Ondanks het wispelturige klimaat van de economie toch overwegend positieve resultaten

Ondanks het wispelturige klimaat van de economie toch overwegend positieve resultaten

Jaarverslag 2011 NV Industriebank LIOF Limburgse Ontwikkelings- en Investeringsmaatschappij

2

Inhoud Kerncijfers 2011

4

Mission statement

6

Woord vooraf

7

Verslag van de directie Participaties Ontwikkeling & Innovatie Investeringsbevordering & Business Development Bedrijventerreinen LIOF Business Centers

9 10 14 22 25 28

Bericht van de Raad van Commissarissen

30

LIOF Jaarrekening 2011 (samenvatting)

31

Bijlagen Overzicht Participaties Profielschets van de leden van de RvC Maatschappelijk verantwoord ondernemen Corporate Governance Risicomanagement LIOF vertegenwoordigingen/lidmaatschappen English Summary

53 54 57 58 61 63 65 66

Missie en organisatiestructuur

72

Overzicht van begrippen en afkortingen

73

Organogram

74

Colofon

76

Jaarverslag 2011

3

Kerncijfers 2011 Financieel resultaat en eigen vermogen

2011

2010

Netto winst (in mln €) Eigen vermogen (in mln €) Balanstotaal (in mln €) Solvabiliteit (in %)

0,2 100,8 166,6 60,5

0,2 100,6 162,6 61,9

Overzicht resultaten 2008-2011 in mln €

2008

2009

2010

2011

Totaal

Prestatie-indicator

Participatie investeringen 11,0 23,4 9,7 19,5 63,5 - bedrijven (aantal) 28 41 38 46 152 O&I innovatie-impuls 32,2 52,6 34,9 23,1 142,8 IBD investeringen 19 103 53,5 100 275,5 - arbeidsplaatsen (aantal) 400 985 470 373 2.228 - bedrijven (aantal) 16 19 13 14 62 Bedrijventerreinen (in ha): - verkoop nieuwe terreinen 61 61 12 2 136 - revitalisering/herstructurering 248 128 31 0 407

9 19,1 75,0 350 15 415* 817

* Dit betreft een prestatie-indicator over de periode 2007-2011

Venture capital investeringen Investeringen in Limburgse bedrijven

Kapitaal (in mln €) Aantal bedrijven

2011

2010

19,5 46

9,7 38

Techstart-leningen in op te starten bedrijven

Kapitaal (in mln €) Aantal bedrijven

2011

2010

1,6 54

1,5 50

Ontwikkeling & Innovatie Innovatieprojecten

Omvang ontwikkelde en goedgekeurde projecten (in mln €) Toegekend subsidiebedrag (in mln €)

2011

2010

23,1 13,4

34,9 16,0

O&I-projecten naar sector (in mln €)

Healthcare Materials Systems Energy Agro/Food Generiek

2011

2010

2,7 9,7 5,5 1,4 2,8 1,1

7,1 17,6 2,5 6,9 0,8

Afgeronde totalen kunnen verschillen van gesommeerde afgeronde deeltellingen. 4

■■■■ Winst 2002-2011 (in mln €)

■ Eigen vermogen 2002-2011 (in mln €)

12

120

10

100

8

80

6

60

4

40

2

20

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Investeringsbevordering en Business Development Investeringen in Limburg

Aantal investeringsprojecten Omvang (in mln €) Aantal aangekondigde arbeidsplaatsen

2011

2010

14 97,4 373

13 53,5 470

Bedrijventerreinen Verkoop en revitalisering

Verkoop greenfields (in ha) Revitalisering brownfields (in ha) Aantal greenfield terreinen in portfolio Aantal brownfield terreinen in portfolio

Jaarverslag 2011

Investeringen in speerpunten

Materials Systems Energy Agro/Food Logistiek



in mln n

72,0 0,4 0,2 6,5 18,3

arbeidsplaatsen



10 47 30 85 201

Bedrijvencentra 2011

2010

2 0 5 16

12 31 5 7

Huurders en business centers

Totaal aantal huurders Aantal business centers Totaal beschikbare ruimte (in m2) Bezettingsgraad (in %)

2011

2010

202 12 40.800 63

195 12 39.500 69

5

Mission statement NV Industriebank LIOF, de Limburgse ontwikkelings- en investeringsmaatschappij, helpt Limburg economisch vooruit. LIOF ondersteunt bedrijven op het gebied van innoveren, ontwikkelen, investeren en vestigen. Daarnaast schept LIOF voorwaarden voor ontwikkeling van perspectiefrijke sectoren en het vestigings­klimaat, gericht op kansen voor het MKB en ruimte voor nieuwe bedrijvigheid. LIOF steunt ondernemingen pragmatisch, betrokken en proactief door zijn expertise te combineren met financiële daadkracht en een uitgebreid netwerk. Deze combinatie van diensten maakt LIOF slagvaardig en uniek.

6

Woord vooraf

Vooraf en vooruit 2011 was een jaar met twee gezichten. Begon het optimistisch met het herstel van de economische crisis van 2008 en 2009, het eindigde met de Eurocrisis en wéér een recessie voor Nederland. De afgelopen jaren toonde Limburg dan ook een opvallende vastberadenheid en eensgezindheid. Er zijn heldere lijnen uitgezet die, breed gedragen, de sterke punten van Limburg nog verder versterken. De focus van het Limburgse economische beleid ligt bij investeringen op Chemelot Campus, Maastricht Health Campus en Greenport Venlo. Daarnaast krijgen innovatie bij het MKB en acquisitie van bedrijven de nadruk. Er wordt met name geïnvesteerd in de concurrentiekracht van het bedrijfsleven, waardoor de exportpositie van het Limburgse bedrijfsleven wordt uitgebouwd. De investeringsmotor blijft draaien In 2012 zal een nieuw kapitaal­krachtig investeringsfonds opgericht worden, in navolging van het succesvolle Limburg Ventures van DSM en LIOF waarin het afgelopen jaar volop is geïnvesteerd. Gemikt wordt op een fonds Limburg Ventures II met een omvang van meer dan 50 miljoen euro. Beoogde partners zijn DSM, Provincie Limburg, Rabobank Westelijk Mijnstreek, Particon en LIOF. De investeringsmotor in onze provincie blijft draaien. Onder meer door een meerjarig financieringscommitment voor Chemelot en Maastricht Health Campus, een nog op te richten MKB innovatiefonds en herstructurering van bedrijventerreinen via de Limburgse Herstructureringsmaatschappij Bedrijventerreinen (LHB), een samenwerking van Provincie en LIOF. 19 miljoen voor Limburgse bedrijven Onze resultaten in het verslagjaar zijn ondanks het wispelturige klimaat van de economie toch overwegend positief. LIOF investeerde in 2011 19,5 miljoen euro in 46 Limburgse bedrijven, vanuit een breed palet van financieringsvormen. Verder financierden wij starters uit het project LIOF Yeah! en verstrekten innovatiekredieten. 23 miljoen innovatie-impuls Op het gebied van innovatie­ondersteuning zijn 60 bedrijven versterkt met in totaal 13 miljoen euro aan subsidies en kredieten. De bedrijven investeerden daarmee circa 23 miljoen euro in innovatieprojecten en productontwikkeling.

Jaarverslag 2011

Een punt van zorg is dat de innovatiefondsen die in voorgaande jaren met veel succes werden ingezet, alle nagenoeg zijn uitgeput. Ook hierbij is de regio en met name de provinciale overheid alert. Een nieuw MKB Innovatiefonds zal op korte termijn beschikbaar zijn en door LIOF worden ingezet. Herontwikkeling van bedrijfslocaties Het was ook een jaar waarin LIOF koos voor het herontwikkelen van verouderde bedrijfslocaties. In de resultaten is te zien dat het aantal nieuw uitgegeven hectares in 2011 achterblijft bij eerdere prognoses. Met de LHB, een kapitaalfonds van 26 miljoen euro en een portfolio van 16 projecten in 2011, legden wij een stevige basis om onze herstructureringsopgave tot 2020 te kunnen realiseren. Hiermee speelden wij op tijd in op de gevolgen van de veranderde economie op de bedrijfsruimtemarkt. Buitenlandse investeringen Aan buitenlandse investeringen haalde LIOF 14 bedrijven naar de regio. Deze investeren samen circa 97 miljoen euro en bieden op termijn naar verwachting zo’n 370 nieuwe arbeidsplaatsen. Met dit laatste resultaat kwam Limburg na NoordHolland en Brabant op de derde plaats in het overzicht van de Netherlands Foreign Investment Agency van het Ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie.

7

Woord vooraf Krachtenbundeling en samenwerking Het overall financiële resultaat van LIOF kwam in 2011 uit op 241.289 euro. Voor 2012 en de verdere toekomst liggen er genoeg kansen in Limburg. Belangrijk is dat de neuzen dezelfde richting op blijven staan. Krachtenbundeling en samenwerking krijgen steeds meer gestalte in verschillende initiatieven waarbij LIOF betrokken is. Zoals het Innovatiefonds van de Provincie Limburg dat momenteel in ontwikkeling is. Een ander goed voorbeeld is de samenwerkingsorganisatie L.E.D. (Limburg Economic Development) die is opgericht met de drie Zuid-Limburgse gemeenten voor de uitvoering van de Brainport 2020 agenda. In Noord-Limburg zette LIOF samen met regionale partners en ondernemers voor de agro-foodsector, industrie en logistiek het Innovation Centre Greenport Venlo op. Met de organisaties van Chemelot en Maastricht Health Campus pakken wij de werving van investeerders voor de campussen op door starters te financieren en door innovatiesamenwerking met MKB-bedrijven. Dit is een uitdagende tijd voor Limburg, het bedrijfsleven en LIOF. Er zijn financiële middelen, er is ambitie, organiserend vermogen en een breed gedragen agenda. Met deze basis werkt LIOF mee aan de toekomst van Limburg.

Jérôme Verhagen algemeen directeur

8

Verslag van de directie Participaties

10

Ontwikkeling & Innovatie

14

Investeringsbevordering & Business Development

22

Bedrijventerreinen

25

LIOF business Centers

28

Bericht van de raad van Commissarissen

30

Jaarverslag 2011

9

Verslag van de directie

Participaties LIOF committeerde in 2011 bij 46 Limburgse bedrijven voor een bedrag van € 19,5 miljoen aan risicodragend kapitaal.

Investeringen in 2011

Beschikbare fondsen van risicodragend kapitaal Het participatiebedrijf van LIOF biedt het Limburgse bedrijfsleven risicodragende financiering aan. Voor iedere ontwikkelingsfase van een bedrijf heeft LIOF een fonds: - het LIOF Participatiefonds (tot € 2,5 miljoen) voor groeiende ondernemers. Dit participatiefonds staat ook open voor opvolgingszaken; - voor startende ondernemers bieden we financiering aan via ons Startersfonds tot maximaal € 150.000; - voor uitwerking van een (high tech) idee zijn er beperkt persoonlijke leningen beschikbaar tot een maximum van € 30.000 via het Techstart fonds; - Voor startende hightech ondernemingen is het Nedermaas HighTech Ventures fund (tot € 500.000) het aangewezen loket; - Ondernemingen met groeiplannen op het gebied van (Bio) Chemie en Life Sciences worden bediend vanuit Limburg Ventures (tot € 1,5 miljoen). In 2011 heeft de Participatieafdeling van LIOF circa 150 verzoeken ontvangen voor nieuwe risicodragende financiering en vervolgfinanciering. Gemiddeld is 1 op de 3 verzoeken gehonoreerd. Deze verhouding ligt overigens bij verzoeken voor een eerste financiering ongunstiger. Bij nieuwe starters is de ratio bijvoorbeeld gemiddeld 1 op 6. De belangrijkste redenen om verzoeken af te wijzen liggen in onvoldoende match met de gekozen doelgroepen, de mate van innovativiteit en de te beperkte eigen inbreng van de ondernemer dan wel risicobereidheid van de ondernemer. Daar waar mogelijk proberen wij afgewezen ondernemers door te verwijzen naar aanbieders die wel aansluiten op hun behoeften.

LIOF Fondsen LIOF Participatiefonds LIOF heeft in 2011 zeven nieuwe participaties tot stand gebracht, gefinancierd uit het reguliere Participatiefonds. In totaal was hier een bedrag mee gemoeid van € 5,0 miljoen. Daarnaast investeerde LIOF nog voor € 8,4 miljoen in uitbreidingsprojecten bij 11 bestaande participaties. Hierbij springt de herfinanciering van € 6,5 mln in het grensoverschrijdende bedrijven­terrein Avantis direct in het oog.

LIOF Kapitaal (in mln €) Bedrijven

Gecommitteerd

Doelstelling

19,5 46

De investeringen 2011 zijn als volgt over de verschillende investeringsfondsen verdeeld: Kapitaal uit LIOF Fondsen (in mln €) Aantal Bedrijven





14,8

9

34

20

1,8

1,2

Fund in Fund: Nedermaas HiTech Ventures (in mln €) Aantal Bedrijven Limburg Ventures (in mln €) Aantal Bedrijven

4

4

2,9

2,1

8

3

Startersondersteuning Op het gebied van starters heeft LIOF in 2011 een vervolg gegeven aan het succesvolle LIOF Yeah project uit 2010. Daarnaast begonnen we, in samenwerking met diverse partners, het project KickStart, gericht op kennisintensieve starters. Het reguliere startersfonds blijft de kern van de startersondersteuning, maar door initiatieven zoals KickStart en LIOF Yeah is LIOF verzekerd van een betere instroom van business cases en een beter dekkend aanbod. Binnen het startersfonds beoordeelden wij in het verslagjaar 52 aanvragen, hetgeen resulteerde in acht nieuwe deelnemingen voor een bedrag van € 0,9 mln. Aanvullend waren er acht bedrijven uit het startersfonds waar een aanvullende financiering is verstrekt voor in totaal € 0,5 miljoen. Eind 2011 was een aantal financieringsverzoeken nog in behandeling. Daarnaast ging LIOF in 2011 in het kader van het project Techstart verder met het verstrekken van preseed financieringen aan technologisch gedreven ondernemingen. In 2011 gingen we vier nieuwe commitments aan. Hiermee was totaalbedrag van € 115.000 gemoeid.

10

Participaties Bij de tweede editie van LIOF Yeah, die in het najaar van 2011 plaatsvond, streden ruim 50 student ondernemers on- en off-line om een van de vier prijzenpakketen met een waarde van € 10.000, € 20.000, € 30.000 en € 50.000. Voor de top-drie omvatte het pakket tevens een achtergestelde lening van respectievelijk € 5.000, € 10.000 en € 30.000. De prijswinnaars van LIOF Yeah 2011 waren: 1e prijs Big Advertisement 2e prijs Home Stroom 3e prijs Social Deal 4e prijs FlyLight In juni 2011 is het project KickStart van start gegaan met als slogan ‘starting your business in the Venlo regio’. Een initiatief van LIOF, Regio Venlo, Provincie Limburg en Rabobank Venlo e.o. om kennisintensieve starters onder andere vanuit de diverse Nederlandse universiteiten en Hogescholen te begeleiden met als doel ze naar de regio Venlo te halen. Startende ondernemers kunnen bij KickStart terecht voor zowel financiering, advies, subsidies, bedrijfshuisvesting en netwerken als voor vragen over bijvoorbeeld woonruimte en scholingsmogelijkheden voor kinderen. Bij het werven van de starters ligt de focus op de regionaaleconomische speerpunten industrie, logistiek en agro/food, alsmede de hoogwaardige zakelijke dienstverlening. Inmiddels zijn vijf starters het KickStart traject ingegaan, hetgeen in de komende jaren tot concrete vestiging in de regio Venlo zal leiden.

periode voor Limburg Ventures aangebroken. De belangen die Limburg Ventures houdt in de afzonderlijke portfoliobedrijven zullen in de periode 2012-2016 worden verkocht. Inmiddels heeft het management van Limburg Ventures een plan opgesteld voor een nieuw investeringsfonds, vooralsnog “Limburg Ventures II” geheten, met een vergelijkbare focus maar met een aanzienlijk grotere omvang. Dit vanwege het succes van Limburg Ventures I en de inzet vanuit de regio om grotere (buitenlandse) ondernemingen naar Limburg toe te halen, Er wordt gestreefd naar een fondsomvang van € 80 miljoen. Dit bedrag zal in de periode 2012-2020 in 40 ondernemingen worden geïnvesteerd. Naar verwachting zal Limburg Ventures II in het tweede kwartaal van 2012 operationeel worden.

Portfoliobeheer In 2011 heeft LIOF haar belangen in 14 bedrijven verkocht. Daarbij is in de meeste gevallen het belang verkocht aan de overige aandeelhouders. Onze betrokkenheid bij Geocopter B.V., MRI B.V., Top Hill pack B.V. en Welloord Overhuizen B.V. is helaas beëindigd door faillissement van die ondernemingen.

Participaties 2011 Opbrengsten Rente leningen u/g en deposito’s



2,2

Ontvangen dividenden



0,7

Opbrengsten commissariaten



0,1

Nedermaas HiTech Ventures Nedermaas Ventures, een 100% dochter van LIOF, richt zich op hightech starters in de sectoren healthcare, chemie, agro/food en high tech systems. Nedermaas Ventures investeert per participatie maximaal € 0,5 miljoen in de vorm van aandelenkapitaal en converteerbare leningen. In 2011 werd aan vier startende ondernemingen een bedrag van in totaal € 1,8 miljoen gecommitteerd. In de eerste twee jaar van het bestaan van dit fonds (de totale uitzettingsperiode beloopt 5 jaar) is reeds voor € 2,5 miljoen geïnvesteerd in zeven startende hightech ondernemingen.

Resultaat verkoop participaties



4,3

Bruto opbrengst

7,3

Voorzieningen



4,2

Bruto resultaat

3,1

Kosten Participatiebedrijf



2,1

Resultaat Participaties

1,0

Limburg Ventures Limburg Ventures, het gemeenschappelijke Life Science fonds van LIOF en DSM, heeft in 2011 vijf nieuwe deelnemingen gerealiseerd voor een bedrag van € 2 miljoen; Ekompany Agro, Nano4Imaging, Bioactor, ACS Biomarker en Q-Chip. Daarmee is het aantal deelnemingen van Limburg Ventures gegroeid naar 17. Daarnaast vonden er voor in totaal € 0,9 miljoen vervolgfinancieringen plaats bij Tigenix, Chemtrix en Isobionics. Gelet op de door aandeelhouders beschikbaar gestelde middelen (in totaal € 15 miljoen) alsmede de uitzettingen tot op heden en de verplichtingen voor vervolginvesteringen en managementkosten, is Limburg Ventures medio 2011 “volgeinvesteerd”. Vanaf medio 2011 zijn dan ook geen nieuwe investeringen meer gedaan. Daarmee is de desinvesterings­

Resultaat deelnemingen



-0,5

Resultaat Financieringsbedrijf

0,5

Fund in Fund

Jaarverslag 2011

11

Verslag van de directie

Plaats

Belang

Nieuwe commitments (€ 5 mln)



Plaats

Belang

Limburg Ventures

AFTC Europe & Middle East BV

Meerssen

20,00%

Nieuw (€ 2 mln)

Damali BV

Maarsbergen

36,25%

ACS Biomarker B.V.

Maastricht

Kersten Next BV

Roermond

20,00%

Bioactor B.V.

Maastricht

Ibex Group BV

Venlo

Lening

Ekompany Agro B.V.

Echt

17,40%

Newtricious BV

Oirlo

7,50%

Nano4Imaging B.V.

Geleen

11,50%

Phenospex BV

Aachen/Heerlen

15,00%

Q-Chip B.V.

Geleen

10,10%

SOIOS BV

Jabeek

24,50%

17,20% 7,50%

Uitbreiding (€0,9 mln) Uitbreiding commitments/leningen (€ 8,4 mln)

Chemtrix

Geleen

24,90%

Bakeplus Holding BV

Venlo

21,25%

Isobionics

geleen

28,00%

BiomedBooster

Maastricht

48,00%

Tigenix

Geleen

0,56%

Co-Eur BV

Heerlen

35,68%

Isobionics BV

Geleen

15,08%

TiGenix NV

Leuven (B)

1,327%

KSM

Weert

15,00%

Hunnecom Holding BV

Nuenen

45,00%

GOB Aachen Heerlen BV (Avantis)

Heerlen

25,00%

Kiss Engineering BV

Echt

29,94%

Pharmacell BV 2011

Maastricht

23,64%

Welloord Overhuizen Holding BV

Bocholtz

25,00%

Desinvesteringen

Belang verkocht Agmi Beheer B.V. (lening) Berna Biotech/Crucell N.V.

Nieuwe Starters (€ 0,9 mln)

Inalfa Roof Systems B.V. (lening)

Admirror BV

Valkenburg a/d Geul

25,00%

Johan van Leendert B.V.

Ceradure Products BV

Stein

29,96%

Kersten Holding B.V.

Cvive BV

Maastricht

32,48%

N.V. Regio Venlo

InCompanyMedia BV

Maastricht

25,00%

N.V. Ontwikkelingsmaatschappij Valkenburg a/d Geul

Nano4Imaging GmbH

Aachen

OGS Systems BV

Arcen

27,68%

Ventech B.V.

POLS Healthcare BV

Maastricht

30,02%

Virenze Algemeen Beheer B.V.

Studytube BV

Maastricht

21,05%

Wij Limburg B.V.

6,36%

SNP Systems B.V.

Wiseline B.V. Uitbreiding Starters (€ 0,5 mln)

Xerographic Print Service B.V.

Brainmarker BV

Gulpen

18,94%

Dacolt International BV

Maastricht

28,00%

Estrella Sat

Maastricht

40,62%

Geocopter BV

Venlo

15,00%

Indicium International BV

Meerssen

29,00%

Magnamedics GmbH

Geleen

MosquitNo BV

Roermond

30,00%

Top Hill Pack B.V.

Top-Cool Holding BV

Maasbree

25,35%

Welloord Overhuizen B.V.

6,36%

Zimec IT Service B.V. Faillissement Geocopter B.V. Management Resources International B.V.

Nedermaas HiTech Ventures (€ 1,8 mln) Bioactor BV

Maastricht

7.50%

Q Chip BV

Geleen

Lening

Phenospex BV

Heerlen

22.50%

Newtricious BV

Oirlo

5.00%

12

Participaties Samenstelling Participatieportfolio (aantallen)

■ 2011

■ 2010



Naar ondernemingsfase Starters Bestaand / expansie MBO/MBI/Opvolging

59 65 36 34 3 5

Naar sectoren 19 20 47 47 3 3 1 2 6 7 22 24

Healthcare Systems Materials Energy Greenport Generiek Leisure

1

Naar betrokkenheid LIOF

in jaren 21 26 18 18 20 22 15 19 10 7 5 4 9 8



Jaarverslag 2011

0-2 3-4 5-6 7-8 9-10 11-12 > 12

13

Verslag van de directie

Ontwikkeling & Innovatie In 2011 heeft LIOF voor € 23,1 miljoen aan innovatieprojecten ontwikkeld en goedgekeurd gekregen. Dit bij een target van € 19,1 miljoen (+ 21%). In totaal zijn 60 Limburgse (voornamelijk MKB-)ondernemingen direct bij de projecten betrokken. Bijkomend waren 20 ondernemingen partner of kennisleverancier. De projecten vallen als volgt in de hiernaast genoemde economische thema’s. De € 23,1 miljoen aan innovatieprojecten hebben gezamenlijk € 13,4 miljoen (58%) subsidie ontvangen. € 23,1 miljoen aan innovatieprojecten laat zich vertalen in ruim 2.000 arbeidsjaren werkgelegenheid: 200 in Research & Development, 1.100 in productie en toelevering en 700 in dienstverlening.

Ontwikkeling Materials Chemelot Om de Chemelot Campus in Geleen als zwaartepunt van innovatie en valorisatie te versterken leverde LIOF in 2011 haar bijdrage aan de uitvoering van PiD-project Chematerials Campus. LIOF richt zich hierbij op netwerkvorming met het doel te komen tot business-ontwikkeling en brengt daartoe alle relevante netwerken in kaart. De afronding van het project is vertraagd en wordt in 2012 voorzien. In het verlengde en als onderdeel van Chematerials was LIOF in 2011 (mede)organisator van een aantal Chemcafé’s en colloquia. Langs deze weg is inmiddels een netwerk van 50 MKB-ondernemingen opgebouwd. Verdere LIOF-bijdragen aan de Chemelot-ontwikkeling spitsen zich toe op biomedische materialen, celtherapie en biobased materials. Biomedische materialen zijn materialen die gebruikt worden om beschadigde delen van het menselijk lichaam te vervangen of te repareren. Celtherapie is de benaming voor de behandeling met levende cellen, die meestal buiten het lichaam van de patiënt worden gekweekt. Biobased materialen zijn materialen die van hernieuwbare grondstoffen worden gemaakt. De ontwikkelingen rondom deze thema’s vinden plaats op het snijvlak van chemie en materialen (Chemelot) en life sciences (MHC) en zijn daarom van groot belang om de samenwerking tussen beide campussen te bevorderen.

Ontwikkelde en goedgekeurde projecten

■ Materials

42%

■ Systems

23%

€ 9,7 miljoen € 5,5 miljoen

■ Agro/food

12%

€ 2,8 miljoen

■ Healthcare 12%

€ 2,7 miljoen

■ Energy

6%

€ 1,4 miljoen

■ Generiek

5%

€ 1,1 miljoen

gebruikt worden als wondbedekking, waarbij ze door het lichaam afgebroken worden naarmate de wond geneest. Inmiddels zijn de eerste testen op materialen uitgevoerd en hebben zich zes bedrijven gemeld die de materialen mogelijk gaan toepassen, waaronder enkele Limburgse. Om de business opportunities op het gebied van biomedische materialen voor Limburgse MKB’ers te kunnen vergroten, werken we samen met een aantal partnerregio’s in Noordwest Europa. Zo zijn wij begin 2011 in het Biomat-IN-project gestapt. Doel van dit Interreg IVb-project is vijf Europese clusters van bedrijven en kennisinstellingen op het gebied van biomedische materialen - BioRegio STERN (D), Eurasanté (Lille, F), Atlanpole Biotherapies (Nantes, F), Medilink EM (GB) en Limburg - te stimuleren om samen te innoveren en te valoriseren. De clusters beslaan gezamenlijk zo’n 200 bedrijven. We startten met de ontwikkeling van een aantal tools zoals vouchers en online-bedrijvengidsen voor MKB’ers die hun kansen via internationale samenwerking willen verkennen dan wel actief willen gaan benutten. Uiteindelijk zullen 25 vouchers worden uitgezet ter ondersteuning van evenzoveel innovaties. Pro rato kan dit vijf Limburgse innovaties betreffen. Wat we zelf als regio in huis hebben op het gebied van biomedische materialen weten we dankzij een inventarisatie van bedrijven in Zuid-Nederland die zich op dit terrein bewegen. We maakten daartoe samen met EIZ, BOM en Syntens een roadmap binnen het Innovatie Zuid-aanjaagtraject Biomedische materialen.

Biomedische materialen Het Interreg IVa-project BioMiMedics, gericht op de ontwikkeling van nieuwe degradeerbare biomedische materialen, is voorjaar 2011 van start gegaan. Deze materialen kunnen bijvoorbeeld

14

Ontwikkeling & Innovatie Celtherapie In 2011 is een business-case opgesteld voor een multi-client fabriek Cell Therapy Unit (CTU) op Chemelot, een centrale productielocatie waar meerdere bedrijven, gespecialiseerd in de kweek van humane cellen, zich kunnen vestigen. Ook zijn we gestart met het zoeken naar bedrijven die gebruik willen maken van de CTU. Deels door ons geïnitieerd en gefinancierd, organiseerden we in maart 2011 mede om die reden de toonaangevende internationale tweedaagse conferentie Cell Therapy Summit Europe 2011. Samen met Chemelot en onze participatie Pharmacell is ook een business developer aangesteld om celtherapiebedrijven aan de CTU te koppelen. In 2011 brachten diverse Amerikaanse celtherapie­bedrijven een bezoek aan de Chemelot-campus. Doel is uiteindelijk ten minste vier nieuwe bedrijven te ontwikkelen c.q. te huisvesten. Biobased In 2011 kwam de ontwikkeling van de biobased economy in Nederland goed op gang. Limburg heeft hierin met de grondstoffen vanuit Greenport Venlo en de verwerkingscompetenties op Chemelot een sterke propositie. Op alle drie de Limburgse campussen annex clusters - Greenport Venlo, Chemelot en MHC - is biobased herkend én erkend als aandachtsgebied. LIOF speelt hierbij een verbindende rol, zowel binnen als buiten de provincie. In dat kader is de Regiegroep Biobased, met Limburgse stakeholders rondom biobased, van start gegaan. Daarop aansluitend is in 2011 een aanvang gemaakt met het Innovatie Zuid-aanjaagtraject Biobased in Zuid-Nederland, specifiek bedoeld om in de loop van 2012 (complementaire) krachten van de drie zuidelijke provincies op het gebied van de biobased economy scherper in beeld te krijgen en daarop voortbouwend innovaties te starten en business te ontwikkelen. Materialen en Chemie In het activiteitenplan 2011 kondigden wij de ontwikkeling van een nieuw Interreg-project Materialen en Chemie aan. Echter, gezien de nog beperkt beschikbare budgetruimte binnen EMR (Euregio Maas-Rijn) is in 2011 besloten de projecten Towards Top Technology Cluster (TTC) en Grensoverschrijdende Cluster Stimulering (GCS) te prioriteren. Wel is Advanced Materials in TTC opgenomen, zodat effectief de beoogde doelen van het projectinitiatief Materialen en Chemie alsnog kunnen worden gerealiseerd. ChemClust Vanuit het European Chemical Regions Network is het Interreg IVc-project ChemClust ontwikkeld, waarbij diverse regio’s in Europa samenwerken om chemie-MKB’ers te stimuleren. Provincie Limburg, de formele Limburgse partner in ChemClust, heeft LIOF gevraagd de inhoudelijke uitvoering van ChemClust mede op zich te nemen. Eén doelstelling van ChemClust is het ontwikkelen en uitwerken van een ‘Open Chemical Innovation’model. Daarbij wordt samengewerkt met de regio’s SaksenAnhalt en Schleswig-Holstein (D), Novara (I) en Asturias (E). Het model is gebaseerd op de Chemelot-praktijk en biedt daarmee een basis voor het verder uitbreiden van de internationale contacten van Chemelot en de lobby voor met name Europese steun voor de Chemelot-ontwikkeling.

Jaarverslag 2011

Kunststofrecycling In Zuidoost-Nederland is veel kennis en kunde op het gebied van kunstoffenproductie. Daarom, en uit milieuoogpunt is het van belang te bepalen of er markt is voor recyclaat kunststoffen. Om dit te achterhalen vonden er in het verslagjaar twee workshops plaats waarin inzamelaars, aanbieders van recyclaten, designers, architecten en kunststofverwerkers met elkaar van gedachten konden wisselen over de toepassing van recyclaat kunstoffen. Er zijn nog geen concrete innovatieprojecten uit voortgekomen. De workshops werden in het kader van een aanjaagtraject Innovatie Zuid door LIOF in samenwerking met de BOM, MKB Design Brabant en Syntens georganiseerd. Paints, Polymers & Pigments Paints, Polymers & Pigments (PPP) is een netwerk i.o. voor Limburgse bedrijven in de verf-, polymeren- en inktindustrie. Limburg kent relatief veel bedrijven binnen dit vakgebied, maar deze opereren en ontwikkelen veelal eigenstandig. Om de betreffende bedrijven met elkaar in contact te brengen, organiseerden de afdelingen IBD en O&I in 2011 een eerste bijeenkomst voor zo’n 30 geïnteresseerden. Deze richtte zich op gezamenlijke product- en procesontwikkeling. In 2012 wordt bezien of en hoe deze netwerkvorming kan worden voortgezet. Nanomaterialen In het kader van het aanjaagtraject Innovatie Zuid werkt LIOF aan een roadmap om de toepassing van nanomaterialen inzichtelijk te maken. De roadmap wordt in 2012 tijdens diverse workshops met het bedrijfsleven besproken om te bezien of deze materialen tot innovaties kunnen leiden.

Systems Systems is en blijft voor Limburg een zeer belangrijke economische sector omdat het in termen van werkgelegenheid en toegevoegde waarde de ‘sector nummer 1’ in Limburg is. Bijkomend vindt de ontwikkeling in de andere Limburgse topsectoren juist ook plaats op snijvlakken met systems (materials - oppervlaktebehandeling, healthcare - medische technologie, agro/food - teeltsystemen) en is systems een belangrijke driver achter de ontwikkeling van die sectoren. Functional Surfaces LIOF heeft in samenwerking met de Hochschule Niederrhein het Interreg IVa-project Functional Surfaces opgezet. Dit project is in 2011 goedgekeurd. Er zijn twee deelprojecten met Limburgse deelnemers. Onder de naam Sitex heeft LIOF met Océ Technologies een deelproject ontwikkeld voor het bedrukken van textiel met behulp van de nieuwste Océ inkjet-technologieën. Naast Océ nemen ook het Limburgse MKB-bedrijf Print Unlimited, diverse andere bedrijven en de Hochschule Niederrhein deel aan dit deelproject. Het tweede deelproject betreft de ontwikkeling van easy-to-clean-aluminium oppervlakten. Hierin is het Limburgse bedrijf Euromax één van de projectpartners.

15

Verslag van de directie Document Service Valley Voor de ontwikkeling van Document Service Valley (DSV), het open innovatiecluster rondom document services, is LIOF steeds op zoek naar passende bedrijven en partijen die aan het Océ-initiatief gekoppeld kunnen worden. Nader bepaald moet nog worden hoe en in welke mate wij vanuit onze expertise en middelen ondersteuning kunnen bieden aan veelal startende ondernemers die zich naar verwachting in 2012 aan DSV zullen koppelen. De afdeling Participaties is hier ook nadrukkelijk bij betrokken. Automotive De automotive-industrie in Limburg kent twee gezichten. De positie van NedCar staat sterk onder druk. Tegelijk zijn er enkele leveranciers van (deel)systemen - onafhankelijk van NedCar - die succesvol zijn. Om die reden heeft LIOF in 2010 in samenwerking met het Automotive Technology Center (ATC) de workshopcyclus ‘kansen voor Limburg in e-mobiliteit’ gestart. Deze workshops waren gericht op alternatieve aandrijfvormen van voertuigen, voornamelijk elektrische aandrijving, en de kansen die dergelijke ontwikkelingen bieden voor Limburgse producenten en toeleveranciers. Na een succesvolle start met twee goedbezochte bijeenkomsten in 2010, is om redenen van de zeer beperkte deelname aan de bijeenkomsten in 2011 én het uitblijven van concrete resultaten in termen van productontwikkelingsinitiatieven, medio 2011 besloten de workshopcyclus voortijdig te beëindigen. LIOF was via haar kernafdelingen IBD, Participaties en O&I actief betrokken bij de mogelijke vestiging van (de productie van) Streetscooter in Limburg. Verder werden diverse bedrijven in contact gebracht met de Streetscooter GmbH, waaronder TopCool, Centurion en Euramax. Helaas heeft dat (nog) niet geleid tot samenwerking tussen Streetscooter en één van deze partijen. Een rijdend prototype van de Streetscooter is in september 2011 tijdens de autobeurs IAA in Frankfurt gepresenteerd aan de internationale autopers. CrossRoads Het Interreg IVa-project CrossRoads is begin 2011 van start gegaan. LIOF is penningmeester van de stichting en lid van het kernplatform dat zich aan weerszijden van de NederlandsVlaamse grens richt op innovatieve ontwikkelingen op kruispunten van ICT-, nano-, inkjet- en oppervlaktetechniek. Nadat medio 2011 CrossRoads werd opengesteld, zijn er drie beoordelingsrondes geweest voor grensoverschrijdende innovatieprojecten. Tot en met januari 2012 is aan 15 projecten subsidie toegekend. Daar waren zeven Limburgse bedrijven bij betrokken. LIOF werkt bij Crossroads samen met de BOM en enkele Vlaamse partners. Verder doen onder andere Hogeschool Zuyd en Nanohouse mee in de projectuitvoering. Snijvlak systems - healthcare Op het snijvlak systems – healthcare werd de ontwikkeling van robotica in de zorg omarmd. LIOF organiseerde met Hogeschool Zuyd workshops om problemen in de zorg te articuleren, mogelijke oplossingen te bedenken en samenwerkingen te starten met ruim tien ketenpartijen: van ontwerper tot

producent en van zorgverlener tot eindgebruiker. Eind 2011 vond de eerste succesvolle workshop plaats. In 2012 worden oplossingsrichtingen nader uitgewerkt en prototypes gemaakt. Snijvlak systems - agro/food Op het snijvlak systems – agro/food zijn nog geen expliciete nieuwe activiteiten ontwikkeld. Wel ontmoetten beide sectoren elkaar tijdens de kwartaal bijeenkomsten van het Industrieplatform regio Venlo dat onder auspiciën van NV Regio Venlo (de facto LIOF) is georganiseerd. In 2012 moet dit leiden tot concretere samenwerkingen tussen ondernemingen uit beide sectoren. RAAS-RFID Het Interreg IVa-project RAAS-RFID (Radio Frequency Identification/productidentificatie) moet de toepassing van RFID-technologie bij het MKB in het Duits-Nederlandse grensgebied bevorderen. Projectpartners zijn de Kamer van Koophandel Limburg, Fontys Hogescholen, de Hochschule Niederrhein en het Forschungsinstitut für Telekommunikation. LIOF is lead partner en coördineert de uitvoering van het project. RAAS richt zich op de voorlichting aan het MKB en ondersteunt afzonderlijke MKB-bedrijven met haalbaarheidsstudies, business cases en copy cat-projecten, met name in de agro/ agrologistiek, gezondheidszorg, werktuigbouw, textiel en voedingsmiddelen. Het Nederlandse projectdeel richt zich op agro/agrologistiek, het Duitse op de andere sectoren. De targets voor individuele RFID-ondersteuning (45 deelnemers) alsmede voor acquisitiecontacten (100 deelnemers) zullen tegen het einde van het project, medio 2012, waarschijnlijk overtroffen worden. Einde 2011 wijzigde de voorgenomen opzet. Het geplande fysieke kenniscentrum voor agro/agrologistiek werd toen vervangen door een supply chain management-project, in de verwachting dat bedrijven in ketenverband RFID (beter) kunnen beproeven. Van het oorspronkelijke kennis- casu quo demonstratiecentrum (‘Anwenderzentrum’) is mede op advies van de Beirat van RAAS-RFID afgezien.

Agro/food Greenport Venlo In 2011 was de ontwikkeling van Greenport Venlo leidend voor de activiteiten van LIOF met betrekking tot agro/food en nutrition. LIOF heeft tot en met het eerste kwartaal van 2011 het kwartiermakerschap voor het Greenport Venlo Innovation Center op zich genomen. De volwaardig operationele start van het Innovation Center is vertraagd tot voorjaar 2012. In aanloop daar naar toe sluit LIOF haar activiteiten op het thema agro/food maximaal aan op inhoudelijke lijnen van het Innovation Center. Bij het uitblijven van het Innovation Center heeft LIOF in 2011 met partners het initiatief genomen tot het Meeting Point Greenport Venlo. Dit moet leiden tot een ICT-platform, gericht op het vergroten van de effectiviteit van de Greenport Venloontwikkeling.

16

Ontwikkeling & Innovatie High Tech Greenhouse 2020 In deze ‘kas van de toekomst’ worden geïntegreerde technologieën rondom klimaat, water, CO2 en licht beproefd. Het project, een initiatief van de Floriade organisatie, vormt een cross-over tussen de system- en agro/food-competenties in de regio. Het project is met steun van LIOF ontwikkeld en eind 2011 ter subsidiering ingediend bij Interreg IVa . In het project participeren vijf Limburgse (MKB-)ondernemingen.

Regio zonder Grenzen Het Interreg IVa-project Regio zonder Grenzen heeft vertraging opgelopen door een uitgelopen aanbestedingsprocedure, waardoor onder andere de activiteiten rondom het mobiliseren en ondersteunen van ondernemingen bij clustervorming pas na de zomer 2011 zijn gestart. Hierdoor zijn tot op heden geen potentiële agro/food-innovatieprojecten door LIOF begeleid en ter subsidiëring bij programma’s aangeboden.

Biobased economy In het verslagjaar werkten wij aan de voorbereiding voor het BioTransitieHuis i.o., gericht op de verhoging van de waarde van groene grondstoffen; hoe kunnen we reststromen benutten als groene grondstoffen en omzetten naar food en feed, food- en feed-ingrediënten of anders naar energie. Het Huis zal onder de vlag van het Innovation Center opereren.

Reliable Food Het initiatief om tot het nationale innovatieprogramma Reliable Food te komen is gestaakt door de initiatiefnemers. De reden hiervoor is de beëindiging in 2011 van het PiD- programma, dat -ter ondersteuning - nodig was om het toekomstige programma te voorzien van projecten op het gebied van sensoring & analyses, smart packaging en tracking & tracing.

De verwerking, bio-raffinage en afname van reststromen stond centraal in een project (Making the most out of food), ingediend in de PiD-najaarstender 2010. Het betrof een projectinitiatief van Limburgse -en Brabantse ondernemingen, dat door LIOF en de LLTB (financieel) ondersteund werd. In 2011 bleek dat het project helaas te laag gerankt was om voor subsidiering in aanmerking te komen. Ten dele als alternatief is vervolgens geprobeerd om rond de verwerking van agrarische reststromen een Innovatie Prestatie Contract met een cluster van ondernemingen te vormen. Omdat het zwaartepunt daarbij teveel bij agrarische productiebedrijven was komen te liggen, voldeed het project niet meer aan de vereiste criteria en hebben wij besloten het af te blazen. Eind 2011 zijn de eerste initiatieven genomen om de verschillende activiteiten in de provincie rondom biobased economy te bundelen met als doel gezamenlijk de route te bepalen. Aan dit initiatief wordt in 2012 verder invulling gegeven (zie ook Materials). Convenience- en doelgroepenvoeding In 2011 is verder gewerkt aan het Interreg IVa-project rond convenience food; Making Business of Food & Care. Er heeft zich inmiddels een tiental bedrijven aan het project verbonden. Eind 2011 is het project ter subsidiering ingediend. Besluitvorming wordt begin 2012 verwacht. LIOF is op verzoek van de initiatiefnemers Scelta Mushrooms en Universiteit Maastricht sinds eind 2011 betrokken bij het verder uitwerken van de value proposition en het businessplan van een initiatief rond gezonde voeding voor specifiek de doelgroep kinderen, Kokkerelli. Food Future In 2011 zijn voor het Interreg IVa-project Food Future in de regio Zuid acht quick scans door bedrijven ingediend. Van de vijf projecten die de voorselectie hebben doorstaan is één haalbaarheidsstudie met de Limburgse onderneming Scelta Mushrooms in 2011 goedgekeurd en gestart. De andere vier projecten zijn nog in procedure.

Jaarverslag 2011

Agro-innovatiefonds Eind 2010 zijn provincie Limburg en LIOF overeengekomen om de ontwikkeling en realisatie van innovaties door bedrijven in de Greenport Venlo-context en actief op de domeinen fresh, food, flowers of agrologistiek, via het zogenaamde agro-innovatiefonds, te ondersteunen. In 2011 is er één case in behandeling genomen en goedgekeurd. Het betreft het project ‘korte keten vleeskuikenhouderij’. In het fonds resteert thans nog € 1 miljoen.

Healthcare Maastricht Health Campus Universiteit Maastricht en Maastricht University Medical Center (samen MUMC+), Gemeente Maastricht, Provincie Limburg en LIOF sloten in 2009 een convenant over de ontwikkeling van de Maastricht Health Campus (MHC). MHC moet een valorisatiecampus worden, waar kennis wordt omgezet in bedrijvigheid. Het campusteam werkte in 2011 verder aan de uitwerking van de visie en het masterplan voor de MHC. Tegelijk werden de valorisatie-instrumenten, zoals BiomedBooster en de (risico) kapitaalfondsen gestroomlijnd en op elkaar afgestemd. In 2011 is de subsidieaanvraag voor het Valorisatieprogramma ‘Zuid Limburg OK, ondernemen met kennis’ voorbereid. Begin 2012 wordt die aanvraag, met een verwachte omvang van circa € 5 miljoen, ingediend. LIOF draagt onder andere bij aan het onderdeel ‘kenniscirculatie’, gericht op kennisvalorisatie met het MKB. Wij richten ons binnen de MHC-ontwikkeling op het omzetten van kennis in bedrijvigheid, het werven van nieuwe bedrijvigheid en de productontwikkeling voor de regio en de campus. Voor de productontwikkeling is O&I belast met het onderdeel netwerkvorming en clustering uit het masterplan. In dat kader ontmoetten zo’n 100 ondernemers, zorgverleners en onderzoekers elkaar in de netwerkmeeting rond het thema Diagnostiek – in het bijzonder de Maastricht Study – en droegen zij circa 25 suggesties aan. Onderzocht wordt of hieruit innovatieprojecten

17

Verslag van de directie kunnen worden gedefinieerd. Een tweede meeting betrof het MHC-project Brains Unlimited, in vervolg waarop nu ook wordt getracht innovatieprojecten op te zetten. Zorg De zorgkant van healthcare biedt kansen voor het Limburgse MKB, zeker als daarbij zorgtechnologie in beeld komt. Vanuit die optiek ondersteunen wij meerdere, elkaar versterkende, initiatieven in onze regio. We zijn medeopsteller van het plan voor het Centre of Expertise voor zorgtechnologie (werktitel). Hierbij worden bedrijven, technici, zorginstellingen en professionals gekatalyseerd en in staat gesteld innovatieve toepassingen van zorgtechnologie (mee) te ontwikkelen, te implementeren en toe te passen. Passend in deze lijn ondersteunen wij ook de komst van het Centre for Care Technology Research (CCTR, onderdeel van de MHC-ontwikkeling). Dit kenniscentrum richt zich op ondersteunende technologieën die extramurale zorg van chronische patiënten kunnen verbeteren. Bij CCTR werken MUMC+, Universiteit Twente en TNO samen. Een andere impuls voor innovaties in de zorg betreft de in ontwikkeling en aanbouw zijnde Zorgacademie Parkstad, met als onderdeel daarvan het zorginnovatiecentrum. O&I staat genoemde initiatieven met raad en daad bij, specifiek waar het mogelijk is het Limburgse MKB te laten aansluiten. Euregionaal Het grensoverschrijdend initiatief Technological Top Region in de driehoek Eindhoven, Leuven en Aken wil technologiebedrijven en kennisinstellingen stimuleren tot business-ontwikkeling. Dit heeft zich, met steun van LIOF, inmiddels vertaald in het programma Towards Top Technology Clusters (TTC). Binnen het TTC-onderdeel Healthcare richt het programma zich op personalised medicine, medical imaging, e-health, biosensors & biomonitoring en medical devices. Een ander grensoverschrijdend initiatief in de aangehaalde regio is het Interreg IVa-project Euregional PACT II. Hierbij draait het om de ontwikkeling van nieuwe therapieën voor kankerpatiënten. LIOF legt hierbij de verbinding tussen research en bedrijvigheid. Innovaties Met steun van LIOF zijn drie projectvoorstellen ingediend voor de laatste tender van de regeling Pieken in de Delta (PiD) van het Ministerie van EL&I. Hiertoe werden brede consortia van bedrijven en kennisinstellingen gevormd. Vanwege beperkte financiële middelen en door de hoeveelheid inschrijvingen werd slechts één project gehonoreerd. Het betreft het project Fungal DX: het ontwikkelen van diagnostiek voor invasieve levensbedreigende schimmelinfecties. Vier healthcare-bedrijven uit de regio zijn geselecteerd voor een compensatieorder-project waarbij ondersteuning wordt geboden bij de marktintroductie in het buitenland. Met deze ondersteuning kunnen de vier bedrijven de slagingskans met hun producten op nieuwe markten sterk vergroten.

Netwerken In LifetecZONe zijn de meeste Zuidoost-Nederlandse MKBbedrijven actief in of rond Healthcare, verenigd. Deze vereniging verkent met en voor de Limburgse leden business opportunities. Met die gedachte heeft LIOF destijds mede het initiatief voor LifetecZONe genomen en maakt LIOF nu nog deel uit van het verenigings­bestuur. Met onze deelname aan het PiD-project Linking Life Sciences willen we Zuidoost-Nederland als vestigingsregio voor (inter) nationale kenniswerkers en ondernemers op het gebied van Life Sciences annex Healthcare aantrekkelijker maken, onder meer door de kennisinfrastructuur te versterken. Met ruim 1.000 deelnemers was hèt life sciences-evenement in de Euregio de Biomedica, dit maal te gast in Eindhoven, opnieuw een succes. Via LIOF’s inspanning waren Limburgse bedrijven bovenmatig vertegenwoordigd in de programmering. Ze hebben zich daarmee Euregionaal goed op de kaart kunnen zetten.

Energy Omdat de schaaldoorbraak van de energy-sector, specifiek solar, uitblijft in Limburg én wij het gewijzigde provinciale economische beleid volgen, heeft LIOF in de loop van 2011 besloten energy niet langer als prioriteit te zien. Vanzelfsprekend dienen we programma’s en projecten waaraan we ons hebben gecommitteerd uit en blijven wij alert op kansrijke energyontwikkelingen die met name door materials- en systemsondernemingen in Limburg opgepakt kunnen worden. Roadmap Energieopslag Samen met BOM en EIZ hebben we binnen het aanjaagtraject Innovatie Zuid een roadmap voor energieopslag opgesteld. De roadmap geeft een inzicht waar voor het Zuid-Nederlandse bedrijfsleven kansen liggen voor nieuwe producten. Conform de aangehaalde beleidswijziging zullen wij aan de resultaten van deze roadmap geen actieve opvolging geven. Eco2Profit Het Interreg IVa-project Eco2Profit beoogt in samenwerking met industriële bedrijven een bijdrage te leveren aan het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen op bedrijventerreinen in de Grensregio Vlaanderen – Nederland. Dit vindt plaats door bedrijven aan te moedigen CO2-reducerende maatregelen te nemen, de mogelijkheden van samenwerken te benutten en invulling te geven aan het begrip CO2-neutraliteit en de lokale productie van groene stroom op bedrijventerreinen te stimuleren. Resultaat is een aantal concrete demonstratieprojecten. Eco2Profit wordt geleid door LIOF (de afdelingen O&I en BT in een coproductie) met de LWV, meer bijzonder met de parkmanagers van de bedrijventerreinen Beatrixhaven (Maastricht), Roerstreek (Roermond) en De Beitel (Heerlen). In 2011 is aan Limburgse zijde gewerkt aan de opzet van de interne organisatie, het uitwerken van een ambitiedocument en de start van onderzoek naar de mogelijkheden om restwarmte op bedrijventerrein Beatrixhaven te benutten door aansluiting te vinden op het plaatselijke warmtenet in Maastricht.

18

Ontwikkeling & Innovatie Vergelijkbare onderzoeken zijn voor Roerstreek en De Beitel in voorbereiding. Verder staat de aanbesteding voor een energiecoördinator op de rol en worden energiescans bij bedrijven op de drie deelnemende bedrijventerreinen voorbereid. Building Integrated Solar Samen met de Stadt Aachen heeft LIOF voor en met een groep van bedrijven en kennisinstellingen het thema building integrated solar uitgewerkt. Inzet is om via grensoverschrijdende samenwerkingsprojecten concrete business te bevorderen. De eerste projecten worden in 2012 verwacht. Het initiatief maakt deel uit van het brede TTC-project, gericht op netwerkvorming en op technologie gebaseerde business-ontwikkeling op een grensoverschrijdende schaal. LIOF maakt haar commitment aan deze energy-lijn binnen TTC af. Energy Hills In de regio Zuid-Limburg en de aangrenzende Kreis Aachen is het overlegforum Energy Hills actief. Kennisinstellingen domineren echter het forum, waardoor de drempel tot deelname voor bedrijven, zeker op MKB-schaal, relatief hoog is. In lijn met de beleidswijziging beëindigt LIOF de deelname.

Innovaties Innovatie & ondersteuningsinstrumentarium Naast alle ontwikkelactiviteiten met de focus op de sectoren materials, systems, agro/food, healthcare, energy (tot 2012) en logistiek (vanaf 2012), richt LIOF zich meer in het algemeen op het ondersteunen van innovaties onder de bredere LIOF doelgroep; het MKB in de industrie en stuwende dienstverlening. Deze innovaties in het industriële bedrijfsleven vormen de basis waarop de speerpunten Greenport Venlo, Chemelot en MHC zich kunnen ontwikkelen. Ter ondersteuning van de innovaties kan LIOF beschikken over meerdere (financierings)instrumenten. In 2011 zijn totaal 41 innovaties ondersteund, waar 60 Limburgse MKB’ers bij betrokken waren. Bijkomend waren in deze innovatieprojecten zo’n 20 Limburgse (MKB-)bedrijven betrokken als partner of kennisleverancier. Voor de stimulering en financiering van deze innovaties stonden in 2011 bijna uitsluitend de Bedrijfsgerichte Regelingen binnen OP-Zuid ter beschikking. Dat waren: - de kennischeque; waarmee het MKB technologische expertise kan aankopen om de eerste schreden op het innovatiepad te zetten. Daarna kan dan eventueel gebruik worden gemaakt van de OP-Zuid MKB-subsidies innovatie­ advies en innovatiemedewerker; - innovatieadvies; het gaat hierbij om een tegemoetkoming in de externe kosten verbonden aan de voorbereiding op experimenteel onderzoek; - de innovatiemedewerker; dit betreft het op detacheringsbasis inhuren van een innovatiemedewerker vanuit een kennis­ instelling of grote onderneming, behorende bij een partij uit de voortbrengingsketen van de aanvragende MKB’er.

Jaarverslag 2011

De middelen voor deze laatste instrumenten binnen OP-Zuid zijn voorjaar 2012 uitgeput. Met Provincie Limburg wordt momenteel volop gewerkt aan een passend en tijdig beschikbaar Limburgs innovatieondersteuningsinstrumentarium. De aanvragen voor een innovatieadvies of innovatiemedewerker worden getoetst door een onafhankelijke externe Deskundigencommissie. Voor Zuidoost-Nederland bestaat deze Commissie uit: - Harry Loozen, Océ N.V, voorzitter - Ger de Vlieger, DevAero BV - Femke Verheijen, Surface Treatment BV - Dis Valcq, Valid ICT Solutions BV - Michel Goebbels, G+S Industries BV. Innovatieadvies Doel was om in 2011 tien innovatieadviesregelingen toegewezen te krijgen. Dat zijn er, mede door goedkeuring van een project dat in 2010 was aangehouden, uiteindelijk 14 geworden. Eén in 2011 ingediend project haalde het niet. De 14 goedkeuringen betreffen: - Creusen Metalworking Machines; Roermond; ontwikkeling nieuw concept van een kolomboormachine - Budé Innovative Solutions; Maastricht; haalbaarheidsonderzoek naar introductie van een wiskundig model voor engineeringsactiviteiten - Geocopter; Venlo; ontwikkeling van een onbemande helikopter voor vluchten boven onder meer stedelijke gebieden - Solar Excel; Venray; ontwikkeling van een anti-reflectiecoating voor zonnepanelen - BioActor; Maastricht; onderzoek naar immuunsysteemversterkende vezels in tarwe - EuroFibers; Maastricht; ontwikkeling van innovatieve toepassingen met de Dyneema vezel - C2CP; Sittard; onderzoek naar het gebruik van kunststofreststromen bij productie van kunststof pallets - Hotraco Agri; Horst; ontwikkeling van een nieuw concept van elektronisch regelbare ventilatietechnieken voor de intensieve veehouderij - Ozeon; Weert; haalbaarheidsonderzoek naar nieuwe, duurzame design gevelbeplatingen - ErRaKal; Landgraaf; ontwikkeling van een simulatie-installatie voor beproeving appendages en instrumenten - Admirror; Valkenburg; ontwikkeling van een Smart Advertising Mirror - Haegens Vastgoed; Horst; ontwikkeling van een ‘€ 100.000 energie-neutrale starterswoning’ - Nedinsco; Venlo; ontwikkeling van een robuuste TV camera voor defensiedoeleinden - Rimas; Beringe; aanwending van zonne-energie voor de productie van photo-voltaic panelen. Innovatiemedewerker In 2011 schakelden de volgende drie bedrijven (voorzien was één bedrijf) een innovatiemedewerker in voor de respectievelijke activiteiten: - Solar Excel; Venray; onderzoek naar samenstelling en duurzaamheid van een anti-reflectiecoating met hechtpolymeer voor toepassing op zonnepanelen

19

Verslag van de directie - Solar Excel; Venray; ondersteuning bij het ontwerpen, bouwen en werkend opleveren van een geautomatiseerde productielijn voor de productie van een anti-reflectiecoating - Imedia Pharma; Susteren; ondersteuning bij onderzoek naar ontwikkeling metabole gezondheidsbevorderaar bij mensen. Kennischecques Met een kennischeque, ter waarde van € 6.500, kunnen de eerste schreden op het innovatiepad worden gezet en ondersteund. Via de cheque kan een onderneming laagdrempelig kennis vergaren en daarmee voornamelijk een eerste technologische haalbaarheid van een innovatief idee bepalen. De target voor 2011 lag op 15 kennischeques. We verstrekten er uiteindelijk 17: - Dofra; Horst; onderzoek naar introductie van vision technology bij groentenverwerkende installaties - BigBase; Susteren; ontwikkeling van nieuwe producten en diensten op basis van een programmeertaal voor webpagina’s (HTML5) - Pyton Communication Services; Weert; ontwikkeling van een multichannel portal dynamic packaging voor de consument in de reiswereld - SAC Nederland; Heerlen; ontwikkelen kallibratie-technieken in 3D vision-technologie - Applied Biomedical Systems; Maastricht; onderzoek naar electrode-ontwerp - Syroko; Sittard; onderzoeken naar ontwikkeling hulpstoffen voor spuitgieten van metalen - James; Grubbenvorst; ontwikkeling van kamerbreed tapijt dat volledig uit natuurlijke materialen bestaat en geheel recyclebaar is - Innovatech Holding; Maastricht; ontwikkeling detectiemogelijkheden bij analyseapparatuur - CRT; Heerlen; ontwikkeling nieuwe röntgen-scanner - Quantum Controls; Nuth; onderzoek naar energiestabilisatie en energieterugwinning op boten - Adams Muziekcentrale; Ittervoort; onderzoek naar de inzet geluidvisualisatietechnieken om het ontwerp en de productie te optimaliseren - Roland Oostwegel Goudsmid; Heerlen; ontwikkeling nieuwe horloge concepten - Staalmeesters; Wanssum; onderzoek voor de ontwikkeling van een veiligheidsklep voor plaatsen waar explosiegevaar is (conform ATEX richtlijn) - BannerConnect; Sittard; onderzoek naar opslag van grote hoeveelheden data op interne mini-cloud server - RevaPlan; Beesel; ontwikkeling visualisator voor nieuw- en verbouwprojecten - Goal043; Maastricht; onderzoek naar geavanceerde simulatietechnieken - Optimal Sports Peak Performance; Weert; ontwikkeling van een sport-/hersteldrank voor paarden. De totale onderzoekskosten bedroegen € 153.310, waarvan via kennisvouchers € 105.845 is gefinancierd, met een gemiddelde van € 6.226 per cheque.

Innovatiecheque LIOF Yeah! Net als in 2010 organiseerde LIOF in 2011 de studentondernemerscompetitie LIOF Yeah! Studenten en pas afgestudeerden met plannen voor een eigen onderneming mochten met hun business-plan meestrijden om één van de prijzenpakketten. Onderdeel van het prijzenpakket is de innovatiecheque ter waarde van € 10.000 (2010) of € 5.000 - 10.000 (2011). De winnaars mogen de innovatiecheque inzetten voor de (mede-) financiering van externe dienstverlening voor de verdere ontwikkeling van hun innovatief product of innovatieve dienst. In 2011 werd de innovatiecheque uit het prijzenpakket van LIOF Yeah! 2010 geëffectueerd door: - CVive; Maastricht; ontwikkeling van een web-applicatie voor een online recruitment platform - FEE Conceptstore; Sittard; ontwikkeling van een web-applicatie voor een consumentenplatform en SMS coupon systeem - Artidé Zorg; Epen; organisatieadvies voor het behalen van het HKZ-ISO-9001 kwaliteitscertificaat in de zorgsector en het ontwikkelen van een web-applicatie voor een webwinkel en een online speurtocht - iShopLocal; Maastricht; ontwikkeling van een web-applicatie voor het koppelen van externe databases aan een consumentenplatform voor lokale retailers - Dureco Investments; Maastricht; ontwerp en engineering bij de doorontwikkeling van een waterbesparende kraan- en douchedop - FestivalNeeds; Linne; ontwikkeling van een mobiele applicatie voor het vinden van vrienden en kennissen op grote evenementen - Diamond Connection; Heerlen; ontwikkelen van een online platform voor het koppelen van vraag en aanbod op het gebied van herbruikbare grondstoffen in de bouw.

Internationalisering De direct nabije Euregio kan Greenport Venlo, Chemelot en MHC die bredere bedrijfsleven- en kennisbasis bieden waarmee dat cluster en die campussen sneller tot ontwikkeling kunnen komen. Om die reden is LIOF actief op het vlak van Euregionalisering c.q. internationalisering. Thema-specifieke grensoverschrijdende programma’s en projecten zijn voorgaand onder de respectievelijke thema’s gerapporteerd. Meer algemene programma’s betreffen Towards Top Technology Cluster (TTC) en Grensoverschrijdende Cluster Stimulering-regeling (GCS). Towards Top Technology Cluster Het Interreg IVa-project TTC richt zich op de netwerkvorming en business development tussen de verschillende regio’s binnen de Euregio Maas Rijn (EMR). Het project omvat vier technologievelden, te weten healthcare, materials, systems (voornamelijk ICT) en energy. LIOF is kernpartner in Limburg. Voor het deel business development werden in 2011 40 interviews bij Limburgse bedrijven gehouden om behoeftes en ontwikkelingen nader te kunnen duiden en om aan de hand van roadmaps mogelijke leads tot innovatieprojecten te identificeren.

20

Ontwikkeling & Innovatie Kansrijke leads worden doorontwikkeld tot projectaanvragen binnen navolgende GCS-regeling, waarmee TTC naast het versterken van grensoverschrijdende samenwerking, tevens één van de belangrijke toeleveranciers van projectaanvragen voor GCS is. Grensoverschrijdende Cluster Stimulering Al in 2008 heeft het Comité van Toezicht van de EMR te kennen gegeven meer vraaggestuurde projecten met een duidelijke betrokkenheid van het Euregionale bedrijfsleven te willen ondersteunen. Het Ministerie van EL&I, als lidstaatverantwoordelijke voor het Interreg-programma EMR, heeft in 2009 het initiatief genomen om die vraagsturing vorm te geven. Dit heeft na veel discussies binnen EMR geleid tot een voorstel GCS, waarbij LIOF op verzoek het Ministerie als leadpartner optreedt. Voorzien is dat samenwerkende MKB’ers binnen EMR laagdrempelige ondersteuning voor grensoverschrijdende innovatieprojecten kunnen ontvangen. LIOF heeft het GCS-voorstel eind 2011 ingediend. Naar verwachting kan begin 2e kwartaal 2012 de eerste van twee tenders worden geopend voor MKB’ers met grensoverschrijdende innovatieprojecten. Zoals eerder aangegeven is TTC bedoeld om actief en gericht de ontwikkeling van de projecten te ondersteunen, maar bedrijven kunnen ook direct een project in een tender indienen. Budgettair is voorzien dat in de hele Euregio circa honderd bedrijven in staat worden gesteld om hun grensoverschrijdende innovatieprojecten deels met GCS-ondersteuning te kunnen financieren. In Limburg zal dit voor 10 tot 15 bedrijven het geval zijn. Extra inzet Interreg-middelen Zoals aangegeven bij GCS willen de diverse overheden meer vraaggestuurde Interreg-projecten stimuleren, met een duidelijke betrokkenheid van het bedrijfsleven. In 2009 besloot het toenmalige Ministerie van EZ extra in te zetten op de ontwikkeling van dergelijke projectvoorstellen binnen de Interregprogramma’s Maas-Rijn (EMR) en Deutschland-Nederland. Daartoe zijn afspraken gemaakt met LIOF respectievelijk LIOF, NOM en Oost NV voor de periode november 2009 tot juli 2011. In beide gevallen had LIOF de lead. In EMR heeft LIOF uiteindelijk bijgedragen aan de ontwikkeling en versnelling van de Interreg-projecten BioMiMedics, TTC en GCS. In Deutschland-Nederland is LIOF betrokken geweest bij de ontwikkeling van in het bijzonder het project Functional Surfaces en het project Making Business of Food & Care. Al deze projecten worden in de voorgaande thematische onderdelen van dit jaarverslag toegelicht.

Regionale ontwikkelings­ programma’s Greenport Venlo; van NV Regio Venlo naar Greenport Venlo Innovation Center Van 2005 tot 2012 was het regionale ontwikkelingsprogramma NV Regio Venlo operationeel. Het richtte zich op de economische structuurversterking van de regio Venlo, met een focus op de sectoren industrie en logistiek. LIOF had de centrale rol in de ontwikkeling, uitvoering en aansturing van de deelprogramma’s

Jaarverslag 2011

industrie en logistiek. Deze programma’s zijn eind 2011 geactualiseerd en overgedragen aan het Greenport Venlo Innovation Center. Het Innovation Center zet de activiteiten van NV Regio Venlo binnen de programma’s 1-op-1 voort. LIOF was op de overgang 2010 – 2011 kwartiermaker van het Innovation Center en levert vanaf 2012 de kernbemensing op het programma logistiek en naar het zich laat aanzien ook op het programma industrie en (delen van) het programma fresh, food, flowers. Met het ontbreken van een volwaardige universiteit en slechts één grote OEM (Océ) heeft de regio Venlo weinig natuurlijke bronnen voor kennisintensieve starters. Om toch met dergelijke starters de economische dynamiek in de regio te kunnen versterken, heeft LIOF met de partners Rabobank Venlo, Regio Venlo en Provincie Limburg het KickStart-programma opgezet. Vanaf medio 2011 worden via dit tweejarige programma in Nederland en de grensregio potentiële kennisintensieve starters gescout en verleid tot vestiging in de regio Venlo. Vanuit de partners zijn daarbij alle noodzakelijke instrumenten gebundeld voorhanden; huisvesting, netwerken, coaching, subsidies en kapitaal (zie verder ook onder Participaties). Het aandeel vestigers in de regio Venlo vanuit Azië blijft achter bij de rest van Nederland. Dit terwijl deze regio gezien haar ligging in West-Europa, ontsluiting en logistieke dienstverlening veel te bieden heeft. O&I, ondersteund door IBD, heeft met de toenmalige NV Regio Venlo het Asian Full Service Center (AFSC) ontwikkeld. Via een actieve benadering van kandidaat-vestigers in Azië, in combinatie met een ‘one-stop-shop’-concept, willen we Aziatische bedrijven in de regio laten landen. Het AFSC is opgepakt door een drietal private ondernemingen, die het in 2011 verder in uitvoering hebben gebracht. Begin 2012 gaat het van start. L.E.D. In februari 2011 is het rapport Brainport 2020 afgerond: de leidende agenda voor de verdere economische ontwikkeling van Zuidoost-Nederland tot een internationaal toonaangevende regio. Afgeleid hiervan is medio 2011 het initiatief genomen om de Zuid-Limburgse elementen uit deze agenda in een eigen programma onder te brengen en in uitvoering te nemen. Dit onder de noemer Limburg Economic Development (L.E.D., voorheen Brainport Zuid-Limburg). LIOF heeft de verantwoordelijkheid op zich genomen de bedoelde elementen uit te werken tot een samenhangend en uitvoeringsgereed programma. Het eerste deel van het programma, bestaande uit sectorale deelprogramma’s rond chemie en materialen, healthcare, zorg/ systems en energy is het eerste kwartaal 2012 gereed. Deelprogramma’s rond logistiek en mogelijk ook leisure en/of financieeladministratieve dienstverlening volgen op een later moment, evenals programma’s rond de Brainport-domeinen people en basics. Hierin worden die projecten rond arbeidsmarkt en scholing respectievelijk infrastructuur, mobiliteit en bereikbaarheid ondergebracht, die niet sectorspecifiek zijn. LIOF zal naar vermogen een rol hebben in de uitvoering van de programma’s en het management hiervan.

21

Verslag van de directie

Investeringsbevordering & Business Development Investerinsbevordering en business development richt zich op het aantrekken en verankeren van ondernemingen van buitenen binnenlandse origine. In 2011 leverde de vestiging van 14 bedrijven circa € 97 miljoen aan investeringen en 373 arbeidsplaatsen op. Hiermee ligt het bereikte resultaat op het niveau van het gestelde doel om 15 nieuwe bedrijven te werven. Volgens de NFIA nam Limburg voor wat betreft de arbeidsplaatsen de 3e plaats in. De onrust rond de Euro en de tegenvallende economische groei in Europa waren argumenten voor buitenlandse bedrijven om geplande investeringen uit te stellen of zelfs te annuleren. Tegen deze achtergrond zijn de resultaten alleszins redelijk te noemen. Tevens weerspiegelen de resultaten de keuze voor het topsectorenbeleid van het Ministerie van EL&I en de Provincie Limburg. De bedrijven die we afgelopen jaar ondersteunden, opereren vrijwel allemaal binnen de topsectoren. Healthcare In het zuiden van de provincie wordt rondom het MUMC+ gewerkt aan de ontwikkeling van de Maastricht Health Campus. Met zijn wereldwijde en kwalitatief hoogstaande (kennis) relaties wint het MUMC+ aan betekenis voor een brede groep (buitenlandse) life science bedrijven. Om de Campus als vestigingslocatie voor deze bedrijven aantrekkelijker te maken, biedt LIOF financieringsinstrumenten aan vanuit het Startersfonds,de fondsen Nedermaas Ventures en Limburg Ventures, het Innovatiefonds Limburg en het eigen reguliere Participatiefonds van LIOF. Het instrumentarium sluit aan op de financieringsbehoeften in de verschillende project- en bedrijfsfasen. Naast financiering richten wij ons ook op business development ter verbetering van het vestigingsklimaat. De Maastricht Health Campus wordt geprofileerd als onderzoekspartner met als vestigingsfaciliteiten daarbij behorende laboratoria en andere bedrijfsruimten. De gemeente Maastricht ondersteunt onze acquisitierol en de facilitering van de sector. Zo brengen we samen met de gemeente bedrijfscontacten van Brains Unlimited (een onderzoekscentrum gericht op hersenonderzoek) in kaart om het kenniscluster rondom neurosciences op te bouwen en specifiek met buitenlandse bedrijvigheid te versterken. Op vergelijkbare wijze werken we met lokale partners samen om voor Amerikaanse bedrijven die zich richten op medical devices het mogelijk te maken clinical trials uit te voeren. Systems De sector high tech systems is het sterkst ontwikkeld in Zuidoost Nederland en vormt een krachtige bron van innovatie voor de

Nederlandse economie. Productiebedrijven strijken niet meer zo vaak in onze contreien neer, maar in 2011 wisten we toch twee bedrijven ervan te overtuigen dat ons vestigingsklimaat concurrerend is. Een aandachtsgebied binnen de sector high tech systems in Limburg is het Maintenance, Repair en Overhaul-cluster, gericht op onderhoud binnen de luchtvaartindustrie, kortweg MRO. Samen met de provincie proberen wij dit cluster van de onderhoudsindustrie te versterken door in te zetten op drie pilaren: acquisitie, opleiding en innovatie. Binnen het World Class Maintenance programma van het Ministerie van EL&I richten wij ons met de regio’s Amsterdam/Schiphol, West-Brabant en Tilburg onder andere op een gezamenlijke buitenland acquisitie. Inzet van LIOF daarbij is MRO-activiteiten in Limburg te laten plaatsvinden. Daarnaast ondersteunen wij een belangrijke drager van het MRO-cluster: het opleidingsinstituut Aviation Competence Center op Maastricht Aachen Airport. Een hoogtepunt in dit kader was de gift van de Nato van een Boeing 707 die als lesmateriaal bij dit opleidingsinstituut wordt ingezet. Om innovaties bij MRO-bedrijven te stimuleren bereidden IBD en O&I een Interregprogramma voor dat vergelijkbaar wordt met zijn voorganger, het IPC innovatieprogramma, eveneens gericht op innovatiestimulering. Tot slot merken we op dat we er uiteraard ook voor startende MRObedrijven zijn. Value Added Logistics In 2011 begeleidden wij de vestiging en verplaatsing van zes logistieke bedrijven en droegen samen met onze acquisitiepartner Nederland Distributieland (NDL) bij aan drie outsourced oplossingen bij logistieke dienstverleners. In de meeste gevallen betrof het value added logistics projecten, soms aangevuld met shared services activiteiten. Limburg is al vele jaren aantrekkelijk voor Europese distributiecentra, zeker voor centra die zich toeleggen op medical devices. De nabijheid en goede bereikbaarheid van meerdere luchthavens in onze regio, waar global expres vervoerders hun Europese hub gevestigd hebben, is hierop van invloed. Daarnaast spelen de beschikbaarheid van moderne grootschalige magazijnen, voldoende grote kavels, goed opgeleid en gemotiveerd personeel een substantiële rol bij de vestigingsbesluiten van logistieke dienstverleners. Materials Met het bedrijventerrein én de campus op Chemelot heeft Limburg goud in handen bij de acquisitie van bedrijven actief in chemie en materials. Het vestigingsklimaat met specifiek beschikbare vergunningen, de dienstverlening on site én de

22

Investeringsbevordering & Business Development Aantal buitenlandse vestigingen in Limburg naar land van herkomst

160 140 120 100 80 60

147 90

40 20

Verenigde

Duitsland

44

36

30

25

Frankrijk

Japan

Scandinavië

België

Staten

38

61

21

21

Groot-

China /

Overig

Overig

Brittanië

Taiwan

Wereld

Europa

Verdeling arbeidsplaatsen buitenlandse vestigingen in Limburg naar land van herkomst (Totaal ca. 50.000)

16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000

13.205 8.340

4.000

5.293

2.000

Verenigde

Duitsland

Frankrijk

4.633

Japan

4.286

Scandinavië

Staten

R&D campus zelf blijken vaak doorslaggevende vestigingsvoordelen te zijn. De gezamenlijke acquisitie met de Chemelot partners krijgt steeds meer gestalte. Gevestigde bedrijven op de site voeren majeure uitbreidingsinvesteringen door en dit versterkt natuurlijk het vestigingsklimaat voor andere bedrijven. De spin-off en verkoop van DSM onderdelen levert nieuwe investeringen op, omdat de nieuwe eigenaren de overgenomen activiteiten als hun core business zien. Voorbeelden zijn Lanxess en Sabic. Agro/food Greenport Venlo vormt het hart van de topsector agro/food in Limburg. Naast tuinbouw zijn ook de agrologistiek en machinebouw sterk ontwikkeld. Toch kent de regio verhoudingsgewijs maar weinig buitenlandse bedrijven in deze sectoren. In potentie is hier meer te behalen voor deze topsector. Gunstig in dat opzicht is de introductie van een strategische acquisitie afdeling Agro/food bij de NFIA (Netherlands Foreign Investment Agency). Met de (her)nieuwde positionering van Greenport Venlo in 2011 krijgt de regio de komende jaren meer

Jaarverslag 2011

1.629 België

3.560

5.539 753

3.096

Groot-

China /

Overig

Overig

Brittanië

Taiwan

Wereld

Europa

aandacht. De vestiging van Nutricia bij DSV in Venlo, op het snijvlak van de speerpunten agro/food en logistiek, onderstreept de gunstige geografische ligging van Venlo voor agrologistieke activiteiten. In 2012 zullen de regio en zijn locatievoordelen nog sterker belicht worden door de wereldtuinbouwtentoonstelling Floriade. Azië Onze acquisitie inspanningen in Azië richten zich met name op bedrijven in de medische technologie, chemie en logistiek. Dit doen we samen met de buitenkantoren van de NFIA, de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij en het Chemelot acquisitieteam. Op beurzen, seminars en bij bedrijven profileren we Zuid Nederland als dé uitvalsbasis voor de ontwikkeling en expansie van bedrijven die op de Europese markt actief (willen) zijn. Op uitnodiging van de Shenzhen Association for Medical Devices (SAMD) waren we samen met enkele bedrijven uit de medisch technologische sector in Limburg in China. De SAMD heeft plannen om voor haar leden het eerste Europese steunpunt in Limburg te vestigen.

23

Verslag van de directie Verder hebben O&I en IBD in 2011 de voorbereidingen getroffen om het Asian Full Service Centre (AFSC) in Venlo begin 2012 van start te laten gaan. Dit initiatief is bedoeld als one-stop-shop voor pionierende Aziatische bedrijven die op de Europese markt actief willen worden. Het zal door IBD blijvend ondersteund worden. Verankering/Investor Development-programma Investor Development is een overheidsprogramma gericht op verankering van buitenlandse bedrijven in Nederland. In het kader van het ID-programma werken we aan een actief ‘accountmanagement’ richting deze bedrijven in de vorm van bedrijfsbezoeken en het organiseren van (netwerk)bijeenkomsten. Het ID-programma dient meerdere doelen: 1 verankering van de bedrijfsactiviteiten van de lokale vestiging 2 realiseren van uitbreidingsprojecten 3 signaleren en oplossen van knelpunten in het vestigingsklimaat 4 inzetten van buitenlandse bedrijven als testimonial bij de werving van nieuwe buitenlandse investeerders. Het Ministerie van EL&I financiert sinds 2006 het ID-programma, dat wordt uitgevoerd door de NFIA in samenwerking met haar regionale partners, waaronder LIOF. Voor Limburg leverde deelname aan het programma in 2011 vier grotere uitbreidingsinvesteringen op. De buitenlandse bedrijven vormen dus een belangrijke motor van de Nederlandse economie, hetgeen ook geldt voor Limburg: de ruim 500 vestigingen van buitenlandse bedrijven in onze regio zijn goed voor ongeveer 50.000 arbeidsplaatsen. Het ID-programma leidt tot een structurele benadering en begeleiding van deze bedrijven. Regelmatig volgen uit deze strategische bezoeken leads voor uitbreidingsinvesteringen. In het verslagjaar zijn 45 in Limburg gevestigde buitenlandse bedrijven bezocht. Een voorbeeld van verankering in 2011 was de verhuizing en tegelijkertijd uitbreiding van activiteiten van het distributiecentrum van de Noorse outdoor kledingfabrikant HellyHansen. De nieuwe locatie in Born werd na uitvoerig locatieonderzoek verkozen boven andere regio’s in binnen- en buitenland. Met de komst van HellyHansen zijn 50 arbeidsplaatsen voor de regio behouden en komen er mogelijk zelfs nog 30 bij.

Verankering betekent ook bedrijven helpen die nieuwe (kennis) netwerken in de regio willen aanboren, of algemener gesteld, het promoten van de voordelen van het Limburgse vestigingsklimaat. In dat kader organiseerde LIOF in samenwerking met de Kamer van Koophandel, het European Logistics Center Limburg en Viaport Venlo een seminar over de kansen binnen de topsector logistiek en de mogelijkheden die Limburg de meer dan 100 deelnemers, de meeste van buitenlandse bedrijven, te bieden heeft om die kansen te benutten. Compensatieopdrachten Het compensatieorderprogramma van het Ministerie van EL&I vloeit voort uit verplichtingen als gevolg van Nederlandse defensieorders bij buitenlandse bedrijven. De doelstelling is MKB-bedrijven actiever te betrekken bij compensatieopdrachten. In Limburg voert LIOF het programma voortvarend uit en leidt onze inzet jaar op jaar tot nieuwe contracten. In 2011 werd bij een vijftal Limburgse bedrijven € 25 miljoen extra omzet gegenereerd. Behalve het genereren van leads ondersteunt LIOF de MKB-bedrijven bij het administratieve traject van dit programma. Toekomst Voor 2012 verwachten wij een gelijkblijvend aantal, in omvang wellicht, kleinere investeringsprojecten. De acquisitie zal intensiever gericht worden op een aantal topsectoren. Tevens wordt beleid ontwikkeld voor een mogelijke aanpak van acquisitie in opkomende economieën als Turkije, India en Brazilië. Wij zien tot onze tevredenheid dat uitbreidingsinvesteringen van het bestaande buitenlandse bedrijfsleven significant en manifest aanwezig zijn. Dit duidt op een als gunstig gepercipieerd vestigingsklimaat. Investeringsbevordering blijft dus een belangrijk aandachtsveld van LIOF.

24

Verslag van de directie

Bedrijventerreinen De crisis in de bedrijfsruimtemarkt verdiepte zich in 2011. Niet alleen werden minder bedrijfskavels uitgegeven dan het langjarig gemiddelde, ook in de kantoren- en retailmarkt nam de leegstand toe. De tegenvallende economische ontwikkelingen, een afnemende (beroeps)bevolking, de verschuiving van een productie- naar een diensteneconomie en de invloed van het nieuwe werken leiden ertoe dat op veel deelterreinen van de vastgoedmarkt een behoorlijk overaanbod is ontstaan. Veel analisten verwachten dat ook bij een zich weer gunstig ontwikkelende economie een groot deel van de voorraad niet meer in gebruik zal worden genomen; de grenzen van de groei in deze markt lijken te zijn bereikt. Om het hoofd te bieden aan de negatieve gevolgen van verlaten bedrijfskavels en leegstaand vastgoed (verpaupering, negatieve waardeontwikkeling vastgoed, teruglopend vestigingsklimaat, slechte benutting van de ruimte) is een andere manier van denken en handelen nodig. Herbestemmen van grond en gebouwen, afgestemd op de werkelijke behoefte van de gebruiker en de markt, is het devies. In een aantal gevallen zal een (forse) afschrijving van vastgoed noodzakelijk zijn om dit te bewerkstelligen. Ook aan sloop van verouderde bedrijfsruimten zal niet kunnen worden ontkomen. Naast de financiële pijn die dit voor de eigenaren (ontwikkelaars, beleggers, gemeenten) oplevert, biedt deze onvermijdelijke transitie ook nieuwe kansen. Gemeenten en marktpartijen worden gedwongen om meer dan in het verleden samen te werken, scherpere keuzes te maken en alle creativiteit aan de dag te leggen bij het plannen, realiseren en herontwikkelen van vastgoed. LIOF en de speciaal voor dit doel opgerichte LHB (Limburgse Herstructureringsmaatschappij voor Bedrijven­ terreinen BV) kunnen in dit proces de stakeholders uitstekend ondersteunen in het zoeken én vinden van oplossingen, daar waar nodig ook door de inzet van risicodragend kapitaal. De keuze die LIOF in 2009 heeft gemaakt om de aandacht te verleggen van het ontwikkelen van nieuwe terreinen naar het herontwikkelen van verouderde bedrijfslocaties is een juiste geweest.

Greenfields De accentverschuiving naar herontwikkeling van verouderde bedrijfslocaties laat onverlet dat LIOF Bedrijventerreinen vraaggericht blijft werken aan de ontwikkeling van nieuwe terreinen. De analyse die we een jaar geleden op deze plaats maakten dat, ondanks het ruime aanbod van bedrijfskavels in de provincie,

Jaarverslag 2011

voor de sectoren value added logistics en watergebonden bedrijvigheid additionele ruimtebehoefte bestaat, werd in 2011 bewaarheid. De logistieke terreinen in Holtum-Noord (SittardGeleen), waar LIOF een belangrijke rol heeft in de ontwikkeling zijn nagenoeg uitgegeven. In 2011 kon een kavel worden verkocht aan Post NL. Ook de warehouses kennen een goede bezetting. Dat private partijen in deze tijd ook de keuze hebben gemaakt om de barge terminal uit te breiden, onderstreept het succes van dit logistieke bedrijven­terrein. De ligging van deze terreinen in combinatie met de trimodale ontsluiting (weg, water, spoor) biedt (internationale) bedrijven veel mogelijkheden. Ook in Maastricht (locatie Beatrixhaven) zien we veel belangstelling van bedrijven die graag een plek willen hebben op zogenaamde natte kavels; terreinen die via het water uitstekend ontsloten zijn (voldoende vaardiepte, goede kadevoorzieningen). Veel (internationaal opererende) staalbedrijven hebben zich hier inmiddels gevestigd en de keuze van de gemeente Maastricht om te investeren in infrastructurele voorzieningen (kades, spoor) is een belangrijke randvoorwaarde voor de verdere ontwikkeling van dit ‘staalcluster’. Om de vraag naar grootschalige en kwalitatief hoogwaardige kavels voor glastuinbouw te kunnen blijven faciliteren namen LIOF en andere aandeelhouders van het glastuinbouwgebied Californië in Horst aan de Maas het besluit om het bestaande terrein uit te breiden met 110 ha tot 260 ha. De ontwikkelingen op de terreinen Avantis (grensoverschrijdend bedrijventerrein Heerlen-Aachen) en Industriepark Swentibold (IPS; Sittard-Geleen) vielen tegen. Aanvankelijk kansrijk lijkende initiatieven bleken toch geen realistische business cases op te leveren en vielen af als ‘lead’ voor Avantis. IPS bleef, in afspraak met de betrokken overheidspartijen, gereserveerd voor de automotive. De nog vrijliggende kavels op dit terrein zijn mogelijk een belangrijke asset in de invulling van een toekomstscenario voor de NedCar locatie. LIOF heeft een lange termijn doelstelling van 456 ha (2011) aan bedrijventerreinen die uitgifte gereed moeten zijn. Deze doelstelling is gehaald. Kijken we echter naar de daadwerkelijke uitgifte binnen deze terreinen dan blijft de verkoop van 2 ha in 2011 achter bij onze verwachtingen. Sinds 2006 hebben we 297 ha aan terreinen daadwerkelijk uitgegeven.

Brownfields Het accent van onze betrokkenheid lag bij de zogenaamde brownfields; grotendeels reeds uitgegeven terreinen die naar

25

Verslag van de directie Voortgang (her)ontwikkeling Bedrijventerreinen (in ha)

1.200 1.100 1.000 900 800 700 600 500 400 300 200 100

911

880

752

911

504 295 45 2006

2007

2008

297

295

283

222

161

2009

2010

2011

■ bestaande terreinen - bruto hectare geherstructureerd (cumulatief) ■ nieuwe terreinen - netto hectare uitgegeven (cumulatief)

Greenfields

Omvang [ha]

omschrijving

plaats

Rol LIOF

Avantis

100 ha

European science en businesspark

Heerlen/Aken

aandeelhouder

Businesspark Maastricht Aachen

88 ha

luchthavengerelateerd, transport en distributie,

Beek/Meerssen

eigenaar van een aantal

Airport (Aviation Valley)



modern gemengd



gronden in het plangebied

Industriepark Swentibold (IPS)

55 ha

automotive

Sittard-Geleen

ontwikkelaar,

inclusief Yard







eigenaar gronden

Holtum Noord

65 ha

transport en distributie, modern gemengd

Sittard-Geleen

aandeelhouder









GEM Holtum Noord II en









GEM Holtum Noord III

Californië

225 ha

projectvestiging glastuinbouw

Horst aan de Maas

aandeelhouder

Brownfields

Omvang [ha]

Gemeente

Brownfields

Omvang [ha]

Gemeente

Korendal

13 ha

Mook en Middelaar

Philipsterrein

16 ha

Sittard-Geleen

Beringe

78 ha

Helden

C-Mill

15 ha

Heerlen

De Hulst I

30 ha

Venray

De Beitel

145 ha

Heerlen

Wolfskoul

19 ha

Echt-Susteren

Willem Sophia

35 ha

Kerkrade

Bergerweg

65 ha

Sittard-Geleen

Abdissenbosch

57 ha

Landgraaf

IJzeren Brug

3 ha

Sittard-Geleen

De Steeg

10 ha

Nuth

Geerweg

6 ha

Sittard-Geleen

Beatrixhaven

266 ha

Maastricht

Kerensheide

20 ha

Stein

De Meer

11 ha

Meerssen

Voor meer informatie over onze brownfield projecten verwijzen wij naar www.lhb.nu.

26

LIOF Bedrijventerreinen de huidige maatstaven in meer of mindere mate verouderd zijn. Terreinen die om die reden niet meer voldoen aan de eisen van ondernemers. Oorzaken van deze veroudering zijn divers van aard en moeten worden opgelost om verslechtering van het vestigingsklimaat tegen te gaan, reeds ingenomen ruimte zorgvuldig in te vullen (voorkomen leegstand) en onnodige verplaatsing naar nieuwe uitleggebieden te voorkomen. LIOF is sinds 2001 betrokken bij deze herstructureringsoperatie in de rol van adviseur en projectmanager. In de periode 2006-2011 werden mede dankzij onze inspanningen 911 ha aan verouderde terreinen opgeknapt (afgezet tegen een opgave van 1.112 ha). In 2011 zijn geen ha’s ‘gerevitaliseerd’ toegevoegd, maar zijn 16 nieuwe projecten gestart onder de vlag van LHB BV (zie volgende alinea). Sinds 2009 acteert LIOF in herstructureringsprojecten via haar, samen met de Provincie Limburg opgerichte, dochter LHB (Limburgse Herstructureringsmaatschappij voor Bedrijven­ terreinen BV). LHB initieert projecten en komt met gemeenten, ondernemers en ontwikkelaars/beleggers tot kansrijke business cases, waarin LHB zelf ook risicodragend kan participeren. LHB heeft daartoe een kapitaalfonds beschikbaar van ruim € 26 mln. De herstructureringsopgave voor de periode tot 2020 bedraagt 1.000 ha. Einde verslagjaar telde de portfolio van LHB 16 projecten, waarmee een stevige basis is gelegd om voornoemde opgave te realiseren. Wij merken dat de (op zich zorgelijke) situatie op de vastgoedmarkt ook – of moeten we zeggen: júist - leidt tot nieuwe initiatieven van marktpartijen. Pilot herstructurering bedrijventerreinen Parkstad Limburg Dit project, dat in het kader van Mooi Nederland is opgezet, werd in 2011 afgerond. Voor vier bedrijventerreinen werden uitvoeringsplannen opgesteld. Het betreft de terreinen Willem Sophia (Kerkrade), Abdissenbosch (Landgraaf), Bouwberg (Brunssum) en De Beitel (Heerlen). Voor dit laatste terrein werd in 2011 door LHB een garantstelling afgegeven, waardoor de gemeente een aanvang kon maken met het opwaarderen van de openbare infrastructuur. Voor twee andere terreinen verwachten wij in 2012 tot een investering te kunnen komen. Door onze interventie kon ook het terrein De Steeg in Nuth worden geherstructureerd. De Meer - Gemeente Meerssen Met de gemeente Meerssen werd een masterplan opgesteld voor het bedrijventerrein De Meer. De gemeenteraad stelde dit plan einde 2011 vast. Het plan is door twee ondernemers, die gezamenlijk circa 2/3 van het terrein in handen hebben, direct omarmd en zij bleken bereid mede te investeren in de herstructurering. In het eerste kwartaal van 2012 verwachten we samen met deze ondernemers en de gemeente tot een investeringsvoorstel te komen. De Wolfskoul - Gemeente Echt-Susteren Ook voor dit terrein werd in samenwerking met de gemeente en de gevestigde ondernemers een masterplan ontwikkeld én vastgesteld. Nadere uitwerking in kansrijke deelplannen vindt plaats in 2012.

Jaarverslag 2011

©-mill - Heerlen

In het verslagjaar werd met de eigenaar van dit in 2011 uitgeroepen ‘beste bedrijventerrein van Nederland’ gewerkt aan de opzet van een business case voor de tweede fase van herstructurering van dit terrein. Met een beoogde investering van LHB kunnen verouderde gebouwen geschikt worden gemaakt voor hergebruik en verhuur en kan de interne infrastructuur worden verbeterd. LHB kan hier het verschil maken door net die risicodragende investering te doen die externe financiers niet meer kunnen doen. Beatrixhaven/Bosscherveld – Maastricht LHB voerde met de gemeente Maastricht gesprekken over een vergaande vorm van samenwerking bij deze terreinen. Maastricht heeft de komende jaren forse ambities in dit noordelijk deel van de stad. De aanleg van grootschalige infrastructuur met een strakke deadline vormt de katalysator voor een opwaardering van deze twee grote, verouderde bedrijventerreinen. Meerdere bedrijven moeten worden verplaatst en dat biedt de mogelijkheid om leegstaande kavels te herbenutten en ‘het juiste bedrijf op de juiste plek’ te krijgen. Daarnaast bieden de gewenste ontwikkeling van een PDV-locatie en een duurzame energie­ centrale volop kansen. Wij verwachten in 2012 snel met de gemeente afspraken te kunnen maken over onze rol in dit complexe en uitdagende traject. Overige herstructureringsprojecten Naast voornoemde projecten werkte LHB in 2011 ook aan masterplannen voor de bedrijventerreinen Korendal (Mook en Middelaar), Bergerweg, IJzeren Brug en Geerweg (alle SittardGeleen) en Kerensheide (Stein). Met de gemeente Peel en Maas en met een drietal ondernemers is LHB in gesprek over deelname aan een grootschalige herontwikkeling van de zogenaamde SIF-locatie in Beringe. Deze locatie zou zich moeten ontwikkelen tot een duurzaam concept van diverse ontwikkelingen in de bouwsector.

Overig SKBN - Stichting Kennisalliantie Bedrijventerreinen Nederland Samen met elf andere regionale en grootstedelijke ontwikkelingsmaatschappijen heeft LIOF in 2010 SKBN opgericht, een landelijk netwerk van bedrijventerreinspecialisten. SKBN wil hét praktijkkenniscentrum van Nederland worden dat actief kennis ontwikkelt en verspreidt. In 2011 werden verspreid over het land meerdere kennistafels georganiseerd en was SKBN de organiserende partij van het landelijk congres bedrijventerrein. LIOF verzorgde meerdere inhoudelijke bijdragen aan zowel de kennistafels als aan het congres. In 2012 wordt het nationaal congres (500 deelnemers) georganiseerd op de Floriade. Eco2Profit Samen met de afdeling O&I werken we in Interreg verband aan het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen op bedrijventerreinen. Voor de projectbeschrijving wordt verwezen naar het hoofdstuk Ontwikkeling & Innovatie in dit verslag.

27

Verslag van de directie

LIOF Business Centers Onder de handelsnaam LIOF Business Centers (LBC) verhuurt LIOF BedrijvenCentra B.V. bedrijfsruimte aan startende en doorstartende ondernemers. Deels betreft dit de LIOF-doelgroep van industriële en stuwende dienstverlenende bedrijven, deels gaat het om starters uit overige sectoren. LBC beheert in Limburg twaalf Business Centers. Bij zeven gebeurt dit volledig voor eigen rekening en risico, bij één gedeeltelijk. De overige panden beheert LBC in opdracht van de eigenaren. Het totaal verhuurbaar oppervlak is 40.800 m²: Het gaat hierbij om 29.500 m² kantoorruimte en 11.300 m² hallen. Kantoorruimte is beschikbaar in units vanaf 20 m². Hallen zijn er in units vanaf 150 m². LBC verzorgt voor ruim 200 bedrijven de huisvesting. De meesten zijn klein en vaak actief in de dienstverlening. Gemiddeld was de bezettingsgraad in 2011 63%. Dit is 6% minder dan 2010. Business Center Helden valt buiten dit cijfer omdat dit pand medio 2011 is verkocht. De huidige huurders zitten gemiddeld vier jaar in een Business Center. In het verslagjaar werden 38 nieuwe huurcontracten getekend en een zelfde aantal verviel. Vertaald in vierkante meters werd in de loop van 2011 per saldo iets meer ruimte verhuurd dan er verviel, namelijk 322 m². In 2011 is de ontwikkeling van het pandenportfolio doorgezet. Enerzijds werd BC Helden, met een boekwinst, verkocht. Anderzijds was er de nieuwbouw van BC Roerpoort. Sinds de opening begin 2012 zijn er inmiddels diverse bedrijven gehuisvest.

via social media (wij zijn te volgen via http://nl-nl.facebook.com/ pages/LIOF-BusinessCenters/207569779263448 en http://twitter.com/liofbc). Verder namen wij deel aan de “Open Coffee” bijeenkomsten, de Bedrijven KontaktDagen, de Ondernemersvakdagen en de Startersdagen van de KvK. Ook in de Business Centers zelf gebeurt er op dit gebied één en ander. Onderneming Lijnspel is in samenwerking met B.V. Technohouse Heerlen in 2011 een incubator voor social media ondernemingen in Technohouse gestart. Tevens is Lijnspel met BundelBizz in contact gebracht teneinde te onderzoeken of samenwerking mogelijk is. Hierbij wordt tevens de inzet van LIOF Business Center Borrekuil en Technohouse als “ Improvement Centers” onderzocht. Verder wordt met Ad Hoc beheer in 2012 een alliantie gesloten om de bij hen doorgroeiende startende ondernemers in onze gebouwen te gaan accommoderen. Met de opleidingen ROC’s Gilde, Arcus en Leeuwenborg voerden we in 2011 overleg over het stimuleren van MBO studenten/ ondernemers die een bedrijf willen starten in een van onze gebouwen. Voor 2012 ligt de focus op het stimuleren van de vraag door interessante all-in aanbiedingen voor (nieuwe) huurders in de markt te zetten. Het werken met snel internet via glasvezel zal hiervan een onderdeel vormen. De verwachting is dat vooral ook nieuwe huurders aangetrokken worden die zich in de full service omgeving willen ontplooien met innovatieve producten en diensten.

Onder de vlag van het LIOF Business Centers B2B netwerk, onderdeel van het Business Center Plus Concept, werden in het verslagjaar drie bijeenkomsten georganiseerd. Het netwerk telt momenteel 270 leden, voornamelijk ondernemers. Naast de vernieuwing van het portfolio werd er aan de productontwikkeling gewerkt. Voor de ZZPer die flexibel wil zijn, werden de faciliteiten “Seats2Use”, “Lockers4Rent” en “Desk2Use” geintroduceerd. Deze faciliteiten zijn bijvoorbeeld handig voor de ZZPer die geleidelijk de overstap wil maken naar een eigen vaste kantoorruimte in een van de Business Centers. In 2011 werkten we wederom mee aan diverse uitzendingen van TVL Business. Hiermee brengen we onze Business Centers onder de aandacht van een breed (ondernemers)publiek. Daarnaast communiceren we over onze producten en diensten

28

LIOF Business Centers Bedrijven per branche huurderbestand per 01-01-2012

Zakelijke dienstverlening

43,6%

Handel

24,8%

Technische dienstverlening

12,4%

ICT

5,9%

Life Sciences

4,0%

Productie

3,0%

High Tech Systems

3,0%

Toerisme

1,5%

Onderwijs

1,5%

Food

0,5% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

Aantal bedrijven in huurderbestand per 01-01-2012 per categorie aantal werknemers





■ 1-5

werknemers

82%



■ 6-10 werknemers

11%



■ > 10 werknemers

7%

Gemiddelde bezetting LIOF business centers

76% 74% 72% 70% 68% 66%

73 69

64% 62%

63

2009

2010

2011

65

1-1-2012

Aantal m2 nieuw verhuurd en vervallen 2011

6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 ■ aantal m2 nieuw eigen rekening

Jaarverslag 2011

beheer

totaal

■ aantal m2 vervallen

29

Bericht van de Raad van Commissarissen

Boy Lit jen s voorzit t er Ra ad va n Com m i s s a r i s s e n

De Raad van Commissarissen heeft kennis genomen van het accountantsverslag van Ernst & Young accountant LLP en de jaarrekening 2011, zoals opgenomen op pagina 31, goedgekeurd. 2011 was bepaald geen gemakkelijk jaar voor het Limburgse bedrijfseven. Veel ondernemingen in onze portefeuille werden geconfronteerd met tegenslagen. In zo’n situatie probeert LIOF de brug naar de toekomst te slaan, door in de kern gezonde bedrijven die een dip hebben, een steun in de rug te geven. Verder wordt er zwaar ingezet op het stimuleren van bedrijven, teneinde hun structurele concurrentiekracht te versterken. In het verslagjaar hebben er zes reguliere vergaderingen en drie extra vergaderingen plaats gevonden. Alle vergaderingen hebben plaats in aanwezigheid van de directie. De voorzitter heeft verder regelmatig overleg gevoerd met de directie over lopende zaken. De Raad heeft aan het einde van het verslagjaar haar eigen functioneren en dat van de directie geëvalueerd. De Raad heeft tijdens haar vergaderingen met de directie gediscussieerd over de strategische richting van de onderneming. De continuïteit van LIOF, naar aanleiding van de afbouw van de apparaatssubsidie van het ministerie van EL&I, vanaf 2012 in drie jaar tijd naar nihil, was en is een belangrijk onderwerp van gesprek voor Raad en Directie. Tegelijkertijd merken we op dat er niets wijzigt in de aandelenverhouding tussen EL&I en de Provincie en dat EL&I grootaandeelhouder blijft. Verder heeft de Raad in aanwezigheid van de afdelingshoofden van gedachten gewisseld over de uitvoering van de kerntaken van LIOF en heeft ze diverse participatievoorstellen besproken en goedgekeurd. Op 28 april 2011 heeft de reguliere aandeelhoudersvergadering plaats gevonden. De samenstelling van de Raad van Commissarissen is in het verslagjaar niet gewijzigd.

De Raad van Commissarissen hecht ook aan de naleving en handhaving van De Nederlandse corporate governance code. De rapportage hierover wordt onder een apart agendapunt ter bespreking voorgelegd aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. In 2011 zijn de procedures ten aanzien van de Administratieve Organisatie en Interne Controle opnieuw beschreven en geaccordeerd door de Raad. Inzet was om de efficiency en effectiviteit van werkprocessen te bevorderen en risico’s door een verbeterd systeem van checks en balances scherper te onderkennen, te beheersen en te beperken. Gezien het maatschappelijk belang van LIOF is in deze verslaggeving wederom aandacht geschonken aan het thema maatschappelijke verantwoord ondernemen. Een van de kerntaken van LIOF is het ondersteunen van het midden- en kleinbedrijf met het benutten van kansen, zodanig dat onze regio daar duurzaam van profiteert. De Raad streeft in haar toezichthoudende werkzaamheden een juiste balans tussen people, planet en profit na. Over 2011 hebben de activiteiten van LIOF geleid tot een resultaat van € 0,2 mln. Voorgesteld wordt om het resultaat toe te voegen aan de overige reserves. Voor de geleverde inspanningen daartoe en de resultaten die dit voor de Limburgse economie heeft opgeleverd zijn wij directie en medewerkers erkentelijk. Wij stellen de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor de jaarrekening 2011 vast te stellen. Maastricht, 29 maart 2012

Boy Litjens voorzitter Raad van Commissarissen 30

Externe jaarrekening 2011 Geconsolideerde balans per 31 december 2011

32

Geconsolideerde resultatenrekening over 2011

33

Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2011

34

Algemeen

34

Toelichtingen op de geconsolideerde balans per 31 december 2011

35

Toelichtingen op de geconsolideerde resultatenrekening over 2011

45

Vennootschappelijke balans per 31 december 2011

48

Vennootschappelijke resultatenrekening over 2011

49

Toelichtingen op de vennootschappelijke balans en de vennootschappelijke resultatenrekening

50

Overige gegevens

52

Jaarverslag 2011

31

Geconsolideerde balans per 31 december 2011 (bedragen in euro’s)



2011

2010

Vaste activa Materiële vaste activa Terreinen Bedrijfsgebouwen Andere vaste bedrijfsmiddelen

2.605.926 14.673.907 439.613 17.719.446

2.605.926 15.337.694 444.949 18.388.569

Financiële vaste activa Participaties Deelnemingen Financieringen van onroerend goed Overige vorderingen

42.610.753 3.225.610 10.196.267 31.435.495 87.468.125

39.725.447 3.190.642 10.142.292 26.194.271 79.252.652

Activa

Vlottende activa Voorraden Gronden voor ontwikkeling van bedrijventerreinen Vorderingen Overige vorderingen en overlopende activa



9.581.169

9.010.015



10.051.443

8.019.056

Liquide middelen



41.765.135

47.921.740

Totaal activa

166.585.318

162.592.032

100.829.005 250.394 101.079.399

100.587.716 268.303 100.856.019

1.768.200

1.803.660

Langlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan aandeelhouders/subsidieverstrekkers Overige schulden en overlopende passiva

6.613.333 12.450.541 492.638 19.556.512

10.372.666 27.538.733 470.768 38.382.167

Kortlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan subsidieverstrekkers Crediteuren Belastingen en sociale premies Overige schulden en overlopende passiva

3.619.333 15.088.192 773.563 489.183 24.210.936 44.181.207

165.333 - 738.107 653.322 19.993.424 21.550.186

Totaal passiva

166.585.318

Passiva Groepsvermogen Eigen vermogen Aandeel derden in geconsolideerde maatschappijen Voorzieningen Overige

162.592.032

32

Geconsolideerde resultatenrekening over 2011 (bedragen in euro’s)



2011

2010

Financieringsbedrijf



Opbrengsten Rente leningen u/g en deposito’s 2.402.351 Ontvangen dividenden 752.287 Opbrengsten commissariaten 53.150 Resultaat verkoop participaties 4.309.937 Huuropbrengsten 2.935.099 Ministerie EL & I 208.160 Provincie Limburg 208.160 Doorberekende personeelskosten 385.335 Overige opbrengsten 34.967 11.289.446 Kosten Personeelskosten 2.866.756 Afschrijvingskosten vaste activa 601.493 Overige apparaatskosten 2.728.005 Totaal apparaatskosten 6.196.254 Saldo van de mutaties op de voorziening financiële vaste activa 4.149.326 Overige kosten financieringsbedrijf 391.262 4.540.588 Resultaat Financieringsbedrijf



2.552.589 1.216.321 58.785 4.950.473 2.803.683 190.432 190.432 444.128 61.000 12.467.843

2.731.412 707.452 2.854.391 6.293.255

4.234.736 523.894 4.758.630

552.604

1.415.958



Ontwikkelingsbedrijf





1.166.840 1.166.840 538.654 2.872.334

1.180.568 1.180.568 381.822 2.742.958

Kosten Personeelskosten 2.531.258 Afschrijvingskosten vaste activa 44.889 Overige apparaatskosten 625.411 Totaal apparaatskosten 3.201.558

2.524.693 86.223 1.363.406 3.974.322

Opbrengsten/Bijdragen Ministerie EL & I Provincie Limburg Doorberekende personeelskosten

Resultaat Ontwikkelingsbedrijf

-329.224

-1.231.364

Aandeel derden Resultaat

17.909

18.529

241.289

203.123

Jaarverslag 2011

33

Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2011 (bedragen in euro’s)



2011

2010

Bedrijfsresultaat

241.289

203.123

Aanpassingen voor: Aandeel derden in resultaat Afschrijvingen Mutatie algemene reserve Mutatie derden vermogen Mutatie overige voorzieningen



-17.909 646.382 - - -35.460

-18.529 793.675 322 223.465

Verandering in werkkapitaal: Mutatie voorraden Mutatie vorderingen Mutatie kortlopende schulden Kasstroom uit bedrijfsuitoefening

-571.154 -2.032.387 22.631.021 20.861.782

481.606 2.721.488 -3.245.367 1.159.783

Investeringen in participaties Investeringen in deelnemingen Mutatie voorziening financiële vaste activa Mutatie voorziening overige vorderingen Ontvangsten inzake beëindiging participaties Ontvangen aflossingen Verstrekte leningen en kredieten Kasstroom uit financieringsbedrijf

-7.275.948 -34.968 1.706.801 2.256.682 2.683.841 4.571.500 -12.123.381 -8.215.473

-6.587.899 -61.000 2.471.662 1.763.074 2.742.290 4.253.179 -5.921.791 -1.340.485

Kasstroom uit operationele activiteiten:

12.646.309

-180.702

Investeringen materiële vaste activa Desinvesteringen materiële vaste activa Kasstroom uit investeringsactiviteiten:

-222.539 245.280 22.741

-447.193 -447.193

Mutaties langlopende schulden Kasstroom uit financieringsactiviteiten:

-18.825.655 -18.825.655

-442.857 -442.857

Mutatie liquide middelen

-6.156.605

-1.070.752

Algemeen e jaarrekening van NV Industriebank LIOF is opgesteld in overeenstemming met Titel 9 van boek 2 van het D Burgerlijk Wetboek. Bijdragen apparaatskosten De bijdragen van het Ministerie EL & I en van de Provincie Limburg aan de apparaatskosten zijn voor het boekjaar 2011, inclusief prijs- en loonbijstelling, als volgt toegezegd:

- bijdrage Ministerie EL & I - bijdrage Provincie Limburg

LIOF € 1.166.840 € 1.166.840

LBT € 208.160 € 208.160

Totaal € 1.375.000 € 1.375.000



€ 2.333.680

€ 416.320

€ 2.750.000

34

Grondslagen voor de consolidatie Geconsolideerd worden de jaarcijfers van die rechtspersonen, tevens groepsmaatschappijen zijnde, waaraan LIOF alleen of tezamen met een dochtermaatschappij meer dan 50% van het aandelenkapitaal verschaft of doet verschaffen en waarin LIOF alleen of tezamen met een dochtermaatschappij de beslissende zeggenschap heeft. De consolidatie vindt plaats overeenkomstig de integrale methode. Als groepsmaatschappijen worden aangemerkt die maatschappijen die tezamen onder gemeenschappelijke leiding als een economische eenheid optreden. Op grond van dit criterium werden de navolgende deelnemingen in de consolidatie betrokken: een 100% deelneming in LIOF Vastgoed BV gevestigd te Maastricht; een 100% deelneming in LIOF Bedrijventerreinen BV gevestigd te Maastricht; een 100% deelneming in Nedermaas Hightech Ventures BV gevestigd te Maastricht; een 100% deelneming in EBCH BV gevestigd te Heerlen; een 100% deelneming in LIOF Business Center Avantis BV gevestigd te Maastricht; een 97,61% deelneming in LIOF BedrijvenCentra BV gevestigd te Maastricht; een 93,2% deelneming in BV Technohouse Heerlen gevestigd te Heerlen.

Toelichtingen op de geconsolideerde balans per 31 december 2011 Activa Vaste Activa





Materiële vaste activa Onder de hoofden “Bedrijfsgebouwen en Terreinen“ zijn opgenomen: 1 Het LIOF bedrijvencomplex De Beitel met een boekwaarde van € 714.096. Dit complex bestaat uit terreinen, met een boekwaarde van € 228.501 en gebouwen met een boekwaarde van € 485.595. De gebouwen zijn gewaardeerd tegen aanschaffingsprijs onder aftrek van de afschrijvingen op die basis. De afschrijvingen vinden plaats op basis van de verwachte economische levensduur. 2 De gebouwen voor eigen gebruik, gelegen aan de Boschstraat en de Batterijstraat te Maastricht, met een boekwaarde van € 799.796. De gebouwen zijn gewaardeerd tegen aankoopprijs, verhoogd met verbouwingsen restauratiekosten en verminderd met de toegekende subsidies en afschrijvingen op die basis. De jaarlijkse afschrijving van de gebouwen geschiedt op basis van 4% van de aanschaffingsprijs. 3 De bedrijfsverzamelgebouwen van LIOF Bedrijvencentra BV met een boekwaarde van € 10.228.931. De bedrijfsverzamelgebouwen bestaan uit terreinen met een boekwaarde van € 1.937.257 en gebouwen met een boekwaarde van € 8.291.674. De gebouwen zijn gewaardeerd tegen aankoopprijs/stichtingskosten dan wel aankoopprijs/stichtingskosten verminderd met toegekende subsidies onder aftrek van de jaarlijkse afschrijvingen. Tot en met 2010 werden de bedrijfsverzamelgebouwen op annuïteitenbasis in 30 jaar afgeschreven. Omdat afschrijving op annuïteitenbasis volgens de richtlijnen voor de jaarverslaggeving niet meer is toegestaan zijn de afschrijvingen in 2011 lineair berekend op basis van een verwachte levensduur van 50 jaar waarbij ervan is uitgegaan dat de restwaarde aan het einde van de levensduur uitsluitend bestaat uit de waarde van de ondergrond. De berekening van de afschrijvingslasten in 2011 is gebaseerd op de boekwaarde op 1 januari 2011 en de resterende levensduur die is vastgesteld op 50 jaar verminderd met het reeds verstreken aantal jaren. 4 De gebouwen van BV Technohouse Heerlen gelegen te Heerlen met een boekwaarde van € 5.096.842 en terreinen met een boekwaarde van € 440.168. De gebouwen zijn gewaardeerd tegen aankoopprijs/stichtingskosten dan wel aankoopprijs/stichtingskosten verminderd met toegekende subsidies onder aftrek van de jaarlijkse afschrijvingen. De afschrijvingen worden lineair berekend op basis van de verwachte economische levensduur en bedragen 2,5% per jaar.

Jaarverslag 2011

35

Toelichtingen op de geconsolideerde balans per 31 december 2011 Andere vaste bedrijfsmiddelen De andere vaste bedrijfsmiddelen worden gewaardeerd op basis van de aanschaffingsprijs onder aftrek van afschrijvingen. De afschrijvingen worden lineair berekend op basis van de verwachte economische levensduur. De materiële vaste activa zijn ultimo 2011 als volgt samengesteld:

aanschaf waarde (a)

afschrijvingen

boekwaarde (b)

b in % van a

2.605.926

-

2.605.926

100%

19.579.863 2.123.828 21.703.691

5.705.752 1.324.032 7.029.784

13.874.111 799.796 14.673.907

71% 38% 68%

1.888.415

1.448.802

439.613

23%

26.198.032

8.478.586

17.719.446

68%

Terreinen Bedrijfsgebouwen Gebouwen bestemd voor: verhuur eigen gebruik Andere vaste bedrijfsmiddelen

Het verloop van de boekwaarde van de materiële vaste activa was als volgt: Terreinen Gebouwen bestemd voor: verhuur eigen gebruik Andere vaste bedrijfsmiddelen

boekwaarde 31-12-10

2.605.926

investeringen desinvesteringen afschrijvingen Afschrijving boekwaarde desinvestering 31-12-11 -

-

14.490.906 846.788 15.337.694

87.868 17.644 105.512

245.280 - 245.280

444.949

117.027

-

18.388.569

222.539

-

459.383 64.636 524.019

2.605.926

- 13.874.111 - 799.796 - 14.673.907

122.363

245.280

-

-

439.613

646.382

- 17.719.446

36

Toelichtingen op de geconsolideerde balans per 31 december 2011

Financiële vaste activa

Participaties Ter bevordering van de bedrijfsmatige activiteiten in Limburg participeert LIOF tijdelijk in het risicodragend kapitaal van ondernemingen die bedrijven in Limburg willen vestigen dan wel uitbreiden. De participaties in het kapitaal van ondernemingen worden gewaardeerd tegen aankoopprijs onder aftrek van voorzieningen voor verwachte c.q. gerealiseerde verliezen. Deze post is als volgt samengesteld: (bedragen in euro’s)



2011

2010

Aankooprijs op 31 december af: voorzieningen voor voorzienbare c.q. verwachte verliezen



51.843.802

49.002.524



9.233.049

9.277.077

Boekwaarde op 31 december

42.610.753

39.725.447



2011

2010

Boekwaarde op 1 januari bij: verwerving participaties conversie van leningen af: beëindigde participaties saldo mutaties voorzienbare c.q. verwachte verliezen

39.725.447

38.351.500

6.131.450 1.144.498 47.001.395

5.971.136 616.763 44.939.399

-1.896.408 -2.494.234

-2.742.290 -2.471.662

42.610.753

39.725.447

In 2011 heeft deze post het navolgende verloop :

Boekwaarde op 31 december

Specificatie aankoopprijs 31-12-2011 Mutatieoverzicht participaties LIOF 31-12-2011 49.924.649 Stand participaties Nedermaas 31-12-2011 1.650.000 Stand participaties LBT 31-12-2011 269.152 51.843.801

Deelneming De deelneming wordt gewaardeerd volgens de zogenaamde vermogensmutatiemethode, tegen de netto vermogenswaarde. Het betreft de 45% deelneming in Business Center Midden Limburg BV.

Jaarverslag 2011

37

Toelichtingen op de geconsolideerde balans per 31 december 2011

Financieringen van onroerend goed Dit betreft ter financiering van onroerend goed verstrekte hypothecaire leningen en huurkoopfinancieringen met een rente van 3 maands euribor tot maximaal 7%. Aflossing van de door LIOF Bedrijventerreinen BV verstrekte lening is afhankelijk van de verkoop van gronden Industrial Park Swentibold en Maastricht Aachen Airport. De aan Gem Holtum Noord III BV verstrekte lening van € 1.470.000,- wordt per 01-01-2012 in een keer afgelost. De leningen/financieringen zijn opgenomen tegen nominale waarde. De specificatie van deze post is als volgt: (bedragen in euro’s) kredietgevers LIOF Bedrijventerreinen BV LIOF Bedrijventerreinen BV LIOF Bedrijventerreinen BV

restbedrag 1-01-11

intrest %

restbedrag 31-12-11

1.470.000 7.786.009 886.283

7,00% euribor 3 mnd 6,00%

1.470.000 7.786.009 940.258

10.142.292

10.196.267

In 2011 heeft deze post het volgende verloop: (bedragen in euro’s) Stand op 1 januari bij: verstrekkingen af: aflossingen

10.142.292 53.975 10.196.267 -

Stand op 31 december

10.196.267

38

Toelichtingen op de geconsolideerde balans per 31 december 2011

Overige vorderingen Dit betreft converteerbare achtergestelde c.q. achtergestelde leningen, rentevorderingen op achtergestelde leningen met een restwaarde op 31december 2011 van respectievelijk € 30.909.344 en € 526.151. Over de leningen, met een resterende looptijd van 2 tot 10 jaar, wordt een rente berekend van 2 tot 12% per jaar. Deze leningen zijn opgenomen tegen nominale waarde onder aftrek van een voorziening wegens het risico van oninbaarheid. (bedragen in euro’s)



2011

2010

Nominale waarde per 31 december af: voorzieningen voor voorzienbare c.q. verwachte verliezen



42.686.187

37.613.263



11.250.692

11.418.992

Boekwaarde op 31 december

31.435.495

26.194.271



2011

2010

Boekwaarde op 1 januari bij: verstrekte leningen bijgeschreven rente in rekening gebrachte rente af: conversie naar participaties ontvangen aflossingen saldo mutaties voorzieningen ontvangen/ verrekende rente

26.194.271

26.339.609

10.558.328 4.748 1.506.330 12.069.406

3.743.995 479.980 1.697.816 5.921.791

1.144.498 3.064.229 1.655.092 964.363 6.828.182

616.763 2.383.817 1.763.074 1.303.475 6.067.129

31.435.495

26.194.271

In 2011 heeft deze post het navolgende verloop:

Boekwaarde op 31 december

Jaarverslag 2011

39

Toelichtingen op de geconsolideerde balans per 31 december 2011

Vlottende activa (bedragen in euro’s)



2011

2010

Voorraden

9.581.169

9.010.015

Dit betreffen gronden voor bedrijventerreinen met een boekwaarde van € 3.219.099 alsmede de ten behoeve van die bedrijven­ terreinen gemaakte ontwikkelingskosten ten bedrage van € 6.362.070. Indien de aangekochte grond op het bedrijventerrein Avantis niet voor 31 december 2012 volledig verkocht is, heeft het Grens­ overschrijdend bedrijventerrein/Grenzüber-schreitendes Gewerbegebiet Aachen-Heerlen NV het recht de niet doorverkochte gedeelten terug te kopen tegen de kostprijs vermeerderd met bijkomende kosten, lopende kosten en rente. Met aandeelhouders is overeengekomen, dat LIOF maximaal 20% van het eigen vermogen kan aanwenden voor de ontwikkeling van bedrijventerreinen,verhoogd met een door het Ministerie van EL&I toegezegde achtergestelde lening ter financiering van bedrijventerreinen van € 15.882.308. De bedrijventerreinen worden gewaardeerd tegen aanschaffingsprijs vermeerderd met de hiervoor gemaakte ontwikkelingskosten. Voor eventuele verwachte verliezen wordt een voorziening in mindering gebracht. De voorraad gronden ultimo 2011 betreft de bedrijventerreinen Industriepark Swentibold, Avantis en Maastricht-Aachen airport. In verband met de ontwikkeling van Industriepark Swentibold en Maastricht-Aachen airport zijn hypothecaire leningen verstrekt van respectievelijk € 7.786.009 en € 940.258. Aan GEM Holtum Noord III is een lening verstrekt van € 1.470.000.Deze drie leningen zijn opgenomen onder het hoofd Financieringen van onroerend goed. Het totale vermogensbeslag met betrekking tot bedrijventerreinen bedraagt derhalve € 19.152.307.

Vorderingen (bedragen in euro’s)



2011

2010

Overige vorderingen en overlopende activa. De overige vorderingen en overlopende activa zijn opgenomen tegen nominale waarde. De samenstelling van deze post is als volgt: Te vorderen van subsidiënten inzake apparaatskosten Te vorderen intresten op deposito’s Debiteuren Te vorderen bijdragen ten behoeve van gerealiseerde projecten Te vorderen van subsidiënten inzake lopende O-fonds projecten Belastingen en premies sociale verzekeringen Diversen

2.902.835 491.550 551.390 264.008 4.558.079 - 1.283.581

1.145.239 413.937 456.657 228.794 4.694.425 144.951 935.053



10.051.443

8.019.056



2011

2010

Liquide middelen

41.765.135

47.921.740

(bedragen in euro’s)

De liquide middelen zijn opgenomen tegen nominale waarde. Op de liquide middelen werden rente­­vergoedingen genoten van gemiddeld 1,70% per jaar. Alle liquide middelen zijn binnen 1 jaar opeisbaar.

40

Toelichtingen op de geconsolideerde balans per 31 december 2011 Er bestaat een zekere discrepantie tussen de in de geconsolideerde jaarrekening gepresenteerde liquide middelen van € 42 miljoen en de vrij besteedbare liquide middelen. Hierbij houden we rekening met de toegezegde financieringen waarvoor ultimo boekjaar reeds contracten waren getekend en geoormerkte verplichtingen conform doelstellingen van specifieke deelnemingen. In het totaal betreft het circa € 20 miljoen. Verder houden wij rekening met financieringsaanvragen van huidige participaties voor een bedrag van minimaal 5% van de bestaande portefeuille, circa € 4 miljoen. Het bedrag dat dus feitelijk vrij beschikbaar is als werkkapitaal en voor nieuwe participaties en leningen bedraagt derhalve € 18 miljoen.

Jaarverslag 2011

41

Toelichtingen op de geconsolideerde balans per 31 december 2011

Passiva (bedragen in euro’s)



2011

2010



100.587.716 241.289

100.384.593 203.123

Stand per 31 december

100.829.005

100.587.716

Groepsvermogen Eigen vermogen Deze post heeft in 2011 het navolgende verloop: Stand op 1 januari bij: resultaat

Aandeel derden in geconsolideerde maatschappijen Dit betreft het aandeel van de minderheidsaandeelhouders in LIOF BedrijvenCentra BV en BV Technohouse Heerlen. Stand 1 januari af: aandeel resultaten 2011/2010 correctie EV LBC Stand 31 december

268.303

286.510

-17.909 - 250.394

-18.529 322 268.303



101.079.399

100.856.019

Voorzieningen Dit betreft de volgende voorzieningen: Voorziening voor groot onderhoud van gebouwen Overige



1.538.124 230.076

1.571.198 232.462

1.768.200

1.803.660

1.571.198 194.787 1.765.985 227.861

1.377.950 233.300 1.611.250 -40.052

1.538.124

1.571.198

Overige Deze post betreft voorzieningen voor: Jubileumkosten Service voorzieningen onderhoudskosten complex “De Beitel”

127.561 102.515

109.927 122.535



230.076

232.462



De voorziening voor groot onderhoud had in 2011 het volgende verloop: Stand op 1 januari bij: dotaties af: vrijvallen en aanwendingen Stand op 31 december

42

Toelichtingen op de geconsolideerde balans per 31 december 2011 Langlopende schulden De langlopende schulden zijn opgenomen tegen nominale waarde.

2011

2010

1.213.333

1.446.666

5.400.000

5.400.000

-

3.526.000

6.613.333

10.372.666

3.908.500

3.908.500

Door het Ministerie van EL & I is een renteloze voorwaardelijke achtergestelde lening van € 15.882.308 toegekend ter mede financiering van de ontwikkeling van het bedrijventerrein Industrial Park Swentibold (IPS) te Born. Eventuele verliezen met betrekking tot dit project kunnen op de lening in mindering worden gebracht. Van deze lening zijn t/m 2011 voorschotten beschikbaar gesteld ten bedrage van € 15.088.192. De lening loopt tot 31-08-2012. De verplichting is eind 2011 opgenomen onder de kortlopende schulden.

-

15.088.192

Door het Ministerie van EL & I is een renteloze lening verstrekt aan Nedermaas Hightech Ventures ter financiering van hightech start up’s in de Provincie Limburg alsmede ter bekostiging van de beheerkosten van het fonds. De lening heeft een looptijd tot en met 30 juni 2021. De uitzettingsperiode loopt tot 31 december 2014 en wordt gevolgd door een beheerperiode die eindigt op 31 december 2020.

8.542.041

8.542.041

12.450.541

27.538.733

Schulden aan kredietinstellingen Dit betreft: Door LIOF Bedrijvencentra BV is voor de financiering van de bedrijfsverzamelgebouwen in 2003 een 30 jarige hypothecaire lening aangetrokken ten bedrage van € 2.800.000. Deze lening is afgesloten tegen 4,99% rente per jaar, 10 jaar vast, betaling per maand achteraf. De aflossing vindt plaats in 360 maandtermijnen van elk € 7.777,78 voor het eerst op 1 juli 2003. In 2004, 2005, 2006 en 2010 heeft een vervroegde aflossing plaatsgevonden van € 140.000. De schuldrest ultimo 2011 met een looptijd langer dan 1 jaar bedraagt Hierin is begrepen een schuld met een looptijd langer dan vijf jaar van ca. € 1.070.000. De in 2012 te betalen aflossingsverplichtingen van € 93.333 zijn opgenomen onder de kortlopende schulden aan kredietinstellingen. Door LIOF Bedrijvencentra BV is voor de financiering van het bedrijfsverzamelgebouw Borrekuil in 2008 een hypothecaire lening opgenomen. Deze lening is afgesloten tegen 4,65% rente per jaar, 10 jaar vast, betaling per jaar achteraf. De aflossing vindt plaats in één keer per 1 oktober 2033. De schuldrest ultimo 2011 met een looptijd langer dan 1 jaar bedraagt Door BV Technohouse Heerlen waren vier hypothecaire leningen opgenomen ter financiering van de bedrijfsverzamelgebouwen. Deze zijn in 2008 afgelost en vervangen door één hypotheek verstrekt door de Bank Nederlandsche Gemeenten (BNG). Ter afdekking van het renterisico is een renteswap voor een periode van 10 jaar aangegaan op basis van 1 maands Euribor van 4,46% voor een hoofdsom van € 3.700.000 rekening houdende met een aflossing van € 12.500 per maand. De schuldrest ultimo 2011 met een looptijd langer dan 1 jaar bedraagt De lening is in 2012 volledig opeisbaar en is per 31-12-2011 opgenomen onder de kortlopende schulden aan kredietinstellingen.

Schulden aan aandeelhouders/subsidieverstrekkers Door de Provincie Limburg zijn aan NV Industriebank LIOF vier achtergestelde leningen verstrekt ter financiering van door LIOF verstrekte leningen aan bedrijven waarin LIOF participeert. Het debiteuren­risico van deze leningen, ligt bij de Provincie Limburg. De rente van de leningen varieert tussen de 6% en 14,41%.

Jaarverslag 2011

43

Toelichtingen op de geconsolideerde balans per 31 december 2011 Overige schulden en overlopende passiva (bedragen in euro’s)



2011

2010

Deze post heeft betrekking op: Waarborgsommen huurders bedrijfsverzamelgebouwen

492.638

470.768



2011

2010



3.619.333

165.333

Kortlopende schulden De kortlopende schulden zijn opgenomen tegen nominale waarde.

Schulden aan kredietinstellingen (bedragen in euro’s)

Hierin zijn opgenomen de aan kredietinstellingen in 2011 te betalen aflossingen.

Schulden aan subsidieverstrekkers (bedragen in euro’s)



2011

2010

15.088.192

-



2011

2010

Hieronder zijn verantwoord de verplichtingen uit hoofde van: Aangegane lenings- en participatieovereenkomsten Innovatie- en ontwikkelingsprojecten Reservering vakantiegelden en vakantiedagen Overige vooruit ontvangen en nog te betalen kosten

11.818.701 7.795.922 401.313 4.195.000

10.656.339 6.472.583 396.348 2.468.154



24.210.936

19.993.424

Nog te betalen aflossingsverplichtingen 2011 aan subsidieverstrekker

Overige schulden en overlopende passiva (bedragen in euro’s)

Niet in de balans opgenomen verplichtingen NV Industriebank LIOF is leaseverplichtingen aangegaan voor auto’s en kantoorapparatuur voor een bedrag van € 275.961 waarvan een bedrag van € 138.891 betrekking heeft op het jaar 2012. NV Industriebank LIOF heeft een garantie afgegeven van € 1.002.451 ten behoeve van de NIBC Bank NV voor een door de NIBC Bank NV verstrekte lening aan Centipedes Beheer BV.

44

Toelichtingen op de geconsolideerde resultatenrekening 2011 (bedragen in euro’s)



2011

2010



1.506.330 178.765 717.256

1.697.816 163.013 691.760



2.402.351

2.552.589

Baten materiële en financiële vaste activa Rente leningen u/g en deposito’s Rente leningen u/g Rente gronden en hypotheken Rente deposito’s







Ontvangen dividenden Dit betreft de van participaties ontvangen dividenden.

752.287



1.216.321





Opbrengsten commissariaten Dit zijn opbrengsten uit hoofde van door medewerkers vervulde commissariaten bij participaties

53.150

58.785



2.083.592 58.383 461.581 331.543

1.741.296 99.189 616.244 346.954



2.935.099

2.803.683



385.335 538.654

444.128 381.822



923.989

825.950

Huuropbrengsten Huuropbrengst van LIOF BedrijvenCentra BV Huuropbrengst van LIOF Vastgoed BV Huuropbrengst van BV Technohouse Heerlen Huuropbrengst van LIOF Business Center Avantis BV

Personeelsopbrengsten Personeelsopbrengsten Financieringsbedrijf Personeelsopbrengsten Ontwikkelingsbedrijf







Overige opbrengsten Resultaat deelneming Business Center Midden-Limburg BV

34.967

61.000



2.866.756 2.531.258

2.731.412 2.524.693



5.398.014

5.256.105



4.305.480 745.081 347.453

4.178.004 739.413 338.688



5.398.014

5.256.105

Personeelskosten Personeelskosten Financieringsbedrijf Personeelskosten Ontwikkelingsbedrijf

De specificatie van deze post is als volgt: Salarissen en overige personeelskosten Pensioenlasten Sociale lasten

Jaarverslag 2011

45

Toelichtingen op de geconsolideerde resultatenrekening 2011 Het gemiddeld aantal FTE’s in 2011 bedroeg 60,9 (2010:59,3) De pensioenregeling van LIOF kwalificeert als een toegezegd-pensioenregeling. Op grond hiervan zou een evenredig deel in de brutoverplichtingen, beleggingen en kosten van het pensioenfonds in de balans dienen te worden opgenomen. Aangezien een tekort bij het pensioenfonds niet leidt tot een verplichting voor LIOF tot het voldoen van aanvullende betalingen anders dan hogere toekomstige premies, is het toegestaan om de pensioenregeling te verwerken als een toegezegde bijdrageregeling. Dit betekent dat de pensioenlast bestaat uit de verschuldigde premies.

De vergoeding voor de Raad van Commissarissen. (bedragen in euro’s)



2011

2010

De Raad van Commissarissen bestond in 2011 uit 5 personen.

63.075

47.532

De in het verslagjaar ten laste van de vennootschap gebrachte beloning voor de statutaire bestuurder bedroeg: Salaris en overige vergoedingen Pensioenen Sociale lasten



183.372 63.998 4.484

181.675 59.073 4.233



251.854

244.981

In het kader van de Wet Openbaarmaking uit Publieke middelen gefinancierde Topinkomens (WOPT) zal een totale vergoeding worden gemeld van € 243.310,=







Afschrijvingskosten

646.382

793.675

De afschrijvingskosten hebben betrekking op de onroerende goederen voor eigen gebruik, onroerende goederen voor verhuur en de andere vaste bedrijfsmiddelen. De afschrijving is berekend op basis van de verwachte economische levensduur. Overige apparaatskosten Financieringsbedrijf Huisvestingskosten Reis- en verblijfkosten Algemene kosten PR Advies en projectkosten Voorziening debiteuren Voorziening groot onderhoud Rentelasten en soortgelijke kosten



1.205.104 110.700 642.246 98.704 38.770 1.665 143.863 486.953

1.123.119 141.364 627.854 122.862 22.289 2.270 233.300 581.333



2.728.005

2.854.391

46

Toelichtingen op de geconsolideerde resultatenrekening 2011 (bedragen in €)



2011

2010

Mutatie waardeveranderingen van de financiële vaste activa: Mutatie van de voorziening op participaties Mutatie van de voorziening op leningen u/g incl. rentevorderingen

2.494.234 1.655.092

2.471.662 1.763.074



4.149.326

4.234.736

De mutaties in de voorzieningen ten behoeve van participaties betreffen: Dotaties 3.995.626 Vrijvallen 1.501.392

3.153.265 681.603



2.471.662

2.494.234

De mutaties in de voorzieningen op leningen incl. rentevorderingen betreffen: Dotaties 2.356.682 Vrijvallen 701.590

2.804.752 1.041.678



1.763.074



1.655.092





Overige kosten financieringsbedrijf

391.262

523.894

Dit betreft de kosten van adviezen en onderzoeken in het kader van het financieringsbedrijf.

Overige apparaatskosten Ontwikkelingsbedrijf Huisvestingskosten Reis- en verblijfkosten Algemene kosten PR kosten Acquisitiekosten Projectkosten*



125.723 151.498 172.935 93.615 77.419 4.221

97.390 154.505 240.704 153.542 89.613 627.652



625.411

1.363.406

* In de projectkosten is een bedrag van € 534.047,- verrekend van incidentele opbrengsten op de projecten.

Jaarverslag 2011

47

Vennootschappelijke balans per 31 december 2011 (voor winstverdeling ) (bedragen in €)



2011

2010

Materiële vaste activa Eigen gebouwen Andere vaste bedrijfsmiddelen

799.796 122.264 922.060

846.788 35.575 882.363

Financiële vaste activa Deelneming in groepsmaatschappijen Vorderingen op groepsmaatschappijen Participaties Overige vorderingen

11.179.273 700.000 40.691.601 30.579.181 83.150.055

11.720.823 700.000 39.106.295 25.801.790 77.328.908

Vlottende activa Vordering op groepsmaatschappijen Overige vorderingen en overlopende activa

9.769.081 8.874.819 18.643.900

9.055.508 6.971.522 16.027.030

Liquide middelen

27.832.620

32.398.543

Totaal activa

130.548.635

126.636.844

Activa







Eigen Vermogen Gestort kapitaal Overige reserves Resultaat boekjaar

53.396.772 47.190.944 241.289 100.829.005

53.396.772 46.987.821 203.123 100.587.716

Passiva

Voorzieningen Voorziening jubilea



113.527

110.501

Lang lopende schulden Schulden aan aandeelhouders



3.908.500

3.908.500

Schulden aan groepsmaatschappijen Crediteuren Belastingen en sociale premies Overige schulden en overlopende passiva

3.550.730 404.449 143.972 21.598.452 25.697.603

3.578.934 467.179 144.036 17.839.978 22.030.127

Totaal passiva

130.548.635

126.636.844

48

Vennootschappelijke resultatentrekening 2011 (bedragen in €)

2011

2010

Opbrengsten Rente leningen u/g en deposito’s Ontvangen dividenden Opbrengsten commissariaten Resultaat verkoop participaties Resultaat deelnemingen

2.207.386 752.287 53.150 4.309.937 541.549- 6.781.211

2.367.972 1.216.321 58.785 4.950.473 810.5557.782.996

Kosten Personeelskosten Afschrijving vaste activa Overige apparaatskosten Totaal apparaatskosten

1.222.575 26.469 378.700 1.627.744

1.109.835 47.434 383.832 1.541.101

Saldo van de mutaties op de voorziening financiële vaste activa Overige kosten financieringsbedrijf

4.149.326 433.628 6.210.698

4.234.736

Financieringsbedrijf

Resultaat financieringsbedrijf

572.672 6.348.509

570.513

1.434.487

Opbrengsten/Bijdragen Ministerie EL & I Provincie Limburg

1.166.840 1.166.840 2.333.680

1.180.568 1.180.568 2.361.136

Kosten Personeelskosten Afschrijving vaste activa Overige apparaatskosten Totaal apparaatskosten

1.992.604 44.889 625.411 2.662.904

2.142.871 86.223 1.363.406 3.592.500

-329.224

-1.231.364

241.289

203.123

Ontwikkelingsbedrijf

Resultaat Ontwikkelingsbedrijf Resultaat

Jaarverslag 2011

49

Toelichtingen op de vennootschappelijke balans per 31 december 2011 en de vennootschappelijke resultatenrekening over 2011 Algemeen De waarderingsgrondslagen zijn gelijk aan de waarderingsgrondslagen van de geconsolideerde jaarrekening. Voor de toelichting bij de vennootschappelijke balans en de vennootschappelijke resultatenrekening wordt verwezen naar de bij de geconsolideerde balans en geconsolideerde resultatenrekening gegeven toelichting. Als aanvulling hierop dient het hierna vermelde.





Deelnemingen in groepsmaatschappijen een 100% deelneming in LIOF Vastgoed BV gevestigd te Maastricht; een 100% deelneming in LIOF Bedrijventerreinen BV gevestigd te Maastricht; een 100% deelneming in LIOF Business Center Avantis BV gevestigd te Heerlen; een 100% deelneming in Nedermaas Hightech Ventures BV gevestigd te Maastricht; een 100% deelneming in EBCH BV gevestigd te Heerlen; een 97,61% deelneming in LIOF BedrijvenCentra BV gevestigd te Maastricht; een 93,20% deelneming in BV Technohouse Heerlen gevestigd te Heerlen.

Deelneming LIOF Vastgoed BV LIOF Bedrijventerreinen BV LIOF BC Avantis BV Nedermaas Hightech Ventures BV EBCH BV LIOF Bedrijvencentra BV BV Technohouse Heerlen

Stand 31-12-10

Aankoop c.q. Gestort kapitaal

4.359.463 -627.224 -35.882 15.747 -384.297 7.100.304 1.292.711

Verkoop

Overige

Resultaat 2011



- - - - - - -







-

-

11.720.822

11.179.273

Stand 31-12-11



-

-187.794 -132.173 -39.664 - -703 96.697 -277.912 -541.549

4.171.669 -759.397 -75.546 15.747 -385.000 7.197.001 1.014.799

11.179.273

Vorderingen op groepsmaatschappijen Dit betreft: - langlopende vorderingen uit hoofde van aan groepsmaatschappijen verstrekte leningen, vermeerderd met de tot en met 2011 in rekening gebrachte rente en kosten € 700.000 - kortlopende vorderingen in rekening courant op groepsmaatschappijen inzake beschikbaar gestelde middelen voor exploitatie doeleinden € 9.769.081

50

Toelichtingen op de vennootschappelijke balans per 31 december 2011 en de vennootschappelijke resultatenrekening over 2011





Eigen vermogen

100.829.005

Gestort en opgevraagd kapitaal Het maatschappelijk kapitaal van de vennootschap bedraagt € 90.756.043 verdeeld in 300.000 aandelen A en 500.000 aandelen B, elk nominaal groot € 113,45. Van dit kapitaal is € 53.396.772 volgestort. Deze post is als volgt samengesteld: Aandelen A Aandelen B





31.248.554 22.148.218

Totaal





53.396.772

In het kapitaal van de vennootschap kan uitsluitend worden deelgenomen door publiekrechtelijke lichamen.

Overige reserves In 2011 heeft deze post het volgende verloop: Stand 31 december 2010 - voor winstverdeling bij: resultaat 2010 af:



46.987.821 203.123 -

Stand 31 december 2011 - voor winstverdeling

47.190.944

Resultaat boekjaar

Jaarverslag 2011





241.289

51

Overige gegevens Aan: NV Industriebank LIOF

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit rapport opgenomen jaarrekening 2011 van N.V. Industriebank LIOF te Maastricht gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2011 en de geconsolideerde en enkelvoudige winst-en-verliesrekening over 2011 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Verantwoordelijkheid van de directie De directie van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW) . De directie is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten.

Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de vennootschap. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door de directie van de vennootschap gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel betreffende de jaarrekening Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van N.V. Industriebank LIOF per 31 december 2011 en van het resultaat over 2011 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1 onder b tot en met h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Maastricht, 12 april 2012 Ernst & Young Accountants LLP w.g. J.M. Heijster RA

Statutaire regeling omtrent de bestemming van de winst (conform de Statuten) Artikel 23 1 De Algemene vergadering kan besluiten de winst blijkende uit de door de algemene vergadering van aandeelhouders vastgestelde jaarrekening, of een gedeelte daarvan, te reserveren. 2 Uit de winst na eventuele reservering wordt, voorzover de omvang van de uitkeerbare winst dit toelaat, op aandelen B primair een dividend uitgekeerd ter grootte van het door het Centraal Bureau van de Statistiek over het boekjaar waarover de winst is vastgesteld gepubliceerde berekende gemiddelde effectieve rendement van staatsleningen met een gemiddelde resterende looptijd van 5 - 8 jaar.

3 Het dividend wordt berekend over het gestorte deel van het nominale bedrag. Voorzover na de uitkering als bedoeld in het tweede lid nog uitkeerbare winst resteert wordt deze als dividend op aandelen uitgekeerd, waarbij geen onderscheid wordt gemaakt tussen aandelen A en B. 4 Op uitkeringen aan aandeelhouders zijn de artikelen 104 en 105 Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek van toepassing. Bestemming van het resultaat Het behaalde resultaat over 2011 zal worden toegevoegd aan de algemene reserve.

52

Bijlagen Overzicht Participaties

54

Profielschets Leden RvC

57

Maatschappelijk verantwoord ondernemen

58

Corporate governance

61

Risicomanagement

63

LIOF vertegenwoordigingen/lidmaatschappen

65

English Summary

66

Missie, kerntaken en organisatiestructuur

72

Overzicht begrippen en afkortingen

73

Organogram

74

Colofon

76

Jaarverslag 2011

53

Bijlage naam

korte omschrijving activiteit

plaats/gemeente

belang (%) medewerkers

jaar

sector

Bakeplus Holding BV

groothandel in bakkerijgrondstoffen

Venlo

21,25

98

2004

Agro/Food

Excellence Fish BV

kweek en distributie consumptievis

Horst a/d Maas

Farmer House Products BV

fabricage van kaas en kaasspecialiteiten

Asten

30,00

3

2003

Agro/Food

30,00

10

2004

Agro/Food

Freezitt Holding BV

verduurzaming ingrediënten levensmiddelen

Fromatech Ingredients BV

aroma-, geur- en smaakstoffen

Ittervoort

12,50

25

2005

Agro/Food

Sittard-Geleen

lening

40

2006

Agro/Food

Knowhouse BV

innovatie agro- en foodbusiness

Horst a/d Maas

Phenospex BV

geautomatiseerd plant management

Aachen

4,00

8

2003

Agro/Food

15,00

2

2011

Agro/Food

Solar Academy

opleiding solar sector

Heerlen

lening

1

2009

Energy

SolarExcel

anti-reflecterende folie zonnepanelen

Rhenen

The Silicon Mine BV

siliciumfabriek

Sittard-Geleen

7,94

10

2010

Energy

lening

2

2007

Energy

BiomedBooster BV

kennisvalorisatie

Maastricht

Biometrisch Centrum

biomedische technologie

Gulpen

48,00

8

2005

Healthcare

20,00

7

2005

Healthcare

BioPartner Center Maastricht BV

incubator life sciences

Brainmarker BV

diagnose tools voor hersenaandoeningen

Maastricht

30,00

3

2003

Healthcare

Gulpen

18,94

3

2007

Healthcare

Co-Eur BV De Parel BV

behandelcentrum voor obesitas

Heerlen

35,68

106

2008

Healthcare

particuliere extramurale thuiszorgorganisatie

Roermond

15,38

1

2007

Healthcare

FABPulous BV

ontwikkeling diagnostische tests

Maastricht

18,90

3

2009

Healthcare

Fortimedix Holding BV

medische apparatuur en implantaten Nuth

Nuth

13,63

85

2009

Healthcare

Isobionics BV

biotechnologische productie geur- en smaakstoffen

Sittard-Geleen

15,08

2

2008

Healthcare

Kersten Next BV

revalidatietechniek

Roermond

20,00

150

2011

Healthcare

MagnaMedics GmbH

nanotechnologie

Sittard-Geleen

6,00

8

2004

Healthcare

MUbio Products BV

biodiagnostiek en reagentia voor research

Maastricht

18,39

11

2004

Healthcare

Nano4Imaging GmbH

MRI zichtbare producten

Aachen/Geleen

6,36

4

2011

Healthcare

Newtricious BV

gezondheids bevorderende levensmiddelen

Oirlo

7,50

9

2011

Healthcare

NightBalance BV (LIOF YEAH 2010)

sensor slaapapneu

Delft

lening

2

2010

Healthcare

Pathofinder BV

diagnostische testkits

Maastricht

15,00

10

2004

Healthcare

PharmaCell BV

celkweek faciliteit

Maastricht

23,64

45

2005

Healthcare

POLS Healthcare BV

persoons- en gezondheidsmonitoring op afstand

Maastricht

30,00

2

2011

Healthcare

Salusion BV (LIOF YEAH 2010)

incontinentie indicatie en waarschuwing

Delft

lening

2

2010

Healthcare

Stichting Artide Zorg (LIOF YEAH 2010)

ondersteuning gehandicapten

Epen

lening

1

2010

Healthcare

TelePsy BV

diagnose- en behandelingsmethodiek voor GGZ

Heerlen

17,10

5

2010

Healthcare

TiGenix NV

productie menselijke cellen

Sittard-Geleen

1,33

75

2009

Healthcare

Polyscope Holding BV

productie SMA-copolymeren

Sittard-Geleen

11,72

30

2006

Materials

Terra Sports Technology BV

elastische grondstoffen voor sportvloeren

Sittard-Geleen

33,33

2

2004

Materials

Texture Tex Holding BV

twijnen van garens voor de tapijtindustrie

Heerlen

20,00

125

1995

Materials

54

Overzicht participaties naam

korte omschrijving activiteit

plaats/gemeente

jaar

sector

Actum Projects BV

engineering speciale projecten

Roermond

35,00

1

2005

Systems

Admesy BV

ontwikkelen produceren colorimeter

Ittervoort

Admirror BV

vermarkten spiegels advertentiemogelijkheid

Valkenburg a/d Geul

32,54

7

2006

Systems

25,00

3

2011

Systems

AFTC Europe & Middle East BV

productie/ontwikkeling kleefmaterialen

Meerssen

Anthonie Koolen Glazeniers BV

restauratie-atelier glas-in-lood ramen

Molenhoek

20,00

9

2011

Systems

30,00

14

2007

Systems

B&R (Brands & De Ras) Holding Maastricht

softwareprogramma voor gezondheidszorg

Biggle Toys Holding BV

educatief speelgoed

Heerlen

25,00

2

2000

Systems

Maastricht

18,00

3

2009

Systems

BV Ned. Instrumenten Compagnie "Nedinsco" instrumenten producent

Venlo

26,32

102

2009

Systems

Cadac Group BV

tekenkamerautomatisering en ICT

Heerlen

25,00

175

1998

Systems

Ceradure Products BV

gespecialiseerde racefiets onderdelen

Stein

29,96

5

2011

Systems

CVive (LIOF YEAH 2010)

online werving en selectie tool

Maastricht

32,48

1

2010

Systems

Dacolt BV (Renuda Northern Europe BV)

software tools voor verbrandingsmotoren

Maastricht

28,00

2

2009

Systems

Diamond Connection (LIOF YEAH 2010)

recycling-managementtool bouwmaterialen

Heerlen

lening

1

2010

Systems

Dureco Investments (LIOF YEAH 2010)

waterbesparende perlator

Maastricht

lening

1

2010

Systems

Dutch Payment Group BV

online transactiefaciliteiten

Heerlen

24,00

8

2010

Systems

EstrellaSat BV

satelliet monitoring voor mijnbouwvoertuigen

Maastricht

29,96

5

2009

Systems

Eurotech Group BV

precisietechniek

Venlo

40,79

145

2003

Systems

Frissen Holding BV

machines, gereedschappen tuin en park

Valkenburg a/d Geul

30,00

70

2005

Systems

Hospitality Net BV

internet gerelateerde uitgever

Maastricht

20,00

2

2001

Systems

Hunnecum Holding BV (Habets)

machinefabriek

Nuth

45,00

50

2006

Systems

I ShopLocal (LIOF YEAH 2010)

zoekmachine plaatselijke detailhandel

Maastricht

lening

1

2010

Systems

IBEX Group BV

holdingmaatschappij

Venlo

lening

1

2011

Systems

IBG Capital Holding BV

productie van accumulatoren.

Roermond

lening

45

2008

Systems

InCompanyMedia BV

Aanbieden tailormade TV content

Maastricht

25,00

3

2011

Systems

Indicium International BV

ontwikkeling van intelligence applicaties

Bunde

29,00

3

2010

Systems

Int. Automotive Components Group BV

producent auto onderdelen

Born

lening

225

2010

Systems

King Sized Men BV /ESG

persoonsgebonden smartcard

Weert

15,00

3

2006

Systems

Kiss Engineering BV

hydroform technologie en machinebouw

Echt-Susteren

29,94

25

2008

Systems

Layernation Beverage Solutions BV

ontwikkeling, productie horeca-apparatuur

Maastricht

23,26

3

2009

Systems

Lins3en BV

nieuwbouw handel jachten recreatieve vaart

Maasbracht

30,00

131

2010

Systems

Meerssen Papier BV

papierfabriek

Meerssen

13,60

60

2008

Systems

Melotte Pumptechnology BV

onderwaterpompen

Maastricht

33,33

30

1999

Systems

MGG Holding BV

gieterij non-ferro metalen

Tegelen

16,04

425

2009

Systems

Motto VOIP BV

ontwikkeling VoIP telefoniesystemen

Nuth

25,00

6

2007

Systems

NetCase Security BV

geautomatiseerd camera-beveiligingssysteem

Maastricht Airport

33,33

1

2003

Systems

OGS Systems BV

gasdetectiemeters middels kleurabsorptie

Arcen

27,68

3

2011

Systems

PNA Top Trainees BV

selectie en opleiding hoogwaardige ICT-trainees

Heerlen

20,00

18

2006

Systems

Protomation BV

software tbv training operators procesindustrie

Sittard-Geleen

29,46

12

2007

Systems

PS Licensing BV

automatisering

Sittard-Geleen

20,00

-

2007

Systems

Rimas BV

assemblagetechnologie en turnkey solarproductiesystemen

Beringe

25,00

34

2010

Systems

Samco Aircraft Maintenance Beheer BV

onderhoud vliegtuigen

Maastricht Airport

25,00

120

2008

Systems

Sananet BV

telemedicine

Sittard-Geleen

lening

8

2000

Systems

Scheuten Precision Technology BV

microprecisie etsen

Sittard-Geleen

40,00

1

2006

Systems

SOIOS BV

producent zonne-energie gedreven voertuigen

Jabeek

24,50

3

2011

Systems

Jaarverslag 2011

belang (%) medewerkers

55

Bijlage naam

korte omschrijving activiteit

plaats/gemeente

belang (%) medewerkers

jaar

sector

Solfo Holding BV

paper converting

Sittard-Geleen

40,00

23

2006

Systems

Sotec Beheer BV

machinefabriek

Maastricht

Spam Experts BV

antispam software

Maastricht

lening

80

2007

Systems

23,85

3

2006

Systems

Studytube BV

gepersonaliseerde leeromgeving

Top-Cool Holding BV

multitoepasbare koelmotor obv peltiertechnologie

Maastricht

21,05

3

2011

Systems

Maasbree

25,35

1

2006

Systems

Trectis BV Unilogic BV

ontwikkelen crossmediaal webplatform

Maastricht

26,00

1

2007

Systems

computerhard- en software

Sittard-Geleen

30,00

38

2003

Systems

Unilogic Networks BV

internettoegang en gerelateerde diensten

Sittard-Geleen

9,00

4

2006

Systems

Van Geyn Beheer BV (Benco)

gieterij non-ferro metalen

Venlo

24,90

30

2003

Systems

Venne Electronics BV

industriële elektronica

Beek

35,00

27

2001

Systems

Vereke Invest BV

productie en handel natuursteenproducten

Weert

lening

45

2006

Systems

Vostermans Beheer BV

productie ventilatoren annex metaalgieterij

Venlo

20,00

225

1998

Systems

Zandbak VOF (LIOF YEAH 2010)

sms marketing systeem

Bemelen

lening

1

2010

Systems

Adviesbureau Koolen BV

bedrijfskundige adviesbureau

Venray

35,00

2

2005

Overige

Bedrijventerrein MAA Oost BV

ontwikkeling bedrijventerrein

Beek/Meerssen

lening

0

2004

Overige

BV Schoenmij.’84

detailhandelsketen voor schoenen

Kessel

37,41

300

1994

Overige

Centipedes Beheer BV

ontwikkeling vastgoed

Heerlen

50,00

0

2009

Overige

Damali BV

dagrecreatie

Roermond

36,25

2

2011

Overige

Elektor International Media BV

specialistische uitgeverij

Echt-Susteren

25,00

25

2009

Overige

Eurode Business Center BV

grensoverschrijdend bedrijvencentrum

Kerkrade/Herzogenrath

25,00

1

2003

Overige

FEE (LIOF YEAH 2010)

ontwerp en concept winkel

Sittard-Geleen

lening

1

2010

Overige

Festival Needs (LIOF YEAH 2010)

leveren van festival benodigdheden

Linne

lening

1

2010

Overige

Gaiapark BV

dierentuin

Kerkrade

18,77

45

2002

Overige

GEM Holtum Noord II BV

exploitatiemaatschappij

Born

50,00

1

2001

Overige

Gem Holtum Noord III BV

exploitatiemaatschappij

Born

45,00

1

2006

Overige

GOB Aachen Heerlen NV

grensoverschrijdend bedrijventerrein

Heerlen / Aken

25,00

4

1997

Overige

Grondexploitatiemij. Californie BV

ontwikkeling bedrijventerrein

Horst a/d/ Maas

15,25

0

2004

Overige

Ictopus Group BV

bedrijfsopleidingen en ICT trainees

Elsloo

20,83

20

2010

Overige

LHB BV

herstructurering bedrijventerreinen

Maastricht

33,30

4

2009

Overige

Libridis Groep BV

boekengroothandel/diensten retailers, uitgeverijenSittard-Geleen

10,00

168

2007

Overige

Limburg Ventures BV

venture capital fonds life sciences

Maastricht

31,25

3

2003

Overige

MosquitNo BV

muggenwerende polsband

Roermond

25,00

3

2009

Overige

Nonox BV

aanpassen dieselmotoren voor aardgas

Hoensbroek

lening

3

2004

Overige

NV aangewezen luchtvaartterrein MAA

euregionaal vliegveld

Maastricht

18,24

1

1989

Overige

PentaNovo BV

diensten voor zzp-ers

Heerlen

20,00

1

2005

Overige

Pozo Negro BV (Holbox)

displays, verpakkingsartikelen en drukwerk

Echt-Susteren

lening

170

2006

Overige

Public Logistic Center Born BV

warehouse integrale logistieke diensten

Sittard-Geleen

33,33

2

1997

Overige

Rail Terminal Born BV

containerterminal

Born

15,00

21

2000

Overige

SKE-fonds

pre-seed financieringen

Maastricht

lening

-

2007

Overige

Stichting Zuid Limburgse Stoomtrein Maatschappij

exploitatie stroomtrein

Simpelveld

lening

4

2004

Overige

Technostartersfonds Z.O.Nederland BV

fonds t.b.v. technologische (door)starters

Eindhoven

50,00

1

1996

Overige

Technostartersfonds Zuid-Nederland BV

fonds t.b.v. technologische (door)starters

Eindhoven

30,72

2

2006

Overige

56

Bijlage

Profielschets van de leden van de RvC M.W.G. Litjens, Voorzitter Nationaliteit: Nederlandse Geboortejaar: 1951 Benoemd: 22 april 2010 (einde 1e termijn 2014) Op voordracht van: College GS Provincie Limburg en Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie Hoofdfunctie: b.n.a. Nevenfuncties: Lid Aufsichtsrat Bertschi AG Lid Supervisory Board Sabic Capital Advisor to SABIC Chairman and CEO Drs. H.G.O.M. Berkers RA, Lid Nationaliteit: Nederlandse Geboortejaar: 1955 Benoemd: 1 januari 2011 (einde 1e termijn 2015) Op voordracht van: Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie Hoofdfunctie: b.n.a. Nevenfuncties: Commissaris bij N.V. Bank Nederlandse Gemeente (BNG) Lid Raad van toezicht Stichting ORO Lid Raad van toezicht Proteion Thuis Drs. D.M.T. van Boxtel, Lid Nationaliteit: Nederlandse Geboortejaar: 1969 Benoemd: 1 januari 2011 (einde 1e termijn 2015) Op voordracht van: Ministerie van Financiën Hoofdfunctie: Oprichter/partner Karmijn Kapitaal Nevenfuncties: Drs. M.J.A. Eurlings, Vice-voorzitter Nationaliteit: Nederlandse Geboortejaar: 1946 Benoemd: 24 mei 2007 (einde termijn 2e 2015) Op voordracht van: Provincie Limburg Hoofdfunctie: burgemeester Valkenburg aan de Geul Nevenfuncties: Voorzitter Knowhouse Raad van Toezicht ORBIS

Jaarverslag 2011

Prof. dr. W.A. Vermeend, Lid Nationaliteit: Nederlandse Geboortejaar: 1948 Benoemd: 14 maart 2007 (einde 2e termijn 2015) Op voordracht van: Provincie Limburg Hoofdfunctie: Internetondernemer Nevenfuncties: Bijzonder hoogleraar European Fiscal Economics Commissaris Randstad Commissaris Mitsubishi Motors Europe BV Commissaris Imtech Commissaris Floriade BV

Het publiek-private werkterrein van LIOF dient tot uitdrukking te komen in de samenstelling van de Raad van Commissarissen. Deze Raad moet bestaan uit personen die voldoende ervaring en kennis hebben om de kwaliteit van de directie in alle opzichten te kunnen beoordelen. De Raad van Commissarissen opereert als een team waarbij elk van de leden zich laat leiden door belangen van de onderneming en de met haar geassocieerde bedrijven. Daarom dient de Raad gedeeltelijk te bestaan uit generalisten met waardering voor disciplines anders dan de hunne. Voor een juiste vervulling van de taak van de Raad is het van belang dat hij, gespreid over de diverse leden daarvan, beschikt over kennis, vaardigheden en ervaring met betrekking tot: > Ondernemen, strategievorming, leiding geven; > (Limburgse) Economie, financiën, business control; > Sociaal beleid, organisatie en medezeggenschap; > Marketing, verkoop, communicatie (zakelijke en consumentenmarkten); > Processing, ICT, innovatie; > Functioneren van (regionale en rijks-) overheidsorganisaties, politieke besluitvorming.

57

Bijlage

Maatschappelijk verantwoord ondernemen Als regionale ontwikkelingsmaatschappij voor Limburg helpen wij het midden- en kleinbedrijf met het benutten van kansen, zodanig dat onze regio daar duurzaam van profiteert. Omdat onze activiteiten zich richten op het structureel versterken van de economie van Limburg volgen we belangrijke trends en ontwikkelingen die hieraan kunnen bijdragen. Wij proberen waar mogelijk en zinvol Limburgse bedrijven er op aan te laten sluiten. In ons doen en laten proberen wij maatschappelijk verantwoord te ondernemen en stellen ons vanuit die optiek ten doel de juiste balans te vinden tussen people, planet en profit. We doen geen zaken met bedrijven waarvan de bedrijfsactiviteiten en/of bedrijfsvoering maatschappelijk niet verantwoord, onethisch of illegaal is of lijkt te zijn. Dit is ingebed in ons risicobeheerssysteem. Het komt een paar keer per jaar voor dat we projecten op dergelijke gronden afwijzen. Onze overall richtlijn bij het zaken doen met bedrijven is dat ze zich houden aan wet- en regelgeving in de landen waar zij opereren. De belangrijkste verantwoordelijkheid ligt hier bij de bedrijven zelf en bij de afnemers. Strategische prioriteiten Wij richten ons op het behalen van een aantal met onze stakeholders afgesproken prestaties ten behoeve van de economische versterking van Limburg. Om dit structureel te monitoren werken we met prestatie-indicatoren. Tussen onze organisatiestrategie en onze strategische prioriteiten en doelstellingen met betrekking tot MVO bestaat een duidelijk positieve relatie. Dit geldt zowel voor de keuzes die er in samenspraak met onze stakeholders op beleidsniveau worden gemaakt als voor keuzes die we bij de uitvoering van een project maken. Maatschappelijk belang stuurt hierbij mee. In nauwe afstemming met Provincie Limburg prioriteren we herstructurering van bedrijventerreinen boven de ontwikkeling van nieuwe. Verder zetten we beleidsmatig bijvoorbeeld sterk in op Healthcare/Life Sciences en richten ons met raad en financiële daad nadrukkelijk op studentondernemers, die elders doorgaans moeilijk krediet krijgen. Via onze televisiereeks LIOF YEAH!, die in 2011 zijn tweede editie beleefde, brengen we – gesteund door nieuwe media – jong ondernemerschap onder de aandacht van een breed publiek.

Bij (innovatie)projecten die we samen met ondernemers onder handen nemen, speelt duurzaamheid haast automatisch een rol. Het is namelijk niet toevallig dat projectinitiatieven die wij oppakken bijna altijd in de pas lopen met het verbeteren van milieugerelateerde prestaties. Een aantal voorbeelden uit de praktijk: - In 2011 verstrekte LIOF een kennischeque aan het bedrijf James te Grubbenvorst. De cheque werd ingezet voor de ontwikkeling van een kamerbreed tapijt dat volledig uit natuurlijke materialen bestaat. Na de gebruiksfase als tapijt kan het product volledig worden teruggenomen en voor een tweede leven worden gebruikt, bijvoorbeeld als substraat voor groenteteelt of landscaping product in droge gebieden; - Haegens Vastgoed in Horst, dat met steun van LIOF een innovatieadviesregeling toegewezen kreeg, richt zich op de ontwikkeling van een ‘€ 100.000 energie-neutrale starterswoning’. Een van de doelstellingen is om voor de gebruiker een energieverbruik van maximaal € 50 per maand te realiseren; - C2CP uit Sittard, dat eveneens gebruik maakt van de innovatieadviesregeling, richt zich op het gebruik van kunststofreststromen bij productie van kunststof pallets, hetgeen reductie van meer dan 90% CO2 emissie oplevert in vergelijking met conventionele houten pallets. Innovaties die in het productieproces energie- of grondstoffen besparen, ontlasten niet alleen het milieu maar ook de portemonnee. MVO is een kwestie van doen en laten, maar moet wel in de bedrijfsvoering van LIOF ‘ingeregeld’ worden en blijven. Taken en verantwoordelijkheden ten aanzien van MVO liggen primair bij het management team, met de secretaris van de vennootschap als coördinator. Tevens treedt hij op als verbindende schakel tussen medewerkers, commissarissen en aandeelhouders. Het managementsysteem met betrekking tot MVO is ingeweven in de formele – en periodiek plaatsvindende – overleggen van onze organisatie: MVO komt aan bod tijdens beleidsdagen, managementteamvergaderingen, bij het beoordelen van investeringsvoorstellen, tijdens personeelsinformatiebijeenkomsten én in 2011 zelfs tijdens ons jaarlijks personeelsuitje. Stakeholders en ketens De GRI (Global Report of Initiative)-richtlijnen die we volgen zijn primair opgesteld voor internationaal opererende (beursgenoteerde) ondernemingen. Hoewel de richtlijnen ons dus niet een op een op het lijf zijn geschreven, proberen we in deze verslaglegging de voor ons relevante MVO-aspecten te belichten.

58

Bijlage

De MVO-aspecten hebben grotendeels bottum-up, dus primair vanuit de organisatie zelf, een plaats in dit jaarverslag gekregen. Vandaar ook dat niet alles wat we rond MVO willen melden, binnen deze paragraaf past. Logisch ook, zoals gezegd een belangrijk deel van onze (dagelijkse) activiteiten dient op zichzelf al maatschappelijke doelen. De scope van het verslag omvat de organisatie NV Industriebank LIOF. Naast sociale en milieu-aspecten gaat onze aandacht van nature uit naar de economie. Dit zal herkenbaar zijn voor onze stakeholders, de belangrijkste lezers van dit jaarverslag: van bedrijven waarmee wij (ooit) een commitment aangingen, onze subsidiënten, onze aandeelhouders, de media tot en met onze eigen medewerkers. LIOF maakt niet “één product”, maar is belast met de uitvoering van een aantal kerntaken die ieder een eigen Umfeld kennen. In die zin kennen we meerdere ketens. Enkele stakeholders maken deel uit van de ketens waar LIOF zich in bevindt. Meest uitgesproken zijn voor ons de participatie- en de innovatieketens. Binnen de participatieketen werken we nauw samen met financiers en aandeelhouders zoals banken en private investeerders. Bij de innovatieketen is de samenwerking sterk afhankelijk van de scope en ook duur van een project. Het spreekt voor zich dat we bij grensoverschrijdende samenwerking diverse buitenlandse partners tot onze keten rekenen. De innovatieketen omvat aldus binnen- en buitenlandse ontwikkelingsmaatschappijen, brancheverenigingen, nationale en regionale overheden en ook organisaties die zich op specifieke deelsegmenten van innovatie toeleggen (zoals Syntens, Innovatiecentrum Greenport Venlo, Agentschap NL). Over de prestaties Voor wat betreft onze gegevensmetingen hanteren we een set van prestatie-indicatoren die we in samenspraak met onze stakeholders, het Ministerie van EL&I en de Provincie Limburg, hebben vastgesteld. Deze indicatoren zijn richtinggevend voor onze te behalen presentaties en vormen daarmee onze economische en milieudoelstellingen. We lichten er een aantal toe. Voor onze kerntaak IBD gaat het om het aantal zich in Limburg vestigende of verankerde bedrijven (streven in 2011 was 15 bedrijven, we noteerden er 14), om het investeringsvolume (verwacht € 75 miljoen, gerealiseerd € 100 miljoen) en de bijbehorende werkgelegenheid in fte (350 arbeidsplaatsen geschat, 373 behaald). Voor 2012 staan de targets op respectievelijk 15 bedrijven, € 50 miljoen investeringsvolume en 200 arbeidsplaatsen.

Jaarverslag 2011

Bij onze kerntaak Ontwikkeling & Innovatie gaat het om de Innovatie-impuls in de vorm van R&D uitgaven die in de regio wordt gegenereerd. In 2011 begrootten we deze impuls op € 19,1 miljoen. Gerealiseerd werd een impuls van € 23,1 miljoen. Ook voor 2012 ligt de target op € 19,1 miljoen. Voor Bedrijventerreinen tellen de hectaren die (planologisch) ontwikkeld of gerevitaliseerd worden. De meerjarige herstructureringsopgave van bedrijventerreinen, waar LIOF via de LHB aan bijdraagt, bedraagt 1000 ha tot 2020. Op verzoek van hetzij onze subsidiënten, hetzij onze aandeelhouders vinden er regelmatig aanpassingen in de verslaglegging over onze prestaties plaats. Dit gebeurt meestal om de transparantie van onze verslaglegging te vergroten, bijvoorbeeld hoe we onze participatieportefeuille in beeld brengen. In de aandeelhoudersvergadering van 2011 is door onze aandeel­ houders gevraagd wat breder te rapporteren over de (mvo) resultaten van onze inspanningen. Naast de zojuist genoemde prestatie-indicatoren, is in deze verslaglegging (ook) daarom nadrukkelijker aandacht geschonken aan concrete voorbeelden van MVO-resultaten die mede dankzij de inzet van LIOF bij het Limburgs MKB werden bereikt. Naast de afspraken die we met onze subsidiënten maken, richten we ons als organisatie op het stimuleren van initiatieven die bijdragen aan de versterking van een duurzaam vestigingsklimaat in Limburg. Vanuit die gedachte onderhouden wij intensieve relaties met een brede groep van stakeholders en zijn we vertegenwoordigd in (het bestuur van) of lid van een dertigtal organisaties die aanpalend aan onze activiteiten opereren en veelal appelleren aan MVO. Ook met stakeholders die sleutelposities innemen in de speerpuntsectoren waarbinnen wij actief zijn, is de dialoog geregeld. Wij zijn bijvoorbeeld vertegenwoordigd in het accountteam van de Maastricht Health Campus vanwege de rol van LIOF bij de ontwikkeling van de campus. Een ander voorbeeld is, dat we gezamenlijk met de Chemelot Campus Organisatie uitvoering geven aan het masterplan voor Chemelot. Deze en andere samenwerkingsverbanden concentreren zich ten behoeve van een economische (deel)sector in de regel op grote ondernemingen, overheden en kennisinstellingen. De mensen achter LIOF Het organogram in dit jaarverslag vermeldt onze organisatiestructuur, onze medewerkers en hun functies. Tevens is in het overzicht informatie opgenomen over onze grootste dochter LIOF Business Centers, waarvan het hoofdkantoor bij LIOF in

59

Bijlage

Maastricht gehuisvest is. Het organogram geeft de situatie ultimo maart 2012 weer. Wij streven naar een meer evenwichtige man-vrouw verdeling met name onder projectleiders. Sinds het vorige overzicht, van einde maart 2011, zijn er vijf nieuwe medewerkers aangetrokken. Vier daarvan zijn vrouw. Zes medewerkers verlieten de organisatie. Er zijn tien medewerkers met een tijdelijk arbeidscontract. Voor LIOF-medewerkers geldt een eigen arbeidsvoorwaardenreglement dat niet onder een cao valt. Het arbo- en verzuimbeleid, inclusief bijbehorende taken en verantwoordelijkheden, is opgenomen in de arbeidsvoorwaarden. Ons intranet bevat informatie over het operationele beleid ten aanzien van arbeidsaspecten. Er zijn vier opgeleide bedrijfshulpverleners (inclusief AED) en twee preventiemedewerkers. Vanaf hun 40e jaar kunnen medewerkers zich periodiek medisch preventief laten onderzoeken. We kampen met meerdere ernstig zieke medewerkers, waardoor het verzuimcijfer nog steeds hoog (4,5% in 2011) is. Vanwege aard en omvang van onze organisatie, kantoorhoudend met circa 50 mensen, is onze ecologische footprint beperkt, zo ook de maatregelen die we kunnen treffen deze print kleiner te maken. Waar mogelijk proberen we dat wel. Zo zijn er de kleine alledaagse veranderingen: standaard dubbel printen, intensiever gebruik van FSC-papier en water drinken in plaats van frisdrank (goedkoper en geen blikjes betekent ook veel minder afval). Een wat grotere stap is dat we ons kantoor Venlo van de Noorderpoort naar de Innovatoren verhuizen en daarmee intrek zullen nemen in een grotendeels “cradle to cradle” gebouw. De verwachting is dat we daar 25% minder aan energie verbruiken. Op 1 april start(t)en we door in de Innovatoren.

60

Bijlage

Corporate Governance In deze paragraaf rapporteren wij over de naleving en handhaving van de code Code Corporate Governance. Hoewel LIOF geen beursgenoteerde vennootschap is, passen wij de code toe op de onderdelen die voor een regionale ontwikkelingsmaatschappij betekenisvol zijn. Ten aanzien van de principes en bepalingen die onder taak en werkwijze van het bestuur (c.q. de LIOF-directie) zijn opgenomen, geldt dat deze in hoofdzaak worden toegepast. Het instrumentarium dat het bestuur daarvoor hanteert, bestaat met name uit het jaarlijks activiteitenplan, de begroting, rapportages over de participatieportefeuille en de op de organisatie toegesneden Administratieve Organisatie en Interne Controle (AO/IC). Periodiek wordt hierover gerapporteerd aan de Raad van Commissarissen (RvC). In 2011 verscheen een geactualiseerde AO/IC. Hierin staat onder meer de opzet en werking van het risicomanagement bij LIOF beschreven. Risicomanagement bij LIOF is primair gericht op het onderkennen (en mogelijk voorkomen) van risico’s en verplichtingen waarmee LIOF bij het aangaan van investeringen te maken kan krijgen. Een beschrijving van de belangrijkste risico’s is opgenomen in de risicoparagraaf. Het risicomanagement is neergelegd bij een managementoverleg dat wekelijks plaatsvindt. De externe accountant ziet toe op de naleving van dit systeem. De bezoldiging van de directie kent geen variabel deel. De bezoldiging is dus ook niet afhankelijk van de prestaties van de organisatie of maatschappelijke resultaten. De hoogte van de bezoldiging van de directie is opgenomen in de jaarrekening. Van de code wordt afgeweken doordat de directeur bij zijn indiensttreding is aangesteld voor onbepaalde tijd. Met betrekking tot de taak en werkwijze van de Raad van Commissarissen worden nagenoeg alle in de code vermelde best practice bepalingen nageleefd. Het RvC-reglement is vervat in de statuten en het jaarverslag verschijnt standaard met een bericht van de Raad van Commissarissen. Een (verkorte) profielschets van de leden van de raad is elders in dit jaarverslag opgenomen. De bepalingen inzake het toezicht van de raad op het bestuur worden geëffectueerd in de reguliere raadsvergaderingen. Verder bespreekt de raad minstens eenmaal per jaar buiten aanwezigheid van de directie zowel zijn eigen functioneren (en gewenste competenties) als dat van de individuele commissarissen en de directie. Aangaande de onafhankelijkheid van de commissarissen wordt hetgeen hierover in de code is gesteld, met inbegrip van de rapportageverplichting, gerespecteerd. Sinds aanvang 2011 telt de Raad van Commissarissen vijf bezette zetels. Ze is daarmee op volle sterkte. Het aantal

Jaarverslag 2011

commissariaten van één persoon is zodanig beperkt dat een goede taakvervulling gewaarborgd is. Statutair is bepaald dat een commissaris maximaal drie maal voor een periode van vier jaar deze functie kan uitoefenen. Aan de rol van de voorzitter van de raad en die van de secretaris c.q. het secretariaat van de vennootschap wordt invulling gegeven conform het gestelde in de code. Het werken met kerncommissies (audit, remuneratie, selectie & benoeming) wordt niet opportuun geacht, aangezien de rol van de commissies wordt vervuld door de gehele raad. De in dit kader in de code aangeduide best practice bepalingen, in het bijzonder de minimale vereisten indien wordt afgezien van het instellen van commissies, worden nageleefd. De code stelt dat elke vorm en schijn van belangenverstrengeling tussen vennootschap en commissarissen moet worden vermeden. Indien mogelijk tegenstrijdige belangen aan de orde zijn, dan treden commissarissen tijdelijk uit de vergadering terug. In 2011 kwam dit tweemaal voor. De (systematiek van de) bezoldiging van de commissarissen is goedgekeurd door de AvA. Elders in dit jaarverslag wordt het totale bezoldigingsbedrag van de raad vermeld. Betreffende de bevoegdheden van de (Algemene vergadering van) Aandeelhouders worden in de code best practice bepalingen genoemd die geprojecteerd op de situatie bij LIOF niet van toepassing worden geacht: zo kent LIOF geen financieringspreferente aandelen en wordt er niet onderhands geboden op een bedrijfsonderdeel of een deelneming. Ook is er geen certificering van aandelen. Bij LIOF is statutair bepaald dat besluiten slechts genomen kunnen worden, indien tenminste de helft van het geplaatste kapitaal ter vergadering vertegenwoordigd is. Besluitvorming van de AVA kan derhalve slechts geschieden indien de meerderheidsaandeelhouder, de Staat der Nederlanden, vertegenwoordigd is (al dan niet bij volmacht). Hoewel de aandelenverhouding van de Staat (i.c. het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie) en de Provincie Limburg niet gelijk is, geldt voor deze twee aandeelhouders dat belangrijke beslissingen in onderling overleg op basis van gelijkwaardigheid worden genomen. Inzake informatieverschaffing aan de aandeelhouders en de mogelijke invloed op de koers van het aandeel, dient vermeld te worden dat het ‘aandeel LIOF’ niet op de financiële markten wordt verhandeld. Derhalve is dit principe niet aan de orde. Aangezien zich onder de aandeelhouders van LIOF geen institutionele beleggers bevinden, wordt hier verder niet ingegaan op de in de code opgenomen principes ter zake. Ten aanzien van de financiële verslaglegging houdt de raad meerdere malen per jaar (in de reguliere vergaderingen) toezicht op het

61

Bijlage

volgen van de interne procedures verband houdende met het opstellen en de publicatie van het jaarverslag, de jaarrekening en de halfjaar- of kwartaalcijfers. Het instrumentarium dat de directie daartoe hanteert omvat onder andere de jaarplanner, de jaaragenda van de RvC (vergaderingen) en het handboek Administratieve Organisatie en Interne Controle. Betreffende de rol, benoeming, beloning en beoordeling van het functioneren van de externe accountant worden de bepalingen uit de code nageleefd. De externe accountant wordt standaard in de RvC en in het vooroverleg met de grootaandeelhouders bevraagd over zijn verklaring omtrent de getrouwheid van de jaarrekening. Voorts wordt door de directie en de raad aan de AVA over de onafhankelijkheid van de externe accountant gerapporteerd en wordt een weloverwogen voordracht tot benoeming van een externe accountant uitgebracht. Hiertoe maken directie en raad periodiek, doch ten minste één maal in de vier jaar, een grondige beoordeling van het functioneren van de externe accountant in de diverse entiteiten en capaciteiten waarin deze functioneert. Ernst & Young Accountants LLP wordt ingeschakeld voor de controle tot en met het verslagjaar 2013. De (her) benoeming van de externe accountant staat op de agenda van de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Naar aanleiding van de controle van de jaarrekening wordt de externe accountant betrokken bij het opstellen van het werkplan van de financial controller. Bevindingen aangaande de interne audit functie worden opgenomen in de Management Letter van de externe accountant. Deze Management Letter wordt besproken tijdens een raadsvergadering waar de externe accountant bij aanwezig is. De externe accountant rapporteert datgene wat hij met betrekking tot zijn controle van de jaarrekening en de daaraan gerelateerde controles onder de aandacht van de directie en de raad wil brengen. Daarmee wordt voldaan aan de bepalingen behorende bij het laatste principe in de code betreffende de relatie en communicatie van de externe accountant met de organen van de vennootschap. Het onderwerp Corporate Governance wordt onder een apart agendapunt ter bespreking in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voorgelegd.

62

Bijlage

Risicomanagement Als regionale ontwikkelingsmaatschappij is LIOF op het terrein van risico’s niet helemaal vergelijkbaar met het ‘gemiddelde’ bedrijf. Waar menig productiebedrijf bijvoorbeeld rekening moet houden met valutarisico’s, debiteurenrisico’s of voorraadrisico’s, is het verstandiger dat we bij LIOF vooral blijven focussen op de risico’s waar we te maken mee kunnen krijgen als we investeringen aangaan. Belangrijkste doel van ons risicomanagement is dan ook het onderkennen (en mogelijk voorkomen) van risico’s en verplichtingen waarmee LIOF bij het aangaan van investeringen te maken kan krijgen. Hoe we dit doen hebben we nader uitgewerkt in ons handboek Administratieve Organisatie en Interne Controle (AO/IC). De AO/IC vormt een dynamisch onderdeel van de organisatie. In het verslagjaar werd de AO/IC geheel opnieuw beschreven. Inzet was om de efficiency en effectiviteit van werkprocessen te bevorderen en risico’s door een verbeterd systeem van checks en balances scherper en vroegtijdiger te onderkennen, beheersen en beperken. Voor een deel weerspiegelt de AO/IC interne werkprocessen zoals die al langere tijd gepraktiseerd werden. De belangrijkste elementen uit de AO/IC, die in september 2011 van kracht werd, worden toegelicht. Vervolgens wordt een toelichting gegeven op de risico’s. - Aard en omvang van de investeringen bepalen in welk overleg er over besloten wordt. Participaties beneden € 150.000 worden in de Kredietcommissie behandeld en geaccordeerd door de directie. Participaties daarboven worden in het Projecten Overleg LIOF (POL) met de directie behandeld en door de Raad van Commissarissen geaccordeerd. Het systeem bevat verder diverse checks and balances om weloverwogen te besluiten over het aangaan, het uitbreiden of het beëindigen van commitments. Een belangrijk hulpmiddel bij het porfoliobeheer is dat in de nieuwe AO/IC de indeling van afzonderlijke commitments naar risicoklasse intensiever wordt aangewend; - Van oudsher verrichtten de projectleiders bij het Participatiebedrijf van LIOF zowel acquisitie- als beheertaken. Een nadeel van het combineren van deze taken was dat er verhoudingsgewijs veel aandacht en tijd naar het beheer uitgaat. Dit gaat dan - in zijn algemeenheid- ten koste van de acquisitiewerkzaamheden. De gecombineerde taakuitvoering is verder uit oogpunt van een onafhankelijke taakuitvoering minder wenselijk indien projectleiders zowel bij de acquisitie van nieuwe participaties als bij het beheer ervan actief betrokken zijn. Hierdoor kunnen situaties ontstaan waarin projectleiders te dicht bij ‘hun participatie’ staan om de beheerrol goed te kunnen vervullen. Bij Participaties zijn functionarissen in de

Jaarverslag 2011

nieuwe AO/IC daarom ingedeeld naar verwerving of beheer. Hiermee kunnen de verschillende taken beter worden uitgevoerd. Met name is een belangrijke scheiding aangebracht tussen het regulier en het bijzonder beheer. Participaties behorend tot de hogere risicoklassen vallen uitsluitend onder de projectleiders portfolio beheer. - Het geheel van interne overleggen en commissies voorziet in een systeem van checks and balances om weloverwogen besluiten te nemen bij het aangaan en beëindigen van commitments. Voor het onderkennen en mogelijk voorkomen van risico’s en verplichtingen, waarmee LIOF bij het aangaan van (uitbreidings)investeringen te maken kan krijgen, vinden specifiek daarvoor ingestelde interne managementoverleggen waarin de checks & balances zijn verankerd, plaats. In de nieuwe AO/IC is expliciet aandacht besteed aan de verschillende taken die de medewerkers binnen de overlegstructuren hebben te vervullen. Te onderscheiden zijn hierbij de taken: initiative, challenge, proces & impact control, decision. De AO/IC beschrijft onder meer opzet en werking van het financiële risicomanagement bij LIOF. Daarnaast zijn er politieke en business risico’s waaraan de organisatie wordt blootgesteld. Deze risico’s worden in de interne managementoverleggen besproken en de uitkomsten daarvan worden in de besluitenlijst vastgelegd. Voorts worden de risico’s periodiek besproken met de Raad van Commissarissen en besteedt de externe accountant er gericht aandacht aan, niet alleen in de Management Letter, maar ook bijvoorbeeld bij het treffen van voorzieningen op participaties. De organisatie kent aparte procedures voor het betalingsverkeer en het treasury management. Ook de LIOF-medewerkers worden in het kader van onder meer het integriteitbeleid risicobewust gehouden. LIOF confirmeert zich daar waar wenselijk en uitvoerbaar aan de Code Corporate Governance (zie aparte paragraaf hierover) . LIOF heeft haar risico’s onderverdeeld in 3 categorieën die in onderstaande nader worden toegelicht: - Business risico’s - Politieke risico’s - Financiële risico’s

63

Bijlage

Business risico’s Mogelijke businessrisico’s zijn: - LIOF werkt in overeenstemming met vigerende wet- en regelgeving en hanteert richtlijnen inzake aanbestedingsbeleid en staatssteun; - Het integriteitbeleid van LIOF en de uit­voering ervan ligt in het verlengde van de Corporate Goverance. LIOF heeft aandacht voor integriteit van medewerkers, stakeholders, en meer dan in het verleden, voor het punt van integriteit bij de bedrijven en organisaties waar zij activiteiten voor uitvoert dan wel in participeert; - Bepalingen in de arbeidsvoorwaarden, geheimhoudingsverklaringen, het intern integriteitbeleid en de code Corporate Governance moeten tegenstrijdige belangen vermijden; - Ten aanzien van personeel zijn een aantal risicogebieden in kaart gebracht. Te denken valt onder andere aan de vervanging van cruciale functies en de leeftijdssamenstelling; - LIOF besteedt bij haar handelen voortdurend aandacht aan opereren op marktconforme basis ter voorkoming van ongewenste concurrentieverstoring. Voorts is er veel aandacht voor het aspect marktfalen in het dagelijkse opereren. Staatssteunaspecten spelen hierbij een belangrijke rol; - LIOF ontwikkelt projecten maar kan ze ook zelf uitvoeren. Er vindt voor projectaanvang een transparante en zorgvuldige projectrisicoanalyse plaats. Voor zover LIOF gebruik maakt van Europese steunfondsen is zij op de hoogte van de betreffende regelgeving; - Bijna alle gegevens van LIOF bevinden zich in geautomatiseerde systemen. De werking van die systemen is onder meer afhankelijk van de technische infrastructuur. Uiteraard zijn er door LIOF de noodzakelijke technische en organisatorische maatregelen getroffen om de continuïteit van de bedrijfskritische bedrijfsprocessen te garanderen. Politieke risico’s Mogelijke politieke risico’s zijn: - Ondanks de vierjarige beleidshorizon ten aanzien van onze geplande activiteiten kan de tussentijdse dynamiek in beleid(sinzichten) tot grote veranderingen leiden in de exploitatiefinanciering van LIOF en in de bestaande eigendomsverhoudingen. Uiteraard is de door het Ministerie van EL&I in gang gezette decentralisatie van het regionaal economisch beleid en afbouw van de apparaatssubsidie van groot belang voor LIOF; - Politieke review. Het Ministerie van EL&I heeft in 2010 een beleidsevaluatie uitgevoerd op het instrument ROM’s voor de periode 2007-2010. Basis daarvoor vormden de overeengekomen meerjarenplannen. De (positieve) uitkomsten van de evaluatie kunnen leiden tot aanpassing van de vigerende Beleidsinstructie.

Financiële risico’s Financiële risico’s zijn: - Marktrisico en economische ontwikkelingen: LIOF loopt in algemene zin risico’s ten aanzien van de waardering van participaties, opgenomen onder financiële vaste activa. Het risico is mede sterk afhankelijk van de economische ontwikkelingen, nationaal maar ook wereldwijd. Dit risico wordt eerst manifest in geval van een exit uit onze participaties; - Bij grote (internationale) ontwikkelingsprojecten, waarbij LIOF uitvoerder is, bestaat er het risico van onjuist opereren van de andere projectpartners waarvoor de administratieve verantwoordelijkheid ligt bij LIOF. Beheersing vindt plaats middels het voeren van strakke projectadmini­straties; - Jaarlijks worden er vele financiële verplichtingen aangegaan, die middels schriftelijke vastlegging in administraties ook in (elektronische) dossiers worden vastgelegd en gemonitord. Er vindt onder meer per kwartaal een rapportage plaats aan de RvC over de ontwikkelingen in de participatie portfolio, inclusief risico-inschattingen die de basis vormen voor het voorzieningenbeleid; - LIOF heeft geen significante concentraties van kredietrisico’s. De liquide middelen staan uit bij banken die minimaal een A-rating hebben. LIOF heeft leningen verstrekt aan (dochter) vennootschappen waarin wordt deelgenomen. Bij deze partijen is geen historie van wanbetaling bekend. Voor het uitoefenen van de treasury-functie met betrekking tot de liquide middelen, zal LIOF het bepaalde in de Wet Financiering Decentrale Overheden (Wet Fido) in acht nemen. In de praktijk wordt alleen van deposito’s gebruik gemaakt; - Interne beheersing administratieve organisatie: Bij LIOF zijn door de externe accountant bij de controle van de jaarrekening geen tekortkomingen in de interne beheersing van de administratieve organisatie geconstateerd. (De in september 2011 grondig herziene is AO/IC heeft in overleg met de externe accountant plaats gehad.) Het participatiebedrijf maakt gebruik van een participatiebeheersysteem. Het voorzieningen- en waarderingsbeleid is gebaseerd op de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving en de Valuation Guidelines for Private Equity and Venture Capital ontwikkeld door AFIC, BVCA en EVCA.

64

Bijlage

LIOF vertegenwoordigingen/ lidmaatschappen Aiesec Lokaal Advies American Chamber of Commerce Business Club Tuinbouw Zuid-Oost Nederland Dutch Japanese Round Table (DJRT) European Association of Development Agencies (EURADA) European Logistic Centre Limburg (ELCL) Integrand International Service Desk Maastricht Region Japanese Chamber of Commerce Kwaliteitsplatform Nederlandse Kwaliteit L6 Limburgse Werkgevers Vereniging (LWV) Bestuur Mammoetwerkgroep MKB Limburg Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) Nederland DistributieLand Raad van Advies Masteropleiding SCM, Maastricht University, Venlo Stichting Biopartner Center Maastricht Stichting Cross Roads Stichting Japanse Supplementary School (JSS) Stichting Hoogstarters Stichting Kennisalliantie Bedrijventerreinen Nederland Stichting Minckelersfonds Stichting Promotie Internationaal Onderwijs (PIO) Stichting WTC Heerlen Stuurgroep Nieuw Gemengd Bedrijf Syntens Limburg UniPartners Maastricht, raad van advies Vereniging van Grondbedrijven Vereniging LifetecZONe Vereniging Regitel Vereniging Regionale Ontwikkelings Maatschappijen (ROMA) Vereniging Vrienden Maastricht Aachen Airport (VVMAA)

Jaarverslag 2011

65

Bijlage

Summary Summary of the 2011 Annual Report of NV Industriebank LIOF, Limburg Development and Investment Company Financial results and net assets

2011

2010

Net profit (in mln €) Equity (in mln €) Balance sheet total (in mln €)

0,2 100,8 166,6

0,2 100,6 162,6

2011

2010

19,5 46

9,7 38

Venture capital investments Investments in companies from Limburg

Capital (in mln. €) Number of companies

Techstart-loans to start-up companies

Capital (in mln. €) Number of companies

2011

2010

1,6 54

1,5 50

Investment Promotion & Business Development Investments in Limburg

Number of investment projects Total size (in mln. €) Number of jobs announced

2011

2010

14 97,4 373

13 53,5 470

2011

2010

23,1 13,4

34,9 16,0

Investments in priority sectors

Materials Systems Agro/Food Energy Logistic

in mln €

jobs

72,0 0,4 6,5 0,2 18,3

10 47 85 30 201

Development & Innovation Innovation project

Size of subsidised projects (in mln. €) Total amount of subsidies (in mln. €)

Development & Innovation in priority sector (in mln €)

Materials Systems Agro/Food Healthcare Energy Generic



2011

9,7 5,5 2,8 2,7 1,4 1,1

66

Bijlage Industrial Estates

Business Centers

Sale and revitalisation

Verkoop greenfields (in ha) Revitalisering brownfields (in ha) Aantal greenfield terreinen in portfolio Aantal brownfield terreinen in portfolio

■■■■ Profit 2002-2011 (in mln €)

2011

2010

2 0 5 16

12 31 5 7

120

10

100

8

80

6

60

4

40

2

20

’03

’04

Jaarverslag 2011

’05

’06

’07

Total number of tenants Number of business centers Total available space (in m2) Occupation level (in %)

2011

2010

202 12 40.800 63

195 12 39.500 69

■ Equity (in mln €)

12

’02

Tenants and Business centers

’08

’09

’10

’11

67

Bijlage

Report by the Managing Board Beforehand and hereafter 2011 was a year with two faces. It started optimistically with the recovery from the 2008 and 2009 economic crises, but ended with the Euro crisis and yet another recession for the Netherlands. Making predictions for 2012 is hard, even though we seem to have already reached our lowest point. The ray of light for Limburg is, compared to 2010, our unemployment figures dropped slightly in 2011 and are now lower than the national average. Over the past few years, Limburg has displayed a striking determinedness and unity. It has set out clear guidelines that, broadly speaking, work to reinforce Limburg’s strong points. Limburg’s economic policy focuses on investing in Chemelot Campus, Maastricht Health Campus and Greenport Venlo. It also emphasises small and medium-sized business innovation and company acquisitions. We are primarily investing in the competitiveness of our business sector, which will help expand the export position of the Limburg business sector. The investment engine is still running In 2012, we also agreed to set up a new financially strong investment fund as a follow-up to DSM and LIOF’s successful Limburg Ventures, in which we invested heavily over this past year. We are aiming towards a Limburg Ventures II fund that will have a scope of more than €50 million. Our partners in this are sure to be DSM, the Province of Limburg, Rabobank Westelijk Mijnstreek, Particon, and LIOF. Our region’s investment engine will keep running through such things as a long-term financial commitment for Chemelot and the Maastricht Health Campus, a yet-to-be-created small and medium-sized business investment fund and restructuring business parks through the Limburg Business Park Restructuring Company (Limburgse Herstructueringsmaatschappij Bedrijventerreinen (LHB)), a joint venture by the Province of Limburg and LIOF. 19 million for Limburg companies Our results for the year under review are decidedly positive despite the capricious economic climate. In 2011, LIOF invested €19 million in 45 Limburg companies, using a wide range of financing methods. We also funded starters with innovation credits as part of the LIOF Yeah! project. We bolstered 60 companies with a total of €13 million worth of subsidies and credits to support innovation. These companies used this money to invest approximately €25 million in innovation projects and product development.

There is one dark cloud on the horizon: the innovation funds applied so successfully in previous years are as good as exhausted. The regional and the provincial government in particular are well aware of this fact A new SME Innovation Fund will be made available in the short term, which LIOF will launch. Redeveloping business locations 2011 was also a year in which LIOF chose to redevelop antiquated business locations. The results therefore show that the number of newly issued hectares lags behind earlier prognoses for 2011. We did, however, obtain our long-term goal of 415 hectares. In 2011, we worked with LHB, a capital fund of €26 million and a portfolio of 16 projects, to lay a solid foundation to realising our restructuring assignment by 2020, thereby anticipating the consequences of a changed economy as regards the commercial property market in good time. Foreign investments LIOF managed to entice 14 foreign companies to invest in the region. These investments total nearly €88 million and are expected to provide around 370 new jobs in the long term. These results place Limburg third after North Holland and Brabant in the overview published by the Netherlands Foreign Investment Agency, which is part of the Ministry of Economic Affairs, Agriculture and Innovation. Resource pooling and collaboration LIOF’s overall financial result was €241,289 in 2011. As far as 2012 and the near future are concerned, Limburg offers plenty of opportunities. The most important thing is to keep looking in the same direction. The various initiatives in which LIOF is involved, including the Innovation Fund that the Province of Limburg is currently developing, will continue to take shape through resource pooling and collaborative efforts. The cooperative organisation L.E.D. (Limburg Economic Development), set up by three South Limburg municipalities to carry out the Brainport 2020 agenda, is another good example of this kind of work. LIOF worked with regional partners and entrepreneurs to set up the Innovation Centre Greenport Venlo in North Limburg for the agricultural food, industry and logistics sectors. We are working with organisations from the Chemelot and Maastricht Health Campus to recruit investors for the campuses by financing start-ups and by working alongside small and medium-sized businesses to create new innovations.

68

Bijlage

To cut a long story short, Limburg, the business sector, and LIOF have a challenging time ahead of them. We have the financial means, we have the ambition, we have the organisational powers and a we have a clear agenda that enjoys widespread support. These are exactly the things we need to meet Limburg’s future head-on.

Jérôme Verhagen General Director

Jaarverslag 2011

69

Bijlage

Report by the Supervisory Board The Supervisory Board has acknowledged the accountant report by Ernst & Young Accountants LLP and has approved the annual financial statements for 2011 as included on page 31. 2011 was certainly no easy year for Limburg’s corporate sector. Many businesses in our portfolio had to deal with setbacks. When a situation like this arises, LIOF tries to build a bridge to the future by providing support to otherwise healthy companies. We also focus heavily on stimulating businesses with the goal of improving their structural ability to compete. Over the year under review, we held six regular meetings and three additional meetings, one of which was held as a conference call. One of the decisions was made in writing. Every meeting was held in the presence of the Board of Directors. The chairman also regularly discussed the matters at hand with the Board of Directors. The Supervisory Board evaluated how it and the Board of Directors functioned at the end of the year under review.

Given LIOF’s social significance, we have also used this report to focus on the theme of corporate responsibility. One of LIOF’s core tasks is to support small and medium-sized businesses in seizing opportunities in such a way that our region can profit from them over the long term. The Supervisory Board aims to strike the correct balance in its supervisory activities between people, planet, and profit. LIOF’s activities over the course of 2011 have led to a bottom line of EUR1.2 million. This result will be added to the other reserves. We, the Board of Directors and the staff, are grateful for the efforts put towards this goal and the results this has created for Limburg’s economy. We propose adopting the Annual Shareholders Meeting in the financial statements for 2011.

Maastricht, 29 March 2012. The Supervisory Board discussed the company’s strategic direction during its meetings with the Board of Directors. The continuity of the LIOF was and is a significant point of discussion for the Board of Directors, as the Ministry of Economic Affairs, Agriculture and Innovation will cut their machinery subsidy to nil over the course of three years starting from 2012. The Supervisory Board also exchanged thoughts with department heads about how to carry out LIOF’s core tasks and discussed and approved the various participation proposals.

Boy Litjens Chairman of the Supervisory Board

The regular shareholders’ meeting took place on 28 April 2011. The Supervisory Board’s composition remained the same in the year under review. The report on adherence to and use of the Netherlands corporate governance code was proposed during the AGM as a separate agenda item for discussion. In 2011 the Board re-described and approved the procedures surrounding the Administrative Organisation and Internal Control. The aim here was to promote work process efficiency and efficacy, and to use a better system to gain a better handle on checks and balances as well as manage and limit them.

70

Consolidated balance sheet as of December 31 (all amounts in n)



2011

2010

Fixed assets Tangible fixed assets Financial fixed assets Current assets Receivables Cash and cash equivalents



17.719.446 87.468.125

18.388.569 79.252.652

19.632.612 41.765.135

17.029.071 47.921.740

Total assets



166.585.318

162.592.032

Equity and Liabilities



Equity Provisions Long-term liabilities Current liabilities



101.079.399 1.768.200 19.556.512 44.181.207

100.856.019 1.803.660 38.382.167 21.550.186

Total equity and liabilities

166.585.318

162.592.032

Assets

Consolidated profit & loss account (all amounts in n)



2011

2010

Receipts and expenditure from tangible and financial fixed assets Income Expenditure



11.289.446 10.736.842

12.467.843 11.051.885

552.604

1.415.958

2.872.334 3.201.558 -329.224

2.742.958 3.974.322 -1.231.364

17.909

18.529

241.289

203.123

Results from exploitation of tangible and financial fixed assets Receipts and expenditure arising from other activities Receipts Expenditure Results from other activities Share third parties

Net Profit

Jaarverslag 2011

71

Missie, kerntaken en organisatiestructuur LIOF wil de economie in Limburg versterken door de slagkracht van ondernemingen te verbeteren en door bedrijvigheid regionaal te verankeren. Daarbij is de focus gericht op het Limburgse midden- en kleinbedrijf, waar de inspanningen op de langere termijn direct of indirect aan ten goede moeten komen. LIOF richt zich hierbij op perspectiefrijke bedrijven in de sectoren industrie en stuwende commerciële dienstverlening, en op bedrijven die een investering in de provincie overwegen. Met het bedrijfsleven tracht LIOF de economische kansen in de (Eu)regio te benutten. Om de effectiviteit van kleine(re) toeleveranciers te verbeteren, werkt LIOF ook samen met grotere ondernemingen. Extra aandacht wordt besteed aan speerpuntsectoren die Limburg in de (inter)nationale concurrentie kan ontwikkelen. De daarvoor noodzakelijke brugfunctie tussen overheid en bedrijfsleven wil LIOF professioneel gestalte geven door de inzet van zijn kerntaken participaties, ontwikkeling & innovatie, investeringsbevordering & business development, bedrijventerreinen en bedrijvencentra. Participaties LIOF verstrekt risicodragend kapitaal aan bedrijven in de sectoren industrie en stuwende commerciële dienstverlening. Centraal staat het mogelijk maken van start, groei of een overname (buy-out/buy-in) en combinaties hiervan. LIOF staat deze bedrijven met raad en daad terzijde en stelt zijn uitgebreide kennis- en relatienetwerk ter beschikking. Veel voorkomende situaties zijn financiering van groei bijvoorbeeld bij internationalisering of overname, verzelfstandiging van een bedrijfs­ onderdeel (buy-out) voortzetting van een bedrijf met nieuwe aandeelhouders (buy-in) of een (door-)start. Speciale aandacht is er voor bedrijven die qua levensfase of risicoprofiel minder interessant zijn voor private investeerders. Ontwikkeling & Innovatie Met ontwikkeling & innovatie stimuleert LIOF kennisintensieve en innovatieve activiteiten van ondernemingen in de regio, met het doel hun concurrentiekracht te versterken. In samenwerking met diverse partners en het bedrijfsleven werkt LIOF aan de ontwikkeling van speerpuntsectoren die voor het MKB en de economie van de provincie van belang zijn. Investeringsbevordering & Business Development Investeringsbevordering & business development richt zich primair op het werven van nieuwe binnen- en buitenlandse bedrijven voor vestiging in Limburg. Ook het behouden van bestaande vestigingen van internationale ondernemingen door hen te stimuleren hun activiteiten in Limburg uit te breiden, is een belangrijke taak.

Bedrijventerreinen LIOF ontwikkelt nieuwe en herstructureert bestaande (boven­ regionale) bedrijventerreinen in Limburg. Hiermee voert LIOF het door de Provincie Limburg geformuleerde ruimtelijke en economische provinciale beleid uit, evenals het beleid van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Herstructureringsprojecten worden uitgevoerd onder de vlag van LHB (Limburgse Herstructureringsmaatschappij voor Bedrijventerreinen BV), een gezamenlijke onderneming van de Provincie Limburg en LIOF. Bedrijvencentra Dochteronderneming LIOF Business Centers faciliteert starters en doorstarters met het bieden van toegesneden kleinschalige, laagdrempelige huisvesting en daaraan gerelateerde dienst­ verlening in Limburg. Organisatiestructuur LIOF is een privaatrechtelijke naamloze vennootschap. De aandelen worden gehouden door publiekrechtelijke lichamen: > Staat der Nederlanden (94,4%); > Provincie Limburg (5,4%); > Limburgse gemeenten en Kamer van Koophandel (0,2%). Hoewel de aandelenverhouding van de Staat (i.c. het Ministerie van Economische Zaken) en de Provincie Limburg niet gelijk is, geldt voor deze twee aandeelhouders dat belangrijke beslissingen in onderling overleg op basis van gelijkwaardigheid worden genomen. De jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders stelt de jaarrekening van LIOF vast en dient décharge te verlenen aan directie en raad van commissarissen over het gevoerde beleid. De commissarissen houden toezicht op het beleid van de directie en op de algemene gang van zaken. Bovendien keuren zij het beleidsplan en omvangrijke participaties goed. De jaarlijkse algemene vergadering van aandeelhouders wordt gehouden vóór 1 juli van ieder jaar. Overige aandeelhoudersvergaderingen worden gehouden zo vaak de directie of tenminste drie leden van de RvC dit nodig achten of om bijeenroeping wordt verzocht door één of meer aandeelhouders die afzonderlijk of samen minstens 1/20 van het geplaatste kapitaal vertegenwoordigen. Naast de reguliere overleggen tussen ondernemingsraad en directie wordt eenmaal per jaar een overleg geagendeerd waarbij ook de RvC bij aanwezig is. Elk kwartaal vindt er voor alle medewerkers een personeels­ informatiebijeenkomst plaats.

72

Overzicht van begrippen en afkortingen AFSC ATC AVA B2B BOM BSRI BT CCTR CTU DSV EFRO EIZ EMR EMS EU EL&I FSH GRI GCS HTS IBD ID ICT IPC IPS LBC L.E.D. LHB LLTB LS LWV MAA MHC MKB MP MRO MUMC+ MVO NFIA

Asian Full Service Centre (in Venlo) Automotive Technology Centre Algemene Vergadering van Aandeelhouders Business tot Business Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij Besluit Subsidies Regionale Investeringsprojecten Bedrijventerreinen (afdeling) Centre for Care Technology Research (deel MHC-ontwikkeling) Cell Therapy Unit Document Services Valley Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Economische Impuls Zeeland (Zeeuwse ontwikkelingsmaatschappij) Euregio Maas-Rijn Energy, Materials & Systems Europese Unie Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Forest Stewardship Council (Raad voor Goed Bosbeheer) Global Reporting Initiative Grensoverschrijdende ClusterStimulering (Interreg IVa-project) High Tech Systems Investeringsbevordering en Business Development (afdeling) Investor Development (-programma) Informatie- en Communicatie Technologie Innovatie Prestatie Contract Industrie Park Swentibold LIOF Bedrijven Centra (deelneming LIOF) Limburg Economic Development (voorheen Brainport Zuid-Limburg) Limburgse Herstructureringsmaatschappij voor Bedrijventerreinen BV Limburgse Land- en Tuinbouw Bond Life Sciences Limburgse Werkgevers Vereniging Maastricht Aachen Airport Maastricht Health Campus Midden- en Kleinbedrijf Master Plan Maintenace, Repair and Overhaul Maastricht Universitair Medisch Centrum Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Netherlands Foreign Investment Agency (Ministerie EL&I)

Jaarverslag 2011

NRW Noord Rijn Westfalen NV NOM Noordelijker OntwikkelingsMaatschappij (van Drente, Friesland, Groningen) O&I Ontwikkeling & Innovatie (afdeling) OEMer Original Equipment Manufacurer OOST NV Ontwikkelingsmaatschappij van Gelderland en Overijssel OP-Zuid Operationeel Programma Zuid(-Nederland) PDV Perifere DetailhandelsVestigingen PiD Pieken in de Delta (programma Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie) PPP Paints, Polymers & Pigments (bedrijvennetwerk) PPS PubliekPrivate Samenwerking R&D Research & Development RAAS RFID Applications and Services (Interreg IVa-project) RFID Radio Frequency Identification (technologie voor contactloze identificatie voorwerpen) ROM(’s) Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (in Nederland: NV NOM, Oost NV, BOM en LIOF) RvC Raad van Commissarissen RWTH Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule (Aachen) SAMD Shenzhen Association for Medical Devices SKBN Stichting Kennisalliantie Bedrijventerreinen Nederland THB Taskforce (her)ontwikkeling bedrijventerreinen TTC Towards Top Technology Cluster (Interreg IVa-project) SKE Subsidieregeling Kennis Exploitatie UM / MU Universiteit Maastricht / Maastricht University WCM World Class Maintenance

73

Organogram Directie

Jérôme Verhagen Algemeen directeur

Silvy van ’t Hof-Doijen Directiesecretaresse

Frans Ridderbeekx Public relations manager

Raymond Bevers Projectmanager

Anouk Courage Projectmanager

Jan Donders Projectmanager

Jettie Frieser-Andrea Secretaresse

Marcel Hendriks Projectmanager

Theo Hommels Projectmanager

Nicole Hooijdonk-Stals Secretaresse

René Kessen Projectmanager

Charles Mevis Projectmanager

Annemieke de Raad Projectmanager

Gerard Schnackers Projectmanager

Paula Stammen Secretaresse

Ingrid Vermeer Projectmanager

Paulette Wauben-Penris Projectmanager

Mart Dijk Projectmanager

Mariëlle Hartmann Secretaresse

Jaap Heukelom Projectmanager

Mark Koppers Deskresearcher

Dennis Kierkels Projectmanager

Erna Otten Secretaresse

Marcel den Rooijen Projectmanager

Eric Schreuders Projectmanager

Josee Schrijnemakers Project assistent LHB

Susanne Soeters Controller LHB

Chantal Vluggen Secretaresse

Ontwikkeling & Innovatie

Bert de Wit Hoofd

Investeringsbevordering & Business Development

Jacques Mikx Hoofd

Sjoerd Boomsma Projectmanager

Sam Welie-Balmer Secretaresse

Bedrijventerreinen

Rob van Midden Hoofd

74

Organogram Participaties

Maurice Wijts Hoofd

Jos Cuppens Portfoliobeheerder

Sjoerd Coolen Investment manager

Laura Coulen Investment manager

Elly Erens - van Duin Secretaresse

Steven Goetstouwers Investment manager

Liesbeth Litjens Investment manager

Loek Schmitz Portfoliobeheerder

Jeffrey Lutje Spelberg Investment manager

Ruud Verberne Investment manager

John Vossen Investment manager

Vivian Dackus Assistant controller

Anouk Siegersma Administratief medewerkster

Marianne van Weersch Administratief medewerkster

Ilse Bocken-Voncken Secretaresse

Anita Boelen-Pieters Receptioniste

Yvette Hagelstein-Ketting Receptioniste

Lilian Oberjé-Weerts Secretaresse

Marc Seelen Informatiemanager

Sue Arends Huishoudelijke medewerkster/ receptioniste

Annemie van den Berk-Breuers Huishoudelijke medewerkster/ receptioniste

Eric Bielders Facilitair manager

Karin Crijnen Office manager

Michel de Louw Administrateur

Floor Schuiling directie secretaris/ controller

Financiële administratie

Rob Paffen Controller

Algemene Zaken

Pascal Vossen Hoofd, secretaris

LIOF Business Centers

Antoine Platen Directeur

Eva Janssen Account manager Relatie & Verhuur

Marie Chantal Dikovec-Hundscheid Account manager Relatie & Verhuur

Jaarverslag 2011

75

Colofon Uitgave en coördinatie: NV Industriebank LIOF Ontwerp en opmaak: Zuiderlicht, Maastricht Aan de inhoud van deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Copyright 2012, NV Industriebank LIOF Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van uitgever NV Industriebank LIOF en andere auteursrechthebbenden. NV Industriebank LIOF Boschstraat 76 Postbus 1310, 6201 BH Maatricht Innovatoren 3N Sint Jansweg 15, 5928 RC Venlo www.liof.nl

76

Jaarverslag 2011 NV Industriebank LIOF Limburgse Ontwikkelings- en Investeringsmaatschappij

78