Onderzoek Duits-Joodse kindervluchtelingen Ter Heijde (Lars Steenbeek)
G e vl u c h t e D u i t s - J o o d s e k i n d e r e n i n d e I s r a ë l i t i s c h e G e zo n d h e i d s k o l o n i e Te r H e i j d e .
B i j d e i n r i c h t i n g va n o n z e vi t r i n e m e t vo o r w e r p e n e n f o t o ’ s d i e b e t r e k k i n g h e b b e n o p h e t J o o d s e l e ve n i n h e t W e s t l a n d t r o f f e n wi j d e r e g i s t r a t i e v a n i n g e k o m e n e n v e r t r o k k e n p e r s o n e n a a n . N u i s zo ’ n l i j s t n i e t h e e l b i j zo n d e r a a n g e zi e n ve e l g e m e e n t e n d i t s o o r t l i j s t e n h e b b e n b e wa a r d . H e t b i j zo n d e r e a a n d e ze l i j s t i s d a t e r 4 5 n a m e n va n k i n d e r e n o p s t a a n . D a a r b o ve n s t a a t i n b l a u w p o t l o o d g e s c h r e ve n “ J o o d s c h e vl u c h t e l i n g e n ” Vluchtelingen V a n a f d e m a c h t s o ve r n a m e va n A d o l f H i t l e r i n D u i t s l a n d h a d d e N e d e r l a n d s e r e g e r i n g t e m a k e n m e t J o o d s e vl u c h t e l i n g e n u i t D u i t s l a n d . O p 2 1 n o ve m b e r 1 9 3 8 k r e e g h e t W e s t l a n d h i e r o o k m e e t e m a k e n , t o e n e r 1 1 vl u c h t e l i n g e n we r d e n o n d e r g e b r a c h t i n d e I s r a ë l i t i s c h e G e zo n d h e i d s k o l o n i e i n Te r H e i j d e . D i t wa r e n g e e n g e zi n n e n m a a r a l l e e n k i n d e r e n .
O n d e r zo e k D u i t s - J o o d s e k i n d e r vl u c h t e l i n g e n i n T e r H e i j d e
© H AW 2 0 1 5
Fotocollectie Historisch Archief Westland M -000630
Gezondheidskolonie D a t e r k i n d e r e n i n d e i n 1 9 0 5 o p g e r i c h t e g e zo n d h e i d s k o l o n i e we r d e n o n d e r g e b r a c h t w a s n i e t r a a r e n o o k n i e t d a t h e t o m J o o d s e k i n d e r e n g i n g . E r k wa m e n n a m e l i j k e l k e z o m e r J o o d s e k i n d e r e n u i t R o t t e r d a m e n o m s t r e k e n n a a r h e t K o l o n i e h u i s o m d a a r a a n t e s t e r k e n e n t e g e n i e t e n va n ze e e n zo n . H e t g e b o u w w a s i e d e r j a a r zo ’ n 7 m a a n d e n i n g e b r u i k . I n d e wi n t e r w e r d e r g e e n g e b r u i k va n g e m a a k t wa a r d o o r d e vr a a g o p k wa m o f h e t g e b o u w n i e t h e e l h e t j a a r d o o r g e b r u i k t k o n w o r d e n . I n a p r i l 1 9 3 8 we r d e r d a a r o m ve r w a r m i n g a a n g e l e g d i n h e t k o l o n i e h u i s . D a t ze l f d e j a a r we r d h e t k o l o n i e h u i s o o k i n d e wi n t e r g e b r u i k t , n i e t vo o r J o o d s e k i n d e r e n u i t R o t t e r d a m e n o m s t r e k e n m a a r u i t D u i t s l a n d . D e z e k i n d e r e n wa r e n a l l e e n o f m e t h u n b r o e r t j e s o f zu s j e s , n e e f j e s e n zo vo o r t . V a a k za t e n h u n o u d e r s n o g i n D u i t s l a n d e n wa c h t e n a f wa n n e e r zi j k o n d e n e m i g r e r e n . O p 2 1 n o ve m b e r 1 9 3 8 k w a m e n d e e e r s t e 1 1 k i n d e r e n n a a r h e t k o l o n i e h u i s i n Te r H e i j d e , wa a r zi j m o e s t e n wa c h t e n t o t d a t zi j k o n d e n e m i g r e r e n n a a r h e t b u i t e n l a n d o f e l d e r s k o n d e n wo r d e n o n d e r g e b r a c h t .
D u i t s - J o o d s e vl u c h t e l i n g e n U i t d e r e g i s t r a t i e va n d e i n g e k o m e n e n ve r t r o k k e n p e r s o n e n Mo n s t e r b l i j k t d a t e r i n t o t a a l 4 5 D u i t s e J o o d s e k i n d e r e n i n d e l e e f t i j d va n 3 t o t 1 6 j a a r zi j n o n d e r g e b r a c h t . H e t ve r h a a l va n S o p h i e N u s s b a u m , d i e i n 1 9 3 8 p a s 1 3 j a a r wa s e n s a m e n m e t h a a r zu s e n zu s j e n a a r N e d e r l a n d vl u c h t t e , g e e f t e e n k l e i n e i m p r e s s i e va n h e t l e ve n i n h e t k o l o n i e h u i s . E n h o e ze m e t h a a r zu s e n zu s j e i n het koloniehuis terecht kwamen.
O n d e r zo e k D u i t s - J o o d s e k i n d e r vl u c h t e l i n g e n i n T e r H e i j d e
© H AW 2 0 1 5
N a d e K r i s t a l l n a c h t w e r d d e wi n k e l va n h u n o u d e r s i n E m d e n g e s l o t e n e n m o e s t h e t g e zi n N u s s b a u m e n h u n g r o o t m o e d e r ve r h u i ze n n a a r e e n k a m e r v a n e e n h u i s wa a r n o g d r i e J o o d s e we e s m e i s j e s wo o n d e n . D e N e d e r l a n d s e o ve r h e i d h a d b e s l o t e n o m D u i t s - J o o d s e k i n d e r e n e e n vi s u m t e g e ve n a l s z e f a m i l i e i n N e d e r l a n d h a d d e n w o n e n . D e zu s j e s h a d d e n g e l u k k i g e e n t a n t e i n N e d e r l a n d w o n e n w a a r d o o r ze i n a a n m e r k i n g k wa m e n vo o r e e n vi s u m . V o o r d a t ze o p 4 j a n u a r i 1 9 3 9 m e t h e t k i n d e r t r a n s p o r t n a a r R o t t e r d a m m o c h t e n g a a n , we r d e n ze u i t g e k l e e d o m t e k i j k e n o f ze n i e t s t i e k e m m e e r g e l d m e e n a m e n d a n d e toegestane 10 Reichsmark. N a d a t ze ’ s a vo n d s i n R o t t e r d a m a a n k wa m e n w e r d e n z e m e e g e n o m e n d o o r e e n vr o u w va n h e t J o o d s c o m i t é e n n a a r h e t K o l o n i e h u i s i n Te r H e i j d e g e b r a c h t . H e t w a s 2 5 j a n u a r i 1 9 3 9 e n zi j w a r e n d e l a a t s t e n d i e a a n k wa m e n i n h e t k o l o n i e h u i s , d a t o p 1 0 m e i 1 9 3 9 w e r d g e s l o t e n . I n h e t ve r h a a l va n S o p h i e k o m t n a a r vo r e n d a t d e l e i d i n g i n h e t h u i s e r g s l e c h t wa s . Z o m o c h t e n d e k i n d e r e n m a a r e e n k e e r p e r w e e k n a a r h u i s s c h r i j ve n e n e e n k e e r p e r m a a n d n a a r h u i s b e l l e n . Dat ontaardde in alleen maar gehuil aan de telefoon. Het was een harde tijd. D e s a m e n s t e l l i n g va n d e 4 5 k i n d e r e n w a s e r g d i v e r s . Z o za t e n e r va n 1 2 k i n d e r e n o o k é é n o f m e e r b r o e r t j e s e n o f zu s j e s i n h e t k o l o n i e h u i s . D e j o n g s t e wa s i n 1 9 3 8 3 j a a r o u d e n d e o u d s t e 1 6 , d e g e m i d d e l d e l e e f t i j d wa s 1 1 j a a r . E r wa r e n 2 6 m e i s j e s e n 1 9 j o n g e n s . O p 1 2 j a n u a r i 1 9 3 9 w e r d d e g e zo n d h e i d s k o l o n i e b e zo c h t d o o r d e m i n i s t e r va n B i n n e n l a n d s e Z a k e n e n J u s t i t i e . D a t d i t b e zo e k m o g e l i j k e g e vo l g e n h a d v o o r d e vl u c h t e l i n g e n b l e e k t e l e ze n i n d e k r a n t va n 1 4 j a n u a r i 1 9 3 9 . D a a r i n s t o n d d a t d e b u r g e m e e s t e r e e n o n d e r zo e k h e e f t i n g e s t e l d n a a r d e m o g e l i j k h e i d t o t h e t o p n e m e n va n e e n n o g g r o t e r a a n t a l vl u c h t e l i n g e n i n d e g e m e e n t e . E c h t e r w e r d d i t p l a n n i e t g e r e a l i s e e r d o m d a t d e r e g e r i n g a l e e n a n d e r k a m p g i n g b o u we n i n D r e n t h e , i n h e t p l a a t s j e W es t e r b o r k .
Ontruiming koloniehuis H e t i s o n d u i d e l i j k w a n n e e r a l l e k i n d e r e n e l d e r s w e r d e n o n d e r g e b r a c h t . I n d e k r a n t va l t t e l e ze n d a t h e t g e b o u w o p 3 a p r i l we e r m o e s t w o r d e n o n t r u i m d o m p l a a t s t e b i e d e n vo o r d e N e d e r l a n d s e k i n d e r e n . E c h t e r s t a a t e r i n h e t r e g i s t e r va n i n g e k o m e n e n ve r t r o k k e n p e r s o n e n d a t d e m e e s t e k i n d e r e n o p 1 0 m e i p a s ve r t r o k k e n . A n d e r e b r o n n e n ze g g e n d a t i n o k t o b e r p a s d e l a a t s t e k i n d e r e n ve r t r o k k e n . W a a r s c h i j n l i jk i s e r e e n a a n t a l k i n d e r e n i n a f wa c h t i n g va n h u n o ve r p l a a t s i n g l a n g e r g e b l e ve n i n h e t t e h u i s .
V e r h a l e n n a o p va n g H i e r h o u d t h e l a a s h e t ve r h a a l v a n d e ze k i n d e r e n n i e t o p . I n h e t o n d e r zo e k vo o r d i t ve r h a a l zi j n ve e l g e g e ve n s o ve r d e z e k i n d e r e n n a a r vo r e n g e k o m e n . H i e r u i t b l e e k d a t ve e l va n d e k i n d e r e n , n o g vo o r d a t d e o o r l o g b e g o n , k o n d e n e m i g r e r e n n a a r h e t b u i t e n l a n d . V a a k wa s d i t n a a r Z u i d - e n M i d d e n A m e r i k a . Z o i s H a n n e l o r e Ma r c u s i n 1 9 3 9 n a a r S a o P a u l o g e ë m i g r e e r d e n zi j n d e b r o e r t j e s Mo r g e n d o r f e n h u n zu s j e H a n n a i n 1 9 3 9 g e ë m i g r e e r d n a a r Mo n t e vi d e o U r u g u a y .
O n d e r zo e k D u i t s - J o o d s e k i n d e r vl u c h t e l i n g e n i n T e r H e i j d e
© H AW 2 0 1 5
H e l a a s zi t t e n e r o o k s c h r i j n e n d e g e va l l e n b i j w a a r d e va d e r a l i n h e t b u i t e l a n d zi t e n d e k i n d e r e n t e l a a t zi j n o m t e k u n n e n e m i g r e r e n . D i t w a s h e t g e va l b i j d e b r o e r t j e s H a m m wa a r va n d e va d e r a l i n Z i m b a b we . G e r h a r d H a m m h a d i n f e b r u a r i 1 9 4 2 o p we g n a a r A m s t e r d a m o m n a a r W e s t e r b o r k t e ve r t r e k k e n , e e n o n g e l u k g e h a d wa a r d o o r h i j e e n l a n g e t i j d i n h e t J o o d s Z i e k e n h u i s h e e f t g e l e g e n . H i e r d o o r w e r d e n d e b r o e r s wa a r s c h i j n l i j k p a s o p 1 5 j u l i 1 9 4 2 va n u i t W e s te r b o r k g e d e p o r t e e r d n a a r A u s c h wi t z w a a r ze a l l e b e i o m h e t l e ve n k wa m e n .
Horst Friederich Hamm (Bron: Joods Hist ori sch museum )
Gerhard Julius Hamm ( Bron: Stichting Dokin)
Paviljoen Loosdrechtse Rade Ma x K r ze s zo w e r w e r d , n a d a t h i j wa s o n d e r g e b r a c h t i n h e t k o l o n i e h u i s , o ve r g e p l a a t s t n a a r h u i ze K r a a yb e e k i n L o o s d r e c h t , wa a r d e m e e s t e k i n d e r e n n a a r t o e g i n g e n . H i e r n a we r d Ma x o ve r g e p l a a t s t n a a r H e t P a vi l j o e n i n L o o s d r e c h t . D a a r w a s d e J e u g d a l i j a h g e ve s t i g d d i e k i n d e r e n k l a a r s t o o m d e o m i n P a l e s t i n a t e g a a n w o n e n . Z e k r e g e n H e b r e e u ws e l e s e n l e e r d e n o ve r Palestina.
Groepsfoto van de kinderen in Het Paviljoen Loosdrechtse Rade Bron: http:// www.yadv ashem.org/yv /en/exhibitions/museum_phot os/ westerweel.asp
V a n a f 1 9 4 2 b e g o n n e n d e D u i s t e r s m e t h e t d e p o r t e r e n va n j o d e n i n N e d e r l a n d , o o k d e k i n d e r e n i n H e t P a vi l j o e n k r e g e n h i e r m e e t e m a k e n . J a c h i n S i m o n “ e e n va n d e l e i d e r s b i n n e n h e t p a vi l j o e n ” wi s t a l wa t e e n c o n c e n t r a t i e k a m p i n h i e l d a a n g e z i e n h i j n a d e K r i s t a l l n a c h t e e n t i j d i n
O n d e r zo e k D u i t s - J o o d s e k i n d e r vl u c h t e l i n g e n i n T e r H e i j d e
© H AW 2 0 1 5
c o n c e n t r a t i e k a m p B u c h e n wa l d h a d g e ze t e n . Me d e d o o r d e ze i n f o r m a t i e e n va n w e g e d e g r o t e k a n s d a t ze b i n n e n k o r t zo u d e n wo r d e n g e d e p o r t e e r d , w e r d e r e e n p l a n g e m a a k t o m a l l e 8 9 k i n d e r e n va n H e t P a vi l j o e n t e l a t e n o n d e r d u i k e n . H i e r vo o r w e r d d e h u l p i n g e r o e p e n va n l e e r k r a c h t J o o p W es t e r we e l d i e d e W e s te r we e l ve r ze t s g r o e p h a d o p g e r i c h t . P a s o p 1 5 a u g u s t u s 1 9 4 2 we r d e n d e k i n d e r e n i n g e l i c h t o ve r d i t p l a n . S o p h i e N u s s b a u m s c h r i j f t i n h a a r m e m o i r e s p r e c i e s h o e d i t i n zi j n w e r k g i n g : Een van de leiders begon te spreken : “ p i o n i e r s , w e h e b b e n b e r i c h t o n t v a n g e n d a t w e o n s mo e t e n me l d e n o p h e t t r e i n s t a t i o n v a n A ms t e r d a m , w i j h e b b e n b e s l o t e n d i t n i e t t e d o e n . W e h e b b e n v e e l c h r i s t e l i j k e v r i e n d e n g e v o n d e n d i e j u l l i e w i l l e n h e l p e n zo l a n g d e ze o o r l o g d u u r t , h o e l a n g d e ze d u u r t w e e t n i e ma n d . J e mo e t a l t i j d d o e n w a t d e ze me n s e n ze g g e n , ze l f s a l s h e t n i e t l e u k i s . E r za l n i e t a l t i j d g e n o e g e t e n zi j n , ma a r d e ze me n s e n h e l p e n j e , e n r e d d e n j u l l i e l e v e n . W e e s g o e d ! ” Hierna sprak Jachin Simon “ o v e r e e n h a l f u u r w o r d e n e e n a a n t a l v a n j u l l i e m e e g e n o me n , ma a r n i e t i e d e r e e n o md a t w e n o g n i e t g e n o e g o n d e r d u i k a d r e s s e n h e b b e n g e v o n d e n . S o mmi g e n v a n j u l l i e b l i j v e n ma a r e v e n o p e e n a d r e s t o t d a t e r e e n b e t e r a d r e s i s g e v o n d e n . W e zu l l e n j u l l i e n i e t v e r g e t e n . W e b l i j v e n j u l l i e helpen” Gesmokkeld D a t l a a t s t e d e d e n ze o o k . D e ve r ze t s g r o e p W e s te r we e l w a s g e s p e c i a l i s e e r d i n h e t s m o k k e l e n va n J o d e n o ve r d e g r e n s va n B e l g i ë e n F r a n k r i j k , o m zo d e m e n s e n i n Z wi t s e r l a n d o f S p a n j e t e k r i j g e n . D e ze vl u c h t p o g i n g e n g i n g e n va k e r f o u t d a n g o e d . Z o w e r d e r d o o r d e g r o e p W es t e r we e l c o n t a c t g e zo c h t m e t e e n o r g a n i s a t i e d i e J o d e n o ve r d e Z wi t s e r s e g r e n s s m o k k e l d e . E r m o e s t h i e r ve e l g e l d vo o r wo r d e n b e t a a l d e n d e d e a l w e r d v i a e e n t u s s e n p e r s o o n b e k l o n k e n i n e e n A m s t e r d a m s C a f é . E r zo u d e n a c h t k i n d e r e n u i t H e t P a vi l j o e n va n L o o s d r e c h t g e s m o k k e l d w o r d e n n a a r Z wi t s e r l a n d . E e n v a n d e ze k i n d e r e n z a t o o k i n h e t K o l o n i e h u i s i n Te r H e i j d e n a m e l i j k L i l l i K e l l n e r , 1 7 j a a r o u d . D e g r o e p va n a c h t k i n d e r e n we r d n a h e t p a s s e r e n va n d e B e l g i s c h e g r e n s l i n e a r e c t a n a a r d e G e s t a p o i n B r u s s e l g e r e d e n , wa a r n a ze g e v a n g e n we r d e n g e n o m e n e n va n u i t Me c h e l e n o p 3 1 o k t o b e r 1 9 4 2 w e r d e n g e d e p o r t e e r d n a a r A u s c h wi t z. G e e n va n d e ze k i n d e r e n h e e f t d e o o r l o g o ve r l e e f d .
Lilli Kellner (Bron: Dat abase Yadv ashem )
E e n v e r h a a l m e t e e n b e t e r e a f l o o p i s d a t va n d e e e r d e r g e n o e m d e Ma x K r ze s zo we r . O o k h i j g i n g m e e m e t e e n s m o k k e l a a r s g r o e p e n o o k h i j w e r d , t o e n ze o ve r d e B e l g i s c h e g r e n s r e d e n , d o o r ve r r a a d g e a r r e s t e e r d . E e n D u i t s e o f f i c i e r ve r t e l d e d a t b e k e n d wa s d a t zi j J o d e n wa r e n m e t va l s e p a p i e r e n e n d a t ze , a l s ze zi c h n i e t zo u m e l d e n vo o r d a t d i t d a a d w e r k e l i j k we r d a a n g e t o o n d , i n D e n H a a g zo u d e n wo r d e n g e ë xe c u t e e r d . I e d e r e e n m e l d d e zi c h b e h a l ve Ma x. H i j wi s t d a t h i j g o e d e p a p i e r e n h a d e n d a t ze n i e t o p d e z wa r t e l i j s t s t o n d e n . O n d a n k s i n t i m i d e r e n d e ve r h o r e n b l e e f Ma x b e we r e n d a t h i j e e n N e d e r l a n d e r w a s m e t e e n I n d i s c h e a c h t e r g r o n d e n d a t h i j o p we g wa s n a a r F r a n k r i j k o m d a a r t e g a a n we r k e n . U i t e i n d e l i j k m o c h t h i j zi c h i n s c h r i j ve n vo o r d e a r b e i t s e i n s a t z w a a r h i j n a e e n t i j d k o n o n t s n a p p e n . H i e r n a i s h i j m e t d e h u l p va n J o o p W es t e r we e l a l s n o g n a a r F r a n k r i j k o n t k o m e n , w a a r n a h i j vi a d e P y r e n e e ë n P a l e s t i n a wi s t t e b e r e i k e n e n d e o o r l o g o ve r l e e f d e .
O n d e r zo e k D u i t s - J o o d s e k i n d e r vl u c h t e l i n g e n i n T e r H e i j d e
© H AW 2 0 1 5
B i j ve e l v a n d e ve r h a l e n k o m t d e n a a m J o o p W es t e r we e l n a a r vo r e n . H i j e n zi j n g r o e p d e ve r z e t s g r o e p W e s t e r we e l zo r g d e n vo o r vl u c h t r o u t e s w a a r d o o r ve e l J o d e n k o n d e n o n t s n a p p e n n a a r o . a . Z wi t s e r l a n d e n S p a n j e . B i j e e n va n d e ze s m o k k e l r o u t e s we r d h i j o p 1 0 m a a r t 1 9 4 4 g e a r r e s t e e r d . O p 1 1 a u g u s t u s we r d h i j g e f u s i l l e e r d i n k a m p V u g h t , s a m e n m e t vi e r v a n zi j n collega’s. Joop Westerweel (Bron: http:// ww w. ushm m .org/wl c/en/arti cl e.php?Modul eId=1 0005777)
Westerbork O ve r e e n va n d e j o n g s t e k i n d e r e n d i e i n h e t k o l o n i e h u i s i n Te r H e i j d e za t e n i s o o k e e n b i j zo n d e r ve r h a a l b e wa a r d . B e t t i K u b a s c h k a w e r d i n m a a r t 1 9 3 4 g e b o r e n e n k wa m i n 1 9 3 9 n a a r N e d e r l a n d t o e . N a d a t zi j wa s o n d e r g e b r a c h t i n h e t k o l o n i e h u i s vo o r e e n p a a r m a a n d e n w e r d ze o ve r g e b r a c h t n a a r e e n a n d e r t e h u i s . T o e n d i t h u i s we r d o n t r u i m d w e r d ze o ve r g e b r a c h t n a a r k a m p W es t e r b o r k . H a a r o u d e r s we r d e n e l d e r s o p g e p a k t e n o o k n a a r W es t e r b o r k o ve r g e b r a c h t . I n t e g e n s t e l l i n g t o t ve l e a n d e r e n w e r d d e f a m i l i e K u b a n s c h k a n i e t g e d e p o r t e e r d n a a r e e n va n d e v e r n i e t i g i n g s - k a m p e n . D e va d e r va n B e t t i w a s s c h o e n m a k e r e n d e e d d i t we r k o o k i n W es t e r b o r k . H i e r d o o r wa s d e f a m i l i e v r i j g e s t e l d v a n d e p o r t a t i e e n o ve r l e e f d e zi j d e o o r l o g i n k a m p W e s t e r b o r k . B e t t i wa s e e n va n d e zo g e n a a m d e “ k a m p r a t t e n ” . D i t wa r e n k i n d e r e n d i e vi a h e t r i o o l va n h e t k a m p g e h e i m e b e r i c h t e n ve r s t u u r d e n . N a d a t k a m p W e s t e r b o r k wa s b e vr i j d vo e l d e d i t vo o r B e t t i n i e t a l s e e n b e vr i j d i n g . Z e wi s t n i e t b e t e r d a n d a t ze i n e e n k a m p l e e f d e e n d a t vo e l d e o p e e n o f a n d e r e m a n i e r g o e d . Z e l f h e e f t z e h e t l a t e r o p d e vo l g e n d e m a n i e r ve r w o o r d “ i k b e n 1 1 j a a r e n r e a l i s e e r m e d a t i k e e n n a a k t e b a b y b e n , e e n b u i t e n b e e n t j e . I k mo e t l e r e n o m i n e e n n o r ma l e s a me n l e v i n g t e l e v e n e n i k h e b d a a r g e e n t r a i n i n g v o o r g e h a d , g e e n l e s g e h a d i n ma n i e r e n zo a l s t a f e l ma n i e r e n , h y g i ë n e t r a i n i n g e n zo v o o r t . W a n n e e r i k p r a a t i s h e t e e n c o mb i n a t i e van drie talen, Duits, Nederlands en Jiddisch. ” (Foto: Betti Kubaschka
Bron: http://bev rijdingsportrett en. nl/portret/t he -f amily-kubaschka/)
Nawoord Z o a l s u h e e f t k u n n e n l e z e n h e e f t d e ze g r o e p va n 4 5 k i n d e r e n m a a r w e i n i g r a a k vl a k m e t h e t W es t l a n d . D e k i n d e r e n w o o n d e n n a m e l i j k m a a r e e n h a l f j a a r i n Te r H e i j d e wa a r n a ze we e r ve r t r o k k e n . D a t wi l n i e t ze g g e n d a t d i t ve r h a a l g e e n o n d e r d e e l i s va n d e g e s c h i e d e n i s va n Te r H e i j d e . H e t i s e r g m a k k e l i j k o m i n e e n p a r a g r a a f h e t ve r h a a l i n h e t k o r t t e ve r t e l l e n b i j vo o r b e e l d d a t e r t u s s e n 1 9 3 8 e n 1 9 3 9 o n g e ve e r 4 0 j o o d s e k i n d e r e n u i t D u i t s l a n d o n d e r d a k we r d g e b o d e n . H e t ve r h a a l s t o p t a l l e e n n i e t a l s d e ze k i n d e r e n w e e r u i t h e t W es t l a n d m o e t e n ve r t r e k k e n . D i t w a s d e d r i j f ve e r o m m e e r m e t d e ze g e g e ve n s t e g a a n d o e n e n u i t t e zo e k e n w a t e r va n d e ze k i n d e r e n t e r e c h t i s g e k o m e n . D i t ve r h a a l b i e d t d e m o g e l i j k h e i d o m d e ze k i n d e r e n e e n g e zi c h t e n e e n ve r h a a l m e e t e g e ve n zo d a t ze n i e t ve r g e t e n wo r d e n . H e l a a s k u n n e n w e n i e t va n a l l e 4 5 k i n d e r e n h u n ve r h a a l k wi j t . V a n s o m m i g e n zu l l e n w e h e t n o o i t t e we t e n k o m e n e n va n d e a n d e r e n i s t e weinig bekend om een verhaal te kunnen maken.
O n d e r zo e k D u i t s - J o o d s e k i n d e r vl u c h t e l i n g e n i n T e r H e i j d e
© H AW 2 0 1 5
Van de 45 Duits-Joodse kinderen hebben 28 kinderen de oorlog overleefd. D e k i n d e r e n d i e d e o o r l o g n i e t o ve r l e e f d e n w a r e n : Gerhard Julius Gert Hamm Geboren: 27 augustus 1922 O ve r l e d e n : 9 s e p t e m b e r 1 9 4 2 A u s c h wi t z Horst Friedrich Hamm Geboren: 24 december 1924 O ve r l e d e n : 2 0 s e p t e m b e r 1 9 4 2 A u s c h wi t z Reiner Josef Albert Herz Geboren: 2 mei 1930 O ve r l e d e n : 3 s e p t e m b e r 1 9 4 3 A u s c h wi t z Susi Ernestine Albert Herz Geboren: 2 december 1928 O ve r l e d e n : 2 8 m e i 1 9 4 3 S o b i b o r Lilli Kellner Geboren: 12 juli 1925 O ve r l e d e n : o n b e k e n d A u s c h wi t z Ma r g o t Ma r g a r e t h e L i l l i e n f e l d Geboren: 13 oktober 1928 O ve r l e d e n : 2 8 j a n u a r i 1 9 4 4 A u s c h wi t z Ruth Helene Henriette Lillienfeld Geboren: 31 oktober 1930 O ve r l e d e n : 2 8 j a n u a r i 1 9 4 4 A u s c h wi t z Hermann Passmann Geboren: 21 september 1929 O v e r l e d e n : 3 s e p t e m b e r 1 9 4 2 A u s c h wi t z Helga Passmann Geboren: 28 februari 1931 O ve r l e d e n : 3 s e p t e m b e r 1 9 4 2
E va V o s s Geboren: 25 mei 1931 O ve r l e d e n : 4 o k t o b e r 1 9 4 4 Ma r y E h r e n r e i c h Geboren: 12 februari 1922 O ve r l e d e n : 3 0 s e p t e m b e r 1 9 4 2 Hanna de Vries Geboren: 20 februari 1925 O ve r l e d e n : 2 8 f e b r u a r i 1 9 4 5 Mi d d e n E u r o p a
O n d e r zo e k D u i t s - J o o d s e k i n d e r vl u c h t e l i n g e n i n T e r H e i j d e
© H AW 2 0 1 5
I wa n d e V r i e s Geboren: 23 juli 1931 O ve r l e d e n : 2 1 o k t o b e r 1 9 4 4 Hella Grün Geboren: 16 juli 1929 O ve r l e d e n : 1 6 a p r i l 1 9 4 3 S o b i b o r Rosa Rosi Ehrenreich Geboren: 8 februari 1924 O ve r l e d e n : 3 0 s e p t e m b e r 1 9 4 2 A u s c h wi t z Susi Luise Verständig Geboren: 31 maart 1931 O ve r l e d e n : 2 m a a r t 1 9 4 3 A u s c h wi t z Ruth Nussbaum Geboren: 11 april 1928 O ve r l e d e n : 8 o k t o b e r 1 9 4 2 A u s c h wi t z
Bronnen -www.Dokin.nl - h t t p : / / w w w 2 . h u m b o l d t . e d u / r e s c u e r s / b o o k / P i n k h o f / ya a r i / s o p h i e 1 . h t m l -http://www.joodsmonument.nl/ - h t t p s : / / w w w . b u n d e s a r c h i v. d e / g e d e n k b u c h / - B o e k : D e J e u g d a l i ja h v a n h e t P a vi l jo e n L o o s d r e c h t s c h e R a d e , 1 9 3 9 - 1 9 4 5
-A rc h i e f g e me e n t e b e s t u u r Mo n s t e r, 1 9 3 0 -1 9 7 0 , i n v n r . 1 0 0 3 e n 1 0 0 4 -W e s t l a n d s c h e C o u r a n t 2 4 -1 1 - 1 9 3 8
O n d e r zo e k D u i t s - J o o d s e k i n d e r vl u c h t e l i n g e n i n T e r H e i j d e
© H AW 2 0 1 5