Psychische klachten
Ik ben overspannen
Ik ben burnout
Ik ben depressief
Aanleiding voor het maken van deze folder is de introductie van een nieuwe landelijke richtlijn voor het handelen van de bedrijfsarts ten aanzien van werknemers met psychische klachten.
Ik ben overbelast Ik zie het niet meer zitten
Mijn batterij moet opgeladen worden Ik ben even de weg kwijt
Informatie voor werknemers en leidinggevenden, Personeels- en Organisatieadviseurs en andere betrokkenen
Ik heb het helemaal gehad
De richtlijn is opgesteld met het doel om werkende mensen met psychische klachten optimaal te begeleiden. Deze begeleiding is noodzakelijk om te voorkomen dat de klachten leiden tot langdurige arbeidsongeschiktheid. Aan de richtlijn is veel onderzoek vooraf gegaan; hij is beoordeeld door huisartsen, psychologen en andere deskundigen. De bedrijfsartsen en bedrijfsmaatschappelijk werkers die deze richtlijn toepassen, zijn daarvoor speciaal getraind. Door het toepassen van de richtlijn geven zij de best mogelijke begeleiding. Deze folder gaat over psychische klachten bij werkende mensen. Hij beschrijft belasting, belastbaarheid, overbelasting en over de begeleiding die u kunt verwachten bij (dreigende) uitval. Hij is bedoeld voor werknemers, leidinggevenden, Personeelsen Organisatieadviseurs en andere betrokkenen en opgesteld volgens de nieuwe landelijke richtlijn voor het
handelen van de bedrijfsarts ten aanzien van werknemers met psychische klachten.
Inhoudsopgave -
-
-
-
Informatie voor de werknemer Belasting Belastbaarheid Overbelasting Verschijnselen Wat kunt u zelf doen? Welke rol speelt het werk? Wat kunt u van de bedrijfsarts en/of bedrijfsmaatschappelijk werker verwachten? Wat kunt u van uw behandelaar verwachten? Informatie voor leidinggevenden, Personeels- en Organisatieadviseurs en andere betrokkenen Wat betekent de richtlijn psychische klachten voor de leidinggevenden, Personeels- en Organisatieadviseurs en andere betrokkenen Preventie Verzuimbegeleiding Communicatie Nuttige adressen
Informatie voor de werknemer Belasting Het leven stelt voortdurend bepaalde eisen aan de mens. Werk is in veel gevallen het levensgebied waar die eisen en verplichtingen het meest duidelijk geformuleerd zijn. Naast deze verplichtingen kan men nog de belasting ondervinden van levensgebeurtenissen en problemen. Voor een prettig functioneren is het nodig dat er een zeker evenwicht bestaat tussen de eisen die worden gesteld aan de ene kant en de mogelijkheden om aan die eisen te voldoen aan de andere kant. We kunnen ook spreken van belasting en belastbaarheid, omdat de eisen van het leven de mens belasten. Er is sprake van overbelasting als de belasting gedurende enige tijd groter is dan de belastbaarheid. De belasting door het leven is onder te verdelen in drie categorieën. Verplichtingen Hieronder wordt alles begrepen wat iemand regelmatig moet doen. Verplichtingen jegens werk en huishouden. Maar ook zaken als vrijwilligerswerk, het volgen van een cursus, het uitvoeren van een verbouwing, het verrichten van werkzaamheden voor een vereniging of club. Verder kan men ook denken aan verplichtingen jegens familie, vrienden en buren. Het hoeft niet alleen te gaan om onaangename en/of opgelegde verplichtingen; ook een teveel aan op zich
prettige verplichtingen kan resulteren in overbelasting. Overbelasting kan het gevolg zijn van een teveel aan verplichtingen. Levensgebeurtenissen Hierbij gaat het om gebeurtenissen die slechts één keer of hooguit enkele malen in een mensenleven optreden. Te denken valt aan bijvoorbeeld het ernstig ziek worden van een geliefd persoon, een verhuizing, een echtscheiding of werkloos worden. Het kost extra energie om over die schok heen te komen, om de gebeurtenis te verwerken en om het evenwicht te herstellen. Niet alleen droevige gebeurtenissen maar ook blijde geven een extra belasting. Overbelasting kan het gevolg zijn van (te veel) levensgebeurtenissen in korte tijd. Problemen Net als verplichtingen en levensgebeurtenissen, horen problemen bij het leven. Problemen kosten altijd extra energie, want u moet ze ofwel oplossen ofwel verdringen of omzeilen. Een mens kan allerlei problemen hebben, grote en kleine en op allerlei gebieden. Bijvoorbeeld: problemen met uzelf of met anderen, problemen met het werk of met officiële instanties, huisvestingsproblemen, financiële of maatschappelijke problemen, etc. Overbelasting kan het gevolg zijn van een teveel aan problemen.
Belastbaarheid Wat u aan belasting kunt hebben, wordt grotendeels bepaald door uw aanleg en uw geestelijke en lichamelijke ontwikkeling. De belastbaarheid is niet voor iedereen even groot. Met het ouder worden, neemt de belastbaarheid geleidelijk af. In bepaalde levensfasen, waarbij zich in het lichaam belangrijke veranderingen voltrekken, is de belastbaarheid ook verminderd, bijvoorbeeld tijdens de puberteit, de overgang, de zwangerschap, de kraamperiode en de dagen voor de menstruatie. Een tijdelijke vermindering van de belastbaarheid kan ook het gevolg zijn van slaapgebrek, medicijngebruik, alcoholgebruik en/of ziekte. Overbelasting kan een gevolg zijn van een (tijdelijk) verminderde belastbaarheid. Overbelasting Voor een prettig functioneren is het belangrijk dat er een zeker evenwicht bestaat tussen belasting en belastbaarheid. Kortdurende overbelasting kan geen kwaad, omdat u over reserves beschikt om dit op te vangen. Wanneer echter de overbelasting blijft aanhouden, raken de reserves uitgeput. Dan ontstaat er een situatie waarin u zowel lichamelijk als geestelijk kunt instorten onder de druk van de overbelasting. De weegschaal is uit balans, uit het evenwicht.
Verschijnselen Verschijnselen van lichamelijke en geestelijke uitputting: Moeheid, futloosheid, grote slaapbehoefte, verlies aan initiatief, verlies aan interesse, concentratiestoornissen, geheugenstoornissen, etc. Verschijnselen van stress met als psychische klachten: Rusteloosheid, lusteloosheid, gespannenheid, angst, slecht slapen, dromen, emotionele onstandvastigheid, prikkelbaarheid, overgevoeligheid voor geluiden en drukte. Verschijnselen van stress met als lichamelijke klachten: Hoofdpijn, duizeligheid, nekpijn, maagklachten, pijn op de borst, hartkloppingen, buikklachten, etc. Deze verschijnselen zijn op te vatten als een alarmreactie. Het lichaam waarschuwt dat er een bepaalde mate van overbelasting is ontstaan. Wat kunt u zelf doen? Probeer wat meer rust te nemen. Zeg verplichtingen, waaraan u zich maar enigszins kunt onttrekken, af. Beperk uw activiteiten zoveel mogelijk tot die welke u ontspanning kunnen geven, bijvoorbeeld wandelen, fietsen, zwemmen, tuinieren. Neem geen grote klussen ter hand die al een tijdje zijn blijven liggen, maar
-
-
-
-
-
-
doe kleine, overzichtelijke klusjes die u in een rustig tempo kunt verrichten. Forceer uzelf niet in uw activiteiten. Stel geen hoge eisen aan uzelf. Eis niet van uzelf dat u voor een bepaalde datum weer opgeknapt bent. Heb geduld met uzelf. Schaam u niet voor uw gevoelens en gedachten. Deze zijn onderdeel van het natuurlijke verwerkingsproces dat u doormaakt. Accepteer dat u overbelast bent. Het is geen schande en geen teken van minderwaardigheid. Ieders belastbaarheid is beperkt. Voel u niet schuldig over het feit dat u thans niet in staat bent uw normale taken (volledig) te vervullen. Maak van uw overspannenheid niet een nieuw probleem. Laat uw hele situatie op u inwerken: Heb ik de laatste tijd te veel hooi op mijn vork genomen? Heb ik teveel problemen? Wat is er de laatste tijd allemaal gebeurd? Sommige gebeurtenissen vragen pas maanden later om verwerking. Praat er regelmatig over met uw partner en/of met anderen. Sta uzelf toe na te denken over het verleden, wat er gebeurd is en hoe het allemaal zo gelopen is.
Welke rol speelt het werk? Het werk kan op diverse manieren een rol spelen in uw situatie. Allereerst kan het de oorzaak zijn van uw overbelasting. Te
denken valt aan een hoge werkdruk, ruzie met baas of collega, een reorganisatie e.d. Aan de andere kant kan het ook zo zijn dat uw overbelasting in de privé-situatie is ontstaan, met een dusdanige invloed op uw gezondheid dat werken voor u enige tijd niet haalbaar is. Een derde mogelijkheid is dat, ondanks een hoge belasting, het werk juist een prettige afleiding is, die uw belastbaarheid vergroot. Dit is vaak het geval als er een prettige werksfeer heerst. Denkt u eens na hoe het werk in uw situatie geplaatst kan worden. Bespreek dit vervolgens met uw leidinggevende en/of bedrijfsarts. In ieder geval is het zo dat het werk altijd een grote rol blijft spelen in uw situatie. U zult in de verzuimbegeleiding geholpen worden met het nadenken en omgaan met uw werksituatie. U zult geholpen worden met het nemen van beslissingen omtrent het werk. Hoe onderhoudt u contact met het werk? Wanneer wilt u terug naar uw werk? Moeten zaken worden aangepast? Wilt u liever ander werk zoeken? Zowel uw leidinggevende als de bedrijfsarts en bedrijfsmaatschappelijk werker zullen hierover met u praten en samen met u naar oplossingen zoeken.
Wat kunt u van bedrijfsarts en bedrijfsmaatschappelijk werker verwachten? Meestal zal het zo zijn dat u zich ziek meldt en dat u vervolgens van de bedrijfsarts een uitnodiging krijgt voor het spreekuur. U kunt echter ook bij stressklachten zelf een afspraak maken bij de bedrijfsarts of de bedrijfsmaatschappelijk werker. Wat kunt u verwachten op het spreekuur? In eerste instantie krijgt u vragen over uw klachten. Waarom heeft u zich ziek gemeld, hoe lang bestaan de klachten al, wat zijn de oorzaken en wat heeft u er zelf al aan proberen te doen. Dit kan uitsluitend mondeling zijn, maar het kan ook voorkomen dat u gevraagd wordt om één of meer korte vragenlijstjes in te vullen. Als eenmaal het probleem duidelijk is, zult u van de bedrijfsarts of de bedrijfsmaatschappelijk werker een toelichting krijgen op de verdere gang van zaken. Het is gebleken dat mensen met psychische klachten in een zo vroeg mogelijk stadium geholpen moeten worden bij het overwinnen van de problemen om een langdurige arbeidsongeschiktheid te voorkomen. U kunt dus op korte termijn een vervolgafspraak verwachten. Verder krijgt u in de loop van het traject verschillende opdrachten mee naar huis die u kunnen helpen om weer greep te krijgen op uw situatie.
Het werk zal al snel weer een onderwerp van gesprek worden. Zodra u door de eerste, moeilijke fase heen bent, zult u merken dat u weer in staat bent na te denken over (eventueel gefaseerde) werkhervatting. Door middel van gerichte opdrachten krijgt u inzicht in factoren die een probleem voor u vormen. In overleg met bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werker en uw leidinggevende kunnen deze factoren worden aangepakt. Ook zal het voorkomen dat u met ondersteuning de problemen zelf kunt aanpakken. De bedrijfsarts zal via spreekuurberichten aan uw leidinggevende aangeven in welke fase u verkeert en welk einddoel verwacht wordt. Aan de hand van deze berichtgeving kan de leidinggevende gericht contact met u onderhouden en al in een zo vroeg mogelijk stadium eventuele knelpunten bespreekbaar maken. Terugvalpreventie Aan het eind van het traject zal worden besproken hoe u in de toekomst herhaling kunt voorkomen. U zult leren signalen bij uzelf te herkennen die wijzen op een dreigende overbelasting.
Ook op het werk zal worden gekeken of bepaalde zaken veranderd moeten worden, om de kans op herhaling te verkleinen. Wat kunt u van de behandelaar verwachten? Huisarts Als medicijnen noodzakelijk zijn voor uw herstel, kunt u hiervoor terecht bij uw huisarts. Ook als de problemen voornamelijk in de privé-sfeer liggen of in het verleden hun oorzaak vinden, is een bezoek aan de huisarts belangrijk. Als de oorzaak in het werk ligt, zal de bedrijfsarts of de bedrijfsmaatschappelijk werker de rol op zich nemen van procesbegeleider en van begeleider van de cliënt. De rol van procesbegeleider houdt in dat wordt gekeken of alle inspanningen van u, van uw leidinggevende en van de huisarts hetzelfde doel nastreven, namelijk: herstel en terugkeer in het arbeidsproces. Toestemming De bedrijfsarts zal uw toestemming vragen om met de huisarts te overleggen, met als doel te voorkomen dat u tegenstrijdige adviezen krijgt. Verwijzen De bedrijfsarts kan u verwijzen naar uw huisarts en/of naar de bedrijfsmaatschappelijk werker.
De bedrijfsmaatschappelijk werker kan indien nodig verwijzen naar een
psychologisch adviesbureau voor nader diagnostisch onderzoek en advies. Het advies kan bijvoorbeeld bestaan uit een behandelvoorstel en/of uit een aanpassing op het werk. Deze verwijzing wordt betaald door de werkgever met subsidie van de bedrijfsvereniging.
Informatie voor leidinggevenden, Personeels- en Organisatieadviseurs en andere betrokkenen Wat betekent de richtlijn Psychische Klachten voor leidinggevenden, Personeels- en Organisatieadviseurs en andere betrokkenen? De richtlijn Psychische Klachten stelt dat de bedrijfsarts, samen met de werknemer, een begeleidingsplan maakt. Een dergelijk plan bestaat uit een drietal fasen, die gedurende een bepaald tijdspad doorlopen moeten worden. Middels taken en opdrachten werkt de werknemer zo gericht aan het herstel. Pas als de taken behorende bij een bepaalde fase zijn volbracht, kan de werknemer door naar de volgende. Voor iedere fase staat in de richtlijn een gemiddelde tijdsperiode genoemd. Hoewel individuele verschillen mogelijk zijn, geven de genoemde periodes een indruk over de duur en het te verwachten verloop. De taak van de bedrijfsarts is om de werknemer tijdens dit proces te begeleiden en om het tijdspad te bewaken. De bedrijfsarts zal via spreekuurberichten aangeven in welke fase betrokkene verkeert en welk einddoel verwacht wordt. Aan de hand van deze berichtgeving kan de leidinggevende gericht contact onderhouden met de betrokkene en al in een zo vroeg mogelijk stadium eventuele knelpunten bespreekbaar maken.. Samenvattend zijn bij overspanning de volgende fasen te onderscheiden:
De crisisfase Fase waarin gewerkt wordt aan begrip en acceptatie, rust en ontspanning. Duur: 3 weken. De fase van probleem- en oplossingsinventarisatie Fase waarbij de problemen en de oplossingsrichtingen in kaart worden gebracht. Duur: 6 weken. De fase van hervatten van het normale leven Fase waarin alle aspecten van het 'normale' leven worden hervat. Duur: 9-12 weken. Preventie Het succes van een organisatie hangt nauw samen met het functioneren van de werknemer. De leidinggevende heeft er dus alle belang bij te investeren in de inzetbaarheid van zijn werknemers. In een actief preventief beleid staan het bevorderen van de gezondheid en inzetbaarheid van werknemers en het verbeteren van de arbeidsomstandigheden centraal. Wees als leidinggevende alert op signalen die kunnen duiden op dreigende overbelasting zoals: frequent verzuim; het werk niet af kunnen krijgen; als hoog ervaren werkdruk; opbouw van een stuwmeer aan vakantiedagen; personen met een perfectionistische inslag;
-
personen die geen nee durven zeggen.
Probeer voor zoveel mogelijk afwisseling in het werk te zorgen. Geef de werknemer de mogelijkheid om het werk zoveel mogelijk zelf in te delen en geef voldoende support. Waarborg een regelmatig contact tussen werknemer en leidinggevende, bijvoorbeeld d.m.v. jaargesprekken en tussentijdse evaluatiegesprekken. Dergelijke gesprekken kunnen aanwijzingen geven voor het bestaan van stressfactoren. In deze contacten moet de leidinggevende zich richten op factoren in het werk en de mogelijkheid bieden voor aanpassingen in de werksituatie. De leidinggevende is de belangrijkste persoon om een situatie te creëren waarin het voor de werknemer makkelijk is om terug te keren in zijn werk. Er moet een zodanig werkklimaat ontstaan, dat iedere individuele werknemer zich gemotiveerd en uitgedaagd voelt om het beste van zichzelf te geven. Verzuimbegeleiding Ondanks alle maatregelen die u als leidinggevende getroffen heeft om uitval te voorkomen, valt het niet uit te sluiten dat een werknemer ten gevolge van psychische klachten kortere of langere tijd verzuimt. De werkgever heeft regels opgesteld voor ziekteverzuim en verzuimbegeleiding. De belangrijkste persoon in de verzuimbegeleiding is meestal de directe chef.
Een zo spoedig mogelijke werkhervatting is zeer belangrijk. Uit onderzoek blijkt dat, naarmate de periode van arbeidsuitval langer duurt, de kans op blijvende arbeidsongeschiktheid groter wordt. De eerste 6 weken zijn in de verzuimbegeleiding erg belangrijk. Tijdens deze weken moet er alles aan worden gedaan om de zieke werknemer zo spoedig mogelijk, gezond en wel, terug te krijgen op het werk en om de oorzaken van de uitval, voor zover mogelijk, weg te nemen. Communicatie Sectoroverleg In het sectoroverleg spreken de bedrijfsarts en de bedrijfsmaatschappelijk werker met de leidinggevenden, Personeels- en Organisatieadviseurs en andere betrokkenen. Van werkgeverskant hebben de volgende personen zitting in dit overleg: de manager bedrijfsvoering, de verpleegkundig manager, de Personeels- en Organisatieadviseur en op uitnodiging c.q. eigen verzoek een directe chef. Naast informatie over de duur van de ziekte, over de mate van arbeidsongeschiktheid en over de relatie van ziekte met het werk, vindt overleg plaatst de manier waarop de reïntegratie het beste gestalte kan krijgen. Nuttige adressen Heeft u klachten zoals genoemd in deze folder, dan kunt u met uw vragen terecht op het arbeidsgezondheidkundig spreekuur van uw bedrijfsarts of bedrijfsmaatschappelijk werker.
Voor afspraken kunt u bellen met telefoonnummer 071-5268015. Bezoekadres Gemeenschappelijke Bedrijfsgezondheidsdienst (GBGD) Poortgebouw Zuid, 3e etage Rijnsburgerweg 10 2333 AA Leiden Tel: 071-5268015 Fax: 071-5261052 Websites http://www.arbodienst.leidenuniv.nl http://intranet.lumc.nl/vsm
oplage 150/2 mei 2005
