 24-uurs pedagogiek; een pedagogische begeleiding die niet stopt om 22u, maar die de klok rond doorloopt. Om dit te kunnen bewerkstelligen wordt reeds gedurende een twintigtal jaren in Sint Oda een systematische registratie van de slaap uitgevoerd met behulp van de actiwatch. Meer bepaald is het standaardprocedure in Sint Oda (en sinds 2007 ook in ’t Weyerke) dat bij elke opname en bij elke bespreking van het handelingsplan een 4tal nachten geregistreerd worden met de actiwatch. Deze gegevens worden gebruikt om het slaap-waakritme van de individuele zorggebruiker te optimaliseren. Het is echter ook interessant om eens te gaan kijken naar het geheel: hoe is het gesteld met de slaapproblemen in vzw Stijn? Met wat hangen deze slaapproblemen samen? Kunnen we bepaalde ingrepen doen die de slaap over het algemeen zou verbeteren? Hoe verhouden onze resultaten zich tegenover de resultaten van de literatuur. Kunnen we extra metingen of extra analyses doen om meer informatie te verkrijgen? Om deze analyses te doen maken we gebruik van het uitgebreide gegevensbestand van Sint Oda. De gegevens van ’t Weyerke worden niet betrokken aangezien deze nog te beperkt zijn.

5. Gegevens voor analyse Zoals gezegd wordt reeds gedurende 20 jaar gebruik gemaakt van de actiwatch om de slaap van de zorggebruikers in Sint Oda in kaart te brengen. Sinds 2000 wordt gebruik gemaakt van de nieuwste versie van de actiwatch. We gebruiken dan ook de gegevens vanaf 2000 voor onze analyse. In totaal beschikken we over 514 periodes van meting, dit zijn in totaal 2267 dagen van meting. Niet al deze registraties kunnen echter gebruikt worden voor analyse, we stellen een aantal criteria voorop:

11

-de periode van meting moet minstens 4 achtereenvolgende dagen in beslag hebben genomen -bij elke periode van meting wordt ook gevraagd 2 vragenlijsten in te vullen: 1 voor de dagbegeleiders en 1 voor de nachtbegeleiders. Welke vragen daarin moeten beantwoord worden, komt later aan bod. Het is echter een vereiste voor selectie van de gegevens voor analyse dat deze vragenlijsten volledig ingevuld werden. -wanneer we deze criteria hanteren blijven soms nog meerdere periodes van meting voor een bepaalde persoon over. Aangezien deze wellicht een grote overlap vertonen, kunnen we maar 1 periode van meting per persoon meenemen. We nemen daarom de vroegste volledige meting van minimum 4 dagen waarin alle vragenlijsten correct zijn ingevuld mee. We kozen hier voor de vroegste meting, omdat deze het meest zuiver is. Bij latere metingen zijn er eventueel al bepaalde ingrepen gebeurd, waardoor de slaapproblemen niet meer duidelijk aan de oppervlakte komen. Het resultaat zijn gegevens van 180 personen, in totaal gaat het over 804 dagen van meting. Dat wil zeggen een gemiddelde registratieperiode van 4.5 nachten. Van de parameters werd een gemiddelde per persoon gemaakt.

6. Afhankelijke variabelen Zoals gezegd worden er een heel aantal parameters gegenereerd wanneer de gegevens van de actiwatch in de software ingevoerd worden. De voornaamste parameters zijn de volgende, deze zullen wij dan ook als afhankelijke variabelen in de rest van deze studie hanteren: De sleep efficiency: dit is een parameter (uitgedrukt in een percentage) die de verhouding weergeeft tussen de tijd dat de persoon slaapt en de totale tijd dat hij/zij in bed ligt. De gehanteerde norm binnen Sint Oda is 85%. Dit wil zeggen dat iemand die een sleep efficiency heeft van 85% of meer een goede nachtrust heeft, hij/zij slaapt namelijk minimum 85% van de tijd dat hij/zij in bed ligt. Internationaal wordt ook de norm van 75% gehanteerd. Sleep latency: dit is een parameter (uitgedrukt in minuten) die aangeeft hoelang het duurt vooraleer de persoon inslaapt. Het geeft met andere woorden weer hoeveel tijd er verstrijkt tussen dat de persoon in bed gaat en het moment van inslapen. Er wordt gesproken van een goede sleep latency als deze kleiner is dan 30 minuten. Fragmentation Index: Hoe rusteloos iemand slaap wordt weergegeven door deze parameter. De norm hierbij is 30, wanneer deze norm wordt gehaald of overschreden slaapt de persoon te rusteloos. In dit onderzoek wordt naast deze drie parameters die standaard worden betrokken ook de actual sleep time bekeken. Het kan namelijk zijn dat de sleep efficiency slecht is, maar dit kan ook te wijten zijn aan een te lange tijd in bed. Bij de actual sleep time kunnen we nagaan hoeveel uur een persoon tijdens de nacht effectief heeft geslapen.

7. Onafhankelijke variabelen In paragraaf 1.4. en 2.1 zijn een aantal variabelen opgesomd die een invloed zouden hebben op de slaap. Het grootste aandeel van deze variabelen zijn ter beschikking binnen Sint Oda. Naast deze variabelen zijn ook een hele resem andere variabelen ter beschikking, waarvoor het maar een kleine moeite is om ze te verzamelen en de invloed van slaap na te gaan. Zo hebben we gegevens over: leeftijd, geslacht, score op Guy Vanden Boer (schaal voor zelfredzaamheid) en al zijn items (waaronder visuele vermogens, ondersteuning bij voeding, 12

zindelijkheid), score op CEP (niveau van gedragsproblemen), score op Leen Vanermen en al zijn items (waaronder orthopedische materialen, epilepsie en lavementen), score op ontwikkelingsstimulatie. Zoals gezegd moeten er bij elke registratie twee vragenlijsten ingevuld worden. De eerste vragenlijst is bestemd voor de opvoeders overdag en vraagt na aan welke arm de actiwatch wordt aangebracht, of de zorggebruiker op vaste uren gaat slapen, of de zorggebruiker overdag rust, of de zorggebruiker overdag soms moe of prikkelbaar is, of er aanvallen van slaap zijn overdag en wat de subjectieve inschatting van de kwaliteit van slaap van de zorggebruiker is volgens de dagopvoeders. De tweede vragenlijst is bestemd voor de opvoeders tijdens de nacht en vraagt na of er gebruik wordt gemaakt van orthopedische materialen, of er vrijheidsbeperkende maatregelen zijn, of de slaap van de zorggebruiker verstoord wordt door medebewoners, geluid of licht, of de zorggebruiker alleen op de kamer slaapt, welke soort controle er voor deze bewoner is tijdens de nacht, of er storende geluiden zijn tijdens de nacht, of er slaapverwekkende medicatie wordt toegediend en wat de subjectieve inschatting is van de kwaliteit van slaap van de zorggebruiker volgens de nachtopvoeders. Verder is door middel van een extra vragenlijst nog nagevraagd per zorggebruiker of er sprake is van een auditieve handicap, van een motorische functiebeperking (en zoja, welke), wat het niveau van functioneren is en of er een specifieke aandoening is zoals autisme, syndroom van down, rett syndroom of andere.

8. Resultaten: beschrijvende statistiek 8.1. Afhankelijke variabelen 8.1.1 Eigen analyse Zoals gezegd zijn de belangrijkste afhankelijke variabelen om te bepalen of er sprake is van slaapproblemen sleep efficiency, sleep latency, fragmentation index en actual sleep time. We bekijken deze hier één voor één. Sleep efficiency Mean Median Standard deviation Minimum Maximum Range

Sleep efficiency 78,453 79,000 12,410 30,600 98,800 68,200

Gemiddeld gezien liggen de scores van Sint Oda onder de norm voor sleep efficiency.

13

sleep efficiency

31,67%

32,22%

<75% 75%-85% >=85%

36,11%

Bij het bekijken van het taartdiagram zien we dat 68,33% van de proefpersonen onder de norm van 85 % voor sleep efficiency scoren. Internationaal wordt 75% gehanteerd als norm, nog steeds 1/3 van de proefpersonen scoort lager dan deze norm. Van de mensen die onder de norm van 75% vallen, zijn de scores als volgt verdeeld: sleep efficiency verdeling van scores onder de norm

3,45%

3,45%

5,17% 5,17% 5,17%

<40 40-44 45-49 50-54 55-59

53,45%

10,34%

60-64 65-69

13,79%

70-74

Sleep latency

Mean Median Standard deviation Minimum Maximum Range

Sleep latency 0:35:57 0:20:54 0:41:25 0:00:00 4:00:00 4:00:00

Het gemiddelde ligt hier iets boven de norm, de mediaan ligt wel binnen de norm. De maat voor scheefheid bedraagt 2,132. Als test voor normaliteit gebruiken we de Schapiro-Wilk Test For Normality, we bekomen een waarde van 0,769. De nulhypothese wordt verworpen met een p-waarde van 0,000. Het is met andere woorden een scheve verdeling. De assumptie van normale verdeling vervalt dus. Om deze reden kijken we hier naar de mediaan en niet naar het gemiddelde. Dit wil zeggen dat volgens deze beschrijvende maat de scores voor sleep latency wel binnen de norm vallen.

14

sleep latency

39,44%

<= 30 minuten > 30 minuten

60,56%

In het taartdiagram zien we dat het merendeel van de mensen een slaaplatentie heeft die binnen de norm valt. Van de mensen die buiten de norm vallen zijn de scores als volgt verdeeld: sleep latency verdeling van scores boven de norm 31-40 1,41%

12,68%

41-50

22,54%

4,23%

51-60 61-70

9,86%

71-80 81-90 15,49%

5,63% 8,45%

12,68%

7,04%

91-100 101-110 111-120 >=121

Er zijn enkele serieuze uitschieters naar rechts toe, met een maximum van 4 uur. Er zijn 35 proefpersonen (19,4%) die een gemiddelde slaaplatentie van meer als 1 uur hebben!!! fragmentation index


Fragmentation index 37,994 35,375 16,907 3,750 98,830 95,080

De gemiddelde score voor de fragmentatie-index ligt iets boven de norm.

15

fragm entatie-index

33,89% <= 30 > 30 66,11%

In deze grafiek zien we dat 2/3 van de proefpersonen een te hoge fragmentatie-index heeft. fragmentatie-index verdeling scores boven de norm 2,52%

1,68% 2,52%

31-40

7,56%

41-50 44,54%

16,81%

51-60 61-70 71-80 81-90

24,37%

91-100

14,28% heeft een fragmentatie-index van meer als 2x de norm!!! Actual sleep time


Actual sleep time 8:36:06 8:39:23 1:28:29 3:26:48 11:43:48 8:17:00

Uit deze tabel blijkt dat de actual sleep time gemiddeld gezien wel voldoende is.

16

actual sleep tim e

32,78% <8uur >=8 uur 67,22%

Ook percentueel gezien slaapt het merendeel van de proefpersoon voldoende. Toch is er nog ongeveer 1/3 die slecht slaapt: ac t ual sleep v er deling v an sc or es bov en de nor m

6,78%

5,08%

1,69% 7- 8 uur

20,34%

6- 7 uur 5- 6 uur 4- 5 uur 66,10%

<4 uur

Toch 13,55% slaap minder als 6 uur per dag. Slaapprobleem Uit het voorgaande is gebleken dat tweederde van de proefpersonen te laag scoren op slaap efficiëntie en op fragmentatie index. Ongeveer één op drie van de proefpersonen scoort te laag op actual sleep time en ongeveer 2 op 5 heeft een te hoge slaap latentie. Hieronder kan gezien worden dat eveneens een hoog percentage meer als 1 slaapprobleem heeft. 0 slaapproblemen 1 slaapprobleem 2 slaapproblemen 3 slaapproblemen 4 slaapproblemen

37 20 43 54 26 180

20,56% 11,11% 23,89% 30,00% 14,44%

Niet minder dan 79,44% van de zorggebruikers heeft één meer slaapprobleem. 68,3% heeft twee of meer slaapproblemen. Wanneer we kijken naar de correlaties tussen de slaapproblemen is dit niet verwonderlijk.

17

Fragmentation Sleep efficiency Sleep efficiency

Pearson Correlation

1

Sig. (2-tailed) N Sleep latency

Actual sleep time

Fragmentation index

Pearson Correlation

Actual sleep time

-,699

**

**

-,732

,000

180

180

180

180

**

1

-,699

N

180 ,867

**

,359

**

,000

180

180

180

**

1

-,544

,000

,000

N

180

180

**

**

,000

Sig. (2-tailed)

-,732

-,544

,359

**

-,624

**

,000 180

180

**

1

-,624

Sig. (2-tailed)

,000

,000

,000

N

180

180

180

180

**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).

Alle correlatie zijn significant op het 0,01 niveau. Vooral sleep efficiency heeft een hoge correlatie met de andere variabelen. De richting van de verbanden zijn allemaal in de verwachte richting. Hoe hoger de slaapefficiëntie hoe lager de slaaplatentie en fragmentatieindex en hoe hoger de actual sleep time. De correlatie van slaap latentie met fragmentatieindex en actual sleep time is eerder laag, maar ook volgens verwachting: hoe langer het duurt om in te slapen hoe onrustiger de slaap en hoe lager de actual sleep time. Het verband tenslotte van fragmentatie-index met de actual sleep time is behoorlijk, alsook in de verwachte richting. Er zijn nog een aantal andere parameters die niet verder zullen gebruikt worden als afhankelijke variabele, maar die wel interessant om eens te bekijken zijn: Time in bed Dit is de totale tijd dat de persoon in bed ligt per dag. Omdat de norm voor actual sleep time 8 uur is en de norm voor sleep latency 30 minuten wordt hier als norm 8u30 minuten gehanteerd, alles wat daarover gaat is een te lange tijd in bed.


**

,000

,000

Pearson Correlation

,867

index

,000

Sig. (2-tailed)

Pearson Correlation

Sleep latency

Time in bed 10:55:41 10:57:22 0:55:53 8:20:00 13:25:15 5:05:15

In bovenstaande tabel kan gezien worden dat de gemiddelde tijd in bed meer als 2 uur boven de norm zit! De maximaal gemeten waarde overschrijdt de norm zelfs met 5 uur! Dat de 18

gemiddelde time in bed hoog zou liggen, konden we voor een stuk al afleiden vanuit bovenstaande resultaten. De sleepefficiency is namelijk aan de slechte kant, maar de actual sleep time is dan weer tamelijk goed. Dat wil zeggen dat de zorggebruikers een heel aantal uren niet slapend in bed doorbrengen. Wanneer we kijken naar de verdeling van de scores zien we dat slechts 1 iemand gemiddeld minder dan 8u30 scoort. De verdeling van de scores van de zorggebruikers die meer als 8u30 scoren vindt u hieronder. time in bed verdeling van scores boven de norm

5,03%

6,15%

8u30-9u30

20,11%

23,46%

9u31-10u30 10u31-11u30 11u31-12u30 12u31-13u30

45,25%

Maar liefst 70% van de proefpersonen ligt dagelijks 10u30 minuten of meer in bed. Er is zelf 5% dat tussen de 12,5 en 13,5 % in bed ligt. Sleep/wake bouts Volgens Van Proosdij, de vertegenwoordiger van de Actiwatch is een belangrijke maat die hier nog niet vernoemd is het aantal sleep/wake bouts. Volgens Van Proosdij wijst een getal hoger als 20 op sleep/wake bouts op een zeer onregelmatige nacht.


Sleep bouts 26,019 25,915

Wake bouts 26,300 26,000

11,427 2,250 59,200 56,950

11,406 3,250 59,600 56,350

Zowel de sleep bouts als de wake bouts overschrijden gemiddeld de norm. sleep bouts

28,33% <20 >= 20 71,67%

19

w ake bouts

27,78%

<20 >= 20 72,22%

Aangezien de correlatie tussen sleep bouts en wake bouts nagenoeg 1 is, zijn ook de percentages van mensen die niet voldoen aan de norm ongeveer gelijk, ze liggen rond de 72%. sleep bouts verdeling scores boven norm 1,55% 0,78% 2,33% 10,85%

20-25 30,23%

14,73%

26-30 31-35 36-40 41-45 46-50

17,05%

22,48%

51-55 56-60

w ake 1,54% bouts verdeling scores boven norm 0,77% 2,31% 10,77%

20-25 28,46%

26-30 31-35

15,38%

36-40 41-45 46-50 16,92%

23,85%

51-55 56-60

20

8.1.2. Vergelijking met vroegere resultaten In het verleden is reeds verscheidene malen een inventarisatie gemaakt van slaapproblemen in Sint Oda. Het gaat meer bepaald om een onderzoek van Pinxten (Pinxten, 1996), Lagrain (Lagrain, 2001) en Hermans et al. (Hermans et al., 2006). In het onderzoek van Pinxten en Lagrain werden nog andere parameters gehanteerd, de gegevens werden ook nog verzameld met de oude actiwatch. De gegevens zijn dus moeilijk te vergelijken. Wel kunnen we zien dat Pinxten spreekt van een percentage van 62% slaapproblemen in de populatie van Sint Oda. Uit onze analyses blijkt zelfs een percentage van 79,44% dat één of meerdere slaappproblemen heeft. Bij Lagrain zien we dat bij 80.7% van de bewoners afwijkende waarden op minstens één van de daar gehanteerde parameters naar voren komen. De resultaten van het onderzoek van Hermans et al. kunnen we beter vergelijken. De sleep efficiency is in het onderzoek van Hermans et al. voor 71.25% te laag. Dit is vergelijkbaar met de 68.33% die we met huidig onderzoek bekomen. De sleep latency is voor 53.75% van de proefpersonen uit het onderzoek van 2006 te lang. In het huidig onderzoek is dit slechts 36.44%. De fragmentation index is dan weer veel beter (31.25% scoort hoger als 30) in het eerste onderzoek dan in het huidige (66.11% scoort hoger als 30). Tenslotte de actual sleep time, 26.88% slaapt minder als 8uur in het onderzoek van Hermans et al. In het huidige onderzoek ligt dit getal ongeveer gelijk, namelijk 32.78%.

8.2. Onafhankelijke variabelen De onafhankelijke variabelen zullen we beknopter bespreken, het kan ineens doorgaan als een beschrijving van de proefgroep. Leeftijd De gemiddelde leeftijd is 36 jaar. De leeftijden spreiden zich tussen 7 en 64 jaar. In het taartdiagram ziet u de verdeling per cohorte van 10 jaar. leeftijd 0,56% 9,44%

8,89%

0-10 2,78%

18,33%

11-20 21-30 31-40 41-50

16,67%

24,44% 18,89%

51-60 61-70 >=71

In het nagaan van verbanden zal niet enkel naar leeftijd als een continue variabele gekeken worden, maar ook naar bepaalde klassen van leeftijd. Uit de literatuur komen volgende relevante klassen naar voren: 0-20 (n=38 of 21.11%) 21-45 (n=90 of 50%), +45 (n=52 of 28.89%) Geslacht

21

De verdeling mannen/vrouwen is bijna gelijk, er zijn 91 vrouwen in de proefgroep (49.44%) en 89 mannen (50.56%). Guy Vanden Boer Wanneer we kijken naar de score op de Guy Vanden Boer in het jaartal waarin ook de actiwatchgegevens zijn verzameld zien we dat de gemiddelde score zich bevindt tussen categorie 2 (64) en 3 (46) van de Guy Vanden Boer. Guy Vanden Boer juiste jaartal

3,33%

5,56%

22,22%

11 minuten 31,67%

28 minuten 46 minuten 64 minuten 101 minuten

11,67%

onbekend 25,56%

Wanneer we kijken naar de actuele score op de schaal Guy Vanden Boer (maart 2009) zien we dat het gemiddelde ongeveer gelijk is. Ook de verdeling van de scores verschilt niet enorm veel. De correlatie tussen de Guy Vanden Boer in het juiste jaartal en die van maart 09 vindt u hieronder. Table of correlations

Guy vanden boer juiste jaartal gvdb maart 09

Guy vanden boer juiste jaartal

gvdb maart 09

1,000 0,859

1,000

Meer in detail hoe de scores van de proefpersonen zijn geëvolueerd vindt u hieronder:

22

Maart 2009

J U I S T E

D A T U M

11 7

11 28 46 64 101 ?

28 2 48 5

46 1 8 33 1

3 1

64

101

1 6 13 1

2 7 36

?

5 142

In bovenstaande tabel kan gezien worden dat 142 van de proefpersonen (78,8%) hetzelfde scoort op de schaal Guy Vanden Boer in de periode dat de observatie van de slaap is gedaan als in Maart 09. Bij sommige proefpersonen zit hier 8 jaar tussen. Bij 27 van de proefpersonen (15%), is de score gestegen, deze mensen zijn met andere woorden zorgafhankelijker geworden. Bij 11 personen (6,1%)zijn de zorgen gedaald. Gezichtsvermogen Precies 10% van de proefpersonen is blind. Functiebeperking In wat volgt geven we steeds enkel de scores weer die bekomen zijn uit dezelfde periode als waarin de actiwatch werd gebruikt. We willen immers in een volgend punt het verband met de slaap nagaan en dan zijn de persoonskenmerken en de omgevingskenmerken van op het zelfde moment van meting het meest relevant. Voor motorische functiebeperking (in het verleden aangeduid als paralyse) is er voor 32.78% een functiebeperking aan 2 of meerdere ledematen, voor 62.78% geen beperking en voor 4.44% kon de score op dit item niet meer achterhaald worden. Transfer transfer volledig zelfstandig uit 4,44%

met hulpmiddelen

23,33% met menselijke hulp maar zonder hulpmiddelen 50,00% 8,89% 12,22%

met menselijke hulp en hulpmiddelen Werkt niet mee

1,11% onbekend

De helft van de proefpersonen maakt zelfstandig een transfer. Ambulantie (binnenshuis stappen)

23

ambulantie (binneshuis stappen) Stapt volledig zelfstandig Gebruik van hulpmiddelen, maar zonder menselijke hulp 4,44% 29,44%

53,33% 3,33%

Stapt met menselijke hulp maar zonder gebruik van hulpmiddelen Stapt met menselijke hulp en gebruikt hulpmiddelen Stapt niet

8,33% 1,11%

Onbekend

Eveneens het grootste deel van de proefpersonen stapt zelfstandig zonder enige vorm van hulp. Trappen doen Iets meer als de helft van de zorggebruikers (52.78%) kan zelfstandig de trap op en af. Rolstoelgebruik rolstoelgebruik

Gebruikt (dagdagelijks) geen rolstoel Gebruikt rolstoel volledig zelfstandig Gebruikt rolstoel met hulpmiddelen maar zonder menselijke hulp

4,44% 38,33%

51,11%

0,00% 0,00% 3,89% 2,22%

Gebruikt rolstoel met menselijke hulp maar zonder verdere hulpmiddelen Gebruikt rolstoel met menselijke hulp en hulpmiddelen Wordt gereden in rolstoel en w erkt in het geheel niet mee Onbekend

Opvallend in deze resultaten is dat het aantal proefpersonen dat in een rolstoel zit en in het geheel niet mee werkt (92) veel hoger ligt als het aantal mensen dat niet stapt (53). Mobiliteit buitenshuis mobiliteit buitenshuis

6,11% 4,44%

0,00%

Gaat volledig zelfstandig buiten de woning Gaat buiten de woning met hulpmiddelen maar zonder menselijke hulp Als de persoon zich buiten de woning begeeft, is er menselijke hulp nodig

89,44%

Onbekend

24

Negen op tien proefpersonen hebben menselijke hulp nodig als zij zich buitenshuis begeven. Kleden volledig zelfstandig, eventueel met hulpmiddelen of aanpassingen

kleden

met beperkte menselijke hulp

4,44% 5,00%

mits (verbale) activering en/of aangeven van kledingstuk

15,56%

33,33% 12,22% 29,44%

w ordt gekleed met medew erking van de persoon w ordt gekleed met medew erking van de persoon onbekend

63% van de zorggebruikers wordt gekleed, al dan niet met medewerking van de persoon. Communicatie communicatie

4,44%

13,33% 10,56%

7,78%

48,33%

Communiceert behoefte(n) mondeling verbaal, goed verstaanbaar Communiceert behoefte(n) mondeling verbaal, slecht verstaanbaar Communiceert behoefte(n) hoofdzakelijk op een andere manier, goed verstaanbaar Communiceert behoefte(n) hoofdzakelijk op een andere manier, slecht verstaanbaar Communiceert geen behoefte(n)

15,56% Onbekend

Het grootste gedeelte van de proefpersonen communiceert geen behoeften. Voeding voeding

Eet volledig zelfstandig

Eet zelfstandig, mits voorbereidende hulp 8,33%

4,44%

7,22%

Eet zelfstandig, mits gedeeltelijke hulp tijdens het eten zelf Wordt gevoed

26,67%

39,44% 13,89%

Krijgt voeding via een sonde

Onbekend

25

Ongeveer 60% van de proefpersonen kan min of meer zelfstandig eten. 8,33% krijgt sondevoeding. Toiletgebruik toiletgebruik

4,44%

16,67%

23,33%

0,00%

55,56%

Gebruikt het toilet volledig zelfstandig Gebruikt het toilet met hulpmiddelen maar zonder menselijke hulp Gebruikt het toilet met menselijke hulp al dan niet met hulpmiddelen Maakt geen gebruik van het toilet Onbekend

Het grootste gedeelte van de proefpersoon heeft menselijke hulp nodig bij het gebruik van het toilet. Zindelijkheid zindelijkheid

4,44% 30,00%

Onzindelijk Passief zindelijk 50,56%

Actief zindelijk Onbekend

15,00%

Het grootste gedeelte van de zorggebruikers is onzindelijk. CEP Ook van de CEP zijn er gegevens voorhanden zowel van in het jaar dat de observatie met de actiwatch werd uitgevoerd als van in maart 09. De gegevens van het juiste jaar zien er als volgt uit: De gemiddelde score bevindt zich ongeveer op de cut off voor niveau 1: minst ernstige problematiek.

26

CEP juiste jaartal 3,33% 0,56% niet van toepassing

4,44%

minst ernstige problematiek

23,33%

46,67%

matig ernstige problematiek zeer ernstige problematiek extreem ernstige problematiek

21,67%

onbekend

Het grootste deel van de proefpersonen heeft geen gedragsproblemen. De scores van 2009 zijn moeilijk te vergelijken met de vorige, aangezien de tijdscategorieën van de CEP zijn aangepast begin 2009. Daarom hieronder de scores van maart 09 met de oude tijdscategorieën. Ook hier zijn de gemiddelden ongeveer gelijk, rond de norm voor het eerste niveau. CEP maart 09 2,78% 1,11% 8,89%

niet van toepassing minst ernstige problematiek

38,89%

21,67%

matig ernstige problematiek zeer ernstige problematiek extreem ernstige problematiek onbekend

26,67%

De correlatie tussen de CEP in het juiste jaartal en de CEP in maart 09 met de oude categorieën vindt u hieronder: Table of correlations

cep juiste jaartal cep maart 09 oude cat

cep juiste jaartal 1,000

cep maart 09 oude cat

0,701

1,000

Meer in detail: Maart 2009

Niet van toepassing Minst ernstig

Niet van toepassing 63

Minst ernstig 16

Matig ernstig 4

Zeer ernstig 1

Extreem ernstig

4

20

10

4

1

?

27

J U I S T E

D A T U M

Matig ernstig Zeer ernstig Extreem ernstig ?

3

11

22

6

3

5 1

1

5 116

116 of 64,4% van de zorggebruikers bleef in dezelfde zorggroep. Van 22 of 12,2% van de zorggebruikers zakte hun probleemgedrag. Van 42 zorggebruikers of 23% steeg het probleemgedrag. Van de CEP zijn geen scores op de aparte items beschikbaar. De scores op de schaal Leen Vanermen en op ontwikkelingsstimulatie zijn maar sinds 2008 beschikbaar. Vanwege deze reden nemen we in de volgende overzichten enkel de scores van deze schalen in maart 09 weer. Er zijn namelijk maar een 8tal proefpersonen waarvan de scores in de juiste periode beschikbaar zijn. In de scores op de schaal Leen Vanermen en Ontwikkelingsstimulatie zullen een groter aantal ‘onbekenden’ zijn omdat met verloop van tijd een aantal zorggebruikers gestorven of verhuisd zijn, waardoor deze schalen nooit afgenomen zijn van hen. Schaal Leen Vanermen De scores op de schaal Leen Vanermen verdelen zich scheef, de maat voor scheefheid bedraagt 1,807. Als test voor normaliteit gebruiken we de Schapiro-Wilk Test For Normality, we bekomen een waarde van 0,588. De nulhypothese wordt verworpen met een p-waarde van 0,000. Het is met andere woorden een scheve verdeling. De assumptie van normale verdeling vervalt dus. Om deze reden kijken we hier naar de mediaan en niet naar het gemiddelde. De mediaan ligt op 4, wat de op één na laagste zorgcategorie is, na ‘niet van toepassing’. LVE m aart 09

niet van toepassing

9,44% 13,33%

44,44%

4 zorgminuten 8 zorgminuten

16,11%

39 zorgminuten 16,67%

onbekend

Voor het grootste deel van de zorggebruikers is de LVE niet van toepassing, dat wil zeggen dat weinig of geen (para)medisch-verzorgende handelingen gesteld worden. Sta-apparaten

28

Voor de meeste items van de schaal Leen Vanermen zijn verzwaringen voorzien, die ook gecombineerd kunnen voorkomen. In wat volgt wordt zelden voor elk item in elke (combinatie van) verzwaring gescoord. Om deze reden worden enkel die verzwaringen opgenomen in het taartdiagram, alsook de combinaties van verzwaringen, waarop wordt gescoord, de combinaties van verzwaringen waarop niet wordt gescoord, worden niet meegenomen. sta-apparaten 80,00%

75,56%

70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 11,67%

20,00%

0,56%

0,00%

1,11%

0,00%

0,56%

0,56%

10,00%

10,00% 0,00% 2.1. Niet van toepassing

2.2. Van 2.2.1. Twee 2.2.2. Meermaals 2.2.3. Extra 2.2.4. Constante 2.2.1. +2.2.2. toepassing personeelsleden per dag materiaal begeleiding noodzakelijk noodzakelijk noodzakelijk

2.2.2. +2.2.3.

onbekend

Het grootste deel van de proefpersonen gebruikt geen sta-apparaten. Voor diegenen die er wel gebruiken zijn haast geen verzwaringen gescoord. Loophulpen loophulpen

3.1. Niet van toepassing

3.2. Van toepassing (enkel ondersteuning bij aan en uitdoen)

9,44% 2,22% 1,11%

87,22%

3.2.1. Voortdurende begeleiding tijdens gebruik van loophulp is noodzakelijk onbekend

Eveneens het grootste gedeelte van proefpersonen gebruikt geen loophulp. Orthopedische schoenen

29

orthopedische schoenen 70,00% 58,89% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 6,11% 3,33% 10,00% 0,00% 4.1. Niet van toepassing

4.2. Van toepassing

5,56% 6,11%

2,22% 2,22%

2,78% 3,33%

4.2.1. De 4.2.2. 4.2.3. Er is 4.2.1. + 4.2.2. 4.2.1. + 4.2.3. 4.2.2. + 4.2.3. 4.2.1. + 4.2.2. schoenen Schoenen zijn weerstand + 4.2.3. moeten zeer moeilijk tegen het aan meermaals per aan te doen en uitdoen van dag aan en uit omwille van de schoenen gedaan veters, omwille van worden rijgwerk,… spierspanning of angst

9,44% onbekend

Reeds een groter percentage heeft orthopedische schoenen. Het grootste percentage voor wie dit item van toepassing is heeft ook één of meerdere verzwaringen. Epileptische insulten epileptische insulten 80,00%

70,00%

70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 7,22%

10,00%

9,44% 4,44%

0,56%

1,67%

1,67%

2,22%

1,11%

1,67%

5.2.1.+ 5.2.3.

5.2.2.+ 5.2.3.

5.2.1.+ 5.2.2.+ 5.2.3.

0,00% 5.1. Niet van to epassing

5.2. Van to epassing

5.2.1. Intense 5.2.2. Zware 5.2.3. M eer als 5.2.1.+ 5.2.2. o ndersteuning gevo lgen van éénmaal per tijdens insult aanval maand

o nbekend

20% van de proefpersonen heeft epilepsie, waarvan 13% met een of meerdere verzwaring. Ook in de aanvullende informatie werd gevraagd naar de score op epilepsie. Of iemand al dan niet epilepsie heeft komt niet altijd overeen volgens de twee informatie bronnen, maar dat heeft te maken met het feit dat in de schaal Leen Vanermen enkel mag aangeduid worden als er effectief tijd wordt besteed aan epilepsie. Volgens de subjectieve informatie is de verdeling van epilepsie aldus: epilepsie volgens subjectieve info

7,22%

geen epilepsie epilepsie 42,22%

50,56%

onbekend

Zoals verwacht ligt het percentage dat epilepsie heeft volgens de subjectieve vragenlijst hoger.

30

Van deze 76 mensen die volgens deze vragenlijst epilepsie hebben, is er 44,76% toevalsvrij, dit verklaart ook het verschil met de schaal Leen Vanermen. Van de 41 mensen die niet toevalsvrij zijn is de frequentie en intensiteit van de aanvallen als volgt: frequentie van elipsie

26,83% dagelijks

36,59%

wekelijks maandelijks af en toe onbekend 21,95% 4,88%

9,76%

intensiteit van aanval

12,20%

21,95%

12,20% ABSENCES TCI ANDERE onbekend 53,66%

Het merendeel van de epilepsieaanvallen zijn tonisch-clonische insulten.

Mondverzorging mondverzorging 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%

87,22%

1,11% 6.1. Niet van toepassing

6.2. Van toepassing

0,56%

0,00%

1,67%

6.2.1. 6.2.2. 6.2.1. + 6.2.2. Verwijderen Oppervlakkig van slijmen en wegzuigen ondersteunen van slijmen bij ophoesten

9,44% Onbekend

Zuurstof Voor slechts 2 proefpersonen (1,1%) is dit item van toepassing. Voor 17 proefpersonen (9,44%) is de score op dit item onbekend. Wisselhouding bij ademhaling

31

w is s e lhouding bij ade m haling


1,11%

8.2. Van toepassing 8.2.1. Systematisch Onbekend

88,33%

Voor nog geen 2% van de proefpersonen is dit item van toepassing Medicatie via de luchtweg medicatie via de luchtweg 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%

87,78%


0,56%

1,11%

9.2. Van toepassing

9.2.1. Verschillende malen per dag

0,56%

0,56%

9.2.2. 9.2.1. + 9.2.2. Constante begeleiding tijdens aersol of rhinoflow

9,44% onbekend

Parameters param eters


0,00%

10.2. Van toepassing

4,44%

86,11%

10.2.1. Constante monitoring Onbekend

Bij de meeste proefpersonen worden de parameters niet systematisch nagegaan.

32

Infectieziekten Slechts 1 van de proefpersonen heeft een infectieziekte. Deze persoon krijgt onmiddellijk ook de hoogste verzwaring ‘geïsoleerd’. Voor 17 personen (9,44%) is er geen score bekend op dit item. Lavementen Lavementen 12.1. Niet van toepassing 9,44% 1,67% 12.2. Van toepassing (af en toe)

8,89%

80,00%

12.2.1. Systematisch (volledig afhankelijk van lavementen voor stoelgang) Onbekend

Een dikke 10 procent heeft af en toe of systematisch een lavement nodig. Manueel verwijderen van stoelgang manueel verwijderen van stoelgang 13.1. Niet van toepassing

9,44% 1,11%

13.2. Van toepassing (af en toe)

0,56%

88,89%

13.2.1. Systematisch (volledig afhankelijk van afhalen voor stoelgang) Onbekend

Bij nog geen 2% van de proefpersonen wordt de stoelgang manueel verwijderd. Chronische wondzorg chronische wondzorg


9,44% 14.2. Van toepassing 1,11% 3,89% 14.2.1. Geïnfecteerde wonde EN/OF meerdere wonden EN/OF moeilijk bereikbare plaats 85,56%

Onbekend

Iets meer dan 85% van de proefpersonen heeft geen nood aan chronische wondzorg. Preventie van decubitus

33

preventie van decubitus

0,56%

0,56%

0,56%

2,78%

15.2.2. + 15.2.3.

15.2.1. + 15.2.2. + 15.2.3.

10,56%

Onbekend

0,56%

15.2.1. + 15.2.3.

2,22%

15.2.1. + 15.2.2.

5,00%

15.2.1. waar gewicht/spasticiteit/sle chte mobiliteit 15.2.2. Extra materialen zijn nodig: bv ellenbooogbeschermer


4,44%

15.2.3. meer als 2 maal per dag

72,78%


80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%

Ontwikkelingsstimulatie Ontwikkelingsstimulatie is slechts voor 23 personen van toepassing, aangezien de score bij volwassenen automatisch gelijk is aan 0. Over de hele proefgroep gezien is de gemiddelde score 6 minuten, wanneer we enkel de scores van de proefpersonen voor wie ontwikkelingsstimulatie van toepassing is middelen komen we op 47,5 minuten als gemiddelde.

Arm waaraan gemeten wordt Bij het overgrote gedeelte van de proefpersonen (79,44%) wordt de actiwatch aan de linkerpols gedragen. Dit is niet verwonderlijk, aangezien de actiwatch in de regel aan de nietdominante arm moet gedragen worden. Vaste uren Maar liefst 94,4% van de proefpersonen staat op vaste uren op en gaat op vaste uren slapen. 75% van diegene met vaste uren staat op tussen 7 en 8, de rest tussen 8 en 9. Het uur van slapen gaan ligt voor 15% tussen 19 en 20u, voor 53,85% tussen 20 en 21uur, voor 21,89% tussen 21 en 22u en voor 8,88 na 22u. Ongetwijfeld heeft het hoge aantal mensen die gaan slapen voor 21uur te maken met het beëindigen van de avonddienst. Overdag rusten Overdag rusten

0,56% overdag rusten

48,33%

overdag niet rusten 51,11%

onbekend

Ongeveer de helft van de proefpersonen gaat overdag rusten.

34

Moe/prikkelbaar 48,89% van de zorggebruikers is moe of geprikkeld overdag, van 1,11 procent is dit niet geweten. Aanvallen van slaap Een kleine 23% van de proefpersonen heeft last van aanvallen van slaap overdag. Subjectieve inschatting Zowel aan de dagdienst als aan de nachtdienst werd gevraagd om per zorggebruiker aan te duiden of deze volgens hen al dan niet goed sliep. subjectieve inschatting dagdienst

5,56%

46,11%

slaapt slecht slaap goed onbekend 48,33%

subjectieve inschatting nachtdienst

7,22% 30,56%

slaapt slecht slaap goed onbekend

62,22%

Van de personen van wie de kwaliteit van slaap subjectief werd ingeschat, wordt door de dagdienst het merendeels (87 personen) als goede slapers ingeschat. Ook van de nachtdienst worden 56 personen als goede slapers ingeschat. Echter, dit is toch een groot verschil, we gaan eens na in hoeverre de subjectieve inschatting van dag en nachtdienst overeenstemmen. Subjectieve inschatting nachtdienst

Subjectieve inschatting dagdienst

0 1 ?

0 1 3 9

1 2 32 21

? 7 52 53 86

Wanneer we de vraagtekens niet meetellen zijn er 38 personen door zowel de dagdienst als de nachtdienst ingeschat. Van deze personen wordt 86, 8% op dezelfde manier ingeschat.

35

Wanneer we de subjectieve scores met de objectieve scores vergelijken zien we het volgende: We hebben van 38 proefpersonen zowel een inschatting van de nachtdienst als van de dagdienst als objectieve maten. In slechts 6 van de gevallen of een kleine 16% is er overeenkomst tussen de drie maten. Uit voorgaande volgt dat de twee subjectieve maten vaak wel overeenkomst vertonen, maar dat de objectieve maten dit tegenspreken, dit is het geval in 27 van de 32 gevallen. Hier komt duidelijk naar voren dat slaapproblemen vaak niet erkend of herkend worden bij het personeel. Orthopedische materialen Slechts 14,4% van de proefpersonen heeft ’s nachts orthopedische materialen aan. Deze orthopedische materialen zijn vooral beenstrekkers. Vrijheidsbeperkende maatregelen 37,2% van de proefpersonen heeft vrijheidsbeperkende maatregelen tijdens de nacht. In het overgrote deel gaat het hier om Zweedse riemen en bedsponden. Verstoring van de slaap 22,78% van de proefpersonen worden verstoord in hun slaap door medebewoners, geluid of licht. Alleen op de kamer 51,1% van de zorggebruikers slaapt op het moment van de meting met meerdere personen op 1 kamer. Soort controle Slechts van een beperkt aantal proefpersonen (37) is geweten welke controle ze ’s nachts krijgen. Hieronder de verdeling van deze scores. soort controle 0,00%

aan gesloten deur

2,70% 21,62%

2,70% 72,97%

deuropening binnengaan (handeling bij kamergenoot) controle (nat zijn? Saturatie, temp,…) wisselhouding/verdrgen/MEDICA TIE TOEDIENEN

Storende geluiden Van 37,22% van de proefpersonen wordt aangegeven dat er storende geluiden zijn tijdens de nacht, die de slaap kunnen beïnvloeden. Medicatiegebruik 92 van de 180 proefpersonen, of 51,1% neemt medicatie in. In de oorspronkelijke vraagstelling werd enkel gevraagd naar medicatie met versuffende of slaapverwekkende (bij) werking. In praktijk werd soms gewoon alle medicatie weergegeven. Hieronder een tabel met de frequentie van medicatiegebruik ingedeeld in categorieën.

36

frequentie per categorie van m edicatie 49

60 50 40 30 20 10 0

41 20 6

2

1

3

1

2

2

ne ur ol ep an tic t-e a pi le pt ic a an x io an l it ti ic de a pr es si va m aa an gti da hi rm st am an in ic ti c um ho lin er sp gi ie ca rv er sl ap pe an r ti b io t ic um sl aa pm id de l an de re

2

Binnen de categorieën worden nog verschillende soorten medicatie genomen. Hieronder een tabel met het aantal verschillende medicatiesoorten per categorie soorten m edicatie per categorie

1

2

2

andere

anticholinerg ica

2

slaapmiddel

1

antibioticum

1

spierverslap per

2

antihistaminicum

antidepressiva

4

anxiolitica

antepileptica

5

maag-darm

10

8

neuroleptica

12 10 8 6 4 2 0

De neuroleptica, de anti-epileptica, de anxiolitica, het antihystaminicum, de spierverslappers en de slaapmiddelen hebben allemaal een versuffende/slaapverwekkende (bij) werking. Doof Van de 180 proefpersonen zijn 9 zorggebruikers doof, 4 van deze mensen zijn naast doof ook blind. Motorische beperking motorische handicap

10,00% 37,78% motorisch niet motorisch onbekend 52,22%

De motorische handicaps van de 68 proefpersonen die er 1 hebben zijn als volgt verdeeld:

37

soort motorische handicap

onbekend

ANDERE

COMBINATIE

HYPERTONIE

SPASTICITEIT

KYFOSE

HEMIPARESE

HYPOTONIE

QUADRIPLEGIE

HEMIPLEGIE

SCOLIOSE

SPASTISCHE QUADRIPLEGIE

40,00% 33,82% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 13,24% 11,76% 13,24% 15,00% 10,29% 5,88% 4,41% 10,00% 2,94% 1,47% 0,00% 1,47% 1,47% 5,00% 0,00%

De meest voorkomende handicap is spastische quadriplegie. De reden waarom kyfose als categorie staat vermeld, maar toch in 0% voorkomt, is omdat deze aandoening in de proefgroep enkel in combinatie met een andere aandoening voorkomt en dus allemaal onder de categorie ‘combinatie’ staan. Niveau van functioneren niveau van functioneren 1,11% 5,00%

9,44%

15,00%

licht matig ernstig diep onbekend/niet te testen

69,44%

Uit deze grafiek blijft dat bijna 70% van de proefpersonen op het niveau van diep verstandelijke handicap functioneert. Specifiek beeld specifiek beeld

2

2

6

4

5

2

AGRESSIE/AUT OMUTILATIE

DWANG

PSYCHISCH KWETSBAAR

HYDROCEPHALI E

ANDERE/ONBE KEND

1

INFECTIEZIEKTE N

DOWN

5

PSYCHOSE

14

FRAGIELE X

4

RETT

1

ANGELMAN

13

KLINEFELTER

3

ASS

122

STEMMINGSST OORNIS

140 120 100 80 60 40 20 0

In tegenstelling tot de overige grafieken zijn de getallen hier in aantallen weergegeven in plaats van in percentages. Dit heeft te maken met het feit dat sommige proefpersonen 2 specifieke beelden hebben. In deze grafiek kan gezien worden dat Downsyndroom en ASS het vaakst voorkomen als specifiek beeld.

38

9. Resultaten: analytische statistiek 9.1. Enkelvoudige variatieanalyse We willen nu nagaan of er een verband is tussen de onafhankelijke variabelen enerzijds en de aparte afhankelijke variabelen anderzijds. Dit doen we ten eerste om meer inzicht te krijgen in onze dataset, ten tweede om een model voor de meervoudige variatieanalyses te kunnen opstellen. We gaan ten eerste de verdeling van elke afhankelijke variabele na en zien het volgende: Allereerst gaan we de verdeling van de afhankelijke variabelen na: Tests of Normality a

Kolmogorov-Smirnov Statistic Sleep efficiency

df

,107

Shapiro-Wilk

Sig. 180

Statistic

,000

df

,929

Sig. 180

,000

a. Lilliefors Significance Correction

Tests of Normality a

Kolmogorov-Smirnov Statistic Sleep latency

df

,193

Shapiro-Wilk

Sig. 180

Statistic

,000

df

,769

Sig. 180

,000



Kolmogorov-Smirnov Statistic Fragmentation index

df

,096

Shapiro-Wilk

Sig. 180

Statistic

,000

df

,957

Sig. 180

,000



Kolmogorov-Smirnov Statistic Actual sleep time

,045

df

Shapiro-Wilk

Sig. 180

,200

Statistic *

,979

df

Sig. 180

,008

a. Lilliefors Significance Correction *. This is a lower bound of the true significance.

39

We kijken naar de output voor Shapiro Wilk test for normality en we zien dat de afhankelijke variabelen allemaal niet-normaal verdeeld zijn. Dit wil zeggen dat we naast parametrische testen, ook nonparametrische testen zullen uitvoeren. 9.1.1. Parametrische testen We voeren enkelvoudige variatieanalyse uit van elke onafhankelijke variabele voor elke afhankelijk variabele. Dit doen we met SPSS-GLM-univariate (zie tabel). Wanneer de ANOVA bevestigd dat er een verschil is in de groepen, voeren we in SPSS een independent samples t-test uit. De SPSS geeft echter enkel two tailed statistical tests. Om het eenzijdige alternatief te bekomen, (we willen immers de richting van het verschil weten), delen we deze p-waarde telkens door twee. De richting van het verschil is dan de richting waarin de gemiddeldes verschillen. De items van de Guy Vanden Boer worden telkens tweemaal meegenomen, eenmaal de scores in het juiste jaartal en eenmaal in 2009. Voor de items van de LVE worden telkens twee analyses gedaan: eerst wordt enkel ‘niet van toepassing-van toepassing meegenomen (alle verzwaringen worden omgezet in een 2=van toepasssing), dan wordt de analyses opnieuw gedaan met de verzwaringen.

Afhankelijke variabele: sleep efficiency

Leeftijd Leeftijd categorie Geslacht Guy Vanden Boer Gezicht Motorische functiebeperking Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP juiste jaartal Guy Vanden Boer maart 09 Gezichtsvermogen Paralyse Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden

F 0,030 0,108 1,016 1,694 1,360 3,425 3,684 2.112 1.716 .858 .344 .231 .421 .996 2.487 1.535 1.192 1.400 5,540 5.714 2,732 1.832 3.688 .594 .230 .365

sign .862 .898 .315 .139 .260 .035 .003 .066 .183 .490 .709 .948 .833 .422 .062 .207 .316 .236 .020 .018 .031 .125 .056 .667 .632 .834

40

Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP maart 09 Leen Vanermen Sta-apparaten 1-2 Sta-apparaten met verzwaring Loophulp 1-2 Loophulp met verzwaring Orthopedische schoenen 1-2 Orthopedische schoenen met verzwaring Epilepsie 1-2 Epilepsie met verzwaring Mondverzorging 1-2 Mondverzorging met verzwaring Zuurstof 1-2 Zuurstof met verzwaring Wisselhouding ifv ademhaling 1-2 Wisselhouding ifv ademhaling met verzwaring Medicatie via de luchtweg 1-2 Medicatie via de luchtweg met verzwaring Parameters 1-2 Parameters met verzwaring Infectieziekten 1-2 Infectieziekten met verzwaring Lavement 1-2 Lavement met verzwaring Manueel verwijderen van stoelgang 1-2 Manueel verwijderen van stoelgang met verzwaring Wondzorg 1-2 Wondzorg met verzwaring Anti-decubitusmaatregelen 1-2 Anti-decubitusmaatregelen met verzwaring Ontwikkeling Welke arm Overdag rusten Moe/prikkelbaar Aanvallen van slaap Slaapverwekkende medicatie Orthopedische materialen

.957 1.031 23.464 4.988 .743 2.364 2.079 1.072 2.932 2.437 .045 .739

.433 .393 .018 .008 .592 .073 .128 .382 .089 .091 .832 .657

3.329 .889 .262 .379

.070 .528 .609 .768

.966 / 1.092

.327 / .338

1.105

.349

.0003 .685

.954 .603

.000 / .068 / 5.432 3.421 7.831

.998 / .795 / .021 .035 .006

5.425

.005

.829 .368 .817 .877

.364 .568 .444 .547

.532 .894 .045 .892 .017 .932 8.668

.866 .346 .832 .345 .895 .336 .004 41

Vrijheidsbeperkende maatregelen Verstoring van de slaap Alleen op kamer Welke controle Storende geluiden Epilepsie subjectief Motorische handicap Niveau van functioneren Specifiek beeld ja of nee Specifiek beeld uitgebreid Specifiek beeld ass Specfiek beeld angelman Specifiek beeld Down Specifiek beeld Rett

3.777

.054

.004 .549 1.807 .038 3.932 6.388 2.488 .615 .471 .041 .238 .672 .045

.949 .460 .145 .845 .048 .012 .045 .434 .923 .840 .627 .415 .833

MOTORISCHE FUNCTIEBEPERKING Er is een significant verschil tussen de personen met geen of één motorische functiebeperking en diegene met een functiebeperking aan 2 of meerdere ledematen. Ook de t-test bevestigd dit met een t-waarde van 2.210 en een p-waarde van 0.030. de eenzijdige p-waarde is dan 0.015. Wanneer we kijken naar de gemiddeldes van deze twee groepen op sleep efficiency zien we dat de groep met geen of één motorische functiebeperking gemiddeld 80,135 scoort op sleep efficiency en de andere groep gemiddeld 75,139. We kunnen dus zeggen dat de sleep efficiency van iemand met geen of één motorische functiebeperking significant hoger is dan van iemand met twee of meer functiebeperkingen. TRANSFER Er is een significant verschil in sleep efficiency naargelang welke beperking je op vlak van transfer hebt. We kijken eerst naar de gemiddelden van de verschillende categorieën: 1 2 Volledig Met hulpmiddelen zelfstandig 80.337 52.425

3 Met menselijke hulp 79.251

4 Met hulpmiddelen en menselijke hulp 81.124

5 Werkt niet mee 74.117

Om na te gaan tussen welke groepen binnen transfer er precies een significant verschil is, gebruiken we t-test voor gemiddelden. We houden er rekening met het al dan niet gelijk zijn van de varianties. In de volgende tabel zijn al de p-waarden reeds gedeeld door 2.

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4

Volledig zelfstandig-met hulpmiddelen Volledig zelfstandig-met menselijke hulp Volledig zelfstandig-met menselijke hulp en hulpmiddelen Volledig zelfstandig-werkt niet mee Met hulpmiddelen-met menselijke hulp Met hulpmiddelen-met menselijke

t 1.278 .488

sign .211 .3135

-1.82

.429

2.466 -1.222 -2.120

.0085 .2165 .025

42

2-5 3-4 3-5 4-5

hulp en hulpmiddelen Met hulpmiddelen-werkt niet mee Met menselijke hulp-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met menselijke hulp-werkt niet mee Met menselijke hulp en hulpmiddelenwerkt niet mee

-1.909 -.419

.0315 .339

1.414 1.527

.081 .066

GEZICHT 09 Hieruit zouden we kunnen afleiden dat er een significant verschil is in gezichtsvermogen zoals gemeten in maart 09. Dit is echter een vreemd resultaat, aangezien dit toch een vrij stabiel gegeven is en de verschillen tijdens de meting in het juiste jaartal niet significant waren. Een blik op de data duidt aan dat van 3 proefpersonen de gegevens ten tijde van de meting ontbrekend waren, ondertussen zijn die echter wel verzamelt. Deze drie extra gegevens zorgen voor de significantie van het verschil. Echter, we voerden ook een t-test voor gemiddelden uit en zagen daarin dat de varianties niet gelijk zijn. De behorende t-waarde is 1.668, de nulhypothese wordt bevestigd met een p-waarde van .111. De eenzijdige p-waarde = 0.055. Er is geen significant verschil tussen mensen die al dan niet blind zijn. Dit heeft grotendeels te maken met het kleine percentage van de proefgroep dat blind is, hierdoor verschillende varianties. PARALYSE 09 Net zoals in het juiste jaartal is er een significant verschil in sleep efficiency naargelang aard van functiebeperking. Ook de t-test bevestigt dit met een t-waarde van 2.138 en een eenzijdige p-waarde van 0.0175. Proefpersonen met één of geen motorische functiebeperking scoren beter op sleep efficiency (gemiddelde=80.116) als mensen met twee of meer functiebeperkingen (gem=75.525) TRANSFER 09 Er is een significant verschil in sleep efficiency naargelang welke beperking je op vlak van transfer hebt. We kijken naar de gemiddelden: 1 2 Volledig Met hulpmiddelen zelfstandig 79.836 63.488




Om na te gaan tussen welke groepen binnen transfer er precies een significant verschil is, gebruiken we t-test voor gemiddelden. We houden er rekening met het al dan niet gelijk zijn van de varianties.

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3

Volledig zelfstandig-met hulpmiddelen Volledig zelfstandig-met menselijke hulp Volledig zelfstandig-met menselijke hulp en hulpmiddelen Volledig zelfstandig-werkt niet mee Met hulpmiddelen-met menselijke hulp

t 1.460 -.079

sign .1195 .4685

-.265

.397

1.924 -2.146

.029 .020

43

2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

Met hulpmiddelen-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met hulpmiddelen-werkt niet mee Met menselijke hulp-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met menselijke hulp-werkt niet mee Met menselijke hulp en hulpmiddelenwerkt niet mee

-1.823

.042

-1.514 -.190

.086 .425

1.346 1.280

.91 .1025

TOILETGEBRUIK 09 Er is een significant verschil in sleep efficiency naargelang toiletgebruik. 1 Zelfstandig 81,654

2 Met hulpmiddelen

3 Met menselijke hulp 79,804

4 Geen gebruik 73,275

t-testen: er wordt geen vergelijking met groep 2 ‘gebruikt toilet met hulpmiddelen, maar zonder menselijke hulp’ omdat hier maar 1 observatie in is

1-3 1-4 3-4

Zelfstandig-met menselijke hulp Zelfstandig-geen gebruik van toilet Met menselijke hulp-geen gebruik van toilet

t .683 2.761 2.457

sign .248 .004 .0085

ZINDELIJKHEID 09 Er is een significant verschil in sleep efficiency wanneer we kijken naar de zindelijkheidsscores van maart 09. 1 2 3 Onzindelijke Passief zindelijk Actief zindelijk 75,960 83,265 79,849

1-2 1-3 2-3

Onzindelijk-passief zindelijk Onzindelijk-actief zindelijk Passief zindelijk-actief zindelijk

t -3.439 -2.136 1.844

sign .0005 .017 0.035

LAVEMENTEN Wanneer enkel naar ‘van toepassing’, ‘niet van toepassing’ wordt gekeken is het verband met sleep efficiency significant. t-test 1-2: t=-2.331, enkelzijdige p=.0105 De test waar alleen gekeken wordt naar van toepassing of niet geeft aan dat de sleep efficiency significant lager is bij niet van toepassing (78.235) als bij van toepassing (84.666).

met verzwaringen

44

gemiddeldes: 1 Niet van toepassing 78,235

2 Van toepassing 83,341

3 systematisch 91,733

t-test: 1-2 1-3 2-3

Niet van toepassing-van toepassing Niet van toepassing-systematisch Van toepassing-systematisch

t -1.706 -2.064 -2.343

sign .045 .0205 .018

MANUEEL VERWIJDEREN VAN STOELGANG Zowel wanneer wel als wanneer niet naar de verzwaringen gekeken wordt is er een effect van manueel verwijderen van stoelgang op sleep efficiency. t-test 1-2: t=2.798, p=.003 De test waar alleen gekeken wordt naar van toepassing of niet geeft aan dat de sleep efficiency significant lager is bij van toepassing (61.07) als bij niet van toepassing (79.321). met verzwaringen gemiddelden 1 Niet van toepassing 79,321

2 Van toepassing

3 Systematisch 53,225

t-test 1-3

Niet van toepassing-systematisch

t 3.287

sign .0005

ORTHOPEDISCHE MATERIALEN Proefpersonen met orthopedische materialen scoren significant lager op sleep efficiency(71.963) als proefpersonen zonder orthopedische materialen (79.549) T= 2.209, eenzijdige p=.0175 EPILEPSIE SUBJECTIEF Het verband tussen epilepsie volgens subjectieve beoordeling en sleep efficiency is significant. T-waarde= -1.990, eenzijdige p waarde= .024. Iemand zonder epilepsie heeft volgens deze analyse een iets lagere sleep efficiency (77.059) als iemand met epilepsie (80.664) Wanneer we kijken of toevalsvrij zijn of niet enige invloed heeft zien we dat de F-waarde hier .228 is en de p-waarde .635, dus geen invloed van toevalsvrij zijn of niet. Wanneer we kijken naar de frequentie van epilepsie, zien we dat hier ook geen invloed van is: F-waarde=.301, p-waarde = .825 Er is echter wel een effect van intensiteit van epilepsieaanval. F-waarde=.4268, p-aarde=.022.

45

Gemiddeldes: 1 Absences 71,679

1-2 1-3 2-3

2 Tonisch-clonisch 81,214

3 Andere 88,660 t -1.718 -2.141 -1.721

Absences-tonisch/clonisch Absences-andere Tonisch/clonisch-andere

sign .0565 .026 .049

De sleep efficiency van iemand die ‘andere intensiteit’ heeft is significant hoger als die van iemand die absences of tonisch-clonische insulten heeft MOTORISCHE HANDICAP Er is een significant verschil in sleep efficiency wanneer iemand een motorische handicap heeft. T-waarde=2.322, eenzijdige p-waarde=.011. Iemand die een motorische handicap heeft, heeft een significant lagere score voor sleep efficiency (75.960), als iemand die er geen heeft (80,625). De soort motorische handicap maakt geen significant verschil uit: F=.290, p=.974 NIVEAU VAN FUNCTIONEREN Een nipt significant effect van niveau van functioneren 1 2 3 LM MM EM 76,725 80,806 78,180

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

Lm-mm Lm-em Lm-dm Lm-onbekend mm-em mm-dm mm-onbekend Em-dm Em-onbekend Dm-onbekend

t -.741 -.173 -.305 1.216 .631 .395 2.226 -.432 2.586 3.027

4 DM 79,247

5 onbekend 61,115

sign .239 .432 .3805 .1455 .266 .3465 .0495 .333 .0065 .0015

Besluit van sleep-efficiency Significant effect van Motorische functiebeperking Transfer

Sleep efficiency Geen of 1 sign >sleep efficiency als twee of meer Volledig zelfstandig sign > sleep efficiency als werkt niet mee Met menselijke hulp én hulpmiddelen sign > sleep efficiency als met hulpmiddelen volledig afhankelijk sign > sleep efficiency als hulpmiddelen

46

Motorische functiebeperking maart 09 Transfer maart 09

Toilet maart 09 Zindelijkheid maart 09

Lavement 1-2 Lavement verzwaring

Manueel verwijderen van stoelgang 1-2 Manueel verwijderen van stoelgang verzwaring Orthopedische materialen Epilepsie subjectief Epilepsie intensiteit Motorische handicap Niveau van functioneren

Geen of 1 sign >sleep efficiency als twee of meer Volledig zelfstandig sign > sleep efficiency als werkt niet mee Met menselijke hulp sign>sleep efficiency als met hulpmiddelen Met menselijke hulp én hulpmiddelen sign > sleep efficiency als met hulpmiddelen Zelfstandig sign> sleep efficiency als geen gebruik Met menselijke hulp sign > sleep efficiency als geen gebruik Passieve zindelijkheid sign > sleep efficiency als onzindelijk Actieve zindelijkheid sign> sleep efficiency als onzindelijk Passieve zindelijkheid sign > sleep efficiency als actief zindelijk Van toepassing sign > sleep efficiency als niet van toepassing Af en toe Lavement sign > sleep efficiency als geen Systematisch lavement sign > sleep efficiency als af en toe Systematisch lavement sign > sleep efficiency als geen Niet van toepassing sign > sleep efficiency als van toepassing Niet van toepassing sign > sleep efficiency als systematisch Geen gebruik sign > sleep efficiënt als bij gebruik Epilepsie sign > sleep efficiëntie als geen epilepsie Andere sign > sleep efficiëntie als absences Andere sign > sleep efficiëntie als tonisch-clonisch Geen motorische handicap sign > sleep efficiëntie als bij wel motorische handicap Matig verstandelijke handicap > sleep efficiency als bij onbekend Ernstig verstandelijke handicap > sleep efficiency als bij onbekend Diep verstandelijke handicap > sleep efficiency als bij onbekend

Sleep latency

Leeftijd Leeftijd categorie Geslacht Guy Vanden Boer Gezicht Motorische functiebeperking Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid

F 3.651 0,979 1.765 2.920 2.737 4.707 3,946 3.069 2.264 1.749 .272 1.081 1.313 2.648 1.832 4,079

sign .058 .378 .186 .023 .068 .010 .002 .011 .107 .142 .763 .373 .261 .025 .143 .008

47

CEP juiste jaartal Guy Vanden Boer maart 09 Gezichtsvermogen Paralyse Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP maart 09 Leen Vanermen Sta-apparaten 1-2 Sta-apparaten met verzwaring Loophulp 1-2 Loophulp met verzwaring Orthopedische schoenen 1-2 Orthopedische schoenen met verzwaring Epilepsie 1-2 Epilepsie met verzwaring Mondverzorging 1-2 Mondverzorging met verzwaring Zuurstof 1-2 Zuurstof met verzwaring Wisselhouding ifv ademhaling 12 Wisselhouding ifv ademhaling met verzwaring Medicatie via de luchtweg 1-2 Medicatie via de luchtweg met verzwaring Parameters 1-2 Parameters met verzwaring Infectieziekten 1-2 Infectieziekten met verzwaring Lavement 1-2 Lavement met verzwaring Manueel verwijderen van stoelgang 1-2 Manueel verwijderen van stoelgang met verzwaring Wondzorg 1-2 Wondzorg met verzwaring Anti-decubitusmaatregelen 1-2

1.343 2.796 9.647 10.717 1.638 1.890 2.991 .481 .019 1.247 1.179 2.159 2.430 5.176 1.551 .967 .018 .159 1.024 .639 2.014 1.335

.256 .028 .002 .001 .167 .114 .086 .750 .890 .293 .322 .076 .067 .007 .177 .410 .983 .987 .313 .529 .158 .230

4.501 .651 .435 .315 1.128 / .352

.035 .733 .510 .815 290 / .704

2.021

.113

.531 .749

.467 .560

.704 / 1.412 / 2.356 1.371 .344

.403 / .236 / .127 .257 .558

.171

.843

.953 .585 .452

.330 .558 .637 48

Anti-decubitusmaatregelen met verzwaring Ontwikkeling Welke arm Overdag rusten Moe/prikkelbaar Aanvallen van slaap Slaapverwekkende medicatie Orthopedische materialen Vrijheidsbeperkende maatregelen Verstoring van de slaap Alleen op kamer Welke controle Storende geluiden Epilepsie subjectief Motorische handicap Niveau van functioneren Specifiek beeld ja of nee Specifiek beeld uitgebreid Specifiek beeld ass Specifiek beeld angelman Specifiek beeld Down Specifiek beeld Rett

.551

.835

1.034 .000 .256 .145 .495 .215 9.811 4.459 2.467 3.668 .970 .408 1.712 7.734 3.556 2.147 .424 .761 .104 .328 1.224

.417 .999 .614 .703 .483 .644 .002 .036 .118 .057 .419 .524 .193 .006 .008 .145 .947 .386 .748 .569 .273

GUY VANDEN BOER Er is een significant verband met van de score op de schaal Guy Vanden Boer met sleep latency. 11 19:54

11-28 11-46 11-64 11-101 28-46 28-64 28-101 46-64 46-101 64-101

28 24:07

46 40:23

t -.543 -2.479 -2.784 -3.004 -2.046 -2.436 -2.618 -.667 -.594 .149

64 48:48

101 46:50

sign .2945 .008 .005 .002 .0225 .011 .006 .2535 .277 .441

MOTORISCHE FUNCTIEBEPERKING Er is een significant verschil tussen de personen met geen of één motorische functiebeperking en diegene met een functiebeperking aan 2 of meerdere ledematen. Ook de t-test bevestigt dit met een t-waarde van 2.737 en een eenzijdige p-waarde van 0.0035. Wanneer we kijken naar de gemiddeldes van deze twee groepen op sleep latency zien we dat de groep met geen of één 49

motorische functiebeperking gemiddeld 29:07 scoort op sleep latency en de andere groep gemiddeld 48:50. TRANSFER Er is een significant verschil in sleep latency naargelang welke beperking je op vlak van transfer hebt. 1 2 Volledig Met hulpmiddelen zelfstandig 27:34 2:00:00

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

3 Met hulp 33:57

4 5 menselijke Met hulpmiddelen Werkt niet mee en menselijke hulp 33:59 51:27

t zelfstandig-met -3.830

Volledig hulpmiddelen Volledig zelfstandig-met menselijke hulp Volledig zelfstandig-met menselijke hulp en hulpmiddelen Volledig zelfstandig-werkt niet mee Met hulpmiddelen-met menselijke hulp Met hulpmiddelen-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met hulpmiddelen-werkt niet mee Met menselijke hulp-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met menselijke hulp-werkt niet mee Met menselijke hulp en hulpmiddelenwerkt niet mee

sign .000

-.774

.220

-.690

.246

-2.767 2.964

.004 .0035

2.993

.0045

1.862 -.002

.035 .999

-1.405 -1.243

.0825 .1095

AMBULANTIE Er is een verschil in sleep latency naargelang je vermogen om binnenshuis te stappen. 1 Volledig zelfstandig 27:23

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3

2 Met hulpmiddelen 1:16:00

3 Met menselijke hulp 30:25

4 5 Met menselijke hulp Stapt niet en hulpmiddelen 1:08:05 47:34

t Volledig zelfstandig-met hulpmiddelen -.647 Volledig zelfstandig-met menselijke -.332 hulp Volledig zelfstandig-met menselijke -1.584 hulp en hulpmiddelen Volledig zelfstandig-stapt niet -2.730 Met hulpmiddelen-met menselijke hulp .604

sign .317 .370 .086 .004 .326

50

2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

Met hulpmiddelen-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met hulpmiddelen-stapt niet Met menselijke hulp-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met menselijke hulp-stapt niet Met menselijke hulp en hulpmiddelenstapt niet

VOEDEN 1 Volledig zelfstandig 21:59

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

2 Met voorbereidende hulp 31:00

.120

.4545

.794 -1.406

.2155 .104

-1.297 1.001

.0955 .1605

3 4 Met gedeeltelijke Wordt gevoed hulp 25:00 53:04

Volledig zelfstandig-met voorbereidende hulp Volledig zelfstandig-met gedeeltelijke hulp Volledig zelfstandig-wordt gevoed Volledig zelfstandig-sondevoeding Met voorbereidende hulp-met gedeeltelijke hulp Met voorbereidende hulp-wordt gevoed Met voorbereidende hulp-sondevoeding Met gedeeltelijke hulp-wordt gevoed Met gedeeltelijke hulp-sondevoeding Wordt gevoed-sondevoeding

t -.816 -.410 -3.477 -1.238 .672 -2.475 -.250 -2.977 -.890 1.342

5 Sondevoeding 33:41 sign .2085 .3425 .0005 .1145 .252 .0075 .4015 .002 .1895 .0925

ZINDELIJKHEID Er is een significant verschil in sleep latency wanneer we kijken naar de zindelijkheidsscores

1-2 1-3 2-3


t 2.283 3.744 1.128

sign .0125 .000 .1315

GUY VANDEN BOER 09 Er is een significant verband van de score op de schaal Guy Vanden Boer in maart 09 met sleep latency. 11 28 46 64 101 20:35 24:26 38:54 39:27 49:52

11-28 11-46 11-64 11-101 28-46

t -.421 -.928 -1.825 -3.254 -1.697

sign .3375 .179 .0395 .0015 .048 51

28-64 28-101 46-64 46-101 64-101

-1.589 -3.194 -.043 -1.015 -.852

.062 .001 .483 .1565 .1985

GEZICHT 09 Uit de resultaten zouden we kunnen afleiden dat er een significant verschil is in gezichtsvermogen zoals gemeten in maart 09. Dit is echter een vreemd resultaat, aangezien dit toch een vrij stabiel gegeven is en de verschillen tijdens de meting in het juiste jaartal niet significant waren. Een blik op de data duidt aan dat van 3 proefpersonen de gegevens ten tijde van de meting ontbrekend waren, ondertussen zijn die echter wel verzamelt. Deze drie extra gegevens zorgen voor de significantie van het verschil. We voerden ook een t-test voor gemiddelden uit en zagen daarin dat de varianties niet gelijk zijn. De behorende t-waarde is 2.077, de nulhypothese wordt bevestigd met een eenzijdige p-waarde van .00255. Mensen die blind zijn scoren significant slechter op sleep latency (1:03:40) als mensen die niet blind zijn (32:50) TRANSFER 09 Net zoals in het juiste jaartal is er een significant verschil in sleep latency naargelang aard van functiebeperking. Ook de t-test bevestigt dit met een t-waarde van -2.999 en een eenzijdige pwaarde van 0.0015. proefpersonen met één of geen motorische functiebeperking scoren beter op sleep latency (gemiddelde=28:08) als mensen met twee of meer functiebeperkingen (gem=48:50) ZINDELIJKHEID 09 Er is een significant verschil in sleep latency wanneer we kijken naar de zindelijkheidsscores van maart 09.

1-2 1-3 2-3


t 2.969 3.313 .113

sign .002 .0005 .455

EPILEPSIE 1-2 Wanneer we enkel kijken naar epilepsie wel of niet van toepassing, zonder de verzwaringen mee te tellen, zien we dat iemand die epilepsie heeft minder slaaplatentie heeft (22:37), dan iemand die geen epilepsie heeft (38:53). T-waarde=2.908, eenzijdige p=.002 ORTHOPEDISCHE MATERIALEN Er is een significant verschil tussen proefpersonen met orthopedische materialen (58:55) en zonder orthopedische materialen (32:04) op sleep latency. T= -3.132, eenzijdige p=.001 VRIJHEIDSBEPERKENDE MAATREGELEN Er is een significant verschil tussen proefpersonen met vrijheidsbeperkende maatregelen (44:19) en geen vrijheidsbeperkende maatregelen (30:58) op sleep latency. T= -2.068, eenzijdige p=.0195 EPILEPSIE SUBJECTIEF Het verband tussen epilepsie volgens subjectieve beoordeling en sleep latency significant.

is niet

52

Wanneer we kijken of toevalsvrij zijn of niet enige invloed heeft zien we dat de F-waarde hier .085 is en de p-waarde .771, dus geen invloed van toevalsvrij zijn of niet. Wanneer we kijken naar de frequentie van epilepsie, zien we dat hier ook geen invloed van is: F-waarde=.757, p-waarde = .528 Er is echter wel een effect van intensiteit van epilepsieaanval. F-waarde=3.497, p-aarde=.042. 1 2 3 Absences TCI andere 55:48 26:59 13:37

1-2 1-3 2-3

t 1.753 2.560 1.029

Absences-tonisch/clonisch Absences-andere Tonisch/clonisch-andere

sign .0525 .013 .1565

MOTORISCHE HANDICAP Er is een significant verschil in sleep latency wanneer iemand een motorische handicap heeft. T-waarde=-2.543, eenzijdige p-waarde=.0065 iemand die een motorische handicap heeft, heeft een significant hogere score voor sleep latency (46:09), als iemand die er geen heeft (28:08). De soort motorische handicap maakt geen significant verschil uit: t=.789, p=.620 NIVEAU VAN FUNCTIONEREN 1 LM 76,725

2 MM 80,806

3 EM 78,180

Een significant effect van niveau van functioneren t 1-2 Lm-mm .702 1-3 Lm-em -.292 1-4 Lm-dm -.291 1-5 Lm-onbekend -.967 2-3 mm-em -1.119 2-4 mm-dm -2.702 2-5 mm-onbekend -1.596 3-4 Em-dm .260 3-5 Em-onbekend -1.262 4-5 Dm-onbekend -1.315

4 DM 79,247

5 onbekend 61,115

sign .250 .3865 .3855 .194 .1355 .0075 .1035 .3975 .146 .1395

Er is enkel een significant verschil tussen de proefpersonen met een matig verstandelijke handicap (18:52) en mensen met een diep verstandelijke handicap (34:24) Besluit van sleep latency Significant effect van Guy Vanden Boer juiste

Sleep latency Guy Vanden Boer 11 sign<slaap latentie als guy vanden boer 46

53

jaartal

Motorische functiebeperking Transfer

Ambulantie Voeden

Zindelijkheid Guy Vanden Boer maart 09

Gezicht Motorische functiebep Zindelijkheid Epilepsie niet van toep-wel van toep Orthopedische materialen Vrijheidsbeperkende maatregelen Epilepsie subjectief Motorische handicap Niveau functioneren

Guy Vanden Boer 11 sign<slaap latentie als guy vanden boer 64 Guy Vanden Boer 11 sign<slaap latentie als guy vanden boer 101 Guy Vanden Boer 28 sign<slaap latentie als guy vanden boer 46 Guy Vanden Boer 28 sign<slaap latentie als guy vanden boer 64 Guy Vanden Boer 28 sign<slaap latentie als guy vanden boer 101 Geen of 1 sign< slaaplatentie als 2 of meer Volledig zelfstandig sign < slaaplatentie als volledig afhankelijk Volledig zelfstandig sign < slaaplatentie als met hulpmiddelen Met menselijke hulp sign < slaaplatentie als met hulpmiddelen Met menselijke hulp en hulpmiddelen sign < slaaplatentie als met hulpmiddelen Werkt niet mee sign < slaaplatentie als met hulpmiddelen Volledig zelfstandig sign< slaaplatentie als stapt niet Zelfstandig eten sign<slaaplatentie als wordt gevoed Met voorbereidende hulp sign<slaaplatentie als wordt gevoed Met gedeeltelijke hulp sign<slaaplatentie als wordt gevoed Actief zindelijk sign< slaaplatentie als onzindelijkheid Passief zindelijk sign< slaaplatentie als onzindelijkheid Guy Vanden Boer 11 sign<slaap latentie als guy vanden boer 64 Guy Vanden Boer 11 sign<slaap latentie als guy vanden boer 101 Guy Vanden Boer 28 sign<slaap latentie als guy vanden boer 46 Guy Vanden Boer 28 sign<slaap latentie als guy vanden boer 101 Niet blind sign < slaap latentie als blind Geen of 1 sign< slaaplatentie als 2 of meer Actief zindelijk sign< slaaplatentie als onzindelijkheid Passief zindelijk sign< slaaplatentie als onzindelijkheid Van toepassing sign<slaaplatentie als niet van toepassing Geen orthopedische materialen sign<slaaplatentie als wel orthopedische materialen Geen vrijheidsbeperkende maatregelen sign<slaaplatentie als wel vrijheidsbeperkende maatregelen Intensiteit andere sign<slaaplatentie als intensiteit absences Geen motorische handicap sign<slaaplatentie als wel motorische handicap Matig verstandelijke handicap sign<slaaplatentie als diep verstandelijke handicap

Fragmentation index

Leeftijd Leeftijd categorie Geslacht Guy Vanden Boer Gezicht Motorische functiebeperking Transfer Ambulantie

F .021 0,024 1.751 3.158 1.193 4.757 2.523 2.716

sign .885 .976 .187 .016 .306 .010 .031 .022

54

Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP juiste jaartal Guy Vanden Boer maart 09 Gezichtsvermogen Paralyse Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP maart 09 Leen Vanermen Sta-apparaten 1-2 Sta-apparaten met verzwaring Loophulp 1-2 Loophulp met verzwaring Orthopedische schoenen 1-2 Orthopedische schoenen met verzwaring Epilepsie 1-2 Epilepsie met verzwaring Mondverzorging 1-2 Mondverzorging met verzwaring Zuurstof 1-2 Zuurstof met verzwaring Wisselhouding ifv ademhaling 12 Wisselhouding ifv ademhaling met verzwaring Medicatie via de luchtweg 1-2 Medicatie via de luchtweg met verzwaring Parameters 1-2 Parameters met verzwaring Infectieziekten 1-2 Infectieziekten met verzwaring Lavement 1-2

1.121 .716 .167 .377 .701 .390 3.323 .982 1.709 1.670 3.262 5.278 3.054 2.590 4.613 .997 1.150 .516 1.932 1.544 4.145 3.408 1.825 1.168 .906 .498 .462 3.255 .103 .875

.328 .582 .847 .864. .623 .855 .021 .403 .150 .159 .073 .023 .018 .039 .033 .411 .285 .724 .107 .192 .007 .005 .110 .324 .406 .810 .498 .041 .749 .539

.338 1.268 .068 .024 .540 / .731

.562 .264 .794 .995 .463 / .483

.562

.641

.008 .747

.929 .561

4.665 / .019 / 5.129

.032 / .891 / .025 55

Lavement met verzwaring Manueel verwijderen van stoelgang 1-2 Manueel verwijderen van stoelgang met verzwaring Wondzorg 1-2 Wondzorg met verzwaring Anti-decubitusmaatregelen 1-2 Anti-decubitusmaatregelen met verzwaring Ontwikkeling Welke arm Overdag rusten Moe/prikkelbaar Aanvallen van slaap Slaapverwekkende medicatie Orthopedische materialen Vrijheidsbeperkende maatregelen Verstoring van de slaap Alleen op kamer Welke controle Storende geluiden Epilepsie subjectief Motorische handicap Niveau van functioneren Specifiek beeld ja of nee Specifiek beeld uitgebreid Specifiek beeld ass Specfiek beeld angelman Specifiek beeld Down Specifiek beeld Rett

2.946 3.802

.055 .053

1.960

.144

4.165 2.522 .055 .898

.043 .083 .946 .529

.398 .293 1.388 1.468 .262 .733 4.746 1.498 .214 2.156 .560 .094 1.012 10.440 .595 .967 .641 1.829 2.506 .175 .002

.946 .589 .240 .227 .609 .393 .031 .223 .645 .144 .645 .760 .316 .001 667 .327 .798 .181 .118 .677 .963

GUY VANDEN BOER Er is een significant verband met van de score op de schaal Guy Vanden Boer met fragmentation index 11 36,259

11-28 11-46 11-64 11-101 28-46 28-64 28-101 46-64

28 36,221

46 33,303

t .008 .506 -.872 -1.284 .972 -1.483 -2.412 -1.878

64 41,634

101 45,032

sign .497 .3075 .195 .1025 .167 .071 .0095 .0325 56

46-101 64-101

-2.925 -.664

.002 .2545

TRANSFER Er is een significant verschil tussen de personen met geen of één motorische functiebeperking en diegene met een functiebeperking aan 2 of meerdere ledematen. Ook de t-test bevestigt dit met een t-waarde van -3.054 en een p-waarde van 0.00. Wanneer we kijken naar de gemiddeldes van deze twee groepen op fragmentation index zien we dat de groep met geen of één motorische functiebeperking significant beter scoort op fragmentation index als de groep met twee of meer functiebeperkingen Er is een significant verschil in fragmentation index naargelang welke beperking je op vlak van transfer hebt. 1 2 Volledig Met hulpmiddelen zelfstandig 35.822 56.475





1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

Volledig zelfstandig-met hulpmiddelen Volledig zelfstandig-met menselijke hulp Volledig zelfstandig-met menselijke hulp en hulpmiddelen Volledig zelfstandig-werkt niet mee Met hulpmiddelen-met menselijke hulp Met hulpmiddelen-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met hulpmiddelen-werkt niet mee Met menselijke hulp-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met menselijke hulp-werkt niet mee Met menselijke hulp en hulpmiddelen-werkt niet mee

t -1.917

sign .029

.063

.475

.420

.3375

-2.890 2.240

.0025 .018

1.448

.0835

.836 .394

.204 .3855

-1.999 -1.844

.025 .035

AMBULANTIE Er is een verschil in fragmentation index naargelang je vermogen om binnenshuis te stappen. 1 2 3 4 5 Volledig Met hulpmiddelen Met menselijke Met hulpmiddelen Stapt niet zelfstandig hulp en menselijke hulp 36.081 41.300 30.740 30.575 44.418

57

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

Volledig zelfstandig-met hulpmiddelen Volledig zelfstandig-met menselijke hulp Volledig zelfstandig-met menselijke hulp en hulpmiddelen Volledig zelfstandig-stapt niet Met hulpmiddelen-met menselijke hulp Met hulpmiddelen-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met hulpmiddelen-stapt niet Met menselijke hulp-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met menselijke hulp-stapt niet Met menselijke hulp en hulpmiddelen-stapt niet

t -.482 1.301

sign .3155 .098

.896

.186

-2.665 .868 .463

.0045 .1995 .3605

-.214 .026

.4155 .4895

-2.479 -1.675

.008 .0495

TOILETGEBRUIK 1-3 1-4 3-4


t -.070 -2.133 -2.557

sign .472 .018 .0065

MOTORISCHE FUNCTIEBEPERKING 09 Net zoals in het juiste jaartal is er een significant verschil in fragmentation index naargelang aard van functiebeperking. Ook de t-test bevestigt dit met een t-waarde van -2.299 en een eenzijdige p-waarde van 0.0115. Proefpersonen met één of geen motorische functiebeperking scoren beter op fragmentation index (gemiddelde=35.672) als mensen met twee of meer functiebeperkingen (gem=41.673)

TRANSFER 09 Ook in de scores van maart 09 is er een significant verschil in fragmentation index naargelang welke beperking je op vlak van transfer hebt. 1 2 Volledig Met hulpmiddelen zelfstandig 35,748 50,088


4 Met hulpmiddelen en menselijke hulp 35,545

5 Werkt niet mee 43,768


1-2 1-3

Volledig zelfstandig-met hulpmiddelen Volledig zelfstandig-met menselijke

t -1.90

sign .0285

.801

.2125

58

1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

hulp Volledig zelfstandig-met menselijke hulp en hulpmiddelen Volledig zelfstandig-werkt niet mee Met hulpmiddelen-met menselijke hulp Met hulpmiddelen-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met hulpmiddelen-werkt niet mee Met menselijke hulp-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met menselijke hulp-werkt niet mee Met menselijke hulp en hulpmiddelenwerkt niet mee

AMBULANTIE 1 2 Volledig Met hulpmiddelen zelfstandig 36,131 37,860

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

.037

.4855

-2.658 2.417

.0045 .011

1.267

.110

.799 -.401

.2355 .346

-2.530 -1.466

.0065 .0735


Volledig zelfstandig-met hulpmiddelen Volledig zelfstandig-met menselijke hulp Volledig zelfstandig-met menselijke hulp en hulpmiddelen Volledig zelfstandig-stapt niet Met hulpmiddelen-met menselijke hulp Met hulpmiddelen-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met hulpmiddelen-stapt niet Met menselijke hulp-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met menselijke hulp-stapt niet Met menselijke hulp en hulpmiddelen-stapt niet

4 Met hulpmiddelen en menselijke hulp 31,700

t -1.137 .788

sign .4485 .2165

1.024

.1545

-2.356 .382 .627

.0105 .360 .270

-.596 .310

.2765 .3795

-1.936 -1.876

.0285 .0325

5 Stapt niet 43,537

TRAPPEN 09 Iemand die trappen doet heeft een betere fragmentatie-index (35.283), dan iemand die geen trappen doet (40.757), t=-2.144, eenzijdige p=.017 TOILETGEBRUIK 09 Ook bij de scores van maart 09 is er een invloed op fragmentation index

1-3 1-4

Zelfstandig-met menselijke hulp Zelfstandig-geen gebruik van toilet

t -.364 -1.563

sign .3585 .0615

59

3-4

Met menselijke hulp-geen gebruik van toilet

-2.847

.003

Als je geen gebruik maakt van het toilet is je fragmentation index sowieso significant hoger (45.142) als wanneer je met menselijke hulp naar het toilet gaat (45.265) ZINDELIJKHEID 09 Er is een significant verschil in fragmentation index wanneer we kijken naar de zindelijkheidsscores van maart 09.

1-2 1-3 2-3


t 3.743 .682 -2.942

sign .000 .2485 .002

De fragmentation index is significant hoger bij iemand die onzindelijk is (40.594) als bij iemand die passief zindelijk is (29.890). Iemand die passief zindelijk is heeft een betere fragmentatie-index dan iemand die actief zindelijk is (38.678). LOOPHULP VERZWARING Wanneer we kijken naar de verbanden van fragmentation index met loophulpen met verzwaring, zien we:

1-2 1-3 2-3

Niet van toepassing-van toepassing Niet van toepassing-met constante begeleiding Van toepassing-met constante begeleiding

t 2.379 -.831 -5.927

sign .0095 .2035 .002

De fragmentatie-index van iemand die loophulp heeft zonder verzwaring is significant kleiner (10.5), dan deze van iemand die geen loophulp heeft (36.804) of die constant begeleiding nodig heeft bij zijn loophulp( 43.313) PARAMETERS Er zijn geen verzwaringen gescoord voor dit item. Wanneer we kijken naar de test voor gelijke varianties zin we dat ze verworpen wordt, dit maakt dat de t-test -1.395 is, en de eenzijdige p-waarde .102. Er is toch geen significant verschil in fragmentatie-index voor dit item, aangezien de aantallen in de twee vergeleken groepen te ver uit elkaar liggen LAVEMENT 1-2 Iemand die lavementen krijgt, heeft een lagere fragmentatie index (29.09) dan iemand die er geen krijgt (37.636), t=2.265, p=.0125 CHRONISCHE WONDZORG 1-2 Iemand die chronische wondzorg krijgt, heeft een lagere fragmentatie-index (26.400), dan iemand die er geen krijgt (37.239). t= 2,041, eenzijdige p=0,0215 ORTHOPEDISCHE MATERIALEN Er is een significant verschil tussen proefpersonen met orthopedische materialen (44.607) en zonder orthopedische materialen (36.877) op fragmentation index T= -2.179, eenzijdige p=.0155

60

EPILEPSIE SUBJECTIEF Het verband tussen epilepsie volgens subjectieve beoordeling en fragmentatie-index is niet significant. Wanneer we kijken of toevalsvrij zijn of niet enige invloed heeft zien we dat de F-waarde hier 1.471 is en de p-waarde .229, dus geen invloed van toevalsvrij zijn of niet. Wanneer we kijken naar de frequentie van epilepsie, zien we dat hier ook geen invloed van is: F-waarde=.341, p-waarde = .796 Er is ook geen effect van intensiteit van epilepsieaanval. F-waarde=1.913, p-waarde=.163. MOTORISCHE HANDICAP Er is een significant verschil in fragmentatie-index wanneer iemand een motorische handicap heeft. T-waarde=-3.231, eenzijdige p-waarde=.0005 iemand die een motorische handicap heeft, heeft een significant hogere score voor fragmentatie-index (42.208), als iemand die er geen heeft (34.027). De soort motorische handicap maakt geen significant verschil uit: f=.321, p=.964 Besluit van fragmentatie-index Significant effect van fragmentatie index Guy Vanden Boer juiste Guy Vanden Boer 28 sign< fragmentatie-index als guy vanden boer 101 jaartal Guy Vanden Boer 46 sign< fragmentatie-index als guy vanden boer 64 Guy Vanden Boer 46 sign< fragmentatie-index als guy vanden boer 101 Motorische Geen of 1 sign< fragmentatie-index als 2 of meer functiebeperking Transfer Volledig zelfstandig sign < fragmentation index als met hulpmiddelen Met menselijke hulp sign< fragmentatie-index als met hulpmiddelen Volledig zelfstandig sign< fragmentatie-index als volledig afhankelijk Met menselijke hulp sign< fragmentatie-index als volledig afhankelijk Met menselijke hulp én hulpmiddelen sign< fragmentatie-index als volledig afhankelijk Ambulantie Volledig zelfstandig sign< fragmentatie-index als stapt niet Met menselijke hulp sign< fragmentatie-index als stapt niet Met menselijke hulp én hulpmiddelen sign < fragmentatie-index als stapt niet Toilet Zelfstandig sign < fragmentatie-index als geen gebruik Met menselijke hulp < fragmentatie-index als geen gebruik Motorische Geen of 1 sign< fragmentatie-index als 2 of meer functiebeperking maart 09 Transfer maart 09 Volledig zelfstandig sign< fragmentatie-index als met hulpmiddelen Met menselijke hulp sign< fragmentatie-index als met hulpmiddelen Volledig zelfstandig sign< fragmentatie-index als volledig afhankelijk Met menselijke hulp sign< fragmentatie-index als volledig afhankelijk Ambulantie Volledig zelfstandig sign< fragmentatie-index als stapt niet Met menselijke hulp sign< fragmentatie-index als stapt niet Met menselijke hulp en hulpmiddelen sign< fragmentatie-index als stapt niet Trappen Wel trappen doen sign < fragmentatie-index als geen trappen doen Toilet Met menselijke hulp < fragmentatie-index als geen gebruik 61

Zindelijkheid Loophulp

Lavement 1-2 Chronische wondzorg Orthopedische materialen Motorische handicap

Passief zindelijk sign< fragmentatie-index als onzindelijkheid Passief zindelijk sign< fragmentatie-index als actief zindelijk Met loophulp sign < fragmentatie-index als zonder loophulp Met loophulp sign < fragmentatie-index als met loophulp én constante begeleiding Van Toepassing sign < fragmentatie-index als niet van toepassing Van Toepassing sign < fragmentatie-index als niet van toepassing Geen orthopedische materialen sign< fragmentatie-index als wel orthopedische materialen Geen motorische handicap sign< fragmentatie-index als wel motorische handicap

Actual sleep time

Leeftijd Leeftijd categorie Geslacht Guy Vanden Boer Gezicht Motorische functiebeperking Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP juiste jaartal Guy Vanden Boer maart 09 Gezichtsvermogen Paralyse Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP maart 09 Leen Vanermen

F 2.928 1.316 1.346 .740 2.313 2.318 2.248 1.953 3.089 2.371 3.161 2.753 4.427 3.458 2.755 1.995 .566 .996 1.540 .239 2.378 1.682 1.211 .1.867 .128 2.179 .905 3.087 .860 3.122 .598 7.389

sign .089 .271 .247 .566 .102 .102 .052 .088 .048 .054 .045 .020 .217 .005 .044 .117 .687 .411 .216 .626 .054 .156 .273 .119 .720 .063 .462 .017 .463 .047 .701 .000 62

Sta-apparaten 1-2 Sta-apparaten met verzwaring Loophulp 1-2 Loophulp met verzwaring Orthopedische schoenen 1-2 Orthopedische schoenen met verzwaring Epilepsie 1-2 Epilepsie met verzwaring Mondverzorging 1-2 Mondverzorging met verzwaring Zuurstof 1-2 Zuurstof met verzwaring Wisselhouding ifv ademhaling 12 Wisselhouding ifv ademhaling met verzwaring Medicatie via de luchtweg 1-2 Medicatie via de luchtweg met verzwaring Parameters 1-2 Parameters met verzwaring Infectieziekten 1-2 Infectieziekten met verzwaring Lavement 1-2 Lavement met verzwaring Manueel verwijderen van stoelgang 1-2 Manueel verwijderen van stoelgang met verzwaring Wondzorg 1-2 Wondzorg met verzwaring Anti-decubitusmaatregelen 1-2 Anti-decubitusmaatregelen met verzwaring Ontwikkeling Welke arm Overdag rusten Moe/prikkelbaar Aanvallen van slaap Slaapverwekkende medicatie Orthopedische materialen Vrijheidsbeperkende maatregelen Verstoring van de slaap Alleen op kamer Welke controle Storende geluiden Epilepsie subjectief Motorische handicap

3.968 1.652 2.947 3.273 2.484 1.014

.021 .136 .088 .040 .117 .428

9.956 1.756 3.192 1.222 1.676 / 2.249

.002 .090 .076 .303 .197 / .109

1.628

.185

.885 .774

.348 .543

.919 / .001 / 4.083 2.827 .743

.339 / .971 / .045 .062 .390

2.456

.089

1.303 .829 4.942 1.985

.255 .438 .008 .045

.629 .000 1.066 .163 .404 .733 .972 .016 5.291 .476 1.100 .882 5.815 .005

.787 .992 .303 .687 .526 .393 .325 .899 .023 .491 .363 .349 .017 .944 63

Niveau van functioneren Specifiek beeld ja of nee Specifiek beeld uitgebreid Specifiek beeld ass Specfiek beeld angelman Specifiek beeld Down Specifiek beeld Rett

3.957 .643 .550 .011 .091 1.162 .404

.004 .424 .872 .917 .764 .285 .527

TRAPPEN Uit de gegevens van de ANOVA zou je kunnen afleiden dar er een verschil is in actual sleep time tussen dan iemand die wel trappen doet en iemand die dit niet doet, de resultaten van de t-test zijn echer de volgende: t=-1.237 p=.109, er is dus geen significant verschil; MOBILITEIT BUITENSHUIS T=-2.124, p=0.026. De actual sleep time van volledig zelfstandig naar buiten gaan is lager (8:27:47), dan van naar buiten gaan met menselijke hulp (8:45:13) KLEDEN 1 Volledig zelfstandig 8:02:26

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

2 Met beperkte hulp 8:09:09

3 Met verbale activering 8:19:50

Volledig zelfstandig-met beperkte hulp Volledig zelfstandig-met verbale activering Volledig zelfstandig-wordt gekleed, met medewerking Volledig zelfstandig-wordt gekleed, zonder medewerking Met beperkte hulp-verbale activering Met beperkte hulp-wordt gekleed met medewerking Met beperkte hulp- wordt gekleed, zonder medewerking verbale activering- wordt gekleed met medewerking verbale activering- wordt gekleed, zonder medewerking Wordt gekleed met medewerkingwordt gekleed, zonder medewerking

VOEDEN 1 Zelfstandig

2 Voorbereidende hulp

4 5 Wordt gekleed met Wordt gekleed zonder medewerking medewerking 8:34:38 8:59:31

t -.322 -.618

sign .3745 .271

-.917

.1815

-1.717

.0455

-.614 -1.551

.2715 .0625

-3.317

.0005

-.628

.266

-1.781

.0395

-1.350

.090

3 Gedeeltelijke hulp

4 Wordt gevoed

5 Sondevoeding

64

8:06:24

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

8:20:22

2 Met hulpmiddelen

8:16:33

2 Voorbereidende hulp 8:15:27

3 Gedeeltelijke hulp 8:46:12


9:34:55

t -.613 -1.799 -.962 -3.475 -2.016

sign .271 .040 .170 .001 .0235

-.863 -3.454 .941 -1.302 -2.085

.1955 .0005 .175 .1005 .02005

3 Met menselijke hulp 8:41:20


VOEDEN 09 1 Zelfstandig

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

8:35:27


TOILETGEBRUIK 1 Zelfstandig 8:07:26

1-3 1-4 3-4

8:58:39

t -2.630 -1.784 -.038

4 Geen gebruik 8:42:20

Sign .005 .0395 .485

4 Wordt gevoed

5 Sondevoeding

8:35:21

9:29:19

t .048 -.826 -.547 -2.950 -1.406 -1.162 -4.282 .434 -1.729 -2.582

sign .481 .207 .2935 .003 .084 .1245 .000 .333 .0455 .006

ZINDELIJKHEID 09 Er is een significant verschil in fragmentation index wanneer we kijken naar de zindelijkheidsscores van maart 09. 65

1-2 1-3 2-3

t -1.272 2.208 3.452


sign .1035 .0145 .0005

De actual sleep time is significant lager bij iemand die actief zindelijk is (8:08:09) als bij iemand die passief zindelijk is (8:57:23) of onzindelijk (8:37:14) LEEN VANERMEN 0 8:11:40

0-4 0-8 0-39 4-8 4-39 8-39

4 8:35:20

8 9:18:06

39 9:15:14

t -13.361 -4.145 -3.859 -1.826 -1.688 .146

sign .088 .000 .000 .0365 .0485 .4425

De actual sleep time van mensen zonder (para)medisch verzorgende handelingen is korter (8:11:40); dan mensen met matig (9:18:06) of ernstige (9:15:14) problemen op dit vlak De actual sleep time van mensen met lichte problemen is significant korter dan die van mensen met matig (9:18:06) of ernstige (9:15:14) problemen op dit vlak STA-APPARATEN 1-2 Iemand waarvoor een sta-apparaat niet van toepassing is, heeft een korte actual sleep time (8:29:26) als iemand waarvoor sta-apparaten wel van toepassing is (9:18:20). T=-2.813, eenzijdige p=.003 LOOPHULP VERZWARING Wanneer we kijken naar de verbanden van actual sleep time met loophulpen met verzwaring, zien we:

1-2 1-3 2-3


t -2.519 -.976 5.766

sign .0065 .1885 .002

De actual sleep time van iemand die loophulp heeft zonder verzwaring is significant langer (11:02:30), dan deze van iemand die geen loophulp heeft (8:35:02) of die constant begeleiding nodig heeft bij zijn loophulp( 8:49:22) EPILEPSIE 1-2 Iemand met epilepsie heeft een langere actual sleep time (9:13:55) als iemand zonder epilepsie (8:26:25). T=-2,411, eenzijdige p= .0085

66

LAVEMENTEN 1-2 Iemand die lavementen krijgt, heeft een langere actual sleep time (9:12:53) dan iemand die er geen krijgt (8:32:29), t=-2.021, eenzijdige p=.0225 ANTI-DECUBITUSMAATREGELEN Iemand die geen anti-decubitusmaatregelen krijgt heeft een kortere actual sleep time (8:27:36), dan iemand die er wel krijgt (9:13:58). T=-2,839, eenzijdige p=.0025 1 2 3 4 9 Niet van Van toepassing Bemoeilijkt Extra materiaal Bemoeilijkt+extra toepassing materiaal + meer als tweemaal per dag 8:27:36 9:13:54 8:59:43 8:01:54 10:26:51 Wanneer we ook naar de verzwaringen kijken: t sign Niet van toepassing-van toepassing -1.551 .0615 Niet van toepassing-bemoeilijkt -1.222 .112 Niet van toepassing-extra materiaal .642 .261 Niet van toepassing-bemoeilijkt+extra materiaal+meer als -3.390 .0005 2maal per dag 2-3 van toepassing-bemoeilijkt .296 .3855 2-4 van toepassing-extra materiaal .898 .195 2-9 van toepassing-bemoeilijkt+extra materiaal+meer als 2maal per -1.125 .142 dag 3-4 Bemoeilijkt-extra materiaal .980 .196 3-9 Bemoeilijkt-bemoeilijkt+extra materiaal+meer als 2maal per -3.473 .0025 dag 4-9 Extra materiaal-bemoeilijkt+extra materiaal+meer als -2.564 .0185 2maal per dag Bij de combinatie van de drie verzwaringen bij sta-apparaten is de actual sleep time langer (10:26:51), als bij niet van toepassing (8:27:36), bij enkel de verzwaring bemoeilijkt (8:59:43) en bij enkel de verzwaring extra materiaal (8:01:54) 1-2 1-3 1-4 1-9

VERSTORING VAN DE SLAAP Iemand waarvan de slaap verstoord wordt door andere bewoners, door licht of geluid heeft een langere actual sleep time (9:03:42), als iemand waarbij dit niet het geval is (8:27:57). T=2.300,eenzijdige p=.0115 EPILEPSIE SUBJECTIEF Het verband tussen epilepsie volgens subjectieve beoordeling en actual sleep time is significant. Iemand die epilepsie heeft, slaap langer (8:54:40), dan iemand zonder epilepsie (8:23:19) t=-2.411,eenzijdige p=.0085 Wanneer we kijken of toevalsvrij zijn of niet enige invloed heeft zien we dat de F-waarde hier .015 en de p-waarde .901 is dus geen invloed van toevalsvrij zijn of niet. Wanneer we kijken naar de frequentie van epilepsie, zien we dat hier ook geen invloed van is: F-waarde=.086-waarde = .967 Er is wel een effect van intensiteit van epilepsieaanval. F-waarde=3.401, p-waarde=.045 67

t sign 1-2 Absences-tonisch/clonisch -2.279 .015 1-3 Absences-andere -1.868 .042 2-3 Tonisch/clonisch-andere -.630 .267 . Iemand die absences heeft, heeft een lagere actual sleep time (7:58:55) als iemand die tci heeft (9:12:12) en als iemand die een andere vorm van intensiteit heeft (9:34:49) NIVEAU VAN FUNCTIONEREN 1 LM 8:13:43

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

2 MM 8:01:17


3 EM 8:04:39

4 DM 8:50:50

t .209 .185 -.626 .761 -.124 -1.725 1.120 -2.689 1.002 2.689

5 Onbekend 6:54:37

sign .4195 .427 .266 .2445 .451 .0435 .143 .004 .193 .004

Iemand waarvan de handicap niet kan vastgesteld worden heeft een lagere slaap tijd (6:54:37), als iemand die diep verstandelijk gehandicapt is (8:50:50). Iemand met een diep verstandelijke handicap heeft een langere slaaptijd als iemand met een ernstig verstandelijke handicap (8:04:39) en als iemand met een matig verstandelijke handicap

Besluit van actual sleep time

Significant effect van Mobiliteit Kleden

Voeden

Actual sleep time Met menselijke hulp sign > sleep time als zelfstandig Gekleed zonder medewerking sign>sleep time als volledig zelfstandig Gekleed zonder medewerking sign>sleep time als w gekleed met bep hulp Gekleed zonder medewerking sign>sleep time als w gekleed met verbale activering Sondevoeding sign > sleep time als zelfstandig eten Sondevoeding sign > sleep time als met voorbereidende hulp Sondvoeding sign > sleep time als wordt gevoed Met gedeeltelijke hulp sign > sleep time als zelfstandig eten

68

Toilet

Voeden maart 09

Zindelijkheid maart 09 Lve maart 09

Sta-apparaten 1-2 Loophulp verzwaring

Epilepsie 1-2 Lavement 1-2 Decubitus 1-2 Decubitus verzwaringen

Verstoring van slaap Epilepsie subjectief Intensiteit van epilepsie Niveau

Met gedeeltelijke hulp sign > sleep time als met voorbereidende hulp met menselijke hulp sign > sleep time als zelfstandig naar het toilet gaan geen gebruik van toilet sign > sleep time als zelfstandig naar het toilet gaan Sondevoeding sign > sleep time als zelfstandig eten Sondevoeding sign > sleep time als met voorbereidende hulp Sondvoeding sign > sleep time als met gedeeltelijke hulp Sondvoeding sign > sleep time als wordt gevoed Passief zindelijk sign > sleep time als actief zindelijk Onzindelijk zindelijk sign > sleep time als actief zindelijk Matige medische problemen sign > sleep time als mensen zonder problemen Ernstig medische problemen sign > sleep time als mensen zonder problemen Matige medische problemen sign > sleep time als mensen met lichte problemen Ernstig medische problemen sign > sleep time als mensen met lichte problemen Van toepassing > sleep time als niet van toepassing Van toepassing zonder verzwaring sign > sleep time als niet van toepassing Van toepassing zonder verzwaring sign > sleep time als van toepassing + constante begeleiding Van toepassing sign > sleep time als niet van toepassing Van toepassing sign > sleep time als niet van toepassing Van Toepassing > sleep time als niet van toepassing combinatie 3 verzwaringen sign > actual sleep time als niet van toepassing combinatie 3 verzwaringen sign > actual sleep time als bij enkel de verzwaring bemoeilijkt combinatie 3 verzwaringen sign > actual sleep time als bij enkel de verzwaring extra materiaal Ja sign > sleep time als nee Ja sign > sleep time als nee Tci sign > sleep time als absences Andere > sleep time als absences Dm sign > sleep time als onbekend Dm sign > sleep time als em Dm sign > sleep time als mm

9.1.2. Nonparametrische testen We voeren nonparametrische variatieanalyse uit van elke onafhankelijke variabele voor elke afhankelijk variabele. Dit doen we met SPSS-non-parametric tests-K indepent samples. We voeren met andere woorden Kruskal Wallis testen uit.

69

Wanneer de Kruskal Wallis bevestigd dat er een verschil is in de groepen, voeren we in SPSS een Mann Whitney U test uit (dit is het niet parametrisch alternatief voor een t-test), dit doen we met SPSS-non parametric tests-2 independent samples. De SPSS geeft echter enkel two tailed statistical tests. Om het eenzijdige alternatief te bekomen, (we willen immers de richting van het verschil weten), delen we deze p-waarde telkens door twee. De richting van het verschil is dan de richting waarin de mean ranks verschillen. De mean rank wordt berekend door alle waarden van de afhankelijke variabele te rangordenen, dan wordt per groep het gemiddelde genomen van deze rangorde. Wanneer de p-test een statistisch significant verschil aangeeft, wil dit zeggen dat de waarden van groep 1 groter of kleiner zijn dan de waarden van groep 2. Afhankelijke variabele: sleep efficiency

Leeftijd Leeftijd categorie Geslacht Guy Vanden Boer Gezicht Motorische functiebeperking Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP juiste jaartal Guy Vanden Boer maart 09 Gezichtsvermogen Paralyse Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP maart 09 Leen Vanermen Sta-apparaten 1-2 Sta-apparaten met verzwaring Loophulp 1-2

λ² 64.346 .638 1.553 3.948 1.192 2.781 8.944 2.690 .624 1.929 .009 ;593 1.979 3.156 4.215 1.046 4.329 3.792 2.859 1.852 7.699 3.569 .982 2.323 .084 .341 3.767 3.967 6.109 7.192 3.817 9.125 1.035 5.102 3.233

Asymp sign .394 .727 .213 .413 .275 .095 .063 .611 .430 .587 .925 .964 .740 .532 .122 .593 .363 .435 .091 .174 .103 .467 .322 .677 .772 .987 .438 .411 .106 .027 .576 .028 .309 .404 .072

70

Loophulp met verzwaring Orthopedische schoenen 1-2 Orthopedische schoenen met verzwaring Epilepsie 1-2 Epilepsie met verzwaring Mondverzorging 1-2 Mondverzorging met verzwaring Zuurstof 1-2 Zuurstof met verzwaring Wisselhouding ifv ademhaling 12 Wisselhouding ifv ademhaling met verzwaring Medicatie via de luchtweg 1-2 Medicatie via de luchtweg met verzwaring Parameters 1-2 Parameters met verzwaring Infectieziekten 1-2 Infectieziekten met verzwaring Lavement 1-2 Lavement met verzwaring Manueel verwijderen van stoelgang 1-2 Manueel verwijderen van stoelgang met verzwaring Wondzorg 1-2 Wondzorg met verzwaring Anti-decubitusmaatregelen 1-2 Anti-decubitusmaatregelen met verzwaring Ontwikkeling Welke arm Overdag rusten Moe/prikkelbaar Aanvallen van slaap Slaapverwekkende medicatie Orthopedische materialen Vrijheidsbeperkende maatregelen Verstoring van de slaap Alleen op kamer Welke controle Storende geluiden Epilepsie subjectief Motorische handicap Niveau van functioneren Specifiek beeld ja of nee Specifiek beeld uitgebreid

5.308 .527 5.324

.070 .468 .722

3.172 8.575 .077 1.795 .945 / .042

.075 .379 .781 .616 .331 / .838

1.993

.369

.175 4.396

.675 .355

.153 / .305 / 5.464 7.562 4.406

.695 / .581 / .019 .023 .036

5.263

.072

.604 1.016 1.294 7.121

.437 .602 .255 .524

10.049 .457 .143 1.226 .269 .718 5.523 2.269 .204 .095 3.929 .008 6.308 2.632 5.383 .614 8.280

.436 .499 .705 .268 .604 .397 .019 .132 .651 .758 .269 .931 .012 .105 .250 .433 .763 71

Specifiek beeld ass Specifiek beeld angelman Specifiek beeld Down Specifiek beeld Rett

.027 .061 .950 .620

.870 .804 .330 .431

ZINDELIJKHEID 09 Er is een significant verschil in sleep efficiency wanneer we kijken naar de zindelijkheidsscores van maart 09.

1-2 1-3 2-3


z -2.596 -.987 -1.699

Asymp sign .0045 .162 .0445

Voor de non parametrische testen is de mean rank van de sleep efficiency significant lager bij iemand die onzindelijk is (62.32) als bij iemand die passief zindelijk is (82.14). De mean rank van sleep efficiency voor passief zindelijk is ook groter (43,16) als voor actief zindelijk (34,52) LEEN VANERMEN z -1.044 -2.918 -1.250 -1.744 -.157 -1.269

0-4 0-8 0-39 4-8 4-39 8-39

Asymp sign .1485 .002 .1055 .038 .4375 .102

Voor de nonparametrische testen is de mean rank van de sleep efficiency significant lager bij geen medische problemen (49.68) als bij matig ernstige medische problemen (69.67). De mean rank voor sleep efficiency is ook lager bij lichte medische problemen (26,10) als bij matige medische problemen(34.03) LAVEMENTEN Net zoals bij de parametrische technieken is zowel wanneer enkel naar ‘van toepassing’, ‘niet van toepassing’ als naar de verzwaringen wordt gekeken het verband met sleep efficiency significant. z-test 1-2: z=-2.338, p=.0095 z-test met verzwaringen 1-2 1-3 2-3


z -1.604 -2.329 -1.118

Asymp sign .0545 .010 .132

De test waar alleen gekeken wordt naar van toepassing of niet geeft aan dat de mean rank van sleep efficiency lager is bij niet van toepassing (78.86) als bij van toepassing (105.79).

72

Wanneer we meer in de detail kijken zien we dat wanneer systematisch lavementen gegeven worden de mean rank van sleep efficiency hoger is (130.67) als wanneer geen lavementen (72.82 ) gegeven worden. Dit kan te maken hebben met het feit dat men rustiger slaapt wanneer men zijn ontlasting heeft kunnen doen. MANUEEL VERWIJDEREN VAN STOELGANG 1-2 De mean rank van sleep efficiency is beter wanneer manueel verwijderen niet van toepassing is (83.06), als wanneer hij wel van toepassing is in het algemeen (25.33) . z score=-2.099, sign=.018 ORTHOPEDISCHE MATERIALEN Er is een significant verschil tussen de mean rank score van proefpersonen met orthopedische materialen (68.29) en zonder orthopedische materialen (94.25) op sleep efficiency. z= -2.350, p=.0095 EPILEPSIE SUBJECTIEF Het verband tussen epilepsie volgens subjectieve beoordeling en sleep efficiency is ook bij de nonparametrische technieken significant. z-waarde= -2.512, p waarde= .006. Iemand zonder epilepsie heeft volgens deze analyse een lagere mean rank voor sleep efficiency (75.41) als iemand met epilepsie (94.28) Wanneer we kijken of toevalsvrij zijn of niet enige invloed heeft zien we dat de λ²-waarde hier .959 is en de p-waarde .327, dus geen invloed van toevalsvrij zijn of niet. Wanneer we kijken naar de frequentie van epilepsie, zien we dat hier ook geen invloed van is: λ²-waarde=1.024, p-waarde = .795 Wanneer we kijken naar de intensiteit van epilepsie, zien we dat hier ook geen invloed van is: λ²-waarde=5.111, p-waarde = .078 Besluit van sleep efficiency non parametrische technieken Significant effect van Zindelijkheid maart 09

LVE maart 09

Lavement 1-2 Lavement verzwaringen Manueel verwijderen van stoelgang 1-2 Orthopedische materialen Epilepsie subjectief

Sleep efficiency Passieve zindelijkheid sign >mean rank sleep efficiency als onzindelijk Passief zindelijk sign > mean rank sleep efficiency als actief zindelijk Matig ernstige problemen sign >mean rank sleep efficiency als niet van toepassing Matig ernstige problemen sign >mean rank sleep efficiency als minst ernstige problemen Van toepassing sign > mean rank sleep efficiency als niet van toepassing Systematisch lavement sign > mean rank sleep efficiency als geen Niet van toepassing sign > mean rank sleep efficiency als van toepassing Geen gebruik sign > mean rank sleep efficiënt als bij gebruik Epilepsie sign > mean rank sleep efficiëntie als geen epilepsie

73

Sleep latency

Leeftijd Leeftijd categorie Geslacht Guy Vanden Boer Gezicht Motorische functiebeperking Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP juiste jaartal Guy Vanden Boer maart 09 Gezichtsvermogen Paralyse Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP maart 09 Leen Vanermen Sta-apparaten 1-2 Sta-apparaten met verzwaring Loophulp 1-2 Loophulp met verzwaring Orthopedische schoenen 1-2 Orthopedische schoenen met verzwaring Epilepsie 1-2 Epilepsie met verzwaring Mondverzorging 1-2 Mondverzorging met verzwaring Zuurstof 1-2

λ² 64.346 .638 1.553 3.948 1.192 2.781 8.944 2.690 .624 1.929 .009 ;593 1.979 3.156 4.215 1.046 4.329 3.792 2.859 1.852 7.699 3.569 .982 2.323 .084 .341 3.767 3.967 6.109 7.192 3.817 9.125 1.068 2.356 .375 2.311 2.698 8.479

Asymp sign .313 .240 .013 .151 .134 .011 .022 .127 .074 .236 .943 .478 .147 .105 .038 .019 .198 .122 .036 .017 .347 .250 .178 .458 .881 .727 .196 .416 .053 .074 .183 .770 .301 .798 .540 .315 .100 .388

3.979 6.719 .198 1.772 2.979

.046 .567 .656 .621 .084 74

Zuurstof met verzwaring Wisselhouding ifv ademhaling 12 Wisselhouding ifv ademhaling met verzwaring Medicatie via de luchtweg 1-2 Medicatie via de luchtweg met verzwaring Parameters 1-2 Parameters met verzwaring Infectieziekten 1-2 Infectieziekten met verzwaring Lavement 1-2 Lavement met verzwaring Manueel verwijderen van stoelgang 1-2 Manueel verwijderen van stoelgang met verzwaring Wondzorg 1-2 Wondzorg met verzwaring Anti-decubitusmaatregelen 1-2 Anti-decubitusmaatregelen met verzwaring Ontwikkeling Welke arm Overdag rusten Moe/prikkelbaar Aanvallen van slaap Slaapverwekkende medicatie Orthopedische materialen Vrijheidsbeperkende maatregelen Verstoring van de slaap Alleen op kamer Welke controle Storende geluiden Epilepsie subjectief Motorische handicap Niveau van functioneren Specifiek beeld ja of nee Specifiek beeld uitgebreid Specifiek beeld ass Specifiek beeld angelman Specifiek beeld Down Specifiek beeld Rett

/ .259

/ .610

5.439

.066

1.183 6.164

.277 .187

.857 / 1.736 / 3.466 4.316 2.420

.355 / .188 / .063 .116 .120

2.420

.298

.487 1.050 .666 9.645

.485 .592 .414 .291

9.260 .467 .353 .045 2.972 .004 11.449 4.939

.508 .494 .552 .832 .085 .948 .001 .026

3.225 1.621 2.952 .001 .240 3.384 2.023 .911 8.994 .671 .329 .981 .736

.073 .203 .399 .976 .624 .066 .732 .340 .703 .413 .566 .322 .391

GESLACHT

75

Er is een significant verband van sleep latency met geslacht als we nonparametrische anova uitvoeren. De mean rank van mannelijk geslacht ligt hoger (100.05) als van vrouw zijn (80.73). z-score is -2.488, eenzijdige p=.0065 MOTORISCHE FUNCTIEBEPERKING Er is een significant verschil tussen de personen met geen of één motorische functiebeperking en diegene met een functiebeperking aan 2 of meerdere ledematen. Ook de mann whitney u test bevestigt dit met een z-waarde van -2.532 en een p-waarde van 0.0055. Wanneer we kijken naar de mean rank van deze twee groepen op sleep latency zien we dat de groep met geen of één motorische functiebeperking 79.55 scoort op sleep latency en dus lagere waarden heeft voor sleep latency dan de andere groep (99.81) TRANSFER Er is een significant verschil in sleep latency naargelang welke beperking je op vlak van transfer hebt. Om na te gaan tussen welke groepen binnen transfer er precies een significant verschil is, gebruiken we de mann whitney u test.

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

Volledig zelfstandig-met hulpmiddelen Volledig zelfstandig-met menselijke hulp Volledig zelfstandig-met menselijke hulp en hulpmiddelen Volledig zelfstandig-werkt niet mee Met hulpmiddelen-met menselijke hulp Met hulpmiddelen-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met hulpmiddelen-werkt niet mee Met menselijke hulp-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met menselijke hulp-werkt niet mee Met menselijke hulp en hulpmiddelenwerkt niet mee

t -2.276

sign .0115

-.542

.294

-.406

.3425

-2.665 -1.985

.004 .0235

-1.826

.034

-1.747 -.059

.0405 .4765

-1.371 -1.209

.085 .1135

Er is een significant verschil in sleep latency tussen iemand die zelfstandig een transfer kan maken en iemand die daar helemaal afhankelijk voor is. De mean rank voor sleep latency voor de eerste groep is 60.44, voor de laatste groep is het 79.49 Verder kan er ook een verschil gezien worden tussen de groep ‘met hulpmiddelen’ en volledig zelfstandig, de mean rank voor met hulpmiddelen is significant hoger (89.00) als die van volledig zelfstandig (45.56), de mean rank van met hulpmiddelen is ook significant hoger (22.00), dan de mean rank van met menselijke hulp (11.64), hij is ook hoger (16,00) als met menselijke hulp én hulpmiddelen (8,69), tenslotte is de mean rank van met hulpmiddelen ook significant hoger (38,00) als werkt niet mee (21,76).

TOILETGEBRUIK

76

1-3 1-4 3-4


t -.862 -2.370 -2.083

sign .1945 .009 .0185

De mean rank van zelfstandig naar het toilet gaan is significant lager (29.58), dan wanneer je geen gebruik maakt van het toilet (41.44). Ook wanneer het toilet met menselijk hulp wordt gebruikt is de mean rank lager (66.84), dan wanneer het toilet niet wordt gebruikt (82.60) ZINDELIJKHEID Er is een significant verschil in sleep latency wanneer we kijken naar de zindelijkheidsscores

1-2 1-3 2-3


t -1.006 -2.767 -1.242

sign .157 .003 .107

De mean rank sleep latency is langer bij iemand die onzindelijk is (80.43), als bij iemand die actief zindelijk (60.47) GEZICHT Hieruit zouden we kunnen afleiden dat er een significant verschil is in gezichtsvermogen zoals gemeten in maart 09. Dit is echter een vreemd resultaat, aangezien dit toch een vrij stabiel gegeven is en de verschillen tijdens de meting in het juiste jaartal niet significant waren. Een blik op de data duidt aan dat van 3 proefpersonen de gegevens ten tijde van de meting ontbrekend waren, ondertussen zijn die echter wel verzameld. Deze drie extra gegevens zorgen voor de significantie van het verschil. De mean rank van iemand die blind is, is hoger (111.05) als die van iemand die niet blind is (8519), z=-2.101, eenzijdige p=.018 MOTORISCHE FUNCTIEBEPERKING 09 Net zoals in het juiste jaartal is er een significant verschil in sleep latency naargelang aard van functiebeperking. Ook de mann whitney U test bevestigd dit met een z-waarde van -2.379 en een eenzijdige p-waarde van 0.0085. Proefpersonen met één of geen motorische functiebeperking scoren beter op sleep latency (80.74) als mensen met twee of meer functiebeperkingen (99.43) EPILEPSIE 1-2 Wanneer we enkel kijken naar epilepsie wel of niet van toepassing, zonder de verzwaringen mee te tellen, zien we dat iemand die epilepsie heeft een kleinere mean rank heeft op slaaplatentie (68.39), dan iemand die geen epilepsie heeft (86.00). z-waarde=-1.995, eenzijdige p=.023 ORTHOPEDISCHE MATERIALEN Er is een significant verschil tussen proefpersonen met orthopedische materialen (122.48) en zonder orthopedische materialen (85.10) op sleep latency. z= -3.384, eenzijdige p=.0005 VRIJHEIDSBEPERKENDE MAATREGELEN

77

Er is een significant verschil tussen proefpersonen met vrijheidsbeperkende maatregelen (101.71) en geen vrijheidsbeperkende maatregelen (83.85) op sleep latency. Z=-2.222, eenzijdige p=.013 EPILEPSIE SUBJECTIEF Het verband tussen epilepsie volgens subjectieve beoordeling en sleep latency is niet significant. Wanneer we kijken of toevalsvrij zijn of niet enige invloed heeft zien we dat de λ²-waarde hier .057 is en de p-waarde .811, dus geen invloed van toevalsvrij zijn of niet. Wanneer we kijken naar de frequentie van epilepsie, zien we dat hier ook geen invloed van is: λ²-waarde=.4.686, p-waarde = .196 Er is ook geen effect van intensiteit van epilepsieaanval. λ²-waarde=4.870, p-waarde=.088. Besluit van sleep latency Significant effect van Geslacht Motorische functiebeperking Transfer

Toilet

Zindelijkheid Gezicht maart 09 Motorische functiebep maart 09 Epilepsie 1-2 Orthopedische materialen Vrijheidsbeperkende maatregelen

Sleep latency Vrouw sign< mean rank slaap latentie als man Geen of 1 sign< mean rank slaaplatentie als 2 of meer Volledig zelfstandig sign< mean rank slaaplatentie als volledig afhankelijk Volledig zelfstandig sign< mean rank slaaplatentie als met hulpmiddelen Met menselijke hulp sign < mean rank slaaplatentie als met hulpmiddelen Met menselijke hulp én hulpmiddelen sign < mean rank slaaplatentie als met hulpmiddelen Werkt niet mee sign < mean rank slaaplatentie als met hulpmiddelen zelfstandig naar het toilet significant lager < mean rank slaaplatentie als geen gebruik met menselijk hulp sign < mean rank slaaplatentie als geen gebruik Actief zindelijk sign< mean rank slaaplatentie als onzindelijkheid Niet blind sign < mean rank slaaplatentie als blind Geen of 1 sign< mean rank slaaplatentie als 2 of meer Van toepassing sign< mean rank slaaplatentie als niet van toepassing Geen orthopedische materialen sign<mean rank slaaplatentie als wel orthopedische materialen Geen vrijheidsbeperkende maatregelen sign <mean rank slaaplatentie als wel vrijheidsbeperkende maatregelen

Fragmentation index

Leeftijd

λ² 56.854

Asymp sign .661 78

Leeftijd categorie Geslacht Guy Vanden Boer Gezicht Motorische functiebeperking Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP juiste jaartal Guy Vanden Boer maart 09 Gezichtsvermogen Paralyse Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP maart 09 Leen Vanermen Sta-apparaten 1-2 Sta-apparaten met verzwaring Loophulp 1-2 Loophulp met verzwaring Orthopedische schoenen 1-2 Orthopedische schoenen met verzwaring Epilepsie 1-2 Epilepsie met verzwaring Mondverzorging 1-2 Mondverzorging met verzwaring Zuurstof 1-2 Zuurstof met verzwaring Wisselhouding ifv ademhaling 12 Wisselhouding ifv ademhaling met verzwaring Medicatie via de luchtweg 1-2

.327 1.782 10.655 .458 7.588 11.956 9.419 1.380 1.700 .020 1.460 2.065 2.162 5.882 1.810 7.911 5.324 1.083 4.340 10.634 6.910 3.276 4.021 1.206 1.832 6.546 5.895 8.153 11.330 8.827 5.240 .241 1.885 .087 7.150 .280 6.773

.849 .182 .031 .499 .006 .018 .051 .240 .637 .888 .834 .724 .706 .053 .405 .095 .256 .298 .037 .031 .141 .070 .403 .272 .767 .162 .207 .037 .003 .116 .155 .624 .865 .768 .028 .597 .561

.119 8.968 .004 .014 .513 / .168

.730 .345 .951 1.000 .474 / .682

.647

.724

.041

.840 79

Medicatie via de luchtweg met verzwaring Parameters 1-2 Parameters met verzwaring Infectieziekten 1-2 Infectieziekten met verzwaring Lavement 1-2 Lavement met verzwaring Manueel verwijderen van stoelgang 1-2 Manueel verwijderen van stoelgang met verzwaring Wondzorg 1-2 Wondzorg met verzwaring Anti-decubitusmaatregelen 1-2 Anti-decubitusmaatregelen met verzwaring Ontwikkeling Welke arm Overdag rusten Moe/prikkelbaar Aanvallen van slaap Slaapverwekkende medicatie Orthopedische materialen Vrijheidsbeperkende maatregelen Verstoring van de slaap Alleen op kamer Welke controle Storende geluiden Epilepsie subjectief Motorische handicap Niveau van functioneren Specifiek beeld ja of nee Specifiek beeld uitgebreid Specifiek beeld ass Specfiek beeld angelman Specifiek beeld Down Specifiek beeld Rett

4.561

.335

1.880 / .006 / 5.635 6.816 .858

.170 / .941 / .018 .033 .354

1.245

.536

4.243 5.353 .424 6.314

.039 .069 .515 .612

6.039 1.287 1.455 1.248 .289 .883 4.066 -1.301 .407 1.994 2.530 .364 .933 9.278 3.208 .705 8.075 1.518 .856 .537 .267

.812 .257 .228 .264 .591 .347 .044 .254 .524 .158 .470 .546 .334 .002 .524 .401 .779 .218 .355 .464 .605

GUY VANDEN BOER Er is een significant verband met van de score op de schaal Guy Vanden Boer met fragmentation index

11-28 11-46 11-64

t -.097 -.695 -.951

sign .4615 .2435 .171 80

11-101 28-46 28-64 28-101 46-64 46-101 64-101

-1.322 -1.131 -1.369 -2.228 -1.886 -2.831 -.569

.093 .129 .0855 .013 .0295 .00025 .2845

Iemand die score 28 heeft op de schaal Guy Vanden Boer heeft scoort beter op mean rank fragmentation index (43.67)als iemand die vanden boer score 101 (56.60) heeft. Iemand die vanden Boer score 46 heeft scoort beter op fragmentation index (30,97) als iemand die 64 scoort (40,64). Iemand die Vanden Boer 46 heeft scoort beter op fragmentation index (36.39) als iemand die 101 scoort (51.68). MOTORISCHE FUNCTIEBEPERKING Er is een significant verschil tussen de personen met geen of één motorische functiebeperking en diegene met een functiebeperking aan 2 of meerdere ledematen. Ook de mann whitney u test bevestigt dit met een z-waarde van -2.755 en een eenzijdige p-waarde van 0.003. Wanneer we kijken naar de mean rank van deze twee groepen op fragmentation index zien we dat de groep met geen of één motorische functiebeperking 78.94 scoort op fragmentation index en de andere groep gemiddeld 100.97 TRANSFER Er is een significant verschil in fragmentation index naargelang welke beperking je op vlak van transfer hebt. Om na te gaan tussen welke groepen binnen transfer er precies een significant verschil is, gebruiken we mann whitney u-test.

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5


Volledig hulpmiddelen Volledig zelfstandig-met menselijke hulp Volledig zelfstandig-met menselijke hulp en hulpmiddelen Volledig zelfstandig-werkt niet mee Met hulpmiddelen-met menselijke hulp Met hulpmiddelen-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met hulpmiddelen-werkt niet mee Met menselijke hulp-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met menselijke hulp-werkt niet mee Met menselijke hulp en hulpmiddelen-werkt niet mee

sign .0385

-.187

.426

-.750

.2265

-2.871 -1.985

.003 .0235

-1.686

.046

-1.268 -.798

.1025 .2125

-1.831 -2.114

.0335 .0175

Er is een significant verschil in fragmentation index tussen iemand die zelfstandig een transfer kan maken en iemand die daar helemaal afhankelijk voor is. De mean rank voor fragmentation index voor de eerste groep is 60.29, voor de laatste groep is het gemiddelde 79.81 81

Er is een significant verschil in fragmentation index tussen de groep met hulpmiddelen en drie van de andere groepen. De fragmentation index van met hulpmiddelen is veel groter (79,50) dan wanneer zelfstandig de transfer wordt gedaan (45,77). Ook de mean rank fragmentation index van iemand die met hulpmiddelen een transfer doet is veel hoger (22.00) als die van iemand die dit met menselijke hulp doet (11.64). Ten derde is de mean rank fragmentation index van iemand die met hulpmiddelen een transfer doet veel hoger (15,5) als die van iemand die dit met menselijke hulp én hulpmiddelen doet. Tenslotte iemand die met menselijke hulp heeft een lagere fragmentation index (26,6) als iemand die niet mee werkt (35,58). De fragmentatie-index van iemand die met menselijke hulp én hulpmiddelen een transfer doet is ook lager (21.91) als die van iemand die daar volledig afhankelijk van is (32.39). MOTORISCHE FUNCTIEBEPERKING 09 Net zoals in het juiste jaartal is er een significant verschil in fragmentation index naargelang aard van functiebeperking. Ook de man whitney u test bevestigd dit met een z-waarde van 2.083 en een eenzijdige p-waarde van 0.0185. Proefpersonen met één of geen motorische functiebeperking scoren beter op fragmentation index (81.64) als mensen met twee of meer functiebeperkingen (98.01) TRANSFER 09 Ook in de scores van maart 09 is er een significant verschil in fragmentation index naargelang welke beperking je op vlak van transfer hebt.

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5


Volledig hulpmiddelen Volledig zelfstandig-met menselijke hulp Volledig zelfstandig-met menselijke hulp en hulpmiddelen Volledig zelfstandig-werkt niet mee Met hulpmiddelen-met menselijke hulp Met hulpmiddelen-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met hulpmiddelen-werkt niet mee Met menselijke hulp-met menselijke hulp en hulpmiddelen Met menselijke hulp-werkt niet mee Met menselijke hulp en hulpmiddelenwerkt niet mee

sign .029

-.885

.188

-.303

.381

-2.267 -2.122

.0115 .017

-1.254

.105

-.972 -.024

.1655 .4905

-2.479 -1.395

.0065 .0815

Er is een significant verschil in fragmentation index tussen iemand die zelfstandig een transfer kan maken en iemand die daar helemaal afhankelijk voor is. De mean score voor fragmentation index voor de eerste groep is 57.93, voor de laatste groep is de mean score 73.04 Verder kan er ook een verschil gezien worden tussen de groep ‘met hulpmiddelen’ en twee andere groepen. De fragmentation index van iemand die met hulpmiddelen een transfer doet is hoger (62,00), dan deze van iemand die dit zelfstandig doet (39,37). De fragmentation

82

index van iemand die met hulpmiddelen een transfer doet is ook veel hoger (25.00) als die van iemand die dit met menselijke hulp doet (14.67). Tenslotte iemand die met menselijke hulp een transfer doet heeft een lagere fragmentation index (30.76)als iemand die daar volledig afhankelijk van is(44.13). TOILET 09 Bij de scores van maart 09 is er een invloed op fragmentation index

1-3 1-4 3-4


t -.549 -1.334 -2.647

sign .2915 .091 .004

Als je geen gebruik maakt van het toilet is je fragmentation index sowieso significant hoger (93.77) als wanneer je met menselijke hulp naar het toilet gaat (72.5) ZINDELIJKHEID 09 Er is een significant verschil in fragmentation index wanneer we kijken naar de zindelijkheidsscores van maart 09.

1-2 1-3 2-3


t -3.163 -.286 -2.882

sign .001 .3875 .002

De fragmentation index is significant hoger bij iemand die onzindelijk is (73.81) als bij iemand die passief zindelijk is (49.66). Iemand die passief zindelijk is heeft een betere fragmentatie-index (30.60) dan iemand die actief zindelijk is (45.24). LOOPHULP VERZWARINGEN Wanneer we kijken naar de verbanden van fragmentation index met loophulpen met verzwaring, zien we:

1-2 1-3 2-3


t -2.349 -1.287 -1.852

sign .0095 .099 .032

De fragmentatie-index van iemand die loophulp heeft zonder verzwaring is significant kleiner (4.00), dan deze van iemand die geen loophulp heeft (80.97). De fragmentatie-index van iemand met loophulp, zonder verzwaring is ook significant kleiner (1,50) als die van loophulp mét verzwaring (4,50) LAVEMENTEN Iemand die lavementen krijgt, heeft een lagere fragmentatie index (57.84) dan iemand die er geen krijgt (85.19), z=-2.37, eenzijdige p=.009 z-test met verzwaringen 83

1-2 1-3 2-3


z -1.78 -1.987 -1.006

Asymp sign .037 .0235 .157

Wanneer we meer in detail kijken zien we dat wanneer lavementen niet van toepassing zijn de fragmentatie index hoger is (82,68) als wanneer ze wel van toepassing zijn (60,88). Ook wanneer systematisch lavementen gegeven worden is de mean rank van fragmentation index lager is (25.67) als wanneer geen lavementen (75.01) gegeven worden. CHRONISCHE WONDZORG 1-2 Iemand die chronische wondzorg krijgt, heeft een lagere fragmentatie-index (50.50), dan iemand die er geen krijgt (83.84) z=-2.060 eenzijdige p=.00195 ORTHOPEDISCHE MATERIALEN Er is een significant verschil tussen proefpersonen met orthopedische materialen (109.56) en zonder orthopedische materialen (87.28) op fragmentation index z= -2.016, eenzijdige p=.022 EPILEPSIE SUBJECTIEF Het verband tussen epilepsie volgens subjectieve beoordeling en fragmentatie is niet significant. Wanneer we kijken of toevalsvrij zijn of niet enige invloed heeft zien we dat de λ²-waarde hier 2.284is en de p-waarde .131, dus geen invloed van toevalsvrij zijn of niet. Wanneer we kijken naar de frequentie van epilepsie, zien we dat hier ook geen invloed van is: λ²waarde=.1.00, p-waarde = .801 Er is ook geen effect van intensiteit van epilepsieaanval. λ²-waarde=2.295, p-waarde=.317 MOTORISCHE HANDICAP Er is een significant verschil in fragmentatie-index wanneer iemand een motorische handicap heeft. z-waarde=-3.046, eenzijdige p-waarde=.001 iemand die een motorische handicap heeft, heeft een significant hogere score voor fragmentatie-index (94.70), als iemand die er geen heeft (71.95). De soort motorische handicap maakt geen significant verschil uit: λ²=6.336, p=.706

Besluit van fragmentatie-index Significant effect van Guy Vanden Boer juiste jaartal

Motorische functiebeperking Transfer

fragmentatie index Guy Vanden Boer 28 sign< mean rank fragmentatie-index als guy vanden boer 101 Guy Vanden Boer 46 sign< mean rank fragmentatie-index als guy vanden boer 64 Guy Vanden Boer 46 sign< mean rank fragmentatie-index als guy vanden boer 101 Geen of 1 sign<mean rank fragmentatie-index als 2 of meer Volledig zelfstandig sign< mean rank fragmentatie-index als volledig afhankelijk Volledig zelfstandig sign< mean rank fragmentatie-index als met 84

Motorische functiebeperking maart 09 Tranfer maart 09

Toilet Zindelijkheid

Loophulp verzwaring

Lavement 1-2 Lavement verzwaringen

Wondzorg 1_2 Orthopedische materialen Motorische handicap

hulpmiddelen Met menselijke hulp sign< mean rank fragmentatie-index als met hulpmiddelen Met menselijke hulp én hulpmiddelen sign< mean rank fragmentatie-index als met hulpmiddelen Met menselijke hulp sign< mean rank fragmentatie-index als volledig afhankelijk Met hulpmiddelen en menselijke hulp sign< mean rank fragmentatie-index als volledig afhankelijk Geen of 1 sign< mean rank fragmentatie-index als 2 of meer Volledig zelfstandig sign< mean rank fragmentatie-index als volledig afhankelijk Volledig zelfstandig sign< mean rank fragmentatie-index als met hulpmiddelen Met menselijke hulp sign< mean rank fragmentatie-index als met hulpmiddelen Met menselijke hulp sign< mean rank fragmentatie-index als volledig afhankelijk Met menselijke hulp < mean rank fragmentatie-index als geen gebruik Passief zindelijk sign< mean rank fragmentatie-index als onzindelijkheid Passief zindelijk sign< mean rank fragmentatie-index als actief zindelijk Met loophulp sign < mean rank fragmentatie-index als zonder loophulp Met loophulp sign < mean rank fragmentatie-index als met loophulp én verzwaring Van toepassing sign < mean rank fragmentation index als niet van toepassing Lavementen sign < mean rank fragmentation index als geen lavementen systematisch lavementen sign < mean rank fragmentation index als geen lavementen Van toepassing sign < mean rank fragmentation als niet van toepassing Geen orthopedische materialen sign<mean rank fragmenatie index als wel orthopedische materialen Geen motorische handicap sign <mean rank fragmentatie -index als wel motorische handicap

Actual sleep time

Leeftijd Leeftijd categorie Geslacht

λ² 63.665 30.39 1.217

Asymp sign .418 .219 .270 85

Guy Vanden Boer Gezicht Motorische functiebeperking Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP juiste jaartal Guy Vanden Boer maart 09 Gezichtsvermogen Paralyse Transfer Ambulantie Trappen Rolstoel Mobiliteit buitenshuis Kleden Communicatie Voeden Toiletgebruik Zindelijkheid CEP maart 09 Leen Vanermen Sta-apparaten 1-2 Sta-apparaten met verzwaring Loophulp 1-2 Loophulp met verzwaring Orthopedische schoenen 1-2 Orthopedische schoenen met verzwaring Epilepsie 1-2 Epilepsie met verzwaring Mondverzorging 1-2 Mondverzorging met verzwaring Zuurstof 1-2 Zuurstof met verzwaring Wisselhouding ifv ademhaling 12 Wisselhouding ifv ademhaling met verzwaring Medicatie via de luchtweg 1-2 Medicatie via de luchtweg met verzwaring

6.831 .000 1.607 6.543 5.136 5.370 10.525 3.752 16.133 3.637 15.217 8.065 5.218 1.954 8.030 .454 2.204 10.845 8.132 4.308 11.569 .341 16.189 5.834 15.136 4.713 10.164 3.625 23.562 6.812 9.018 2.447 5.412 4.251 9.977

.145 1.000 .205 .162 .274 .020 .015 .053 .003 .457 .004 .018 .074 .744 .090 .500 .138 .028 .087 .038. .021 .559 .003 .212 .004 .194 .006 .605 .000 .009 .108 .118 .067 .039 .267

-3.249 15.431 3.794 4.342 1.800 / 1.497

.001 .050 .051 .227 .180 / .221

1.901

.387

.854 3.460

.356 .484

86

Parameters 1-2 Parameters met verzwaring Infectieziekten 1-2 Infectieziekten met verzwaring Lavement 1-2 Lavement met verzwaring Manueel verwijderen van stoelgang 1-2 Manueel verwijderen van stoelgang met verzwaring Wondzorg 1-2 Wondzorg met verzwaring Anti-decubitusmaatregelen 1-2 Anti-decubitusmaatregelen met verzwaring Ontwikkeling Welke arm Overdag rusten Moe/prikkelbaar Aanvallen van slaap Slaapverwekkende medicatie Orthopedische materialen Vrijheidsbeperkende maatregelen Verstoring van de slaap Alleen op kamer Welke controle Storende geluiden Epilepsie subjectief Motorische handicap Niveau van functioneren Specifiek beeld ja of nee Specifiek beeld uitgebreid Specifiek beeld ass Specfiek beeld angelman Specifiek beeld Down Specifiek beeld Rett

1.725 / .000 / 3.903 6.080 .099

.189 / .983 / .048 .048 .753

3.542

.170

1.236 1.589 11.808 18.013

.266 .452 .001 .021

7.208 .136 .755 .092 .618 2.925 .001 1.295 4.279 .220 3.010 .783 7.357 .596 14.681 .579 9.206 .102 .133 .920 .583

.706 .713 .385 .761 .432 .087 .976 .255 .039 .639 .390 .376 .007 .440 .005 .447 .685 .749 .715 .337 .445

TRAPPEN Iemand die geen trappen doet heeft een hogere mean rank actual sleep time (96.27) als iemand die er wel doet (78.58) z=-2.317, eenzijdige p=.010

ROLSTOEL z 1-4

Gebruikt (dagdagelijks) geen rolstoel- Gebruikt rolstoel met -.027 menselijke hulp maar zonder verdere hulpmiddelen

Asymp sign .4895

87

1-5 1-6 4-5

4-6 5-6

Gebruikt (dagdagelijks) geen rolstoel-Gebruikt rolstoel met menselijke hulp en hulpmiddelen Gebruikt (dagdagelijks) geen rolstoel -Wordt gereden in rolstoel en werkt in het geheel niet mee Gebruikt rolstoel met menselijke hulp maar zonder verdere hulpmiddelen- Gebruikt rolstoel met menselijke hulp en hulpmiddelen Gebruikt rolstoel met menselijke hulp en hulpmiddelen- Wordt gereden in rolstoel en werkt in het geheel niet mee Gebruikt rolstoel met menselijke hulp en hulpmiddelen -Wordt gereden in rolstoel en werkt in het geheel niet mee

-1.115

.1325

-3.144

.001

-.756

.225

-1.085

.139

-.193

.4235

Iemand die in een rolstoel zit en niet meewerkt, heeft een hogere mean rank actual sleep (91.01) als iemand die geen rolstoel gebruikt( 67.66) KLEDEN

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

t Volledig zelfstandig-met beperkte hulp -.920 Volledig zelfstandig-met verbale -.609 activering Volledig zelfstandig-wordt gekleed, -1.469 met medewerking Volledig zelfstandig-wordt gekleed, -2.174 zonder medewerking Met beperkte hulp-verbale activering -.137 Met beperkte hulp-wordt gekleed -2.130 met medewerking Met beperkte hulp- wordt gekleed, -3.584 zonder medewerking verbale activering- wordt gekleed met -.954 medewerking verbale activering- wordt gekleed, -2.323 zonder medewerking verbale activering- wordt gekleed, -1.594 zonder medewerking

sign .1785 .271 .071 .015 .4455 .0165 .000 .170 .010 .0555

De mean rank actual sleep van iemand die zich volledig zelfstandig kleedt is kleiner (21.44) dan die van iemand die wordt gekleed (37.03). de mean rank van iemand die zich kleedt met beperkte hulp is kleiner (33.24), als van iemand die wordt gekleed met medewerking van de persoon (45.05). de mean rank van iemand die zich kleedt met beperkte hulp is kleiner (30.21) als die van iemand die wordt gekleed zonder medewerking (51.17). De mean rank tenslotte van iemand die verbaal geactiveerd wordt is kleiner (31.41) dan iemand die wordt gekleed zonder medewerking (45.20)

1-2 1-3

Volledig zelfstandig-met voorbereidende hulp Volledig zelfstandig-met gedeeltelijke hulp

t -.909 -2.077

sign .1815 .019

88

1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

Volledig zelfstandig-wordt gevoed Volledig zelfstandig-sondevoeding Met voorbereidende hulp-met gedeeltelijke hulp Met voorbereidende hulp-wordt gevoed Met voorbereidende hulp-sondevoeding Met gedeeltelijke hulp-wordt gevoed Met gedeeltelijke hulp-sondevoeding Wordt gevoed-sondevoeding

-1.752 -3.109 -2.196

.040 .001 .014

-1.536 -3.192 -.779 -1.006 -1.791

.0625 .0005 .218 .1575 .0365

De mean rank actual sleep time is lager als je volledig zelfstandig eet (14.31) dan als je met gedeeltelijke hulp eet (22.20), de mean rank is ook lager als je zelfstandig eet (23,35), dan als je wordt gevoed krijgt (33,07), de mean rank is ook lager als je zelfstandig eet (9.31), dan als je sondevoeding krijgt (19.00). De mean rank is lager als je met voorbereidende hulp eet (44.80) dan als je met gedeeltelijke hulp eet (59.02), de mean rank ook lager als je met voorbereidende hulp eet (39.55) dan als je sondevoeding krijgt (62.20). Tenslotte is de mean rank voor actual sleep time ook lager als je wordt gevoed dan als je sondevoeding krijgt TOILETGEBRUIK

1-3 1-4 3-4


t -2.583 -2.536 -.608

sign .005 .0055 .2715

Als je zelfstandig naar het toilet gaat is je slaaptijd korter (49.92) dan als je met menselijke hulp naar het toilet gaat (70.18). Als je zelfstandig naar het toilet gaat is je slaaptijd korter (29.10) dan als je eigen gebruik maakt van het toilet (41.79) TRANSFER 09

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

t Volledig zelfstandig-met hulpmiddelen -1.545 Volledig zelfstandig-met menselijke -1.698 hulp Volledig zelfstandig-met menselijke -2.073 hulp en hulpmiddelen Volledig zelfstandig-werkt niet mee -2.280 Met hulpmiddelen-met menselijke -1.650 hulp Met hulpmiddelen-met menselijke -1.791 hulp en hulpmiddelen Met hulpmiddelen-werkt niet mee -1.783 Met menselijke hulp-met menselijke -.506 hulp en hulpmiddelen Met menselijke hulp-werkt niet mee -.089 Met menselijke hulp en hulpmiddelen- -.432 werkt niet mee

sign .061 .0445 .019 .0115 .0495 .0365 .0375 .3065 .4645 .333

89

De mean rank actual sleep is lager bij iemand die zelfstandig een transfer maak t(49,02), dan bij iemand die dit doet met menselijke hulp (60,39).De mean rank actual sleep is ook lager bij iemand die zelfstandig een transfer maakt (44.26), dan bij iemand die dit doet met menselijke hulp en hulpmiddelen (59.26) . De mean rank actual sleep is ook korter bij iemand die zelfstandig een transfer maakt (57.90), dan bij iemand die dit niet kan (73.09) . Vervolgens is de mean rank actual sleep lager bij met hulpmiddelen dan bij drie andere groepen (mean rank actual sleep met hulpmiddelen resp: 9,00-6,00-14,25): met menselijke hulp (17,04), met menselijke hulp én hulpmiddelen (12,18) en werkt niet mee (29,08) TRAPPEN 09 Iemand die geen trappen doet heeft een hogere mean rank actual sleep time (95.99) als iemand die er wel doet (80.10) z=-2.076, eenzijdige p=.019 ROLSTOEL 09 z 1-4 1-5 1-6 4-5

4-6 5-6

Gebruikt (dagdagelijks) geen rolstoel- Gebruikt rolstoel met menselijke hulp maar zonder verdere hulpmiddelen Gebruikt (dagdagelijks) geen rolstoel-Gebruikt rolstoel met menselijke hulp en hulpmiddelen Gebruikt (dagdagelijks) geen rolstoel -Wordt gereden in rolstoel en werkt in het geheel niet mee Gebruikt rolstoel met menselijke hulp maar zonder verdere hulpmiddelen- Gebruikt rolstoel met menselijke hulp en hulpmiddelen Gebruikt rolstoel met menselijke hulp en hulpmiddelen- Wordt gereden in rolstoel en werkt in het geheel niet mee Gebruikt rolstoel met menselijke hulp en hulpmiddelen -Wordt gereden in rolstoel en werkt in het geheel niet mee

-.148

Asymp sign .441

-.549

.2915

-3.013

.00115

-.362

.3585

-1.233

.109

-.881

.189

Iemand die in een rolstoel zit en niet meewerkt heeft een hogere mean rank actual sleep (86.40) als iemand die geen rolstoel gebruikt( 64.61) KLEDEN 09

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5

Volledig zelfstandig-met beperkte hulp Volledig zelfstandig-met verbale activering Volledig zelfstandig-wordt gekleed, met medewerking Volledig zelfstandig-wordt gekleed, zonder medewerking Met beperkte hulp-verbale activering Met beperkte hulp-wordt gekleed met medewerking Met beperkte hulp- wordt gekleed, zonder medewerking

t -.696 -.990

sign .243 .161

-1.128

.1295

-1.811

.035

-1.429 -2.165

.0765 .012

-3.569

.000

90

3-4 3-5 4-5

verbale activering- wordt gekleed met -.231 medewerking verbale activering- wordt gekleed, -1.751 zonder medewerking W gekleed met medewerkingwordt -2.046 gekleed, zonder medewerking

.4085 .040 .0205

De mean rank van actual sleep voor wordt gekleed zonder medewerking is significant groter als van alle andere groepen,( respectievelijk 40,57, 52,89, 45,84, 69,55): zelfstandig (25,44), met beperkte hulp (30,06), verbale activering (34,00) en met medewerking van de persoon (56,18) De mean rank van wordt gekleed met medewerking is hoger (44,84), als die van met beperkte hulp (31,88) VOEDEN 09

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5


t -.239 -.945 -1.172 -2.860 -2.027 -1.812 -3.769 -.365 -.983 -1.766

sign .4055 .1725 .1205 .002 .0215 .035 .000 .3575 .163 .0385

De mean rank actual sleep time is hoger wanneer je sondevoeding krijgt dan in drie andere groepen (respectievelijk: 18.75, 63.43,41.68): zelfstandig eten (9,00), met voorbereidende hulp eten (38,93), wordt gevoed (32,28) de mean rank actual sleep time is korter als je met voorbereidende hulp eet (44.80) dan als je met gedeeltelijke hulp eet (57.48). de mean rank actual sleep time is ook koter als je met voorbereidende hulp eet (54,18), dan als je wordt gevoed (65,69) ZINDELIJKHEID 09 Er is een significant verschil in fragmentation index wanneer we kijken naar de zindelijkheidsscores van maart 09.

1-2 1-3 2-3


z -.585 -2.681 -3.095

sign .2795 .0035 .001

De actual sleep time is significant lager bij iemand die actief zindelijk is (56.22) als bij iemand onzindelijk (76.41). de mean rank actual sleep time is ook lager bij iemand die actief zindelijk is (31.26) als bij iemand die passief zindelijk is (46.99) LVE

91

z -1.752 -4.022 -3.757 -1.675 -1.332 -.393

0-4 0-8 0-39 4-8 4-39 8-39

sign .040 .000 .000 .047 .0915 .347

De actual sleep time van mensen zonder (para)medisch verzorgende handelingen is korter dan deze van de drie overige groepen (respectievelijk: 52.24, 47.67, 46.41):mensen met lichte problemen op dit vlak (64,20), mensen met matige (75.22 ) problemen op dit vlak, mensen met ernstige (72.79 ) problemen op dit vlak. Tenslotte is de mean rank actual sleep time ook hoger bij mensen met matige problemen (33,81) als bij mensen met lichte problemen. STA_APPARATEN 1-2 Iemand waarvoor een sta-apparaat niet van toepassing is, heeft een korte actual sleep time (77.29) als iemand waarvoor sta-apparaten wel van toepassing is (103.50). z=-2.610, eenzijdige p=.0045 ORTHOPEDISCHE SCHOENEN 1-2 Iemand met orthopedische schoenen heeft een langere mean rank 92.39, dan iemand zonder (76.41). z=-2,062, eenzijdige p: 0.0195 EPILEPSIE 1-2 Iemand met epilepsie heeft een langere actual sleep time (104.16) als iemand zonder epilepsie (75.49). z=-3,249, eenzijdige p=.0005 LAVEMENTEN Iemand die lavementen krijgt, heeft een langere actual sleep time (102.11) dan iemand die er geen krijgt (79.35), z=-1.975, eenzijdige p=.024 z-test met verzwaringen 1-2 1-3 2-3


z -1.251 -2.219 -1.006

Asymp sign .1055 .013 .157

Wanneer we meer in de detail kijken zien we dat wanneer systematisch lavementen gegeven worden de mean rank van actual sleep hoger is (128) als wanneer geen lavementen (72.88) gegeven worden. ANTI-DECUBITUSMAATREGELEN Iemand die geen anti-decubitusmaatregelen krijgt heeft een kortere actual sleep time (74.96), dan iemand die er wel krijgt (107.38). z=-3,436, eenzijdige p=.0005 Wanneer we ook naar de verzwaringen kijken: 1-2 1-3

Niet van toepassing-van toepassing Niet van toepassing-bemoeilijkt

t -2.220 -1.389

sign .013 .0825 92

1-4 1-9

Niet van toepassing-extra materiaal -.104 .4585 Niet van toepassing-bemoeilijkt+extra materiaal+meer als -3.047 .001 2maal per dag 2-3 van toepassing-bemoeilijkt -1.348 .089 2-4 van toepassing-extra materiaal -1.529 .063 2-9 van toepassing-bemoeilijkt+extra materiaal+meer als 2maal per -1.317 .094 dag 3-4 Bemoeilijkt-extra materiaal -.618 .2685 3-9 Bemoeilijkt-bemoeilijkt+extra materiaal+meer als 2maal per -2.469 .007 dag 4-9 Extra materiaal-bemoeilijkt+extra materiaal+meer als -2.205 .0135 2maal per dag Bij de combinatie van de drie verzwaringen bij sta-apparaten is de actual sleep time langer (respectievelijk 121.20,11.20,6.80), als bij niet van toepassing (66.49 bij enkel de verzwaring bemoeilijkt (5.44) en bij enkel de verzwaring extra materiaal (2.75). Wanneer anti-decubitusmaatregelen louter van toepassing zijn is de mean rank actual sleep langer (100.69) dan wanneer ze niet van toepassing zijn (68.13) VERSTORING VAN DE SLAAP Iemand waarvan de slaap verstoord wordt door andere bewoners, door licht of geluid heeft een langere actual sleep time (105.29), als iemand waarbij dit niet het geval is (86.14). z=2.069, EENZIJDIGE p=.0195 EPILEPSIE SUBJECTIEF Het verband tussen epilepsie volgens subjectieve beoordeling en actual sleep time is significant. Iemand die epilepsie heeft, slaap langer (95.11), dan iemand zonder epilepsie (74.73) z=-2.712, eenzijdige p=.0035 Wanneer we kijken of toevalsvrij zijn of niet enige invloed heeft zien we dat de λ²-waarde hier .245 is en de p-waarde .621,dus geen invloed van toevalsvrij zijn of niet. Wanneer we kijken naar de frequentie van epilepsie, zien we dat hier ook geen invloed van is: λ²-waarde=.511, p-waarde = .916 Er is geen effect van intensiteit van epilepsieaanval. λ²-waarde=4.118, p-waarde=.128 NIVEAU VAN FUNCTIONEREN

1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5


t -.943 -.258 -.949 -.926 -.804 -1.964 -1.080 -2.984 -1.237 -1.766

sign .173 .398 .1715 .1775 .211 .0245 .140 .0015 .108 .0385

93

Iemand met een diep verstandelijke handicap heeft een langere slaaptijd (respectievelijk 69.27,81.45, 66.04)als iemand met een matig verstandelijke handicap (42.94), ernstig verstandelijke handicap (53.57) of iemand waarvan de handicap niet kan vastgesteld worden (32,50) Besluit van actual sleep time Significant effect van Trappen Rolstoel Kleden

Voeden

Toilet

Transfer maart 09

Trappen maart 09 Rolstoel maart 09 Kleden

Actual sleep time Geen trappen sign > mean rank sleep time als wel trappen Wordt gereden zonder medewerking sign > mean rank sleep time als geen gebruik van rolstoel Wordt gekleed zonder medewerking sign > mean rank sleep time als volledig zelfstandig Wordt gekleed met medewerking van de persoon sign > mean rank sleep time als kleden met beperkte hulp Wordt gekleed zonder medewerking van de persoon sign > mean rank sleep time als kleden met beperkte hulp Wordt gekleed zonder medewerking van de persoon sign > mean rank sleep time als kleden met verbale activering Gedeeltelijke hulp sign > mean rank sleep time als volledig zelfstandig Wordt gevoed > mean rank sleep time als volledig zelfstandig Sondevoeding sign > mean rank sleep time als zelfstandig eten Met gedeeltelijke hulp sign > mean rank sleep time als met voorbereidende hulp Sondevoeding sign > mean rank sleep time als met voorbereidende hulp Sondevoeding sign > mean rank sleep time als wordt gevoed met menselijke hulp sign > mean rank sleep time als zelfstandig naar het toilet gaan geen gebruik sign > mean rank sleep time als zelfstandig naar het toilet gaan Menselijke hulp sign > mean rank actual sleep als zelfstandige transfer Menselijke hulp en hulpmiddelen sign > mean rank actual sleep als zelfstandige transfer Werkt niet mee sign > mean rank sleep als zelfstandige transfer Menselijke hulp sign > mean rank actual sleep als met hulpmiddelen Menselijke hulp en hulpmiddelen sign > mean rank actual sleep als met hulpmiddelen Werkt niet mee sign > mean rank actual sleep als met hulpmiddelen Geen trappen sign > mean rank sleep time als wel trappen Wordt gereden zonder medewerking sign > mean rank sleep time als geen gebruik van tolstoel Wordt gekleed zonder medewerking van de persoon sign > mean rank sleep time als zelfstandig kleden Wordt gekleed zonder medewerking van de persoon sign > mean 94

Voeden maart 09

Zindelijkheid maart 09

Lve maart 09

Sta-apparaten 1-2 Orthopedische schoenen 1-2 Epilepsie 1-2 Lavement 1-2 Lavement verzwaringen Decubitus 1-2 Decubitus verzwaringen

Verstoring van slaap Epilepsie subjectief Niveau

rank sleep time als kleden met beperkte hulp Wordt gekleed zonder medewerking van de persoon sign > mean rank sleep time als kleden met verbale activering Wordt gekleed zonder medewerking van de persoon sign > mean rank sleep time als kleden met medewerking van de persoon Wordt gekleed met medewerking van de persoon sign > mean rank sleep time als kleden met beperkte hulp Sondevoeding sign > mean rank sleep time als zelfstandig eten Sondevoeding sign > mean rank sleep time als met voorbereidende hulp Sondevoeding sign > mean rank sleep time als wordt gevoed Met gedeeltelijke hulp sign > mean rank sleep time als met voorbereidende hulp Wordt gevoed sign > mean rank sleep time als met voorbereidende hulp Passief zindelijk sign > mean rank sleep time als actief zindelijk Onzindelijk zindelijk sign > mean rank sleep time als actief zindelijk Lichte medische problemen sign > mean rank sleep time als mensen zonder problemen Matige medische problemen sign > mean rank sleep time als mensen zonder problemen Ernstig medische problemen sign > mean rank sleep time als mensen zonder problemen Matige medische problemen sign > mean rank sleep time als mensen met lichte problemen Van toepassing > mean ranksleep time als niet van toepassing Van toepassing sign > mean rank sleep time als niet van toepassing Van Toepassing sign > mean rank sleep time als niet van toepassing Van Toepassing sign > mean rank sleep time als niet van toepassing Systematisch sign > mean rank sleep time als niet van toepassing Van toepassing sign > mean rank sleep time als niet van toepassing Van toepassing sign > mean rank sleep time als niet van toepassing combinatie 3 verzwaringen sign > mean rank actual sleep time als niet van toepassing combinatie 3 verzwaringen sign > mean rank actual sleep time als bij enkel de verzwaring bemoeilijkt combinatie 3 verzwaringen sign > mean rank actual sleep time als bij enkel de verzwaring extra materiaal Ja sign > sleep time als nee Ja sign > sleep time als nee Dm sign > sleep time als mm Dm sign > sleep time als em DM sign > sleep time als onbekend 95

Besluit van enkelvoudige analyses Wanneer we per afhankelijke variabele gaan kijken welke verbanden significant zijn zien we het volgende: Sleep efficiency: Parametrisch en nonparametrisch: zindelijkheid maart 09, lavement 1-2, lavement met verzwaringen, manueel verwijderen van stoelgang 1-2, orthopedische materialen, epilepsie subjectief Enkel parametrisch: motorische functiebeperking, transfer, motorische functiebeperking 09, transfer 09, toilet 09, manueel verwijderen stoelgang verzwaring, epilepsie intensiteit, motorische handicap, niveau van functioneren Enkel nonparametrisch: lve 09 Sleep latency Parametrisch en nonparametrisch: motorische functiebeperking, transfer, zindelijkheid, gezicht 09, motorische functiebeperking 09, epilepsie 1-2, orthopedische materialen, vrijheidsbeperkende maatregelen Enkel parametrisch: gvdb,ambulantie, voeden, gvdb 09, zindelijkheid 09, epilepsie subjectief, motorische handicap, niveau van functioneren Enkel nonparametrisch: geslacht, toilet Fragmentation index Parametrisch en nonparametrisch: gvdb, motorische functiebeperking, transfer, motorische functiebeperking 09, transfer 09, toilet 09, zindelijkheid 09, loophulp verzwaring, lavement 12, wondzorg 1-2, orthopedische materialen, motorische handicap Enkel parametrisch: ambulantie, toilet, ambulantie 09, trappen 09 Enkel nonparametrisch: lavement verzwaringen Actual sleep time Parametrisch en nonparametrisch: kleden, voeden, toilet, voeden 09, zindelijkheid 09, lve 09, sta-apparaten 1-2, epilepsie 1-2, lavement 1-2, decubitus 1-2, decubitus verzwaringen, verstoring van de slaap, epilepsie subjectief, niveau van functioneren Enkel parametrisch: mobiliteit, loophulp verzwaringen, intensiteit epilepsie Enkel nonparametrisch: trappen, rolstoel, transfer 09, trappen 09, rolstoel 09, kleden 09, orthopedische schoenen 1-2, lavement verzwaringen Wanneer we deze resultaten van de enkelvoudige analyses naast de literatuurbevindingen leggen zien we dat elk element ook in de literatuur naar voren komt als slaapbeïnvloedend element. Er zijn echter ook elementen die in de literatuur voorkomen die wij niet terugvinden, zoals leeftijd, genetische afwijkingen, bepaalde omgevingsfactoren zoals meerpersoonskamers. Een aantal factoren die uit de literatuur naar voren komen hebben we ook niet onderzocht wegens gebrek aan informatie erover: mate van stimulatie overdag, aantal avondactiviteiten, mate van cafeïnegebruik, omgevingsfactoren zoals temperatuur, verluchting en verduistering, gewicht, soort van hersenbeschadiging, slaapritueel, dagstructuur, verblijfplaats, stress. In enkelvoudige variatieanalyses wordt geen rekening gehouden met interacties van verschillende onafhankelijke variabelen. We hebben deze analyses uitgevoerd om uit de grote hoeveelheid van onafhankelijke variabelen die we voorhanden hebben de meest relevante te

96

selecteren om ons model voor de meervoudige analyses op te stellen, zie volgende paragraaf. Bijkomende kracht voor ons model is dat de variabelen worden bevestigd door de literatuur.

9.2. Meervoudige variatieanalyse 9.2.1. Model Vanuit de samenvatting van de resultaten van de enkelvoudige analyses kunnen we volgende redenering maken: -aangezien de verdeling niet normaal is, moeten we kijken naar de resultaten van de nonparametrische testen. De variabelen die bevestigd worden door de parametrische testen zijn extra sterk, maar de variabelen die enkel bij parametrische testen voorkomen en niet bij de nonparametrische mogen niet verder worden meegenomen. in wat volgt worden in de hoofdanalyse enkel de variabelen meegenomen die bij de nonparametrische testen én de parametrische testen werden significant bevonden. In volgende analyses voeren we de variabelen bij die enkel uit de nonparametrische analyses naar voren zijn gekomen. -wat doen we met de variabelen van de Vanden Boer? We hebben telkens de score in het juiste jaartal en de score in maart 09. Soms is de ene score in het juiste jaartal significant en die in 09 niet, soms andersom, soms allebei. Wanneer enkel de variabele van 09 voorkomt, doen we de meervoudige analyse eens met en eens zonder deze variabele om te zien wat het verschil is. Wanneer zowel de juiste als de 09 in de hoofdanalyse voorkomen nemen we enkel de juiste mee. -wat doen we met de variabelen van de SLVE? We hebben telkens 1-2 (niet van toepassingvan toepassing) en met verzwaringen. We steken nooit de twee in één analyse. Wanneer in hoofdanalyse beide voorkomen nemen we de verzwaring mee. Wanneer in bijkomende variabelen de verzwaringen zitten doen we de analyse eens met 1-2 én eens met verzwaringen. DIT WIL ZEGGEN: Om de meervoudige analyses te doen blijven volgende variabelen over per afhankelijke variabele: Sleep efficiency: Hoofdanalyse: lavement verzwaring, manueel verwijderen 1-2, orthopedische materialen, epilepsie subjectief Volgende : +zindelijkheid 09, + LVE 09, +zindelijkheid 09 +lve 09 Sleep latency: Hoofdanalyse: motorische functiebeperking, transfer, zindelijkheid, epilepsie, 1-2, orthopedische materialen, vrijheidsbeperkende maatregelen Volgende : +geslacht, + toilet, + gezicht 09, + geslacht+toilet, +geslacht+gezicht 09, +toilet+gezicht 09, +geslacht+toilet+gezicht 09 Fragmentation index Hoofdanalyse: Gvdb, motorische functiebeperking, transfer, loophulp verzwaringen, lavement 1-2, orthopedische materialen, motorische handicap Volgende : +toilet, + zindelijkheid, +toilet+zindelijkheid, alles opnieuw maar met lavement verzwaring ipv lavement 1-2 Actual sleep time Hoofdanalyse: kleden, voeden, toilet, lve 09, sta-apparaten 1-2, epilepsie 1-2, lavement 1-2, decubitus verzwaringen, verstoring van de slaap, epilepsie subjectief, niveau van functioneren

97

Volgende : +zindelijkheid 09, +trappen, +rolstoel, +transfer 09, +orthopedische schoenen 1-2, alle combinaties, alles opnieuw maar met lavement verzwaringen ipv 1-2

9.2.2. Resultaten analyses Hieronder worden telkens de resultaten weergegeven per afhankelijke variabele, eerst de hoofdanalyse met de onafhankelijke variabelen die naar voren zijn gekomen uit de nonparametrische en de parametrische testen, daarna de onafhankelijke variabelen die enkel bij de nonparametrische testen zijn naar voren gekomen. We analyseren enkel tot en met derde orde interactie omdat, ten eerste, uit eerste analyses is gebleken dat er geen resultaten worden gegeven voor vierde of meerdere orde analyses en omdat, ten tweede, wanneer de analyses meer onafhankelijke variabele krijgen, SPSS deze niet meer ingeladen krijgt. De tweede en derde orde interacties worden enkel weergegeven wanneer een resultaat wordt gegenereerd door SPSS. Sleep efficiency Hoofdanalyse F value a Lavement verzw 2,089 b Stoelgang 1-2 2.795 c Orthoped mat .166 d Epilepsie 1.381 a*c .448 a*d 2.779 B*d 1.245 c*d 5.095 ***Significant op 5% niveau

Pr>F .126 .097 .684 .242 .504 .098 .266 .025***

Voor sleepefficiency is er enkel een significant verband van de interactie tussen orthopedische materialen en epilepsie. We gaan nu na of hier iets aan veranderd, wanneer we de variabelen toevoegen die enkel nonparametrisch zijn naar voren gekomen, elk apart en in hun verschillende mogelijke combinaties. Volgende analyse 1: toevoegen van zindelijkheid 09

a b c d e

Lavement verzw Stoelgang 1-2 Orthoped mat Epilepsie Zindelijkheid 09 a*c a*d a*e b*d c*d c*e

F value 1.126 2.189 .072 1.698 .960 .239 1.122 .926 1.248 3.652 .427

Pr>F .327 .141 .789 .195 .385 .626 .291 .337 .266 .058 .653

98

d*e a*d*e

.200 .588

.819 .445

Geen enkel significant verband. Volgende analyse 2: toevoegen van LVE 09 F value Pr>F a Lavement verzw 1.989 .141 b Stoelgang 1-2 2.491 .117 c Orthoped mat 1.287 .259 d Epilepsie .032 .859 f LVE 09 3.104 .029*** a*c 1.352 .247 a*d 1.358 .246 a*f .673 .570 b*d 2.919 .090 b*f 5.980 .016*** c*d .595 .442 c*f 1.419 .240 d*f .564 .640 a*d*f 1.276 .261 c*d*f .081 .776 ***Significant op 5% niveau Wanneer LVE wordt toegevoegd is er een significant hoofdeffect van LVE 09 en een significant interactie-effect tussen stoelgang 1-2 en LVE 09. Volgende analyse 3: met toevoeging van zindelijkheid 09 én lve 09 F value Pr>F a Lavement verzw 1.720 .183 b Stoelgang 1-2 2.280 .134 c Orthoped mat .396 .530 d Epilepsie .017 .897 e zindelijkheid 09 3.646 .029*** f LVE 09 3.090 .030*** a*c 1.818 .180 a*d 1.790 .183 a*e .021 .885 a*f .931 .428 b*d 2.742 .100 b*f 5.879 .017*** c*d .819 .367 c*e 2.566 .081 c*f 1.982 .120 d*e .045 .956 d*f .412 .745 e*f 1.308 .265 a*d*f 1.160 .284 a*e*f .049 .825 99

c*d*f d*e*f

.197 .122

.658 .947

Wanneer zindelijkheid 09 en LVE worden toegevoegd is er eveneens een significant hoofdeffect van LVE 09 en een significant interactie-effect tussen stoelgang 1-2 en lve 09. Hier komt een hoofdeffect voor zindelijkheid bij. Samengevat voor sleep efficiency: we vinden in totaal 2 hoofdeffecten namelijk van LVE 09 en zindelijkheid 09. Daarnaast vinden we een interactie-effect van stoelgang en LVE. In de hoofdanalyse vonden we ook een interactie-effect van orthopedische materialen en epilepsie. Sleep latency Hoofdanalyse a b c d e f

mot functiebep transfer zindelijkheid epileptische insulten orthopedische maatregelen vrijheidsbeperkende maatregelen a*c b*c b*d b*f c*d c*e c*f d*e d*f e*f b*c*f b*d*f c*d*f d*e*f

F value .004 .384 .265 .086 1.164 .001 .337 .254 1.000 .085 .254 .934 .465 3.370 1.731 .026 .916 .784 .101 1.896

Pr>F .948 .820 .767 .769 .283 .970 .563 .776 .371 .918 .776 .396 .629 .069 .191 .872 .341 .378 .904 .171

Geen significante verbanden volgens de hoofdanalyse Volgende analyse 1: met toevoeging van geslacht F value a mot functiebep .328 b transfert .492 c zindelijkheid .246 d epileptische insulten .351 e orthopedische maatregelen .359 f vrijheidsbeperkende maatregelen .528 g geslacht .410 a*c .024 a*g 3.084 b*c .476

Pr>F .568 .689 .782 .555 .550 .469 .523 .877 .082 .622

100

b*d b*f b*g c*d c*e c*f c*g d*e d*f d*g e*f e*g f*g b*c*f c*f*g Wederom geen significante effecten.

.027 1.781 .955 .742 .042 1.323 .644 2.961 .758 .209 .114 3.038 .233 .455 .666

.973 .185 .417 .479 .837 .271 .527 .088 .386 .649 .737 .084 .630 .502 .516

Volgende analyse 2: met toevoeging van toilet F value Pr>F a mot functiebep .002 .966 b transfer 1.223 .306 c zindelijkheid 2.488 .088 d epileptische insulten 1.886 .173 e orthopedische maatregelen 1.494 .224 f vrijheidsbeperkende maatregelen .334 .564 h toilet .936 .396 a*c .842 .361 b*c .243 .785 b*d .192 .662 b*f .717 .399 b*h 3.311 .041*** c*d .093 .911 c*e .629 .430 c*f .980 .379 c*h .181 .671 d*e 1.564 .214 d*f .802 .373 d*h 3.130 .080 e*f .003 .955 f*h .252 .778 b*c*f .944 .334 b*d*f .015 .904 c*d*f .257 .774 c*d*h 2.481 .118 d*e*f 1.100 2.97 ***Significant op 5% niveau Er is een significant interactie-effect van Transfer en toilet. Volgende analyse 3: met toevoeging van gezicht 09 101

a b c d e f g

mot functiebep transfer zindelijkheid epileptische insulten orthopedische maatregelen vrijheidsbeperkende maatregelen gezicht 09 b*c b*d b*f c*d c*e c*f d*e d*f d*i e*f e*i f*i d*e*i b*d*f c*d*f d*e*f

F value .429 .650 .567 1.614 .097 .697 2.407 .036 .012 2.263 .207 .909 1.650 4.288 1.186 2.483 .302 .199 .004 3.005 .458 .104 .813

Pr>F .514 .628 .569 .207 .756 .406 .124 .849 .988 .135 .813 .342 .197 .041*** .279 .118 .584 .656 .947 .086 .500 .901 .369

Significant interactie-effect van epilepsie en orthopedisch materiaal. Volgende analyse 4: met toevoeging van geslacht en toilet

a b c d e f g h

mot functiebep transfer zindelijkheid epileptische insulten orthopedische maatregelen vrijheidsbeperkende maatregelen geslacht toilet a*c a*g b*c b*d b*f b*g b*h c*d c*e c*f

F value .359 1.034 1.188 1.421 .127 .325 .045 .178 .010 1.970 .304 .134 1.106 .824 .034 .142 .050 1.242

Pr>F .550 .382 .310 .237 .722 .570 .832 .837 .920 .164 .739 .716 .296 .442 .855 .868 .823 .294 102

c*g c*h d*f d*h e*f f*g f*h g*h b*c*f c*f*g

.769 .394 .111 .139 .135 .026 .376 .467 .119 .459

.467 .532 .740 .710 .714 .873 .541 .496 .731 .633

Volgende analyse 5: met toevoeging van geslacht en gezicht

a b c d e f g i

mot functiebep Transfer Zindelijkheid epileptische insulten orthopedische maatregelen vrijheidsbeperkende maatregelen Geslacht gezicht 09 a*g b*c b*d b*f b*g c*d c*e c*f c*g d*e d*f d*i e*f e*i f*g g*i c*f*i

F value .368 .087 .739 .228 .497 .874 .007 1.825 2.213 .046 .028 2.351 .820 .048 .044 2.455 .662 3.948 .001 .114 .003 1.702 .003 .587 .714

Pr>F .546 .967 .480 .634 .483 .352 .935 .180 .140 .830 .972 .129 .486 .953 .834 .092 .518 .050 .974 .736 .954 .195 .959 .445 .493

Volgende analyse 6: met toevoeging van toilet en gezicht

a b c d e f

mot functiebep Transfer Zindelijkheid epileptische insulten orthopedische maatregelen vrijheidsbeperkende maatregelen

F value .438 1.558 .402 1.371 2.780 .096

Pr>F .510 .192 .670 .245 .099 .758 103

h i

Toilet gezicht 09 b*c b*d b*f b*h c*d c*e c*f c*h d*e d*f d*h d*i e*f e*i f*h c*d*h b*d*f c*d*f d*e*f

4.022 .374 .042 .194 2.943 .036 .093 .637 2.086 .197 .489 .597 3.109 .000 .237 1.650 .008 2.558 .015 .220 .730

.021*** .542 .838 .661 .090 .850 .911 .427 .130 .658 .486 .442 .081 .984 .627 .202 .928 .113 .904 .803 .395

Er is een significant hoofdeffect van toilet Volgende analyse 7: met toevoeging van geslacht, toilet en gezicht

a b c d e f g h i

mot functiebep Transfer Zindelijkheid epileptische insulten orthopedische maatregelen vrijheidsbeperkende maatregelen Geslacht Toilet Gezicht a*g b*c b*d b*f b*g b*h c*d c*e c*f c*g c*h d*f d*h

F value .342 .498 .134 .786 .819 .462 .102 2.134 1.230 1.969 .052 .133 1.040 .824 .034 .153 .050 1.638 .738 .394 .097 .119

Pr>F .560 .685 .875 .378 .368 .499 .750 .125 .271 .165 .820 .716 .311 .443 .855 .858 .823 .201 .482 .532 .757 .731 104

d*i e*f e*i f*g f*h g*h g*i c*f*g

.039 .004 1.541 .030 .345 .379 .665 .467

.843 .951 .218 .862 .558 .540 .417 .629

Samenvatting voor sleep latency: Er is in de hoofdanalyse geen enkel significant effect. Bij toevoeging van toilet is er een significant interactie-effect van transfer en toilet. Bij toevoeging van geslacht is er een significant interactie-effect van epilepsie en orthopedisch materiaal. Dit interactie-effect was ook al significant bij één van de analyses voor sleep efficiency. Bij toevoeging van geslacht en toilet is er een significant hoofdeffect van toilet. Fragmentation index Hoofdanalyse

a b c d e f g

guy vanden boer motorische functiebeperking Transfer loophulp verzwaring lavement 1-2 orthopedische materialen motorische handicap a*b a*c a*e a*g b*c b*g c*e c*g e*g f*g a*e*g c*e*g

F value .599 1.434 .396 .403 1.914 1.396 .055 .884 .758 1.927 .037 .488 .554 .081 .466 1.766 2.053 .863 .675

Volgende analyse 1: met toevoeging van toilet 09 F value a guy vanden boer .101 b motorische functiebeperking 8.083 c Transfer 1.022 d loophulp verzwaring .352 e lavement 1-2 5.405 f orthopedische materialen 2.511

Pr>F .664 .234 .811 .669 .169 .240 .815 .349 .520 .168 .964 .615 .458 .776 .629 .187 .155 .355 .413

Pr>F .982 .005*** .400 .704 .022*** .116 105

g h

motorische handicap 1.055 .307 toilet 09 1.627 .202 a*e .918 .340 a*g .180 .836 a*h .489 .614 b*c .474 .493 b*g .295 .588 c*e .128 .721 c*g .475 .623 e*g 1.101 .297 f*g 3.493 .065 f*h 1.310 .255 g*h 2.632 .108 c*e*g .883 .350 a*e*g .336 .564 Er is een hoofdeffect van motorische functiebeperking en een hoofdeffect van lavement 1-2 Volgende analyse 2: met toevoeging van zindelijkheid 09 F value Pr>F a guy vanden boer .691 .600 b motorische functiebeperking .089 .767 c Transfer .376 .825 d loophulp verzwaring .628 .430 e lavement 1-2 1.515 .221 f orthopedische materialen .821 .267 g motorische handicap 1.384 .242 i Zindelijkheid 09 .153 .858 a*b .896 .346 a*c 1.460 .237 a*e .073 .787 a*i .477 .622 b*c 1.548 .218 b*g .650 .422 c*e .091 .764 c*g .305 .738 c*i 1.001 .319 e*g .142 .707 e*i .062 .804 f*i 1.512 .222 c*e*g .612 .436 Volgende analyse 3: met toevoeging van toilet 09 én zindelijkheid 09 F value Pr>F a guy vanden boer .460 .765 b motorische functiebeperking 6.156 .015*** c Transfer .721 .580 d loophulp verzwaring .382 .538 e lavement 1-2 4.541 .036*** f orthopedische materialen 1.669 .200 106

g h i

motorische handicap toilet 09 Zindelijkheid 09 a*e a*h a*i b*c b*g c*e c*g c*i e*g e*i f*h f*i g*h i*h c*e*g

.128 1.593 .203 .086 .293 .332 .263 .362 .162 .298 1.009 .226 .063 1.309 1.621 1.851 .291 .744

.721 .209 .817 .770 .746 .719 .609 .549 .688 .743 .318 .636 .803 .256 .206 .177 .591 .391

Volgende analyse 4: hoofdanalyse opnieuw met lavement verzwaringen ipv lavement 1-2 F value Pr>F a guy vanden boer .224 .924 b motorische functiebeperking 1.423 .236 c Transfer .390 .815 d loophulp verzwaring .400 .671 j lavement verzwaring 1.440 .242 f orthopedische materialen 1.386 .242 g motorische handicap .075 .785 a*b .877 .351 a*c .752 .523 a*j .079 .779 a*g .217 .805 b*c .484 .618 b*g .550 .460 c*j .310 .579 c*g 1.270 .285 j*g .877 .419 f*g 2.083 .156 Volgende analyse 5: volgende analyse 1 ( met toevoeging van toilet 09) opnieuw met lavement verzwaring ipv lavement 1-2 F value Pr>F a guy vanden boer .105 .981 b motorische functiebeperking 8.020 .006*** c Transfer 1.071 .375 d loophulp verzwaring .349 .706 j lavement verzwaringen 3.401 .037*** f orthopedische materialen 2.492 .118 g motorische handicap 1.118 .293 107

h

toilet 09 a*j a*g a*h b*c b*g c*j c*g j*g f*g f*h g*h

1.615 .046 .004 .486 .470 .293 .387 1.401 .547 3.466 1.300 2.611

.204 .831 .996 .617 .495 .590 .535 .251 .581 .066 .257 .109

Significant hoofdeffect van motorische functiebeperking en lavement met verzwaring, net als wanneer lavement 1-2 wordt gebruikt. Volgende analyse 6: volgende analyse 2 (met toevoeging van zindelijkheid 09) opnieuw met lavement verzwaringen ipv lavement 1-2 F value Pr>F a guy vanden boer .634 .639 b motorische functiebeperking .088 .767 c Transfer .351 .843 d loophulp verzwaring .624 .431 j lavement verzwaringen 1.304 .276 f orthopedische materialen .816 .368 g motorische handicap .937 .336 i Zindelijkheid 09 .112 .894 a*b .891 .348 a*c 1.451 .239 a*j .073 .788 a*i .474 .624 b*c 1.539 .220 b*g .647 .423 c*j .322 .571 c*g .863 .425 c*i .995 .321 j*g .283 .754 j*i .002 .963 f*i 1.503 .223 g*i .. Volgende analyse 7: volgende analyse 3 ( met toevoeging van toilet 09 én zindelijkheid 09) opnieuw met lavement verzwaringen ipv lavement 1-2 F value Pr>F a guy vanden boer .487 .745 b motorische functiebeperking 6.117 .015*** c Transfer .735 .571 d loophulp verzwaring .379 .540 j lavement verzw 2.752 .069 108

f g h i

orthopedische materialen motorische handicap toilet 09 Zindelijkheid 09 a*j a*h a*i b*c b*g c*j c*g c*i j*g j*i f*h f*i g*h i*h

1.659 .060 1.583 .149 .085 .292 .329 .262 .359 .325 .934 1.003 .354 .002 1.301 1.611 1.839 .290

.201 .808 .211 .861 .771 .748 .720 .610 .550 .570 .397 .319 .703 .963 .257 .208 .179 .592

Een hoofdeffect van motorische functiebeperking. Besluit van fragmentation index: De hoofdanalyse duidt geen significante verbanden aan. Wanneer toilet 09 wordt toegevoegd komt een significant hoofdeffect van motorische functiebeperking en een significant hoofdeffect van lavement 1-2 naar voren. Deze zelfde twee hoofdeffecten komen naar voren bij toevoeging van toilet 09 én zindelijkheid 09 (bij zindelijkheid 09 alleen zijn er geen significante verbanden). Wanneer lavement 1-2 vervangen wordt door lavement verzwaringen zien we dezelfde effecten. Enkel bij toevoeging van toilet 09 en zindelijkheid 09 zien we enkel een hoofdeffect van motorische functiebeperking en niet van lavement verzwaringen. Actual sleep time Gezien het groot aantal weerhouden variabelen bij actual sleep time werden de onafhankelijke variabelen van de volgende analyses niet in alle mogelijke combinaties onderzocht. Hoofdanalyse

a b c d e f g h i j k

Kleden Voeden Toilet LVE 09 sta-apparaten 1-2 Epilepsie 1-2 lavement 1-2 decubitus verzwaringen verstoring van de slaap epilepsie subjectief niveau van functioneren a*b

F value .25 .78 .11 .72 .00 6.32 .54 .96 .38 .56 .63 3.08

Pr>F .9081 .5143 .8929 .5487 .9925 .0182*** .4699 .4578 .5410 .4621 .5995 .0904

109

a*c 3.20 .0847 a*g 3.62 .0678 b*c .66 .5226 b*g .16 .6905 C*k .44 .5130 J*k .70 .4104 De hoofdanalyse geeft een hoofdeffect van epilepsie 1-2 aan. Volgende analyse 1: met toevoeging van zindelijkheid 09 F value Pr>F a Kleden .93 .4667 b Voeden .38 .7706 c Toilet .84 .4486 d LVE 09 .41 .7482 e sta-apparaten 1-2 .01 .9242 f epilepsie 1-2 .89 .3589 g lavement 1-2 .17 .6868 h decubitus verzwaringen .80 .5637 i verstoring van de slaap .24 .6310 j epilepsie subjectief .34 .5680 k niveau van functioneren .76 .5336 l zindelijkheid 09 .71 .5048 a*l .02 .8914 c*k .40 .5372 e*l .78 .3875 j*k .58 .4557 j*l .01 .9244 k*l .35 .5606 Volgende analyse 2: met toevoeging van trappen F value a Kleden 1.16 b Voeden .75 c Toilet .01 d LVE 09 .55 e sta-apparaten 1-2 .00 f epilepsie 1-2 1.66 g lavement 1-2 .58 h decubitus verzwaringen 1.04 i verstoring van de slaap .41 j epilepsie subjectief .72 k niveau van functioneren 1.47 m trappen 2.03 a*b 3.32 a*c 2.88 a*g 3.90 b*c .36 b*g .17 c*k .56

Pr>F .3537 .4836 .9182 .6520 .9864 .2102 .4524 .4191 .5265 .4039 .2469 .1670 .0809 .1027 .0600 .5536 .6800 .4612 110

j*k

.75

.3943

Volgende analyse 3: met toevoeging van rolstoel F value a Kleden .75 b Voeden .75 c Toilet .09 d LVE 09 .45 e sta-apparaten 1-2 .03 f epilepsie 1-2 1.35 g lavement 1-2 .30 h decubitus verzwaringen .84 i verstoring van de slaap .16 j epilepsie subjectief .40 k niveau van functioneren .60 n rolstoel .73 a*b 2.40 a*c 2.34 b*c .74 b*g .08 b*n .00 c*k .79 j*k .61

Pr>F .5663 .5326 .9173 .7200 .8623 .2592 .5910 .5357 .6966 .5361 .6193 .4955 .1364 .1413 .4889 .7810 .9657 .3845 .4432

Volgende analyse 4: met toevoeging van transfer 09 F value a Kleden 1.25 b Voeden .33 c Toilet .02 d LVE 09 .37 e sta-apparaten 1-2 .15 f epilepsie 1-2 10.83 g lavement 1-2 .69 h decubitus verzwaringen 1.05 i verstoring van de slaap .22 j epilepsie subjectief .47 k niveau van functioneren .81 o transfer 09 .52 a*b 2.16 a*c 3.26 b*c .63 c*k .87 j*k .71

Pr>F .3176 .8021 ..8837 .5482 .7019 .0030*** .4145 .4125 .6405 .4975 .5021 .4764 .1539 .0830 .4350 .3599 .4070

Hoofdeffect van epilepsie 1-2 Volgende analyse 5: met toevoeging van orthopedische schoenen 1-2 F value Pr>F a Kleden .37 .8260 111

b c d e f g h i j k p

Voeden Toilet LVE 09 sta-apparaten 1-2 epilepsie 1-2 lavement 1-2 decubitus verzwaringen verstoring van de slaap epilepsie subjectief niveau van functioneren orthopedische schoenen 1-2 a*b a*c a*g b*c b*g c*k j*k

.84 .11 3.63 .44 1.61 .59 1.02 .41 .28 .68 1.76

.4831 .8939 .0419*** .5127 .2172 .4501 .4405 .5271 .5989 .5731 .1977

3.35 2.85 3.94 .72 .18 .39 .65

.0794 .1044 .0588 .4955 .6785 .5407 .4295

Volgende analyse 6: hoofdanalyse opnieuw met lavement verzwaringen F value Pr>F Kleden .25 .9081 Voeden .78 .5143 Toilet .11 .8929 LVE 09 .62 .6100 sta-apparaten 1-2 .00 .9925 Epilepsie 1-2 6.32 .0182*** lavement verzwaring .54 .4699 decubitus verzwaringen .96 .4578 verstoring van de slaap .38 .5410 epilepsie subjectief .56 .4621 niveau van functioneren .63 .5995 a*b 3.08 .0904 a*c 3.20 .0847 a*q 3.62 .0678 b*c .66 .5226 b*q .16 .6905 C*k .44 .5130 J*k .70 .4104 De hoofdanalyse geeft een hoofdeffect van epilepsie 1-2 aan, ook wanneer lavement 1-2 vervangen wordt door lavement verzwaringen. a b c d e f Q h i j k

Volgende analyse 7: volgende analyse 1 (met toevoeging van zindelijkheid 09) met lavement verzwaringen F value Pr>F a Kleden .93 .4667 112

b c d e f q h i j k l

Voeden Toilet LVE 09 sta-apparaten 1-2 epilepsie 1-2 lavement verzwaringen decubitus verzwaringen verstoring van de slaap epilepsie subjectief niveau van functioneren zindelijkheid 09 a*l c*k e*l j*k j*l k*l

.38 .84 .36 .01 .89 .17 .80 .24 .34 .76 .71 .02 .40 .78 .58 .01 .35

.7706 .4486 .7857 .9242 .3589 .6868 .5637 .6310 .5680 .5336 .5048 .8914 .5372 .3875 .4557 .9244 .5606

Volgende analyse 8: Volgende analyse 2( met toevoeging van trappen) met lavement verzwaringen F value Pr>F a Kleden 1.16 .3537 b Voeden .75 .4836 c Toilet .01 .9182 d LVE 09 .49 .6954 e sta-apparaten 1-2 .00 .9864 f epilepsie 1-2 1.66 .2102 q lavement verzwaringen .58 .4524 h decubitus verzwaringen 1.04 .4191 i verstoring van de slaap .41 .5265 j epilepsie subjectief .72 .4039 k niveau van functioneren 1.47 .2469 m trappen 2.03 .1670 a*b 3.32 .0809 a*c 2.88 .1027 a*q 3.90 .0600 b*c .36 .5536 b*q .17 .6800 c*k .56 .4612 j*k .75 .3943

Volgende analyse 9: Volgende analyse 3 (met toevoeging van rolstoel) met lavement verzwaring F value Pr>F a Kleden .75 .5663 b Voeden .75 .5326 c Toilet .09 .9173 d LVE 09 .45 .7200 113

e f q h i j k n

sta-apparaten 1-2 epilepsie 1-2 lavement verzwaringen decubitus verzwaringen verstoring van de slaap epilepsie subjectief niveau van functioneren rolstoel a*b a*c b*c b*q b*n c*k j*k

.03 1.35 .30 .84 .16 .40 .60 .73 2.40 2.34 .74 .08 .00 .79 .61

.8623 .2592 .5910 .5357 .6966 .5361 .6193 .4955 .1364 .1413 .4889 .7810 .9657 .3845 .4432

Volgende analyse 10: Volgende analyse 4 (met toevoeging van transfer 09) met lavement verzwaring F value Pr>F a Kleden 1.25 .3176 b Voeden .33 .8021 c Toilet .02 ..8837 d LVE 09 .37 .5482 e sta-apparaten 1-2 .15 .7019 f epilepsie 1-2 10.83 .0030*** q lavement verzwaring .69 .4145 h decubitus verzwaringen 1.05 .4125 i verstoring van de slaap .22 .6405 j epilepsie subjectief .47 .4975 k niveau van functioneren .81 .5021 o transfer 09 .52 .4764 a*b 2.16 .1539 a*c 3.26 .0830 b*c .63 .4350 c*k .87 .3599 j*k .71 .4070

Hoofdeffect van epilepsie 1-2 Volgende analyse 11: Volgende analyse 5 (met toevoeging van orthopedische schoenen 1-2) met lavement verzwaringen F value Pr>F a Kleden .37 .8260 b Voeden .84 .4831 c Toilet .11 .8939 d LVE 09 3.63 .0419*** e sta-apparaten 1-2 .44 .5127 f epilepsie 1-2 1.61 .2172 114

q h i j k p

lavement verzwaringen decubitus verzwaringen verstoring van de slaap epilepsie subjectief niveau van functioneren orthopedische schoenen 1-2 a*b a*c a*q b*c b*q c*k j*k

.59 1.02 .41 .28 .68 1.76

.4501 .4405 .5271 .5989 .5731 .1977

3.35 2.85 3.94 .72 .18 .39 .65

.0794 .1044 .0588 .4955 .6785 .5407 .4295

Besluit actual sleep time: Bij hoofdanalyse en bij toevoeging van transfer 09: hoofdeffect van epilepsie 1-2 Zowel bij lavement 1-2 als bij lavement verzwaringen Besluit meervoudige anova’s Hoofdeffecten voor LVE 09, zindelijkheid 09, toilet, motorische functiebeperking, lavement 1-2, lavement verzwaringen, epilepsie 1-2 Interactie-effecten voor: stoelgang-lve, orthopedisch materiaal-epilepsie subjectief, transfertoilet, epilepsie-orthopedisch materiaal, Tot dusver hebben we steeds de afhankelijke variabelen apart behandeld. We willen nu weten welke van de onafhankelijke variabelen op alle afhankelijke variabelen samen een effect heeft. Dit gaan we na in het volgende luik: multivariate variatieanalyse of MANOVA

9.3. Multivariate variatieanalyse 9.3.1. Model We voeren de MANOVA uit met in de hoofdanalyse de hoofdeffecten die naar voren zijn gekomen uit de meervoudige ANOVA’s. Voor zover dat de onafhankelijke variabelen die uit de interacties naar voren komen nog niet in de hoofdanalyse zitten, voegen we deze toe in de volgende analyses. Dit betekent: Hoofdanalyse: LVE 09, zindelijkheid 09, toilet, motorische functiebeperking, lavement 1-2, epilepsie 1-2 Volgende analyse: stoelgang 1-2, orthopedisch materiaal, transfer Alles opnieuw met lavement verzwaringen Alles opnieuw met epilepsie subjectief 9.3.2. Resultaten We voeren manova uit in GLM. We geven als afhankelijke variabelen actual sleep time, sleep efficiency, sleep latency en fragmentation index in. Als onafhankelijke variabelen geven we bovenstaande variabelen in. 115

We krijgen in de output van SPSS twee tabellen. Één met multivariate tests: hier gaan we het effect na op alle afhankelijke variabelen samen en hierin zijn we hier het meest geïnteresseerd. De andere met univariate test, hier wordt het effect op de aparte afhankelijke variabelen nagegaan, aangezien we deze analyses reeds hebben uitgevoerd geven we deze hier niet weer. In de tabel met multivariate tests worden 4 maten aangegeven: Pillai’s trace, Wilk’s Lambda, Hotteling’s Trace en Roy’s Largest Root. In de literatuur wordt aangegeven om Wilk’s Lambda te gebruiken, aangezien deze het gemakkelijkste te interpreteren is. De weergegeven score op deze maat geeft het aandeel van de variantie weer dat de onafhankelijke variabele verklaard in de afhankelijke variabele. (amount of variance accounted for in the dependent variable by the independent variable). Hoe kleiner de waarde hoe groter het verschil tussen de groepen. We geven hieronder per analyse telkens enkel de significante effecten weer samen met de bijhorende maten. Hoofdanalyse Multivariate F Value .714 .901

Lve 09&toilet Zindelijkheid 09&motorische functiebeperking Toilet&motorische .898 functiebeperking

F 2.249 2.781

Hypothesis df 16.000 4.000

Error df 309.198 101.000

sig .004 .031

2.858

4.000

101.0000

.027

Volgende analyse 1: met toevoeging van stoelgang 1-2 Multivariate F Stoelgang 1-2 Lve 09&toilet Zindelijkheid 09&motorische functiebeperking Toilet&motorische functiebeperking

Value .896 .692 .897

F 2.875 2.426 2.836

Hypothesis df 4.000 16.000 .4000

Error df 99.000 303.088 99.000

Sig .027 .002 .028

.891

3.020

4.000

99.000

.021

Volgende analyse 2: met toevoeging van orthopedische materialen Multivariate F Value Lve 09&toilet .751 Zindelijkheid .788 09&motorische functiebeperking Toilet&motorische .771 functiebeperking

F 1.713 6.119


Error df 278.647 91.000

Sig .044 .000

6.767

4.000

91.000

.000

Volgende analyse 3: met toevoeging van transfer 116

Multivariate F Value

F

Hypothesis df

Error df

Sig

/ Volgende analyse 4: met toevoeging van stoelgang & orthopedische materialen Multivariate F Value .872 .738 .783

Stoelgang 1-2 Lve 09&toilet Zindelijkheid 09&motorische functiebeperking Toilet&motorische .768 functiebeperking

F 3.274 1.782 6.149

Hypothesis df 4.000 16.000 4.000

Error df 89.000 272.537 89.000

Sig .015 .033 .000

6.712

4.000

89.000

.000

Error df 85.000

Sig .028

Volgende analyse 5: met toevoeging van stoelgang & transfer Multivariate F Stoelgang 1-2

Value .881

F 2.868

Hypothesis df 4.000

Volgende analyse6: met toevoeging van orthopedische materialen & transfer Multivariate F Value

F

Hypothesis df

Error df

Sig

/ Volgende analyse 7: met toevoeging van stoelgang, orthopedische materialen & transfer Multivariate F Stoelgang 1-2

Value .858

F 3.132

Hypothesis df 4.000

Error df 76.000

Sig .019

De analyses werden allemaal opnieuw uitgevoerd met lavement verzwaringen, met dezelfde output tot gevolg, daarom worden deze resultaten niet opnieuw weergegeven. We doen de analyses opnieuw met epilepsie subjectief ipv epilepsie 1-2. Volgende analyse 8: Hoofdanalyse opnieuw met epilepsie subjectief Multivariate F Value F Hypothesis Error df df

sig

117

Zindelijkheid Toilet Lve 09&toilet Zindelijkheid 09&motorische functiebeperking Toilet&motorische functiebeperking Lve¶lyse Lve¶lyse&epilepsie Lve&toilet&epilepsie

.851 .799 .717 .893

1.994 2.812 2.092 2.893

8.000 8.000 16.000 4.000

190.000 190.000 290.867 95.000

.049 .006 .009 .028

.840

4.514

4.000

95.000

.002

.803 .867 .705

1.810 3.637 2.965

12.000 4.000 12.000

251.638 95.000 251.638

.047 .008 .001

Volgende analyse 9: Volgende analyse 1 (met toevoeging van stoelgang 1-2) met epilepsie subjectief Multivariate F

Toilet Stoelgang 1-2 Toilet¶lyse Zindelijkheid¶lyse Lve¶lyse Epilepsie&stoelgang Lve&stoelgang Lve&toilet Lve¶lyse&epilepsie Lve&toilet&epilepsie

Value

F

.780 .837 .838 .882 .798 .826 .857 .678 .859 .659

3.036 4.494 4.446 3.085 1.806 4.860 3.825 2.386 3.782 3.470

Hypothesis df 8.000 4.000 4.000 4.000 12.000 4.000 4.000 16.000 4.000 12.000

Error df

Sig

184.000 92.000 92.000 92.000 243.701 92.000 92.000 281.702 92.000 243.701

.003 .002 .002 .020 .048 .001 .006 .002 .007 .000

Volgende analyse 10: Volgende analyse 2 (met toevoeging van orthopedische materialen) met epilepsie subjectief Multivariate F

Lve 09 Orthopedische materialen Lve 09&toilet Zindelijkheid 09&motorische functiebeperking Toilet&motorische functiebeperking Lve¶lyse&epilepsie Lve&toilet&epilepsie

Value

F

Error df

sig

1.823 2.789


.789 .887

233.118 88.000

.045 .031

.740 .844

1.748 4.078

16.000 4.000

269.482 88.000

.038 .004

.842

4.136

4.000

88.000

.004

.863 .798

3.498 5.554

4.000 4.000

88.000 88.000

.011 .000

Volgende analyse 11: Volgende analyse 3 (met toevoeging van transfer) met epilepsie subjectief

118

Multivariate F Lve&epilepsie

Value .759

F 1.963

Hypothesis df 12.000

Error df 214.597

sig .029

Volgende analyse 12:volgende analyse 4 (met toevoeging van stoelgang & orthopedische materialen) met epilepsie subjectief

Lve Stoelgang 1-2 Orthopedisch materiaal Lve 09&toilet Zindelijkheid 09&motorische functiebeperking Toilet&motorische functiebeperking Epilepsie&stoelgang 1-2 Lve&stoelgang 1-2 Lve¶lyse Lve¶lyse&epilepsie Lve&toilet&epilepsie

Value

F

Error df

sig

2.389 3.744 3.028 1.871 4.431

Hypothesis df 12.000 4.000 4.000 16.000 4.000

.728 .850 .875 .717 .827

225.180 85.000 85.0000 260.317 85.000

.006 .007 .022 .023 .003

.839

4.072

4.000

85.000

.005

.812 .881

4.928 2.875

4.000 4.000

85.000 85.000

.001 .028

.853 .798

3.657 5.376

4.000 4.000

85.000 85.000

.008 .001

Volgende analyse 13: Volgende analyse 5 ( met toevoeging van stoelgang & transfer) met epilepsie subjectief Multivariate F

Stoelgang 1-2 Epilepsie&stoelgang 1-2 Lve&stoelgang 1-2 Lve&epilepsie

Value

F

.821 .816 .833 .704

4.261 4.387 3.917 2.438

Hypothesis df 4.000 4.000 4.000 12.000

Error df

sig

78.000 78.000 78.000 206.660

.004 .003 .006 .006

Volgende analyse 14: Volgende analyse 6 ( met toevoeging van orthopedische materialen & transfer) met epilepsie subjectief Multivariate F

Lve

Value

F

.713

2.225

Hypothesis df 12.000

Error df

sig

196.077

.012

Volgende analyse 15: Volgende analyse 7( met toevoeging van stoelgang, orthopedische materialen & transfer) met epilepsie subjectief Multivariate F Value

F

Hypothesis df

Error df

Sig

119

Lve 09 Stoelgang 1-2 Epilepsie&stoelgang 1-2 Lve&stoelgang

.636 .841 .801

2.923 3.367 4.422

12.000 4.000 4.000

188.140 71.000 71.000

.001 .014 .003

.856

2.997

4.000

71.000

.024

Besluit Manova In de eerste plaats werden de variabelen die als hoofdeffect uit de meervoudige anova naar voren zijn gekomen ingevoerd als onafhankelijke variabelen. Dit wil zeggen: LVE 09, zindelijkheid 09, toilet, motorische functiebeperking, lavement 1-2, epilepsie 1-2 Vervolgens werden elk apart en in de verschillende combinaties de variabelen toegevoegd die als interactie-effect zijn naar voren gekomen. De analyses werden herhaald met in de plaats van lavement 1-2, lavement met verzwaringen aangezien dit ook als hoofdeffect naar voren was gekomen. De resultaten bleven gelijk. De analyses werden herhaald met epilepsie subjectief in plaats van epilepsie 1-2. Epilepsie subjectief kwam namelijk naar voren als één van de interactie-effecten. Aangezien er een grote overlap is met epilepsie 1-2 werd epilepsie subjectief niet gewoon als een variabele toegevoegd, maar werden de analyses opnieuw gedaan. Aangezien er een groot verschil is in de resultaten van de MANOVA of epilepsie 1-2 of epilepsie subjectief werden gehanteerd, worden de resultaten hieronder apart weergegeven: Resultaten manova epilepsie 1-2: Hoofdanalyse: Hoofdeffect: / Interactie-effect: LVE&Toilet Zindelijkheid¶lyse Toilet¶lyse Volgende analyse 1: met toevoeging van stoelgang 1-2 Hoofdeffect: stoelgang 1-2 Interactieffect: lve&toilet Zindelijkheid¶lyse Toilet¶lyse Volgende analyse 2: met toevoeging van orthopedische materialen Hoofdeffect: / Interactie-effect: lve&toilet Zindelijkheid¶lyse Toilet¶lyse Volgende analyse 3: met toevoeging van transfer Hoofdeffect: / Interactie-effect: / Volgende analyse 4: met toevoeging van stoelgang 1-2& orthopedische materialen Hoofdeffect: stoelgang 1-2 Interactie-effect: lve&toilet Zindelijkheid¶lyse Toilet¶lyse Volgende analyse 5: met toevoeging van stoelgang 1-2&transfer Hoofeffect: stoelgang 1-2 Interactie-effect: /

120

Volgende analyse 6: met toevoeging van orthopedische materialen&transfer Hoofdeffect: / Interactie-effect: / Volgende analyse 7: met toevoeging van stoelgang&orthopedische materialen&transfer Hoofdeffect: stoelgang 1-2 Uit dit overzicht komt duidelijk naar voren dat van zodra stoelgang 1-2 wordt toegevoegd aan de analyse, er een hoofdeffect is van stoelgang 1-2 op de afhankelijke variabelen. (richting manova?) Verder is er steeds een interactie-effect van LVE&toilet, zindelijkheid& paralyse en toilet& paralyse, behalve als de variabele transfer wordt toegevoegd. Resultaten MANOVA epilepsie subjectief Volgende analyse 8: hoofdanalyse opnieuw met epilepsie subjectief Hoofdeffect: zindelijkheid 09 Toilet Interactie-effect: lve&toilet Zindelijkheid¶lyse Toilet¶lyse Lve¶lyse Lve¶lyse&epilepsie subjectief Lve&toilet&epilepsie subjectief Volgende analyse 9: met toevoeging van stoelgang 1-2 opnieuw met epilepsie subjectief Hoofdeffect: toilet Stoelgang 1-2 Interactie-effect: Lve&toilet Zindelijkheid¶lyse Toilet¶lyse Lve¶lyse Epilepsie&stoelgang 1-2 Lve&stoelgang 1-2 Lve¶lyse&epilepsie Lve&toilet&epilepsie Volgende analyse 10: met toevoeging van orthopedische materialen opnieuw met epilepsie subjectief Hoofdeffect: LVE Orthopedische materialen Interactie-effect: LVE&toilet Zindelijkheid¶lyse Toilet¶lyse Lve¶lyse&epilepsie Lve&toilet&epilepsie Volgende analyse 11: met toevoeging van transfer opnieuw met epilepsie subjectief Hoofeffect: / Interactie-effect: LVE&epilepsie Volgende analyse 12: met toevoeging van stoelgang 1-2&orthopedische materialen opnieuw met epilepsie subjectief Hoofdeffect: LVE Stoelgang 1-2

121

Orthopedische materialen LVE&toilet Zindelijkheid¶lyse Toilet¶lyse Lve & paralyse Epilepsie en stoelgang 1-2 LVE&stoelgang 1-2 Lve¶lyse&epilepsie Lve&toilet&epilepsie Volgende analyse 13: met toevoeging van stoelgang 1-2 en transfer opnieuw met epilepsie subjectief Hoofdeffect: stoelgang 1-2 Interactie-effect: epilepsie&stoelgang Lve&stoelgang Lve&epilepsie Volgende analyse 14: met toevoeging van orthopedische materialen en transfer opnieuw met epilepsie subjectief Hoofdeffect: LVE Interactie-effect:

Volgende analyse 15: met toevoeging van stoelgang 1-2, orthopedische materialen en transfer opnieuw met epilepsie subjectief Hoofdeffect: LVE Stoelgang 1-2 Interactie-effect: epilepsie&stoelgang 1-2 Lve&stoelgang 1-2 Ook hier komt naar voren dat er een hoofdeffect is van stoelgang 1-2 van zodra deze variabele wordt toegevoegd. Verder zijn er ook hoofdeffecten van LVE, orthopedische materialen, zindelijkheid en toilet. Er zijn verschillende interactie-effecten terug te vinden, de meest voorkomende zijn: zindelijkheid¶lyse, toilet¶lyse, LVE& toilet (dit zijn de drie interactie-effecten die ook bij epilepsie 1-2 naar voren komen), LVE¶lyse, … (richting van MANOVA) besluit uit manova?

10. FAQ Vorige informatie is zeer omvangrijk. Het is niet evident om vanuit alle vergaarde informatie een duidelijk en kort samengevat antwoord te verkrijgen op alle vragen die leven. Om deze reden zullen we hier een aantal vragen hernemen die sterk leven binnen vzw Stijn

10.1. Hoe is het gesteld met de slaapkwaliteit in vzw Stijn? Ten eerste moeten we aangeven dat het enige dienstencentrum van vzw Stijn waarin slaap reeds geruime tijd structureel in kaart gebracht wordt Sint Oda is. Om de kwaliteit van slaap na te gaan baseren we ons dan ook op gegevens vanuit Sint Oda. Van de 2267 dagen van meting die beschikbaar zijn namen we 804 dagen van in totaal 180 personen in achting. Per persoon betekent dit een viertal nachten van meting, waarvan het gemiddelde in beschouwing wordt genomen. De gegevens zijn verzameld met behulp van de Actiwatch. Dit is een gevoelig meetinstrument in de vorm van een polshorloge, dat de bewegingen van de persoon 122

registreert. Om een bepaald aantal seconden wordt geregistreerd hoeveel beweging er is geweest. Deze gegevens worden door software vertaald naar slaap-waakpatronen. Er worden met andere woorden een aantal parameters gegenereerd die we inter- en intra- individueel kunnen vergelijken en waarvoor normen beschikbaar zijn. De meest zeggende parameters en de parameters die we in wat volgt dan ook in beschouwing zullen nemen zijn de volgende: De sleep efficiency: dit is een parameter (uitgedrukt in een percentage) die de verhouding weergeeft tussen de tijd dat de persoon slaapt en de totale tijd dat hij/zij in bed ligt. De gehanteerde norm binnen Sint Oda is 85%. Dit wil zeggen dat iemand die een sleep efficiency heeft van 85% of meer een goede nachtrust heeft, hij/zij slaapt namelijk minimum 85% van de tijd dat hij/zij in bed ligt. Internationaal wordt ook de norm van 75% gehanteerd. Sleep latency: dit is een parameter (uitgedrukt in minuten) die aangeeft hoelang het duurt vooraleer de persoon inslaapt. Het geeft met andere woorden weer hoeveel tijd er verstrijkt tussen dat de persoon in bed gaat en het moment van inslapen. Er wordt gesproken van een goede sleep latency als deze kleiner is dan 30 minuten. Fragmentation Index: Hoe rusteloos iemand slaap wordt weergegeven door deze parameter. De norm hierbij is 30, wanneer deze norm wordt gehaald of overschreden slaapt de persoon te rusteloos. In dit onderzoek wordt naast deze drie parameters die standaard worden betrokken ook de actual sleep time bekeken. Het kan namelijk zijn dat de sleep efficiency slecht is, maar dit kan ook te wijten zijn aan een te lange tijd in bed. Bij de actual sleep time kunnen we nagaan hoeveel uur een persoon tijdens de nacht effectief heeft geslapen. In deze maat, die uitgedrukt wordt in minuten, wordt rekening gehouden met periodes van wakker zijn tijdens de nacht. Aangezien we per proefpersoon reeds een gemiddelde maken van minimum 4 nachten maken, kunnen we ervan uitgaan dat wanneer de score op één van de parameters onder de norm is, dit geen uitschieter is. Op hoe meer parameters er een probleem wordt aangeduid, hoe groter het slaapprobleem is, al is de hypothese dat de slaapproblemen een grote correlatie vertonen.

Sleep efficiency Mean Median Standard deviation Minimum Maximum Range

Sleep efficiency 78,453 79,000 12,410 30,600 98,800 68,200

Zowel het gemiddelde als de mediaan geven aan dat de scores van Sint Oda onder de norm voor sleep efficiency liggen.

123

sleep efficiency

31,67%

32,22%

<75% 75%-85% >=85%

36,11%

Bij het bekijken van het taartdiagram zien we dat 68,33% van de proefpersonen onder de norm van 85 % voor sleep efficiency scoren. Internationaal wordt 75% gehanteerd als norm, nog steeds 1/3 van de proefpersonen scoort lager dan deze norm. Van de mensen die onder de norm van 75% vallen, zijn de scores als volgt verdeeld: sleep efficiency verdeling van scores onder de norm

3,45%

3,45%

5,17% 5,17% 5,17%

<40 40-44 45-49 50-54 55-59

53,45%

10,34%

60-64 65-69

13,79%

70-74

Sleep latency


Sleep latency 0:35:57 0:20:54 0:41:25 0:00:00 4:00:00 4:00:00

Het gemiddelde ligt hier iets boven de norm, de mediaan ligt wel binnen de norm. Uit de analyses blijkt dat de variabele sleep latency scheef verdeeld is, dus we kijken hier naar de mediaan. Dit wil zeggen dat volgens deze beschrijvende maat de scores voor sleep latency wel binnen de norm vallen.

124

sleep latency

39,44%

<= 30 minuten > 30 minuten

60,56%

In het taartdiagram zien we dat het merendeel van de mensen een slaaplatentie heeft die binnen de norm valt. Van de mensen die buiten de norm vallen zijn de scores als volgt verdeeld: sleep latency verdeling van scores boven de norm 31-40 1,41%

12,68%

41-50

22,54%

4,23%

51-60 61-70

9,86%

71-80 81-90 15,49%

5,63% 8,45%

7,04%

12,68%

91-100 101-110 111-120 >=121

Er zijn enkele serieuze uitschieters naar rechts toe, met een maximum van 4 uur. Er zijn 35 proefpersonen (19,4%) die een gemiddelde slaaplatentie van meer als 1 uur hebben!!! fragmentation index


Fragmentation index 37,994 35,375 16,907 3,750 98,830 95,080

Zowel het gemiddelde als de mediaan liggen voor de fragmentatie-index iets boven de norm.

125

fragm entatie-index

33,89% <= 30 > 30 66,11%

In deze grafiek zien we dat 2/3 van de proefpersonen een te hoge fragmentatie-index heeft. fragmentatie-index verdeling scores boven de norm 2,52%

1,68% 2,52%

31-40

7,56%

41-50 44,54%

16,81%

51-60 61-70 71-80 81-90

24,37%

91-100

14,28% heeft een fragmentatie-index van meer als 2x de norm!!! Actual sleep time


Actual sleep time 8:36:06 8:39:23 1:28:29 3:26:48 11:43:48 8:17:00

Uit deze tabel blijkt dat de actual sleep time gemiddeld gezien wel voldoende is.

126

actual sleep tim e

32,78% <8uur >=8 uur 67,22%

Ook percentueel gezien slaapt het merendeel van de proefpersoon voldoende. Toch is er nog ongeveer 1/3 die slecht slaapt: ac t ual sleep v er deling v an sc or es bov en de nor m

6,78%

5,08%

1,69% 7- 8 uur

20,34%

6- 7 uur 5- 6 uur 4- 5 uur 66,10%

<4 uur

Toch 13,55% slaap minder als 6 uur per dag. Dit relativeert de slechte scores op sleep efficiency. Het grootste deel van de proefpersonen slaapt voldoende, ze liggen echter een te lange tijd in bed waardoor hun sleep efficiency daalt. Slaapprobleem Uit het voorgaande is gebleken dat tweederde van de proefpersonen te laag scoren op slaap efficiëntie en op fragmentatie index. Ongeveer één op drie van de proefpersonen scoort te laag op actual sleep time en ongeveer 2 op 5 heeft een te hoge slaap latentie. Hieronder kan gezien worden dat eveneens een hoog percentage meer als 1 slaapprobleem heeft. 0 slaapproblemen 1 slaapprobleem 2 slaapproblemen 3 slaapproblemen 4 slaapproblemen

37 20 43 54 26 180

20,56% 11,11% 23,89% 30,00% 14,44%

Niet minder dan 79,44% van de zorggebruikers heeft één slaapprobleem. 68,3% heeft twee of meer slaapproblemen. Wanneer we kijken naar de correlaties tussen de slaapproblemen is dit niet verwonderlijk. Alle correlaties zijn namelijk significant op het 0,01 niveau en liggen tussen de r=.359 en r=867. Vooral sleep efficiency heeft een hoge correlatie met de andere variabelen. De richting van de verbanden zijn allemaal in de verwachte richting. Hoe hoger de 127

slaapefficiëntie hoe lager de slaaplatentie en fragmentatie-index en hoe hoger de actual sleep time. De correlatie van slaap latentie met fragmentatie-index en actual sleep time is eerder laag, maar ook volgens verwachting: hoe langer het duurt om in te slapen hoe onrustiger de slaap en hoe lager de actual sleep time. Het verband ten slotte van fragmentatie-index met de actual sleep time is behoorlijk, alsook in de verwachte richting. De vraag zou kunnen gesteld worden of de proefpersonen met maar 1 slaapprobleem niet allemaal mensen zien die slecht scoren op sleep efficiency door hun te lange tijd in bed, maar die verder wel goed scoren op sleep latency, fragmentation index en actual sleep time. Dat zou willen zeggen dat er niet echt sprake is van een slaapprobleem, maar wel van slechte afgestemdheid van de begeleiding op de persoon zijn individuele slaapbehoeften. We zien dat dit echter slechts in 2 van de gevallen voorkomen. De zorggebruikers met maar 1 slaapprobleem scoren vooral slecht op fragmentation index. De combinatie lage sleep efficiency met goede actual sleep time komt vanzelfsprekend nog voor, maar steeds in combinatie met 1 of 2 andere problemen. In het verleden is reeds verscheidene malen een inventarisatie gemaakt van slaapproblemen in Sint Oda. Het gaat meer bepaald om een onderzoek van Pinxten (Pinxten, 1996), Lagrain (Lagrain, 2001) en Hermans et al. (Hermans et al., 2006). In het onderzoek van Pinxten en Lagrain werden nog andere parameters gehanteerd, de gegevens werden ook nog verzameld met de oude actiwatch. De gegevens zijn dus moeilijk te vergelijken. Wel kunnen we zien dat Pinxten spreekt van een percentage van 62% slaapproblemen in de populatie van Sint Oda. Uit onze analyses blijkt zelfs een percentage van 79,44% dat één of meerdere slaapproblemen heeft. Bij Lagrain zien we dat bij 80.7% van de bewoners afwijkende waarden op minstens één van de daar gehanteerde parameters naar voren komen. De resultaten van het onderzoek van Hermans et al. kunnen we beter vergelijken. De sleep efficiency is in het onderzoek van Hermans et al. voor 71.25% te laag. Dit is vergelijkbaar met de 68.33% die we met huidig onderzoek bekomen. De sleep latency is voor 53.75% van de proefpersonen uit het onderzoek van 2006 te lang. In het huidig onderzoek is dit slechts 36.44%. De fragmentation index is dan weer veel beter (31.25% scoort hoger als 30) in het eerste onderzoek dan in het huidige (66.11% scoort hoger als 30). Tenslotte de actual sleep time, 26.88% slaapt minder als 8uur in het onderzoek van Hermans et al. In het huidige onderzoek ligt dit getal ongeveer gelijk, namelijk 32.78%. In de literatuur komen diverse cijfers over het voorkomen van slaapstoornissen in de normale populatie voor, deze situeren zich tussen de 10 en 35%. We zien dat we hier met onze populatie ruim bovenzitten.

10.2. Welke soorten slaapproblemen zijn er en hoe kan de nachtdienst deze (helpen) opsporen? Slaapproblemen komen vaak voor, maar het is van verschillende factoren afhankelijk of men deze effectief ook classificeert als slaapstoornis. Deze factoren zijn vooral ernst en duur van de problemen. Wat betreft de duur geldt de minimale duur van één maand. Voor de ernst is niet enkel de aard en de omvang van de problemen van belang, maar ook de invloed op het dagelijks functioneren van de persoon en zijn omgeving (Berden, 2001). Slaapstoornissen worden onderverdeeld in twee grote categorieën, de secundaire en de primaire slaapstoornis. Men hoort bij slaapstoornissen steeds in eerste instantie na te gaan of er sprake is van een andere stoornis, van somatische of psychiatrische aard, of van middelengebruik als oorzakelijke factor. Is dit het geval, dan is er sprake van een secundaire 128

slaapstoornis. Deze slaapstoornissen zullen wellicht verbeteren of verdwijnen bij behandeling van de oorzakelijke factor. Bij een primaire slaapstoornis is er sprake van een op zichzelf staande stoornis. In de primaire stoornissen is er nog een verschil tussen de stoornissen in slaappatroon of de dyssomniën en stoornis in het gedrag tijdens de slaap of de parasomnieën. Er zijn verscheidene vormen van dyssomnie, waarbij steeds sprake is van in- en/of doorslaapproblemen of voortijdig ontwaken. Onder dyssomnieën worden onder andere genoemd: -insomnie: inslaap of doorslaapprobleem, kan worden nagegaan met behulp van de actiwatch, meer bepaald door de slaaplatentie, de fragmentation index, de actual sleep time en de sleep efficiency te beoordelen. -hypersomnie:overmatige geneigdheid tot inslapen: is een aandoening die kan geobserveerd worden door de dagdienst en door het analyseren van dutjes. Dit is namelijk ook een van de functies van de actiwatch. -narcolepsie: onbedwingbare slaapaanvallen: idem hypersomnie -slaapgebonden ademhalingsstoornissen: onder andere het slaapapnoesyndroom, kan nagegaan worden door het bekijken van de sleep effiency en de fragmentation-index alsook door medisch onderzoek. -slaap-waakritmestoornissen: wordt vaak veroorzaakt door jetlag, ploegendienst,…: minder van toepassing op onze doelgroep. -slaapproblemen door externe prikkels: geluiden van buitenaf, slechte voeding, alcohol of cafeïne gebruik: de nachtdienst kan slaapproblemen van deze aard opsporen door het systematisch observeren van de slaap en variabelen die hiermee samenhangen. Hiervoor zijn in vzw Stijn vragenlijsten ontwikkeld die deze registraties toelaten. -niet gespecificeerde dyssomnieën. Parasomnieën kenmerken zich door abnormale gedragingen tijdens de slaap of tijdens de overgang tussen slapen en waken. De categorieën die zich onderscheiden zijn: -nachtmerries: de variabele fragmentatie-index kan dit oppikken, alsook de akoestische systemen in onze dienstencentra. -slaap-paniekstoornis: gaat gepaard met paniekerig geschreeuw, intense angst, versnelde pols en ademhaling enzoverder: idem nachtmerries -slaapwandelen: de verschillende parameters van de actiwatch kunnen dit oppikken, alsook de akoestische en andere bewakingssystemen in onze dienstencentra. -niet gespecificeerde parasomnieën (Berden, 2001) In de literatuur komen diverse cijfers over het voorkomen van slaapstoornissen in de normale populatie voor, deze situeren zich tussen de 10 en 35%. Voor de duidelijkheid hieronder een schema van de verschillende mogelijke slaapstoornissen:

129

Slaapprobleem Slaapstoornis

-Secundaire slaapstoornis

-Primaire slaapstoornis

-Secundair aan lichamelijke stoornis -Secundair aan psychiatrische stoornis -Secundair aan middelengebruik -Dyssomnieën -Insomnie -Hypersomnie -Narcolepsie … -Parasomnieën -Nachtmerries -Slaappaniekstoornis -Slaapwandelen …

10.3. Welke behandelingen voor slaapproblemen bestaan er? (Hylkema, 2007; Lagrain, 2006; Pinxten, 1996; Luyten, n.d.; Lagrain, n.d.) Slaaptekort bij personen met een handicap leidt ertoe dat zij minder openstaan voor contacten, overdag nog drukker zijn en slechter leren door een slechte REM slaap. Het gevolg is ook dat er meer kans is op gedragsproblemen en er een hogere prikkel en stressgevoeligheid is. Het is dus des te belangrijker deze slaapstoornissen zoveel mogelijk te voorkomen en te behandelen. Uit de literatuur komen volgende aandachtspunten naar voren (deze kunnen vanzelfsprekend ook gelden voor personen zonder verstandelijke handicap): -oog voor de individuele slaap-waak ritmiek: zoals gezegd is dit afhankelijk van persoon tot persoon en zou hier meer rekening mee moeten gehouden worden. Bijvoorbeeld geen gezamenlijke bedtijden, maar bedtijden afgestemd op de noden van het individu. -zorgen voor een goede slaaphygiëne: -opbouwen van de slaapschuld: hoe meer activiteit overdag, hoe meer energie verbruikt, hoe groter de slaapschuld -rustige activiteiten voor het slapengaan -minder tijd in bed doorbrengen -overleg tussen dagen nachtdienst mbt (specifiek voor mensen in residentiële opvangvormen: -gezondheidstoestand -belangrijke gebeurtenissen -wensen en voorkeuren van de bewoner -belangrijke (gedrags-) afspraken -zorgen voor een goede slaapomgeving -materiële infrastructuur: -individuele kamers -aangepaste bedden -aangepaste matrassen -omgevingsfactoren: 130

-nachtlawaai -verlichting -verduistering -kamertemperatuur -verluchting -vast slaapritueel -goede structuur: een duidelijk onderscheid tussen dag en nacht. -goede slaaphouding -doordachte vrijheidsbeperkende maatregelen, bv: bedhekkens ipv riemen -hypnotica: doordacht gebruik is van belang! -therapeutische technieken: -stimulus-regeltherapie: verstevigen van relatie tussen bed en slaapgedrag, grenzen stellen, belonen -relaxatietherapie -lichttherapie -melatonine behandeling: door toevoeging van het hormoon slaperigheid induceren -chronotherapie: synchroniseren van de slaap-waakcyclus -vermijden van spanningen -onderliggende oorzaken behandelen: in het geval van secundaire problematiek Vanuit de literatuur en de dagdagelijkse praktijk komt ook een verschuiving naar voren van een nadruk op goede hygiëne en bewaken, wat veel controlemomenten en dus verstoring met zich meebracht, naar nadruk op het bevorderen van slaapkwaliteit: verhogen van comfort en zo weinig mogelijk storen. Daarvoor worden allerlei hulpmiddelen ingezet zoals beter incontinentiemateriaal, akoestische en visuele bewaking, … Voorgaande is resultaat van een literatuurstudie. Niet alle bovenstaande elementen worden bevestigd door ons eigen onderzoek, zoals kan nagelezen worden in het onderzoek zelf.

10.4. Hoe is het gesteld met interventies tijdens de nacht? Worden onze zorggebruikers vaak gestoord en wat is de invloed van deze verstoring tijdens de nacht? Vroeger werden hygiëne en controle als belangrijkste aandachtspunten tijdens de nacht gezien. Iemand die een natte luier heeft, moet verschoond worden. Iemand waarvan geweten is dat hij/zij dikwijls roept moet standaard regelmatig gecontroleerd worden. De laatste jaren wordt van deze visie meer en meer afgestapt. Slapen neemt voor personen met een handicap vaak de helft van hun leven in beslag en het is dan ook belangrijk dat deze kwaliteitsvol, met zo weinig mogelijk onderbrekingen, verloopt. Om dit te bewerkstelligen wordt het aantal verzorgings- en controlemomenten die standaard worden ingebouwd, drastisch teruggebracht. Met behulp van akoestische en visuele systemen worden zorggebruikers van op afstand in het oog gehouden en wordt enkel ingegrepen waar nodig. Ook in Sint Oda (en heel vzw Stijn) maakt deze nieuwe visie opmars. Er wordt geïnvesteerd in beter incontinentiemateriaal en goede bewakingssystemen. Toch is er nog steeds een bepaalde mate van verstoring. In deze vraag gaan we na welke soorten verstoring er nog zijn tijdens de nacht en of ze een invloed hebben op de slaapkwaliteit. Steeds wanneer er een registratie gebeurt van de bewegingen tijdens de slaap wordt zowel aan het dagpersoneel, als aan het nachtpersoneel gevraagd om een vragenlijst in te vullen. Naast andere vragen wordt hier ook gevraagd naar de soort controle die er ’s nachts gebeurt, de mate van verstoring van slaap en de mate waarin storende geluiden de slaap van de betreffende zorggebruikers verstoren. 131

We geven hier eerst beschrijvende gegevens weer, met andere woorden we laten de mate zien waarin deze drie elementen voorkomen. Vervolgens laten we het verband zien met de verschillende slaapproblemen. Verstoring van de slaap Hier werd gevraagd aan de nachtopvoeders: wordt de bewoner in zijn slaap gestoord? Dit kan zijn door medebewoners, door licht, door het uitvoeren van handelingen enzoverder. Uit de vragenlijst blijkt dat 22,78% van de proefpersonen worden verstoord in hun slaap. Soort controle De vraag hier is: welke controle gebeurt ’s nachts? Hierbij wordt keuze gegeven tussen: controle in de gang aan de gesloten deur, controle aan de deuropening, binnengaan op de kamer (vb handelingen bij kamergenoot), controle (bv op nat zijn, saturatie), wisselhouding of verdrogen en anders. Slechts van een beperkt aantal proefpersonen (37) is geweten welke controle ze ’s nachts krijgen. Hieronder de verdeling van deze scores. soort controle 0,00%

aan gesloten deur

2,70% 21,62%

2,70% 72,97%

deuropening binnengaan (handeling bij kamergenoot) controle (nat zijn? Saturatie, temp,…) wisselhouding/verdrgen/MEDICA TIE TOEDIENEN

Storende geluiden De vraag die hier wordt gesteld is ‘Zijn er storende geluiden? ‘ Van 37,22% van de proefpersonen wordt aangegeven dat er storende geluiden zijn tijdens de nacht, die de slaap kunnen beïnvloeden. We willen nu het verband nagaan van deze onafhankelijke variabelen op de afhankelijke variabelen. Hiervoor moeten we eerst een stap teruggaan in de analyses die we hebben gedaan. Naast de drie onafhankelijke variabelen onder aandacht in deze vraag, hebben we nog een heel aantal onafhankelijke variabelen in kaart gebracht waarvan de invloed op slaap wilden nagaan. We hebben deze onafhankelijke variabelen eerst elk apart voor elke afhankelijke variabele geanalyseerd, door middel van enkelvoudige variantieanalyse. In enkelvoudige variantieanalyses wordt geen rekening gehouden met interacties van verschillende onafhankelijke variabelen. We voerden deze analyses uit om uit de grote hoeveelheid van onafhankelijke variabelen die we voorhanden hebben de meest relevante te selecteren om ons model voor meervoudige variantieanalyse op te stellen. In deze meervoudige variantieanalyse wordt de invloed van de onafhankelijke variabelen in het model op elke afhankelijke variabele apart nagegaan. Vervolgens willen we weten welke van de onafhankelijke variabelen die vanuit de meervoudige analyse als significant naar voren zijn gekomen op alle afhankelijke variabelen samen een effect heeft, dit gaan we na in een multivariate variantieanalyse.

132

Wanneer we specifiek gaan kijken naar de resultaten voor de drie onafhankelijke variabelen die hier onder aandacht zijn, zien we het volgende: in de enkelvoudige variantieanalyses is er enkel een significant effect van verstoring van de slaap op actual sleep time zowel als we de testen parametrisch als nonparametrisch uitvoeren. De richting van het verschil is eerder verbazend, de actual sleep time stijgt wanneer de nachtrust verstoord wordt. Dit wil dan ook zeggen dat enkel in het model voor Actual sleep time er één van de variabelen mbt interventies tijdens de nacht, namelijk verstoring van de slaap, terugkomt. In deze meervoudige variantieanalyses is er geen enkel hoofd of interactie-effect van verstoring van de slaap. Om deze reden wordt deze onafhankelijke variabele niet verder meegenomen in de multivariate analyse. Tot besluit van deze vraag kan gezegd worden dat interventies of verstoring tijdens de slaap tot een minimum zijn teruggedrongen. Wanneer we de invloed op de kwaliteit van slaap nagaan zien we dat er geen effecten zijn, behalve een effect van verstoring van de slaap op totale duur van de slaap. Wanneer we echter allerlei andere factoren onder consideratie nemen verdwijnt het effect. Een punt van kritiek is hier de subjectiviteit en de onvolledigheid van de antwoorden op de vragenlijsten. Niet alle vragenlijsten zijn namelijk voor iedereen ingevuld, tevens kwamen niet altijd alle vragen in alle vragenlijsten terug. Ook is er sprake van overlap tussen de verschillende vragen. Om echt een correct antwoord op deze vraag te krijgen zouden de vragen eenduidiger moeten gesteld worden en systematisch en objectief moeten geobserveerd en beantwoord worden.

10.5. Hoe wordt de slaap subjectief beoordeeld? Met deze vraag willen we nagaan hoe de slaap subjectief beoordeeld wordt, of de mening van verschillende beoordelaars over dezelfde persoon overeenkomen en of de subjectieve mening overeenkomt met de objectieve maten. In dezelfde vragenlijsten als waarvan sprake hierboven werd zowel aan het dagpersoneel als aan het nachtpersoneel gevraagd om een subjectieve beoordeling van de slaap. Jammer genoeg werd deze vraag slechts voor een beperkt aantal proefpersonen beantwoord.

subjectieve inschatting dagdienst

5,56%

46,11%

slaapt slecht slaap goed onbekend 48,33%

133

subjectieve inschatting nachtdienst

7,22% 30,56%

slaapt slecht slaap goed onbekend

62,22%

Van de personen van wie de kwaliteit van slaap subjectief werd ingeschat, wordt door de dagdienst het merendeels (87 personen) als goede slapers ingeschat. Ook van de nachtdienst worden 56 personen als goede slapers ingeschat. Echter, dit is toch een groot verschil, we gaan hieronder na in hoeverre de subjectieve inschatting van dag en nachtdienst overeenstemmen. Subjectieve inschatting nachtdienst

Subjectieve inschatting dagdienst

Slaap slecht Slaapt goed ?

Slaap slecht 1 3 9

Slaapt goed 2 32 21

? 7 52 53 86

Wanneer we de vraagtekens niet meetellen zijn er 38 personen door zowel de dagdienst als de nachtdienst ingeschat. Van deze personen wordt 86, 8% op dezelfde manier ingeschat, dit zijn zo goed als allemaal mensen die subjectief goed slapen. Wanneer we de subjectieve scores met de objectieve scores vergelijken zien we het volgende: We hebben van 38 proefpersonen zowel een inschatting van de nachtdienst als van de dagdienst als objectieve maten. In slechts 6 van de gevallen of een kleine 16% is er overeenkomst tussen de drie maten. Uit voorgaande volgt dat de twee subjectieve maten vaak wel overeenkomst vertonen, maar dat de objectieve maten dit tegenspreken, dit is het geval in 27 van de 32 gevallen. Hier komt duidelijk naar voren dat slaapproblemen vaak niet erkend of herkend worden bij het personeel.

10.6. Is er een verschil te zien in slaapproblemen tussen diverse subgroepen? Zowel op vlak van verstandelijk niveau, als motorische handicap, als erfelijke aandoening. Deze vraag kan opgedeeld worden in drie onderdelen: invloed van verstandelijk niveau, invloed van motorische handicap en invloed van erfelijke aandoeningen Invloed van verstandelijk niveau Een functionele en/of structurele hersenstoornis ligt aan de basis van de verstandelijke handicap. Er wordt verondersteld dat dit er dan ook verantwoordelijk voor is, aangezien

134

slapen een hersenactiviteit is, dat het slapen niet optimaal verloopt. In de literatuur wordt aangegeven dat naarmate de verstandelijke mogelijkheden beperkter worden, er meer slaapproblemen voorkomen. We hebben verstandelijk niveau geoperationaliseerd door van iedere zorggebruiker na te gaan of er sprake is van een licht, matig, ernstig of diep verstandelijke handicap.

niveau van functioneren 1,11% 9,44%

5,00% 15,00%

licht matig ernstig diep onbekend/niet te testen

69,44%

Uit deze grafiek blijft dat bijna 70% van de proefpersonen op het niveau van diep verstandelijke handicap functioneert. Wanneer we dezelfde analyses uitvoeren zoals uitgelegd bij vraag 10.2. voor de onafhankelijke variabele verstandelijk niveau zien we het volgende: In de enkelvoudige variantieanalyse is er een significant effect van verstandelijk niveau van functioneren op sleep efficiency, sleep latency en actual sleep time. Echter, alle afhankelijke variabelen zijn scheef verdeeld, dit wil zeggen dat we nonparametrische testen moeten uitvoeren. Bij het uitvoeren van deze testen blijkt dat niveau van functioneren enkel een significant verschil in slaapkwaliteit veroorzaakt bij actual sleep time. Ook hier is de richting van de verschillen tegen de verwachtingen. Zowel bij de parametrische als bij de nonparametrische testen heeft iemand met een diep verstandelijke handicap een langere slaaptijd als iemand met een matig verstandelijke handicap, ernstig verstandelijke handicap of iemand waarvan de handicap niet kan vastgesteld worden. Aangezien er een effect van verstandelijk niveau is op actual sleep time wordt deze variabele opgenomen in het model voor meervoudige variantieanalyse. In deze meervoudige variantieanalyses is er geen enkel hoofd of interactie-effect van niveau van functioneren. Om deze reden wordt deze onafhankelijke variabele niet verder meegenomen in de multivariate analyse. Tot besluit kunnen we zeggen dat er een significant effect is van niveau van functioneren op actual sleep time, al is de richting van dit verschil tegen verwachting. Wanneer andere onafhankelijke variabelen worden toegevoegd verdwijnt het effect. Invloed van motorische handicap Motorische handicap wordt op verschillende manieren geoperationaliseerd: - motorische functiebeperking of paralyse vanuit de schaal Guy Vanden Boer die vraagt of er een motorische functiebeperking is aan 1 of geen of aan twee of meerdere ledematen. Er zijn twee scores voorhanden voor deze variabele, 1 score op het moment waarop de actiwatch werd gebruikt en 1 score op het moment waarop de scores werden geanalyseerd (maart 09) - Ambulantie of binnenshuis stappen vanuit de schaal Guy Vanden Boer die 5 antwoordmogelijkheden heeft: stapt volledig zelfstandig, gebruikt hulpmiddelen, stapt met menselijke hulp, stapt met menselijke hulp én hulpmiddelen, stapt niet. Er zijn 135

twee scores voorhanden voor deze variabele, 1 score op het moment waarop de actiwatch werd gebruikt en 1 score op het moment waarop de scores werden geanalyseerd (maart 09) - Rolstoelgebruik vanuit de schaal Vanden Boer met volgende antwoordmogelijkheden: gebruikt (dagdagelijks) geen rolstoel, gebruikt rolstoel volledig zelfstandig, gebruikt rolstoel met hulpmiddelen maar zonder menselijke hulp, gebruikt rolstoel met menselijke hulp maar zonder verdere hulpmiddelen, gebruikt rolstoel met menselijke hulp en hulpmiddelen, wordt gereden in rolstoel en werkt niet mee. Er zijn twee scores voorhanden voor deze variabele, 1 score op het moment waarop de actiwatch werd gebruikt en 1 score op het moment waarop de scores werden geanalyseerd (maart 09) - Motorische handicap: er werd specifiek de vraag gesteld of er sprake is van een motorische handicap en zoja, welke. - Guy Vanden Boer: voor de volledigheid gaan we hier ook na of de totaalscore op de Guy Vanden Boer invloed heeft. In de Guy Vanden Boer zijn 5 zorggroepen onderscheiden waaraan telkens een gemiddeld aantal ondersteuningsminuten zijn gekoppeld. Het minimum is 11 minuten, het maximum 101. We gaan hier eerst na hoe de proefpersonen scoren op deze items (dit wordt enkel weergegeven voor de score op het moment van meting), vervolgens gaan we de effecten op de verschillende afhankelijke variabelen na. Functiebeperking Voor motorische functiebeperking (in het verleden aangeduid als paralyse) is er voor 32.78% een functiebeperking aan 2 of meerdere ledematen, voor 62.78% geen beperking en voor 4.44% kon de score op dit item niet meer achterhaald worden. Ambulantie (binnenshuis stappen) ambulantie (binneshuis stappen) Stapt volledig zelfstandig Gebruik van hulpmiddelen, maar zonder menselijke hulp 4,44% 29,44%

53,33% 3,33%

Stapt met menselijke hulp maar zonder gebruik van hulpmiddelen Stapt met menselijke hulp en gebruikt hulpmiddelen Stapt niet

8,33% 1,11%

Onbekend

Eveneens het grootste deel van de proefpersonen stapt zelfstandig zonder enige vorm van hulp. Rolstoelgebruik

136

rolstoelgebruik

Gebruikt (dagdagelijks) geen rolstoel Gebruikt rolstoel volledig zelfstandig Gebruikt rolstoel met hulpmiddelen maar zonder menselijke hulp

4,44% 38,33%

51,11%

Gebruikt rolstoel met menselijke hulp maar zonder verdere hulpmiddelen Gebruikt rolstoel met menselijke hulp en hulpmiddelen

0,00% 0,00%

Wordt gereden in rolstoel en w erkt in het geheel niet mee

3,89%

Onbekend

2,22%

Opvallend in deze resultaten is dat het aantal proefpersonen dat in een rolstoel zit en in het geheel niet mee werkt (92) veel hoger ligt als het aantal mensen dat niet stapt (53). Motorische beperking motorische handicap

10,00% 37,78% motorisch niet motorisch onbekend 52,22%

De motorische handicaps van de 68 proefpersonen die er 1 hebben zijn als volgt verdeeld: soort motorische handicap

onbekend

ANDERE

COMBINATIE

HYPERTONIE

SPASTICITEIT

KYFOSE

HEMIPARESE

HYPOTONIE

QUADRIPLEGIE

HEMIPLEGIE

SPASTISCHE QUADRIPLEGIE

SCOLIOSE

40,00% 33,82% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 13,24% 11,76% 13,24% 15,00% 10,29% 5,88% 4,41% 10,00% 2,94% 1,47% 0,00% 1,47% 1,47% 5,00% 0,00%

De meest voorkomende handicap is spastische quadriplegie. De reden waarom kyfose als categorie staat vermeld, maar toch in 0% voorkomt, is omdat deze aandoening in de proefgroep enkel in combinatie met een andere aandoening voorkomt en dus allemaal onder de categorie ‘combinatie’ staan. Guy Vanden Boer De analyses voor de schaal Vanden Boer werden tweemaal uitgevoerd: éénmaal wanneer we de scores gebruiken die gegeven zijn in het jaar dat ook de nachtactiviteit is geregistreerd,

137

éénmaal wanneer we de gegevens van het jaar waarin de analyses zijn gebeurd, namelijk 2009, hanteren. Wanneer we kijken naar de score op de Guy Vanden Boer in het jaartal waarin ook de actiwatchgegevens zijn verzameld zien we dat de gemiddelde score zich bevindt tussen categorie 2 (64) en 3 (46) van de Guy Vanden Boer. Guy Vanden Boer juiste jaartal

3,33%

5,56%

22,22%

11 minuten 31,67%

28 minuten 46 minuten 64 minuten 101 minuten

11,67%

onbekend 25,56%

Wanneer we kijken naar de actuele score op de schaal Guy Vanden Boer (maart 2009) zien we dat het gemiddelde ongeveer gelijk is. Ook de verdeling van de scores verschilt niet enorm veel. De correlatie tussen de Guy Vanden Boer in het juiste jaartal en die van maart 09 vindt u hieronder. Table of correlations Guy vanden boer juiste jaartal

gvdb maart 09

1,000 0,859

1,000

Guy vanden boer juiste jaartal gvdb maart 09

Meer in detail hoe de scores van de proefpersonen zijn geëvolueerd vindt u hieronder: Maart 2009

J U I S T E

D A T U M

11 28 46 64 101 ?

11 7

28 2 48 5 3 1

46 1 8 33 1

64

101

1 6 13 1

2 7 36

?

5 142

In bovenstaande tabel kan gezien worden dat 142 van de proefpersonen (78,8%) hetzelfde scoort op de schaal Guy Vanden Boer in de periode dat de observatie van de slaap is gedaan als in Maart 09. Bij sommige proefpersonen zit hier 8 jaar tussen. Bij 27 van de proefpersonen (15%), is de score gestegen, deze mensen zijn met andere woorden zorgafhankelijker geworden. Bij 11 personen (6,1%)zijn de zorgen gedaald. 138

Wanneer we gaan kijken naar het verband met de afhankelijke variabelen zien we het volgende: Motorische functiebeperking Er is een significant verschil in sleep efficiency naargelang de motorische functiebeperking. De sleep efficiency is lager wanneer er een motorische functiebeperking is in twee of meerdere ledematen. Dit geldt zowel voor de score op het moment van de meting als voor de score maart 09, maar enkel voor de parametrische testen. Aangezien alle afhankelijke variabelen scheef verdeeld zijn nemen we enkel die variabelen verder mee die zijn voortgekomen uit de nonparametrische analyse én parametrische analyse of enkel uit de nonparametrische analyse. We nemen deze variabele dus niet verder mee voor de afhankelijke variabele sleep efficiency. Ook de sleep latency verschilt significant naargelang de motorische functiebeperking, zowel voor de score op het moment van de meting als voor de score maart 09, zowel voor de parametrische als voor de nonparametrische testen . Ook de sleep latency is beter als er geen of één motorische functiebeperking is, dan als er twee of meer zijn. Deze variabele nemen we dus wel verder mee in de meervoudige variantieanalyse voor sleep latency. We zien hier echter dat de invloed van motorische functiebeperking verdwijnt bij toevoeging van andere onafhankelijke variabelen. Ook de fragmentation index wordt significant beïnvloed door motorische functiebeperking zowel op het moment van registratie als in maart 09, zowel bij de parametrische als nonparametrische technieken. Ook voor fragmentation index wordt deze variabele dus opgenomen in het model voor meervoudige analyse. Voor fragmentation index komt motorische functiebeperking wél naar voren als een significant hoofdeffect. Motorische functiebeperking heeft dus een significant hoofdeffect op fragmentation index ondanks de invloed van andere variabelen. Wanneer we nagaan of motorische functiebeperking ook stand houdt wanneer we zijn invloed nagaan op alle afhankelijke variabelen samen zien we dat deze onafhankelijke variabele niet terugkomt als hoofdeffect maar wel als interactie-effect in combinatie met de variabelen zindelijkheid, toiletgebruik en score op de schaal Leen Vanermen. Voor actual sleep time is er geen invloed van motorische functiebeperking, op geen enkel moment. Deze onafhankelijke variabele wordt voor deze afhankelijke variabele dan ook niet verder meegenomen. Ambulantie Ambulantie heeft geen invloed op sleep efficiency, met geen enkele analyse. Deze onafhankelijke variabele wordt voor deze afhankelijke variabele dan ook niet verder meegenomen. Voor sleep latency is er wel een significant effect van ambulantie (niet van ambulantie 09), maar enkel bij de parametrische technieken. De slaaplatentie is kleiner als er zelfstandig wordt gestapt, dan wanneer er niet wordt gestapt. Aangezien, zoals reeds gezegd, enkel de variabelen die ofwel bij beide technieken ofwel enkel bij nonparametrische technieken voorkomen verder worden meegenomen, wordt ook voor sleep latency deze variabele niet verder meegenomen. Voor fragmentation index zijn de resultaten gelijkaardig. Er is een significant effect van ambulantie op de fragmentation index, maar enkel bij de parametrische technieken. De fragmentation-index is groter als de persoon niet stapt, dan als de persoon volledig zelfstandig, met menselijke hulp, of met menselijke hulp én hulpmiddelen stapt. Echter, ook

139

hier wordt ambulantie niet opgenomen in de verdere analyses aangezien de nonparametrische technieken deze verbanden niet bevestigen. Voor actual sleep time is er geen verband terug te vinden, met geen enkele analyse.

Rolstoelgebruik In de enkelvoudige variantieanalyses is er enkel een significant effect van rolstoelgebruik op actual sleep time zowel als we de testen parametrisch als nonparametrisch uitvoeren. De richting van het verschil is eerder verbazend, de actual sleep time is hoger wanneer er geen rolstoelgebruik is, dan wanneer de persoon wordt gereden in een rolstoel zonder medewerking. Dit wil dan ook zeggen dat enkel in het model voor Actual sleep time rolstoelgebruik voorkomt. In deze meervoudige variantieanalyses is er geen enkel hoofd of interactie-effect van rolstoelgebruik. Om deze reden wordt deze onafhankelijke variabele niet verder meegenomen in de multivariate analyse. Motorische handicap Er is een significant verschil in sleep efficiency naargelang de motorische handicap. De sleep efficiency is lager wanneer er een motorische handicap is als wanneer er geen is. Dit geldt echter enkel voor de parametrische testen. Aangezien alle afhankelijke variabelen scheef verdeeld zijn nemen we enkel die variabelen verder mee die zijn voortgekomen uit de nonparametrische analyse én parametrische analyse of enkel uit de nonparametrische analyse. We nemen deze variabele dus niet verder mee voor de afhankelijke variabele sleep efficiency. De soort motorische handicap (zie boven) is bij geen enkele analyse voor sleep efficiency significant. Er is een significant verschil in sleep latency naargelang de motorische handicap. De sleep latency is minder wanneer er geen motorische handicap is. Ook hier geldt dit enkel voor de parametrische technieken, dus wordt deze variabele niet verder meegenomen. Ook hier is de soort motorische handicap niet significant. Voor fragmentation index is het verband met motorische handicap significant, zowel met parametrische als nonparametrische technieken. Wanneer er geen motorische handicap is, is de fragmentation index lager als wanneer er wel één is. De soort motorische handicap speelt geen rol. Wanneer we het model voor de meervoudige analyse van fragmentation index bekijken, zien we dan ook motorische handicap in de hoofdanalyse wordt meegenomen. We vinden echter geen enkel hoofd- of interactie-effect terug voor motorische handicap. Door toevoeging van andere variabelen verdwijnt het effect van motorische handicap. Voor actual sleep time is er geen enkel verband met motorische handicap, zowel niet parametrisch als niet nonparametrische, noch de soort motorische handicap. Guy Vanden Boer De totaalscore van de schaal Guy Vanden Boer blijkt significant te zijn voor Sleep Latency en voor Fragmentation Index. Echter voor sleep latency is dit enkel het geval voor de parametrische testen dus wordt dit voor deze afhankelijke variabele niet verder meegenomen. Voor fragmentation index zijn de resultaten parametrisch en nonparametrisch hetzelfde. Iemand die in zorggroep 4, namelijk 28 minuten scoort heeft een kleine fragmentatie-index dan iemand die gemiddeld 101 minuten scoort. Iemand die in zorggroep 3 namelijk een gemiddelde van 46 minuten scoort heeft eveneens een kleinere fragmentatie-index dan iemand die in zorggroep 2 (64 minuten) of 1 (101 minuten) scoort. Bij toevoeging van de andere onafhankelijke variabelen in de meervoudige analyse voor fragmentation index verdwijnt het effect van de schaal.

140

Tot besluit van de verschillende operationaliseringen van motorische handicap kan gezegd worden dat er heel aantal effecten zijn in de enkelvoudige analyses. Het voornaamste resultaat is echter dat de motorische functiebeperking zoals bevraagd in de schaal Vanden Boer wel degelijke een significant effect heeft, zowel enkelvoudig op de fragmentatie-index, als meervoudig wanneer andere variabelen worden toegevoegd, als in de MANOVA waar een significant interactie-effect wordt teruggevonden. De literatuurbevindingen, dat motorische functiebeperkingen een negatieve invloed hebben op de slaap, wordt hier dus bevestigd. Een punt van kritiek is echter dat al de hier opgenoemde variabelen in min of meerdere mate een operationalisatie van hetzelfde zijn. De reden waarom ze dan in de analyses niet ongeveer dezelfde resultaten opleveren ligt waarschijnlijk aan het inconsequent invullen van de verschillende vragen en vragenlijsten. Invloed van erfelijke aandoeningen In de literatuur wordt meermaals aangegeven dat bepaalde erfelijke aandoeningen of specifieke ziektebeelden van invloed zijn op de slaap en op slaapproblemen. Genetische syndromen worden niet alleen gekenmerkt door min of meer karakteristieke lichamelijke bijzonderheden, maar ook door meer dan toevallig waargenomen specifieke gedragskenmerken (behavioral phenotype). Over de specificiteit van slaapproblemen als onderdeel van een kenmerkend gedragsprobleem bij genetisch bepaalde syndromen bestaat nog veel onduidelijkheid. In ieder geval kan kennis van slaapproblemen bij genetische syndromen een bijdrage leveren aan het diagnostisch proces. Ook zijn er belangrijke consequenties voor de begeleiding: kennis van syndroomgebonden slaapproblemen kan ouders en andere hulpverleners helpen in een betere omgang met de persoon met een handicap. Onder andere autisme, het downsyndroom, het syndroom van Angelmann en het Rett syndroom zouden voorspellers zijn van slechte slaapkwaliteit (Curfs et al., 2001). Naast de vragenlijsten die zowel dag als nachtpersoneel standaard moet invullen bij de registratie van de slaap, werd in het kader van huidig onderzoek een extra vragenlijst opgesteld, die voor de geselecteerde proefpersonen diende ingevuld te worden. Hierin stond onder andere een vraag naar specifieke beelden en aandoeningen. Het ging hier niet enkel om genetische aandoeningen, maar eerder om aandoeningen die het functioneren van de persoon met een handicap extra beïnvloeden. Hieronder kan gezien worden in welke mate specifieke beelden in de proefgroep voorkomen (voor een beschrijving van de proefgroep, zie 10.1). specifiek beeld

4

14

5

1

2

2

6

4

5

2

DOWN

RETT

FRAGIELE X

PSYCHOSE

INFECTIEZIEKTE N

AGRESSIE/AUT OMUTILATIE

DWANG

PSYCHISCH KWETSBAAR

HYDROCEPHALI E

ANDERE/ONBE KEND

1

ANGELMAN

13

KLINEFELTER

3

ASS

122

STEMMINGSST OORNIS

140 120 100 80 60 40 20 0

In tegenstelling tot de overige grafieken zijn de getallen hier in aantallen weergegeven in plaats van in percentages. Dit heeft te maken met het feit dat sommige proefpersonen 2

141

specifieke beelden hebben. In deze grafiek kan gezien worden dat Downsyndroom en ASS het vaakste voorkomen als specifiek beeld. Ook voor deze onafhankelijke variabele zijn we de verbanden met onze 4 afhankelijke variabelen nagegaan. Omdat de vraag hier duidelijk gaat over invloed van genetische aandoeningen en er op onze vragenlijsten slechts 4 duidelijke groepen van dergelijke aandoeningen voorkwamen, namelijk autisme spectrum stoornis, Downsyndroom, Angelmansyndroom en Rettsyndroom, nemen we hier enkel deze 4 groepen mee. Uit de resultaten blijkt geen enkel significant effect, niet parametrisch en niet nonparametrisch voor geen enkele aandoening voor geen enkele afhankelijke variabele. Ze worden dus ook niet meegenomen in verdere analyses. De literatuurbevindingen worden dus hier niet bevestigd. Voor de volledigheid, ook wanneer we alle specifieke aandoeningen hierboven opgesomd meenemen vinden we geen enkel effect, alsook niet wanneer we er een gewone ja-nee variabele van maken. Tot besluit van vraag 10.4 kan gezegd worden dat vooral de motorische functiebeperkingen, die ook in de literatuur worden vermeld, een invloed hebben op de slaapkwaliteit. De invloed van verstandelijk niveau vinden we enkel in de enkelvoudige analyses terug. Het vermelde verband met erfelijke aandoeningen kan niet worden teruggevonden.

10.7. Is er een verband tussen het uur van slapen gaan en slaapproblemen? In deze literatuur wordt aangegeven dat mensen met een handicap vaak niet genoeg ‘slaapschuld’ opbouwen, dat ze met andere woorden niet goed slapen omdat ze overdag niet genoeg geactiveerd worden. Ook wordt aangegeven dat de slaap-waakcyclus van een persoon met een handicap vaak niet genoeg is afgesteld op zijn individuele behoeften omdat elke persoon de regelmaat (én de uurroosters) van het personeel moet volgen (Lagrain, 2006). Als de avonddienst stopt om 22u, kan de nachtdienst moeilijk nog veel zorggebruikers om 22.30 in bed stoppen. Uit ons onderzoek blijkt dat maar liefst 94,4% van de proefpersonen opstaat op vaste uren en op vaste uren gaat slapen. 75% van diegenen met vaste uren staat op tussen 7 en 8, de rest tussen 8 en 9. Het uur van slapen gaan ligt voor 15% tussen 19 en 20u, voor 53,85% tussen 20 en 21uur, voor 21,89% tussen 21 en 22u en voor 8,88% na 22u. Deze vaste uren lijken de literatuurbevindingen te bevestigen: het uur van slapen gaan en opstaan heeft minder te maken met de behoeftes van de persoon, dan met vaste routines en gewoontes in de leefgroep. Het is dus nagenoeg onmogelijk om het verband tussen uur van slapengaan en slaapproblemen na te gaan. Wat wel een aanwijzing is van het feit dat sommige personen te vroeg in hun bed liggen en over het algemeen te veel tijd in bed doorbrengen is het volgende: De sleep efficiency is aan de slechte kant, zoals blijkt uit vraag 10.1. Anderzijds is de actual sleep time langs de goede kant. Aangezien de sleep efficiency de verhouding weergeeft tussen de tijd dat de persoon slaapt en de totale tijd dat hij/zij in bed ligt wil dit zeggen dat de tijd dat de persoon in bed ligt te lang is. Dat wordt bevestigd door de parameter ‘time in bed’ die ook door de software van de actiwatch wordt berekend. Omdat de norm voor actual sleep time 8 uur is en de norm voor sleep latency 30 minuten wordt hier als norm 8u30 minuten gehanteerd, alles wat daarover gaat is een te lange tijd in bed. Zie hieronder de resultaten van de proefgroep.

142


Time in bed 10:55:41 10:57:22 0:55:53 8:20:00 13:25:15 5:05:15

In bovenstaande tabel kan gezien worden dat de gemiddelde tijd in bed meer als 2 uur boven de norm zit! De maximaal gemeten waarde overschrijdt de norm zelfs met 5 uur! Dat wil zeggen dat de zorggebruikers een heel aantal uren niet slapend in bed doorbrengen.

10.8. Wat is het verband tussen slaapproblemen en gedragsproblemen? In de literatuur wordt aangegeven dat er een sterk verband bestaat tussen gedragsproblemen overdag en de slaapkwaliteit. Personen met een handicap die een slechte kwaliteit van slaap hebben, zouden meer gedragsproblemen vertonen. Men spreekt in de hedendaagse literatuur niet voor niets over 24uurs pedagogiek: de kwaliteit van leven ’s nachts heeft grote invloed op de kwaliteit van leven overdag. Zo kan men in de literatuur terugvinden dat een slechte nachrust leidt tot gedragsproblemen zoals woedeaanvallen, vernielzucht, hyperactiviteit, wegloopgedrag, pica, vloeken enzoverder (Quine, 1991) In vzw Stijn worden gedragsproblemen in kaart gebracht aan de hand van het Consensusprotocol Ernstig Probleemgedrag. Dit is een instrument dat niet enkel de gedragsproblemen die voorkomen inventariseert, maar ook de maatregelen die men treft en de doeltreffendheid ervan. Het resultaat van het doorlopen van de schaal is een toewijzing van een niveau van gedragsproblemen. Deze niveaus variëren van ‘niet van toepassing’, over minst ernstige problematiek, matig ernstige problematiek en zeer ernstige problematiek, naar extreem ernstige problematiek. Deze schaal wordt, naast voor individuele handelingsplanning, ook ingezet voor personeelstoewijzing. Leefgroepen of dienstencentra met zorggebruikers met zware problemen op gebied van gedrag, zelfredzaamheid of medische toestand krijgen meer personeel. Om dit te kunnen berekenen wordt aan elk niveau van de CEP een gemiddeld aantal minuten ondersteuningstijd per dag gekoppeld. Deze gemiddelde ondersteuningstijd per dag is bepaald en vastgelegd door uitgebreid onderzoek. De minuten gaan van 0 minuten voor niet van toepassing, tot 105 ondersteuningsminuten per dag voor extreem ernstige problematiek. Om te kunnen nagaan of er een verband is tussen slechte kwaliteit van slaap en gedragsproblemen, moet het niveau van gedragsproblemen op het moment van de meting van de slaapkwaliteit voorhanden zijn. De verdeling van deze gedragsproblemen kan hieronder worden gevonden.

143

CEP juiste jaartal 3,33% 0,56% niet van toepassing

4,44%

minst ernstige problematiek

23,33%

46,67%

matig ernstige problematiek zeer ernstige problematiek extreem ernstige problematiek

21,67%

onbekend

Het grootste deel van de proefpersonen heeft geen gedragsproblemen. Om het verband tussen slaapkwaliteit en gedragsproblemen na te gaan, hebben we dezelfde analyses uitgevoerd als in vraag 10.2. We hebben namelijk eerst enkelvoudige variantieanalyses uitgevoerd waarin het verband van elke onafhankelijke met elke afhankelijke variabele wordt nagegaan. In tegenstelling tot de literatuur wordt het verband echter door geen enkele analyse bevestigd. Er is voor onze proefgroep geen significante invloed van slaapkwaliteit op gedragsproblemen. Eventueel kan als verklaring worden gegeven dat dit een zeer algemene maat voor gedragsproblemen is. Eventueel zouden we op item niveau meer verbanden terugvinden.

10.9. Wat is het verband tussen de kwaliteit van slaap en medicatiegebruik of de medische toestand in het algemeen? Ook deze vraag kan opgedeeld worden in verschillende onderdelen. Ten eerste zullen we het medicatiegebruik bespreken en de invloed daarvan op slaap. Vervolgens zullen we de invloed van de medische toestand bespreken. Dit element operationaliseren we enerzijds door de totaalscore op de schaal Leen Vanermen, dit is immers een schaal die een beeld geeft van de ondersteuning bij (para)medisch-verzorgende handelingen, anderzijds door het apart bespreken van een aantal items uit deze schaal, namelijk: toediening en manipulatie van zuurstof, wisselhouding in functie van ademhaling, medicatie via de luchtweg (puffs, aerosol, rhinoflow), observatie en interpretatie van parameters, omgang met infectieziekten, eenvoudige lavementen, manueel verwijderen van stoelgang, chronische wondzorg, preventie van decubitus en intertrigo Medicatiegebruik In de literatuur (zie ook onderdeel 1.4) wordt aangegeven dat medicijnen van invloed kunnen zijn op slaap. Bepaalde medicijnen hebben een eerder opwekkend effect en zullen het inslapen bemoeilijken, andere medicijnen hebben een eerder slaapverwekkend effect en zullen indutten of slaperigheid overdag veroorzaken. Bij personen met een handicap is medicatiegebruik zeer frequent. Uit het onderzoek naar tijd besteed aan (para)medisch-verzorgende handelingen, uitgevoerd door vzw Stijn in 2007, is gebleken dat 75% van de zorggebruikers op een of andere manier medicatie inneemt, zij het oraal, via de luchtwegen, via oren, ogen of andere. In de vragenlijst die door de opvoeders moet ingevuld worden telkens wanneer de actiwatch gehanteerd wordt, staat eveneens een vraag ivm medicatiegebruik. Meer bepaald wordt de volgende vraag gesteld: Krijgt de bewoner medicatie die een versuffende of opwekkende (bij)werking heeft? Hieronder kan een overzicht gevonden worden van de antwoorden op deze vraag:

144

92 van de 180 proefpersonen, oftewel 51,1% neemt medicatie in. In de oorspronkelijke vraagstelling werd enkel gevraagd naar medicatie met versuffende of slaapverwekkende (bij) werking. In praktijk werd soms gewoon alle medicatie weergegeven. Hieronder een tabel met de frequentie van medicatiegebruik ingedeeld in categorieën. frequentie per categorie van m edicatie 49

60 50 40 30 20 10 0

41 20 6

2

3

1

2

1

2

ne ur ol ep an tic t-e a pi le pt ic a an x io an l it ti ic de a pr es si va m aa an gti da hi rm st am an in ic ti c um ho lin er sp gi ie ca rv er sl ap pe an r ti b io t ic um sl aa pm id de l an de re

2

Binnen de categorieën worden nog verschillende soorten medicatie genomen. Hieronder een tabel met het aantal verschillende medicatiesoorten per categorie soorten m edicatie per categorie

2

1

1

2

1

2

2

antihistaminicum

anticholinerg ica

spierverslap per

antibioticum

slaapmiddel

andere

antidepressiva

4

anxiolitica

antepileptica

5

maag-darm

10

8

neuroleptica

12 10 8 6 4 2 0

De neuroleptica, de anti-epileptica, de anxiolitica, het antihistaminicum, de spierverslappers en de slaapmiddelen hebben allemaal een versuffende/slaapverwekkende (bij) werking. Om de verdere analyses te doen nemen we enkel mee of er al dan niet gebruik van medicatie is, niet de soort medicatie die gebruikt wordt. Wanneer we gaan kijken naar de resultaten van de enkelvoudige variantieanalyse zien we dat er geen enkel significant effect is van medicatiegebruik, niet parametrisch en niet nonparametrisch voor geen enkele afhankelijke variabele. Deze onafhankelijke variabele wordt dan ook niet verder meegenomen in de analyses. Een punt van kritiek is hier wel dat deze vraag niet consequent is ingevuld. Bij sommige zorggebruikers is reeds ja aangeduid bij eender welk medicatie gebruik, bij andere is dit enkel positief geregistreerd wanneer er effectief sprake is van medicatie met een opwekkende of slaapverwekkende bijwerking. Vandaar kunnen deze resultaten niet echt als betrouwbaar worden aanzien. Schaal Leen Vanermen De schaal Leen Vanermen is ontwikkeld binnen vzw Stijn aan de hand van een tijdsmeting. Binnen de vzw werd immers aangegeven dat een groot deel van de personeelstijd werd besteed aan (para)medisch-verzorgende handelingen. Aan de hand van de tijdsmeting en statistische analyses konden 15 elementen worden weerhouden die het verschil in zorgzwaarte op (para)medisch-verzorgend gebied bepalen. Aan de hand van de score op deze 15

145

elementen kunnen zorggebruikers aan één van de vier onderscheiden zorggroepen kunnen worden toegekend. Deze zorggroepen gaan gepaard met respectievelijk 0, 4, 8 en 39 zorgminuten. Hieronder kan gezien worden hoe de proefpersonen scoren op deze schaal: lve maart 09 7,902 4,000


13,301 0,000 39,000 39,000

De maat voor scheefheid bedraagt 1,807. Als test voor normaliteit gebruiken we de SchapiroWilk Test For Normality, we bekomen een waarde van 0,588. De nulhypothese wordt verworpen met een p-waarde van 0,000. Het is met andere woorden een scheve verdeling. We spreken hier van een rechtsscheve of positief scheve verdeling. De assumptie van normale verdeling vervalt dus. Om deze reden kijken we hier naar de mediaan en niet naar het gemiddelde. De mediaan ligt op 4, wat de op één na laagste zorgcategorie is, na ‘niet van toepassing’. Hieronder kan gezien worden hoe de scores verdeeld zijn. LVE m aart 09

niet van toepassing

9,44% 13,33%

44,44%

4 zorgminuten 8 zorgminuten

16,11%

39 zorgminuten 16,67%

onbekend

Voor het grootste deel van de zorggebruikers is de LVE niet van toepassing, dat wil zeggen dat weinig of geen (para)medisch-verzorgende handelingen gesteld worden. In de enkelvoudige variantie-analyses is er een significant effect van de Schaal Leen Vanermen op actual sleep time, zowel parametrisch als nonparametrisch. Bij de nonparametrische testen is er ook een effect op sleep efficiency. Wanneer we gaan kijken naar de richting van de verbanden, zien we het volgende: Voor het effect op actual sleep time zien we wederom dat de verbanden tegen de verwachtingen zijn: de nonparametrische testen geven aan dat zowel iemand met lichte medische problemen als mensen met matige problemen als mensen met ernstige problemen op medisch vlak meer actual sleep time heeft als iemand zonder problemen, ook iemand met matige problemen heeft meer actual sleep time als mensen met lichte problemen. Voor het effect op sleep efficiency zien we dit omgekeerde verband bevestigd: iemand met matige problemen heeft een betere sleep efficiency als iemand met geen of weinig medische problemen.

146

Omwille van het effect van de schaal Leen Vanermen op sleep efficiency en actual sleep time werd deze onafhankelijke variabele in beide modellen voor meervoudige variantie-analyse meegenomen. Uit de meervoudige variantie-analyse voor actual sleep time blijkt geen effect van de schaal Leen Vanermen, de invloed van de schaal op actual sleep time verdwijnt dus bij toevoeging van andere elementen. Uit de meervoudige variantie-analyse voor sleep efficiency blijkt een hoofdeffect van de schaal leen Vanermen en een interactie-effect van stoelgang en schaal leen Vanermen. De schaal Leen Vanermen heeft dus een invloed op sleep efficiency ondanks de invloed van andere variabelen. Wanneer we nagaan of de schaal Leen Vanermen ook effect heeft op alle afhankelijke variabelen samen door middel van MANOVA, zien we dat er nog steeds een hoofdeffect is van de schaal Leen Vanermen, alsook een interactie-effect van de schaal met stoelgang, epilepsie, paralyse, toilet. We zien dus dat de slaap efficiency in grote mate beïnvloed wordt door medische problemen. De richting van de beïnvloeding moet nog verder bekeken worden, aangezien deze tegen de verwachtingen is. Ook de statistische analyses zullen nog verder uitgeplozen worden. Eventueel kan een analyse van de elementen hieronder (ademhaling, parameters, infectieziekten,…) meer licht werpen op welke medische elementen de slaap precies beïnvloeden. Toediening en manipulatie van zuurstof. Dit is een item dat zeer weinig werd gescoord. Voor slechts 2 proefpersonen (1,1%) is dit item van toepassing. Voor 17 proefpersonen (9,44%) is de score op dit item onbekend. Wanneer we gaan kijken naar de resultaten van de enkelvoudige variantieanalyse zien we dat er geen enkel significant effect is van toediening en manipulatie van zuurstof, niet parametrisch en niet nonparametrisch voor geen enkele afhankelijke variabele. Deze onafhankelijke variabele wordt dan ook niet verder meegenomen in de analyses. Wisselhouding in functie van ademhaling w isselhouding bij adem haling


1,11%

8.2. Van toepassing 8.2.1. Systematisch 88,33%

Onbekend

Voor nog geen 2% van de proefpersonen is dit item van toepassing Wanneer we gaan kijken naar de resultaten van de enkelvoudige variantieanalyse zien we dat er geen enkel significant effect is van wisselhouding in functie van ademhaling, niet

147

parametrisch en niet nonparametrisch voor geen enkele afhankelijke variabele. Deze onafhankelijke variabele wordt dan ook niet verder meegenomen in de analyses. Medicatie via de luchtweg medicatie via de luchtweg 87,78%

100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%


0,56%

1,11%

9.2. Van toepassing

9.2.1. Verschillende malen per dag

0,56%

0,56%

9.2.2. 9.2.1. + 9.2.2. Constante begeleiding tijdens aersol of rhinoflow

9,44% onbekend

We geven hier enkel de categorieën weer die effectief gescoord werden. Wanneer we gaan kijken naar de resultaten van de enkelvoudige variantieanalyse zien we dat er geen enkel significant effect is van medicatie via de luchtweg, niet parametrisch en niet nonparametrisch voor geen enkele afhankelijke variabele. Deze onafhankelijke variabele wordt dan ook niet verder meegenomen in de analyses. Observatie en interpretatie van parameters param eters


0,00%


4,44%

86,11%

10.2.1. Constante monitoring Onbekend

Bij de meeste proefpersonen worden de parameters niet systematisch nagegaan. Wanneer we gaan kijken naar de resultaten van de enkelvoudige variantieanalyse zien we dat er geen enkel significant effect is van observatie en interpretatie van parameters, niet parametrisch en niet nonparametrisch voor geen enkele afhankelijke variabele. Deze onafhankelijke variabele wordt dan ook niet verder meegenomen in de analyses. Omgang met infectieziekten

148

Slechts 1 van de proefpersonen heeft een infectieziekte. Deze persoon krijgt onmiddellijk ook de hoogste verzwaring ‘geïsoleerd’. Voor 17 personen (9,44%) is er geen score bekend op dit item. Wanneer we gaan kijken naar de resultaten van de enkelvoudige variantieanalyse zien we dat er geen enkel significant effect is van omgang met infectieziekten, niet parametrisch en niet nonparametrisch voor geen enkele afhankelijke variabele. Deze onafhankelijke variabele wordt dan ook niet verder meegenomen in de analyses. Lavementen Lavementen 12.1. Niet van toepassing 9,44% 1,67% 12.2. Van toepassing (af en toe)

8,89%

80,00%

12.2.1. Systematisch (volledig afhankelijk van lavementen voor stoelgang) Onbekend

Een dikke 10 procent heeft af en toe of systematisch een lavement nodig. Wanneer we kijken naar de resultaten van de enkelvoudige variantie-analyses zien we dat er zowel voor sleep efficiency als voor fragmentation index als voor actual sleep time significante verbanden zijn. Belangrijk is dat voor elke variabele van de schaal Vanermen de analyse tweemaal werd uitgevoerd: eerst wordt enkel ‘niet van toepassing-van toepassing meegenomen (alle verzwaringen worden omgezet in een 2=van toepasssing), dan wordt de analyses opnieuw gedaan met de verzwaringen. Voor sleep efficiency is er een significant verband zowel van lavement 1-2 als van lavement verzwaringen, zowel parametrisch als non parametrisch. De nonparametrisch analyses geven aan dat de sleep efficiency beter is als er sprake is van lavementen dan als er geen sprake is van lavementen. Wanneer we de analyses doen met alle verzwaringen erbij wordt dit verband bevestigd, wanneer systematisch lavementen worden gegeven is de sleep efficiency beter als wanneer er geen worden gegeven. Deze variabele wordt bijgevolg meegenomen in het model voor meervoudige variantie-analyse van sleep efficiency. Aangezien zowel lavement 1-2 als lavement met verzwaringen significant zijn in de enkelvoudige analyse en lavement verzwaringen meer informatie geeft, wordt de variabele lavement met verzwaringen meegenomen in de analyse. In deze analyse zien we geen significante effecten voor lavement verzwaringen. Het effect van deze onafhankelijke variabele op sleep efficiency verdwijnt dus door toevoeging van andere variabelen. Voor fragmentation index is er een significant verband van lavement 1-2 zowel parametrisch als nonparametrisch. Het verband met lavement verzwaringen is enkel nonparametrisch significant. De richting van de verbanden is gelijkaardig als bij sleep efficiency. Wanneer er lavementen van toepassing zijn is de fragmentation index beter als wanneer deze niet van toepassing zijn. De resultaten met de variabele met verzwaringen bevestigen dit wederom: de fragmentation index is lager bij van toepassing en bij systematisch van toepassing als bij niet

149

van toepassing. We voeren de meervoudige analyse voor fragmentation index eenmaal uit met lavement 1-2 en eenmaal met lavement verzwaringen. Er komt een hoofdeffect van lavement 1-2 naar voren in alle analyses, alsook een hoofdeffect van lavement verzwaringen op 1 van de deelanalyses na. Om deze reden nemen we deze onafhankelijke variabele mee in de multivariate variantieanalyse wederom éénmaal met lavement 1-2 en éénmaal met lavement verzwaringen. In geen van deze twee analyses komt lavement naar voren als significant hoofd of interactie-effect. Ter besluit van fragmentatie-index kan gezegd orden dat lavementen van invloed zijn op de mate van onrust in de slaap, dit effect blijft behouden bij toevoeging van andere onafhankelijke variabelen. Het effect verdwijnt wanneer we het bekijken tegenover alle afhankelijke variabelen samen. Voor actual sleep time geldt net als bij fragmentation index dat er een significant verband van lavement 1-2 zowel parametrisch als nonparametrisch is. Het verband met lavement verzwaringen is enkel nonparametrisch significant. De richting van het verband is wederom gelijkaardig. Wanneer lavementen van toepassing zijn is er meer actual sleep als wanneer deze niet van toepassing zijn. Ook wanneer naar de onafhankelijke variabele met verzwaringen gekeken wordt is de actual sleep time beter wanneer lavementen van toepassing zijn en wanneer ze systematisch toegepast worden als wanneer er geen zijn. Net zoals bij fragmentation index voeren we de meervoudige analyse eenmaal uit met lavement 1-2 en eenmaal met lavement verzwaringen. Hieruit blijkt dat het effect van zowel lavement 1-2 als lavement verzwaringen verdwijnt bij toevoeging van andere variabelen. Ter besluit van lavementen kan gezegd worden dat deze onafhankelijke variabele een grote invloed heeft op de slaap, vooral op de afhankelijke variabelen sleep efficiency, fragmentation index en actual sleep time. De richting van het verband wijst bij elke afhankelijke variabele aan dat het (systematisch) toepassen van lavementen een betere kwaliteit van slaap tot gevolg heeft als het niet geven van lavementen. Bij de afhankelijke variabele fragmentation index blijft de invloed stand houden zelfs bij toevoeging van andere onafhankelijke variabelen. Manueel verwijderen van stoelgang manueel verwijderen van stoelgang 13.1. Niet van toepassing

9,44% 1,11%

13.2. Van toepassing (af en toe)

0,56%

88,89%

13.2.1. Systematisch (volledig afhankelijk van afhalen voor stoelgang) Onbekend

Bij nog geen 2% van de proefpersonen wordt de stoelgang manueel verwijderd. De enige afhankelijke variabele waarop een significant effect is van stoelgang is sleep efficiency. Bij de parametrische testen zowel van stoelgang 1-2 als van stoelgang verzwaringen, bij de nonparametrische testen enkel van stoelgang 1-2. De sleep efficiency

150

blijkt groter te zijn wanneer manueel verwijderen van stoelgang niet van toepassing is, als wanneer dit wel van toepassing is. De onafhankelijke variabele stoelgang 1-2 wordt dus meegenomen in de meervoudige analyse. Uit de meervoudige analyse blijkt een interactieeffect van stoelgang 1-2 met de schaal Leen Vanermen zoals we hierboven al hebben aangetoond. In de MANOVA komt een significant hoofdeffect van de variabele stoelgang 1-2 naar voren, alsook significante interactie-effecten met epilepsie en de schaal Leen Vanermen. Uit deze analyses blijkt met andere woorden dat het al dan niet manueel verwijderen van stoelgang van invloed is op de kwaliteit van slaap geoperationaliseerd door de 4 afhankelijke variabelen. Een punt van kritiek is dat slechts bij 2% van de proefpersonen manueel verwijderen van stoelgang voorkomt. Chronische wondzorg chronische wondzorg


9,44% 14.2. Van toepassing 1,11% 3,89% 14.2.1. Geïnfecteerde wonde EN/OF meerdere wonden EN/OF moeilijk bereikbare plaats 85,56%

Onbekend

Iets meer dan 85% van de proefpersonen heeft geen nood aan chronische wondzorg. De onafhankelijke variabele chronische wondzorg heeft enkel significant effect op de afhankelijke variabele fragmentation index. Dit geld enkel voor chronische wondzorg 1-2, maar dit zowel parametrisch als nonparametrisch. Iemand met chronische wondzorg heeft een lagere fragmentatie-index als iemand zonder chronische wondzorg. Preventie van decubitus en intertrigo

Een kleine 17% van de proefpersonen heeft ondersteuning nodig bij de preventie van decubitus.

151

Er is enkel een significant effect van decubitus op actual sleep time, zowel parametrisch als nonparametrisch, zowel van decubitus 1-2 als decubitus verzwaringen. Het verband is evenwel opnieuw tegen de verwachtingen. Een persoon waarbij handelingen betreffende decubitus van toepassing zijn heeft een grotere actual sleep time als een persoon waarbij dit niet van toepassing is. Meer nog een persoon die op de drie verzwaringen (handeling bemoeilijkt door gewicht, spasticiteit, extra materiaal nodig en handeling moet met twee personen worden uitgevoerd) scoort beter op actual sleep time als een handeling bij wie geen handelingen gebeuren, een persoon die enkel scoort op de verzwaring ivm gewicht en een persoon die enkel scoort op de verzwaring ivm extra materiaal. In de meervoudige analyse wordt enkel decubitus verzwaringen meegenomen aangezien deze meer informatie geeft als decubitus 1-2. Er komt echter geen enkel hoofd of interactie-effect naar voren. Het effect van decubitus op actual sleep time verdwijnt bij toevoeging van andere onafhankelijke variabelen. Ter besluit van de vraag rond de invloed van medische handelingen op kwaliteit van slaap kan het volgende gezegd worden: De medische toestand in het algemeen, geoperationaliseerd door de schaal Leen Vanermen heeft een effect op sleep efficiency en op actual sleep time. De richting van het effect is echter tegen de verwachting, iemand met medische problemen heeft betere kwaliteit van slaap als iemand zonder medische problemen. Het effect van de schaal Leen Vanermen blijft behouden in de meervoudige analyse voor sleep efficiency alsook in de multivariate analyse. Er kan dus besloten worden dat de medische toestand in het algemeen een invloed heeft op de kwaliteit van slaap. Een aantal van de elementen die we uit de schaal Leen Vanermen hebben gelicht bevestigen dit verband, alsook de richting ervan. Zowel lavement (sleep efficiency, fragmentation index, actual sleep time), verwijderen van stoelgang (sleep efficiency), chronische wondzorg (fragmentation index) als preventie van decubitus (actual sleep time) hebben invloed op één of meerdere van de afhankelijke variabelen. Van al deze onafhankelijke variabelen, op verwijderen van stoelgang na, is de richting van het verband tegen de verwachtingen. Lavement heeft nog steeds invloed op fragmentation index als er andere onafhankelijke variabelen worden toegevoegd, stoelgang 1-2 heeft zelfs een hoofdeffect in de multivariate analyse. Deze laatste variabele ligt dus volledig in de lijn van de resultaten van de schaal Leen Vanermen. Het is interessant om deze resultaten verder uit te pluizen. Misschien zijn de resultaten toch niet zo onlogisch: iemand die lavementen krijgt heeft misschien inderdaad betere slaapkwaliteit als iemand die geconstipeerd is. Iemand waarbij goed op decubitus wordt gelet kan misschien ’s nachts beter slapen als iemand die pijnlijk ligt, enzoverder. In ieder geval worden de literatuurbevindingen dat medische problematieken van invloed zijn bevestigd door deze resultaten.

10.10. Is er een verband tussen kwaliteit van slaap en epilepsie? Zoals aangegeven in het theoretische gedeelte wordt de kwaliteit van slaap volgens onderzoek beïnvloedt door epilepsie. De belangrijkste veranderingen in de slaap veroorzaakt door epilepsie, zijn de volgende: er is een verkorting van de totale slaaptijd omdat men ’s nachts veelvuldiger kortstondig wakker wordt. Er is een afname van de REM-slaap met 20-50%, ook de kwaliteit van deze slaapfase is minder goed. De hoeveelheid non-REM slaap blijft gelijk, maar wordt oppervlakkiger en instabieler? Deze nachtelijke problemen zijn van uitzonderlijk belang om onderzocht te worden omdat dit de oorzaak is van overmatige slaperigheid overdag, waardoor opnieuw het optreden van epilepsie bevorderd kan worden. Immers, het is

152

bekend dat juist oppervlakkige en instabiele langzame slaap het optreden van epileptische fenomenen begunstigt (Lammers d& Declerck, 2001). In ons onderzoek wordt epilepsie op verschillende manieren in aart gebracht. Ten eerste is er het element epilepsie in de schaal Leen Vanermen. In dit item kan ten eerste aangeduid worden of er sprake is van epilepsie en indien ja kunnen nog verschillende verzwaringen aangeduid worden. Deze verzwaringen houden het volgende in: er is intense ondersteuning nodig tijdens de aanval, de aanval heeft zware gevolgen, er is meer dan éénmaal per maand een aanval. Deze verzwaringen kunnen ook in verschillende combinaties voorkomen. Aangezien de schaal Leen Vanermen als doel heeft de ondersteuningstijd bij (para)medischverzorgende handelingen na te gaan mag dit item enkel gescoord worden wanneer er effectief tijd besteed wordt aan epilepsie. Epilepsie kan echter de slaap ook beïnvloeden als er geen tijd wordt aan besteed. Vandaar dat er ook in de extra vragenlijsten werd gevraagd naar het voorkomen van epilepsie, alsook naar het al dan niet toevalsvrij zijn, de frequentie van aanvallen en de intensiteit van de aanvallen. Hieronder kunnen de beschrijvende gegevens gevonden worden.

epileptische insulten 80,00%

70,00%

70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 7,22%

10,00%

9,44% 4,44%

0,56%

1,67%

1,67%

2,22%

1,11%

1,67%

5.2.1.+ 5.2.3.

5.2.2.+ 5.2.3.

5.2.1.+ 5.2.2.+ 5.2.3.

0,00% 5.1. Niet van to epassing

5.2. Van to epassing

5.2.1. Intense 5.2.2. Zware 5.2.3. M eer als 5.2.1.+ 5.2.2. o ndersteuning gevo lgen van éénmaal per tijdens insult aanval maand

o nbekend

20% van de proefpersonen heeft epilepsie, waarvan 13% met een of meerdere verzwaring. Volgens de subjectieve info is de verdeling als volgt:

153

epilepsie volgens subjectieve info

7,22%

geen epilepsie epilepsie 50,56%

42,22%

onbekend

Zoals verwacht ligt het percentage dat epilepsie heeft volgens de subjectieve vragenlijst hoger. Van deze 76 mensen die volgens deze vragenlijst epilepsie hebben, is er 44,76% toevalsvrij, dit verklaart ook het verschil met de schaal Leen Vanermen. Van de 41 mensen die niet toevalsvrij zijn is de frequentie en intensiteit van de aanvallen als volgt: frequentie van elipsie

26,83% 36,59%

dagelijks wekelijks maandelijks af en toe onbekend

21,95% 4,88%

9,76%

intensiteit van aanval

12,20%

21,95%

12,20% ABSENCES TCI ANDERE onbekend 53,66%

Het merendeel van de epilepsieaanvallen zijn tonisch-clonische insulten.

154

Behandeling en begeleiding van epileptische insulten (schaal Leen Vanermen) De enkelvoudige variantieanalyse duiden een significant verband aan op sleep latency en actual sleep. Enkel van epilepsie 1-2, maar wel zowel parametrisch als nonparametrisch. De richting van het verband is wederom tegen de verwachtingen. Iemand waarbij epilepsie van toepassing is heeft een betere sleep latency en een langere actual sleep als iemand die geen epilepsie heeft. Epilepsie 1-2 wordt opgenomen in het model voor sleep latency en het model voor actual sleep. In de meervoudige variantieanalyse met als afhankelijke variabele sleep latency komt een interactie-effect met orthopedische materialen naar voren. In het model voor actual sleep time komt zelfs een hoofdeffect voor epilepsie 1-2 naar voren. We voegen deze variabele dan ook in de MANOVA toe, maar hier verdwijnt het effect. Epilepsie subjectief Epilepsie subjectief heeft een significant effect op sleep efficiency. Het verband van epilepsie 1-2 wordt hier bevestigd, iemand die epilepsie heeft, heeft een betere sleep efficiency als iemand die geen epilepsie heeft. Uit de meervoudige analyse komt net als bij sleep latency een interactie-effect met orthopedische materialen naar voren. De resultaten van de MANOVA zijn wel verschillend met die van epilepsie 1-2, hier komt namelijk een interactieeffect tussen epilepsie en stoelgang 1-2 naar voren. Intensiteit van epilepsie Er waren 3 antwoordmogelijkheden bij intensiteit van epilepsie: de aanval is onder de vorm van een absence, onder de vorm van een tonisch-clonisch insult of andere. Onder andere verstaan we onder andere: neervallen, lachen, bleek weg trekken. De intensiteit van epilepsie heeft een significant effect op sleep efficiency en op actual sleep, echter enkel parametrisch zodanig dat deze onafhankelijke variabele niet verder wordt meegenomen. Het verband met sleep efficiency geeft aan dat er een betere sleep efficiency is wanneer de intensiteit ‘anders’ is als wanneer er absences zijn of wanneer er tonisch-clonishe insulten zijn. Het verband met actual sleep time geeft aan dat zowel Tonisch-clonische insulten als ‘andere’ een langere actual sleep time veroorzaken als absences. Ter besluit kan gezegd worden dat het verband van epilepsie met kwaliteit van slaap dat aangegeven wordt in de literatuur wordt teruggevonden in ons onderzoek. Zowel op sleep efficiency als op sleep latency als op actual sleep is er een significant effect dat zelfs overeind blijft wanneer andere onafhankelijke variabelen worden toegevoegd. Epilepsie subjectief heeft zelfs een invloed op alle afhankelijke variabelen tezamen. De richting van het verband is echter tegengesteld aan wat de literatuur aangeeft. Dit is resultaat is verbazingwekkend en moet aan verder onderzoek onderworpen worden.

10.11. Is er een verband tussen kwaliteit van slaap en leeftijd? Het is algemeen bekend dat het slaappatroon veranderd gedurende de levensloop. Pasgeborenen brengen ongeveer 16 uur per dag slapend door, waarvan de helft in actieve slaap. Naarmate de baby ouder wordt, wordt de slaap meer en meer geconcentreerd in de nacht. Het aantal slaapperiodes neemt af en de duur van een slaapperiode neemt toe. Na enkele maanden brengt de baby de nacht grotendeels slapen, door. Op de leeftijd van 2-3 jaar nemen ook de slaapjes overdag af, tegen de tijd dat ze vijf zijn doen de meeste kinderen overdag geen slaapje meer. Ook het slaappatroon verschilt, zo duurt de eerste fase van diepe slaap veel langer bij kinderen als bij volwassenen. Net zoals de hoeveelheid nachtelijke slaap,

155

verandert er met het ouder worden ook het en ander met de neiging om overdag te slapen. Deze neemt tussen 6 en 15 jaar opnieuw af, om daarna weer te stijgen. Tussen het dertigste en zestigste levensjaar treedt er weinig verandering op. Wanneer men ouder wordt als 60 veranderen er een aantal zaken: het inslapen duurt langer, de hoeveelheid diepe slaap en REM slaap nemen af en het aantal keren dat men wakker wordt neemt toe (Coenen & Kerkhof). De leeftijd van onze proefpersonen is als volgt verdeeld: leeftijd 36,111 38,000


15,985 7,000 71,000 64,000

De gemiddelde leeftijd is 36 jaar. De leeftijden spreiden zich tussen 7 en 64 jaar. In het taartdiagram ziet u de verdeling per cohorte van 10 jaar. leeftijd 0,56% 9,44%

8,89%

0-10 2,78%

18,33%

11-20 21-30 31-40 41-50

16,67%

24,44% 18,89%

51-60 61-70 >=71

We zien echter dat er geen enkel verband is van leeftijd, met geen enkele afhankelijke variabele, niet parametrisch en niet nonparametrisch. De hypothese vanuit de literatuurstudie dat de slaaplatentie langer wordt wanneer de leeftijd stijgt wordt hier dus niet bevestigd.

10.12. Is er een verband tussen kwaliteit van slaap en vrijheidsbeperkende maatregelen? Personen met een handicap worden ’s nachts vaak gefixeerd met een Zweedse riem of in een orthopedische matras of zitschelp. Dit om verscheidene redenen zoals veiligheid, houding, …Deze fixatie kan mogelijkerwijs een persoon belemmeren om zijn eigen, ideale, slaaphouding aan te nemen. In de proefgroep van dit onderzoek werd systematisch in kaart gebracht of er vrijheidsbeperkende maatregelen werden gebruikt tijdens de nacht. Voor 37,2% van de proefpersonen blijkt dit zo te zijn. In het overgrote deel gaat het hier om Zweedse riemen en bedsponden. Wanneer we gaan kijken naar de invloed van deze vrijheidsbeperkende maatregelen op onze verschillende afhankelijke variabelen die een operationalisatie zijn van de kwaliteit van slaap, 156

zien we dat deze maatregelen noch van invloed zijn op sleep efficiency noch op fragmentation index noch op actual sleep time. Zowel met de parametrische analyses als met de nonparametrische analyses is er echter wel een significant verband met sleep latency. Deze sleep latency is langer als er sprake is van vrijheidsbeperkende maatregelen. In de meervoudige analyse verdwijnt het effect. Deze resultaten zijn tegengesteld aan de resultaten van een onderzoek van Pinxten (1996) waar er geen verband met inslaapproblemen werd teruggevonden.

10.13. Is er een verband tussen kwaliteit van slaap en orthopedische hulpmiddelen? Personen met een (motorische) handicap maken vaak gebruik van orthopedisch materiaal, dewelke soms ook ’s nachts moeten uit of aangedaan worden. Uiteraard brengt dit een verstoring van de slaap met zich mee, wat de kwaliteit van slaap kan beïnvloeden. Het gebruik van orthopedisch materiaal wordt op verschillende manieren in kaart gebracht. De belangrijkste operationalisatie is de vraag die moet beantwoorden worden bij elke registratie met de actiwatch of er orthopedische materialen worden gebruikt ’s nachts. Behalve dit item zijn er ook een drietal items in de schaal Leen Vanermen die te maken hebben met orthopedisch materiaal: sta-apparaten, loophulpen en orthopedische schoenen. Deze items zijn iets minder relevant omdat ze allicht niet uit of aangedaan worden tijdens de nacht. Toch worden ze hier meegenomen voor de volledigheid. Gebruik van orthopedische materialen tijdens de nacht Slechts 14,4% van de proefpersonen heeft ’s nachts orthopedische materialen aan. Deze orthopedische materialen zijn vooral beenstrekkers. In de enkelvoudige variantie-analyses komt een significant verband van orthopedische materialen naar voren zowel voor sleep efficiency als voor sleep latency als voor fragmentation index. Deze resultaten worden zowel aangetoond met de parametrische als met de nonparametrische technieken. De richting van het verschil is bij elke afhankelijke variabele naar verwachting: er is een betere sleep efficiency, een kortere slaap latency en een kleinere fragmentation index bij mensen zonder gebruik van orthopedisch materiaal tijdens de nacht als bij mensen met gebruik van orthopedisch materiaal tijdens de nacht. In de meervoudige analyse voor sleep efficiency zien we een interactie-effect van orthopedische materialen en epilepsie. Dit effect vinden we ook terug bij sleep latency. Bij fragmentation index is er geen significant effect van orthopedische materialen. In de multivariate analyse, waar we het effect op alle afhankelijke variabelen tegelijk nagaan, zien we dat er een hoofdeffect is van orthopedische materialen (wanneer we met epilepsie subjectief werken). De hypothese dat het gebruik van orthopedische materialen de kwaliteit van slaap negatief beïnvloedt wordt dus bevestigd. Met dit resultaat komen we terug op de visie die in het theoretische luik reeds werd besproken. Meer en meer dringt de 24 uurs pedagogiek zich naar voren: deze visie houdt in dat de slaap tijdens de nacht als primair wordt beschouwd, met andere woorden het aantal verzorgings- en controlemomenten die vroeger standaard werden ingebouwd, worden drastisch teruggebracht. Misschien moeten we ons de vraag stellen of het nut van het gebruik van orthopedische materiaal tijdens de nacht opweegt tegen de negatieve effecten op de kwaliteit van slaap. Sta-apparaten Zoals gezegd is dit één van de items van de schaal Guy Vanden Boer. Voor dit item kan aangeduid worden of het van toepassing is of niet en of er één of meerdere van e verzwaringen gelden. De verzwaringen zijn: het gebruik wordt bemoeilijkt door gewicht, 157

spasticiteit, er is extra materiaal nodig zoals bijvoorbeeld rijglaarzen, de handeling moet met twee personen gebeuren, en er wordt meer als tweemaal per dag gebruik gemaakt van het staapparaat. De proefpersonen scoren als volgt: sta-apparaten 80,00%

75,56%

70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 11,67%

20,00%

0,56%

0,00%

1,11%

0,00%

0,56%

0,56%

10,00%


2.2. Van 2.2.1. Twee 2.2.2. Meermaals 2.2.3. Extra 2.2.4. Constante 2.2.1. +2.2.2. toepassing personeelsleden per dag materiaal begeleiding noodzakelijk noodzakelijk noodzakelijk

2.2.2. +2.2.3.

onbekend

Enkel de (combinaties van) verzwaringen die effectief voorkomen, staan weergegeven in het staafdiagram. Het grootste deel van de proefpersonen gebruikt geen sta-apparaten. Voor diegenen die er wel gebruiken zijn haast geen verzwaringen noodzakelijk. Net als bij de andere items van de schaal Leen Vanermen werden de analyses zowel uitgevoerd voor sta-apparaten van toepassing of niet als voor sta-apparaten met al zijn verzwaringen. Enkel bij actual sleep time is er een significant effect van sta-apparaten, enkel van staapparaten 1-2, niet van sta-apparaten verzwaring. Deze resultaten worden zowel parametrisch als nonparametrisch bekomen. Net zoals zo goed als alle andere variabelen van de schaal Leen Vanermen zijn de resultaten tegen de verwachtingen. Wanneer sta-apparaten van toepassing zijn, is de actual sleep time beter als wanneer dit niet van toepassing is. Het effect verdwijnt bij toevoeging van de andere onafhankelijke variabelen in de meervoudige analyse voor actual sleep time. Loophulpen In dit item wordt bevraagd of er gebruik wordt gemaakt van loophulp zullen krukken of een looprek, naast van toepassing of niet kan worden aangeduid of er constant begeleiding nodig is bij het gebruik van de loophulp. Hieronder ziet u de scores van de proefpersonen:

158

loophulpen


3.2. Van toepassing (enkel ondersteuning bij aan en uitdoen)

9,44% 2,22% 1,11%

87,22%

3.2.1. Voortdurende begeleiding tijdens gebruik van loophulp is noodzakelijk onbekend

Eveneens het grootste gedeelte van proefpersonen gebruikt geen loophulp. In de enkelvoudige variantieanalyse blijkt dat er een significant effect is van loophulp met verzwaringen op fragmentation index, zowel parametrisch als nonparametrisch. De fragmentatie-index van iemand met een loophulp is lager dan deze van iemand zonder een loophulp en als die van iemand met een loophulp die constante begeleiding nodig heeft. In de meervoudige analyse verdwijnt het effect van loophulp verzwaringen op fragmentation index. Orthopedische schoenen De laatste variabele met betrekking tot orthopedisch materiaal is het gebruik van orthopedische schoenen. De verzwaringen die hierbij gelden zijn: de schoenen moeten meermaals per dag aan en uit gedaan worden, de schoenen zijn zeer moeilijk aan te doen omwille van veters, rijgwerk,… en er is weerstand tegen het aan en uitdoen van de schoenen omwille van spierspanning of angst. De scores van de proefpersonen verdelen zich als volgt: orthopedische schoenen 70,00% 58,89% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 6,11% 3,33% 10,00% 0,00% 4.1. Niet van toepassing

4.2. Van toepassing

5,56% 6,11%

2,22% 2,22%

2,78% 3,33%

4.2.1. De 4.2.2. 4.2.3. Er is 4.2.1. + 4.2.2. 4.2.1. + 4.2.3. 4.2.2. + 4.2.3. 4.2.1. + 4.2.2. schoenen Schoenen zijn weerstand + 4.2.3. moeten zeer moeilijk tegen het aan meermaals per aan te doen en uitdoen van dag aan en uit omwille van de schoenen gedaan veters, omwille van worden rijgwerk,… spierspanning of angst

9,44% onbekend

Nog steeds het grootste percentage heeft geen orthopedische schoenen, maar wel al een groter gedeelte heeft er wel, het grootste percentage voor wie dit item van toepassing is heeft ook één of meerdere verzwaringen. In de enkelvoudige variantieanalyse blijkt enkel met de nonparametrische technieken een significant effect van orthopedische schoenen 1-2 op actual sleep time, er is geen effect van orthopedische schoenen verzwaringen. De actual sleep time is beter wanneer er orthopedische

159

schoenen zijn als wanneer er geen orthopedische schoenen zijn. Dit effect verdwijnt bij toevoeging van de andere variabelen in het model voor meervoudige analyse. Ter besluit van dit item kan gezegd worden dat de literatuurbevinding dat het gebruik van orthopedisch materiaal de kwaliteit van slaap negatief beïnvloedt bevestigd wordt. De andere onafhankelijke variabelen hebben telkens ook op één van de afhankelijke variabelen effect, wat telkens verdwijnt in de meervoudige analyses van de respectievelijke afhankelijke variabelen. Het is opvallend dat wederom de effecten tegengesteld zijn aan de verwachtingen. Voor de variabelen van de schaal Leen Vanermen is dit zo voor sta-apparaten, orthopedische schoenen, loophulpen, chronische wondzorg, preventie van decubitus, lavementen en epilepsie. Met andere woorden voor elke variabele in de schaal waar überhaupt een significant effect voor gevonden is, behalve 1 namelijk manueel verwijderen van stoelgang.

11. Besluit Ter afsluiting van dit onderzoek vatten we de belangrijkste resultaten nog eens samen, doen we aanbevelingen naar de praktijk en suggesties voor verder onderzoek.

11.1. Belangrijkste resultaten samengevat Uit de beschrijvende statistieken is gebleken dat het merendeel van onze zorggebruikers een slaapprobleem heeft. Maar liefst 79% heeft één of meer slaapprobleem. Ongeveer 2/3 heeft een te lage slaapefficiëntie en/of een te hoge fragmentatie-index. Een derde van de proefpersonen heeft een te korte actual sleep time en ongeveer 2/5 heeft een te lange slaaplatentie. Het percentage slaapproblemen in de gewone populatie ligt tussen de 10 en de 35% naargelang de geciteerde bron. Het percentage van slaapproblemen bij de populatie personen met een verstandelijke handicap ligt tussen de 13 en 86% afhankelijk van een aantal factoren zoals leeftijd, soort van handicap enzoverder (Lagrain: 26.9-57.2% hoger als in de populatie). Het is duidelijk dat onze resultaten evidentie lijken te geven voor een veel hogere prevalentie van slaapproblemen bij personen met een verstandelijke handicap als in de gewone populatie. Vervolgens wordt het uit dit onderzoek heel duidelijk dat heel wat van onze zorggebruikers een te lange tijd in bed liggen. 70% ligt maar liefst 10,5 uur of meer in bed. Daarbij komt dat de overgrote meerderheid op vaste uren, die samenhangen met het uurrooster van het personeel, naar bed gaan. Het slaappatroon is dus weinig of niet afgestemd op de behoeftes van de zorggebruiker. Dit kwam ook reeds naar voren in een onderzoek van Lagrain in 2001. Ten derde blijkt dat een slaapprobleem vaak niet erkend of herkend wordt door personeel. Wanneer we aan personeel vragen om in te schatten of een zorggebruiker goed slaapt, komt deze inschatting slechts in 16% van de gevallen overeen met de output van de actiwatch. Dit bewijst het nut van de registraties met behulp van de actiwatch. Het wordt namelijk zeer duidelijk dat veel van de slaapproblemen anders onontdekt blijven. Daarbij komt het feit dat de actiwatch tot nu toe slechts in beperkte mate wordt gebruikt en niet voor alle doelgroepen. Uit deze data blijkt dat de registraties best uitgebreid worden naar alle dienstencentra en alle doelgroepen om adequaat te kunnen inspelen op de problemen en zo de kwaliteit van slaap en kwaliteit van leven in het algemeen te verhogen. We zouden zelfs ijveren, ten einde de 24uurszorg in elk dienstencentrum te garanderen, om dit overal systematisch in te bouwen in het proces van handelingsplanning. Belangrijk daarbij is dat de vragenlijsten beter en consequenter ingevuld worden, op deze manier kan efficiënter nagegaan worden wat er precies scheelt en welke maatregelen kunnen getroffen worden. Eveneens belangrijk is een goede archivering van de gegevens, zodanig dat deze ook kunnen geconsulteerd worden om effecten van bepaalde handelingen na te gaan en om uitgebreider onderzoek, zoals het 160

onderhavige, mee te doen. Uiteraard is belangrijk dat de metingen niet enkel voor de vorm gebeuren, maar dat er ook effectief iets mee gebeurd. Ten vierde blijkt dat sommige resultaten tegengesteld zijn aan wat de literatuur ons leert. Onder andere het verstandelijk niveau, erfelijke aandoeningen en gedragsproblemen hebben niet het verwachte effect op slaapkwaliteit. Bij deze laatste variabele bestaat de hypothese dat de operationalisering die wij gebruikt hebben, namelijk de categorie van CEP, te algemeen is en dat we eventueel beter werken met meer specifieke gedragsvariabelen. Tenslotte worden ook sommige verbanden uit de literatuur bevestigd. Zo vinden wij ook een significant (negatief) effect van motorische handicap op slaap terug. Ook de medische toestand onder de vorm van de schaal Leen Vanermen in het algemeen en lavementen en manueel verwijderen van stoelgang in het bijzonder hebben een significant verband met slaapkwaliteit. Vreemd is, dat de richting van het effect bij elke variabele van de schaal Leen Vanermen die werd nagegaan (op het item manueel verwijderen van stoelgang na) tegen de verwachting was. Hoe meer medische problemen hoe beter de slaapkwaliteit. Dit vreemde resultaat moet nog verder bekeken worden. Misschien bestaat de verklaring erin dat iemand met medische problemen überhaupt van korter bij wordt opgevolgd en er meer inspanningen worden gedaan om zijn kwaliteit van leven in het algemeen en kwaliteit van slaap in het bijzonder te verhogen? Eventueel slaapt een persoon die lavementen krijgt effectief beter als iemand die geconstipeerd is? Eventueel slaapt iemand die vaak gedraaid wordt omwille van decubitus ook beter als iemand die pijnlijk ligt?

11.2. Aanbevelingen naar de praktijk Uit het onderzoek komen een aantal aanbevelingen naar de praktijk naar voren: -aangezien er bij het overgrote deel van onze zorggebruikers sprake is van slaapproblemen en aangezien blijkt dat het subjectief beoordelen van de slaap moeilijk is, lijkt het belangrijk om het registreren van de slaap met behulp van de actiwatch systematisch in te bouwen bij elke nieuwe opname en bij elke bespreking van het handelingsplan. Dit voor elke doelgroep en voor elk dienstencentrum. Hiermee samenhangend is het systematisch, volledig en correct invullen van de vragenlijsten die bij de observatie horen en het nauwkeurig archiveren van alle registraties en vragenlijsten belangrijk. Dit om interventies te kunnen bepalen, vergelijkingen met vorige metingen toe te laten en verder onderzoek mogelijk te maken. -nagegaan moet worden hoe het hele slaapgebeuren kan afgestemd worden op de behoeftes van de zorggebruiker. Dit zowel in de zin van aantal uren in bed als de uren van slapengaan en opstaan. -het gebruik van orthopedisch materiaal tijdens de nacht moet bij elke zorggebruiker kritisch geëvalueerd worden. Het onderzoek heeft immers aangetoond dat het gebruik van deze maatregelen tijdens de nacht de slaapkwaliteit negatief beïnvloedt. In het kader van de 24uurszorg moet het nut van deze orthopedische materialen tijdens de nacht afgewogen worden tegen het belang van goede kwaliteit van slaap. -eventueel kunnen een aantal variabelen die relevant zijn gebleken systematisch geregistreerd worden door middel van het aanvullen van de vragenlijsten met deze elementen. Bijvoorbeeld: motorische functiebeperking, voorkomen en intensiteit van epilepsie

11.3. Suggesties voor verder onderzoek Enerzijds kan voorliggend onderzoek uitgebreid en verder uitgeplozen worden, anderzijds kunnen een aantal nieuwe gegevens verzameld worden en geanalyseerd worden.

161

-Eenmaal er gegevens verzameld zijn over heel vzw Stijn met al zijn dienstencentra en doelgroepen kunnen de analyses herhaald worden. Op deze manier kunnen we pas echt geldige uitspraken doen over de slaapkwaliteit van vzw Stijn. Uiteraard moeten de resultaten van de individuele zorggebruikers ook ingezet worden om hun individuele kwaliteit van slaap te verbeteren. Het is daarnaast ook belangrijk om de huidige analyses verder na te gaan: aan wat ligt de onverwachte richting van het verband met de medische elementen? Is het verwachte verband met gedrag er wel wanneer we een andere operationalisering van gedrag hanteren? … -Er zijn echter een heel aantal variabelen die in de literatuur als relevant voor de kwaliteit van slaap aangegeven worden, die niet beschikbaar zijn in vzw Stijn. De invloed van deze elementen kan nagegaan worden indien we ze systematisch registreren. Een aantal van deze variabelen zijn eventueel relevant om bij te voegen aan de bestaande vragenlijsten, andere zijn enkel relevant om in het kader van een onderzoek te registreren: - mate van stimulatie overdag -aantal avondactiviteiten -cafeïne -gewicht -al dan niet NAH om het verschil in voorkomen en soort slaapprobleem na te gaan -soort van hersenbeschadiging -omstandigheden in de kamer: matras, temperatuur, verluchting, verduistering -omgeving: verschil tussen slaapproblemen thuis of in woonopvang, op de campus of in een buitenhuis -algemeen welbevinden, kwaliteit van leven -slaapmedicatie -dutjes: effect van dutjes op kwaliteit van slaap tijdens de nacht Ook interessant is een vergelijking met de doorsnee bevolking door eventueel ook de kwaliteit van slaap bij het personeel te meten. Tenslotte kan het interessant zijn om een soort longitudinaal onderzoek uit te voeren om zo de invloed van maatregelen en ingrepen om slaap te bevorderen na te gaan.

162

Referenties Berden, G.F.M.G (2001). Classificatie van slaapproblemen. In R. Didden & L.M.G. Curfs. (Red.), Slaap en slaapproblemen bij verstandelijk gehandicapten. (pp. 23-38). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Braam, W.J. (2005). Slaapproblemen bij verstandelijk gehandicapten. Tijdschrift voor Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten, 23, 2, p20-29. Coenen, A.M.M. & Kerkhof, G.A. (2001). Fysiologie van de slaap. In R. Didden & L.M.G. Curfs. (Red.), Slaap en slaapproblemen bij verstandelijk gehandicapten. (pp. 12-22). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Curfs, L.M.G., Moog, U. & Didden, R. (2001). Slaapstoornissen bij een genetisch bepaalde verstandelijke handicap. In R. Didden & L.M.G. Curfs. (Red.), Slaap en slaapproblemen bij verstandelijk gehandicapten. (pp. 85-104). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Didden, R. (2001). Slaapproblemen bij thuiswonende kinderen met ontwikkelingsstoornissen. In R. Didden & L.M.G. Curfs. (Red.), Slaap en slaapproblemen bij verstandelijk gehandicapten. (pp. 39-50). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Didden, R. (2005). Slaapproblemen bij kinderen en volwassenen met een verstandelijke beperking: resultaat van een verstoord leerproces. Tijdschrift voor Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten, 23, 2, p16-19. Hermans, B., Pauwels, K., Smolders A. & Ver Heyen, B. (2006). Slapen?! Een mentale activiteit. Niet gepubliceerd eindwerk Katholieke Hogeschool Limburg, departement sociaalagogisch werk, Hasselt. Hylkema, T. (2007). Te weinig aandacht voor slaapproblemen in de gehandicaptenzorg. eCCEntie, informatieblad van het Centrum voor Consultatie en Expertise, 14, p1-2. Idzikowski, C. (2000). Beter leren slapen. Utrecht: Bruma Uitgevers bv. Lagrain, G (2001). Slaapproblemen bij personen die in een instelling verblijven. In R. Didden & L.M.G. Curfs. (Red.), Slaap en slaapproblemen bij verstandelijk gehandicapten. (pp. 5161). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Lagrain, G. (2006). 24-uurszorg. Studiedag vzw Stijn, 2006. Lagrain, G. (n.d.). Praktische adviezen over slaap en slaapverbetering bij personen met een diep mentale handicap. Gebruik van video en actograaf. Interne nota vzw Stijn Lammers, G.J. & Declerck, A.C. (2001). Slaapproblemen en lichamelijke stoornissen. In R. Didden & L.M.G. Curfs. (Red.), Slaap en slaapproblemen bij verstandelijk gehandicapten. (pp. 62-71)). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Luyten, M. (n.d.). Pedagogiek om middernacht. Interne nota vzw Stijn. 163

Pinxten, K. (1996). Slaapproblemen bij volwassen personen met een handicap. Niet gepubliceerd licentiaatsverhandeling Katholieke Universiteit Leuven, faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen, Leuven. Quine, L. (1991) Sleep problems in children with mental handicap. Journal of Mental Deficiency Research, 35, p. 269-290.

164

Bijlagen

165

Bijlage 1: berekening van parameters actiwatch

166

Output actiwatch  Ruwe data Per epoch (in Stijn 1 minuut) wordt bepaald of iemand wakker is of slaapt. Dit wordt als volgt gedaan: gesteld een bepaalde epoch: De score op het epoch van 1 minuut ervoor en 1 minuut erna wordt gedeeld door 5. De score op het epoch van 2 minuten ervoor en 2 minuten erna wordt gedeeld door 25. Dit wordt opgeteld bij de activiteitsscore van het epoch. Wanneer ‘medium sensitivity’ voor een epoch van 1 minuut is ingesteld (wat in Stijn standaard zo is), is een score van 40 genoeg om als wakker gescoord te worden. Bv: 7:32:00 7:33:00 7:34:00 7:35:00 7:36:00 7:37:00 7:38:00 7:39:00

199 0 99 0 0 13 0 35

W W W S S S S W

99+0/5+0/5+199/25+0/25=106,96=W 0+99/5+0/5+0/25+13/25=20,32=S 0+0/5+13/5+99/25+0/25=6,56=S 13+0/5+0/5+0/25+35/25=14,4=S

 Sleep start Begin van de slaap. Wordt als volgt berekend: Algoritme zoekt naar minstens 10 opeenvolgende S na bedtime (er mag niet meer dan 1 epoch van beweging zijn in deze periode). De eerste van deze S’en is sleepstart.  Sleep end Einde van de slaap. Wordt als volgt berekend: Algoritme zoekt naar een periode van 10 minuten beweging voor get up time, de laatste S voor deze periode is sleep end. Als er zo geen periode is, valt de sleep end samen met get up time.  Bed time Wordt geregistreerd door marker op de actiwatch in te duwen wanneer zorggebruiker in bed wordt gelegd  Get up time Wordt geregistreerd door marker op de actiwatch in te duwen wanneer zorggebruiker uit bed wordt gehaald.  Time in bed Duur van het in bed liggen, van bed time tot get up time Bed time-get up time Bv: 21.26-8.38=11u12m=672 minuten  Assumed sleep Veronderstelde duur van de slaap, van sleep start tot sleep end Sleep start-sleep end Bv: 22.00-08.38=10u38m=638 minuten

167

 Sleep latency Periode tussen time in bed en sleep start= periode van wakker liggen vooraleer in slaap te vallen. Sleep start-bedtime Bv: 22.00-21.26=34 minuten  Actual sleep time Tijdens de assumed sleep zijn er toch nog wat wakkere momenten. In actual sleep time wordt de effectieve slaaptijd berekend. Dit wordt als volgt gedaan: Aantal x S score (wanneer epoch 1 minuut) in slaapperiode. Percentage wordt berekend door actual sleep time te delen door assumed sleep. Bv: als 595 x S gescoord wordt in de slaapperiode (van sleep start tot sleep end), dit is gelijk aan 595 minuten sleep time of 9u55 minuten. %=595/638=0,9326=93,3%  Actual wake time Dit zijn de wakkere periodes tussen sleep start en sleep end Aantal x W score (wanneer epoch 1 minuut) in slaapperiode. Percentage wordt berekend door actual wake time te delen door assumed sleep. BV: als er 43 x W gescoord wordt in de slaapperiode, is dit gelijk aan 43 minuten wake time. %=43/638=0,067=6,7%  Sleep efficiency Hoeveel procent van de tijd dat de zorggebruiker in bed lag heeft hij effectief geslapen? actual sleep time/time in bed bv: 595 minuten/672 minuten=0,885=88,5%  No of sleep bouts Aantal slaapfases in slaapperiode. Periodes van S in slaapperiode: 1 S telt als 1, meerdere S’en na elkaar tellen ook als 1. Bv: 2:54:00 2:55:00 2:56:00 2:57:00 2:58:00 2:59:00 3:00:00 3:01:00

59 0 99 51 0 0 62 48

W S W W S S W W

1 1 1 1 1

In dit fragment zijn er 2 sleep bouts (en 3 wake bouts).  No of wake bouts Aantal wakkere fases in slaapperiode Periodes van W in slaapperiode: 1 W telt als 1, meerdere W’s na elkaar tellen ook als 1.

168

BV: zie bovenstaande tabel, er zijn in deze tabel 3 wake bouts  Mean length of sleep bouts Gemiddelde lengte van een slaapperiode. Aantal minuten per slaapperiode opgeteld en gedeeld door no of sleep bouts. Bv: zie bovenstaande tabel: de eerste slaapperiode duurt 1 minuut, de tweede twee minuten. 1+2/2=1 minuut 30 seconden.  Mean length of wake bouts Gemiddelde lengte van een wakkere periode. Aantal minuten per wakkere periode opgeteld en gedeeld door no of wake bouts. Bv: zie bovenstaande tabel: de eerste wakkere periode duurt 1 minuut, de tweede twee minuten, de derde ook 2 minuten 1+2+2/3=1,6 minuut= 1 minuut 36seconden  No of mins moving Aantal minuten tijdens slaapperiode waarin activiteitswaarde staat geregistreerd. Dit is niet gelijk aan actual wake time. Ook S’en waar een activiteitswaarde staat geregistreerd wordt meegenomen. Percentage wordt berekend door no of minutes moving te delen door assumed sleep. Bv: 1:15:00 1:16:00 1:17:00 1:18:00 1:19:00 1:20:00 1:21:00 1:22:00

0 0 38 84 33 7 0 4

S S W W W S S S

In dit fragment is No of mins moving= 5 minuten (op min 1:17, 1:18, 1:19, 1:20 en 1:22 staan activiteitsscores). In tegenstelling tot actual wake time, dit is slechts 3 minuten. (bij min 1:17, 1:18, 1:19 staat een W) 

No of min immobile:

Aantal minuten tijdens slaapperiode waarin geen activiteitswaarde staat geregistreerd. Dit is niet gelijk aan actual sleep time. W’s waar geen activiteitswaarde staat geregistreerd worden ook meegeteld. Percentage wordt berekend door no of minutes immobile te delen door assumed sleep. Bv: 7:31:00 7:32:00 7:33:00 7:34:00

0 199 0 99

S W W W

169

In dit fragment is No of mins immobile= 2 minuten (op min 7:31 en 7:33 staan geen activiteitsscores) In tegenstelling tot actual sleep time, dit is slechts 1 minuut (bij min 7:31 staat een S).  No of immobile phases Periodes zonder activiteit in slaapperiode, 1 minuut zonder activiteit telt als 1, meerdere minuten tellen ook als 1. Bv: 2:55:00 2:56:00 2:57:00 2:58:00 2:59:00

0 99 51 0 0

S W W S S

1

1

In dit fragment zijn er 2 immobile fases.  Mean length of immobility Gemiddelde lengte van een periode zonder activiteit. Aantal minuten per immobility phase opgeteld en gedeeld door no of immobility phases. Bv in bovenstaande tabel is de mean length of immobility: 1+2/2= 1,5  Immobility phases of 1 minute Aantal fases waarin de activiteit slechts 1 minuut duurt. Voor percentage: immobility phases of 1 min/no of immobility phases Bv: zie voorgaande tabel Immobility phases of 1 minute: 1 %=1/2=50%  Total activity score Som van activiteitsscores van sleep start tot sleep end. Met andere woorden alle activiteitsindexen opgeteld. In het voorbeeld is dit 6638  Mean activity score Gemiddelde activiteit tijdens de slaapperiode= total activity score/assumed sleep Bv: 6638/638=10,4: gemiddeld is er per minuut 10,4 activiteit geweest.  Mean activity in active periodes Gemiddelde activiteit in periodes van activiteit. In plaats van tegenover heel de slaap, wordt hier enkel gemiddeld tegenover het aantal minuten dat de persoon in beweging is. =total activity score/no of mins moving bv: 6638/56= 118,54: gemiddeld is er per minuut van beweging 118,54 activiteit geweest  Movement en fragmentation index Indicator van rusteloosheid.

170

=% no of min moving+%immobility phases of 1 min bv: 8,8%+23,1%=31,9%  Wake movement Gemiddeld aantal bewegingen buiten de slaap.

171

Onderzoeker: Leen Vanermen Onderzoek naar de kwaliteit van slaap in vzw Stijn

Recommend Documents