Ik
Psychische Klachten Informatie voor werknemers en leidinggevenden
k ben
overspannen... Ik
ben
depressief...
ik ben even de helemaal gehad...
ik heb het
ik ben even mijn
Ik
de weg kwijt
batterij moet
zie het niet meer zitten... Ik
Ik ben
batterij moet
ben
ben
depressief
gehad
de weg kwijt..
zie het niet meer zitten!
Ik
ben
depressief...
ik ben even mijn
be
overspan de weg kwijt..
Ik
Ik ben
worden
helemaal
ik ben even
Ik
depressief
opgeladen
ik heb het
Ik
opgeladen worden
overspannen
mijn
w
batterij moet
opgeladen worden
Inhoudsopgave •
Inleiding
Informatie voor de werknemer
• • • • • • • •
Belasting Belastbaarheid Overbelasting Verschijnselen Wat kunt u zelf doen Welke rol speelt het werk Wat kunt u van de bedrijfsarts en/of bedrijfsmaatschappelijk werkende verwachten Wat kunt u van uw behandelaar verwachten
Informatie voor leidinggevenden
• • • •
Wat betekent de richtlijn psychische klachten voor de leidinggevenden Preventie Verzuimbegeleiding Communicatie
Ik ben
overspannen... Ik
ik heb het
ik ben even
depre
helemaal
g
de weg kwijt
mijn
Ik
ben
batterij moet
zie het niet meer zitten...
opg
Inleiding De richtlijn is opgesteld met het doel om werkende mensen met psychische klachten optimaal te begeleiden. Deze begeleiding is noodzakelijk om te voorkomen dat de klachten leiden tot langdurige arbeidsongeschiktheid. Aan de richtlijn is veel onderzoek vooraf gegaan; hij is beoordeeld door huisartsen, psychologen en andere deskundigen. De bedrijfsartsen en bedrijfsmaatschappelijk werkenden die deze richtlijn toepassen, zijn daarvoor speciaal getraind. Door het toepassen van de richtlijn geven zij de best mogelijke begeleiding. Deze folder gaat over psychische klachten bij werkende mensen. Hij beschrijft belasting, belastbaarheid, overbelasting en over de begeleiding die u kunt verwachten bij (dreigende) uitval. Hij is bedoeld voor werknemers en leidinggevenden en opgesteld volgens de nieuwe landelijke richtlijn voor het handelen van de bedrijfsarts ten aanzien van werknemers met psychische klachten.
e het niet meer zitten...
ik heb het
helemaal
overspannen... Ik
ben
mijn
gehad...
batterij moet
depressief...
opgelad
Informatie voor de werknemer Belasting Het leven stelt voortdurend bepaalde eisen aan de mens. Werk is in veel gevallen het levensgebied waar die eisen en verplichtingen het meest duidelijk geformuleerd zijn. Naast deze verplichtingen kan men nog de belasting ondervinden van levensgebeurtenissen en problemen. Voor een prettig functioneren is het nodig dat er een zeker evenwicht bestaat tussen de eisen die worden gesteld aan de ene kant en de mogelijkheden om aan die eisen te voldoen aan de andere kant. We kunnen ook spreken van belasting en belastbaarheid, omdat de eisen van het leven de mens belasten. Er is sprake van overbelasting als de belasting gedurende enige tijd groter is dan de belastbaarheid. De belasting door het leven is onder te verdelen in 3 categorieën:
den worden
1
Verplichtingen Hieronder wordt alles begrepen wat iemand regelmatig moet doen. Verplichtingen jegens werk en huishouden. Maar ook zaken als vrijwilligerswerk, het volgen van een cursus, het uitvoeren van een verbouwing, het verrichten van werkzaamheden voor een vereniging of club. Verder kan men ook denken aan verplichtingen jegens familie, vrienden en buren. Het hoeft niet alleen te gaan om onaangename en/of opgelegde verplichtingen; ook een teveel aan op zich prettige verplichtingen kan resulteren in overbelasting. Overbelasting kan het gevolg zijn van een teveel aan verplichtingen.
2
Levensgebeurtenissen Hierbij gaat het om gebeurtenissen die slechts één keer of
hooguit enkele malen in een mensenleven optreden. Te denken valt aan bijvoorbeeld het ernstig ziek worden van een geliefd persoon, een verhuizing, een echtscheiding of werkloos worden. Het kost extra energie om over die schok heen te komen, om de gebeurtenis te verwerken en om het evenwicht te herstellen. Niet alleen droevige gebeurtenissen maar ook blijde, geven een extra belasting. Overbelasting kan het gevolg zijn van (te veel) levensgebeurtenissen in korte tijd. 3
Problemen Net als verplichtingen en levensgebeurtenissen, horen problemen bij het leven. Problemen kosten altijd extra energie, want u moet ze ofwel oplossen ofwel verdringen of omzeilen. Een mens kan allerlei problemen hebben, grote en kleine en op allerlei gebieden. Bijvoorbeeld: problemen met uzelf of met anderen, problemen met het werk of met officiële instanties, huisvestingsproblemen, financiële of maatschappelijke problemen, etc. Overbelasting kan het gevolg zijn van een teveel aan problemen.
mijn
batterij moet
opgeladen
ik heb het
Ik ben Ik
helemaa
overspannen...
zie het niet meer zitten...
Ik
ben
depressie
Belastbaarheid Wat u aan belasting kan hebben, wordt grotendeels bepaald door uw aanleg en uw geestelijke en lichamelijke ontwikkeling. De belastbaarheid is niet voor iedereen even groot. Met het ouder worden, neemt de belastbaarheid geleidelijk af. In bepaalde levensfasen, waarbij zich in het lichaam belangrijke veranderingen voltrekken, is de belastbaarheid ook verminderd, bijvoorbeeld tijdens de puberteit, de overgang, de zwangerschap, de kraamperiode en de dagen voor de menstruatie. Een tijdelijke vermindering van de belastbaarheid kan ook het gevolg zijn van slaapgebrek, medicijngebruik, alcoholgebruik en/of ziekte. Overbelasting kan een gevolg zijn van een (tijdelijk) verminderde belastbaarheid.
Overbelasting Voor een prettig functioneren is het belangrijk dat er een zeker evenwicht bestaat tussen belasting en belastbaarheid. Kortdurende overbelasting kan geen kwaad, omdat u over reserves beschikt om dit op te vangen. Wanneer echter de overbelasting blijft aanhouden, raken de reserves uitgeput. Dan ontstaat er een situatie waarin u zowel lichamelijk als geestelijk kan instorten onder de druk van de overbelasting. De weegschaal is uit balans, uit het evenwicht.
n worden al
gehad...
ef...
Verschijnselen 1
Verschijnselen van stress met als psychische klachten:
rusteloosheid, lusteloosheid, gespannenheid, angst, slecht slapen, dromen, emotionele onstandvastigheid, prikkelbaarheid, overgevoeligheid voor geluiden en drukte en als lichamelijke klachten: hoofdpijn, duizeligheid, nekpijn, maagklachten, pijn op de borst, hartkloppingen, buikklachten, etc… Deze verschijnselen zijn op te vatten als een alarmreactie. Het lichaam waarschuwt dat er een bepaalde mate van overbelasting is ontstaan. 2
Verschijnselen van lichamelijke en geestelijke uitputting:
moeheid, futloosheid, grote slaapbehoefte, verlies aan initiatief, verlies aan interesse, concentratiestoornissen, geheugenstoornissen, etc…
Ik ben
overspannen
mijn
batterij moet
opgeladen
ik heb het
ben
depressief
worden
helemaal
ik ben even
gehad...
de weg kwijt...
zie het niet meer zitten!
Wat kunt u zelf doen? • • •
•
• • • •
•
•
•
•
.
•
Probeer wat meer rust te nemen. Zeg verplichtingen, waaraan u zich maar enigszins kunt onttrekken, af. Maak keuzes. Beperk uw prive activiteiten zoveel mogelijk tot die welke u ontspanning kunnen geven, bijvoorbeeld wandelen, fietsen, zwemmen, tuinieren. Neem geen grote klussen ter hand die al een tijdje zijn blijven liggen, maar doe kleine, overzichtelijke klusjes die u in een rustig tempo kunt verrichten. Forceer uzelf niet in uw activiteiten. Stel geen hoge eisen aan uzelf. Eis niet van uzelf dat u voor een bepaalde datum weer opgeknapt bent. Heb geduld met uzelf. Schaam u niet voor uw gevoelens en gedachten. Deze zijn onderdeel van het natuurlijke verwerkingsproces dat u doormaakt. Accepteer dat u overbelast bent. Het is geen schande en geen teken van minderwaardigheid. Ieders belastbaarheid is beperkt. Voel u niet schuldig over het feit dat u thans niet in staat bent uw normale taken (volledig) te vervullen. Maak van uw overspannenheid niet een nieuw probleem. Laat uw hele situatie op u inwerken: Heb ik de laatste tijd te veel hooi op mijn vork genomen? Heb ik teveel problemen? Wat is er de laatste tijd allemaal gebeurd? Sommige gebeurtenissen vragen pas maanden later om verwerking. Praat er regelmatig over met uw partner en/of met anderen. Sta uzelf toe na te denken over het verleden, wat er gebeurd is en hoe het allemaal zo gelopen is.
Welke rol speelt het werk Het werk kan op diverse manieren een rol spelen in uw situatie. Allereerst kan het de oorzaak zijn van uw overbelasting. Te denken valt aan een hoge werkdruk, ruzie met baas of collega, een reorganisatie e.d. Aan de andere kant kan het ook zo zijn dat uw overbelasting in de privésituatie is ontstaan, met een dusdanige invloed op uw gezondheid dat werken voor u enige tijd niet haalbaar is. Een derde mogelijkheid is dat, ondanks een hoge belasting, het werk juist een prettige afleiding is, die uw belastbaarheid vergroot. Dit is vaak het geval als er een prettige werksfeer heerst. Denkt u eens na hoe het werk in uw situatie geplaatst kan worden. Bespreek dit vervolgens met uw leidinggevende en/of bedrijfsarts. In ieder geval is het zo dat het werk altijd een grote rol blijft spelen in uw situatie. U zult in de verzuimbegeleiding geholpen worden met het nadenken over en omgaan met uw werksituatie. U zult geholpen worden met het nemen van beslissingen omtrent het werk. Hoe onderhoudt u contact met het werk? Wanneer wilt u terug naar uw werk? Moeten zaken worden aangepast? Wilt u liever ander werk zoeken? Zowel uw leidinggevende als de bedrijfsarts en bedrijfsmaatschappelijk werkende zullen hierover met u praten en samen met u naar oplossingen zoeken.
Wat kunt u van een bedrijfsarts en bedrijfsmaatschappelijk werkende verwachten Meestal zal het zo zijn dat u zich ziek meldt en dat u vervolgens van de bedrijfsarts een uitnodiging krijgt voor het spreekuur. U kunt echter ook, voordat u zich ziek heeft gemeld, bij stressklachten zelf een afspraak maken bij de bedrijfsarts of de bedrijfsmaatschappelijk werkende. Wat kunt u verwachten op het spreekuur?
In eerste instantie krijgt u vragen over uw klachten. Waarom heeft u zich ziek gemeld, hoe lang bestaan de klachten al, wat zijn de oorzaken en wat heeft u er zelf al aan proberen te doen. Dit kan uitsluitend mondeling zijn, maar het kan ook voorkomen dat u gevraagd wordt om één of meer korte vragenlijstjes in te vullen. Als eenmaal het probleem duidelijk is, zult u van de bedrijfsarts of de bedrijfsmaatschappelijk werkende een toelichting krijgen op de verdere gang van zaken. Het is gebleken dat mensen met psychische klachten in een zo vroeg mogelijk stadium geholpen moeten worden bij het overwinnen van de problemen om een langdurige arbeidsongeschiktheid te voorkomen. U kunt dus op korte termijn een vervolgafspraak verwachten. Verder krijgt u in de loop van het traject verschillende opdrachten mee naar huis die u kunnen helpen om weer greep te krijgen op uw situatie. Het werk zal al snel weer een onderwerp van gesprek worden. Zodra u door de eerste, moeilijke fase heen bent, zult u merken dat u weer in staat bent na te denken over (eventueel gefaseerde) werkhervatting. Door middel van gerichte opdrachten krijgt u inzicht in factoren die een probleem voor u vormen. In overleg met bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk
werkende en uw leidinggevende kunnen deze factoren worden aangepakt. Ook zal het voorkomen dat u met ondersteuning de problemen zelf kunt aanpakken. De bedrijfsarts zal via spreekuurberichten aan uw leidinggevende aangeven in welke fase u verkeert en welk einddoel verwacht wordt. Aan de hand van deze berichtgeving kan de leidinggevende gericht contact met u onderhouden en al in een zo vroeg mogelijk stadium eventuele knelpunten bespreekbaar maken. Terugvalpreventie
Aan het eind van het traject zal worden besproken hoe u in de toekomst herhaling kunt voorkomen. U zult leren signalen bij uzelf te herkennen die wijzen op een dreigende overbelasting. Ook op het werk zal worden gekeken of bepaalde zaken veranderd moeten worden, om de kans op herhaling te verkleinen.
Ik ben
overspannen mijn
batterij moet
opgeladen
ik heb het
Ik
ben
depressief ik ben even
k
worden
helemaal
geh
de weg kwijt...
zie het niet meer zitten!
Wat kunt u van de behandelaar verwachten Huisarts
Als medicijnen noodzakelijk zijn voor uw herstel, kunt u hiervoor terecht bij uw huisarts. Ook als de problemen voornamelijk in de privésfeer liggen of in het verleden hun oorzaak vinden, is een bezoek aan de huisarts belangrijk. Als de oorzaak in het werk ligt, zal de bedrijfsarts of de bedrijfsmaatschappelijk werkende de rol op zich nemen van begeleider van u als werknemer (of medewerker). De rol van begeleider houdt ook in dat wordt gekeken of alle inspanningen van u, van uw leidinggevende en van de huisarts hetzelfde doel nastreven, namelijk: herstel en terugkeer in het arbeidsproces. Toestemming
De bedrijfsarts zal uw toestemming vragen om met de huisarts te overleggen, met als doel te voorkomen dat u tegenstrijdige adviezen krijgt. Verwijzen
ad...
De bedrijfsarts kan u verwijzen naar uw huisarts en/of naar de bedrijfsmaatschappelijk werkende. De bedrijfsmaatschappelijk werkende kan indien nodig verwijzen naar een psychologisch adviesbureau voor nader diagnostisch onderzoek en advies. Het advies kan bijvoorbeeld bestaan uit een behandelvoorstel en/of uit een aanpassing op het werk.
Informatie voor leidinggevenden, personeels- en organisatieadviseurs en andere betrokkenen Wat betekent de richtlijn Psychische Klachten voor leidinggevenden
De richtlijn Psychische Klachten stelt dat de bedrijfsarts, samen met de werknemer, een begeleidingsplan maakt. Een dergelijk plan bestaat uit een drietal fasen, die gedurende een bepaald tijdspad doorlopen moeten worden. Middels taken en opdrachten werkt de werknemer zo gericht aan het herstel. Pas als de taken behorende bij een bepaalde fase zijn volbracht, kan de werknemer door naar de volgende. Voor iedere fase staat in de richtlijn een gemiddelde tijdsperiode genoemd. Hoewel individuele verschillen mogelijk zijn, geven de genoemde periodes een indruk over de duur en het te verwachten verloop. De taak van de bedrijfsarts is om de werknemer tijdens dit proces te begeleiden en om het tijdspad te bewaken. De bedrijfsarts zal via spreekuurberichten aangeven in welke fase betrokkene verkeert en welk einddoel verwacht wordt. Aan de hand van deze berichtgeving kan de leidinggevende gericht contact onderhouden met de betrokkene en al in een zo vroeg mogelijk stadium eventuele knelpunten bespreekbaar maken. Samenvattend zijn bij overspanning de volgende fasen te onderscheiden:
1 2
De crisisfase, waarin gewerkt wordt aan begrip en acceptatie, rust en ontspanning. Duur: 3 weken. De fase van probleem- en oplossingsinventarisatie, waarbij de problemen en de oplossingsrichtingen in kaart worden gebracht. Duur: 6 weken.
3
De fase van hervatten van het normale leven, waarin alle aspecten van het 'normale' leven worden hervat. Duur: 9-12 weken.
Preventie en de rol van de leidinggevende
Het succes van een organisatie hangt nauw samen met het functioneren van de werknemer. De leidinggevende heeft er dus alle belang bij te investeren in de inzetbaarheid van zijn werknemers. In een actief preventief beleid staan het bevorderen van de gezondheid en inzetbaarheid van werknemers en het verbeteren van de arbeidsomstandigheden centraal. Wees als leidinggevende alert op signalen die kunnen duiden op dreigende overbelasting zoals: • frequent verzuim • het werk niet af kunnen krijgen • als hoog ervaren werkdruk • opbouw van een stuwmeer aan vakantiedagen • personen met een perfectionistische inslag • personen die geen nee durven zeggen Probeer voor zoveel mogelijk afwisseling in het werk te zorgen. Geef de werknemer de mogelijkheid om het werk zoveel mogelijk zelf in te delen en geef voldoende support. Waarborg een regelmatig contact tussen werknemer en leidinggevende, bijvoorbeeld d.m.v. jaargesprekken en tussentijdse evaluatiegesprekken. Dergelijke gesprekken kunnen aanwijzingen geven voor het bestaan van stressfactoren. In deze contacten moet de leidinggevende zich richten op factoren in het werk en de mogelijkheid bieden voor aanpassingen in de werksituatie. De leidinggevende is de belangrijkste persoon om een situatie
te creëren waarin het voor de werknemer makkelijk is om terug te keren in zijn werk. Er moet een zodanig werkklimaat ontstaan, dat iedere individuele werknemer zich gemotiveerd en uitgedaagd voelt om het beste van zichzelf te geven.
Het kan daarom van belang zijn te weten hoe het met het werkklimaat gesteld is en of er verbeteringen mogelijk zijn. Aanpak Psychische Belasting en de digitale versie daarvan biedt de leidinggevende een handvat om met de medewerkers stapsgewijs de oorzaken van psychische belasting in kaart te brengen. De oorzaken kunnen op afdelingsniveau, teamniveau of individueel niveau liggen. Op grond van de diagnose kunnen vervolgens met elkaar passende interventies worden gekozen. Op deze manier worden de knelpunten structureel aangepakt. Informatie over het werkboek is te verkrijgen via de Personeelsconsulenten, de Arbodienst en de intranetsite van het ziekenhuis.
Verzuimbegeleiding
Ondanks alle maatregelen die u als leidinggevende getroffen heeft om uitval te voorkomen, valt het niet uit te sluiten dat een werknemer ten gevolge van psychische klachten kortere of langere tijd verzuimt. De werkgever heeft regels opgesteld voor ziekteverzuim en verzuimbegeleiding. De belangrijkste persoon in de verzuimbegeleiding is meestal de directe chef. Een zo spoedig mogelijke werkhervatting is zeer belangrijk. Uit onderzoek blijkt dat, naarmate de periode van arbeidsuitval langer duurt, de kans op blijvende arbeidsongeschiktheid groter wordt. De eerste 6 weken zijn in de verzuimbegeleiding erg belangrijk. Tijdens deze weken moet er alles aan worden gedaan om de zieke werknemer zo spoedig mogelijk, gezond en wel, terug te krijgen op het werk en om de oorzaken van de uitval, voor zover mogelijk, weg te nemen.
Ik
Communicatie Sociaal medisch overleg
In het sociaal medisch overleg (smo, soms smt genoemd) bespreekt de leidinggevende met de bedrijfsarts, de bedrijfsmaatschappelijke werkende en met de personeelsadviseur en eventueel andere betrokkenen de voortgang van het herstel en hervattingsproces. Naast informatie over de duur van de ziekte, over de mate van arbeidsongeschiktheid en over de relatie van ziekte met het werk, vindt overleg plaatst over de manier waarop de reïntegratie het beste gestalte kan krijgen.
overspannen batterij moet opgeladen
Ik ben mijn
ik heb het
k
ben
depressief
worden
helemaal
ik ben even
gehad...
de weg kwijt...
Ik ben
overspannen... Ik
ben
depressief...
gehad... weg kwijt ik heb het
helemaal
ik ben even mijn
Ik
de weg kwijt
batterij moet
zie het niet meer zitten... Ik ben
opgeladen worden
Ik ben depressief overspannen
ik heb het
ad... Ik ben depressief
helemaal
ik ben even
t...
ben
de weg kwi
depressief
en... ...
ik ben even
Ik ben
geh
de weg kwijt
overspannen... Ik
ben
depressief...
f
had... ijt...
f... t...
Samenstelling en ontwikkeling Psychische Klachten© is een uitgave van het Arboconvenant Academische Ziekenhuizen.
Participanten AMC, AZG, azM, Erasmus MC, LUMC, UMC St Radboud, UMC Utrecht, VU medisch centrum, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, ABVAKABO FNV, AC/AFZ, CMHF, CNV Publieke Zaak, SoFoKleS.
ontwerp JanssenVos communicatie
