Onderzoek binnensportaccommodaties Conceptrapportage t.b.v. Raadsinformatieronde 2 februari 2012 Gemeente Drimmelen
Datum 5 januari 2012 Referentie 1137FB In opdracht van Gemeente Drimmelen
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1
Hoofdstuk 2
Hoofdstuk 3
Hoofdstuk 4
Hoofdstuk 5
Hoofdstuk 6
Inleiding
3
1.1
Situatieschets
3
1.2
Onderzoeksopdracht
3
1.3
Opbouw rapportage
3
De binnensportaccommodaties
4
2.1
Inleiding
4
2.2
De accommodaties
4
2.3
Omgeving
5
De exploitatie
8
3.1
Bezetting
8
3.2
Tarieven
9
3.3
Exploitatieresultaten
9
Bezuinigingstaakstelling
11
4.1
Bezuinigen op de exploitatie
11
4.2
Maximale bezuiniging personeel
12
Beheervormen
13
5.1
Beheer en exploitatie
13
5.2
Beheervormen
13
5.3
Verzelfstandiging en uitbesteding
15
5.4
Beoordelingscriteria
16
5.5
Keuzebepaling
17
Conclusies en aanbevelingen
18
6.1
Conclusies
18
6.2
Aanbevelingen
19
Bijlage 1
Exploitatie 2010
i
Bijlage 2
Beheervormen
ii
Bijlage 3
Relatieschema privaatrechtelijke verzelfstandiging of privatisering
iii
Bijlage 4
Beoordelingsmatrix beheervormen
iv
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
2
Hoofdstuk 1 1.1
Inleiding
Situatieschets
De gemeente Drimmelen is gelegen tussen Breda en de Biesbosch. De ruim 26.000 inwoners wonen in verschillende kernen, waarvan M a d e de grootste is. De gemeente beschikt over twee sporthallen en vier gymzalen,
die
ze
zelf
beheert
en
exploiteert.
De
afdeling
Maatschappelijke
Aangelegenheden
is
verantwoordelijk voor de verhuur van de accommodaties. De horeca in de twee sporthallen is aan twee lokale ondernemers verpacht.
Net als veel andere gemeenten ontkomt Drimmelen niet aan forse bezuinigingen. Om minimaal € 1,3 en maximaal € 2,0 miljoen te kunnen besparen, wordt in de gemeente een kerntakendiscussie gevoerd, die ook op de
binnensportaccommodaties
betrekking
heeft.
De jaarlijkse
financiële
taakstelling
voor
het
cluster
binnensport bedraagt € 25.000,- in 2013 en € 50.000,- vanaf 2014. Dit is een minimale taakstelling. Het onderzoek moet ook uitwijzen, in hoeverre een maximale bezuiniging kan worden gerealiseerd.
De gemeente
heeft
opdracht
gegeven voor een onderzoek naar de opties en haalbaarheid van de
bezuinigingstaakstelling op de binnensportaccommodaties. Wezenlijk onderdeel van het onderzoek is de verkenning van uitbesteding c.q. het op afstand plaatsen van de beheer- en exploitatietaken. Daarbij dient de verhuur aan de scholen en verenigingen gewaarborgd te blijven.
Het onderzoek moet in een concreet bezuinigingsvoorstel uitmonden.
1.2
Onderzoeksopdracht
De onderzoeksopdracht wordt als volgt geformuleerd:
"Breng
alle
mogelijkheden
binnensportaccommodaties
in
te realiseren.
beeld
functie.
projectgroep
gemeenteraad."
1.3
en
Het resultaat
een
maximale
bezuinigingstaakstelling
Verken daarbij specifiek de opties om de beheer- en
uit te besteden of op afstand van de gemeentelijke maatschappelijke
om
organisatie
van het onderzoek
te plaatsen,
uitgaande
is een concreet
op
de
exploitatietaken
van waarborging
bezuinigingsvoorstel
van de aan
de
Opbouw rapportage
De rapportage is als volgt o p g e b o u w d : •
hoofdstuk 2 beschrijft de binnensportaccommodaties en hun omgeving;
•
in hoofdstuk 3 wordt de exploitatie van de binnensportaccommodaties geanalyseerd;
•
hoofdstuk 4 behandelt de bezuinigingsmogelijkheden uit de lopende exploitatie;
•
in hoofdstuk 5 wordt op verschillende beheervormen voor de binnensportaccommodaties ingegaan;
•
hoofdstuk 6 rondt de rapportage met de belangrijkste conclusies en aanbevelingen af.
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
3
Hoofdstuk 2 2.1
De binnensportaccommodaties
Inleiding
Alvorens de bezuinigingsmogelijkheden te onderzoeken, wordt de huidige situatie in kaart gebracht, zodat er een
eenduidig
vertrekpunt
is. In dit
hoofdstuk
worden
de
verschillende
binnensportaccommodaties
beschreven. Daarnaast wordt op de omgeving van de accommodaties ingegaan, waarbij de concurrentie aan bod komt en demografische en andere trends en ontwikkelingen de revue passeren. In het volgende hoofdstuk wordt de exploitatie geanalyseerd.
2.2
De accommodaties
De gemeente Drimmelen beheert en exploiteert de volgende binnensportaccommodaties:
1
•
sporthal Amerhal (Made);
•
sporthal Driedorp (Wagenberg);
•
gymzaal Lage Weide (Made);
•
gymzaal Romboutstraat (Made);
•
gymzaal Terheijden (Terheijden);
•
gymzaal De Zonzeel (Hooge Zwaluwe), inpandig bij ontmoetingscentrum De Zonzeel.
De meeste accommodaties zijn behoorlijk op leeftijd en meer dan 30 en soms zelfs 40 jaar oud. Uitzondering is gymzaal Lage W e i d e , die ongeveer 10 jaar oud is. De sporthallen en gymzalen worden voornamelijk door het onderwijs
en
sportverenigingen
gebruikt.
De
verhuur
Maatschappelijke Aangelegenheden van de gemeente.
en
facturering
In beide
geschieden
sporthallen
door
de
afdeling
is de horeca aan
lokale
ondernemers verpacht. Deze exploitanten treden op sommige momenten tevens als beheerder op. De bijbehorende
huurovereenkomst
bevat
onder
andere
afspraken
over
de
huurprijs
en
de
verantwoordelijkheidsverdeling inzake het onderhoud. Behoudens opzegging wordt de overeenkomst om de vijf jaar stilzwijgend verlengd.
Voor de gymzalen bestaan verschillende afspraken over de schoonmaak van de accommodaties. In Terheijden verzorgt de gemeente de schoonmaak, maar voor Romboutstraat en Lage Weide is die uitbesteed. In ontmoetingscentrum
De Zonzeel in Hooge Zwaluwe verzorgt de exploitant zelf de schoonmaak van de
inpandige gymzaal. Daarvoor krijgt hij ook een vergoeding.
Naast de genoemde accommodaties is er een tijdelijke niet-gemeentelijke sporthal in Lage Zwaluwe. Binnenkort wordt gestart met de bouw van een nieuwe sporthal. De gemeente is hier echter niet bij betrokken. Woningbouwcorporatie Goed W o n e n wordt de nieuwe eigenaar, is opdrachtgever van de bouw en zal zelf een exploitant zoeken, die geen gemeentelijke subsidie zal ontvangen. Daarnaast is er in de kern Drimmelen een basisschool met een eigen gymzaaltje, die aan Sociaal Cultureel Centrum 't Klaverblad is gekoppeld. Tevens beschikt het Dongemond College over een eigen gymzaal. Deze accommodaties blijven verder buiten beschouwing, aangezien het niet om gemeentelijke voorzieningen gaat. 1
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
4
2.3 Om
Omgeving een oordeel
over
de exploitatie
van de binnensportaccommodaties
te
kunnen
vellen
en de
bezuinigingsmogelijkheden in beeld te kunnen brengen, is het van belang oog te hebben voor de omgeving van de voorzieningen. Verschillende factoren oefenen namelijk invloed op de exploitatie uit, zoals concurrerende voorzieningen, demografische veranderingen en landelijke en lokale trends en ontwikkelingen.
2.3.1 Concurrentie Sporthallen en gymzalen hebben over het algemeen een veel kleinere reikwijdte dan bijvoorbeeld zwembaden. Het verzorgingsgebied wordt duidelijk afgekaderd door de gemeente-, stads- of dorpsgrens. In de aan Drimmelen grenzende gemeenten zijn diverse sporthallen en gymzalen aanwezig , maar normaal gesproken 2
zullen zij slechts beperkt concurreren met de voorzieningen binnen de gemeente. Uitzondering kan het gebruik door een grotere vereniging zijn, die niet aan een dorp of gemeente is gebonden en op een relatief hoog niveau speelt.
Ook op het gebied van de tarieven voor verenigingsuren is de concurrentie uit de omliggende gemeenten klein. De tarieven van de accommodaties in de gemeente Drimmelen (zie paragraaf 3.2) zijn namelijk over het algemeen wat lager dan in Breda, Oosterhout en Geertruidenberg. De verschillen zijn niet heel groot, hoewel vooral sporthal Driedorp goedkoper is dan vrijwel alle andere sporthallen in de omgeving. Het is derhalve mogelijk, dat een aantal gebruikers omwille van de lagere tarieven voor de accommodaties in de gemeente Drimmelen kiest. Dit effect moet echter ook niet worden overschat.
2.3.2 Demografische ontwikkeling De ruim 26.000 inwoners van de gemeente Drimmelen zijn over verschillende kernen verdeeld, waarvan alleen M a d e (11.300 inwoners), Terheijden (6.400), Lage Zwaluwe (4.200), Wagenberg (2.200) en Hooge Zwaluwe (1.600) meer dan 1.000 inwoners hebben.
In de afgelopen jaren is het totale aantal inwoners van de gemeente Drimmelen nauwelijks veranderd. De samenstelling is echter wel gewijzigd: het aantal inwoners tot 65 jaar is afgenomen, terwijl het aantal 65plussers juist is gestegen. Daarnaast laten gedetailleerdere cijfers zien, dat ook binnen de leeftijdsgroepen van 0 tot 20 en 20 tot 65 jaar een verschuiving naar de hogere leeftijden heeft plaatsgevonden. Jaar 0 tot 20 jaar 20 tot 65 jaar 65 jaar of ouder totaal
2000
2005
2010
6.556
6.535
6.166
16.848
16.600
16.167
3.239
3.523
4.258
26.643
26.658
26.591
tabel 2.1: demografische ontwikkeling 2000 - 2010 (bron: CBS)
In de komende jaren zet de vergrijzing door: het aantal inwoners van 65 jaar of ouder neemt flink toe, terwijl de andere twee leeftijdsgroepen kleiner worden. Daarbij moet worden opgemerkt, dat het aantal inwoners tot 20 jaar na 2025 weer licht stijgt. De totale omvang van de bevolking wijzigt overigens nauwelijks.
Sporthallen en gymzalen zijn gelegen in Geertruidenberg, Raamsdonksveer, Oosterhout en Breda. Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
5
Deze
veranderingen
zorgen
in de komende
jaren
voor
een geringe
afname
van de vraag
naar
binnensportruimte. De daling van het aantal kinderen in de basisschoolleeftijden kan tot minder vraag naar uren voor bewegingsonderwijs leiden. Daarnaast kan het aantal leden van binnensportverenigingen afnemen. Hierbij moet nogmaals worden opgemerkt, dat de absolute verschillen klein zijn en de gevolgen dus ook beperkt zullen zijn. Jaar
_
2011
0 tot 20 jaar
_
2020
2025
2030
6.019
5.643
5.316
5.235
5.446
15.781 4.374
14.913 5.212
14.471 5.952
14.008 6.614
13.358 7.096
26.174
25.768
25.739
25.857
25.900
20 tot 65 jaar 65 jaar of ouder totaal
2015
tabel 2.2: demografische prognose 2011 - 2030 (bron: CBS)
3
2.3.3 Trends en ontwikkelingen Landelijk •
de aandacht voor gezond leven en bewegen blijft onverminderd groot. Dat betekent een positieve stimulans voor sportbeoefening in het algemeen. Vooral 55-plussers blijken aanzienlijk vaker aan sportieve activiteiten deel te nemen dan in het verleden;
•
multifunctionele sportvoorzieningen zijn in opmars, soms gecombineerd (geclusterd) met andere, al niet
commerciële,
voorzieningen.
Succesvolle
combinaties
van voorzieningen
resulteren
in
meerwaarde voor de bezoeker. Het al dan niet clusteren van functies hoeft niet alleen afhankelijk te zijn van inhoudelijke
en/of organisatorische synergie. Efficiënt grondgebruik, verhoging van de
stedenbouwkundige kwaliteit en besparing op de bouwkosten zijn andere overweging om over te gaan tot clustering. Daarbij geldt wel de kanttekening, dat het combineren van functies ten koste kan gaan van de identiteit van de afzonderlijke functies; •
veel sporthallen ledendaling
hebben te kampen met een teruglopend
bij
sportverenigingen.
(binnen)sportbonden Gymnastiekunie,
geeft
De
ontwikkeling
een wisselend
de Nederlandse
Volleybal
beeld. Bond
Zo
aantal gebruiksuren als gevolg van
van
het
hebben
ledental de
van
Koninklijke
en de Nederlandse
de
diverse
Nederlandse
Badminton
Bond de
ledenaantallen in de afgelopen jaren zien dalen, terwijl het Koninklijk Nederlands Korfbalverbond een groei heeft gekend; •
in steeds meer gemeenten worden tarieven niet langer op basis van een historisch gegroeide situatie bepaald, maar gerelateerd aan de kosten van de betreffende
sportaccommodatie, alsmede de
zelfwerkzaamheid c.q. 'prestaties' van de gebruiker; •
net
als in
andere
vastgoedsectoren
is ten
aanzien
van het
gemeentelijk
vastgoed een
professionaliseringsslag gaande, die gericht is op het vergroten van de doelmatigheid en daadkracht van de organisatie; •
er
vindt
hoe
langer
hoe
meer
regionale
samenwerking
op
het
gebied
van
de
binnensportaccommodaties plaats. Dat gebeurt vooral onder invloed van bezuinigingen, maar steeds vaker ook vanuit de gedachte, dat men samen sterker staat; •
de trend dat gemeenten hun accommodaties voor langere perioden aan private
marktpartijen
uitbesteden, is in mindere mate aan de orde. Door de economische recessie hebben ook commerciële partijen het moeilijk.
Vaak wordt
een beroep
gedaan op de gemeente,
zijnde
eigenaar en
maatschappelijke belanghebbende, voor extra financiële bijdragen. In enkele gevallen is de exploitant
3
De CBS-cijfers verschillen licht van de werkelijke inwoneraantallen in 2011, doordat de prognose in 2009 is
opgesteld. Het gaat echter meer o m de trends in de bevolkingsontwikkeling dan o m de absolute aantallen. Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
6
^
van een binnensportaccommodatie of zwembad failliet gegaan. Verzelfstandigde modellen middels sport BV's worden steeds vaker toegepast. Hierbij kunnen gemeenten voldoende invloed op het exploitatiebeleid (blijven) uitoefenen.
Lokaal •
er wordt nagedacht over de toekomst van de gymzaal Romboutstraat, die momenteel in zeer slechte conditie is. Er bestaan drie mogelijke varianten: o
vervangen van de gymzaal via een PPS-constructie;
o
uitbreiding van de Amerhal ter vervanging van de gymzaal;
o
herontwikkeling van de locatie van de gymzaal tot een multifunctioneel centrum inclusief gymzaal;
•
op verschillende plekken wordt (mogelijk) een Brede School gerealiseerd: o
er is een werkgroep opgestart om de herinrichting van het centrum van Wagenberg te onderzoeken. Binnen dat gebied zijn Sociaal Cultureel Centrum Plexat, basisschool De Elsenhof en sporthal Driedorp gelegen. Er wordt onderzocht, of de huidige basisschool een Brede School kant w o r d e n ;
o
in 2012 wordt in Lage Zwaluwe een Brede School geopend, met daarin de twee huidige basisscholen, jeugdzorg, Theek 5 en kindercentra;
o
in mei 2012 wordt in Terheijden een Brede School in gebruik genomen, die bestaat uit de basisschool en een bibliotheek, met daarbij appartementen.
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
•0
Hoofdstuk 3 3.1
De exploitatie
Bezetting
Voor een sporthal geldt, dat bij een bezetting vanaf 2.000 uur per jaar in elk geval van een voldoende bezette accommodatie kan worden gesproken. Bij gymzalen ligt die norm op 1.600 uur per jaar. De volgende tabel laat zien, dat het gebruik van de diverse binnensportaccommodaties voor het lopende seizoen 2011 - 2012 zeer wisselend is. Op basis van de cijfers kunnen de volgende conclusies worden getrokken: •
de Amerhal wordt ruim voldoende bezet, hoewel er zeker nog ruimte voor aanvullend gebruik is. Deze ruimte is echter vooral in de traditioneel minder drukke maanden beschikbaar. In de periode van oktober tot en met maart ligt de bezetting meestal tussen de 60 en 70 uur per week, terwijl dat in de overige maanden 30 tot 50 uur per week is. M e t een theoretische capaciteit van 98 uur per week betekent dit, dat de hal tijdens de piekmaanden goed bezet is. Op primetime uren is de hal zelfs volledig bezet. Echter, ook in de allerdrukste week geen sprake is van een volledig bezette hal;
•
sporthal Driedorp wordt redelijk bezet. Weliswaar ligt het totaal aantal uren lager dan de norm van 2.000, maar gezien de geringe omvang van Wagenberg (2.200 inwoners) is de bezetting toch vrij aardig. Het kleine aantal inwoners zorgt ervoor, dat de hal slechts op twee werkdagen met onderwijs is gevuld. Tevens is er 's avonds en in het weekend voldoende ruimte voor extra verenigingsgebruik. In de drukke maanden schommelt de bezetting rond 50 uur per week, terwijl de hal in de overige maanden ongeveer 25 a 30 uur per week wordt bezet. Er is dus voldoende capaciteit beschikbaar;
•
gymzaal
Lage
Weide
wordt
ruim
voldoende
bezet,
zowel
door
het
onderwijs
als
door
sportverenigingen. Hierbij moet worden opgemerkt dat het mogelijk is dat het onderwijs niet altijd van alle ingeroosterde uren van de gymzaal gebruikmaakt, maar dat zij tijdens die uren
het
alleenrecht op de accommodatie heeft. Op doordeweekse avonden is de gymzaal behoorlijk gevuld; •
gymzaal Romboutstraat wordt matig bezet. Dat komt vooral door het zeer geringe gebruik door sportverenigingen van slechts zeven uur per week. Overigens geldt voor het schoolgebruik van de zaal dezelfde opmerking als bij gymzaal Lage W e i d e ;
•
gymzaal Terheijden wordt goed bezet, zowel door het onderwijs als door de vereniging(en). Op doordeweekse avonden is nog slechts een gering aantal uren beschikbaar;
•
de inpandige gymzaal bij ontmoetingscentrum De Zonzeel wordt zeer slecht bezet. Wekelijks is er sprake van 6,75 uur onderwijsgebruik en 7,5 uur verenigingsgebruik. Een belangrijke oorzaak is de ligging van de gymzaal in een kern van circa 1.600 inwoners. De wettelijke normen met betrekking tot de afstand tussen basisscholen en gymnastieklocatie zorgen ervoor, dat de gymzaal nodig is voor het bewegingsonderwijs van de basisschool in Hooge Zwaluwe.
Accommodatie
Onderwijs
Sport
Totaal
Oordeel
s p o r t h a l Amerhal
779
1.470
2.249 r u i m v o l d o e n d e
s p o r t h a l Driedorp
539
1.186
1.725 redelijk
gymzaal Lage W e i d e
940
880
gymzaal Romboutstraat
1.120
280
1.400 matig
gymzaal Terheijden
1.210
940
2.150 goed
gymzaal De Zonzeel
270
300
1.820 r u i m v o l d o e n d e
570 zeer slecht
tabel 3.1: bezetting binnensportaccommodaties 2011 - 2012
4
De bezetting van de sporthallen is berekend op basis van het gebruik van alle weken. De bezetting van de gymzalen is berekend op basis van het vaste weekrooster en een gebruik van 40 weken per jaar. Onderzoek binnensportaccommodaties Drijver en Partners
Gemeente Drimmelen
•0
3.2
Tarieven
De tarieven van de binnensportaccommodaties zijn vrij overzichtelijk. Er zijn drie soorten tarieven, namelijk het reguliere, ingeroosterde gebruik (zie de volgende tabel), incidenteel gebruik (20% duurder) en commercieel gebruik (150% duurder). Accommodatie
Prijs per uur
Amerhal 3/3
€ 41,15
Amerhal 2 / 3
€ 30,34
Amerhal 1/3
€ 14,39
Instructielokaal
€ 7,80
Driedorp 2 / 2
€ 37,02
Driedorp 1/2
€ 18,53
Badmintonveld
€ 6,17
Kleedkamer
€ 5,54
Gymzaal
€ 12,35
tabel 3.2: tarieven binnensportaccommodaties 2011 Zoals bij de vergelijking met accommodaties in omliggende gemeenten (zie paragraaf 2.3) al werd vermeld, zijn de tarieven in de gemeente Drimmelen wat aan de lage kant ten opzichte van de omgeving, hoewel de verschillen niet heel groot zijn.
3.3
Exploitatieresultaten
In bijlage 1 is een overzicht weergegeven van de exploitatieresultaten gemeentelijke
in 2010. Daaruit blijkt dat de
accommodatiekosten in 2010 circa € 450.000,- waren. Exclusief kapitaallasten en groot
onderhoud is het bedrag ruim € 275.000,-.
3.3.1 Baten De baten uit de verhuur aan verenigingen en scholen kunnen niet direct aan de bezetting worden gerelateerd, omdat de baten en lasten het jaar 2010 betreffen, terwijl de bezetting op het seizoen 2011 - 2012 betrekking heeft. Desalniettemin zal in de meeste gevallen het verenigingsgebruik niet dramatisch zijn gewijzigd. Gezien de uurtarieven (zie paragraaf 3.2) en de bezettingsgegevens zijn de huuropbrengsten en de gebruiksvergoeding scholen herkenbaar.
Aan de batenkant valt de hoge pachtsom van de horeca in de Amerhal op. In mindere mate geldt dat ook voor de horeca in sporthal Driedorp. In beide gevallen verzorgt de horeca-exploitant echter ook de rol van beheerder en ontvangt daarvoor salaris of een vergoeding van de gemeente.
3.3.2 Lasten De grootste kostenposten van de binnensportaccommodaties zijn: •
personeel (56,1%), waarvan meer dan de helft ten behoeve van sporthal Driedorp;
•
energie (12,0%);
•
groot onderhoud (12,2%);
•
kapitaallasten (11,9%).
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
9
Verreweg de grootste post betreft dus personeel. Weliswaar zijn er nog andere opvallende zaken. Zo is het verschil tussen het energieverbruik van de Amerhal en dat van sporthal Driedorp aanzienlijk en zijn de gemeentelijke belastingen en heffingen in sporthal Driedorp flink hoger dan in de andere accommodaties. Echter, dit gaat om vrij kleine en minder sterk beïnvloedbare kosten.
De personeelslasten bestaan uit: •
personeel van d e r d e n ;
•
doorbelasting personeelslasten ;
•
doorbelaste uren/doorbelasting M A (binnen) ;
•
doorbelaste uren/doorbelasting M A (buiten) ;
•
doorbelaste uren/doorbelasting beheer vastgoed/grondgebied .
5
6
7
8
9
De doorbelaste uren bestaan voor een deel uit loonkosten en voor een deel uit overheadkosten. Op basis van de door de gemeente gehanteerde tarieven voor de interne doorbelasting kunnen de personeelskosten daarmee in drie componenten worden verdeeld: •
personeel derden:
€ 109.634,-
(27,2%)
•
personeel gemeente - looncomponent:
€ 164.754,-
(40,9%)
•
personeel gemeente - overhead:
€ 128.248,-
(31,9%)
•
totaal:
€ 402.635,-
M e t betrekking tot de personele bezetting van de diverse binnensportaccommodaties valt vooral het grote aantal beheerders van de beide sporthallen op. In de Amerhal is één fulltime beheerder via het uitzendbureau gedetacheerd. Daarnaast zorgt de horeca-exploitant in de avonduren en de weekenden voor beheer en toezicht. Voor 2012 gaat het om maar liefst 2.500 uur. Daarvoor krijgt hij ook een vergoeding. In sporthal Driedorp zijn twee fulltime beheerders, die beide in dienst van de gemeente zijn. Net als in de Amerhal zorgt de horeca-exploitant in Driedorp op bepaalde uren voor beheer en toezicht: hij is voor 20 uur per week in dienst van de gemeente.
Dit betreft de personele inhuur, anders dan personeel in dienst van de gemeente Drimmelen, zoals de kosten de beheerder die via het uitzendbureau is gedetacheerd en kosten voor het schoonmaakbedrijf.
5
6
Dit betreft tijdelijke inhuur van personeel en is in feite ook als 'personeel van derden' te beschouwen.
Dit betreft de uren van de binnendienst van de afdeling Maatschappelijke Aangelegenheden, waaronder de uren van de betrokken beleidsambtenaren.
7
Dit betreft de uren van de buitendienst van de afdeling Maatschappelijke Aangelegenheden, waaronder de uren van de beheerders die in dienst zijn van de gemeente.
8
Dit betreft de uren die door de afdeling Vastgoed/Grondgebied worden gemaakt voor bijvoorbeeld het onderhoud en de inspectie van de gebouwen.
9
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
10
Hoofdstuk 4 4.1
Bezuinigingstaakstelling
Bezuinigen op de exploitatie
De minimale bezuinigingstaakstelling op de binnensportaccommodaties bedraagt € 25.000,- in 2013 en jaarlijks € 50.000,- vanaf 2014. In hoofdstuk 3 is ingegaan op de bezetting, tarieven, baten en lasten van de binnensportaccommodaties. In dit hoofdstuk wordt onderzocht in hoeverre die analyse aangrijpingspunten biedt om op de lopende exploitatie te bezuinigen. Daarbij gaat het o m bezuinigingsmogelijkheden, die onafhankelijk van het type beheerorganisatie kunnen worden uitgevoerd.
De bezetting van sommige accommodaties ligt onder de gebruikelijke norm. Het zal echter lastig zijn om de bezetting van de betreffende voorzieningen zo maar te verhogen. Sporthal Driedorp biedt weliswaar nog vrij veel ruimte, maar het is de vraag of er vanuit een kleine kern als Wagenberg meer vraag kan worden verwacht. Datzelfde geldt voor gymzaal De Zonzeel, terwijl wat betreft gymzaal Romboutstraat eerst duidelijkheid over de toekomst moet komen. De bezetting van de accommodaties is bovendien ook voor een deel afhankelijk van de eventuele bouw of sluiting van sporthalen en gymzalen. Ook het tarievenbeleid van accommodaties in de regio - bijvoorbeeld het verdubbelen van de verhuurtarieven voor verenigingen - kan invloed op de vraag naar binnensportruimte in de gemeente Drimmelen uitoefenen.
De tarieven in de gemeente Drimmelen zijn wat aan de lage kant ten opzichte van die van de accommodaties in de omgeving. De verschillen zijn echter niet groot, waardoor een substantiële tariefsverhoging niet mogelijk is zonder bezoekers te verliezen. Een kleine tariefsverhoging is wellicht mogelijk, maar in het kader van de bezuinigingstaakstelling zet dat weinig zoden aan de dijk.
Bij de bezetting en de tarieven - en dus de baten - valt weinig te halen. Bij de lasten is dat anders. De personele bezetting van de twee sporthallen is met 2,26 fte (Amerhal) en 2,50 fte (Driedorp) namelijk zeer ruim.
Buiten
de
schoonmaaktaken
is
overdag
geen
toezicht
en
beheer
noodzakelijk.
Dat
is
een
verantwoordelijkheid van de gebruikers: de scholen. In de avonduren en de weekenden kan het toezicht vanuit de horecafunctie plaatsvinden. Afhankelijk van aard en type gebruik kan op kritische momenten
worden
overwogen om additioneel een beheerder in te zetten. Zodoende kan er op beide accommodaties 0,5 fte worden bezuinigd. Dat komt neer op 988 uur per sporthal. Voor beide sporthallen resteert dan gemiddeld meer dan 9,5 uur per dag aan beheer en toezicht, ook in de vakantieperioden. Dat is ruim toereikend om schoonmaak en beheer op ordentelijke wijze in samenhang met de horecafunctie uit te voeren. Op basis van de
in de
begroting
2012
vermelde
uurtarieven
leidt
dat
tot
een
besparing, die
aan de
minimale
bezuinigingstaakstelling voldoet: •
Amerhal:
€ 21.499,-
•
Driedorp:
€ 40.508,-
•
totaal:
€ 62.007,-
De feitelijke bezuiniging en de termijn waarbinnen die kan worden gerealiseerd, is mede afhankelijk van de contractuele verplichtingen en arbeidsovereenkomsten (afvloeiingskosten). De personeelskosten in Driedorp zijn inclusief doorbelasting van de gemeentelijke overheadkosten. De reductie van de personele uren in Driedorp leidt derhalve tot minder overheadkosten voor die sporthal en daarmee tot een lagere dekking van de overhead binnen de gemeentelijke begroting van circa € 16.200,-.
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
11
4.2
Maximale bezuiniging personeel
In de voorgaande paragraaf is de optie om 0,5 fte op beide sporthallen te bezuinigen beschreven. Het is ook mogelijk om voor een maximale bezuiniging op beheer en toezicht te kiezen, hoewel daar zeker risico's aan verbonden zijn. In deze maximale variant verdwijnt de volledige personele bezetting van de sporthallen (in totaal 4,76 fte). Beheer en toezicht worden overdag door de scholen zelf verzorgd. 's Avonds en in het weekend kan het beheer plaatsvinden vanuit de horecafunctie, in combinatie met toezicht onder eigen verantwoordelijkheid
van de verenigingen, bijvoorbeeld middels zaalwachten. M e t de pachtsom zal een
evenwicht moeten worden gevonden tussen de horeca-activiteiten en de (resterende) beheerwerkzaamheden. Eventueel kan de horecapachter tegen een vergoeding kluswerkzaamheden verrichten. De schoonmaak kan ook aan hem worden uitbesteed, maar daarvoor kan ook een professioneel schoonmaakbedrijf
worden
ingehuurd.
Een keuze voor deze maximale optie brengt een aantal risico's met zich mee, waaronder de kans op meer vervuiling van de accommodatie. Ook zal de horecapachter in geval van (ernstige) calamiteiten zijn horeca moeten verlaten.
De financiële gevolgen van deze optie voor de begroting van 2012 en verder zijn als volgt: besparing personele bezetting A m e r h a l :
€ - 97.002,-
besparing personele bezetting Driedorp:
€ -165.148,-
raming uitbesteding schoonmaakkosten beide sporthallen:
€
70.000,-
raming uitbesteding onderhoud/klussen beide sporthallen:
€
12.500,- (8 uur p/week per sporthal)
optie: verlaging pachtsom horeca beide sporthallen:
€
10.000,-
totale besparing:
€ 169.650,-
In de maximale variant kan circa € 170.000,- op de exploitatie van de sporthallen worden bespaard. De gemeentelijke overhead in sporthal Driedorp bedraagt circa € 66.000,-. De effectieve besparing exclusief gemeentelijke overhead is derhalve circa € 104.000,-.
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
12
Hoofdstuk 5 5.1
Beheervormen
Beheer en exploitatie
Naast bezuinigingsmogelijkheden uit de lopende exploitatie, zoals in het vorige hoofdstuk beschreven, kan er wellicht ook worden bezuinigd door de beheer- en exploitatietaken van de binnensportaccommodaties op andere wijze te organiseren. Vanzelfsprekend valt of staat elke exploitatie met degene die aan het roer staat, maar dat laat onverlet dat er enkele belangrijke verschillen tussen de diverse beheervormen bestaan.
Binnensportaccommodaties en andere maatschappelijke voorzieningen vormen een belangrijk onderdeel van het gemeentelijk instrumentarium. De gemeente kan de voorzieningen inzetten om haar beleidsdoelen te realiseren en haar wettelijke taken te vervullen. Taken die zij niet tot haar kerntaken rekent, kan de gemeente ook aan derden uitbesteden. Dat geldt ook voor het beheer en de exploitatie van binnensportaccommodaties. Dat kan tot kostenbesparingen leiden. Een keuze voor een beheervorm dient echter niet alleen op basis van financiële c.q. bezuinigingsmotieven te worden gemaakt. Ook de consequenties en risico's op het gebied van effectiviteit, efficiëntie, kwaliteit, innovatie, maatschappelijk draagvlak en balans tussen commercieel en maatschappelijk rendement zijn van belang. Tevens kan het uitbesteden van beheer en exploitatie gevolgen hebben voor de rechtspositie van medewerkers en de positie van de (vaste) gebruikers.
5.2
Beheervormen
In Nederland bestaat een grote
variëteit
aan beheervormen voor het
beheer en de exploitatie
van
maatschappelijke voorzieningen. Dat geldt voor zwembaden, sporthallen, gymzalen, welzijnsaccommodaties en multifunctionele centra. In deze paragraaf worden de meest toegepaste vormen beschouwd. In bijlage 2 wordt een
overzicht
van
alle
mogelijke
beheervormen
gegeven. V o o r de
exploitatie
van
maatschappelijke
voorzieningen zijn in Nederland vooral de volgende vormen gebruikelijk: 1.
gemeentelijk beheer;
2.
publiekrechtelijke (interne) verzelfstandiging;
3.
privaatrechtelijke (externe) verzelfstandiging in de vorm van:
4.
a.
een stichting en/of beheer door een hoofdgebruiker;
b.
een BV;
uitbesteding aan een marktpartij.
Afstoting is minder gebruikelijk, omdat elke gemeentelijke invloed daarmee verdwijnt en de maatschappelijke functies niet kunnen worden gewaarborgd. In geval van financiële problemen zal de commerciële partij die de accommodatie
heeft
overgenomen
immers
geneigd
zijn
om
de tarieven
te
verhogen,
of
bepaalde
maatschappelijke functies te schrappen.
5.2.1 Gemeentelijk beheer Nog altijd kiezen veel gemeenten ervoor om sport- en culturele accommodaties zelf te exploiteren. De trend is wel, dat deze beheervorm aan populariteit inboet, omdat gemeenten zich meer en meer tot hun kerntaken beperken en verlost willen worden van (sterk) fluctuerende exploitatietekorten. Ook onderkennen ze steeds vaker, dat de noodzakelijke specifieke deskundigheid binnen de gemeentelijke organisatie ontoereikend is. Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
13
Bij gemeentelijk beheer zijn de medewerkers in dienst van de gemeente. Het afdelingshoofd of sectorhoofd is in de regel de direct leidinggevende van de bedrijfsleider/beheerder. De gemeentelijke bemoeienis is in alle opzichten groot, zowel bij het bepalen van het beleid - subsidies, tarieven en openstelling - als op het gebied van exploitatietechnische zaken, zoals administratie, onderhoud, verhuur en promotie.
5.2.2 Publiekrechtelijke verzelfstandiging Door middel van interne verzelfstandiging kan de gemeente de exploitatie van een accommodatie op afstand plaatsen. In dat geval is sprake van decentralisatie van verantwoordelijkheden
en bevoegdheden naar
betrokken medewerkers, vooral in de vorm van budgetfinanciering of contractmanagement. De gemeente blijft (eind)verantwoordelijk voor de exploitatierisico's.
In geval van contractmanagement
worden
op basis van een overeenkomst
tussen gemeente
en de
contractmanager taakstellende afspraken over de inzet van middelen en de daarmee te realiseren prestaties gemaakt. Budgetfinanciering heeft als kenmerk dat een bepaalde taakstelling is gekoppeld aan een budget, waarbinnen de opgelegde taken dienen te worden gerealiseerd.
5.2.3 Privaatrechtelijke verzelfstandiging Bij deze beheervorm wordt een zelfstandig rechtspersoon - stichting, NV of BV - opgericht, die voor de exploitatie van de betreffende voorziening verantwoordelijk is. De gemeente kan deelnemen in het bestuur en/of in aandelen en heeft daardoor directe zeggenschap. De invloed van de gemeente kan tevens via contractvorming worden gewaarborgd. M e t privaatrechtelijke verzelfstandiging wordt gekozen voor besturen op afstand. De rol van de gemeente bestaat uit het (mede)bepalen van het beleid en het controleren van de uitvoering van het beleid door de opgerichte rechtspersoon.
In de afgelopen decennia zijn vele stichtingen voor de exploitatie van maatschappelijke
voorzieningen
opgericht. Deze beheervorm wordt steeds minder toegepast. Sommige besturen van stichtingen
hebben
problemen o m de kwaliteit en continuïteit van de bedrijfsvoering te waarborgen. Belangrijke oorzaken zijn gelegen in het tekort aan capabele en beschikbare vrijwilligers (mede ten gevolge van de persoonlijke aansprakelijkheid),
het
gebrek
aan specifieke deskundigheid
en het
gevaar dat
bestuursleden
vooral
deelbelangen nastreven.
Bij de constructie van een Besloten Vennootschap is de gemeente in beginsel 100% aandeelhouder. Daarmee heeft zij een aantal belangrijke wettelijke bevoegdheden in handen, dat onder meer voorziet in grip op de bestuurlijke organisatie, het benoemen en ontslaan van het bestuur, het vaststellen van de begroting en jaarrekening en de wijziging van de statuten. Bij een BV dient een statutaire directie te worden aangesteld. De directie is onder meer belast met de vaststelling en uitvoering van het beleid.
Bij zowel de stichting als de BV zijn de medewerkers in dienst van de rechtspersoon, of worden ze - door de gemeente - gedetacheerd aan de stichting of de BV. Tussen de gemeente en de rechtspersoon worden contracten gesloten met in de regel een grote mate van gemeentelijke invloed.
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
14
5.2.4 Uitbesteding aan een marktpartij Als resultante van menig kerntakendiscussie is het beheer van sport- en culturele accommodaties aan marktpartijen uitbesteed. Gekozen kan worden voor een landelijk opererende organisatie of een lokale ondernemer.
Een aantal
exploitatiemaatschappijen
houdt
zich uitsluitend
bezig met
het
beheren
en
exploiteren van gemeentelijke accommodaties. In tegenstelling tot de meeste lokale ondernemers beschikken exploitatiemaatschappijen schaalvoordelen
te
over
specifieke kennis en expertise
bewerkstelligen.
Keerzijde
van
deze
en zijn zij door beheervorm
is,
hun dat
omvang door
de
in
staat sterke
rendementsdoelstelling van de marktpartij vaak de kwaliteit van de accommodatie en de behartiging van de maatschappelijke belangen onderbelicht w o r d e n .
De medewerkers treden in de regel in dienst van de marktpartij . Door middel van overeenkomsten worden 10
de randvoorwaarden ten aanzien van bijvoorbeeld openstelling, tarieven en de overname van personeel vastgelegd. Er kan onderscheid worden gemaakt tussen open-eind en gesloten-eind overeenkomsten. De meeste partijen werken tegenwoordig met een gesloten-eind overeenkomst, zodat de gemeente niet meer voor de exploitatierisico's verantwoordelijk is.
5.3
Verzelfstandiging en uitbesteding
In de huidige situatie is in Drimmelen sprake van gemeentelijk beheer van de binnensportaccommodaties. De financiële exploitatie maakt onderdeel uit van de gemeentelijke begroting. Naast gemeentelijk beheer - al dan niet
in
combinatie
met
interne
verzelfstandiging
via
contractmanagement
verzelfstandiging en uitbesteding aan marktpartijen (privatisering)
-
zijn
privaatrechtelijke
zoals vermeld de meest voorkomende
beheervormen.
In
bijlage
3
is
een
indicatief
relatieschema
voor
de
bij
privaatrechtelijke
verzelfstandiging
of
uitbesteding/privatisering betrokken partijen weergegeven. De beheerorganisatie kan hierbij stichting, BV of marktpartij zijn. Mogelijkheden tot gedeeltelijke uitbesteding of samenwerking zijn eveneens weergegeven. Zowel bij verzelfstandiging als bij privatisering blijft de gemeente eigenaar van de accommodatie. M e t de beheerorganisatie kunnen onder andere de volgende overeenkomsten worden aangegaan: 1.
2.
huurovereenkomst: a.
duur, verlening en opzegging;
b.
huur;
c.
onderhoud;
d.
aansprakelijkheid en verzekering;
e.
doorbelastingen;
f.
beschrijving accommodatie;
exploitatieovereenkomst: a.
duur, verlening en opzegging;
b.
afdekking financiële risico's;
c.
randvoorwaarden aan exploitatie;
d.
tarieven en (hoofd)gebruikers;
e.
beschrijving taken en verantwoordelijkheden;
In eigena van een onderneming het voltallige personeel In het Nederlands recht is vastgelegd dat een nieuwe eigenaar met behoud van de arbeidsvoorwaarden dient over te nemen. 1 0
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
15
3.
4.
subsidieovereenkomst: a.
benodigde exploitatiebijdrage
b.
wijze van verstrekking;
c.
prestatieafspraken;
d.
wijze van verantwoording;
sociaal statuut: a.
5.4
(begroting);
ingangsdatum en looptijd;
b.
aanspraken en regelingen;
c.
verschillen en overbrugging CAO-regelingen;
d.
verschillen en overbrugging pensioenregeling;
e.
bezwaarcommissie.
Beoordelingscriteria
Bij de besluitvorming over de optimale beheervorm dient altijd rekening te worden gehouden met de specifieke omstandigheden binnen de gemeente en de accommodatie(s). Dit leidt tot de volgende criteria om de verschillende beheervormen te kunnen beoordelen: 1.
politieke voorkeur (mate van invloed die men wenst te behouden);
2.
maatschappelijk rendement;
3.
financieel rendement;
4.
consequenties beheervorm met betrekking tot de bestuurlijke organisatie;
5.
personele aspecten;
6.
aanwezige expertise;
7.
continuïteit en financiële risico's;
8.
aansprakelijkheid;
9.
overige aspecten: a.
kosten die voortvloeien uit verzelfstandiging of uitbesteding;
b.
fiscale aspecten;
c.
synergie beleidstaken en exploitatietaken.
Uiteraard is het ook van belang of de verzelfstandiging c.q. uitbesteding op een solitaire accommodatie of een cluster van maatschappelijke voorzieningen betrekking heeft.
In bijlage 4 zijn de genoemde criteria nader omschreven. Door middel van het 'scoren' van elk criterium voor elke beheervorm ontstaat een beeld van welke beheervorm passend kan zijn voor de gemeente Drimmelen. Op basis van de uitgangspunten uit de gemeentelijke kerntakendiscussie kan aan bepaalde criteria een extra gewicht worden toegekend, doordat ze van wezenlijk belang w o r d e n geacht. De uitgangspunten uit de programmabegroting 2012, die hiervoor het kader vormen, zijn: •
de gemeente treedt als regisseur op. Dat betekent niet dat zij uit de samenleving zal terugtrekken, maar dat ze een meer faciliterende regierol aanneemt om inwoners, organisaties en bedrijven bij elkaar te brengen;
•
waar mogelijk wordt samenwerking met omliggende gemeenten gezocht;
•
eigendom, beheer en exploitatie van maatschappelijke voorzieningen is geen gemeentelijk taak;
•
uit het voorgaande komt voort, dat accommodaties moeten worden geprivatiseerd of afgestoten;
•
er worden kostprijsdekkende tarieven ingevoerd.
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
16
Naast de wettelijke taak om huisvesting voor gymnastiekonderwijs
te bieden, heeft de gemeente
ook
aangegeven dat zij het waarborgen van de maatschappelijke functies van de accommodaties wel degelijk ook als
gemeentelijke
taak
ziet.
Daarbij
gaat
het
bijvoorbeeld
om
het
waarborgen
van
ruimte
voor
sportverenigingen. Dat betekent dat zij toch een behoorlijke invloed zal moeten houden en dat botst enigszins met
het
uitgangspunt
dat eigendom, beheer en exploitatie
van maatschappelijke voorzieningen geen
gemeentelijke taak is. Weliswaar kan bij uitbesteding door middel van contracten veel worden geregeld, maar dat laat onverlet dat bij privaatrechtelijke verzelfstandiging (en uiteraard ook bij gemeentelijk beheer) de gemeente een grotere vinger in de pap kan houden, wat betreft de uitvoering van de exploitatietaken, de financiële kaders en de waarborging van de maatschappelijke functies. Op basis hiervan kan extra gewicht aan de criteria met betrekking tot gemeentelijke invloed en waarborging van de maatschappelijke functies worden toegekend. Gezien de bezuinigingsdoelstellingen geldt dat ook voor financieel rendement.
5.5
Keuzebepaling
Op basis van de beoordeling van de drie beheervormen kan worden geconcludeerd, dat een beheermodel op basis van privaatrechtelijke verzelfstandiging het beste aansluit bij de gemeentelijke visie en uitgangspunten. Gemeentelijke invloed en waarborging van de maatschappelijke functies 'scoren' vanzelfsprekend het hoogst bij gemeentelijk beheer. Ook bij privaatrechtelijke verzelfstandiging is echter sprake van een positieve 'score' op deze criteria en dat is een groot verschil met de situatie waarin beheer en exploitatie zijn uitbesteed.
Het
financieel
rendement
(effectiviteit,
personeelskosten en overhead)
efficiëntie,
is bij gemeentelijk
benutting
van
beheer duidelijk
exploitatiemogelijkheden, slechter dan bij
reductie
privaatrechtelijke
verzelfstandiging en uitbesteding. Wat betreft de personeelslasten treedt dit effect vanzelfsprekend niet vanaf het eerste moment op. Op middellange termijn kunnen echter behoorlijke besparingen worden gerealiseerd. Marktpartijen zijn over het algemeen het best in staat om het exploitatieresultaat positief te beïnvloeden. Daar staat tegenover dat zij management- en beheerkosten in rekening brengen voor het overnemen van financiële risico's. Ook leidt uitbesteding tot minder dekking van de eigen (gemeentelijke) overhead en is het de vraag in welke mate op termijn een feitelijke reductie van deze overhead zou kunnen worden gerealiseerd.
Samenvattend leidt de wens om te bezuinigen ertoe, dat beheer en exploitatie niet meer door de gemeente moeten geschieden. Van de twee overige beheervormen - privaatrechtelijke verzelfstandiging en uitbesteding -
biedt de eerstgenoemde duidelijk de beste mogelijkheden om invloed uit te blijven oefenen en de
maatschappelijke functies te waarborgen, terwijl er wat betreft het financieel rendement weinig onderscheid is. Bij de eventuele implementatie van de verzelfstandiging zal wel bijzondere aandacht aan de gevolgen voor de organisatiestructuur moeten worden besteed.
Het ligt voor de hand om in geval van verzelfstandiging of uitbesteding van beheer en exploitatie van de binnensportvoorzieningen te bezien welke synergievoordelen er mogelijk zijn met beheer en exploitatie van de overige maatschappelijke voorzieningen. Denk daarbij aan de sociaal-culturele centra, de zwembaden en de buitensportaccommodaties.
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
17
Hoofdstuk 6 6.1
Conclusies en aanbevelingen
Conclusies
De gemeente Drimmelen beheert en exploiteert momenteel onder meer twee sporthallen en vier gymzalen. De jaarbezetting van deze accommodaties is wisselend, maar in de drukste maanden is vooral de Amerhal goed bezet. Het is niet de verwachting dat de vraag naar binnensportruimte in de komende jaren noemenswaardig zal toenemen. Ook ten aanzien van de tarieven kan er niet veel op de lopende exploitatie worden bezuinigd. Weliswaar
zijn
de
huidige
tarieven
wat
aan
de
lage
kant,
maar
de
verschillen
met
de
binnensportaccommodaties in de omliggende gemeenten zijn niet groot.
De door de gemeente geformuleerde
minimale
bezuinigingstaakstelling kan relatief eenvoudig
worden
gerealiseerd. De personele bezetting van de twee sporthallen is namelijk zeer ruim. Op beide accommodaties kan 0,5 fte worden bezuinigd, zonder dat daardoor de taken op het gebied van toezicht, beheer en schoonmaak in de knel komen. Dit leidt tot een besparing van ruim € 55.000,-. De feitelijke bezuiniging en de termijn waarbinnen die kan worden gerealiseerd, is mede afhankelijk van de contractuele verplichtingen en arbeidsovereenkomsten (afvloeiingskosten).
In een maximale variant kan het toezicht overdag door de scholen zelf worden verzorgd en 's avonds en in het weekend kan het beheer plaatsvinden vanuit de horecafunctie, in combinatie met toezicht onder eigen verantwoordelijkheid van de verenigingen, bijvoorbeeld middels zaalwachten. Hierbij verdwijnt de volledige personele bezetting van de sporthallen (in totaal 4,76 fte) en kan een besparing van € 169.650,- worden gerealiseerd (exclusief gemeentelijke overhead is dit effectief € 104.000,-).
Op basis van de gemeentelijke uitgangspunten en visie is privaatrechtelijke verzelfstandiging het best passende beheermodel voor de binnensportaccommodaties in de gemeente Drimmelen. Deze beheervorm leidt tot een hoger financieel rendement dan bij gemeentelijk beheer, terwijl de gemeentelijke invloed en waarborging van de maatschappelijke functies duidelijk hoger 'scoren' dan bij uitbesteding. Bij een eventuele keuze voor verzelfstandiging moet wel voldoende aandacht aan de consequenties voor de organisatiestructuur worden besteed.
Op korte termijn levert
privaatrechtelijke
verzelfstandiging, net als uitbesteding, geen direct
financieel
voordeel op. Bij een zelfstandig beheervorm zullen namelijk autonome kosten moeten worden gemaakt voor onder andere management, beheer en administratie, de personele organisatie en ondersteuning op het gebied van ICT, juridische zaken en dergelijke. Deze kosten worden indirect gesubsidieerd door de bijdrage van de gemeente ter dekking van het exploitatietekort, terwijl aan de andere kant geen dekking meer is voor een deel van de overheadkosten, dat via het uurtarief wordt doorbelast. De overheadkosten vanuit de gemeentelijke organisatie bedragen circa € 128.000,-.
Op middellange en lange termijn zullen vooral de personeelslasten bij privaatrechtelijke
verzelfstandiging
afnemen. Daarnaast biedt deze beheervorm betere kaders dan gemeentelijk beheer om het financieel en maatschappelijk rendement van de accommodaties ook anderszins te vergroten.
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
18
Indien voor verzelfstandiging of uitbesteding wordt gekozen, ligt het voor de hand om te bezien welke synergiemogelijkheden er zijn met beheer en exploitatie van de overige maatschappelijke voorzieningen binnen de gemeente.
6.2
Aanbevelingen 1.
Minimale bezuinigingstaakstelling: Het terugdringen van de personele formatie in de Amerhal en in sporthal Driedorp met (minimaal) 0,5 fte
per accommodatie, waardoor
de
bezuinigingstaakstelling
in 2013 wordt
gerealiseerd. Dit
impliceert: a.
grotere verantwoordelijkheid bij scholen en verenigingen met betrekking tot toezicht;
b.
nieuwe afspraken met de horecapachters inzake hun dienstverlening ten aanzien van beheer en toezicht.
2.
Maximale bezuinigingstaakstelling: Op basis van de aangereikte exploitatie- en beheermodellen en de beoordelingscriteria kan worden geconcludeerd, dat een beheermodel op basis van privaatrechtelijke verzelfstandiging goed aansluit op de gemeentelijke visie en uitgangspunten. Daarbij kan, zeker op (middel)lange termijn, bij een verzelfstandigde beheerorganisatie een gelijkwaardig financieel rendement worden gerealiseerd als bij privatisering.
Wij adviseren over te gaan tot (externe) verzelfstandiging: •
door beter zicht (ook breed in de organisatie) op het financiële rendement van de organisatie ontstaat een verschuiving van de huidige. voornamelijk eenzijdige focus op het maatschappelijk rendement naar een evenwichtiger focus op de juiste balans tussen maatschappelijk èn financieel rendement;
•
de organisatie
kan ondermeer
door
korte
communicatielijnen
doelmatiger
en
efficiënter
opereren; •
door
verzelfstandiging
zullen
de
bezuinigingstaakstellingen
eenvoudiger
kunnen
worden
geïmplementeerd. Het zicht en de invloed op organisatie, beheer en administratie nemen toe, waardoor sneller en betere
managementinformatie
kan worden verkregen. Dit maakt
het
mogelijk sneller en effectiever te sturen, te monitoren en bij te stellen; •
bij verzelfstandiging dienen huur- en exploitatieovereenkomsten te worden opgesteld. Het proces dat
hieraan
voorafgaat,
leidt
tot
doordachte
formulering
van
uitgangspunten
en
randvoorwaarden op vrijwel alle exploitatieonderdelen; •
op termijn leidt verzelfstandiging tot
substantiële
financiële
voordelen, met
name
in de
personeelskosten (toepassing van de CAO Recreatie); •
zowel bij verzelfstandiging als bij privatisering blijft er sprake van gemeentelijke overheadkosten. Bij verzelfstandiging kan aan de nieuwe organisatie worden opgelegd dat voor een periode van drie tot vijf jaar de ondersteunende dienstverlening met betrekking tot financiën, ICT, P&O, onderhoud en dergelijke van de gemeentelijke organisatie moet worden afgenomen. In de tussenliggende periode kan binnen de gemeentelijke organisatie worden verkend, op welke wijze aanpassingen ter reductie van de overheadkosten kunnen worden doorgevoerd;
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
•O
9
met
andere gemeenten in de regio kan een samenwerkingsprogramma worden
opgezet,
waardoor kennis en expertise kunnen worden uitgewisseld en een gezamenlijk exploitatiemodel kan worden verkend; •
ook de commerciële exploitatiemogelijkheden nemen bij verzelfstandiging toe. Vooral op het gebied van verhuur zijn volop kansen te benutten om de particuliere en zakelijke markt te benaderen. Hierdoor neemt de bezettingsgraad en het omzetvolume van de accommodatie toe en kan een hoger rendement worden gerealiseerd.
Gegeven de situatie, ons advies, de ambities en de verwevenheid met de gemeentelijke organisatie, leent deze situatie
zich
het
best
voor
een
snel
en
stapsgewijs
verzelfstandigingsproces van
de
gezamenlijke
sportaccommodaties. Hierbij kan in breder perspectief worden gekeken naar de overige gemeentelijke beheeren
exploitatietaken
op
het
gebied
van
buitensport,
welzijnsaccommodaties
en/of
uitvoering
van
(sport)beleidstaken.
Opgemerkt dient te worden dat een dergelijk traject van verzelfstandiging (eenmalige) kosten met zich meebrengt. Daarbij gaat het onder andere om kosten die gemaakt worden voor het opstellen van het sociaal plan,
aanvullende juridische
en fiscale advisering en
eenmalige
kosten
voor
de
oprichting
van
de
rechtspersoon, zoals notariskosten. Deze kosten zullen echter niet wezenlijk verschillen met de kosten die gepaard gaan met privatisering.
Onderzoek binnensportaccommodaties - Gemeente Drimmelen Drijver en Partners
20
Bijlage 1 Exploitatie 2010 BINNENSPORTACCOMMODATIES Amerhal
Driedorp
Lage Weide
Romboutstr.
Terheijden
De Zonzeel
totaal
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
baten huren
52.755
40.118
10.026
5.073
9.753
4.762
122.486
gebruikersvergoeding scholen pacht
16.042 15.497
9.540 8.895
19.981 0
18.361 0
25.247 0
6.750 0
95.921 24.392
3.049 1.971
5.613 700
11.355 0
0 0
6.002 0
0 0
26.018 2.671
626 452
4.913 0
11.355 0
0 0
6.002 0
0 0
22.896 452
87.342
64.166
41.362
23.434
41.002
11.512
268.817
115.256 72.055
211.821 0
20.784 10.734
25.356 9.374
25.148 1.750
4.271 0
402.635 93.914
15.720 8.288
0 10.189
0 2.509
0 5.463
0 3.239
0 884
15.720 30.572
- doorbelasting MA (binnen) - doorbelaste uren M A (buiten)
8.802 5.663
10.821 111.601
2.665 0
5.801 0
3.440 9.166
938 0
32.468 126.430
- doorbelasting MA (buiten) - doorbelasting beheer vastgoed
3.857 873
76.008 754
0 793
0 595
6.243 1.309
0 0
86.107 4.323
0 0
1.119 1.330
1.864 2.217
1.883 2.239
0 0
1.119 1.330
5.984 7.117
energie
30.215
14.263
15.224
8.881
7.062
10.230
85.876
- gasverbruik - elektriciteitsverbruik
14.703 11.281
7.297 5.834
4.078 11.130
5.638 2.011
4.133 1.882
6.412 3.663
42.261 35.801
4.232 4.358
1.132 10.586
16 217
1.232 1.545
1.046 2.280
156 282
7.814 19.267
987 564
1.034 7.418
0 0
0 183
383 1.017
0 282
2.404 9.464
233 2.574
824 1.310
217 0
287 1.074
176 705
0 0
1.737 5.662
overig - verhuur wandruimte t.b.v. reclame - bijdragen van derden (energie) - overig totaal lasten personeel - personeel van derden - doorbelasting personeelslasten - doorbelaste uren M A (binnen)
- doorbelaste uren grondgebied - doorbelasting grondgebied
- waterverbruik belastingen, verzekeringen, heffingen - verontreinigi ngsheffi ng - gemeentelijke belastingen en heffingen - waterschapslasten - brand- en stormverzekering onderhoud
1.104
992
152
8
53
0
2.308
aankoop sport- en speeltoestellen schoonmaak
4.129 2.549
2.130 1.884
4.200 239
2.467 381
4.390 1.267
561 5.573
17.878 11.892
kantoor - telefoon
1.306 1.306
804 804
130 130
232 232
241 241
188 188
2.901 2.901
overi g - containers
1.563 965
252 252
205 205
232 0
0 0
0 0
2.252 1.422
0 598
0 0
0 0
232 0
0 0
0 0
232 598
32.252 44.549
19.838 551
13.078 0
13.078 21.487
9.418 1.451
0 17.377
87.664 85.416
237.281
263.122
54.227
73.666
51.311
38.482
718.089
exploitatieresultaat
-149.939
-198.955
-12.866
-50.232
-10.309
-26.970
-449.271
exploitatieresultaat excl. kapitaallasten exploitatieresultaat excl. kapitaallasten en groot
-105.389 -73.137
-198.404 -178.566
-12.866 212
-28.745 -15.667
-8.858 560
-9.593 -9.593
-363.855 -276.191
- advies en onderzoek - overige goederen en diensten storting voorzieningen Planon (groot onderhoud) kapitaallasten externe producten totaal
onderhoud
* de pachtsom van de horeca in de Amerhal is geraamd op basis van de pacht van 2011.
i
Bijlage 2 Beheervormen BEHEERVORMEN
I
gemeentelijk beheer
I
verzelfstandiging
1
uitbesteding
afstoting
1 publiekrechtelijk
1
privaatrechtelijk
gedeeltelijk
volledig
stichting / N V / BV
leveranciers
exploitatiemaatschappij
r contractmanagement
kenmerken: beheer van de a c c o m m o d a t i e is onderdeel van de gemeentelijke organisatie
kenmerken:
kenmerken:
kenmerken:
kenmerken:
kenmerken
• decentralisatie b e v o e g d h e d e n naar betrokken m e d e w e r k e r s
exploitatie ondergebracht bij juridisch zelfstandige rechtspersoon g e m e e n t e heeft z e g g e n s c h a p via aandelen en deelname in bestuur of via c o n t r a c t v o r m i n g
volledige exploitatie gaat naar r e c h t s p e r s o o n , waarbij g e m e e n t e geen directe z e g g e n s c h a p heeft via aandelen of bestuur, maar via c o n t r a c t v o r m i n g en financiering/subsidiëring
de gemeente heeft geen bemoeienis meer met de voorziening
• exploitant kent geen juridische zelfstandigheid
• o n d e r h o u d , administratie en/of andere facilitaire diensten w o r d e n ingekocht bij leveranciers
ii
Bijlage 3 Relatieschema privaatrechtelijke verzelfstandiging of privatisering
Gemeente Drimmelen
participatie bestuur / aandelen / raad v a n toezicht (optioneel)^ huur/exploitatie/subsidieovereenkomst
Beheerorganisatie
exploitatie
samenw erkingsovereenkomst
eigendom
Sportcentrum
dienstverlening
Samenwerking of uitbesteding van deeltaken (bijv.horeca)
iii
Bijlage 4 Beoordelingsmatrix beheervormen Beheervorm Criteria en omschrijvng 1.
4.
Kenmerk
Kenmerk
-/-
+/+
„/„
-/Er is sprake van een spanningsveld tussen commerciele belangen en de maatschappelijke doelstelling.
+/+ Door de verzelfstandigde vorm kan het management commerciele activiteiten ontplooien en daarmee het rendement positief beinvloeden. Het toepassen van een C A O levert voordelen voor een bedrijfsmatige exploitatie en beperkt de overheadkosten.
+/+
+/+ Een marktpartij is in de praktijk het best in staat het exploitatieresultaat positief te beinvloeden. De concurrentiepositie en het w instdoelstelling zijn hierbij bepalende factoren. De overheadkosten zijn doorgaans hoger omdat een marktpartij kosten in rekening zal brengen voor het overnemen van financiele risico's.
-/Bij een stichting dient een bestuur te w orden samengesteld en bij een NV of BV model dient een Raad van toezicht of commsarissen te worden benoemd. De gemeente kan hier zitting in nemen, maar riskeert de z g . "dubbele petten" rol. Vrijwillige bestuursleden met de noodzakelijke expertise zijn niet eenvoudig te vinden.
Punten
Invloed is beperkt; randvoorwaarden en uitgangspunten worden vastgelegd in contracten. Gedurende de contractperiode kunnen deze amper w orden gew ijzigd.
De maatschappelijke functie kan w orden vastgelegd in de statuten van de rechtspersoon.
Mogelijkheden om een optimaal financieel rendement te realiseren, zijn beperkt. Vanuit gemeentelijk beheer zijn de mogelijkheden tot commerciele activiteiten gering. Daarbij zijn de kosten voor personeel (CAR/UWO) en de gemeentelijke overheadkosten relatief duur.
Uitbesteding aan marktpartij
+/+
++/++
Geen consequenties, bestuurlijke verantwoordelijkheden zijn inherent aan de gemeentelijke organisatie.
Punten
Invloed kan worden aangewend als aandeelhouder of door zitting te nemen in bestuur of als toezichthouder (raad van commissarissen)
Waarborging is groot; doelstelling is louter gericht op publieke functie.
Consequenties organisatiestructuur Bij de keuze naar een passende beheervorm, zijn consequenties verbonden aan de bestuurlijke organisatie.
Punten ++/++
Financieel rendement De mate waarin de beheerorganisatie het best in staat is om door een efficiente en effectieve bedrijfsvoering, een zo optimaal mogelijk exploitatieresultaat te realiseren.
Privaatrechtelijke verzelfstandiging
Invloed is groot; exploitatie is onderdeel van de gemeentelijke organisatie.
Waarborging maatschappelijke functies De mate waarin de maatschappelijke functies het best kunnen worden verankerd en aansturing en controle aanwezig is op de prestaties. Bijv. verenigingsgebruik, sociaal¬ maatschappelijke tarieven.
3.
Kenmerk
Gemeentelijke invoed De mate waarin de gemeente invloed kan uitoefenen op uitvoering van de exploitatietaken en kan sturen op financiele kaders (begroting)
2.
Gemeentelijk beheer
0 De marktpartij zal een autonome rechtspersoon (BV) oprichten waarvan zij zelf aandeelhouder en bestuurder is. De gemeente maakt hier geen onderdeel van uit.
iv
5.
Personele aspecten De mate waarin de beheervorm zo optimaal mogelijk een marktgerichte personele organisatie kan inrichten.
6.
Kennis en expertise De mate waarin de beheervom bijdraagt aan het ontwikkelen en op peil houden van de vereiste kennis en experise (nieuwe producten en diensten, investeringen, onderhoud etc.)
7.
-/De mogelijkheden om een bedrijfsmatige organisatie in te richten worden beperkt door de CAR/UWO en maakt de personele organisatie duur.
-/Kennis en expertise zijn op lokaal managementniveau doorgaans voldoende aanwezig; op directie en bestuurlijk niveau niet of slechts beperkt.
Continuiteit en financiele risico's De mate waarin de beheervorm in staat is financiele risico's te beheersen en continuit van de exploitatie te waarborgen.
+/+ Door toepassing van de C A O Recreatie kan een bedrijfsmatige organisatie w orden neergezet. Bij overname van medewerkers met een ambtenaren status zijn de inverdieneffecten pas op langer termijn zichtbaar.
0 Kennis en expertise zijn eveneens op managementniveau aanwezig, echter op bestuurlijk niveau is het geheel afhankelijk of bekwame bestuurders kunnen worden gevonden. De noodzakelijke kennis kan worden ingekocht, maar leidt tot kostenverhoging.
0 Bij gemeentelijk beheer is de contuiniteitsvraagstuk niet aan de orde, vanuit het perspectief dat tegenvallende bedrijfsresultaten kunnen worden opgevangen, zonder dat dit leidt tot faillisement. Wel kunnen de fluctuaties in het exploitatieresultaat een onvoorspelbaar karakter hebben.
+/+ Evenals in een verzelfstandigde beheervorm wordt door toepassing van de C A O Recreatie een bedrijfsmatige organisatie gerealiseerd, maar zijn ook bij overname van het personeel de inverdieneffecten pas op langer termijn zichtbaar. Daarnaast is een landelijk opererende marktpartij door haar schaalgrootte goed instaat om (tijdelijke) vacatures snel en doelmatig in te vullen.
+/+ Bij een marktpartij is de kennis en expertise het meest aanwezig. Grotere marktpartijen hebben specialistische teams of stafafdelingen die het lokaalmanagement ondersteunen.
0 De contuiniteit van de onderneming zal in bepalende mate afhankelijk zijn van de expertise en kundigheid bij directie en bestuur. Is de deskundigheid voldoende groot dan zal de rechtspersoon in staat zijn te anticiperen op ontw ikkelingen en daarmee de contuiniteit van de onderneming kunnen borgen.
+/+ Een professionele organisatie is over het algemeen het beste in staat de financiele risico's te beheersen. Maar bereidheid om risicodragend kapitaal te investeren om tegenvallende resultaten op te vangen zal beperkt zijn. Indien de resultaten onbevredigend zijn zal men vragen om hogere exploitatiebijdragen of in een uiterst geval, de exploitatie failliet laten gaan.
v
8.
Aansprakelijkheid De mate waarin de gemeente met aansprakelijkheidskwesties kan worden geconfronteerd.
9.
-/De aansprakelijkheid is groot bij gemeentelijk beheer. Bij financiele malversaties of bijvoorbeeld verdrinkingsgevallen in combinatie met onvoldoende toezicht, is de gemeente aansprakelijk.
+/+ De aansprakelijkheid ligt bij het bestuur van de rechtspersoon. Bij een stichtingsmodel of NV en B V zijn de bestuursleden hoofdelijk aansprakelijk, indien sprake is van onbehoorlijk bestuur en wanbeleid. De gemeente is niet aansprakelijk, w e l de personen die vanuit de gemeentelijke organisatie zitting nemen in het bestuur.
+/+ Ook hier ligt de aansprakelijkheid bij directie en bestuur van de rechtspersoon. Aangezien de bestuursfuncties worden ingevuld vanuit de commerciele marktpartij is de aansprakelijkheid voor de gemeente nihil.
Overige criteria a. kosten die voortvloeien uit verzelfstandiging of privatisering
Nihil, er worden geen kosten gemaakt.
b. fiscale voordelen*
Fiscale voordelen zijn beperkt tot de mogelijkheden vanuit het B T W compensatiefonds.
c. synergie tussen beleidstaken en exploitatietaken
Hoewel expertise op beleidstaken en expertise op exploitatietaken aparte grootheden zijn, kan synergie vanuit de gezamenlijke organisatie relatief eenvoudig worden bereikt.
+/+
Er dienen initiele kosten te worden gemaakt voor o.a. de oprichting van de rechtspersoon, ontwerp van de overeenkomsten (juridische en fiscale adviezen) en kosten die voortvloeien uit het sociaalplan bij overgang van de medew erkers naar de verzelfstandigde onderneming.
-/-
-/-
Bij een vennootschapsstructuur kan optimaal gebruik w orden gemaakt van fiscale voordelen uit de exploitatie. Daar staat tegenover dat vennootschaps¬ belasting dient te worden afgedragen.Bij een stichtingsmodel met een ideele doelstelling kan energie¬ belasting worden teruggevraagd.
+/+
Idem als bij de externe (privaatrechtelijke) verzelfstandiging (BV of NV)
+/+
Beleidstaken kunnen w orden overgedragen aan de verzelfstandigde beheerorganisatie. Bijvoorbeeld sportstimulering.
+/+
Het is niet gebruikelijk ook de beleidstaken over te dragen aan een marktpartij, aangezien de gemeentelijke invloed zich beperkt tot de randvoorwaarden in de contracten en daardoor niet of beperkt tussentijds kan bijsturen.
Er dienen initiele kosten te worden gemaakt voor o.a. de aanbestedingprocedure, voor ontwerp van de overeenkomsten (juridische en fiscale adviezen) en kosten die voortvloeien uit het sociaalplan bij overgang van de medewerkers naar de private partij.
-/-
+/+
-/-
vi
