Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Zoetermeer

Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Zoetermeer Inleiding Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het armoede- en schuldenbeleid in hun gemeente. De gemeenten in de regio Haaglanden herbezinnen zich op hun armoedebeleid en hun rol hierin. Vooral de veranderingen in het sociale domein zijn aanleiding om de armoedeproblematiek opnieuw te bezien. Gemeenten worden met de decentralisaties van AWBZ, jeugdzorg en Participatiewet vanaf 2015 verantwoordelijk voor het merendeel van de ondersteuning aan kwetsbare burgers. De decentralisaties gaan samen met forse bezuinigingen. Sommige huishoudens maken gebruik van meerdere regelingen en zullen te maken krijgen met een stapeling van bezuinigingsmaatregelen en negatieve financiële effecten daarvan. Daarnaast verwachten de gemeenten dat de effecten van de crisis de komende jaren (meer) zichtbaar worden. Daarbij gaat het niet alleen om de ‘traditionele armen’ (mensen zonder werk die moeilijk meekomen), maar ook om nieuwe doelgroepen zoals mensen die hun baan verliezen, ‘werkende armen’ en zzp’ers. Met name deze nieuwe groepen zijn niet bij alle gemeenten goed in beeld. Zij melden zich vaak niet of laat voor hulp. Tot slot zijn de komende jaren structurele extra middelen voor de armoede- en schuldenaanpak beschikbaar vanuit het Rijk (Ministerie van SZW 2013). In deze factsheet wordt een beeld geschetst van omvang en aard van de inkomenssituatie van huishoudens in de gemeente Zoetermeer. Daarnaast zijn factsheets beschikbaar van de andere gemeenten in de regio Haaglanden.

Inkomensverdeling huishoudens Eenouderhuishoudens en eenpersoonshuishoudens relatief laagste inkomens Het gemiddelde gestandaardiseerde inkomen van particuliere huishoudens in 2011 is € 25.100,00. Het inkomen varieert, afhankelijk van de samenstelling van het huishouden (figuur 1). Eenouderhuishoudens en eenpersoonshuishoudens hebben gemiddeld het laagste inkomen. Paren en meerpersoonshuishoudens hebben gemiddeld het hoogste inkomen. Het inkomen bij alle huishoudens is vergelijkbaar met 2009.

Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Zoetermeer - Tympaan Instituut - [email protected]

Figuur 1

Gemiddeld gestandaardiseerd inkomen1 in euro’s naar samenstelling van het huishouden 2009-20112 paren

28.100

eenoudergezinnen

19.400

eenpersoonshuishoudens

21.400

meerpersoonshuishoudens

26.700

huishoudens

25.100 0

5.000 2009

10.000 2010

15.000

20.000

25.000

30.000

2011

1

Het gestandaardiseerde inkomen is het besteedbare inkomen van particuliere huishoudens (exclusief studenten), waarbij er is gecorrigeerd voor verschillen in grootte en samenstelling van het huishouden. Dat is gedaan om inkomens van huishoudens van verschillende grootte en samenstelling vergelijkbaar te maken. Het besteedbare inkomen is het bruto-inkomen minus betaalde inkomensoverdrachten, premies inkomensverzekeringen, premies ziektekostenverzekeringen en belastingen op inkomen en vermogen. 2 Alle CBS-gegevens in deze factsheet zijn van peildatum 31 december van het betreffende jaar. bron: CBS Statline

Als gekeken wordt naar verschillende achtergrondkenmerken van de huishoudens valt op dat: • vooral eenouderhuishoudens met kinderen jonger dan 18 jaar een relatief laag inkomen (€ 16.600,00) hebben; • het inkomen van paren hoger is, vooral van paren zonder kinderen of met oudere kinderen; • tot 65 jaar het inkomen stijgt naarmate de hoofdkostwinner ouder wordt, dit betekent dat vooral jongere kostwinners tot 25 jaar financieel het minst te besteden hebben (€ 16.100,00); • na 65 jaar het inkomen weer daalt; • autochtonen een hoger inkomen hebben dan westerse allochtonen, die op hun beurt weer een hoger inkomen hebben dan niet-westerse allochtonen; • vooral niet-westerse allochtonen van de eerste generatie een laag inkomen (€ 19.700,00) hebben.

Grote inkomensverschillen per wijk Gemiddeld heeft 24% van de huishoudens in Zoetermeer in 2011 een hoog inkomen, dat wil zeggen een besteedbaar inkomen van meer dan € 46.500,00. 34% heeft een laag inkomen tot € 25.100,00 en 7% met een inkomen onder of rond het sociaal minimum. Dit zijn er ongeveer evenveel als in 2009. In Zoetermeer zijn er per wijk grote inkomensverschillen (tabel 1). In het Centrum en Meerzicht wonen relatief veel mensen met een laag inkomen en een inkomen onder of rond het sociaal minimum en weinig met een hoog inkomen. In het Buitengebied,

2 Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Zoetermeer - Tympaan Instituut - [email protected]

Rokkeveen, Noordhove en Oosterheem is het juist omgekeerd: veel hoge inkomens, weinig lage en onder of rond het sociaal minimum. Dat beeld is vergelijkbaar met 2009. Tabel 1 Inkomensverdeling van huishoudens1 per wijk 2009-2011 wijk centrum

inkomen

percentage

hoog: >46.500 laag: max. 25.100 2

onder of rond sociaal minimum meerzicht

zoetermeer totaal

49

50 10

laag: max. 25.100

45

45

44

8

9

9

hoog: >46.500

26

26

25

laag: max. 25.100

33

34

33

8

7

7

hoog: >46.500

23

24

23

laag: max. 25.100

34

32

31

6

7

7

hoog: >46.500

32

33

34

laag: max. 25.100

25

26

26

5

7

7

hoog: >46.500

35

35

35

laag: max. 25.100

22

22

22

4

4

4

hoog: >46.500

31

32

32

laag: max. 25.100

23

24

25

6

7

7

hoog: >46.500

32

30

29

laag: max. 25.100

28

34

27

9

10

0

hoog: >46.500

46

37

47

laag: max. 25.100

25

41

23

onder of rond sociaal minimum

12

21

0

hoog: >46.500

24

24

24

laag: max. 25.100

34

34

34

7

7

7

onder of rond sociaal minimum buitengebied

49

14

onder of rond sociaal minimum industriegebied

12

10

onder of rond sociaal minimum oosterheem

12

14

onder of rond sociaal minimum rokkeveen

12 8

onder of rond sociaal minimum noordhove

2009

15

onder of rond sociaal minimum seghwaert

2009

hoog: >46.500 onder of rond sociaal minimum

buytenwegh de leyens

2009

onder of rond sociaal minimum 1

Dit gaat over het besteedbare inkomen van particuliere huishoudens (exclusief studenten). Dit bestaat uit het brutoinkomen minus betaalde inkomensoverdrachten, premies inkomensverzekering, premies ziektekostenverzekering en belasting op inkomen en vermogen. 2 Het sociaal minimum is het wettelijk bestaansminimum zoals dat politiek is vastgesteld. Om te beoordelen hoe het inkomen zich verhoudt tot het minimum, is aan de hand van de regelgeving vastgesteld welke norm voor het desbetreffende huishouden geldt. De norm voor een (echt)paar met uitsluitend minderjarige kinderen is bijvoorbeeld gelijkgesteld aan de bijstandsuitkering van een echtpaar, aangevuld met de (leeftijdsafhankelijke) kinderbijslag. Bij 65-plussers is het bedrag aan AOW-pensioen als norm gekozen. bron: CBS Statline


Huishoudens met lage inkomens In de tekst is gefocust op de groep (minderjarige kinderen in) huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum. Deze grens hanteren gemeenten vaak in hun armoedebeleid. In de tabellen wordt een beeld geschetst van de omvang van de totale groep (minderjarige kinderen in) huishoudens met een laag inkomen van 101 tot 125% van het sociaal minimum. Dat gebeurt aan de hand van de absolute (werkelijke aantallen) en de relatieve omvang. De relatieve omvang geeft het percentage huishoudens ten opzichte van de doelpopulatie 1 aan. De ontwikkeling in aantallen en percentages hoeft niet hetzelfde te zijn. Zo kan het aantal huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum afnemen, terwijl de groep relatief toeneemt.

Meer huishoudens met lage inkomens In 2013 hadden bijna 5.100 huishoudens een inkomen tot 110% van het sociaal minimum (tabel 2). Dat zijn er, in absolute aantallen, meer dan in 2009. In alle huishoudens van 101125% van het sociaal minimum is een toename te zien sinds 2009. Tabel 2 Aantal huishoudens met inkomen tot … % van sociaal minimum1 2009-20132 3

percentage

2009

2010

2011

2012

2013

index 2013 tov 2009

101

2.700

2.900

3.200

3.000

3.140

116

105

3.500

3.800

4.100

3.950

4.070

116

110

4.400

4.700

5.000

4.930

5.080

115

115

5.100

5.500

5.800

5.770

5.960

117

120

5.800

6.300

6.600

6.550

6.770

117

125

6.500

7.000

7.300

7.340

7.590

117

1

Dit gaat over particuliere huishoudens, exclusief studenten en huishoudens met een onvolledig jaarinkomen, die ten minste 1 jaar een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal minimum hebben. Aan de hand van regelgeving is vastgesteld welke norm voor het betreffende huishouden van toepassing is. 2 De cijfers 2009-2011 zijn afgerond. Cijfers van 2012 en 2013 zijn ramingen uit de Minimascan van Stimulansz. 3 De index geeft de verhouding weer tussen het aantal huishoudens in 2013 ten opzichte van het aantal in 2009. 2009 krijgt een index van 100. Een index in 2013 lager dan 100 betekent dat er in 2013 minder huishoudens met een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal inkomen zijn dan in 2009, een index hoger dan 100 betekent dat er meer zijn dan in 2009. bron: CBS Statline, Stimulansz 2014

Ook relatief is het aantal huishoudens tot 110% van het sociaal minimum in 2013 toegenomen ten opzichte van 2009. In 2013 heeft circa 9,5% van de huishoudens een inkomen tot 110% van het sociaal minimum (tabel 3).

1

De doelpopulatie betreft alle particuliere huishoudens, exclusief studenten en huishoudens met een onvolledig jaarinkomen, die ten minste 1 jaar een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal minimum hebben. Aan de hand van regelgeving is vastgesteld welke norm voor het betreffende huishouden van toepassing is.


Tabel 3 Percentage huishoudens met inkomen tot … % van sociaal minimum1 2009-20132 percentage 101

3

2009

2010

2011

2012

2013

index 2013 tov 2009

5,3

5,7

6,1

5,7

5,9

111

105

6,9

7,4

7,8

7,4

7,6

110

110

8,6

9,2

9,7

9,3

9,5

110

115

10

10,8

11,3

10,9

11,2

112

120

11,5

12,2

12,7

12,3

12,7

110

125

12,8

13,7

14,2

13,8

14,2

111

1

Dit gaat over particuliere huishoudens, exclusief studenten en huishoudens met een onvolledig jaarinkomen, die ten minste 1 jaar een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal minimum hebben. Aan de hand van regelgeving is vastgesteld welke norm voor het betreffende huishouden van toepassing is. 2 Gegevens van 2012 en 2013 zijn ramingen uit de Minimascan van Stimulansz. 3 De index geeft de verhouding weer tussen het aantal huishoudens in 2013 ten opzichte van het aantal in 2009. 2009 krijgt een index van 100. Een index in 2013 lager dan 100 betekent dat er in 2013 minder huishoudens met een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal inkomen zijn dan in 2009, een index hoger dan 100 betekent dat er meer zijn dan in 2009. bron: CBS Statline, Stimulansz 2014

Meer kinderen in huishoudens tot 110% van sociaal minimum In 2013 woonden circa 3.200 kinderen in huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum (tabel 4). Dat zijn er meer dan in 2009. Dat geldt voor alle kinderen in huishoudens tot 125% van het sociaal minimum. Tabel 4 Aantal kinderen tot 18 jaar in huishoudens1 met inkomen tot … % van sociaal minimum 2009-20132 3

percentage

2009

2010

2011

2012

2013

index 2013 tov 2009

101

1.700

1.900

2.100

2.000

2.080

122

105

2.200

2.400

2.600

2.570

2.650

120

110

2.700

2.900

3.100

3.110

3.210

119

115

3.000

3.300

3.500

3.530

3.660

122

120

3.500

3.600

3.800

3.820

3.990

114

125

3.800

4.000

4.200

4.420

4.440

117

1

Dit gaat over particuliere huishoudens, exclusief studenten en huishoudens met een onvolledig jaarinkomen. Gegevens van 2012 en 2013 zijn ramingen uit de Minimascan van Stimulansz. 3 De index geeft de verhouding weer tussen het aantal in 2013 ten opzichte van het aantal in 2009. 2009 krijgt een index van 100. Een index in 2013 lager dan 100 betekent dat in er 2013 minder kinderen in huishoudens met een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal inkomen zijn dan in 2009, een index hoger dan 100 betekent dat er meer zijn dan in 2009. bron: CBS Statline, Stimulansz 2014 2

Ook relatief is het aantal kinderen in huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum in 2011 toegenomen sinds 2009 (tabel 5). In 2011 ging het om 12,4% van de kinderen.


Tabel 5 Percentage kinderen tot 18 jaar in huishoudens1 met inkomen tot ... % van sociaal minimum 2009-20132 percentage

3

2009

2010

2011

index 2011 tov 2009

101

6,7

7,4

8,3

124

105

8,9

9,6

10,4

117

110

10,5

11,6

12,4

118

115

12,1

13,1

14

116

120

13,7

14,5

15,4

112

125

14,9

16

16,7

112

1

Dit gaat over particuliere huishoudens, exclusief studenten en huishoudens met een onvolledig jaarinkomen. Gegevens van 2012 en 2013 zijn niet bekend. 3 De index geeft de verhouding weer tussen het aantal in 2013 ten opzichte van het aantal in 2009. 2009 krijgt een index van 100. Een index in 2013 lager dan 100 betekent dat in er 2013 minder kinderen in huishoudens met een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal inkomen zijn dan in 2009, een index hoger dan 100 betekent dat er meer zijn dan in 2009. bron: CBS Statline, Stimulansz 2014 2

Achtergrondkenmerken huishoudens met lage inkomens Eenouderhuishoudens en alleenstaande vrouwen zijn grootste groep Binnen de groep huishoudens tot 110% van het sociaal minimum vormen eenouderhuishoudens en alleenstaande vrouwen de grootste groep (figuur 2). Dat is vergelijkbaar met 2009.

Figuur 2

Aantal huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar samenstelling in 2011 1.300

1.400 1.200 1.000 800

800

700

500

600 400 200

900 500

200

0

bron: CBS Statline

Lichte toename huishoudens uitkering ouderdom/nabestaanden In tabel 6 is aangegeven wat de voornaamste inkomensbron van huishoudens is. Bij driekwart van de huishoudens tot 110% van het sociaal minimum is dat een uitkering, vooral een sociale voorziening en een uitkering ouderdom/nabestaanden (zoals AOW, ANW of pensioen). 6 Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Zoetermeer - Tympaan Instituut - [email protected]

Tabel 6 Aantal huishoudens met inkomen tot ... % van sociaal minimum naar inkomensbron in 20131 inkomensbron

101%

105%

110%

610

740

940

1.120

1.320

1.540

inkomen uit eigen onderneming

360

380

400

440

480

520

uitkering werkloosheid

110

130

170

190

220

250

inkomen uit arbeid 2

115%

120%

125%

uitkering ziekte/arbeidsongeschikt

130

300

390

470

550

620

uitkering ouderdom/nabestaanden

810

1.140

1.530

1.920

2.300

2.690

1.110

1.370

1.640

1.800

1.880

1.950

10

10

10

20

20

20

3.140

4.070

5.080

5.960

6.770

7.590

uitkering sociale voorzieningen overig overdrachtsinkomen totaal 1

Dit is een uitsplitsing van de totalen uit tabel 2 naar inkomen. Dit gaat om huishoudens met een inkomen uit eigen onderneming (met en zonder personeel in dienst) en huishoudens waarbij inkomen uit vermogen de belangrijkste inkomstenbron is. bron: Stimulansz 2014 2

Vergeleken met 2009 is het aantal uitkeringen ouderdom/nabestaanden licht toegenomen. Verder is de verdeling naar inkomens vergelijkbaar met 2009.

Helft van huishoudens van Nederlandse herkomst Van de 5.000 huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum in 2011 (tabel 2) is circa de helft van Nederlandse herkomst (figuur 3). Dat zijn circa 2.600 huishoudens. Dat zijn er circa evenveel als in 2009.

Figuur 3

Percentage huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar herkomst in 2011 10%

53%

37%

nederlands

niet-westers

westers

bron: CBS Statline

Verdeling huishoudens naar leeftijd vergelijkbaar met 2009 In figuur 4 staat de verdeling van huishoudens naar leeftijd. Deze is ongeveer hetzelfde als in 2009. Er zijn weinig jongeren met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum. Hierbij moet opgemerkt worden dat studenten buiten beschouwing zijn gelaten.


Figuur 4

Percentage huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar leeftijd hoofdkostwinner in 2011 4% 26% 34%

36% tot 25 jaar

25 tot 45 jaar

45 tot 65 jaar

65 jaar of ouder

bron: CBS Statline

Meeste huishoudens in huurwoning 9 op de 10 huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum wonen in een huurwoning (figuur 5). Het gaat om circa 4.400 huishoudens. Hiervan woont het merendeel in een huurwoning met huursubsidie. Deze situatie komt overeen met die in 2009.

Figuur 5

Percentage huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar woonsituatie in 2011 12%

12%

76% eigen woning

huurwoning met huursubsidie

huurwoning zonder huursubsidie

bron: CBS Statline

Meer kinderen in huishoudens met uitkering 6 op de 10 kinderen wonen in een huishouden (tot 110% van het sociaal minimum) waarbij een uitkering de belangrijkste inkomensbron is, met name een uitkering sociale voorziening (tabel 7). Ten opzichte van 2009 is het inkomen uit een uitkering (werkloosheid en ziekte/arbeidsongeschiktheid) licht toegenomen en uit arbeid en eigen onderneming licht gedaald. 8 Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Zoetermeer - Tympaan Instituut - [email protected]

Tabel 7 Aantal kinderen tot 18 jaar in huishoudens met inkomen tot … % van sociaal minimum naar inkomensbron in 20111 inkomensbron

101%

105%

110%

115%

120%

125%

inkomen uit arbeid

600

700

900

1.200

1.400

1.500

inkomen uit eigen onderneming

300

300

300

400

400

500

uitkering werkloosheid

100

100

200

200

200

200

uitkering ziekte/arbeidsongeschikt

100

200

300

300

300

400

uitkering ouderdom/nabestaanden

0

0

0

0

0

0

1.000

1.200

1.400

1.500

1.500

1.600

0

0

0

0

0

0

2.100

2.600

3.100

3.500

3.800

4.200

uitkering sociale voorzieningen overig overdrachtsinkomen totaal 1

Dit is een uitsplitsing van de totalen uit tabel 4 naar inkomen. De aantallen zijn afgerond op honderdtallen. Daardoor kan het voorkomen dat ze niet optellen tot het totaal. bron: CBS Statline

Meer kinderen in eenouderhuishoudens Bijna alle kinderen in huishoudens tot 110% van het sociaal minimum komen uit gezinnen met alleen kinderen onder de 18 jaar. Daarbij gaat het vooral om kinderen uit eenouderhuishoudens (figuur 6). Dat zijn er fors meer dan in de totale bevolking van Zoetermeer, waar in 2011 20% van de kinderen in een eenouderhuishouden opgroeide (CBS Statline, RIS). Het aantal kinderen uit eenouderhuishoudens in huishoudens tot 110% van het sociaal minimum is toegenomen sinds 2009.

Figuur 6

Percentage minderjarige kinderen in huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar gezinssamenstelling in 2011 3%

30%

60% 7%

eenouderhuishouden, alleen kinderen <18

eenouderhuishouden, minstens één kind

paar, alleen kinderen <18

paar, minstens 1 kind

≥1

bron: CBS Statline

Meer kinderen in niet-westerse huishoudens Van de 3.100 kinderen in huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum in 2011 zijn 6 op de 10 van niet-westerse herkomst (figuur 7). Ten opzichte van het totaal aantal huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum 9 Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Zoetermeer - Tympaan Instituut - [email protected]

(in figuur 3) zijn er relatief veel kinderen van niet-westerse herkomst. Het percentage kinderen in niet-westerse huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum is, vergeleken met 2009, toegenomen.

Figuur 7

Percentage minderjarige kinderen in huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar herkomst in 2011 6%

36%

58%

nederlands

niet-westers

westers

bron: CBS Statline

Meeste kinderen in huurwoningen 9 op 10 van de kinderen in huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum woont in een huurwoning (figuur 8). Dat gaat om circa 2.700 kinderen. De meesten daarvan wonen in een huurwoning met huursubsidie. Het aantal kinderen in huurwoningen is ten opzichte van 2009 licht toegenomen, het aantal kinderen in een eigen woning is juist licht gedaald.

Figuur 8

Percentage minderjarige kinderen in huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar woonsituatie in 2011 6%

13%

81% eigen woning

huurwoning met huursubsidie

huurwoning zonder huursubsidie

bron: CBS Statline


(Potentiële) financiële problemen Ruim een derde van de Nederlanders heeft financiële problemen 37% van de huishoudens in Nederland heeft onvoldoende geld voor bepaalde gangbare uitgaven (figuur 9). Zij hebben vooral moeite met onverwachte noodzakelijke uitgaven, vervanging van versleten meubelen, jaarlijks op vakantie gaan en regelmatig nieuwe kleren kopen. 14% van de Nederlandse huishoudens kan (zeer) moeilijk rondkomen van hun netto huishoudinkomen om de gebruikelijke noodzakelijke uitgaven te betalen. 5% van de Nederlandse huishoudens heeft de afgelopen 12 maanden een betalingsachterstand gehad, vooral bij het betalen van huur of hypotheek.

Figuur 9

Inkomensbeoordeling door Nederlandse huishoudens in 2012, in percentages

betalingsachterstand leningen zware last woonkosten zware last onvoldoende geld (zeer) moeilijk rondkomen 0

5

10

15

20

25

30

35

40

bron: CBS Statline

Huishoudens die de meeste financiële problemen ervaren zijn: • eenouderhuishoudens, vooral met kinderen onder de 18 jaar; • huishoudens waarbij de kostwinner laagopgeleid is; • huishoudens met een laag inkomen (onder of rond het sociaal minimum): die met een uitkering van de sociale voorziening hebben de meeste problemen; • huishoudens in een huurwoning, met name die met huursubsidie. Jongeren onder de 25 jaar hebben vaker onvoldoende geld voor onverwachte uitgaven. Daarentegen ervaren zij hun woonlasten minder als een zware last en hebben ze minder moeite om maandelijks rond te komen (CBS Statline). Paren zonder kinderen, hoogopgeleide kostwinners en 65-plussers ervaren minder vaak problemen. Ook zijn er minder problemen naarmate huishoudens een hoger inkomen hebben, bijvoorbeeld door het hebben van werk. Het hebben van werk is echter geen garantie om financiële problemen te voorkomen (CBS/SCP 2012).

Kinderen lopen meer risico op armoede De kans op armoede is groter bij kinderen dan bij volwassenen. Vooral kinderen in eenouderhuishoudens lopen meer risico op (langdurige) armoede dan kinderen in tweeoudergezinnen (figuur 6). Jongere kinderen hebben een groter risico op armoede dan oudere kinderen. Vanaf 12 jaar neemt de kans op armoede bij kinderen af, maar is nog steeds bovengemiddeld. Dat komt vermoedelijk doordat hun ouders dan in de gelegenheid zijn (meer) te gaan werken. Ook hebben wat oudere kinderen vaker volwassen broers of zussen die nog thuis wonen en een inkomen hebben (CBS/SCP 2012). 11 Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Zoetermeer - Tympaan Instituut - [email protected]

Verder hebben kinderen in grote gezinnen, in gezinnen met een bijstandsuitkering en kinderen van niet-westerse herkomst een verhoogd risico op armoede (CBS/SCP 2012). Van de niet-westerse kinderen groeit 1 op de 4 op in armoede, bij autochtone kinderen is dat 1 op de 16. De armoede is het grootst onder Somalische, Afghaanse, Irakese en Marokkaanse kinderen (Huijnk et al 2014).

Aantal executieverkopen fluctueert Sinds 2008 zijn er in totaal 78 executieverkopen in de gemeente Zoetermeer geweest. Een executieverkoop is een gedwongen verkoop van een woning. De reden kan zijn dat een eigenaar niet meer aan de betalingsverplichtingen kan voldoen. In dat geval kan de geldverstrekker verkoop van het onderpand (het huis) eisen. De ontwikkeling van executieverkopen per kwartaal staat in figuur 10.

Figuur 10

Ontwikkeling aantal executieverkopen 2008-2013 per kwartaal

8 7 6 5 4 3 2 1 13-04

13-03

13-02

13-01

12-04

12-03

12-02

12-01

11-04

11-03

11-02

11-01

10-04

10-03

10-02

10-01

09-04

09-03

09-02

09-01

08-04

08-03

08-02

08-01

0

bron: Kadaster 2014

Het aantal executieverkopen fluctueert per kwartaal en per jaar. De pieken liggen in 2009 en 2011 met respectievelijk 17 en 20 executieverkopen per jaar. Na 2011 is het aantal weer gedaald.

Landelijke toename aantal huisuitzettingen Woningcorporaties in Nederland hebben ruim 23.000 vonnissen voor huisuitzettingen ontvangen in 2013. Ongeveer 30% daarvan heeft tot een huisuitzetting geleid. Dit betrof bijna 7.000 mensen. Zowel het aantal vonnissen als het aantal huisuitzettingen is sinds 2009 toegenomen (figuur 11).


Figuur 11

Aantal vonnissen en huisuitzettingen in Nederland in 2006-2013

25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2006

2007

2008 vonnissen

2009

2010

2011

2012

2013

huisuitzettingen

bron: Aedes Kenniscentrum 2014

De belangrijkste oorzaak van een huisuitzetting is huurachterstand (88%). Bij kleine corporaties vinden relatief minder vaak huisuitzettingen plaats dan bij grote corporaties. Per 1.000 woningen gaat het om 1,5 huisuitzettingen, bij grote corporaties zijn dat er 3 tot 5. Van 65% van de huisuitzettingen is niet bekend om welke type huishoudens het gaat. De huishoudens waarvan het wel bekend is, zijn vooral alleenstaanden van 30-60 jaar (15%) en alleenstaande jongeren van 18-30 jaar (9%) (Aedes Kenniscentrum 2014).

51% huishoudens gebruikt een of meer regelingen In 2011 maakten van de circa 54.100 huishoudens in Zoetermeer 51% gebruik van ten minste 1 regeling, 49% gebruikt geen enkele regeling. Het gaat om regelingen op het terrein van welzijn en zorg, arbeidsparticipatie, onderwijs, inkomensondersteuning en jeugdzorg. Een toelichting op de specifieke regelingen is te vinden op de website waarstaatjegemeente.nl. Het gebruik van regelingen in Zoetermeer is hoger dan gemiddeld in ZuidHolland (49%) en vergelijkbaar met Nederland (51%). 80% van de huishoudens met een regeling gebruikt 1 tot 4 regelingen. Het maximum aantal regelingen per huishouden is 13 in Zoetermeer. De meest voorkomende combinaties van regelingen betreffen ‘inkomensondersteuning’ en ‘arbeidsparticipatie en inkomensondersteuning’ (figuur 12) 2. De huishoudens die gebruikmaken van verschillende regelingen zijn kwetsbaar. Die kwetsbaarheid wordt vergroot doordat zij mogelijk te maken krijgen met een stapeling van bezuinigingsmaatregelen.

2

In figuur 12 en tabel 8 zijn de termen ‘inkomensondersteuning’ en ‘arbeidsparticipatie’vanwege de leesbaarheid afgekort tot arbeid en inkomen.


Figuur 12

Overzicht stapeling van regelingen bij huishoudens in 2011 1% 3% 1% 15%

20% 6% 1%

1% 12%

40% welzijn en zorg

arbeid

welzijn en zorg, arbeid en inkomen

onderwijs

inkomen

welzijn en zorg en inkomen

jeugdzorg

arbeid en inkomen

inkomen en onderwijs

overig

bron: Stapelingsmonitor

In tabel 8 staat het aantal huishoudens met een combinatie van regelingen per wijk. In Meerzicht, Buytenwegh-de Leyens en het Centrum wordt relatief het meest gebruik gemaakt van regelingen. In Oosterheem, het Buitengebied en Industriegebied het minst.


Tabel 8 Samenloop van regelingen per wijk1 totaal geen

centrum

meerzicht


seghwaert

noordhove

rokkeveen

oosterheem

industriegebied

buitengebied

26.345

5.035

3.220

4.150

3.610

1.810

4.295

3.945

215

70

385

110

45

55

55

15

70

25

-

-

4.085

780

585

690

620

270

585

520

25

-

220

25

20

35

40

20

25

45

-

-

11.175

2.200

1.535

1.930

1.400

765

1.980

1.280

60

20

jeugdzorg

170

35

30

30

25

-

20

25

-

-

welzijn en zorg en arbeid

130

30

25

25

20

-

10

15

-

-

15

-

-

-

-

-

-

-

-

-

3.305

870

475

650

475

150

545

125

15

-

arbeid en onderwijs

65

10

-

10

-

-

10

10

-

-

arbeid en inkomens

5.430

1.150

840

930

755

370

660

685

30

-

arbeid en jeugdzorg

35

-

10

-

-

-

-

-

-

-

onderwijs en inkomen

245

25

20

45

40

15

45

55

-

-

onderwijs en jeugdzorg

35

-

-

-

-

-

-

10

-

-

inkomen en jeugdzorg

50

-

-

10

10

-

-

10

-

-

1.785

345

340

365

255

70

180

225

-

-

welzijn en zorg en onderwijs en inkomen

110

10

15

15

20

10

10

30

-

-

arbeid en onderwijs en inkomen

145

25

15

25

20

10

15

30

-

-

welzijn en zorg arbeid onderwijs inkomen

welzijn en zorg en onderwijs welzijn en zorg en inkomen

welzijn en zorg en arbeid en inkomen

arbeid en onderwijs en jeugdzorg

15

-

-

-

-

-

-

-

-

-

arbeid en inkomen en jeugdzorg

100

20

20

15

15

-

-

20

-

-

20

-

-

-

-

-

-

-

-

-

welzijn en zorg en arbeid en onderwijs en inkomen

125

25

10

15

15

15

15

25

-

-

welzijn en zorg en arbeid en inkomen en jeugdzorg

45

-

-

15

10

-

-

-

-

-

onderwijs en inkomen en jeugdzorg


totaal

centrum

meerzicht


seghwaert

noordhove

rokkeveen

oosterheem

industriegebied

buitengebied

welzijn en zorg en onderwijs en inkomen en jeugdzorg

15

-

-

-

-

-

-

-

-

-

arbeid en onderwijs en inkomen en jeugdzorg

35

-

-

-

-

-

-

10

-

-

welzijn en zorg en arbeid en onderwijs en inkomen en jeugdzorg

30

-

-

-

-

-

-

-

-

-

totaal huishoudens met een regeling

27.770

5.660

3.985

4.860

3.775

1.710

4.170

3.145

130

20

totaal huishoudens

54.145

10.750

7.265

9.045

7.435

3.565

8.505

7.115

360

105

- Deze gegevens zijn niet gepresenteerd op wijkniveau. 1 De som van de totalen van alle regelingen en voorzieningen telt op tot het totaal aantal huishoudens, omdat huishoudens slechts in 1 categorie vallen. Hierbij moet rekening worden gehouden met afronding van de cijfers en het niet opnemen van aantallen kleiner dan 10. Combinaties van regelingen die niet voorkomen in de gemeente zijn niet opgenomen in de tabel. bron: Stapelingsmonitor


Aanknopingspunten voor de aanpak Belemmeringen om hulp te vragen De belangrijkste belemmeringen van burgers om hulp te vragen bij inkomensproblematiek zijn (interviews): • Schaamte, trots, gêne dat je een uitkering nodig hebt. Als deze drempel eenmaal genomen is, wordt het gemakkelijker. • Onwetendheid. Dit speelt vooral bij allochtonen die de taal niet spreken. Ze weten niet waar ze terechtkunnen voor wat. Een uitkering kan bijvoorbeeld alleen nog digitaal worden aangevraagd. Dit vormt ook voor ouderen een belemmering. • Ingewikkelde regelgeving en procedures. De regels en procedures zijn niet duidelijk en efficiënt. Het moeten aanleveren van veel informatie schrikt af. Het opzoeken of opvragen van bijvoorbeeld bankafschriften is voor mensen met weinig geld en moeite met ordenen van de administratie een probleem. Mensen besluiten hulp te vragen als het echt niet meer gaat, als ze bijvoorbeeld te maken krijgen met woningbeslag, deurwaarders of afsluiting van water/elektriciteit. In eerste instantie steken ze, als ze zo in de problemen zitten, hun hoofd in het zand. Ze maken bijvoorbeeld de post niet meer open. De problematiek is vaak meervoudig. Het is niet alleen een financieel probleem, maar ook een psychisch probleem. Familie kan het niet meer oplossen. Mensen zitten teveel in de problemen. Ze constateren dat ze het zelf niet meer redden. Als ze geen beroep op familie kunnen doen, lopen ze toch bij de gemeente binnen. Of als de woningcorporatie huurachterstand signaleert, verwijzen ze naar de gemeente. Deze gesignaleerde belemmeringen komen ook in de literatuur naar voren (ITJ 2011, Nienhuis, Doelman-van Geest 2013). Een ander knelpunt is dat minder hulp aan gezinnen met ‘kleine’ problemen wordt geboden, zoals werkende armen en de groep met relatief kleine schuld (tot € 9.000,00). Deze groep wordt niet als potentiële doelgroep gezien, terwijl zij door kleine tegenslagen in grote problemen kan komen (ITJ 2011, interviews).

Specifieke groepen die moeite hebben met hulp vragen De volgende groepen ervaren een drempel om hulp te vragen (interviews): • Ouderen die alleen AOW hebben. Zij hebben vaak ook meer zorgkosten. • Mensen met een verstandelijke of psychische beperking. • Stoppende ondernemers. Zij hebben veel moeite om hulp te vragen maar als de bank de ‘stekker’ eruit trekt, moeten ze wel. • Mensen die in het verleden niets met de gemeente te maken hebben gehad. Zij weten minder hun weg te vinden dan mensen die al een bijstandsuitkering hebben. • Allochtonen die de taal niet beheersen. Als ze niet bij lotgenoten om hulp vragen is dat een belemmering. • Mensen die van alles beloven (bijvoorbeeld dat ze gebruik zullen maken van schuldhulpverlening) maar er de brui aan geven. • Mensen die gewend zijn aan een bepaalde levensstijl en een bepaald imago hebben en dit in veranderde omstandigheden niet willen opgeven. • Mensen met een verslaving. Hoewel dit een wat andere groep is dan de bovenstaande omdat ze te maken hebben met een middel waar ze niet zonder kunnen. De groep mensen met problemen is dus heel divers. Mensen zijn bijvoorbeeld in de problemen gekomen door scheiding, omdat ze niet hebben geleerd om met geld om te gaan, omdat ze 2 huizen hebben waarvan 1 niet kan worden verkocht, er sprake is van


beslaglegging door de belastingdienst. Sommige mensen zijn ook ‘te goedig’. Ze helpen familieleden bij het oplossen van problemen en komen daardoor zelf in de financiële problemen (interviews).

Oplossingen om belemmeringen weg te nemen Er zijn verschillende mogelijkheden om de drempel om hulp te vragen, te verlagen (interviews): • Vergroten van de zichtbaarheid van organisaties die hulp bieden, bijvoorbeeld door informatie te geven op plekken waar de doelgroep komt (zoals de markt voor bijstandsgerechtigden). • Bekendheid geven aan de hulp via websites en folders. • Meer outreachend werken: mensen bezoeken of bellen en aangeven welke hulp er is. • Versterken van de samenwerking en afstemming tussen sociale partners, verwijzers. Zij spelen een heel belangrijke rol in de signalering van behoefte aan hulp bij inkomensproblematiek. • Verlagen van de drempel door goede en tijdige verwijzing tussen afdelingen en verschillende organisaties, maar ook door eerst het gesprek aan te gaan en niet direct te vragen om allerlei informatie op papier over de situatie. Indien nodig kan dan in het gesprek hulp worden aangeboden bij het verzamelen van benodigde informatie. In dit gesprek kunnen ook al eerste adviezen worden gegeven. • Benadrukken dat het niet erg is om even hulp nodig te hebben. Iedereen heeft wel een periode in zijn leven dat hij/zij hulp nodig heeft. • Vroegsignalering, bijvoorbeeld door woningcorporatie en werkgevers. In een vroeg stadium al naast de burger staan en de problemen in de preventieve sfeer oplossen. • Voeren van een goed beleid dat meer duidelijkheid geeft aan burgers, maar ook aan hulpverleners, bijvoorbeeld door een stroomschema dat laat zien waar een bepaalde aanvraag in de lijn zich bevindt. • Bieden van duidelijkheid over bereikbaarheid van hulpverleners en over de duur van afhandeling van aanvragen/procedures. • Verstrekken van goede informatie over wie gebruik kan maken van welke hulp. Een meldpunt of loketfunctie van waaruit kan worden verwezen naar de juiste hulpvorm kan hierbij een belangrijke rol spelen.

Focus op gedragsverandering in de ondersteuning Traditioneel worden mensen in armoede vooral vanuit ‘administratieve’ kenmerken beschreven. Bijvoorbeeld in termen van leeftijd, geslacht, etniciteit en huishoudenssamenstelling. Als vanuit deze kenmerken naar mensen met schulden gekeken wordt, blijken het vooral alleenstaande werkloze mannen, alleenstaande werkloze vrouwen met kinderen en jonge werkende mannen die hoger opgeleid zijn, te zijn. Bij bijstandsgerechtigden gaat het met name om werkloze oudere mannen, alleenstaande moeders en immigranten (Van Geuns 2013). Voor de ondersteuning is het weinig zinvol om mensen aan de hand van administratieve kenmerken te beschrijven. Het kan hooguit nuttig zijn om ontwikkelingen in de tijd te laten zien en op hoofdlijnen te beschrijven, zoals ook in deze factsheet wordt gedaan. Professionals biedt het nauwelijks handvatten. Het gaat namelijk om factoren die niet te beïnvloeden zijn. Ook geven deze kenmerken geen oorzaken aan waarom iemand arm is, hooguit indirect (Van Geuns 2013).


Een alternatief is om op individueel niveau naar mensen te kijken: naar hun gedrag 3, hun houding, motivatie, vaardigheden en beperkingen. Dat zijn factoren die relevant zijn voor de oplossing van financiële problemen. Het zijn factoren die te beïnvloeden zijn en die tevens de grenzen aangeven van welke mensen zelf kunnen bijdragen aan het oplossen van hun problemen. Het veranderen van gedrag en houding is niet eenvoudig. Mensen moeten zich eerst bewust worden van hun gedrag, zodat zij zelf gemotiveerd worden om te veranderen. In de aanpak zou de focus op verandering van gedrag en houding moeten liggen in plaats van op sanctionering. Daarbij hoort een open gesprek met de cliënt, bijvoorbeeld via de methode van motiverende gespreksvoering. Pas als mensen de juiste houding hebben, heeft het zin om vaardigheden aan te leren (Van Geuns 2013). Uitgebreidere informatie over dit thema verschijnt in de notitie ‘Blik op: armoede’. Deze wordt in de zomer van 2014 verwacht.

Conclusie In deze factsheet is op basis van algemene kenmerken een beeld geschetst van de omvang van de groep huishoudens met lage inkomens, in het bijzonder huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum. De omvang van de groep huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum is toegenomen sinds 2009 (zowel absoluut als relatief). Zij bestaat vooral uit eenoudergezinnen en alleenstaande vrouwen. De achtergrondkenmerken van deze groep, zoals woonsituatie en leeftijd, zijn relatief weinig veranderd ten opzichte van 2009. Vergeleken met 2009 groeien ook meer kinderen op in huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum. Kinderen uit eenouderhuishoudens en van niet-westerse herkomst zijn oververtegenwoordigd in deze huishoudens. Beide groepen zijn toegenomen sinds 2009. Eenouderhuishoudens (met kinderen jonger dan 18 jaar), huishoudens met een uitkering en huishoudens in een huurwoning ervaren de meeste financiële problemen. Dit zijn grote groepen in Zoetermeer. Huishoudens met een combinatie van regelingen vormen een risicogroep. In Zoetermeer zijn meer huishoudens met een of meer regelingen dan gemiddeld in Zuid-Holland en ongeveer evenveel als in Nederland. Per wijk verschilt het gebruik van regelingen. In Buytenwegh De Leyens, Meerzicht en het Centrum is het gebruik relatief het hoogst, in de twee laatstgenoemde wijken wonen ook relatief veel huishoudens met een laag inkomen en inkomen onder of rond het sociaal minimum en weinig met een hoog inkomen. Om de huishoudens met problemen te bereiken is het van belang de belemmeringen om hulp te zoeken weg te nemen. Naast de schuld en schaamte om hulp te vragen, spelen ook onwetendheid (in het bijzonder bij allochtonen) en complexiteit van de regels en procedures een rol. Om dit aan te pakken is het wenselijk dat organisaties beter zichtbaar worden, goede informatie verstrekken en preventief, outreachend en laagdrempelig werken. In de directe ondersteuning is het relevant om op individueel niveau naar gedrag, houding, motivatie, vaardigheden en beperkingen te kijken. Door open gesprekken met de hulpvragers kan gewerkt worden aan bewustwording van gedrag als stap naar gedragsverandering.

3

Gedrag impliceert niet dat het de eigen schuld is dat mensen in de problemen zijn gekomen. 19

Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Zoetermeer - Tympaan Instituut - [email protected]

Bronnen Schriftelijke documentatie Aedes Kenniscentrum. Corporatiemonitor 2014. Den Haag: Aedes Kenniscentrum, 2014. Centraal Bureau voor de Statistiek/Sociaal en Cultureel Planbureau (CBS/SCP). Armoedesignalement 2012. Den Haag: CBS/SCP, 2012. Geuns R van. Every picture tells a story. Armoede: een gedifferentieerd verschijnsel. Lectorale rede in verkorte vorm uitgesproken op dinsdag 12 november 2013 door dr. Roeland van Geuns, lector Armoede en Participatie aan de Hogeschool van Amsterdam Domein Maatschappij en Recht. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam, 2013. Huijnk W, Gijsberts M, Dagevos J. Jaarrapport integratie 2013. Participatie van migranten op de arbeidsmarkt. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, 2014. Integraal Toezicht Jeugdzaken (ITJ). Het kind van de rekening. Hulp aan kinderen die leven in armoede. Onderzoek Integraal Toezicht Jeugdzaken. Utrecht: ITJ, 2011. Kadaster. Maatwerk. Apeldoorn: Kadaster, 2014. Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Kamerbrief Samen werken aan een effectieve armoede- en schuldenaanpak. Den Haag: Ministerie van SZW, 2013. Nienhuis T, Doelman-van Geest HA. Blik op: armoede in gezinnen. Den Haag: Tympaan Instituut, 2013. Stimulansz. Benchmark Armoedebeleid en Schuldhulpverlening 2012 Wassenaar. Utrecht: Stimulansz, 2013. Stimulansz. Minimascan 2012 en 2013. Utrecht: Stimulansz, 2014.

Websites ris-zh.nl

Regionaal Informatiesysteem Samenleving Zuid-Holland

statline.cbs.nl

Centraal Bureau voor de Statistiek Statline

stimulansz.nl

Stimulansz

Interviews mevrouw R. van Beek

Vitis Welzijn, welzijnsadviseur Sociaal Meldpunt en Stiploket

mevrouw M. Boers

Kwadraad, algemeen maatschappelijk werker met aandachtsgebied inkomensproblematiek

mevrouw J. de Goeij

Gemeente Westland, medewerker afdeling schuldhulpverlening

mevrouw M. Hoppenbrouwer-den Broeder

Gemeente Westland, netwerkfunctionaris bewonerszaken

mevrouw E.L. Verveer

Vitis Welzijn, coördinator formulierenbrigade, thuisadministratie, budgetbegeleiding

Colofon mei 2014 - T. Nienhuis, H.A. Doelman-van Geest © Tympaan Instituut Dit is een gratis uitgave van het Tympaan Instituut en is onder vermelding van 0627 te bestellen bij het Tympaan Instituut.


Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Zoetermeer

Recommend Documents