Onderzoek naar gemeentelijk plastic recyclingbeleid; case study in gemeenten Utrecht en Nieuwegein

2010      

Onderzoek  naar  gemeentelijk  plastic  recyclingbeleid;   case  study  in  gemeenten  Utrecht  en  Nieuwegein.     Bachelor  Thesis  Milieu-­‐  en  Maatschappijwetenschappen  –  Universiteit  Utrecht    

Auteur:  Jurriaan  Cohrs  (3281302)   Begeleider:  W.  Vermeulen   23-­‐07-­‐2010  

Executive  summary   On   the   27th   of   July   in   2007,   the   Ministry   of   VROM,   the   Union   of   Dutch   governments   and   the   packaging   companies   agreed   on   a   new   integral   goal   for   plastic   waste   recycling.   Based   on   this   agreement,  they  set  an  integral  goal  to  recycle  42%  of  the  plastic  waste  in  2012.  The  recycle  rate  of   42  %  equals  19,5  ton  of  plastic  waste  a  household  a  year.               This   thesis   explores   which   factors   can   be   identified   for   successful   local   municipal   plastic   recycling  policy.  This  thesis  compares  two  municipalities:  Utrecht  and  Nieuwegein.  Out  of  intensive   study,   conclusions   can   be   drawn.   Nieuwegein   has   a   far   more   effective   policy   than   Utrecht   does.   Nieuwegein  has  a  combination  of  a  take  in-­‐  and  a  bring  system,  there  where  Utrecht  only  has  a  bring   system.   The   combination   system   of   Nieuwegein   is   more   effective.   The   costs   are   higher,   but   the   response  (the  amount  of  waste  collected  in  tons)  is  much  higher  than  compared  to  the  bring  system.     Utrecht  doesn’t  have  the  ambition  to  implement  progressive  policy.  They  are  concerned  that   the  subsidies  for  waste  collection  per  ton  will  vanish  after  2012.  Nieuwegein  has  an  innovative  and   progressive  policy  and  really  tries  hard  to  achieve  the  nationwide  42%  goal.         This   thesis   shows   that   results   from   the   literature   are   comparable   with   empirical   data.   The   central  question  in  this  thesis  therefore  can  be  answered:  which  factors  are  important    for  successful   municipal  plastic  recycling  policy:   • • • •

Collection  System   Costs   Communication   Acceptance  

The  case  studies  show  that  there  is  a  great  difference  in  efficiency  between  the  different  collection   systems.  The  collection  system  is  the  most  determent  factor  for  successful  recycling  policy.  Costs  are   actually  an  interdependent  variable,  which  is  dependent  of  the  collection  method.  Costs  alone  can   never   be   determent   for   the   success   or   failure   of   policy.   Communication   and   a   broad   social   basis   are   the  least  important  factors  in  this  thesis.  This  can  be  explained  from  the  fact  that  multiple  sources   prove  that  there  is  a  broad  social  base  for  plastic  waste  separation  and  collection.  Besides  a  broad   social  basis,  the  communication  is  well  organised.  The  case  studies  don’t  show  new  insights  on  these   factors.                         Results   from   both   municipalities   show   that   they   are   not   going   to   achieve   the   nationwide   42%  goal.  Nieuwegein  gets  close:  their  own  goal  is  to  collect  15  kg  a  household  a  year.  Utrecht  sets   their  standard  less  lower:  their  own  goal  is  to  collect  2.5  kg  a  household  a  year.                 2    

Voorwoord   Deze  thesis  is  het  eindwerkstuk  voor  de  opleiding  Milieu-­‐  en  Maatschappijwetenschappen.  Na  een   intensieve   periode   van   twee   jaar   studeren,   komt   er   een   einde   aan   dit   traject.   Deze   thesis   is   het   resultaat   van   tien   weken   intensief   communiceren   met   de   gemeenten   Utrecht   en   Nieuwegein.   Via   deze  weg  wil  ik  de  heer  Dave  Post  en  mevrouw  Rene  Heilema  hartelijk  bedanken  voor  alle  mailtjes,   belletjes  en  beleidstukken.     Daarnaast   wil   ik   mijn   collegae   bedankten   voor   alle   feedback   tijdens   de   werkgroepbijeenkomsten.   Tot   slot   wil   ik   de   heer   Tellegen   en   de   heer   Vermeulen   bedanken   voor   alle   feedback  en  inzichten  die  nieuw  licht  op  mijn  werk  hebben  geworpen.  

3    

Inhoudsopgave  thesis                                                        

 

 

 

 

 

 

 

 

Samenvatting                                     Voorwoord                   Begrippenlijst                         Hoofdstuk  1:  inleiding                 1.1  Introductie                 1.2  Probleemstelling               1.3  Doel-­‐  en  vraagstelling                               Hoofdstuk  2:  theoretisch  kader           2.1  Evaluatie  van  beleid               2.2  Beoordelingskader                   Hoofdstuk  3:  afval  inzamelingsystemen   3.1  Afval  inzamelingsystemen             3.2  Haalsystemen               3.3  Brengsystemen               3.4  Niet  geschikte  methoden             3.5  Resultaten  uit  de  literatuur               Hoofdstuk  4:    analyse  van  gemeenten  op  basis  van  succesfactoren   4.1  Inzamelingssysteem               4.2  Kosten                 4.3  Communicatie               4.4  Draagvlak                   Hoofdstuk  5:  evaluatie  van  het  lokale  plastic  recyclingbeleid   5.1  Analyse  succespunten  per  gemeente         5.2  Analyse  effectiviteit  tussen  gemeenten           Hoofdstuk  6:    conclusie                 7  :  aanbeveling/discussie                     8.  literatuurlijst                   9.  Bijlagen                    

 

Paginanummer  

     

2     3  

 

5  

               

  6   7   7       8   8  

         

10   11   11   12   12  

       

14   15   17   19  

   

21   22  

 

19  

 

23  

 

24  

 

25  

   

             

   

4    

Begrippenlijst    

 

                            Beleid:   Deze   scriptie   betreft   een   beleidsevaluatie.   Het   is   daarom   van   belang   om   te   weten   welke   definitie   van   beleid   wordt   gehanteerd.   In   deze   thesis   hanteren   we   de   volgende   definitie:   “alle   voornemens,  keuzes  en  acties  van  één  of  meer  bestuurlijke  instanties  gericht  op  de  sturing  van  een   bepaalde  maatschappelijke  ontwikkeling”  (Bovens,  et.  al.  2007).     Diftar:  DIFTAR  is  de  afkorting  van  gedifferentieerd  tarief.  Bij  DIFTAR  betaalt  iedereen  afhankelijk  van   het   soort   en   de   hoeveelheid   afval,   volgens   het   principe   "de   vervuiler   betaalt,   de   voorkomer   bespaart".   Het   doel   van   DIFTAR   is   het   beperken   van   afval   en   het   eerlijk   verdelen   van   kosten.   Bewoners  die  minder  afval  meegeven  hoeven  minder  geld  te  betalen.  (Diftar,  2009).     Duurzame   ontwikkeling:   In   deze   scriptie   is   duurzame   ontwikkeling   een   constante   rode   draad.   Recycling  vindt   immers  plaats  om   er   voor   te   zorgen   dat   onze   aarde   leefbaar   blijft.   Voor   duurzame   ontwikkeling  is  de  volgende  definitie  gehanteerd:  ‘Een  ontwikkeling  die  voorziet  in  de  behoefte  van   de   huidige   generatie   zonder   daarmee   voor   toekomstige   generaties   de   mogelijkheden   in   gevaar   te   brengen  om  ook  in  hun  behoeften  te  voorzien’  (Miller,  2007).   Nedvang:   Nedvang   werd   op   10   november   2005   opgericht   door   producenten   en   importeurs   om   collectief   uitvoering   te   geven   aan   het   Besluit   (zie   inleiding).   Bij   de   inzameling   en   recycling   van   het   verpakkingsafval   uit   huishoudens   speelt   de   samenwerking   met   de   Nederlandse   gemeenten   een   cruciale  rol:  zij  beschikken  over  de  benodigde  kennis  van  zaken  en  infrastructuren.  Nedvang  vormt   namens   het   bedrijfsleven,   de   overheid   en   de   specialisten   van   de   materiaalstromen   (glas,   papier/karton,  metalen,  hout  en  kunststof),  het  loket  waar  gemeenten  terecht  kunnen  voor  advies   en  ondersteuning  bij  deze  omvangrijke  taak  (Nedvang,  2010).   Plastics:  Plastics  is  een  maatschappelijk  gebruikt  synoniem  voor  kunststoffen.  In  deze  thesis  zal  het   vooral   gaan   over   kunststof   verpakkingen   die   worden   opgehaald.   Onder   kunststof   verpakkingen   wordt   de   KFF+   fractie   verstaan.   Dit   is   de   brede   kunststoffractie   (Kunststof   Flessen   en   Flacons   plus   alle  overige  kunststofverpakkingen)  en  heeft  betrekking  op  alle  lege  kunststofverpakkingen  (Plastic   Heroes,  2010).      

5    

Hoofdstuk  1:  inleiding   1.1 Introductie                                         Sinds   1   januari   2006   geldt   in   Nederland   producentenverantwoordelijkheid   voor   verpakkingen.   Producenten   en   importeurs   van   verpakkingen   zijn   verantwoordelijk   voor   het   hergebruik   van   afval   (De   Overheid,   2005).   De   consument   betaalt   een   verpakkingsbelasting.   De   opbrengst   van   deze   belasting   wordt   geschat   op   365   miljoen   euro   per   jaar.   Ongeveer   120   miljoen   wordt   gestort   in   het   afvalfonds,  de  rest  gaat  naar  de  rijksschatkist.     Op   27   juli   2007   is   een   Raamovereenkomst   afgesloten   tussen   het   Ministerie   VROM,   het   verpakkende  bedrijfsleven  en  de  Vereniging  van  Nederlandse  Gemeenten  (VNG).  Op  basis  van  deze   Raamovereenkomst    geldt  voor  2009  en  2010  een  integrale  doelstelling  voor  plastic  hergebruik  van   respectievelijk   32%   en   38%.   Dit   moet   leiden   tot   een   verhoging   van   het   materiaalhergebruik   voor   deze   fractie   van   tenminste   42%   in   2012.   Deze   overeenkomst   vult   de   producentenverantwoordelijkheid   in   en   gaat   in   op   de   rol   van   de   gemeente   (KplusV,   2008).   De   financiering  en  de  vergoedingen  worden  beschreven  in  de  overeenkomst.  De  overeenkomst  is  van   kracht   tot   eind   2012.   Hoe   het   na   2012   verder   gaat   –   ook   met   de   vergoedingen   -­‐   is   nog   niet   bepaald.   Van   gemeenten   wordt   verwacht   dat   zij   de   inzameling   van   verpakkingen   organiseren.   Gemeenten   krijgen  een  vergoeding  voor  de  kosten  uit  het  Afvalfonds.     Over   de   vergoeding   voor   het   inzamelen   van   kunststofverpakkingen   is   langdurig   onderhandeld.   Kunststof   heeft   veel   volume  en   een   laag   soortelijk   gewicht.   De   vergoedingen   voor   de   komende  jaren  zijn  als  volgt:      2009  tot  en  met  2012  structurele  vergoeding   €  475,-­‐   Per  ton.   €  1,50  

Transportkosten   per   kilometer   vanaf   de   gemeentegrens   tot   het   dichtstbijzijnde   door   Nedvang  aangewezen  overslagpunt.  

€  0,11    

Per  inwoner  voor  communicatie  (Gemeente  Utrecht,  2009).  

In  deze  thesis  worden  twee  gemeenten  vergeleken  op  basis  van  een  effectiviteitevaluatie.  Het  idee   is  om  twee  verschillende  inzamelingsmethoden  te  vergelijken.  Door  een  kosten-­‐baten  analyse    moet   inzicht   worden   verkregen   in   welke   inzamelingsmethode   het   meest   effectief   is.   In   deze   thesis   is   er   voor  gekozen  om  de  volgende  gemeenten  te  analyseren:  Utrecht  en  Nieuwegein.  Bij  een  vergelijking   tussen   twee   of   meerdere   gemeenten   is   het   altijd   de   vraag   of   de   gemeenten   te   vergelijken   zijn.   Utrecht  heeft  130.000  huishoudens  in  de  gemeente,  Nieuwegein  26.000.  Er  zit  daardoor  een  groot   verschil   tussen   het   aantal   huishoudens.   Daarnaast   is   het   een   verschil   dat   Utrecht   veel   groter   is   en   anders   is   opgebouwd   en   een   andere   bevolkingssamenstelling   heeft.   Zo   zijn   er   nog   heel   veel   verschillen   te   bedenken.   In   deze   scriptie   is   gekozen   voor   Nieuwegein   en   Utrecht   gekozen   omdat   het   beide  niet  DIFTAR  gemeenten  zijn  op  stedelijk  niveau.  Beide  gemeenten  zijn  vergelijkbaar,  ondanks   de  verschillen:     -­‐ Gemeente  Utrecht:  breng  systeem  met  bovengrondse  containers.   -­‐ Gemeente  Nieuwegein:  combinatie  haal-­‐  en  brengsysteem.   Voor   deze   gemeenten   is   gekozen   omdat   ze   een   verschillende   manier   van   inzamelen   hebben   en   omdat  ze  allebei  geen  Diftar  gemeenten  zijn.  Dit  houdt  in  dat  beide  gemeente  de  burger  niet  per  kilo   afval  laat  betalen,  maar  een  vastgestelde  contributie  hanteert.  De  gemeenten  zijn  te  vergelijken  op   basis   van   relatieve   getallen.   Als   bijvoorbeeld   gemeente   Utrecht   percentueel   dichter   bij   de   doelstelling  zit  dan  gemeente  Nieuwegein,  dan  is  het  beleid  van  Utrecht  effectiever.         6    

1.2 Probleembeschrijving   Sinds  het  begin  van  de  industriële  revolutie  in  1850  is  het  gebruik  van  fossiele  grondstoffen  in  een   stroomversnelling  terecht  gekomen  (IPCC,  2007).  Oorspronkelijk  werd  plastic  gebruikt  om  schaarse   natuurproducten   zoals   exotisch   hout   en   ivoor   te   vervangen.   Dit   waren   schaarse,   natuurlijke   hulpbronnen.   Plastic   was   een   goed   alternatief   om   het   milieu   te   ontlasten.   Naar   mate   er   meer   ervaring  met  plastic  kwam,  werd  het  gebruik  van  plastic  steeds  innovatiever  en  veelvuldiger.  Anno   2010   is   plastic   niet   meer   weg   te   denken   uit   onze   maatschappij.   Het   gebruik   van   plastic   heeft   niet   alleen   maar   voordelen,   het   heeft   ook   nadelen.   Een   groot   nadeel   van   plastics   is   dat   ze   slecht   afbreekbaar  zijn;  daarom  wordt  plastic  steeds  meer  hergebruikt.           Het   hergebruik   van   plastic   afkomstig   van   huishoudelijk   afval   staat   in   de   kinderschoenen.   Sinds   kort   is   landelijk   gestart   met   het   ophalen   van   plastic   afkomstig   uit   huishoudens.   In   hoeverre   dit   goed   gaat   en   waar   de   verbeterpunten   liggen   is   doel   van   onderzoek   in   deze   scriptie.   Om   inzicht   te   krijgen   in   wat   wel   en   wat   niet   onder   plastic   afval  wordt   verstaan   is   een   legenda   opgesteld,   deze   lijst   is  bijgevoegd  in  bijlage  1.   1.3 Doel-­‐  vraagstelling   Het  doel  van  deze  thesis  is  om  een  vergelijkend  onderzoek  uit  te  voeren  tussen  twee  gemeenten  in   de   provincie   Utrecht.   Het   gaat   om   het   lokale   recyclingbeleid   van   plastic.   Het   doel   is   om   aan   de   hand   van  een  beoordelingskader  te  analyseren  welke  gemeente  het  effectiefste  beleid  voert.    Doelstelling:  Aan  de  hand  van  een  beoordelingskader  een  effectiviteitanalyse  uitvoeren,    door  een   kosten-­‐baten  analyse  uit  te  voeren  die  bepalende  factoren  van  het  plastic  recyclingbeleid  van  twee   gemeenten   vergelijkt.   Door   middel   van   een   aantal   criteria   (beoordelingskader),   wordt   het   recyclingbeleid  van  twee  gemeenten  in  de  provincie  Utrecht  vergeleken.     Centrale   vraagstelling:   Welke   factoren   zijn   bepalend   voor   succesvol   gemeentelijk   plastic     recyclingbeleid?   In  de  literatuur  is  er  een  conceptueel  model  van  Korsten  waarin  7  deelvragen  moeten  doen  blijken   of   een   beleidsinstrument   geslaagd   kan   noemen   of   niet   (Korsten,   2002).   In   deze   thesis   zijn   vooral   deelvragen  6  en  7  van  belang  om  een  antwoord  te  kunnen  geven  op  de  hoofdvraag.  Deelvragen  1,  2   en   3   zijn   belangrijk   als   benodigde   achtergrondinformatie.   Deelvragen   4   en   5   worden   het   minst   belangrijk  geacht,  deze  deelvragen  worden  dan  ook  buitenbeschouwing  gelaten  in  hoofdstuk  2,  waar   de  deelvragen  worden  uitgewerkt.     1. Welke  doelen  worden  er  met  het  beleid  nagestreefd?   2. In  welke  mate  zijn  deze  doelen  bereikt?   3. In  hoeverre  is  het  bereiken  van  deze  doelen  te  wijten  (of  veroorzaakt  door)  door  de  inzet  van   het  instrument?   4. Welke  neveneffecten  zijn  er  opgetreden?   5. Zijn  deze  neveneffecten  positief  of  negatief?   6. Wat  is  het  succes  of  falen  van  het  beleid?   7. Welke  factoren  liggen  ten  grondslag  aan  het  slagen  dan  wel  falen  van  het  beleid?               7    

    Hoofdstuk  2:  theoretisch  kader     2.1  Evaluatie  van  beleid    

 

 

 

 

 

 

 

           

Om  een  duidelijk  beeld  te  krijgen  over  hoe  het  theoretisch  kader  van  deze  scriptie  in  elkaar  zit  zal   eerst   een   algemene   beschouwing   worden   gegeven   over   welke   vorm   van   beleidsanalyse   er   wordt   gebruikt   in   deze   scriptie.   Bij   een   beleidsevaluatie   wordt   beleid   beoordeeld   aan   de   hand   van   een   aantal  bepaalde  criteria.  Dit  kan  op  verschillende  wijzen  plaatsvinden.  Beleid  kan  op  een  ex  ante,  of   op  een  ex  post  manier  worden  beoordeeld.  Gekeken  kan  worden  naar  de  inhoud  van  het  beleid,  de   effecten  en  het  beleidsproces.  Deze  thesis  zal  geschreven  worden  op  een  ex  post  manier.  Het  tot  nu   toe  uitgevoerd  beleid  zal  worden  beoordeeld.                 Binnen   de   beleidswetenschappen   zijn   twee   hoofdstromingen   van   beleidsvisies   te   onderscheiden:   de   analytisch-­‐rationele   en   de   sociaal-­‐interactieve  visie.  In  deze  thesis  zal  vanuit  de   analytisch-­‐rationele   visie   worden   gewerkt.   De   analytisch-­‐rationele   visie   beschouwt   beleid   als   een   intellectuele   activiteit.   De   uitdaging   is   om   voor   milieuproblemen   oplossingen   te   bedenken   die   doeltreffend   zijn   (effectief)   en   minimale   middelen   kosten   (efficiënt).   De   nadruk   binnen   deze   benadering   ligt   op   de   inhoud   van   het   beleid:   het   geheel   aan   doelen   en   middelen   om   deze   doelen   te   bereiken   (Runhaar,   2008).   Het   beleidsproces   wordt   min   of   meer   in   isolatie   van   zijn   omgeving   beschouwd;   aan   actoren   buiten   de   overheid   wordt   niet   zoveel   aandacht   besteed.   De   overheid   heeft   bij  deze  benadering  dus  de  grootste  invloed  op  het  beleid.             Vanuit   de   analytisch-­‐rationele   visie   kun   je   beleid   op   een   aantal   manieren   evalueren.   De   belangrijkste   methode   is   de   effect-­‐   of   effectiviteitevaluatie.   Bij   de   effect-­‐   of   effectiviteitevaluatie   methode  wordt  gekeken  of  de  gestelde  doelen  zijn  bereikt  en  in  hoeverre  dit  te  danken  is  aan  het   gevoerde   beleid.   In   deze   scriptie   wordt   een   kosten-­‐baten   analyse   uitgevoerd   om   een   effect-­‐   of   effectiviteitevaluatie  uit  te  voeren:     •  

In  een  kosten-­‐baten  analyse  worden  alle  relevante  effecten  van  het  beleid  gekwantificeerd   in  geld.  Vervolgens  worden  de  kosten  afgezet  tegen  de  baten.    

Deze   thesis   wordt   in   de   vorm   van   een   beleidsevaluatie   geschreven:   een   tweetal   casussen   wordt   vergeleken   en   beoordeeld   op   effectiviteit   aan   de   hand   van   een   beoordelingskader.   Het   beoordelingskader   dat   gebruikt   wordt   in   deze   thesis   zal   bestaan   uit   de   factoren   die   bepalend   worden  gevonden  voor  succesvol  plastic  recycling  beleid.  In  de  volgende  paragraaf  wordt  ingegaan   op   de   deelvragen   uit   het   model   van   Korsten.   In   deze   paragraaf   komen   de   bepalende   factoren   aan   bod  en  wordt  het  beoordelingskader  dus  vastgesteld.   2.2  Beoordelingskader    

 

 

 

 

 

 

 

 

     

Deze   thesis   zal   zich   richten   op   de   analytisch-­‐rationele   benadering   van   beleid.   Zoals   al   in   de   doelstelling  genoemd  werd,  zijn  hierbij  de  7  deelvragen  van  Korsten  van  belang  voor  deze  scriptie.  In   het  volgende  gedeelte  van  deze  paragraaf  zal  per  deelvraag  worden  uitgewerkt  wat  van  belang  is  om   te   weten   voordat   de   casussen   worden   geanalyseerd.   Hierbij   worden   deelvragen   4   en   5   buiten   beschouwing  gelaten.                         Aan   de   hand   van   onderstaande   deelvragen   wordt   de   effectiviteit   van   het   plastic   recyclingbeleid  van  gemeenten  Nieuwegein  en  Utrecht  geanalyseerd.  Er  zal  geprobeerd  worden  om   per  deelvraag  aan  te  geven  hoe  deze  wordt  gebruikt  met  betrekking  tot  het  beantwoorden  van  de   hoofdvraag.     8    

             1.      Welke  doelen  worden  er  met  het  beleid  nagestreefd?   Op  grond  van  de  Europese  Richtlijn  verpakkingen  en  verpakkingsafval  is  Nederland  verplicht  een   deel  van  het  verpakkingsmateriaal  te  hergebruiken.  Het  doel  hiervan  is  om  grondstoffen  te  sparen   en  CO2  uitstoot  te  beperken.  De  doelstelling  is  dat  Nederland  in  2012  42%  van  het  plastic  materiaal   hergebruikt.   Deze   doelstelling   is   in  2007  in   een   Raamovereenkomst   afgesproken   en   vervangt   eerdere  doelstellingen   uit   het   Besluit   verpakkingen.   Voor  2012   ligt   het   percentage   op  42   %  materiaalhergebruik.  Dit  laatste  levert  een  besparing  op  van  210  kiloton  CO2.  Dit  is  vergelijkbaar   met  het  elektriciteitsgebruik  van  100.000  huishoudens  (VROM,  2010).           Het  is  van  belang  om  te  melden  dat  deze  thesis  zich  richt  op  huishoudelijk  kunststof  afval.  De     doelstelling   van   42   %   gaat   over   ALLE   kunststof   verpakkingen,   van   huishoudens   en   bedrijven.   In   deze   thesis  wordt  er  van  uit  gegaan  dat  de  bedrijven  genoeg  plastic  scheiden  om  aan  de  42  %  doelstelling   te  voldoen.  Deze  scriptie  richt  zich  dus  op  het  huishoudelijke  kunststofafval.       2. In  welke  mate  zijn  deze  doelen  bereikt?     Om   de   42   %   recycling   te   halen   moeten   er   vele   tonnen   plastic   worden   opgehaald.   De   mate   van   doelbereiking   wordt   aan   het   percentage   opgehaalde   plastic   gekoppeld.   In   deze   scriptie   wordt   gekeken   of   beide   gemeenten   bovenstaande   doelstelling   halen.   Om   deze   doelstelling   te   halen   moeten   gemeenten   Utrecht   en   Nieuwegein     gemiddeld   19.5   kg   kunststof   per   huishouden   per   jaar   (hh/jr)  gescheiden  moeten  inzamelen.  Er  wordt  gekeken  in  hoeverre  de  gemeenten  deze  doelstelling   halen  en  naar  de  manier  waarop  zij  dit  trachten  te  halen.               Om  dit  te  bereiken  wordt  gekeken  naar  de  aannames  van  de  gemeenten.  Op  deze  aannames   hebben   de   gemeenten   hun   eigen   doelstellingen   gebaseerd.   Er   wordt   gekeken   of   de   eigen   doelstellingen  worden  gehaald  en  of  dit  genoeg  is  om  aan  de  landelijke  doelstelling  te  voldoen.  Door   een  vergelijking  te  maken  tussen  de  aannames,  feitelijke  resultaten  en  de  landelijke  doelstelling,  kan   gekeken  worden  in  hoeverre  de  gemeenten  succesvol  beleid  hebben  gevoerd.       3. In  hoeverre  is  het  bereiken  van  deze  doelen  te  wijten  (of  veroorzaakt  door)  door  de  inzet   van  het  instrument?     Uit  onderzoek  van  KplusV  blijkt  dat    gemeenten  met  een  haalsysteem  gemiddeld  2,5  à  3  keer  zo  veel   kunststof   verpakkingen   ophalen   als   gemeenten   met   een   brengsysteem.   Op   basis   hiervan   kan   een   duidelijk   verband   worden   aangetoond   tussen   het   soort   inzamelsysteem   en   de   te   verwachten   respons  per  aansluiting.  Dit  wordt  verder  uitgewerkt  in  hoofdstuk  3.  Zie  bijlage  2  (KplusV,  2008).     6. Wat  is  het  succes  of  falen  van  het  beleid?     Zoals   uit   de   eerste   deelvraag   al   blijkt,   is   het   halen   van   de   42%   doestelling   evident   voor   succesvol   beleid.   De   42   %   doelstelling   staat   gelijk   aan   het   inzamelen   van   19.5   kg   kunststof   afval   per   huishouden  per  jaar  (gemeente  Nieuwegein,  2010).  Als  deze  doelstelling  niet  wordt  gehaald  dan  is   het   beleid   niet   per   definitie   niet   succesvol.   Dan   moet   er   gekeken   worden   welk   percentage   wel   is   gehaald  en  wat  de  redenen  zijn  dat  de  42  %  niet  is  gehaald.                 9    

    7. Welke  factoren  liggen  ten  grondslag  aan  het  slagen  dan  wel  falen  van  het  beleid?     Deelvraag  7  is  in  principe  het  fundament  voor  het  beoordelingskader  met  oog  op  het  beantwoorden   van  de  hoofdvraag.  In  deze  scriptie  is  geprobeerd  om  de  belangrijkste  factoren  voor  succesvol  plastic   recyclingbeleid   te   identificeren.   Dit   is   gedaan   aan   de   hand   van   een   literatuuronderzoek.   De   gevonden/gekozen   factoren   zijn   niet   uitputtend,   maar   worden   in   de   context   van   deze   scriptie   het   belangrijkst  geacht.  Uit  meerdere  bronnen  blijkt  dat  het  succes  of   falen  van  beleid  afhangt  van  de   volgende  vier  factoren.   •

Inzamelingssysteem  

Het  inzamelingssysteem  is  een  van  de  belangrijkste  factoren.  Uit  onderzoek  van  KplusV  blijkt  dat  er   een  groot  verschil  is  tussen  het  rendement  van  verschillende  soorten  inzamelingssystemen  (KplusV,   2008).  Over  de  verschillende  soorten  inzamelingsystemen  en  de  verschillen  tussen  en  binnen  deze   systemen   wordt   in   hoofdstuk   drie   meer   uiteengezet.   Gemeente   Utrecht   en   gemeente   Nieuwegein   hebben   beide   gebruik   gemaakt   van   informatie   uit   het   onderzoek   van   KplusV   en   hebben   mede   op   basis   van   deze   bevindingen   hun   keuze   voor   een   inzamelingsysteem   gemaakt   (Gemeente   Utrecht,   Gemeente  Nieuwegein,  2009).     •

Kosten  

Kosten  zijn  in  ieder  beleidsproces  belangrijk.  Iedere  gemeente  maakt  een  kosten-­‐baten  analyse  als   het  gaat  om  nieuw  beleid.  De  keuze  voor  kosten  als  variabele  ligt  in  het  feit  dat  er  een  groot  verschil   is   tussen   de   gebruikskosten   van   verschillende   inzamelingssystemen.   Deze   verschillen   worden   verklaard   in   hoofdstuk   drie.   Kosten   als   variabele   is   in   dit   onderzoek   afhankelijk   van   het   inzamelingssysteem   als   factor.   Kosten   op   zichzelf   kunnen   namelijk   nooit   het   succes   of   falen   van   beleid  bepalen.       •

Communicatie  

Goede   communicatie   is   zeer   belangrijk   als   het   gaat   om   nieuw   beleid.   Met   goede   communicatie   breng  je  beleid  onder  de  aandacht  en  kan  je  inwoners  motiveren  en  sturen  in  de  gewenste  richting   (Bovens   et.   al.   2007).   Om   De   inwoners   van   Nieuwegein   en   Utrecht   hebben   nog   nooit   eerder   te   maken   gehad   met   plastic   recycling,   dus   het   is   van   groot   belang   om   de   inwoners   voldoende   te   informeren  en  motiveren.  Door  inwoners  goed  te  informeren  hopen  beide  gemeenten  een  hogere   respons  te  krijgen  en  meer  afval  te  verzamelen.  Beide  gemeenten  achten  communicatie  belangrijk   en  hebben  een  communicatieplan  opgesteld.     •

Draagvlak  

Zonder  draagvlak  heeft  beleid  geen  kans  van  slagen.  Draagvlak  is  nodig  om  de  inwoners  te  betrekken   bij  beleid  (Driessen,  2001).  Eigenlijk  zijn  alle  drie  de  bovenstaande  factoren  van  belang  om  draagvlak   onder  de  inwoners  van  de  betreffende  gemeenten  te  creëren.     In  deze  scriptie  zal  het  succes  of  falen  van  het  beleid  dat  gevoerd  is  door  de  gemeenten  Utrecht  en   Nieuwegein    aan  de  hand  van  deze  vier  factoren  worden  geanalyseerd.     10    

      Hoofdstuk  3:    afval  inzamelingsystemen       3.1  Afval  inzamelingsystemen     Uit   meerdere   bronnen   kan   geconcludeerd   worden   dat   er   een   driedeling   kan   worden   gemaakt   in   soorten  afval  inzamelingsystemen  (Gemeente  Utrecht,  Gemeente  Nieuwegein  en  KplusV):     • Haalsystemen   • Brengsystemen   • Combinatie  van  een  haal-­‐  en  een  brengsysteem     In   dit   hoofdstuk   zal   elk   van   de   afvalinzamelingsystemen   afzonderlijk   worden   besproken.   In   de   volgende   paragraven   van   hoofdstuk   3   staat   een   beschrijving   van   elk   soort   inzamelingssysteem.   De   voor-­‐   en   nadelen   van   elke   methode   zijn   te   vinden   in   bijlage   3.   Aan   het   eind   van   dit   hoofdstuk   zal   besproken   worden   welk   systeem   volgens   de   literatuur   het   beste   bij   gemeenten   Utrecht   en   Nieuwegein  past.     3.2  Haalsystemen   Optie  1:  Huis  aan  huis  met  zakken     Bij  de  eerste  optie  bieden  de  bewoners  de  kunststofverpakkingen  aan  in  een  speciale  doorzichtige   zak   (in   verband   met   visuele   inspectie   van   de   inhoud   van   de   zak).   De   zakken   zijn   verkrijgbaar   bij   distributiepunten   die   kunnen   worden   gevonden   op   de   site   van   de   betreffende   gemeenten.   Op   de   ophaaldag   worden   de   zakken   aangeboden   op   de   plaats   waar   normaal   gesproken   ook   de   minicontainer   wordt   aangeboden.   In   de   afvalwijzer   kunnen   de   bewoners   zien   welke   dagen   zij   het   plastic   kunnen   buitenzetten.   Bij   bewoners   met   eigen   afvalbakken   wordt   het   afval   voor   de   deur   opgehaald.   Bewoners   die   in   hoogbouw   (flats)   wonen   kunnen   hun   afval   naar   de   dichtstbijzijnde   container  brengen.       3.3  Brengsystemen     Optie  2:  Brengen  bovengrondse  containers     Op  verschillende  locaties  in  de  gemeenten  (bijvoorbeeld  bij  winkelcentra,  scholencomplexen  of   sporthallen)  staan  speciale  verzamelcontainers  voor  het  kunststof  afval.  Inwoners  kunnen  hier  op   elk  moment  van  de  dag  hun  plastic  afval  kwijt.  Het  afval  hoeft  niet  in  speciale  zakken  te  worden   aangeboden,  zolang  de  zakken  maar  doorzichtig  zijn  (bijvoorbeeld  pedaalemmer  zakken).     Optie  3:  Brengen  ondergrondse  containers     Deze   optie   gaat   er   van   uit   dat   er   ondergrondse   containers   voor   kunststof   afval   moeten   worden   geplaatst.  Een  deel  van  de  oud  papier  containers  kan  gebruikt  worden  voor  kunststof,  maar  er  zullen   ook   hele   nieuwe   containers   moeten   worden   geplaatst.   Daarvoor   zal   veel   ruimte   nodig   zijn,   deze   ruimte  is  niet  altijd  aanwezig.  Bij  deze  optie  moet  er  een  alternatief  worden  gevonden  voor  de  oud   papierinzameling   via   de   ondergrondse   containers   die   nu   voor   papier   bedoeld   zijn.   Dat   kan   bijvoorbeeld  door  de  inzameling  van  oud  papier  met  de  scholen  te  intensiveren,  door  brengpunten   voor   oud   papier   bij   kerken   en   verenigingen   te   faciliteren   of   door   laagbouwwoningen   een   minicontainer  voor  oud  papier  te  geven.     11    

  Optie  4  Combinatie  van  een  haal-­‐  en  een  brengsysteem     Bij  deze  optie  wordt  het  haalsysteem  van  optie  1  uitgebreid  met  een  beperkt  aantal  brengpunten.   De   brengpunten   zijn   als   aanvulling   op   het   haalsysteem   bedoeld,   voornamelijk   voor   de  kleinbehuisde   bewoners  (bewoners  van  hoogbouw).       3.4  Niet  geschikte  inzamelingsmethoden     De   vier   bovenstaande   inzamelingsmethoden   zijn   de   meest   geschikte   volgens   meerdere   bronnen   (Gemeente   Utrecht,   Gemeente   Nieuwegein   en   KplusV).   Er   zijn   meerdere   inzamelingsmethoden,   maar  deze  zijn  anno  2010  niet  voldoende  geschikt    vanwege  de  hoge  investering-­‐  of  inzamelkosten.   Daarnaast   zijn   ze   ook   niet   geschikt   omdat   de   methode   niet   op   korte   termijn   is   in   te   voeren   of   vanwege  technische  en/of  operationele  problemen.  Deze  methoden  zijn:     • Brengsysteem  met  nieuwe  ondergrondse  containers   • Huis  aan  huis  inzameling  met  minicontainers   • Gecombineerde  haalsystemen   • Nascheiden   Deze  methoden  zullen  in  deze  scriptie  buiten  beschouwing  worden  gelaten.   3.5  Resultaten  uit  de  literatuur     In   een   onderzoek   van   KplusV   is   een   analyse   gemaakt   van   de   verschillende   systemen   van   kunststofinzameling.  Volgens  dit  onderzoek  is  voor  dichtbevolkte  gebieden  (Nieuwegein  en  Utrecht),   zowel   halen   als   brengen   een   goede   manier   van   inzamelen   (KplusV,   2008).   Nieuwegein   en   Utrecht   zijn  beide  geen  Diftar  gemeenten.  Volgens  KplusV  zou  een  haalsysteem  voor  plastic  het  effectiefst   zijn  in  beide  gemeenten.  In  figuur  1  staan  de  resultaten  van  KplusV. Figuur  1:  inzamelingsystemen  in  Diftar  en  niet-­‐diftar  gemeenten.                         Bron:  KplusV,  2008.     Als   dieper   op   het   onderzoek   wordt   ingegaan,   wordt   het   duidelijk   dat   een   haalsysteem   in   een   niet   Diftar  gemeente,  geen  eenduidige  cijfers  qua  rendement  oplevert.  In  bijlage  2,  het  eerste  figuur,  is   goed  te  zien  dat  het  aantal  opgehaalde  kilo  plastic  afval  varieert.  Uit  figuur  1  hierboven  is  af  te  lezen   dat   een   haalsysteem   in   een   niet   Diftar   gemeente   gemiddeld   10   kg   per   huishouden   per   jaar   aan   plastic  afval  oplevert  .  De  cijfers  uit  het  eerste  figuur  van  bijlage  2  laat  zien  dat  de  cijfers  variëren  van   12    

6  kg  tot  en  met  19  kg.                         Het   is   van   belang   om   aandacht   te   schenken   aan   dit   verschil.   Hoe   is   dit   verschil   te   verklaren?   KplusV  stelt  dat  het  belangrijk  is  om    rekening  te  houden  met  een  aantal    bepalende  gevoeligheden   die  leiden  tot  optimalisatie  en  effectiviteit  van  het  inzamelsysteem  en  daarmee  van  directe  invloed   zijn  op  de  uiteindelijke  inzamelkosten  per  ton  (KplusV,  2008).  Er  zijn  tal  van  externe  variabelen  die   van  invloed  zijn  op  het  rendement  van  het  inzamelingssysteem.         KplusV  definieerde  de  meest  belangrijke  factoren:     • Inzamelingsfrequentie   • Omvang  inzamelingsgebied   • Wijze  en  afstand  transport  overslagstation   • Aanschaf  en  distributie  zakken  (bij  een  haalsysteem)   • Aantal  zakken/containers  per  uur   • Hoogte  investering  containers  (bij  een  brengsysteem)   • Containerdichtheid  (bij  een  brengsysteem)  (KlusV,  2008).     Deze  lijst  is  niet  uitputtend.  Er  zijn  andere  factoren  die  van  invloed  zijn  op  de  effectiviteit  van  een   inzamelingssysteem.   Bovenstaande   lijst   moet   duidelijk   maken   dat   de   keuze   voor   een   systeem   pas   het   begin   is   van   een   efficiënt   beleidsplan.   De   invulling   van   de   uitvoering   is   heel   belangrijk   als   het   gaat  om  de  optimalisatie  van  het  beleid.          

13    

Hoofdstuk  4:  analyse  van  gemeenten  op  basis  van  succesfactoren     In   het   analyse   hoofdstuk   zal   aan   de   hand   van   de   vier   eerder   vastgestelde   succesfactoren   naar   de   effectiviteit  van  beide  gemeenten  worden  gekeken:   • • • •

Inzamelingssysteem   Kosten   Communicatie   Draagvlak  

4.1  Inzamelingssysteem   Utrecht     De  gemeente  Utrecht  is  in  februari  2010  gestart  met  het  plaatsen  van  bovengrondse  containers.  In   de  hele  stad  zijn  29  containers  geplaatst  waar  bewoners  plastic  afval  kunnen  inleveren.  Bijlage  5  is   een   map   waarop   de   locaties   van   de   containers   nauwkeurig   te   vinden   zijn.   De   gemeente   Utrecht   heeft   gekozen   voor   optie   3:   het   plaatsen   van   bovengrondse   containers.   De   gemeente   heeft   deze   optie  gekozen  omdat  ze  een  kostenneutraal  beleid  ambiëren.  De  gemeente  is  bang  dat  na  2012  de   vergoedingen  per  ton  opgehaald  afval  zal  dalen,  waardoor  een  duurdere  inzamelingsmethode,  dan   te  prijzig  wordt.       Nieuwegein     De  gemeente  Nieuwegein  heeft  geconcludeerd  dat  een  haalsysteem  voor  Nieuwegein  het  effectiefst   zal  zijn.  Er  is  gekeken  naar  een  kosten-­‐baten  afweging.  Bij  een  haal  systeem  zijn  de  kosten  laag  en   het   rendement   groot.   Uit   onderzoek   bij   de   gemeente   is   gebleken   dat   het   volgende   geconcludeerd   kan  worden:   1. Huis-­‐aan-­‐huis  inzamelen  met  behulp  van  de  speciale  zakken  is  de  meest  geschikte  methode   voor   Nieuwegein:   starten   is   op   korte   termijn   mogelijk,   het   scheidingsresultaat   is   hoog   en   de   kosten  zijn  op  termijn  lager  dan  de  opbrengsten;   2.  Aanbevolen  wordt  om  een  pilot  te  starten  met  de  combinatie  van  huis-­‐aan-­‐huis  inzameling   en   bovengrondse   brengvoorzieningen.   Deze   pilot   is   bedoeld   om   het   effect   op   de   inzamelresultaten  bij  hoogbouwconcentraties  te  beoordelen;   3.  De   inzameling   van   kunststof   verpakkingen   moet   jaarlijks   worden   geëvalueerd.   Bij   de   evaluatie   moeten   de   ontwikkelingen   van   de   markt   en   de   uitkomsten   van   de   besprekingen   tussen  VNG  en  Nedvag  worden  betrokken.  Zo  nodig  kan  aanpassing  van  de  inzamelmethode   plaatsvinden  (Gemeente  Nieuwegein,  2008).     Punt  2  stelt  dat  Nieuwegein  geïnteresseerd  is  in  een  combinatie  van  een  haal-­‐  en  een  breng  systeem,   zoals   dat   is   uitgewerkt   in   optie   vier   in   hoofdstuk   drie.   Nieuwegein   heeft   uiteindelijk   besloten   om   optie  vier  in  de  praktijk  toe  te  passen:  een  combinatie  tussen  halen  en  brengen.  Voor  deze  optie  is   gekozen   om   de   hoogbouwconcentraties   (zonder   eigen   vuilnisbakken),   ook   te   betrekken   bij   het   kunststofafval   inzamelen.   In   totaal   heeft   de   gemeente   negen   containers   bij   hoogbouw   geplaatst,   zodat  de  bewoners  ook  hun  plastic  gescheiden  kunnen  inleveren.         14    

4.2  Kosten   Deze  paragraaf  zal  in  een  tweedeling  worden  geschreven.  Per  gemeente  worden  eerst  de  aannames   van   de   gemeente   beschreven,   met   bijbehorende   tabellen.   Vervolgens   worden   de   resultaten   zover   bekend   weergegeven.   Zo   kan   een   overzicht   worden   verkregen   over   de   uitkomst   van   de   verwachtingen   van   de   gemeenten.   In   hoofdstuk   5   en   6   wordt   meer   aandacht   besteed   aan   het   verschil  tussen  de  aannames  en  de  feitelijke  resultaten.   Utrecht     Aannames     Gemeente  Utrecht  heeft  gekozen  voor  beleid  dat  kosten  neutraal  uitgevoerd  kan  worden.  Utrecht   wil  met  oog  op  de  onzekerheid  betreffende  de  vergoedingen  na  2012,  geen  hoognodig  risico  nemen.   De   gemeente   prefereert   kosten   neutraal   beleid   dat   aangepast   kan   worden   in   2012   naar   progressiever   beleid,   boven   beleid   dat   anno   2010   veel   geld   kost   en   na   2012   wellicht   een   dure   kostenpost  wordt.       De   gemeente   Utrecht   heeft   2.5   kg   per   huishouden   per   jaar   als   eigen   doelstelling.   Een   lage   doelstelling,  maar  de  gemeente  wil  in  2012  het  beleid  herzien,  nadat  opnieuw  is  vastgesteld  wat  de   vergoedingen  worden  (Gemeente  Utrecht,  2010).  Deze  lage  doelstelling  is  niet  genoeg  om  ook  maar   in  de  buurt  van  de  landelijke  doelstelling  te  komen.     Feitelijke  resultaten     De   gemeente   Utrecht   heeft   uit   een   tussentijdse   evaluatie   in   maart   geconcludeerd   dat   de   eerste   weken  van  het  project   volgens  haar  eigen  doelstelling  een  succes  is  gebleken.  De  eerste    6  weken   (vanaf   1   februari)   heeft   de   gemeente   33   ton   plastic   afval   opgehaald,   dat   komt   neer   op   een   gemiddelde   van   5.5   ton   per   week.   De   gemeente   heeft   zelf   berekend   dat   zij   6.3   ton   per   week   aan   afval  moet  ophalen  om  aan  de  eigen  doelstelling  2.5  ton  per  huishouden  per  jaar  te  voldoen.  Na  de   eerste   13   weken   van   het   beleid   heeft   de   gemeente   de   resultaten   op   een   rijtje   gezet.   In   figuur   2     zijn   de  resultaten  van  de  eerste  13  weken  weergegeven.     Figuur  2:  feitelijke  resultaten  van  de  eerste  13  weken  van  het  beleid.                 Bron:  Gemeente  Utrecht,  2010.     15    

In  deze  resultaten  van  de  eerste  13  weken  is  te  zien  dat  de  gemeente  Utrecht  geen  kostenneutraal   resultaat   heeft   bereikt,   er   is   zelfs   een   stevig   positieve   balans.   Er   zit   een   positief   gat   tussen   de   inkomsten  en  de  uitgaven   van   ongeveer   60%!  De   gemeente   Utrecht   heeft   aangegeven   dat   de   meest   bezochte  containerplekken  wellicht  worden  uitgebreid  met  nog  een  container,  maar  verder  heeft  de   gemeente  geen  ambities  om  voor  2012  het  beleid  uit  te  breiden  of  te  wijzigen  (Post,  2010).     Nieuwegein     Aannames     Voorafgaande   aan   het   project   dat   in   februari   2010   van   start   is   gegaan,   zijn   een   aantal   berekeningen   uitgevoerd  om  te  kijken  of  de  inzamelingsmethode  een  positief  of  een  negatief  saldo  zou  opleveren.   Deze  gegevens  zijn  te  vinden  in  bijlage  4.  Aan  de  hand  van  deze  gegevens  heeft  de  gemeente  een   balans   kunnen   opmaken   voor   de   kosten-­‐baten   voor   de   haal-­‐   en   breng   inzamelingsmethode.   Deze   gegevens  staan  in  figuur  3.     Figuur  3:  aannames  Nieuwegein  voorafgaande  aan  de  uitvoer  van  het  beleid.                 Bron:  Gemeente  Nieuwegein,  2008.   Bovenstaande   tabel   geeft   weer   hoeveel   afval   er   opgehaald   moet   worden   om   een   positief   saldo   te   krijgen.   Verwacht   wordt   dat   de   bewoners   van   Nieuwegein   een   gewenningsperiode   moeten   overbruggen  voordat  de  gemeente  12  kg  per  huishouden  per  jaar  aan  kunststof  afval  op  kan  halen  in   2012.  Bovenstaande  gegevens  zijn  van  te  voren  vastgesteld.  Het  is  echter  van  belang  om  te  kijken  of   dit  in  de  praktijk  ook  zo  uitwerkt.     Feitelijke  resultaten   De  gemeente  Nieuwegein  is  actief  bezig  met  monitoren  en  tussentijds  evalueren.  De  meest  recente   gegevens  zijn  verwerkt  in  deze  thesis.  Het  eerste  pilot  van  het  haal-­‐  en  breng  systeem  is  een  succes   gebleken.  Momenteel  haalt  de  gemeente  10kg  per  huishouden  per  jaar  op,  zie  figuur  4  (bijgestelde   hoeveelheid   2010).   De   gemeente   verwacht   dat   in   2012,   zelf   15   kg   per   huishouden   per   jaar   kan   worden   opgehaald   als   er   continu   geëvalueerd   wordt   en   het   systeem   wordt   aangepast   aan   de   behoefte  van  de  bewoners  van  Nieuwegein.  Uit  recente  resultaten  blijkt  dat  het  niet  genoeg  is  om   één  per  maand  plastic  afval  op  te  halen.  Bewoners  hebben  thuis  teveel  plastic  afval  en  het  lukt  niet   om  al  dat  afval  een  maand  lang  te  bewaren.  Gevolg  hiervan  is  dat  de  9  containers  die  geplaatst  zijn   overvol   zitten.   Het   college   van   B&W   heeft   op   17   februari   jongsleden   besloten   om   twee   keer   per   maand  het  plastic  afval  op  te  gaan  halen.  Het  kosten  patroon  verandert  hierdoor.  Deze  verandering   is  te  zien  in  figuur  4.     16    

Figuur  4:  feitelijke  resultaten  gemeente  Nieuwegein  tijdens  eerste  evaluatie  van  het  gestarte  pilot.                         Bron:  Gemeente  Nieuwegein,  2010.     Uit   figuur   4   blijkt   dat   het   verhogen   van   het   aantal   keer   afval   ophalen   een   aanzienlijke   grotere   financiële  last  met  zich  meebrengt.  In  2011  hoopt  de  gemeente  genoeg  plastic  op  te  halen  om  de   negatieve  balans  om  te  zetten  in  een  positieve  balans.  De  verwachting  is  in  ieder  geval  dat  dit  gaat   lukken.  Dit  baseert  de  gemeente  op  het  succes  van  het  eerste  pilot  waarin  er  al  veel  meer  afval  is   opgehaald  dan  er  werd  verwacht.     4.3  Communicatie     Utrecht     De  gemeente  Utrecht  heeft  zich  laten  adviseren  door  een  onderzoek  van  KplusV.  De  implementatie   van  een  landelijk  inzamelsysteem  voor  kunststof  verpakkingen  kan  alleen  gerealiseerd  worden  met   behulp  van  actieve  medewerking  van  de  burger.  Een  effectief  communicatietraject  naar  de  burger   en  een  goede  service  draagt  bij  aan  de  motivatie  van  de  burgers  en  daarmee  aan  verhoging  van  de   respons.  Er  bestaat  een  verband  tussen  de  mate  van  communicatie  en  de  te  verwachten  respons  per   huishouden   (KplusV,   2008).   Communicatie   naar   de   burgers   dient   in   eerste   instantie   vanuit   de   gemeente   zelf   te   komen   en   is   een   continu   proces.   Het   is   van   belang   om   aan   te   geven   wat   de   achtergrond  is  van  de  gescheiden  inzameling  en  wat  er  met  het  afval  gebeurt.     De   gemeente   heeft   eenmalig   geld   ontvangen   van   het   afvalfonds   om   de   campagne   op   te   starten.   Voor  Utrecht  bedroeg  dit  €  33.000-­‐  voor  communicatie:   Eenmalig  extra  geld  in  2009:   €  0,54    

eenmalig  per  inwoner  voor  opstartkosten,  vrij  te  besteden  

€  0,43  

per  inwoner:  een  pakket  in  natura  voor  communicatie  

De  gemeente  Utrecht  heeft  een  campagne  opgezet  waarbij  er  reclame  voor  het  project  is  gemaakt.   Tussenvariant:   Persbericht,   advertenties   in   dag   en   weekbladen,   kabelkrant,   informatie   via   de   17    

betrokken   winkelcentra,   informatie   via   wijkbureaus,   via   de   website,   de   afvalkalender   en   op   billboards   op   huisvuilwagens   (Gemeente   Utrecht,   2009).   Uit   bovenstaande   gegeven   lijkt   het   of   Utrecht   een   zeer   actief   communicatieplan   heeft.   Uit   beleidstukken   blijkt   echter   dat   de   gemeente   zoveel  mogelijk  gebruik  maakt  van  de  landelijke  communicatie  vanuit  Nedvang  (Gemeente  Utrecht,   2009).   Nieuwegein     De   gemeente   Nieuwegein   acht   communicatie   naar   de   bewoners   toe   zeer   belangrijk.   Om   het   doel   van  15  kg  per  huishouden  per  jaar  te  halen,  moet  constant  geïnvesteerd  worden  in  communicatie.   Het  bieden  van  inzamelfaciliteiten  alléén  is  niet  voldoende.  De  inwoners  moeten  er  ook  gebruik  van   (willen)  maken.  Daarvoor  is  voortdurend  voorlichting  nodig  over  nut  en  noodzaak,  mogelijkheden  en   resultaten  van  de  afvalscheiding.  Bij  een  nieuwe  afvalstroom  is  de  communicatie  extra  belangrijk.     De   gemeente   heeft   een   communicatiecampagne   die   tot   doel   heeft   om     de   kennis   van   inwoners  over  en  hun  houding  en  gedrag  ten  aanzien  van  het  gescheiden  inzameling  van  kunststof   verpakkingsafval   positief   te   beïnvloeden.   Op   verschillende   manieren   worden   nut   en   noodzaak   van   het   gescheiden   inzamelen   herhaaldelijk   onder   de   aandacht   gebracht.   In   het   communicatieplan   is,   behalve   aan   de   doelgroep   inwoners,   ook   aandacht   besteed   aan   de   voorlichting   van   interne   doelgroepen   (collega´s   zoals   van   de   servicelijn   en   de   handhavers)   en   betrokken   en   niet   betrokken   externe  doelgroepen  (Gemeente  Nieuwegein,  2009).     Voor   de   communicatie   maakt   de   gemeente   gebruik   van   de   gangbare   communicatie-­‐uitingen   zoals   de   website,   driehoeksborden,   de   Molenkruier   en   de   nieuwsbrief   Milieu   in   Uitvoering   (Gemeente   Nieuwegein,   2008).   Daarnaast   maakt   de   gemeente   gebruik   van   het   beschikbare   communicatiemateriaal   van   Nedvang   (Plastic   Heroes-­‐campagne).   Nedvang   levert   een   gepersonaliseerd  pakket  voor  de  bewoners  (brieven,  afvalkalender,  informatiefolder  en  een  aantal   speciale   afvalzakken),   posters,   flyers   en   materiaal   voor   activiteiten   (zoals   opblaasbare   plastic   hero   e.d.).   Een   lespakket   voor   het   basisonderwijs   is   in   ontwikkeling.   Om   het   scheidingsgedrag   van   inwoners  zo  veel  mogelijk  te  stimuleren,  heeft  de  gemeente  een  aantal  extra  activiteiten  ingericht   om  het  plastic  afval  scheiden  zoveel  mogelijk  onder  de  aandacht  te  brengen:     • Bezoeken  wijknetwerken.  Doel:  informeren,  reactie  peilen,  vragen  beantwoorden.   • Informatie   in   de   nieuwsbrieven   van   wijknetwerken   en   woningcorporaties.   Doel:   doelgroepgerichte  benadering.   • Feestelijke  start  van  de  gescheiden  inzameling.   • Ludieke   acties,   zoals   wedstrijden   (wie   weet   wat   wel/niet   bij   plastic   mag,   foto-­‐/   knutselwedstrijd.   • voor  kinderen/jongeren,  containerloterij)  (Gemeente  Nieuwegein,  2008).                             4.4  Draagvlak   18    

  Utrecht   In   mei   2009   heeft   de   afdeling   Bestuursinformatie   een   zogenaamde   ‘flitsmeting’   uitgevoerd.   Dit   is   een   snelle,   representatieve   bewonersenquête.   De   bereidheid   van   bewoners   om   plastic   afval   te   scheiden   is   gepeild   door   600   huishoudens   in   Utrecht   een   vragenlijst   voor   te   leggen.   De   resultaten   van  de  flitsmeting  zijn  als  volgt:     • 79%   van   de   respondenten   geeft   aan   mee   te   willen   werken   aan   het   gescheiden   aanbieden   van   lege  kunststof  verpakkingen.   • De  voorkeur  van  de  bewoners,  gezien  vanuit  de  flitsmeting,  is  huis  aan  huis  inzameling.   • Als   de   lege   plastic   verpakkingen   moeten   worden   gebracht   bij   de   drukbezochte   winkelcentra   dan   bedraagt  de  animo  bij  de  respondenten  nog  steeds  44%.   • De   minste   voorkeur   heeft   het   inleveren   op   het   afvalscheidingstation.   In   dat   geval   geeft   22%   van   de  respondenten  aan  het  kunststof  afval  te  scheiden  (Gemeente  Utrecht,  2009).       Uit   deze   resultaten   blijkt   dat   600   respondenten   redelijk   welwillend   zijn   om   kunststof   afval   gescheiden  in  te  leveren.  Uit  de  resultaten  van  de  eerste  dertien  weken  blijkt  dat  de  gemeente  aan   haar  eigen  doelstellingen  kan  voldoen.         Nieuwegein   Nieuwegein  heeft  als  gemeente  geen  onderzoek  uitgevoerd  naar  draagvlak  onder  de  bewoners.  Uit   bestaande  literatuur  van  KplusV  en  TNS  NIPO  heeft  de  gemeente  geredeneerd  wat  het  draagvlak  is   voor  kunststof  afval  gescheiden  inzamelen.       Uit  een  onderzoek  van  TNS  NIPO  blijkt  dat  de  respondenten  over  het  algemeen  zeer  bereid   zijn  om  afval  gescheiden  in  te  zamelen.  Daarbij  vindt  87%  van  de  Nederlanders  het  heel  belangrijk   dat   de   overheid   maatregelen   neemt   om   het   verpakkingsafval   te   verminderen.   Het   onderzoek   van   TNS   NIPO   heeft   een   groot   gedeelte   van   het   onderzoek   aandacht   besteed   aan   kunststof   afval.   De   volgende   conclusies   van   TNS   NIPO   geven   een   goed   beeld   van   de   bereidheid   van   de   gemiddelde   Nederlander  om  kunststof  afval  gescheiden  in  te  leveren:     • Driekwart   van   de   Nederlanders   vindt   dat   kunststof   verpakkingen   best   apart   ingezameld   kunnen   worden.   67%   vindt   dat   kunststof   verpakkingen   goed   opnieuw   gebruikt   kunnen   worden.   • Negen  op  de  tien  Nederlanders  (91%)  is  bereid  thuis  hun  kunststof  verpakkingen  te  scheiden   van  het  overige  afval.   • 77%  van  de  Nederlanders  zegt  bereid  te  zijn  om  hun  kunststof  verpakkingen  apart  te  houden   en  weg  te  brengen  naar  een  daarvoor  bestemde  bak.   • Acht   op   de   tien   Nederlanders   is   bereid   kunststof   apart   te   houden   als   het   ook   apart   opgehaald  wordt.   • 85%  van  Nederlanders  is  bereid  kunststof  verpakkingen  apart  te  houden  als  ze  zeker  weten   dat  dit  beter  is  voor  het  milieu  (TNS  NIPO,  2007).     De   resultaten   van   TNS   NIPO   komen   overeen   met   het   patroon   dat   de   gemeente   Nieuwegein   momenteel  ziet.  De  eerste  paar  maanden  van  het  project  zijn  succesvol.  De  eigen  verwachtingen  qua   hoeveelheid   opgehaald   afval   zijn   overtroffen.   Er   werd   verwacht   dat   de   gemeente   5kg   per   huishouden   per   jaar   zou   ophalen   in   2010,   maar   de   resultaten   laten   zien   dat   er   al   10kg   per   huishouden   per   jaar   wordt   opgehaald.   Hierdoor   is   de   eigen   doelstelling   bijgesteld   tot   10   kg.   De   gemeente  verwacht  dat  in  2011  de  gewenning  onder  de  inwoners  groot  genoeg  is  om  nog  bewuster   afval  te  scheiden.   Hoofdstuk  5:  evaluatie  van  het  lokale  plastic  recyclingbeleid   19    

  Of  het  gevoerde  beleid  succesvol  is,  moet  uit  de  eindresultaten  van  2012  blijken.  Als  de  gemeente   dan  42  %  van  het  plastic  afval  gescheiden  weet  in  te  zamelen,  dan  is  de  doelstelling  bereikt.  Anno   medio  2010  lijkt  het  erop  dat  de  eerste  maanden  van  het  project  een  succes  zijn  ten  opzichte  van  de   doeltellingen   van   de   gemeenten   zelf.   Er   zit   een   stijgende   lijn   in   het   aantal   ton   afval   dat   wordt   opgehaald  en  de  gemeenten  verwachten  dat  na  de  gewenningsperiode  van  1-­‐2  jaar,  het  aantal  ton   ingeleverde  afval  zal  toenemen  (Gemeente  Nieuwegein,  2010).  In  figuur  5  zijn  de  aannames  van  de   gemeenten   uitgezet   tegen   de   feitelijke   resultaten.   In   dit   overzicht   wordt   duidelijk   weergegeven   in   hoeverre  de  gemeenten  de  landelijke  doelstelling  hebben  bereikt.     Figuur   5:   aannames   en   feitelijke   resultaten   van   de   gemeenten   uitgezet   tegen   de   landelijke   doelstelling.                                               Bron:  Jurriaan  Cohrs,  2010     De  recycledoelstelling  voor  kunststof  verpakkingen  is  42%  materiaalhergebruik  van  de  in  Nederland   op  de  markt  gebrachte  verpakkingen  in  2012,  dit  betekent  dat  beide  gemeenten  in  2012  ongeveer   19.5   kg   per   huishouden   per   jaar   aan   afval   moeten   inzamelen     om   de   doelstelling   te   bereiken.  De   doelstelling   voor  2009   is   32%,   voor   2010   is  het   percentage  gesteld   op  38%.   Deze   doelstelling   gaat   over  ALLE  kunststof  verpakkingen,  van  huishoudens  en  bedrijven.  Uit  de  resultaten  van  figuur  5  blijkt   dat  beide  gemeente  de  landelijke  doelstelling  niet  halen.  Waarom  dit  zo  is  wordt  in  de  rest  van  dit   hoofdstuk   uiteengezet.   Per   gemeente   zal   nu   de   plus-­‐   en   de   minpunten   van   het   beleid   worden   besproken  aan  de  hand  van  de  vier  succesfactoren  die  eerder  in  deze  scriptie  zijn  vastgesteld.                 5.1  Analyse  succespunten  per  gemeente   20    

  Utrecht     Inzamelingsmethode:  Volgens  de  literatuur  is  een  brengsysteem  in  een  gemeente  als  Utrecht  veilig   in   termen   van   kosten-­‐baten.   Erg   progressief   en   ambitieus   is   het   niet.   De   gemeente   wil   een   kostenneutrale   inzamelingsmethode,   omdat   de   angst   voor   onzekerheid   over   de   subsidies   na   2012   overheerst.  Doordat  niet  duidelijk  is  wat  er  met  de  vergoedingen  in  2012  gebeurt,  is  de  gemeente   niet   bereid   om   progressief   beleid   met   hoge   doelstellingen   te   voeren.   Mijn   inziens   zou   een   combinatie   van   een   haal-­‐   en   breng   systeem   ook   in   Utrecht   goed   werken.   Utrecht   heeft   inmiddels   ingezien   dat   de   huidige   manier   van   inzameling   winst   oplevert.   Er   kan   dus   geïnvesteerd   worden   in   een  effectievere  manier  van  inzamelen,  om  vooralsnog  kostenneutraal  beleid  uit  te  voeren.     Kosten:  Utrecht  voert  een  passief  beleid.  Er  worden  geen  onnodige  kosten  gemaakt,  met  het  oog  op   de  nabije  toekomst.  Een  gemeente  als  Utrecht  had  hogere  doelstellingen  moeten  stellen.  Er  wonen   in  Utrecht  veel  jonge  mensen  die  begaan  zijn  met  het  milieu.  Utrecht  weet  dat  het  draagvlak  onder   de   bewoners   hoog   is.   Daarom   had   de   gemeente   moeten   bedenken   dat   de   kosten   niet   hoog   uit   zouden  vallen  als  er  hogere  doelstellingen  waren  gesteld.  Groen  Links  is  de  grootste  partij  in  Utrecht,   de  gemeente  had  moeten  inspelen  op  het  gegeven  dat  er  Utrecht  veel  inwoners  heeft  die  begaan   zijn  met  het  milieu.     Communicatie:   Het   communicatieplan   van   Utrecht   is   net   als   de   inzamelingsmethode   en   de   kostenneutrale   doelstelling   passief.   Er   is   wel   veel   communicatie   gevoerd   naar   de   bewoners   toe,   maar   een   groot   deel   van   deze   communicatie   kwam   vanuit   Nedvang.   Er   is   wel   genoeg   communicatie   geweest,  dit  blijkt  uit  het  succes  van  de  eerste  13  weken  van  het  project.     Draagvlak:   Uit   eigen   onderzoek   blijkt   dat   het   draagvlak   voor   het   Utrechtse   beleid   goed   is.   De   resultaten  van  de  eerste  13  weken  laten  zien  dat  het  de  inwoners  van  Utrecht  zeer  bereid  zijn  om   plastic  afval  gescheiden  in  te  leveren.     Nieuwegein     Inzamelingmethode:   Nieuwegein   is   vanaf   2009   gewaagd   en   innovatief   het  recyclingbeleid   ingegaan.   Uit  het  gestarte  pilot  blijkt  dat  er  meer  plastic  afval  werd  ingeleverd,  dan  in  één  keer  per  maand  kon   worden  opgehaald.  De  gemeente  is  tijdens  het  pilot  al  bezig  met  innovaties  om  het  beleid  nog  beter   in   de   praktijk   toe   te   kunnen   passen.   De   gemeente   heeft   al   besloten   om   2   keer   per   maand   plastic   afval   op   te   halen,   maar   er   liggen   nog   meer   verdergaande   initiatieven   bij   de   gemeente   klaar   om   besproken  te  worden:     Motie  2e  actiepunt     Faciliteiten   voor   gescheiden   inzameling   van   plastic   afval   actief   aanbieden   aan  Verenigingen  van  Eigenaren.   Motie  3e  actiepunt     Bij   huurcomplexen   alle   mogelijkheden   benutten   om   inpandige   inzameling   van  plastic  afval  mogelijk  te  maken.  (Gemeente  Nieuwegein,  2010).     Het  neveneffect  van  al  deze  innovaties  is  dat  ze  direct  geld  kosten,  terwijl  het  niet  zeker  is  dat  het   aantal   ton   ingezamelde   afval   daarmee   omhoog   gaat.   De   verwachting   is   echter   dat   de   baten   21    

opwegen  tegen  de  kosten.  Of  de  doelstelling  van  42  %  gehaald  gaat  worden,  is  nog  onzeker.  Als  de   gemeente  de  42  %  doelstelling  wil  halen,  dan  moet  19,5  kg  per  huishouden  per  jaar  aan  kunststof   afval   worden   opgehaald.   Deze   19.5   kg   grens   gaat   de   gemeente   waarschijnlijk   niet   halen,   de   verwachting  is  dat  de  gemeente  in  2012  15  kg  per  huishouden  per  jaar  gaat  ophalen.  De  gemeente   heeft  goed  werk  geleverd  om  een  flinke  stap  in  de  goede  richting  te  zetten.   Kosten:   De   winst   die   momenteel   gemaakt   wordt   moet   het   verlies   opvangen   dat   verwacht   wordt   nadat  het  beleid  is  bijgesteld.  In  plaats  van  één  keer  per  maand,  wordt  het  plastic  afval  twee  keer   per  maand  bij  de  bewoners  opgehaald.  In  2011  hoopt  de  Nieuwegein  alweer  een  positieve  balans  te   hebben.   Communicatie:   Nieuwegein   heeft   een   actief   communicatie   plan   opgesteld   waarbij   ook   Nedvang   is   betrokken.   Nieuwegein   heeft   de   ambitie   om   de   bewoners   zoveel   mogelijk   te   betrekken   bij   dit   project.     Draagvlak:   Uit   het   onderzoek   van   TNS   NIPO   blijkt   dat   er   een   groot   draagvlak   is   voor   recycling.   Het   inzamelen   van   kunststof   afval   zou   op   het   gebied   van   draagvlak   dan   ook   geen   probleem   moeten   opleveren.     5.2  Analyse  effectiviteit  tussen  gemeenten     Beide  gemeenten  mogen  van  effectief  beleid  spreken  als  de  landelijke  doelstelling  van  42%  in  2012   wordt   gehaald.   Opvallend   is   dat   beide   gemeenten   doelstellingen   stellen   die   lager   zijn   dan   de   wettelijke  hoeveelheid  (19.5  kg  per  huishouden  per  jaar)  die  ingezameld  moet  worden  om  de  42%   doelstelling   te   halen.   Nieuwegein   wil   in   2012   15   kg   per   huishouden   per   jaar   ophalen,   terwijl   Utrecht   in   de   recente   berekeningen   uitgaat   van   2.5   kg   per   huishouden   per   jaar.   Beide   gemeenten   hebben   geen   aanzienlijke   kosten   aangezien   de   begrotingen   geen   negatieve   balans   oplevert.   Nieuwegein   is   dus   veel   innovatiever   dan   Utrecht   en   is   meer   bereid   om   de   baten   zo   groot   mogelijk   te   krijgen.   Utrecht  heeft  een  hele  lage  doelstelling  en  is  duidelijk  niet  van  plan  om  de  landelijke  doelstelling  te   halen.  Uit  hoofdstuk  vier  kan  geconcludeerd  worden  dat  beide  gemeenten  succesvol  beleid  voeren   ten   opzichte   van   de   eigen   doelstellingen   die   de   gemeenten   hebben   gesteld   aan   de   hand   van   aannames.   De   gemeente   Utrecht   voert   passief   beleid.   De   gemeente   Nieuwegein   voert   innovatief   en   progressief  beleid,  om  te  zien  hoever  het  resultaat  kan  reiken.       Nieuwegein   heeft   een   effectief   haal-­‐   en   breng   systeem,   daar   waar   Utrecht   alleen   een   brengsysteem   heeft.   Utrecht   zou   een   voorbeeld   kunnen   nemen   aan   Nieuwegein,   helemaal   nu   het   heeft  gemerkt  dat  er  wel  degelijk  een  animo  vanuit  de  bewoners  bestaat  om  plastic  afval  gescheiden   in   te   leveren.   Utrecht   wacht   echter   liever   met   innovatieve   actie   ondernemen,   totdat   in   2012   duidelijk  wordt  wat  er  gebeurt  met  de  vergoedingen  voor  afval  vanuit  het  afvalfonds.          

22    

Hoofdstuk  6:  conclusie       Deze   scriptie   begon   met   als   doelstelling   om   te   kijken   welke   factoren   bepalend   zijn   voor   succesvol   gemeentelijk   plastic   recyclingbeleid.   Het   onderzoek   heeft   een   praktijkvisie   opgeleverd   die   aansluit   bij  de  literatuur  waardoor  de  centrale  vraag  van  deze  scriptie  beantwoord  kan  worden.  De  centrale   vraag   in   deze   scriptie   is:   Welke   factoren   zijn   bepalend   voor   succesvol   gemeentelijk   plastic   recyclingbeleid?   Deze   factoren   zijn   bepaald   aan   de   hand   van   meerdere   beleidstukken   en   onderzoeken  en  sluiten  aan  bij  de  resultaten  uit  de  praktijk:   • • • •

Inzamelingssysteem   Kosten   Communicatie   Draagvlak  

  Inzamelingssysteem:   Uit  de  case  studies  blijkt  dat   het   soort   inzamelingssysteem  van  groot  belang  is   voor  de  effectiviteit  van  het  beleid.  Zoals  duidelijk  is  geworden  is  er  een  groot  verschil  in  rendement   tussen  de  verschillende  inzamelingssystemen,  dit  komt  doordat  er  veel  factoren  invloed  hebben  op   de  effectiviteit  van  het  systeem.  Uit  onderzoek,  door  middel  van  het  bestuderen  van  gemeentelijke   beleidsstukken,   kan   geconcludeerd   worden   dat   Nieuwegein   effectiever   beleid   voert   dan   Utrecht.   Nieuwegein  heeft  een  combinatie  van  een  haal-­‐  en  een  breng  systeem  dat  veel  effectiever  is  dan  het   brengsysteem   in   Utrecht.   Dat   een   optimaal   systeem   in   de   buurt   komt   van   de   resultaten   van   het   systeem   van   Nieuwegein   is   onwaarschijnlijk.   Wel   moet   gezegd   worden   dat   beide   gemeenten   de   landelijke  doelstelling  van  42%  voorlopig  nog  niet  gaan  halen.  Nieuwegein  doet  een  goede  poging  en   komt  in  de  buurt,  maar  Utrecht  haalt  de  doelstelling  lang  niet.   Kosten:  De  kosten  zijn  heel  erg  belangrijk  voor  de  gemeenten.  Kosten  als  variabele  is  afhankelijk  van   de   inzamelingsmethode.   Kosten   als   onafhankelijke   variabele   kan   niet   bepalend   zijn   voor   het   falen   of   slagen   van   beleid.   In   de   case   studies   zijn   de   kosten   voor   een   combinatie   van   een   haal-­‐   en   een   breng   systeem   hoger   dan   een   breng   systeem,   maar   heeft   een   veel   hogere   respons.   Met   dit   systeem   wordt   er   veel   meer   plastic   afval   opgehaald.   Utrecht   heeft   niet   de   ambitie   om   een   winstmaximaliserend   systeem  te  onderhouden,  maar  wil  simpelweg  kostenneutraal  zijn.  Utrecht  doet  dit  echter  niet.  De   gemeente  genereert  meer  inkomsten  dan  kosten.  De  gemeente  houdt  60%  over  ten  opzichte  van  de   vergoedingen   vanuit   het   afvalfonds!   Utrecht   zou   dus   moeten   investeren   in   optimalisatie   van   het   systeem.   Het   is   dan   ook   niet   te   zeggen   hoeveel   ton   afval   Utrecht   zou   binnenhalen   als   zij   het   huidige   systeem  zou  optimaliseren.     Communicatie:   Communicatie   is   heel   erg   belangrijk   voor   goed   beleid.   Goede   communicatie   zorgt   ervoor   dat   de   inwoners   van   een   gemeente   weten   wat   ze   met   plastic   afval   kunnen   doen.   Utrecht   voert  communicatief  gezien  passief  beleid.  Nieuwegein  voert  echter  actief  beleid.  Uit  beleidsstukken   en   praktijkresultaten   blijkt   echter   dat   beide   gemeente   genoeg   communicatief   actief   zijn   geweest.   Beide  gemeenten  spreken  van  een  succes  ten  opzichte  van  eigen  doelstellingen.     Draagvlak:   Draagvlak   is   zeer   belangrijk   voor   ieder   soort   beleid.   Uit   onderzoek   van   de   gemeente   Utrecht  en  TNS  NIPO  blijkt  dat  er  voldoende  draagvlak  bestaat  voor  plastic  afval  apart  inzamelen.  De   praktijkcijfers   sluiten   hierbij   aan.   Er   wordt   ten   opzichte   van   deze   factor   dus   geen   nieuw   inzicht   verkregen.             23    

8. Aanbeveling  +  discussie         Aanbeveling   1:   Bij   een   vergelijking   tussen   twee   grote   gemeenten,   moet   er   altijd   rekening   worden   gehouden   met   factoren   en   facetten   die   niet   in   het   onderzoek   zijn   betrokken   vanwege   gebrek   aan   tijd   en   middelen.   Vanwege   het   verschil   tussen   de   structuur,   omvang   en   andere   facetten   van   gemeenten,   is   het   wellicht   verstandig   om   verder   onderzoek   te   verrichten   naar   de   efficiëntie   van   plastic  recycling  beleid.  De  vier  gekozen  bepalende  factoren  voor  succesvol  beleid  blijven  dan  alsnog   van  toepassing.  Een  voorbeeld  van  verder  onderzoek  is  een  analyse  op  wijkniveau.  Door  wijken  uit   verschillende   gemeenten   met   elkaar   te   vergelijken   kan   wellicht   inzicht   worden   verkregen   in   de   optimalisering  van  een  inzamelingssysteem.  Uit  beleidsdocumenten  blijkt  dat  Utrecht  bijhoudt  wat   het   rendement   van   iedere   geplaatste   plastic   afval   container   is.   Deze   resultaten   zouden   de   basis   kunnen  vormen  van  zo’n  dergelijke  wijkanalyse.       Discussiepunt  1:  42%  is  de  landelijke  doelstelling,  dit  betekent  dat  gemeenten  gemiddeld  19.5  kg  per   jaar  per  huishouden  aan  plastic  afval  moet  ophalen.  In  termen  van  gemiddelden,  kan  gezegd  worden   dat   als   de   ene   stad   boven   het   gemiddelde   scoort   qua   ophalen   van   plastic   afval,   een   andere   gemeente   onder   het   gemiddelde   kan   gaan   zitten.   Samen   zouden   zij   dan   alsnog   19.5kg   kunnen   ophalen.   Dit   gegeven   heb   ik   express   niet   meegenomen   in   dit   onderzoek,   omdat   ik   er   van   ben   uitgegaan  dat  iedere  gemeente  zich  zou  moeten  verplichten  aan  de  landelijke  doelstelling.  Het  zou   te   gek   voor   woorden   zijn   als   één   gemeente   wel   consumeert,   maar   zou   zeggen:   wij   gaan   voor   de   doelstelling  van  7.5kg  aangezien  onze  buren  toch  veel  meer  inzamelen  dan  noodzakelijk  is.    

 

Discussiepunt   2:   Waarom   stellen   de   gemeenten   doelstellingen   die   lager   zijn   dan   de   landelijke   doelstellingen?   Met   andere   woorden:   met   deze   doelstelling   wordt   de   landelijke   doelstelling   in   ieder   geval   niet   gehaald.   Daarmee   houden   de   gemeenten   zich   niet   aan   de   wettelijke   afspraken.   Ik   heb   contact  gezocht  met  beide  gemeenten  over  deze  vraag.     Reactie  gemeente  Nieuwegein:  gemeente  Nieuwegein  zegt:”  de  doelstelling  is  een  gemiddelde  over   alle  gemeenten  in  Nederland.  Gemeenten  waar  tariefdifferentiatie  is  ingesteld  (inwoners  met  meer   afval   betalen   meer   afvalstoffenheffing)  halen   over   het   algemeen   een   veel   beter   scheidingsresultaat.   Stedelijke   gemeenten   halen   een   slechter   scheidingsresultaat.   Nieuwegein   hoort   bij   de   op   een   na   hoogste  "stedelijkheidsklasse"  (veel  bebouwing,  nauwelijks  buitengebied).  Daarom  en  ook  gezien  de   scheidingsresultaten  van  de  andere  afvalstromen  in  Nieuwegein  (glas,  papier  e.d.)  is  15  kg  in  2012   een  reële  doelstelling,  waar  we  nog  hard  genoeg  voor  zullen  moeten  werken  om  hem  te  halen”.     Reactie  gemeente  Utrecht:  gemeente  Utrecht  heeft  niet  gereageerd.    

24    

8.  Literatuurlijst     Artikelen  en  Rapporten     Bovens  et.  al.  (2007).  Openbaar  bestuur:  beleid,  organisatie  en  politiek.  Uitgever:  Kluwer,  Alphen   aan  den  Rijn.     Cohrs,   J.   (2010).   aannames   en   feitelijke   resultaten   van   de   gemeenten   uitgezet   tegen   de   landelijke   doelstelling,  Utrecht.    

 

Driessen,  P.P.J.  et.  al.  (2001).  Interactive  policy-­‐making;  a  model  of  management  for  public  works.  In:   European  Journal  of  Operational  Research.     European  Environmental  Agency  (1997).  DPSIR  model.       Gemeente  Nieuwegein  (2008).  Bijlage  bij  kunststof  inzameling  in  Nieuwegein,  Nieuwegein.   Gemeente  Nieuwegein  (2008).  Kunststofinzameling  in  Nieuwegein,  Nieuwegein.   Gemeente  Nieuwegein  (2009).  Inzameling  kunststof  verpakkingen  (raadsvoorstel),  Nieuwegein.   Gemeente  Nieuwegein  (2010).  Brief  aan  raad  2,  Nieuwegein.   Gemeente  Nieuwegein  (2010).  Scan  Motie,  Nieuwegein.   Gemeente  Nieuwegein  (2010).  Uitvoering  motie  gescheiden  inzameling  plastic  afval,  Nieuwegein.     Gemeente  Utrecht  (2009).  Standpuntbepaling  kunststofinzameling  Utrecht,  IMH,  Utrecht.   Gemeente  Utrecht  (2009).  Plastic  Kaart,  Utrecht.   Gemeente  Utrecht  (2009).  Voorstel  aanpak  inzameling  kunststofverpakkingen-­‐2,  Utrecht.   Gemeente  Utrecht  (2010).  Kopie  van  kunststof,  Utrecht.   Gemeente  Utrecht  (2010).  Resultaten  inzameling  plastic  afval,  Utrecht.     IPCC  rapport  (2007).  Climate  change  2007:  The  physical  Science  Basis.  Zwitserland.     Korsten,  A.F.A.  (2002).  De  theorie  van  de  beleidsevaluatie.  In:  A.F.A.  Korsten(red.),  Kennisdomein   Bestuurskunde.  Uitgever:  Open  Universiteit  Nederland,  Heerlen.       KplusV  (2008).  Onderzoek  gemeentelijke  inzameling  kunststof  verpakkingen,  Arnhem.   KplusV  (2008).  Onderzoek  gemeentelijke  inzameling  kunststof  verpakkingen-­‐  bestuurlijke   samenvatting,  Arnhem.     Miller,  T.G.,  Jr.  (2007).  Living  in  the  Environment.  Uitgever:  Brooks  Cole  Publishing,  Toronto.     Minister  van  VROM  (2005).  Besluit  beheer  verpakkingen  en  papier  en  karton.     Plastic  Heroes  (2008).  Plastic-­‐Wat  wel  en  wat  niet.     Runhaar,  H.  (2008).  Omgevingsbeleid:  analyse,  evaluatie,  ontwerp.  Uitgever:  Open  Universiteit   Nederland,  Heerlen.   TNS  NIPO  (2007).  Opinie  onderzoek  verpakkingen,  Den  Haag.           25    

Websites     Diftar  (2009).  Geraadpleegd  op:  27  mei  2010.     http://www.iok.be/htmlsite/ABdiftarmain.html.     Plastic  Heroes  (2010).  Geraadpleegd  op:  25  mei  2010.   http://www.plasticheroes.nl/recyclen/contents/wat-­‐is-­‐plastic%3f.php       Nedvang  (2010).  Geraadpleegd  op:  14  juni  2010.   http://www.nedvang.nl/Gemeenten     VROM  (2010).  Geraadpleegd  op:  01  juni  2010.     http://international.vrom.nl/pagina.html?id=10630.     Contactpersonen       Post,  D.  (2010).  Gemeente  Utrecht.   Heilema,  R.  (2010).  Gemeente  Nieuwegein.  

26    

9.  Bijlagen       Bijlage  1:  Plastic  afval,  wat  wel  en  wat  niet?  

  Bron:  Plastic  Heroes,  2008.  

27    

Bijlage  2:  inzamelingsresultaten  KplusV  betreffende  verschillende  inzamelingssystemen.  

Bron:  KplusV,  2008.  

28    

Bijlage  3:  Voor-­‐  en  nadelen  inzamelingsmethoden  voor  kunststof  afval   Optie   1:   Huis   aan   huis   met     zakken   Voordelen   -­‐  Snel  op  te  zetten.   -­‐  Klantvriendelijk  (kleine  loopafstand).   -­‐  Geen  dure  investering.   -­‐  Meer  ruimte  in  de  grijze  minicontainer.   Nadelen   -­‐   De   speciale   zakken   moeten   worden   opgehaald   op   distributiepunten.   Bijvoorbeeld:   het   gemeentehuis,   afvalbrengstation,   bibliotheek,     en   supermarkten.   -­‐   Er   moeten   afspraken   worden   gemaakt   met   distributiepunten   over   het   leveren  van  de  zakken.  De  distributiepunten  moeten  worden  bevoorraad.   -­‐  Een  gezin  dat  het  kunststof  goed  scheidt  heeft  ±  1  zak  kunststof  afval  per   week.  Bij  1x  per  maand  inzamelen  is  de  hoeveelheid  zakken  “thuis”  groot.  Dit   kan   in   het   bijzonder   een   probleem   zijn   voor   klein   behuisde,   zoals   hoogbouwbewoners.   -­‐  Bij  1x  per  14  dagen  inzamelen  worden  de  inzamelkosten  per  ton  (veel)  te   hoog.   -­‐   De   kans   bestaat   dat   bij   harde   wind   de   aangeboden   zakken   wegwaaien   waardoor  er  zwerfafval  ontstaat.   -­‐   Bij   de   gestapelde   bouw   kunnen   zich   problemen   gaan   voordoen   als   de   zakken  niet  alleen  op  de  ophaaldag  worden  aangeboden.  Dit  risico  is  bij  de   laagbouw  veel  kleiner.     Optie  2:  Brengen   bovengrondse  containers   Voordelen  

Nadelen  

  -­‐  Doorlopend  bereikbaar,  inwoners  hoeven  geen  kunststof  thuis  te  bewaren.   -­‐  Inzamelkosten  zijn  lager  dan  bij  zakken.   -­‐  Geen  speciale  zakken  en  distributiepunten  nodig.   -­‐  Andere  doorzichtige  zakken  mogen  ook  worden  gebruikt.   -­‐  De  te  verwachten  scheidingsresultaten  zijn  aanmerkelijk  lager  dan  bij  huis-­‐ aan-­‐huis  inzameling.   -­‐   Het   extra   straatmeubilair   past   niet   in   het   huidige   straatbeeld   (met   alleen   ondergrondse  verzamelcontainers).   -­‐   De   zogenaamde   “brengparkjes”   zijn   het   meest   effectief:   containers   voor   glas,   textiel,   papier   en   kunststof   bij   elkaar.   Er   zijn   minder   containers   voor   kunststof  nodig  dan  het  huidige  aantal  brengparkjes,  waardoor  de  eenheid  in   de  brengparkjes  verloren  gaat.  Bovendien  zijn  de  huidige  verzamelcontainers   voor  glas  en  papier  allemaal  ondergronds.   -­‐   Investering-­‐   en   onderhoudskosten   zijn   hoger   dan   bij   huis-­‐aan-­‐huis   inzameling.   -­‐  De  loopafstand  voor  inwoners  is  langer  dan  bij  huis-­‐aan-­‐huis  inzameling.  

                     

29    

Optie  3:  Brengen   ondergrondse  containers   Voordelen  

Nadelen  

  -­‐  Doorlopend  bereikbaar,  inwoners  hoeven  geen  kunststof  thuis  te  bewaren.   -­‐  Inzamelkosten  zijn  lager  dan  bij  zakken.   -­‐  Minder  containers  nodig  dan  bij  bovengrondse  inzameling.   -­‐  Geen  speciale  zakken  en  distributiepunten  nodig.   -­‐  Andere  doorzichtige  zakken  mogen  ook  worden  gebruikt   -­‐  De  te  verwachten  scheidingsresultaten  zijn  aanmerkelijk  lager  dan  bij  huis-­‐ aan-­‐huis  inzameling.   -­‐   Investering-­‐   en   onderhoudskosten   zijn   hoger   dan   bij   huis-­‐aan-­‐huis   inzameling.   -­‐  De  loopafstand  voor  inwoners  is  langer  dan  bij  huis-­‐aan-­‐huis  inzameling.  

    Optie   4:   Combinatie   van   een     haal-­‐  en  een  brengsysteem   Voordelen   Voordelen  (naast  de  voordelen  van  optie  1  en  2)   -­‐   Inwoners   die   kleinbehuisd   zijn   en   daardoor   weinig   bergruimte   hebben   en   inwoners   die   een   andere   reden   het   kunststof   afval   niet   tot   de   volgende   ophaaldag   willen   of   kunnen   bewaren,   kunnen   het   plastic   afval   toch   gescheiden  aanbieden.   -­‐  Naar  verwachting  is  de  respons  wat  hoger  dan  bij  alleen  een  haalsysteem.   Nadelen   Nadelen  (naast  de  nadelen  van  optie  1  en  2)   -­‐  Het  gecombineerde  inzamelsysteem  brengt  hogere  kosten  met  zich  mee.     Bron:  Gemeente  Nieuwegein  en  Gemeente  Utrecht,  2008.                    

30    

Bijlage  4:  berekeningsgegevens  van  de  gemeente  Nieuwegein  voorafgaande  het  beleid.   Kosten-­‐baten  optie  vier   Gegevens  

   

  -­‐  Gemiddeld  26.600  aansluitingen  (huishoudens).   -­‐  Inzameling  zakken:  €  115,-­‐  per  uur  (achterlader,  chauffeur,  2  beladers),  300         zakken  per  uur.   -­‐  Inzameling  verzamelcontainers:  €  75,-­‐  (inzamelvoertuig  +  chauffeur),  5   containers  per  uur.   -­‐  Aanschafwaarde  bovengrondse  container  €  1.500,-­‐.   -­‐  Kosten  voor  het  aanpassen  van  een  ondergrondse  container  €  2.000,-­‐.  (incl.             afschrijving  van  de  huidige  inwerpzuil).   -­‐  Kosten  voor  aanschaf  en  distributie  van  speciale  afvalzakken.   -­‐  Opruimkosten  rond  containers  en  van  weggewaaide  losse  zakken.   -­‐  Aan-­‐  en  afrijtijden  (tot  de  inzamelwijk),  pauze,  storten  bij  AVR  te  Utrecht.   -­‐  Inzamelvergoeding  per  ton:  €  475,-­‐.   -­‐  Kilometervergoeding  (tot  overslagpunt)  van  €  15  per  ton.   -­‐  Communicatievergoeding  €  0,11  per  inwoner  per  jaar  (structureel).   -­‐  Extra  communicatievergoeding  bij  start  in  2009  van  €  0,43  per  inwoner  in       natura  voor  “gepersonaliseerd”  communicatiemateriaal.   -­‐  Startvergoeding  bij  start  in  2009  van  €  0,54  per  inwoner  (eenmalig).   -­‐  Besparing  op  de  verwerkingskosten  restafval  van  €  120,-­‐  per  ton.   -­‐  Besparing  op  de  inzamelkosten:  nihil  (de  auto  moet  nog  steeds  de  route   rijden).      

Bron:  Gemeente  Nieuwegein,  2008.

31    

Bijlage  5:  containerplaatsen  in  Utrecht  

Bron:  Gemeente  Utrecht,  2008.   32