Joodse rituele voorwerpen fysieke kenmerken en onderzoek
NMV, symposium HERKOMST HELDER Centraal Museum Utrecht, 6 september 2010 Julie-Marthe Cohen, Joods Historisch Museum
STELLING
In het kader van het NMV onderzoek zijn musea ook op zoek naar joodse rituele voorwerpen in hun collectie en naar de herkomst van die voorwerpen. Van sommige joodse rituele voorwerpen is de herkomst niet bekend. Van andere voorwerpen weet men de naam van de schenker of bruikleengever, of is bekend waar het werd aangekocht. Bij het onderzoek moeten musea er rekening mee houden dat in al deze gevallen een voorwerp eigendom kan zijn geweest van een joodse gemeente die als gevolg van de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog ter ziele is gegaan. VRAGEN:
Hoe kan het dat voorwerpen van joodse gemeenten in of na de oorlog in musea terecht zijn gekomen? Hoe kan men joodse rituele voorwerpen herkennen? Hoe kan je onderzoek doen naar de herkomst van deze voorwerpen?
SOORT VAN VOORWERPEN Lampen horende bij interieur synagoge Kolomlichten, wandlampen, lichtkronen, luchters, [ner tamid], kandelaar Ceremoniële voorwerpen textiel synagoge Wetsrol, toramantel, gordijn voor de heilige ark (parochet), bimakleed, lessenaarskleed, inlegdoek tora, torawikkels Ceremoniële voorwerpen zilver of koper synagoge Siertorens, torakroon, toraschild, jad, Kohanimschaal en –kan Andere voorwerpen synagoge (zilver, koper) Offerbussen, (doos) mitsweplaatjes, loelavbus, collecteschalen, sjofar (ramshoorn), omerbord, knielkussens Ceremoniële voorwerpen synagoge of thuis Kiddoesjbekers, hafdalastel, (dien)blaadje, specerijbus, chanoekalamp, megila (Esterrol), kandelaars, etrogdoos, gebedskleed, gebedenboek
SOORT VAN VOORWERPEN Lampen horende bij interieur synagoge Kolomlichten, wandlampen, lichtkronen, luchters, [ner tamid], kandelaar Ceremoniële voorwerpen textiel synagoge Wetsrol, toramantel, gordijn voor de heilige ark (parochet), bimakleed, lessenaarskleed, inlegdoek tora, torawikkels Ceremoniële voorwerpen zilver of koper synagoge Siertorens, torakroon, toraschild, jad, Kohanimschaal en –kan Andere voorwerpen synagoge (zilver, koper) Offerbussen, (doos) mitsweplaatjes, loelavbus, collecteschalen, sjofar (ramshoorn), omerbord, knielkussens Ceremoniële voorwerpen synagoge of thuis Kiddoesjbekers, hafdalastel, (dien)blaadje, specerijbus, chanoekalamp, megila (Esterrol), kandelaars, etrogdoos, gebedskleed, gebedenboek
SOORT VAN VOORWERPEN Lampen horende bij interieur synagoge Kolomlichten, wandlampen, lichtkronen, luchters, [ner tamid], kandelaar Ceremoniële voorwerpen textiel synagoge Wetsrol, toramantel, gordijn voor de heilige ark (parochet), bimakleed, lessenaarskleed, inlegdoek tora, torawikkels Ceremoniële voorwerpen zilver of koper synagoge Siertorens, torakroon, toraschild, jad, Kohanimschaal en –kan Andere voorwerpen synagoge (zilver, koper) Offerbussen, (doos) mitsweplaatjes, loelavbus, collecteschalen, sjofar (ramshoorn), omerbord, knielkussens Ceremoniële voorwerpen synagoge of thuis Kiddoesjbekers, hafdalastel, (dien)blaadje, specerijbus, chanoekalamp, megila (Esterrol), kandelaars, etrogdoos, gebedskleed, gebedenboek
SOORT VAN VOORWERPEN Lampen horende bij interieur synagoge Kolomlichten, wandlampen, lichtkronen, luchters, [ner tamid], kandelaar Ceremoniële voorwerpen textiel synagoge Wetsrol, toramantel, gordijn voor de heilige ark (parochet), bimakleed, lessenaarskleed, inlegdoek tora, torawikkels Ceremoniële voorwerpen zilver of koper synagoge Siertorens, torakroon, toraschild, jad, Kohanimschaal en –kan Andere voorwerpen synagoge (zilver, koper) Offerbussen, (doos) mitsweplaatjes, loelavbus, collecteschalen, sjofar (ramshoorn), omerbord, knielkussens Ceremoniële voorwerpen synagoge of thuis Kiddoesjbekers, hafdalastel, (dien)blaadje, specerijbus, chanoekalamp, megila (Esterrol), kandelaars, etrogdoos, gebedskleed, gebedenboek
Herkenbaarheid Niet herkenbaar als een joods object bijv. kandelaars, kiddoesjbekers zonder inscriptie, kroonluchters Herkenbaar door specifieke vorm bijv. siertorens, chanoekalampen Herkenbaar door tekst in het Hebreeuws, Portugees, Nederlands Naam van schenker, plaats en jaar van schenking en gelegenheid ter ere waarvan iets geschonken is; joods jaartal, bijvoorbeeld 5634 Herkenbaarheid door symbolen met vaak iconografische betekenis, joodse symboliek, familiewapen en initialen Tabernakel, toonbroden, Tempelzuilen, Stenen Tafelen; Davidsster; Kohanim-handen
Herkenbaarheid Niet herkenbaar als een joods object bijv. kandelaars, kiddoesjbekers zonder inscriptie, kroonluchters Herkenbaar door specifieke vorm bijv. siertorens, chanoekalampen Herkenbaar door tekst in het Hebreeuws, Portugees, Nederlands Naam van schenker, plaats en jaar van schenking en gelegenheid ter ere waarvan iets geschonken is; joods jaartal, bijvoorbeeld 5634 Herkenbaarheid door symbolen met vaak iconografische betekenis, joodse symboliek, familiewapen en initialen Tabernakel, toonbroden, Tempelzuilen, Stenen Tafelen; Davidsster; Kohanim-handen
Herkenbaarheid Niet herkenbaar als een joods object bijv. kandelaars, kiddoesjbekers zonder inscriptie, kroonluchters Herkenbaar door specifieke vorm bijv. siertorens, chanoekalampen Herkenbaar door tekst in het Hebreeuws, Portugees, Nederlands Naam van schenker, plaats en jaar van schenking en gelegenheid ter ere waarvan iets geschonken is; joods jaartal, bijvoorbeeld 5634 Herkenbaarheid door symbolen met vaak iconografische betekenis, joodse symboliek, familiewapen en initialen Tabernakel, toonbroden, Tempelzuilen, Stenen Tafelen; Davidsster; Kohanim-handen
Bronnen Archief van het eigen museum Fotoarchieven Spaarnestad Fotoarchief, NIW fotoarchief (op het JHM, niet online), fotoarchief JHM Kranten NIW, microfiches van nummers tot 1940 (in JHM): nieuwe aanwinsten van joodse gemeenten, vermelding schenker en gelegenheid. De Vrijdagavond (1924-1932) publiceert foto’s van voorwerpen (in JHM). Niet-joodse kranten en dagbladen Centrale Commissie voor Oorlogsschade der joodse gemeenten in Nederland 154 dossiers: te raadplegen in het JHM. Met veel informatie over wat er met de ceremoniële voorwerpen tijdens en na de oorlog is gebeurd Catalogi van tentoonstellingen en veilingen Met foto’s en herkomstgegevens, voor veilingcatalogi zie website NMV Plaatselijke archieven Joodse gemeente, politiearchieven, archief van de gemeente enz.
Bronnen (vervolg) Joods Digitaal Monument: www.joodsmonument.nl Persoonsnamen van uit Nederland gedeporteerde joden, met aanvullende gegevens Archief Nederlands Beheersinstituut, bureau bijzondere rechtspleging Dossiers NSB’ers met informatie onrechtmatige toe-eigening van joodse voorwerpen Literatuur Locale geschiedschrijving en Pinkas. Geschiedenis van de joodse gemeenschap in Nederland (1992), met informatie over ceremoniële voorwerpen in de Tweede Wereldoorlog, en het Memorboek. Platenatlas van het leven der joden in Nederland, samengesteld door Mozes Gans (1971). Mondelinge overlevering of gewoon (rond)vragen Voor hulp en advies (en de tekst van deze presentatie) Joods Historisch Museum:
[email protected]
