Omgaan met stress Informatie en adviezen voor leidinggevenden en commandanten Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk
Inhoud Omgaan met medewerkers die last hebben van stress Hoe ontstaat stress? Welke soorten stress bestaan er? Aan welke signalen herkent u stress?
Praktische tips Wat kunt u doen als een medewerker last heeft van stress? Hoe draagt u bij aan het juiste werkklimaat? Wat kan het Diensten Centrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk (DCBMW) voor u doen? Hoe kunt u Bedrijfsmaatschappelijk Werk bereiken?
Omgaan met medewerkers die last hebben van stress Iedereen heeft in zijn werk een zekere mate van uitdaging nodig, wil hij geïnteresseerd en gemotiveerd blijven. Bij uitdaging hoort een gezonde spanning. Maar als de spanning te groot wordt of te lang aanhoudt, bijvoorbeeld door te hoge werkdruk, kan deze omslaan in stress. Van stress worden medewerkers niet productiever of gemotiveerder. Integendeel, bij stress krijgen mensen moeite om te functioneren. Dit gaat ten koste van werkplezier, de kwaliteit en de voortgang van het werk. Medewerkers kunnen afhaken of ziek worden, met arbeidsverzuim als gevolg. De afgelopen decennia is het werktempo in bedrijven en organisaties met dertig procent toegenomen. De evolutie van het menselijk lichaam heeft deze ontwikkeling niet kunnen bijhouden. Daarom is stress de afgelopen jaren een belangrijk aandachtsveld geworden in het werk van het Diensten Centrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk. Deze brochure geeft u achtergrondinformatie en praktische handvatten hoe u het beste kunt omgaan met medewerkers die last hebben van stress. Voor verdere hulp en informatie kunt u zich altijd wenden tot het Diensten Centrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk (DCBMW). Contactgegevens vindt u achter in de brochure.
‘In de loop van een aantal jaren is mijn burn-out ontstaan. Het was al die tijd bijzonder druk op het werk en ik studeerde daarnaast in de avonduren voor extra diploma’s. Dat gaf een kick, dat ik dat allemaal aankon. Dus ik ging maar door. Het ene diploma na het andere haalde ik, het was een soort verslaving. Maar thuis was ik alleen nog maar moe. Dan lag ik constant op de bank en ik kon niets hebben van de kinderen. Maar het gekke was: ik had niet het idee dat ik verkeerd bezig was.’
Hoe ontstaat stress?
Waar in deze brochure de mannelijke vorm wordt gebruikt (bijvoorbeeld ‘hij’, ‘medewerker’ of ‘bedrijfsmaatschappelijk werker’), worden ook vrouwen bedoeld.
Een normale stressreactie stelt ons in staat om onze energiebronnen snel te mobiliseren, met als gevolg: extra alertheid en concentratie. Na afloop vloeit de spanning vanzelf weer weg. Maar bij overmatige of chronische spanning gebeurt dit niet. Lichaam en geest blijven in staat van paraatheid. Dit heeft uiteindelijk uitputting tot gevolg. Niet iedereen is even gevoelig voor stress. Bepaalde karaktertrekken geven
een verhoogd risico op problemen als gevolg van een te grote belasting. De belangrijkste hiervan is perfectionisme. Een perfectionist is bang om fouten te maken. Hij blijft langer ‘bezig’ met zijn werk en ontspant daardoor minder. Vaak kan hij ook moeilijk zaken delegeren, uit angst dat een ander het werk niet goed genoeg doet. Een tweede karaktertrek is het niet kunnen stellen van grenzen. Medewerkers die geen ‘nee’ kunnen zeggen, krijgen er steeds meer werk bij. Om een of andere reden weet iedereen ze te vinden. Dit type medewerker is doorgaans onzekerder over zichzelf en afhankelijker van waardering dan anderen. Omdat ze vaak conflicten in de buitenwereld proberen te vermijden, blijven ze van binnen kwaad. Hierdoor kan de innerlijke spanning tot grote hoogte oplopen.
‘Op het werk jakkerde iedereen om me heen maar door. Dus deed ik het ook. De klant vraagt en wij draaien. Zo veel en zo goedkoop mogelijk. Ook mijn leidinggevenden vonden dit tempo normaal. De klant was tevreden over mijn werk, en ook dat werkte verslavend. Maar vanuit mijn leidinggevenden kwam nooit een compliment. Ik zag ze eigenlijk nauwelijks. Dat maakte me onzeker: doe ik het wel goed? Dan gooide ik er maar weer een schepje bovenop.’
Welke soorten stress bestaan er? Als stress niet wordt aangepakt, kan de situatie van de medewerker steeds slechter worden. De volgende fasen zijn dan overspannenheid en burn-out. Termen die in de dagelijkse praktijk nog wel eens door elkaar heen gebruikt worden. • Werkstress bestaat als er tijdelijke of blijvende psychische en fysieke reacties optreden. Ze zijn het gevolg van een belasting die voor de betrokken medewerker te zwaar is. Deze overbelasting kan te maken hebben met de inhoud van het werk, de arbeidsomstandigheden, arbeidsvoorwaarden, en de werksfeer. • Van overspannenheid is sprake als psychische en fysieke klachten als gevolg van stress niet verminderen bij ontspannen of slapen. Men voelt zich niet in meer staat om bepaalde taken goed uit te voeren en er kan ook een algeheel gevoel van incompetentie optreden. Overspannenheid bouwt zich op in een periode van ongeveer drie maanden. Als de oorzaak van de stress is weggenomen, zijn de klachten doorgaans binnen een half jaar verholpen.
‘Ik ben een echte perfectionist. Als ik iets doe, moet het tiptop zijn. Voor minder doe ik het niet. Dat zit in mijn aard. En ik kan moeilijk nee zeggen. Als een collega het druk had, nam ik wat werk van hem over. Op den duur was ik telkens maar aan het overwerken. Ook als die collega dan alweer lekker thuis was.’ •
Bij burn-out staat ernstige vermoeidheid centraal. Dit vaak in combinatie met een afstandelijke houding of zelfs cynisme. De betrokken medewerker kan problemen niet meer adequaat oplossen en kan ook zijn werk niet meer goed uitvoeren. Burn-out is het gevolg van een vaak jarenlang durende overbelasting. De accu is zogezegd leeg en het kan lang duren voordat deze weer is opgeladen.
Marloes van Dortmont Leeftijd: 27 jaar Bij DCBMW sinds: 2005 Ik heb altijd al iets in de zorg willen doen. Als kind was ik het vriendinnetje waar iedereen zijn hart bij uitstortte. Ik ben een zorgzaam mens, dat zit in de aard van het beestje. Tegenwoordig ben ik er professioneel mee bezig. Ik kan goed luisteren, maar zorg ervoor dat ik niet helemaal in het verhaal meega. Een beetje afstand en objectiviteit zijn gewoon nodig. Blijven kijken: wat is het probleem en hoe kan iemand ermee omgaan? Het vraagt een analytisch vermogen dat ik graag inzet. Ik heb ook geleerd om mijn werk niet mee naar huis te nemen. Anderen hebben er niets aan wanneer jij gebukt gaat onder hun zorgen. Maar de betrokkenheid blijft, hoor. Ik ben gelukkig een mens en geen apparaat waar je een probleem in gooit en waar dan een oplossing uit rolt. Ik zou me zorgen gaan maken als de verhalen van cliënten me niet meer zouden raken. In dit werk zijn de zwaarste ervaringen vaak ook de mooiste. Het zijn dikwijls juist de momenten waarop je het meest voor anderen kunt betekenen.
Aan welke signalen herkent u stress? Als een medewerker last heeft van werkstress vertoont hij verschillende symptomen. Deze uiten zich fysiek en psychisch, maar ook in het gedrag. Hieronder vindt u een overzicht van een aantal veel voorkomende symptomen. • Fysiek: verhoogde bloeddruk, versnelde hartslag, slaapproblemen, vaker verkouden of grieperig. • Psychisch: piekeren, gespannen, snel geïrriteerd, lusteloos, machteloos gevoel. • Werkgedrag: uitstellen van activiteiten, minder initiatief, slechtere prestaties, verzuim, slechtere concentratie. • Houding: minder gemotiveerd, zich ondergewaardeerd voelen, negatieve werkhouding, wantrouwen richting het management.
‘Op een dag dacht ik ’s ochtends bij het wakker worden: bekijk het maar, ik draai me nog een keer om. Ik voelde me te moe. Ik ging smokkelen met mijn werktijden en nam veel rookpauzes. Ik dacht dat niemand in de gaten had dat ik de kantjes eraf liep. Het kon me allemaal niets meer schelen. Uiteindelijk nam ik de beslissing om me definitief ziek te melden. Dat is nu bijna een jaar geleden. Nog steeds kan ik me niet goed concentreren. Ik kan niet op woorden komen, vergeet dingen, val tijdens een autorit bijna in slaap. Elke ochtend word ik hondsmoe wakker. Ik heb soms het idee dat het me nooit meer zal lukken om op mijn oude niveau te komen.´
Praktische tips Wat kunt u doen als een medewerker last heeft van stress? Niet alleen de medewerker met werkstress heeft een probleem, ook u heeft hiermee een vraagstuk. Als een medewerker minder belastbaar raakt, moet u dit op een of andere manier zien op te lossen. Het is hierbij van groot belang dat u geen druk op de betrokkene uitoefent om zo snel mogelijk weer honderd procent inzetbaar te zijn. Daarbij heeft u als leidinggevende een belangrijke voorbeeldfunctie. • Geef aan dat u knelpunten in houding en gedrag signaleert en maak daarbij duidelijk dat u graag behulpzaam bent. • Luister vanuit een open houding en probeer met de ander mee te redeneren. • Vraag de medewerker om suggesties te doen voor mogelijke oplossingen, voordat u zelf oplossingen aandraagt. • U kunt een werkbelevings- en werkdrukonderzoek laten uitvoeren. • U kunt een risico inventarisatie en evaluatie (RI&E) laten opstellen. • U kunt informatie verzamelen uit het werkoverleg. • U kunt de mening van de Arbo-adviseur, bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werker en het Sociaal Medisch Team vragen. • U kunt een ziekteverzuimanalyse laten uitvoeren.
Hoe draagt u bij aan het juiste werkklimaat? U heeft er geen controle over of werkstress bij uw medewerkers zal ontstaan. Maar u kunt wel uw bijdrage leveren aan een werkklimaat waarin stress minder kans krijgt. Vraagt u zich hierbij het volgende eens af: • Legt u nadruk op het positieve als u feedback geeft? • Geeft u wel eens een schouderklopje als medewerkers iets (bijna) goed doen? • Moedigt u beginners aan, ook als ze fouten gemaakt hebben? • Vraagt u uw medewerkers wel eens wat hen motiveert? • Werkt u voldoende aan het opbouwen van vertrouwen? • Verrijkt u de onderlinge contacten? • Houdt u er rekening mee dat uw eigen draagkracht wellicht groter is dan die van uw medewerkers?
Wat kan Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk (DCBMW) voor u doen? U kunt een bedrijfsmaatschappelijk werker inschakelen voor medewerkers waarvan u aan het gedrag merkt dat er iets aan de hand is en u kunt zelf niet ontdekken wat het is. Daarnaast kan een bedrijfsmaatschappelijk werker u ondersteuning bieden bij het begeleiden van medewerkers met werkstress. U kunt ook professionele coaching krijgen als u zich afvraagt of u een en ander op de juiste manier aanpakt. Of als u moeite heeft met de omgang met een medewerker, waardoor problemen verergeren. Bedrijfsmaatschappelijk Werk kan u ook helpen om uw mensgerichte stijl van leidinggeven te verbeteren.
‘Ik had in die tijd ieder jaar wel een nieuwe leidinggevende, zo groot was het verloop. Daar kon ik in zo´n korte tijd geen vertrouwensband mee opbouwen. Ik heb dan ook geen steun ondervonden. Het leek alsof ze niet wisten wat ze met mijn probleem aan moesten. Af en toe zat ik een tijdje thuis en dan kwam ik weer terug. Maar er was geen begeleiding. Ik ging er weer pats-boem tegenaan, tot ik opnieuw niet meer kon.’
Hoe kunt u Bedrijfsmaatschappelijk Werk bereiken? U kunt allereerst contact opnemen met de bedrijfsmaatschappelijk werker van uw onderdeel. Lukt dit niet, dan kunt u terecht bij de verschillende regiokantoren of de Hulpverleningslijn Defensie. Hulpverleningslijn: 0900 415 5555, in acute situaties (24 uur per dag bereikbaar) Regio Noord: 0592 323 600 Regio Noord-West: 0223 657 800 Regio West: 030 236 6423 Regio Oost: 0318 454 415 Regio Zuid: 040 245 4255 Staf: 070 316 4496 Regio Caribisch gebied: 0059 994 637 450 E-mail:
[email protected]
‘Ik heb nog wel eens de neiging om mezelf wat sterker voor te doen dan ik ben. Dan zeg ik al gauw: het gaat wel weer, doe mij er nog maar een paar uurtjes bij. Gelukkig trapt mijn leidinggevende daar nooit in. Die zegt tegen me: doe jij maar rustig aan, dan is het al mooi genoeg.´
Ivan Tersteeg Leeftijd: 34 jaar Bij DCBMW sinds: 1998 Ik was in 1997 als onderofficier in Nochten op oefening met een nadetachement. Daar hoorden we dat er twee mensen van ons peloton tijdens de uitzending om het leven waren gekomen. De verslagenheid was groot. Op dat moment was ik de hoogste in rang en ik vond dat ik mijn verantwoordelijkheid moest nemen. Ik heb toen de groep zo goed mogelijk begeleid. Geprobeerd te bespreken wat het met iedereen deed. Mezelf uitgesproken en mijn verdriet laten zien. Ik kreeg de complimenten van de bedrijfsmaatschappelijk werker. Hij vond dat bedrijfsmaatschappelijk werk ook iets voor mij zou zijn. Eerst was ik verbaasd – ik had gewoon mijn ding gedaan, omdat ik nu eenmaal zo in elkaar zit. Maar later heb ik zijn suggestie toch opgevolgd. Mijn passie voor bedrijfsmaatschappelijk werk zit ‘m hierin: tijdens moeilijke omstandigheden een persoon of groep kunnen bijstaan. Moeilijke omstandigheden zijn vaak de doorslaggevende momenten. Ook al ben ik nu een tijdje burger, in hart en nieren ben ik militair. Ik voel me prettig bij de groepsbinding, de gedragscodes en het dienen van het landsbelang. Dus ik ben van plan om snel dat ‘pak’ weer aan te trekken.
Andere werkwijzers in deze reeks zijn: Omgaan met schokkende ervaringen Omgaan met alcoholproblemen Omgaan met conflicten Omgaan met verzuim
Werkwijzers voor leidinggevenden Voor leidinggevenden is een belangrijke rol weggelegd in de ontwikkeling van de defensieorganisatie. Goed leiderschap is namelijk een niet te onderschatten succesfactor op alle niveaus van de organisatie. Van u, als leidinggevende, wordt inspirerend leiderschap gevraagd, waarmee u het beste uit uw mensen weet te halen. Communiceren, luisteren, aandacht geven, eerlijk en open zijn. U wordt geacht het allemaal in tot uw beschikking te hebben. In situaties waarin het met uw medewerkers niet goed gaat, bent u als leidinggevende extra belangrijk. Niet om iemands hand vast te houden, maar vanwege steun, vertrouwen, en duidelijkheid. Dit zijn tevens situaties die veel van u vergen. Om u hierin tot steun te zijn, heeft het Diensten Centrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk vijf werkwijzers uitgebracht. Ze dienen om u achtergrondinformatie en praktische handvatten te bieden in situaties waarin medewerkers iets extra’s van u nodig hebben.
Anne-Wil Zoutendijk Leeftijd: 23 jaar Bij DCBMW sinds: 2009 Mijn beide ouders komen uit de zorg. Ik kom zogezegd uit een zorgzaam nest. Mijn hele leven heb ik al iets gehad met het helpen van mensen. Ik kan doorgaans gemakkelijk met allerlei soorten mensen overweg. Aan de ene kant pas ik me aan, maar aan de andere kant blijf ik ook zoveel mogelijk mezelf. Dat voelen zowel cliënten als commandanten wel aan. De mooiste momenten? Wanneer cliënten die met een vervelend gevoel binnen kwamen aan het eind van het gesprek blij zijn dat ze zijn langsgekomen. Omdat een stukje van dat vervelende gevoel weg is. Het is mooi om mensen even op hun levensweg te kunnen volgen en helpen. En bijzonder dat ze me daarbij toelaten. Mijn jonge leeftijd maakt het gemakkelijk om met jonge cliënten om te gaan. Maar regelmatig krijg ik ook mensen die ouder zijn. Die zouden gemakkelijk kunnen denken: wat weet zo’n meisje nu van het leven? Ik zeg dan altijd: ‘Weet je wat? Ga zitten en probeer het. Voelt het niet goed, dan kan ik je altijd doorverwijzen naar een collega.’ Tot nu toe is iedereen die uitdaging aangegaan.
Colofon Dit is een uitgave van Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk Redactie: Dienstencentrum Bedrijfsmaatschappelijk Werk Tekst: Jon Marrée – Tekst en Suggestie, Kockengen Fotografie: AudioVisuele Dienst Defensie Vormgeving: Grafische Dienst | AudioVisuele Dienst Defensie | Den Haag
