Omgeving in transitie van beleid naar politiek van de ruimte Prof. dr. Derk Loorbach, Den Bosch, 12-05-2016
Kernpunten • We worden in toenemende mate geconfronteerd met grote maatschappelijke transities met onvoorspelbare impact • Lokale en regionale overheden worden steeds belangrijker speler in the richtinggeven van transities • De omgevingsvisie biedt de kans los te komen van fragmentatie, korte termijn, economisme, onduurzaamheid • Dat vraagt wel een transitie in sturing: niet alleedn faciliteren en regelen, maar vooral doelen stellen, keuzes maken, uitfaseren 13-5-2016
RESEARCH
EDUCATION
PRACTICE
CONSULTANCY
WAT ZIJN TRANSITIES?
13-5-2016
Symptomen van onduurzaamheid
Signalen van transitie?
13-5-2016
Transitie fundamentele verandering van structuur, cultuur en werkwijzen op systeemniveau (van … naar …) structuur: cultuur: werkwijzen:
institutionele opbouw, economische structuur, fysieke structuur gedeelde beelden, waarden, paradigma’s routines, regels, gedrag
fundamentele omslag in denken en handelen op systeemniveau om tot duurzamer systeem te komen Dutch Research Institute For Transitions
Concrete transities… Transities van … naar fossiele duurzame energie automobiliteit sociale mobiliteit lineaire circulaire economie waterbeheer leven met water afvalwaterzuivering grondstofwinning efficiente zorg samenredzaamheid voedselkwantiteit kwaliteit beheersen/plannen richtinggeven/ faciliteren
13-5-2016
Symbolen • Zonnepaneel • Fiets • Omnipulper • Drijvende stad • Grondstoffenfabriek • Buurtzorg • Stadslandbouw • Transitiearena
Transitiedynamiek
Ruimtelijk sturingsregime? • Het ‘regelen’ en ‘ordenen’ heeft geleid tot een suboptimaal en onduurzaam eindresultaat • Het regime is vooral gericht op beheersbaarheid, faciliteren economische groei, minimaliseren lokale impact en vergroten efficiency • Risicogevoeligheid leidt vooral tot behoud, verdere verkokering en indekken, niet tot systematisch experimenteren • Pogingen tot duurzame gebiedsontwikkeling lopen toch aan tegen sectorale, institutionele, geografische grenzen Transitieopgavew: huidige ruimtelijk regimes externaliseren zachte waarden, richten zich primair op regelen binnen grenzen, gericht op korte termijn en vanuit structuur en process.
13-5-2016
Omgevingsvisie: symptoom of signaal? • RO regime onder druk omdat het intern vastloopt, de samenleving andere eisen stelt en er zich alternatieven aandienen • Omgevingsvisie lijkt als ‘Schoon Fossiel’: een poging om de levensduur van het regime te verlengen • Implementatie is complex maar moet met samenleving dus regelen we versnelling en integraliteit, net als met crisis en herstelwet? • Maar: kan ook de ruimte bieden om het echt anders te doen; dat vraagt een omslag in denken, werken en organiseren 13-5-2016
INSPELEN OP TRANSITIES?
Transitiemanagement? • Transities zijn niet stuurbaar in klassieke zin • Ze zijn onvoorspelbaar, complex en omstreden
• Ze spelen dwars door domeinen, schaalniveaus en op de hele lange termijn • Ze zijn pas achteraf goed te herkenne en ontstaan maatschappelijk • Iedereen stuurt maar niemand beslist 13-5-2016
Sturing in transities? Transitie’management’ = inhoudelijke analyse en urgentie x revolutionaire ambitie x diplomatieke sturingskunst • Richtinggeven en versnellen transities • Creëren van nieuwe ruimte en netwerken
• Schakelen tussen lange en korte termijn • Sturen van anders denken, organiseren en doen Dutch Research Institute For Transitions
Transitieaanpak Probleemstructurering, gedeelde urgentie en richtinggevende visie
Monitoring, evaluatie en leren
Institutionele en structurele verandering, nieuwe coalities en netwerken Doorbraakacties, projecten en initiatieven, nieuwe organisaties
De Transitiearena: experimenteerruimte
samenleving
Reguliere beleidsarena - Korte termijn - Peloton - incrementele verbeteringen - Probleem- en doelgericht
Transitie Arena - Lange termijn - Koplopers - Systeeminnovatie - Probleem- en doelzoekend
Transition Team
Phase I
Transition Arena
Phase III
Setting the scene Framing the transition
Transition Networks
Transition Experiments
Phase VI
Going into action
Phase II
Phase IV
Exploring dynamics
Envisioning a sustainable city
Phase VII
Phase V
Engaging & anchoring
Reconnecting long term & short term
CONCREET AAN DE SLAG
Transitiesturing • Inhoudelijk gedeeld begrip van complexe veranderdynamiek gemeenschappelijke taal • Leidende principes, keuzes en kwalitatieve doelen politiek/maatschappelijke visie • Duidelijkheid over fasering, tijdsplanning en tussenstappen strategische agenda en tussendoelen • Ruimte voor experimenteren en leren strategisch innovatieprogramma 13-5-2016
Contouren nieuw ruimtelijk regime • Vertrekt vanuit meervoudigheid, emotie, beleving, aanwezige ‘natuurlijke’ dynamiek op verschillende schaalniveaus • Creëert ruimte voor dialoog, reflectie, identificatie kernwaarden en experimenteren • Legt scherpe grenzen aan in de vorm van harde duurzaamheidseisen/doelen, internalisatie van externe kosten, en creëren machtsevenwicht
• Verbindt transities, ontwikkelt duurzaamheid en integraliteit vanuit het samenwerken in de praktijk in transitieprocessen die reguliere beleid voeden
13-5-2016
Transitieopgaven • Het gaat niet meer om het faciliteren van groei maar om het omvormen naar duurzaam • Dat gaat diep ingrijpen in omgeving en raakt mensen, belangen en regels • Dat vraag om visie, duidelijkheid wat betreft de richting en vrijheid om eigen oplossingen te vinden • Maar ook slimme sturing: een sturingsmix waarin ruimte behouden, ruimte bieden en ruimte maken samenkomen 13-5-2016
Ruimte behouden ‘echos van historische transities’: Cultuurhistorie, kernwaarden, biodiversiteit, …
13-5-2016
Ruimte bieden elementen van huidige transities: energie, voedsel, mobiliteit, zorgt, economie, …
13-5-2016
Ruimte maken verliezers van huidige transitie: fossiele industrie, intensieve landbouw, snelwegen, …
13-5-2016
Sturingsmix Vastleggen richting, institutionaliseren en stoppen
Transformatieve sociale innovaties
Aanpassen en leren
Uitfaseren en afbreken/afbouwen
Leven en werken met paradoxen ruimte geven
én
er bovenop zitten
eigen visie
én
aanpassingsbereidheid
vertegenwoordigen
én
verantwoordelijkheid nemen
rustig reflecteren slim doen 13/05/2016
[email protected]
én twitter: @drk75
Voor meer informatie en publicaties:
[email protected] www.drift.eur.nl www.ksinetwork.org www.twitter.com/drk75 Dutch Research Institute For Transitions
