Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Rijswijk

Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Rijswijk Inleiding Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het armoede- en schuldenbeleid in hun gemeente. De gemeenten in de regio Haaglanden herbezinnen zich op hun armoedebeleid en hun rol hierin. Vooral de veranderingen in het sociale domein zijn aanleiding om de armoedeproblematiek opnieuw te bezien. Gemeenten worden met de decentralisaties van AWBZ, jeugdzorg en Participatiewet vanaf 2015 verantwoordelijk voor het merendeel van de ondersteuning aan kwetsbare burgers. De decentralisaties gaan samen met forse bezuinigingen. Sommige huishoudens maken gebruik van meerdere regelingen en zullen te maken krijgen met een stapeling van bezuinigingsmaatregelen en negatieve financiële effecten daarvan. Daarnaast verwachten de gemeenten dat de effecten van de crisis de komende jaren (meer) zichtbaar worden. Daarbij gaat het niet alleen om de ‘traditionele armen’ (mensen zonder werk die moeilijk meekomen), maar ook om nieuwe doelgroepen zoals mensen die hun baan verliezen, ‘werkende armen’ en zzp’ers. Met name deze nieuwe groepen zijn niet bij alle gemeenten goed in beeld. Zij melden zich vaak niet of laat voor hulp. Tot slot zijn de komende jaren structurele extra middelen voor de armoede- en schuldenaanpak beschikbaar vanuit het Rijk (Ministerie van SZW 2013). In deze factsheet wordt een beeld geschetst van omvang en aard van de inkomensproblematiek in de gemeente Rijswijk. Daarnaast zijn factsheets beschikbaar van de andere gemeenten in de regio Haaglanden.

Inkomensverdeling huishoudens Eenouder- en eenpersoonshuishoudens relatief laagste inkomens Het gemiddelde gestandaardiseerde inkomen van particuliere huishoudens in 2011 is € 24.600,00. Het inkomen varieert, afhankelijk van de samenstelling van het huishouden (figuur 1). Eenouderhuishoudens en eenpersoonshuishoudens hebben gemiddeld het laagste inkomen. Paren en meerpersoonshuishoudens hebben gemiddeld het hoogste inkomen. Het inkomen van eenpersoonshuishoudens is sinds 2009 licht gedaald.

Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Rijswijk - Tympaan Instituut - [email protected]

Figuur 1

Gemiddeld gestandaardiseerd inkomen1 in euro’s naar samenstelling van het huishouden van 2009-20112 paren

27.900

eenoudergezinnen

19.100

eenpersoonshuishoudens

21.800

meerpersoonshuishoudens

26.700

huishoudens

24.600 0

5.000 2009

10.000 2010

15.000

20.000

25.000

30.000

2011

1

Het gestandaardiseerde inkomen is het besteedbare inkomen van particuliere huishoudens (exclusief studenten), waarbij er is gecorrigeerd voor verschillen in grootte en samenstelling van het huishouden. Dat is gedaan om inkomens van huishoudens van verschillende grootte en samenstelling vergelijkbaar te maken. Het besteedbare inkomen is het bruto-inkomen minus betaalde inkomensoverdrachten, premies inkomensverzekeringen, premies ziektekostenverzekeringen en belastingen op inkomen en vermogen. 2 Alle CBS-gegevens in deze factsheet zijn van peildatum 31 december van het betreffende jaar. bron: CBS Statline

Als gekeken wordt naar verschillende achtergrondkenmerken van de huishoudens valt op dat: • vooral eenouderhuishoudens met kinderen jonger dan 18 jaar een relatief laag inkomen (€ 16.900,00) hebben; • het inkomen van paren hoger is, vooral van paren zonder kinderen of met oudere kinderen; • tot 65 jaar het inkomen stijgt naarmate de hoofdkostwinner ouder wordt; dit betekent dat vooral jongere kostwinners tot 25 jaar financieel het minst te besteden hebben (€ 15.000,00); • na 65 jaar het inkomen weer daalt; • westerse allochtonen (van de tweede generatie) een hoger inkomen hebben dan autochtonen, die op hun beurt weer een hoger inkomen hebben dan niet-westerse allochtonen; • vooral de eerste generatie niet-westerse allochtonen een laag inkomen (€ 19.300,00) heeft.

Grote inkomensverschillen per wijk Gemiddeld heeft 19% van de huishoudens in Rijswijk in 2011 een hoog inkomen. Dat wil zeggen: een besteedbaar inkomen van meer dan € 46.500,00. 43% heeft een laag inkomen tot € 25.100,00 en 9% een inkomen onder of rond het sociaal minimum. Dit zijn er ongeveer evenveel als in 2009. In Rijswijk zijn er per wijk grote inkomensverschillen (tabel 1). De wijken 2, 3, 4 en 7 vallen op doordat er relatief veel mensen met een laag inkomen wonen en weinig met een hoog inko-

2 Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Rijswijk - Tympaan Instituut - [email protected]

men. In de wijken 1, 8 en 9 is het juist omgekeerd: veel hoge inkomens, weinig lage en onder of rond het sociaal minimum. Tabel 1 Inkomensverdeling van huishoudens1 per wijk in 20112 wijk

inkomen

wijk 1 (cromvliet en leeuwendaal)

hoog: >46.500

percentage 2011 38

laag: max. 25.100

25 3

onder of rond sociaal minimum wijk 2 (oud-rijswijk, bomenbuurt, welgelegen, hoog: >46.500 rembrandtkwartier en havenkwartier) laag: max. 25.100 onder of rond sociaal minimum wijk 3 (julianapark, huis te lande, stationskwartier en te werve)

laag: max. 25.100

48

55 10 26

laag: max. 25.100

37 8

hoog: >46.500

17

laag: max. 25.100

39 7

hoog: >46.500

10

laag: max. 25.100

51

onder of rond sociaal minimum

13

hoog: >46.500

32

laag: max. 25.100

24

onder of rond sociaal minimum wijk 9 (hoornwijck, broekpolder, kraayenburg hoog: >46.500 en vrijenban) laag: max. 25.100 onder of rond sociaal minimum rijswijk totaal

8



wijk 8 (plaspoelpolder, elsenburg, pasgeld en haantje)

9

hoog: >46.500 onder of rond sociaal minimum

wijk 7 (muziekbuurt en wilhelminapark)

9 13

wijk 4 (spoorzicht, kleurenbuurt en artiesten- hoog: >46.500 buurt) laag: max. 25.100

wijk 6 (stervoorde, eikelenburg, hoekpolder en sion)

16 47

hoog: >46.500 onder of rond sociaal minimum

wijk 5 (overvoorde, strijp, presidentenbuurt en ministerbuurt)

0

0 36 32 0

hoog: >46.500

19

laag: max. 25.100

43


9

1

Dit gaat over het besteedbare inkomen van particuliere huishoudens (exclusief studenten). Dit bestaat uit het brutoinkomen minus betaalde inkomensoverdrachten, premies inkomensverzekering, premies ziektekostenverzekering en belasting op inkomen en vermogen. 2 Het sociaal minimum is het wettelijk bestaansminimum zoals dat politiek is vastgesteld. Om te beoordelen hoe het inkomen zich verhoudt tot het minimum, is aan de hand van de regelgeving vastgesteld welke norm voor het desbetreffende huishouden geldt. De norm voor een (echt)paar met uitsluitend minderjarige kinderen is bijvoorbeeld gelijkgesteld aan de bijstandsuitkering van een echtpaar, aangevuld met de (leeftijdsafhankelijke) kinderbijslag. Bij 65-plussers is het bedrag aan AOW-pensioen als norm gekozen. bron: CBS Statline


Huishoudens met lage inkomens In de tekst is gefocust op de groep (minderjarige kinderen in) huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum. Deze grens hanteren gemeenten vaak in hun armoedebeleid. In de tabellen wordt een beeld geschetst van de omvang van de totale groep (minderjarige kinderen in) huishoudens met een laag inkomen van 101 tot 125% van het sociaal minimum. Dat gebeurt aan de hand van de absolute (werkelijke aantallen) en de relatieve omvang. De relatieve omvang geeft het percentage huishoudens ten opzichte van de doelpopulatie 1 aan. De ontwikkeling in aantallen en percentages hoeft niet hetzelfde te zijn. Zo kan het aantal huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum afnemen, terwijl de groep relatief toeneemt.

Percentage huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum zelfde als 2009 In 2013 hadden circa 2.400 huishoudens een inkomen tot 110% van het sociaal minimum (tabel 2). Dat zijn er, in absolute aantallen, meer dan in 2009. In alle groepen huishoudens van 101 tot 125% van het sociaal minimum is die toename te zien sinds 2009. Tabel 2 Aantal huishoudens met inkomen tot ... % van sociaal minimum1 2009-20132 3

percentage

2009

2010

2011

2012

2013

index 2013 tov 2009

101%

1.400

1.500

1.600

1.460

1.530

109

105%

1.800

1.900

2.100

1.920

1.990

111

110%

2.200

2.300

2.500

2.340

2.410

110

115%

2.600

2.700

2.900

2.740

2.820

108

120%

3.000

3.100

3.200

3.140

3.220

107

125%

3.400

3.500

3.600

3.550

3.660

108

1

Dit gaat over particuliere huishoudens, exclusief studenten en huishoudens met een onvolledig jaarinkomen, die ten minste 1 jaar een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal minimum hebben. Aan de hand van regelgeving is vastgesteld welke norm voor het betreffende huishouden van toepassing is. 2 De cijfers 2009-2011 zijn afgerond. Cijfers van 2012 en 2013 zijn ramingen uit de Minimascan van Stimulansz. 3 De index geeft de verhouding weer tussen het aantal huishoudens in 2013 ten opzichte van het aantal in 2009. 2009 krijgt een index van 100. Een index in 2013 lager dan 100 betekent dat er in 2013 minder huishoudens met een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal inkomen zijn dan in 2009, een index hoger dan 100 betekent dat er meer zijn dan in 2009. bron: CBS Statline, Stimulansz 2014

Het percentage huishoudens in alle groepen is hetzelfde gebleven sinds 2009. In 2013 heeft 10% van de huishoudens een inkomen tot 110% van het sociaal minimum (tabel 3).

1

De doelpopulatie betreft alle particuliere huishoudens, exclusief studenten en huishoudens met een onvolledig jaarinkomen, die ten minste 1 jaar een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal minimum hebben. Aan de hand van regelgeving is vastgesteld welke norm voor het betreffende huishouden van toepassing is.


Tabel 3 Percentage huishoudens met inkomen tot ... % van sociaal minimum1 2009-20132 percentage

3

2009

2010

2011

2012

2013

101%

6,4

6,6

7,1

6,1

6,4

100

105%

8,1

8,5

9,1

8,1

8,3

102

110%

9,8

10,3

11

115%

11,6

12

12,6

120%

13,1

13,8

14,2

125%

14,9

15,7

15,9

9,8

index 2013 tov 2009

10

102

11,5

11,7

101

13,2

13,4

102

14,9

15,2

102

1

Dit gaat over particuliere huishoudens, exclusief studenten en huishoudens met een onvolledig jaarinkomen, die ten minste 1 jaar een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal minimum hebben. Aan de hand van regelgeving is vastgesteld welke norm voor het betreffende huishouden van toepassing is. 2 Gegevens van 2012 en 2013 zijn ramingen uit de Minimascan van Stimulansz. 3 De index geeft de verhouding weer tussen het aantal huishoudens in 2013 ten opzichte van het aantal in 2009. 2009 krijgt een index van 100. Een index in 2013 lager dan 100 betekent dat er in 2013 minder huishoudens met een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal inkomen zijn dan in 2009, een index hoger dan 100 betekent dat er meer zijn dan in 2009. bron: CBS Statline, Stimulansz 2014

Meer kinderen in huishoudens tot 110% van sociaal minimum In 2013 woonden bijna 1.000 kinderen in huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum (tabel 4). Dat zijn er meer dan in 2009. Tabel 4 Aantal kinderen tot 18 jaar in huishoudens1 met inkomen tot ... % van sociaal minimum 2009-20132 percentage

3

2009

2010

2011

2012

2013

index 2013 tov 2009

101%

600

600

600

610

640

107

105%

700

700

800

720

750

107

110%

800

900

900

930

960

120

115%

1.000

1.000

1.000

1.020

1.070

107

120%

1.000

1.100

1.100

1.120

1.170

117

125%

1.200

1.200

1.200

1.290

1.280

107

1

Dit gaat over particuliere huishoudens, exclusief studenten en huishoudens met een onvolledig jaarinkomen. Gegevens van 2012 en 2013 zijn ramingen uit de Minimascan van Stimulansz. 3 De index geeft de verhouding weer tussen het aantal in 2013 ten opzichte van het aantal in 2009. 2009 krijgt een index van 100. Een index in 2013 lager dan 100 betekent dat in er 2013 minder kinderen in huishoudens met een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal inkomen zijn dan in 2009, een index hoger dan 100 betekent dat er meer zijn dan in 2009. bron: CBS Statline, Stimulansz 2014 2

Ook relatief is in 2011 het aantal kinderen in huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum toegenomen sinds 2009 (tabel 5). In 2011 ging het om 13% van de kinderen.


Tabel 5 Percentage kinderen tot 18 jaar in huishoudens1 met inkomen tot ... % van sociaal minimum 2009-20132 percentage

3

2009

2010

2011

index 2011 tov 2009

101%

8

8,2

8,6

105%

9,9

10,5

11

111

110%

11,6

12,6

13

112

115%

13,4

14,3

14,5

108

120%

14,7

15,7

15,9

108

125%

16,3

17,4

17,1

105

108

1

Dit gaat over particuliere huishoudens, exclusief studenten en huishoudens met een onvolledig jaarinkomen. Gegevens van 2012 en 2013 zijn niet bekend. 3 De index geeft de verhouding weer tussen het aantal in 2013 ten opzichte van het aantal in 2009. 2009 krijgt een index van 100. Een index in 2013 lager dan 100 betekent dat in er 2013 minder kinderen in huishoudens met een inkomen tot een bepaald percentage van het sociaal inkomen zijn dan in 2009, een index hoger dan 100 betekent dat er meer zijn dan in 2009. bron: CBS Statline, Stimulansz 2014 2

Achtergrondkenmerken huishoudens met lage inkomens Weinig alleenstaande oudere mannen en paren met kinderen Figuur 2 geeft een overzicht van de huishoudens naar samenstelling. Binnen de groep huishoudens tot 110% van het sociaal minimum komen weinig alleenstaande oudere mannen en paren met kinderen voor (figuur 2). Ten opzichte van 2009 is het aantal paren met kinderen afgenomen.

Figuur 2 600 500

Aantal huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar samenstelling in 2011

500

500

500

500

400

300

300 200 100

100

100

0

bron: CBS Statline

Meer WW-uitkeringen In tabel 6 is aangegeven wat de voornaamste inkomensbron van huishoudens is. Bij driekwart van de huishoudens tot 110% van het sociaal minimum is dat een uitkering, vooral een uitkering ouderdom/nabestaanden (zoals AOW, ANW of pensioen) en sociale voorzieningen.


Tabel 6 Aantal huishoudens met inkomen tot ... % van sociaal minimum naar inkomensbron in 20131 inkomensbron

101%

105%

110%

115%

120%

125%

inkomen uit arbeid

270

310

370

440

520

620

210

220

240

260

280

310

60

70

80

100

110

120

2

inkomen uit eigen onderneming uitkering werkloosheid

uitkering ziekte/arbeidsongeschikt

60

130

180

220

250

290

uitkering ouderdom/nabestaanden

430

630

790

970

1.190

1.420

uitkering sociale voorzieningen

500

630

750

830

870

900

0

0

0

0

0

0

1.530

1.990

2.410

2.820

3.220

3.660

overig overdrachtsinkomen totaal 1

Dit is een uitsplitsing van de totalen uit tabel 2 naar inkomen. Dit gaat om huishoudens met een inkomen uit eigen onderneming (met en zonder personeel in dienst) en huishoudens waarbij inkomen uit vermogen de belangrijkste inkomstenbron is. bron: Stimulansz 2014 2

Vergeleken met 2009 is het aantal huishoudens met een WW-uitkering toegenomen. Het aantal huishoudens met inkomen uit arbeid is juist iets gedaald.

6 op de 10 huishoudens van Nederlandse herkomst Van de 2.500 huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum in 2011 (tabel 2) zijn circa 1.500 van Nederlandse herkomst. Dat is 60% (figuur 3). Dat zijn er ongeveer evenveel als in 2009.

Figuur 3

Percentage huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar herkomst in 2011 12%

28% 60%

nederlands

niet-westers

westers

bron: CBS Statline

Leeftijd huishoudens hetzelfde gebleven In figuur 4 staat de verdeling van huishoudens naar leeftijd. De huishoudens zijn redelijk gelijk verdeeld over de verschillende leeftijdsgroepen. Het aandeel jongeren is klein. Hierbij moet opgemerkt worden dat studenten buiten beschouwing zijn gelaten. De verdeling naar leeftijd is vergelijkbaar met die in 2009.


Figuur 4

Percentage huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar leeftijd hoofdkostwinner in 2011 4% 31% 31%

34% tot 25 jaar

25 tot 45 jaar

45 tot 65 jaar

65 jaar of ouder

bron: CBS Statline

Minder eigen woningen, meer huurwoningen Ruim 8 op de 10 huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum woont in een huurwoning (figuur 5). Dat gaat om circa 2.100 huishoudens. Hiervan woont het merendeel in een huurwoning met huursubsidie. Ten opzichte van 2009 hebben minder huishoudens een eigen woning en meer een huurwoning zonder huursubsidie.

Figuur 5

Percentage huishoudens met inkomen tot 110% van het sociaal minimum naar woonsituatie in 2011 16%

16%

68% eigen woning

huurwoning met huursubsidie

huurwoning zonder huursubsidie

bron: CBS Statline

Inkomensbronnen vergelijkbaar met 2009 Bijna 6 op de 10 kinderen in een huishouden met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum woont in een huishouden waarbij een uitkering de belangrijkste inkomensbron is (tabel 7). Het gaat hoofdzakelijk om een uitkering sociale voorzieningen. De verdeling naar inkomen is hetzelfde als in 2009.


Tabel 7 Aantal kinderen tot 18 jaar in huishoudens met inkomen tot ... % van sociaal minimum naar inkomensbron in 20111 inkomensbron

101%

105%

110%

115%

120%

125%

inkomen uit arbeid

100

200

200

300

400

400

inkomen uit eigen onderneming

100

100

100

100

100

100

0

0

0

0

0

0

uitkering ziekte/arbeidsongeschikt

0

100

100

100

100

100

uitkering ouderdom/nabestaanden

0

0

0

0

0

0

300

400

400

500

500

500

0

0

0

0

0

0

600

800

900

1.000

1.100

1.200

uitkering werkloosheid

uitkering sociale voorzieningen overig overdrachtsinkomen totaal 1

Dit is een uitsplitsing van de totalen uit tabel 4 naar inkomen. De aantallen zijn afgerond op honderdtallen. Daardoor kan het voorkomen dat ze niet optellen tot het totaal. bron: CBS Statline

Meer kinderen in eenouderhuishoudens Alle kinderen in huishoudens tot 110% van het sociaal minimum komen uit gezinnen met alleen kinderen onder de 18 jaar. Daarbij gaat het vaker om kinderen in eenouderhuishoudens (figuur 6). Sinds 2009 is dat aantal toegenomen, het aantal kinderen bij paren is gelijk gebleven.

Figuur 6

Percentage minderjarige kinderen in huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar gezinssamenstelling in 2011

33%

67%

eenouderhuishoudens, alleen kinderen <18

paar, alleen kinderen <18

bron: CBS Statline

Kinderen in eenouderhuishoudens zijn oververtegenwoordigd in de huishoudens tot 110% van het sociaal minimum. Ter illustratie: in de totale bevolking van Rijswijk groeide in 2011 22% van de kinderen in een eenouderhuishouden op (CBS Statline, RIS).


Relatief veel kinderen in niet-westerse huishoudens Van de 900 kinderen in huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum is de helft in 2011 van niet-westerse afkomst (figuur 7). Het aandeel kinderen in niet-westerse huishoudens is groter dan het totaal aantal niet-westerse huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum (figuur 3). Vergeleken met 2009 is het aandeel kinderen van Nederlandse herkomst licht toegenomen en het aandeel van niet-westerse herkomst licht gedaald.

Figuur 7

Percentage minderjarige kinderen in huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar herkomst in 2011 10%

40%

50%

nederlands

niet-westers

westers

bron: CBS Statline

Meer kinderen in huurwoningen Een ruime meerderheid van de kinderen in huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum woont in een huurwoning met huursubsidie (figuur 8). Dat aantal kinderen is toegenomen sinds 2009. Het aantal kinderen in een eigen woning is gedaald. Figuur 8

Percentage minderjarige kinderen in huishoudens met inkomen tot 110% van sociaal minimum naar woonsituatie in 2011 12%

88% eigen woning

huurwoning met huursubsidie

bron: CBS Statline


(Potentiële) financiële problemen Ruim een derde van de Nederlanders heeft financiële problemen 37% van de huishoudens in Nederland heeft onvoldoende geld voor bepaalde gangbare uitgaven (figuur 9). Zij hebben vooral moeite met onverwachte noodzakelijke uitgaven, vervanging van versleten meubelen, jaarlijks op vakantie gaan en regelmatig nieuwe kleren kopen. 14% van de Nederlandse huishoudens kan (zeer) moeilijk rondkomen van hun netto huishoudinkomen om de gebruikelijke noodzakelijke uitgaven te betalen. 5% van de Nederlandse huishoudens heeft de afgelopen 12 maanden een betalingsachterstand gehad, vooral bij het betalen van huur of hypotheek.

Figuur 9

Inkomensbeoordeling door Nederlandse huishoudens in 2012, in percentages

betalingsachterstand leningen zware last woonkosten zware last onvoldoende geld (zeer) moeilijk rondkomen 0

5

10

15

20

25

30

35

40

bron: CBS Statline

Huishoudens die de meeste financiële problemen ervaren zijn: • eenouderhuishoudens, vooral met kinderen onder de 18 jaar; • huishoudens waarbij de kostwinner laagopgeleid is; • huishoudens met een laag inkomen (onder of rond het sociaal minimum): die met een uitkering van de sociale voorziening hebben de meeste problemen; • huishoudens in een huurwoning, met name die met huursubsidie. Jongeren onder de 25 jaar hebben vaker onvoldoende geld voor onverwachte uitgaven. Daarentegen ervaren zij hun woonlasten minder als een zware last en hebben ze minder moeite om maandelijks rond te komen (CBS Statline). Paren zonder kinderen, hoogopgeleide kostwinners en 65-plussers ervaren minder vaak problemen. Ook zijn er minder problemen naarmate huishoudens een hoger inkomen hebben, bijvoorbeeld door het hebben van werk. Het hebben van werk is echter geen garantie om financiële problemen te voorkomen (CBS/SCP 2012).

Kinderen lopen meer risico op armoede De kans op armoede is groter bij kinderen dan bij volwassenen. Vooral kinderen in eenouderhuishoudens lopen meer risico op (langdurige) armoede dan kinderen in tweeoudergezinnen (figuur 6). Jongere kinderen hebben een groter risico op armoede dan oudere kinderen. Vanaf 12 jaar neemt de kans op armoede bij kinderen af, maar is nog steeds bovengemiddeld. Dat komt vermoedelijk doordat hun ouders dan in de gelegenheid zijn (meer) te gaan werken. Ook hebben wat oudere kinderen vaker volwassen broers of zussen die nog thuis wonen en een inkomen hebben (CBS/SCP 2012).


Verder hebben kinderen in grote gezinnen, in gezinnen met een bijstandsuitkering en kinderen van niet-westerse herkomst een verhoogd risico op armoede (CBS/SCP 2012). Van de niet-westerse kinderen groeit 1 op de 4 op in armoede, bij autochtone kinderen is dat 1 op de 16. De armoede is het grootst onder Somalische, Afghaanse, Irakese en Marokkaanse kinderen (Huijnk et al 2014).

Aantal executieverkopen fluctueert Sinds 2008 zijn er in totaal 56 executieverkopen in de gemeente Rijswijk geweest. Een executieverkoop is een gedwongen verkoop van een woning. De reden kan zijn dat een eigenaar niet meer aan de betalingsverplichtingen kan voldoen. In dat geval kan de geldverstrekker verkoop van het onderpand (het huis) eisen. De ontwikkeling van executieverkopen per kwartaal staan in figuur 10.

Figuur 10

Ontwikkeling aantal executieverkopen in 2009-2013 per kwartaal

4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5

13-04

13-03

13-02

13-01

12-04

12-03

12-02

12-01

11-04

11-03

11-02

11-01

10-04

10-03

10-02

10-01

09-04

09-03

09-02

09-01

08-04

08-03

08-02

08-01

0

bron: Kadaster 2014

Het aantal executieverkopen fluctueert per kwartaal en per jaar. In 2009 en 2011 was het aantal executieverkopen het hoogst (11).

Landelijke toename aantal huisuitzettingen Woningcorporaties in Nederland hebben ruim 23.000 vonnissen voor huisuitzettingen ontvangen in 2013. Ongeveer 30% daarvan heeft tot een huisuitzetting geleid. Dit betrof bijna 7.000 mensen. Zowel het aantal vonnissen als het aantal huisuitzettingen is sinds 2009 toegenomen (figuur 11).


Figuur 11

Aantal vonnissen en huisuitzettingen in Nederland 2006-2013

25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2006

2007

2008 vonnissen

2009

2010

2011

2012

2013

huisuitzettingen

bron: Aedes Kenniscentrum 2014

De belangrijkste oorzaak van een huisuitzetting is huurachterstand (88%). Bij kleine corporaties vinden relatief minder vaak huisuitzettingen plaats dan bij grote corporaties. Per 1.000 woningen gaat het om 1,5 huisuitzettingen, bij grote corporaties zijn dat er 3 tot 5. Van 65% van de huisuitzettingen is niet bekend om welke type huishoudens het gaat. De huishoudens waarvan het wel bekend is, zijn vooral alleenstaanden van 30-60 jaar (15%) en alleenstaande jongeren van 18-30 jaar (9%) (Aedes Kenniscentrum 2014).

52% huishoudens gebruikt een of meer regelingen In 2011 maakten van de circa 24.700 huishoudens in Rijswijk 52% gebruik van ten minste één regeling, 48% gebruikt geen enkele regeling. Het gaat om regelingen op het terrein van welzijn en zorg, arbeidsparticipatie, onderwijs, inkomensondersteuning en jeugdzorg. Een toelichting op de specifieke regelingen is te vinden op de website waarstaatjegemeente.nl. Het gebruik van regelingen in Rijswijk is hoger dan gemiddeld in Zuid-Holland (49%) en Nederland (51%). 79% van de huishoudens met een regeling gebruikt 1 tot 4 regelingen. Het maximum aantal regelingen per huishouden in Rijswijk is 12. De meest voorkomende combinatie van regelingen betreft inkomensondersteuning (figuur 12) 2. De huishoudens die gebruikmaken van verschillende regelingen zijn kwetsbaar. Die kwetsbaarheid wordt vergroot doordat zij mogelijk te maken krijgen met een stapeling van bezuinigingsmaatregelen.

2

In figuur 12 en tabel 8 zijn de termen ‘inkomensondersteuning’ en ‘arbeidsparticipatie’ vanwege de leesbaarheid afgekort tot arbeid en inkomen.


Figuur 12

Overzicht stapeling van regelingen bij huishoudens in 2011 1%5%

2% 2%

13% 1%

17%

17% 42%

welzijn en zorg

arbeid

onderwijs

inkomen

welzijn en zorg en inkomen

arbeid en inkomen

onderwijs en inkomen

welzijn en zorg, arbeid en inkomen

overig bron: Stapelingsmonitor

In tabel 8 staat het aantal huishoudens met een combinatie van regelingen per wijk. In wijk 6 (Stervoorde, Eikelenburg, Hoekpolder en Sion) wordt relatief het meest gebruikgemaakt van regelingen (59%). Deze wijk springt er qua inkomensverdeling niet bijzonder uit (tabel 1). In wijk 1 (Cromvliet en Leeuwendaal) en 8 (Plaspoelpolder, Elsenburg, Pasgeld en Haantje) wordt het minst gebruikgemaakt van regelingen (36%). In die wijken wonen ook relatief weinig huishoudens met lage inkomens en inkomens onder of rond het sociaal minimum.


Tabel 8 Samenloop van regelingen per wijk1 regeling geen welzijn en zorg arbeid onderwijs inkomen

totaal

wijk 1

wijk 2

wijk 3

wijk 4

wijk 5

wijk 6

wijk 7

wijk 8

wijk 9

11.950

1.250

2.900

1.735

1.200

1.780

1.515

885

285

410

290

15

55

45

50

50

45

20

-

-

1.705

150

395

265

195

265

190

160

30

50

75

-

15

-

-

20

10

-

-

-

5.340

380

1.015

670

590

920

1.085

425

95

160

jeugdzorg

30

-

-

-

-

10

-

-

-

-

welzijn en zorg en arbeid

50

-

10

-

-

-

10

10

-

-

2.200

60

490

250

265

575

345

165

15

35

10

-

-

-

-

-

-

-

-

-

2.140

90

445

265

220

345

415

260

25

70

onderwijs en inkomen

55

-

15

-

-

-

10

-

-

-

inkomen en jeugdzorg

15

-

-

-

-

-

-

-

-

-

welzijn en zorg en arbeid en inkomen

665

25

115

100

100

105

120

75

x

20

welzijn en zorg en onderwijs en inkomen

25

-

-

-

-

-

-

-

-

-

arbeid en onderwijs en inkomen

50

-

-

-

-

-

10

-

-

-

arbeid en inkomen en jeugdzorg

15

-

-

-

-

-

-

-

-

-

welzijn en zorg en arbeid en onderwijs en inkomen

45

-

-

-

-

-

15

-

-

-

welzijn en zorg en arbeid en inkomen en jeugdzorg

welzijn en zorg en inkomen arbeid en onderwijs arbeid en inkomen

15

-

-

-

-

-

-

-

-

-

totaal huishoudens met een regeling

12.725

720

2.555

1.595

1.420

2.290

2.255

1.115

165

335

totaal huishoudens

24.705

1.995

5.500

3.375

2.650

4.115

3.800

2.035

460

765

- Deze gegevens zijn niet gepresenteerd op wijkniveau. 1 De som van de totale van alle regelingen en voorzieningen telt op tot het totaal aantal huishoudens, omdat huishoudens slechts in 1 categorie vallen. Hierbij moet rekening worden gehouden met afronding van de cijfers en het niet opnemen van aantallen kleiner dan 10. Combinaties van regelingen die niet voorkomen in de gemeente zijn niet opgenomen in de tabel. bron: Stapelingsmonitor

Aanknopingspunten voor de aanpak Belemmeringen om hulp te vragen De belangrijkste belemmeringen van burgers om hulp te vragen bij inkomensproblematiek zijn (interviews): • Schaamte, trots, gêne dat je een uitkering nodig hebt. Als deze drempel eenmaal genomen is, wordt het gemakkelijker. • Onwetendheid. Dit speelt vooral bij allochtonen die de taal niet spreken. Ze weten niet waar ze terechtkunnen voor wat. Een uitkering kan bijvoorbeeld alleen nog digitaal worden aangevraagd. Dit vormt ook voor ouderen een belemmering. • Ingewikkelde regelgeving en procedures. De regels en procedures zijn niet duidelijk en efficiënt. Het moeten aanleveren van veel informatie schrikt af. Het opzoeken of


opvragen van bijvoorbeeld bankafschriften is voor mensen met weinig geld en moeite met ordenen van de administratie een probleem. Mensen besluiten hulp te vragen als het echt niet meer gaat, als ze bijvoorbeeld te maken krijgen met woningbeslag, deurwaarders of afsluiting van water/elektriciteit. In eerste instantie steken ze, als ze zo in de problemen zitten, hun hoofd in het zand. Ze maken bijvoorbeeld de post niet meer open. De problematiek is vaak meervoudig. Het is niet alleen een financieel probleem, maar ook een psychisch probleem. Familie kan het niet meer oplossen. Mensen zitten te veel in de problemen. Ze constateren dat ze het zelf niet meer redden. Als ze geen beroep op familie kunnen doen, lopen ze toch bij de gemeente binnen. Of als de woningcorporatie huurachterstand signaleert, verwijzen ze naar de gemeente. Deze gesignaleerde belemmeringen komen ook in de literatuur naar voren (ITJ 2011, Nienhuis, Doelman-van Geest 2013). Een ander knelpunt is dat minder hulp aan gezinnen met ‘kleine’ problemen wordt geboden, zoals werkende armen en de groep met relatief kleine schuld (tot € 9.000,00). Deze groep wordt niet als potentiële doelgroep gezien, terwijl zij door kleine tegenslagen in grote problemen kan komen (ITJ 2011, interviews).

Specifieke groepen die moeite hebben met hulp vragen De volgende groepen ervaren een drempel om hulp te vragen (interviews): • Ouderen die alleen AOW hebben. Zij hebben vaak ook meer zorgkosten. • Mensen met een verstandelijke of psychische beperking. • Stoppende ondernemers. Zij hebben veel moeite om hulp te vragen maar als de bank de ‘stekker’ eruit trekt, moeten ze wel. • Mensen die in het verleden niets met de gemeente te maken hebben gehad. Zij weten minder hun weg te vinden dan mensen die al een bijstandsuitkering hebben. • Allochtonen die de taal niet beheersen. Als ze niet bij lotgenoten om hulp vragen is dat een belemmering. • Mensen die van alles beloven (bijvoorbeeld dat ze gebruik zullen maken van schuldhulpverlening) maar er de brui aan geven. • Mensen die gewend zijn aan een bepaalde levensstijl en een bepaald imago hebben en dit in veranderde omstandigheden niet willen opgeven. • Mensen met een verslaving. Hoewel dit een wat andere groep is dan de bovenstaande omdat ze te maken hebben met een middel waar ze niet zonder kunnen. De groep mensen met problemen is dus heel divers. Mensen zijn bijvoorbeeld in de problemen gekomen door scheiding, omdat ze niet hebben geleerd om met geld om te gaan, omdat ze 2 huizen hebben waarvan 1 niet kan worden verkocht, er sprake is van beslaglegging door de belastingdienst. Sommige mensen zijn ook ‘te goedig’. Ze helpen familieleden bij het oplossen van problemen en komen daardoor zelf in de financiële problemen (interviews).

Oplossingen om belemmeringen weg te nemen Er zijn verschillende mogelijkheden om de drempel om hulp te vragen, te verlagen (interviews): • Vergroten van de zichtbaarheid van organisaties die hulp bieden, bijvoorbeeld door informatie te geven op plekken waar de doelgroep komt (zoals de markt voor bijstandsgerechtigden). • Bekendheid geven aan de hulp via websites en folders. • Meer outreachend werken: mensen bezoeken of bellen en aangeven welke hulp er is.


•

•

• • •

• •

Versterken van de samenwerking en afstemming tussen sociale partners, verwijzers. Zij spelen een heel belangrijke rol in de signalering van behoefte aan hulp bij inkomensproblematiek. Verlagen van de drempel door goede en tijdige verwijzing tussen afdelingen en verschillende organisaties, maar ook door eerst het gesprek aan te gaan en niet direct te vragen om allerlei informatie op papier over de situatie. Indien nodig kan dan in het gesprek hulp worden aangeboden bij het verzamelen van benodigde informatie. In dit gesprek kunnen ook al eerste adviezen worden gegeven. Benadrukken dat het niet erg is om even hulp nodig te hebben. Iedereen heeft wel een periode in zijn leven dat hij/zij hulp nodig heeft. Vroegsignalering, bijvoorbeeld door woningcorporatie en werkgevers. In een vroeg stadium al naast de burger staan en de problemen in de preventieve sfeer oplossen. Voeren van een goed beleid dat meer duidelijkheid geeft aan burgers, maar ook aan hulpverleners, bijvoorbeeld door een stroomschema dat laat zien waar een bepaalde aanvraag in de lijn zich bevindt. Bieden van duidelijkheid over bereikbaarheid van hulpverleners en over de duur van afhandeling van aanvragen/procedures. Verstrekken van goede informatie over wie gebruik kan maken van welke hulp. Een meldpunt of loketfunctie van waaruit kan worden verwezen naar de juiste hulpvorm kan hierbij een belangrijke rol spelen.

Focus op gedragsverandering in de ondersteuning Traditioneel worden mensen in armoede vooral vanuit ‘administratieve’ kenmerken beschreven. Bijvoorbeeld in termen van leeftijd, geslacht, etniciteit en huishoudenssamenstelling. Als vanuit deze kenmerken naar mensen met schulden gekeken wordt, blijken het vooral alleenstaande werkloze mannen, alleenstaande werkloze vrouwen met kinderen en jonge werkende mannen die hoger opgeleid zijn, te zijn. Bij bijstandsgerechtigden gaat het met name om werkloze oudere mannen, alleenstaande moeders en immigranten (Van Geuns 2013). Voor de ondersteuning is het weinig zinvol om mensen aan de hand van administratieve kenmerken te beschrijven. Het kan hooguit nuttig zijn om ontwikkelingen in de tijd te laten zien en op hoofdlijnen te beschrijven, zoals ook in deze factsheet wordt gedaan. Professionals biedt het nauwelijks handvatten. Het gaat namelijk om factoren die niet te beïnvloeden zijn. Ook geven deze kenmerken geen oorzaken aan waarom iemand arm is, hooguit indirect (Van Geuns 2013). Een alternatief is om op individueel niveau naar mensen te kijken: naar hun gedrag 3, hun houding, motivatie, vaardigheden en beperkingen. Dat zijn factoren die relevant zijn voor de oplossing van financiële problemen. Het zijn factoren die te beïnvloeden zijn en die tevens de grenzen aangeven van welke mensen zelf kunnen bijdragen aan het oplossen van hun problemen. Het veranderen van gedrag en houding is niet eenvoudig. Mensen moeten zich eerst bewust worden van hun gedrag, zodat zij zelf gemotiveerd worden om te veranderen. In de aanpak zou de focus op verandering van gedrag en houding moeten liggen in plaats van op sanctionering. Daarbij hoort een open gesprek met de cliënt, bijvoorbeeld via de methode van motiverende gespreksvoering. Pas als mensen de juiste houding hebben, heeft het zin om vaardigheden aan te leren (Van Geuns 2013).

3

Gedrag impliceert niet dat het de eigen schuld is dat mensen in de problemen zijn gekomen.


Uitgebreidere informatie over dit thema verschijnt in de notitie ‘Blik op: armoede’. Deze wordt in de zomer van 2014 verwacht.

Conclusie In deze factsheet is op basis van algemene kenmerken een beeld geschetst van de omvang van de groep huishoudens met lage inkomens, in het bijzonder huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum. Hoewel het aantal huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum is toegenomen, is de relatieve omvang van deze groep hetzelfde als in 2009. De achtergrondkenmerken van deze groep zijn ten opzichte van 2009 wel veranderd: • meer huishoudens hebben een WW-uitkering en minder een inkomen uit arbeid; • minder huishoudens hebben een eigen woning, meer wonen in een huurwoning. Herkomst en leeftijd van de kostwinner zijn vergelijkbaar met 2009. Vergeleken met 2009 groeien meer kinderen op in huishoudens met een inkomen tot 110% van het sociaal minimum. Kinderen uit eenouderhuishoudens en van niet-westerse herkomst zijn oververtegenwoordigd in deze huishoudens. Het aantal kinderen in eenouderhuishoudens is sinds 2009 toegenomen. Eenouderhuishoudens (met kinderen jonger dan 18 jaar), huishoudens met een uitkering en huishoudens in een huurwoning ervaren de meeste financiële problemen. Deze groepen zijn toegenomen in Rijswijk. Huishoudens met een combinatie van regelingen vormen een risicogroep. Gemiddeld wonen er in Rijswijk meer huishoudens met een of meer regelingen dan in Zuid-Holland en Nederland. Per wijk verschilt dit echter. In wijk 6 (Stervoorde, Eikelenburg, Hoekpolder en Sion) wordt relatief het meest gebruikgemaakt van regelingen. Het is niet duidelijk waarom dat zo is: in deze wijk is het aantal hoge en lage inkomens gemiddeld. Om de huishoudens met problemen te bereiken is het van belang de belemmeringen om hulp te zoeken weg te nemen. Naast schuld en schaamte om hulp te vragen, spelen ook onwetendheid (in het bijzonder bij allochtonen) en complexiteit van de regels en procedures een rol. Om dit aan te pakken is het wenselijk dat organisaties beter zichtbaar worden, goede informatie verstrekken en preventief, outreachend en laagdrempelig werken. In de directe ondersteuning is het relevant op individueel niveau naar gedrag, houding, motivatie, vaardigheden en beperkingen te kijken. Door open gesprekken met de hulpvragers kan gewerkt worden aan bewustwording van gedrag als stap naar gedragsverandering.

Bronnen Schriftelijke documentatie Aedes Kenniscentrum. Corporatiemonitor 2014. Den Haag: Aedes Kenniscentrum, 2014. Centraal Bureau voor de Statistiek/Sociaal en Cultureel Planbureau (CBS/SCP). Armoedesignalement 2012. Den Haag: CBS/SCP, 2012. Geuns R van. Every picture tells a story. Armoede: een gedifferentieerd verschijnsel. Lectorale rede in verkorte vorm uitgesproken op dinsdag 12 november 2013 door dr. Roeland van Geuns, lector Armoede en Participatie aan de Hogeschool van Amsterdam Domein Maatschappij en Recht. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam, 2013. Huijnk W, Gijsberts M, Dagevos J. Jaarrapport integratie 2013. Participatie van migranten op de arbeidsmarkt. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), 2014. Integraal Toezicht Jeugdzaken (ITJ). Het kind van de rekening. Hulp aan kinderen die leven in armoede. Onderzoek Integraal Toezicht Jeugdzaken. Utrecht: ITJ, 2011.


Kadaster. Maatwerk. Apeldoorn: Kadaster, 2014. Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Kamerbrief Samen werken aan een effectieve armoede- en schuldenaanpak. Den Haag: Ministerie van SZW, 2013. Nienhuis T, Doelman-van Geest HA. Blik op: armoede in gezinnen. Den Haag: Tympaan Instituut, 2013. Stimulansz. Benchmark Armoedebeleid en Schuldhulpverlening 2012 Wassenaar. Utrecht: Stimulansz, 2013. Stimulansz. Minimascan 2012 en 2013. Utrecht: Stimulansz, 2014.

Websites ris-zh.nl

Regionaal Informatiesysteem Samenleving

statline.cbs.nl

Centraal Bureau voor de Statistiek Statline

stimulansz.nl

Stimulansz

waarstaatjegemeente.nl

Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten en Vereniging voor Nederlandse Gemeenten

Interviews mevrouw R. van Beek

Vitis Welzijn, welzijnsadviseur Sociaal Meldpunt en Stiploket

mevrouw M. Boers

Kwadraad, algemeen maatschappelijk werker met aandachtsgebied inkomensproblematiek

mevrouw J. de Goeij

Gemeente Westland, medewerker afdeling schuldhulpverlening

mevrouw M. Hoppenbrouwer-den Broeder

Gemeente Westland, netwerkfunctionaris bewonerszaken

mevrouw E.L. Verveer

Vitis Welzijn, coördinator formulierenbrigade, thuisadministratie, budgetbegeleiding

Colofon juni 2014 - T. Nienhuis, H.A. Doelman-van Geest © Tympaan Instituut Dit is een gratis uitgave van het Tympaan Instituut en is onder vermelding van 0633 te bestellen bij het Tympaan Instituut.


Omvang en aard inkomensproblematiek in de gemeente Rijswijk

Recommend Documents