Nieuwsbrief Oktober 2013 Nummer 3 heemkundekring is cruciaal voor het optimaal functioneren van bestuur en werkgroepen. Laten we samen hierin een start maken door het artikel over het werk van onze Werkgroep Industrieel Verleden. In de volgende nieuwsbrieven komt dan steeds één van onze andere werkgroepen aan bod. En bovenal: laat u ook als leden niet weerhouden om ook uw mening en suggesties over ons werk kenbaar te maken. Een uitdaging voor ons allemaal: bestuur, leden en werkgroepen. Ik wens u daarbij veel inspiratie toe en ik ben benieuwd naar uw reacties. René Konings, voorzitter UITNODIGING VOOR EEN DAGJE UIT: “SUIKER-GOED”
SAMENWERKEN Beste heemkundevrienden
De heemkundekring wil u graag attent maken op de mogelijkheid voor een dagje-uit met als thema: De geschiedenis van de West-Brabantse Suikerhoek. Dit najaar staat in het teken van de suikerindustrie. Niet alleen door de bietencampagne, maar ook van 10 november 2013 tot 23 maart 2014 met de tentoonstelling “Suiker-goed” in het Museum Tongerlohuys te Roosendaal en op donderdag 14 november 2013 met een lezing in ons Heemhuis in het Klooster Mariadal. Onze heemkundekring heeft als aanvulling daarop in samenwerking met het Nationaal Suiker- en Vlasserijmuseum en de Suikerfabriek in Dinteloord een leuke excursie voor u kunnen regelen.
Voor u ligt het septembernummer van de Nieuwsbrief van uw heemkundekring. Onze nieuwsbrief blijkt in een duidelijke behoefte te voorzien en is voor het bestuur een uitstekend communicatiemiddel naar haar leden. Regelmatig horen we: waar houden jullie je als heemkundekring nou allemaal mee bezig? Om daar antwoord op te geven is onder andere deze nieuwsbrief in het leven geroepen. Maar meer nog dan berichten van bestuur naar leden, zou de nieuwsbrief ook kunnen dienen Het dagje-uit is op woensdag 27 november als informatiemiddel tussen werkgroepen en 2013 en bestaat uit een bezoek aan het leden van de heemkundekring: een Nationaal Suiker- en Vlasserijmuseum in mogelijkheid om van elkaar te weten waar we Klundert en de Suikerfabriek in Dinteloord. met z’n allen aan werken, om in welke vorm U gaat op eigen gelegenheid naar Klundert dan ook het doel en het werk van de waar het programma begint om 10.00 uur en heemkundekring in Roosendaal uit te dragen. bestaat uit ontvangst met koffie/thee met cake, Samen werken aan hetzelfde doel, dat is het een rondleiding door het museum in Klundert idee. U komt in deze nieuwsbrief een aantal en daarna een uitgebreide lunch. Daarna rijdt u artikelen tegen over samenwerking. naar Dinteloord waar het programma in de Kennis nemen van elkaars werk binnen de middag wordt vervolgd met een rondleiding Heemhuis Mariadal, Vincentiusstraat 7, 4701 LM Roosendaal, 0165 395544 Pagina 1 van 6
door de suikerfabriek in Dinteloord, inclusief het stoommuseum. U kunt ook kiezen voor een dagdeel. Voor mensen die slecht ter been zijn, is de suikerfabriek namelijk niet zo geschikt. Het museum in Klundert is daar echter wel op ingericht. De kosten van dit dagje-uit bedragen € 15,75 per persoon inclusief koffie/thee, cake en lunch. Houders van een museumjaarkaart betalen € 11,75. U kunt zich voor deze dag opgeven in de periode van 19 oktober 2013 tot en met 31 oktober 2013 bij Cees Coppens; bij voorkeur via e-mail
[email protected] of telefonisch: 0165- 545488 (na 18.00 uur). Graag bij uw opgave vermelden of u gaat voor de gehele dag of voor een dagdeel, incl. lunch. Na uw opgave wordt u vanaf 1 november 2013 schriftelijk geïnformeerd over de route, het programma en de wijze van betaling. Wij wensen u alvast een interessante en genoeglijke dag toe! (Voor onze lezing op 14 november a.s. ontvangt u nog een aparte uitnodiging.) MY FAIR LADY IN ROOSENDAOL
De Kwakkelkooi, een straatarm buurtje tussen de Achterstraat (nu Raadhuisstraat geheten) en De Kring stond in 1918 nog in volle “glorie” overeind. Daar werd vlak vóór de vorige eeuwwisseling “Lieske van den Rustigenkaant” geboren. Lieske wie? Ik zal het uitleggen: met een beetje fantasie valt Lieske’s achternaam in het Engels te vertalen in Doolittle (“Doe Weinig”) en Lieske in Eliza. Eliza Doolittle dus, een naam die u wellicht bekender voor komt. Eliza is de hoofdpersoon in My Fair Lady, een beroemde musical gebaseerd op een toneelstuk van G.B. Shaw. In de oorspronkelijke Engelse tekst spreekt Eliza plat Londens, zó plat dat ze door de taalkundige professor Higgins wordt gezien als een interessant “object”; hij wedt dat hij haar in een paar maanden om kan toveren in een dame, waarbij uiteraard vooral het dialect een enorm struikelblok blijkt. Roomsch Toneel (nu Roosendaals Toneel) werd opgericht in 1918. En nu komt het: b.g.v. dit 95-jarig jubileum heb ik (met dank aan Oons Taoltje) My Fair Lady bewerkt: het speelt zich nu af in het Roosendaal van 1918, zgn. vlak na de eerste opvoering van Roomsch Toneel.
De hele setting is naar Roosendaal gehaald. Zo woont de taalgeleerde in de Achterstraat, logeert zijn vriend in een hotel aan de Varkensmarkt, zijn er verwijzingen naar Nipse, De Staoltjes en De Schijthoek en laat ik Lieske dus geboren worden in De Kwakkelkooi. Bovendien is het plat Londens dat Lieske en haar vader spreken, vertaald in smeuïg Roosendaals. De Heemkundekring, voorlopig in de persoon van Ineke van Rijen en René Konings, en het Roosendaals Toneel hebben elkaar gevonden voor dit bijzondere project. Daarbij geldt dat de Heemkundekring de nodige kennis en kunde in huis heeft om de voorstellingen met een sfeertekening en met extra informatie over het Roosendaal van 1918 te omlijsten. De grote rang- en standsverschillen zullen daarbij prominent worden aangegeven omdat My Fair Lady vooral dáár over gaat; het is een echt blijspel maar wel met een serieuze thematiek. Want waarom wil Lieske van haar dialect af? Om hogerop te komen. Momenteel leurt ze met “blomme” over straat maar haar ideaal is een eigen bloemenzaak. Maar ja, dan “motte wel deftig kunne praote”. Over het hoe en wat van deze omlijsting door de Heemkundekring wordt u nog nader geïnformeerd. Het Roosendaals Toneel is nu al heel dankbaar voor de bijzonder welwillende houding van Heemkundekring De Vrijheijt van Rosendale! My Fair Lady heb ik omgedoopt in: “My Fair Lady in Roosendaol”. Let wel: we spelen een ‘verroosendaalste’ versie van de “oertekst”, dus zonder zang. Met de voorbereiding zijn we inmiddels druk bezig. Natuurlijk hopen wij heel veel leden van de Heemkundekring te mogen begroeten bij onze voorstellingen, die voor iedere rechtgeaarde Roosendaler die iets met het verleden van ons stadje heeft eigenlijk een must zijn… We spelen in elk geval op vrijdag 11 april 2014 om 20.15 uur, op zaterdag 12 april 2014 om 20.15 uur en op zondag 13 april 2014 om 15.00 uur, telkens in de kleine zaal van Schouweburg De Kring. Bij grote belangstelling spelen we vaker. Reserveren kan nu al: www.dekringroosendaal.nl, aan de kassa of telefonisch (0165 - 555555). Ad Stofmeel, voorzitter Roosendaals Toneel.
Heemhuis Mariadal, Vincentiusstraat 7, 4701 LM Roosendaal,
0165 395544.
Pagina 2 van 6
EXCURSIE NAAR WAVER EN LIER
De belangstelling voor onze excursie naar Waver en Lier op de zaterdagen 12 en 19 oktober is bijzonder groot gebleken. Op de dag van inschrijving hadden zich in totaal 155 deelnemers opgegeven voor deze reis. Dat betekende dat we 31 deelnemers op een reservelijst moesten plaatsen. Het kan natuurlijk zo zijn dat er voor beide data door (persoonlijke) omstandigheden nog plaatsen zijn vrij gevallen. Op dat moment worden deelnemers op de reservelijst benaderd. Wij zijn vanzelfsprekend erg ingenomen met de grote belangstelling en vinden het heel jammer dat we niet iedereen tevreden hebben kunnen stellen. De deelnemers die op de reservelijst voor deze excursie staan en niet mee hebben kunnen gaan, zullen bij de volgende excursie vooraf (dus vóór de inschrijving) worden benaderd door de activiteitencommissie en voorrang krijgen bij deze volgende excursie. Activiteitencommissie (Michel van der Horst, Mieke van Leuven, Harry van Miert en René Konings) BEZOEK AAN ONS HEEMHUIS Bezoek van de Griffierskring West Brabant
gemeente Roosendaal. Vervolgens werden in twee groepen van 20 personen onze heemruimtes bezocht met daarna een bezoek aan Spoorvereniging Post B en vervolgens een bezoek aan de stiltetuin waarbij Afrikaanse dans werd gepresenteerd. Daarna werd er gezamenlijk geluncht in de kloostertuin met een Marokkaanse lunch, waarvoor wij ook werden uitgenodigd (heel apart, maar wel bijzonder smakelijk). De groep kreeg vervolgens een rondleiding door het kloostercomplex. De andere groep deed het programma omgekeerd. Na de rondleiding ging de groep op weg naar Oudenbosch voor een geleid bezoek aan de basiliek en vervolgens naar Zevenbergen voor een diner in de Zevenbergsche Hoeve. Het is in Mariadal al met al een leuke en mooie dag geworden! UITNODIGING Uitnodiging voor een congres
Brabants Heem en het Centrum voor de Studie van Land en Volk van de Kempen (De Kempen in brede zin omvatten heel Noord Brabant, de Antwerpse Kempen en de Limburgse Kempen) nodigen u uit voor hun congres op 26 oktober 2013 in Gasterij de Commanderie, Rielseweg 861 te Tilburg. Het thema van dit congres is De bevrijding van de Kempen in 1944. De gebeurtenissen van september en oktober 1944, de weerslag op de bevolking van en het verzet in de Antwerpse en Limburgse Kempen en in heel Noord Brabant vormen de onderwerpen van deze bijzondere studiedag. De beste deskundigen op dit gebied zijn die dag van plan om u nieuwe inzichten te presenteren. Zo worden er lezingen gehouden door een groot gezelschap inleiders: Prof. Dr. Wim Klinkert, hoogleraar in Amsterdam en docent aan de Koninklijke Militaire Academie; Dr. Luc. Vandeweyer, archivaris bij het Rijksarchief in Brussel, Dr. Jack Didden, docent Engels en schrijver en specialist-publicist, Karel Strobbe, publicist en projectmedewerker Tweede Wereldoorlog, Dr. Henk Termeer, wetenschappelijk medewerker Radbouduniversiteit Nijmegen en Gorik Joris, voorzitter van het Geels Geschiedkundig Genootschap
Op 26 augustus j.l. kwam de Griffierskring West Brabant bij de Heemkundekring op bezoek. De Griffierskring West Brabant is een netwerk van griffiers. De griffie is de eerste adviseur van de gemeenteraad en staat daarbij los van de gemeentelijke organisatie. Jaarlijks wordt door de Griffierskring West Brabant een “Griffiedag” georganiseerd en dit jaar organiseerden de gemeenten Roosendaal, Halderberge en Moerdijk deze dag. De Griffierskring West Brabant bestaat uit de griffies van Tholen tot Oosterhout en van Werkendam tot BaarleNassau. Dit jaar wilde de Griffierskring graag het Klooster Mariadal bezoeken. Zuster Albertina gaf daarbij het voor ons aangename advies om dan zeker ook ons Heemhuis te bezoeken. Als heemkundekring hebben wij daar natuurlijk graag aan meegewerkt. Aan de “Griffiedag” namen 40 personen deel. De groep werd rond 12.00 uur welkom geheten door burgemeester Jacques Niederer van de Heemhuis Mariadal, Vincentiusstraat 7, 4701 LM Roosendaal,
0165 395544.
Pagina 3 van 6
De kosten voor deze studiedag, die wordt gehouden van 09.00 tot 17.00 uur (incl. warme lunch, koffie/thee bij aankomst en in de koffiepauzes) bedragen € 35. Zonder lunch bedraagt de congresbijdrage € 15. Inschrijving is noodzakelijk. Voor nadere informatie en aanmelding voor dit congres kunt u zich aanmelden bij Jan Franken in Berkel-Enschot, telefonisch 0135- 333 366 of per e-mail:
[email protected] JAARPGROGRAMMA 2014
Het bestuur van de heemkundekring heeft in haar vergadering van augustus 2013 het activiteitenplan voor het jaar 2014 vastgesteld. Wij zetten de voor u belangrijkste data hier op een rijtje. Open-huis-dagen op de zaterdagen 4 januari, 1 februari, 8 maart, 5 april, 3 mei, 7 juni, 5 juli, 2 augustus, 6 september, 4 oktober, 1 november en 6 december Jaarvergadering op maandag 24 maart Lezingen op maandag 17 februari en maandag 10 november Excursies op donderdag 10 april en donderdag 17 april en op zaterdag 11 oktober en zaterdag 18 oktober HUISVESTING MARIADAL
We zijn nu al weer een jaar in ons “Heemhuis Mariadal” gevestigd. Ongetwijfeld herinnert u zich nog de bijzonder intensieve verhuizing van de Heemkelder naar de Vincentiusstraat tijdens de warme zomermaanden van 2012 en de daaropvolgende inrichting van onze ruimtes in het kloostergebouw. Maar vanaf dat moment hadden we dan ook wat: een aantal prachtige en goed onderhouden ruimtes in de voormalige noviciaatsvleugel van het Klooster Mariadal. En dat alles dankzij onze bijzondere band met en de medewerking van de Zusters Franciscanessen van Mariadal. Het kloostercomplex is sinds eind september 2013 eigendom van de Provincie Noord Brabant. Dat brengt ook veranderingen met
zich mee: het wordt allemaal wat zakelijker. Daar is op zich niets mis mee want dat hoort nu eenmaal bij de doelstelling van de provincie: het zoeken naar een mogelijke herbestemming van het kloostergebouw. Hoelang we daarbij van Mariadal gebruik kunnen blijven maken is in belangrijke mate afhankelijk van die herbestemming. Hopelijk is daarin ook plaats voor verenigingen zoals de Heemkundekring en onze collega-gebruikers van het gebouw. Wij zullen in ieder geval, net als de Zusters Franciscanessen, niets nalaten om het belang van het behoud van dit kloostercomplex als cultuurhistorisch erfgoed aan de Provincie, maar zeker ook aan de Gemeente Roosendaal, kenbaar te maken. Het bestuur van de Heemkundekring hoopt dat u dat ook zult doen als zich daarvoor een gelegenheid aandient. Regelmatig krijgen we nog bezoek van een of meerdere zusters van de congregatie. Daarbij blijkt steeds dat, ondanks de verkoop van Mariadal, de zusters zeer geïnteresseerd blijven in ons heemkundige werk en de ruimtes waarin wij ons werk doen. Dat voelt goed en geeft vertrouwen. Ook voor de toekomst!! René Konings, voorzitter WERKGROEP INDUSTRIEEL VERLEDEN
Zoals u weet is er al een aantal jaren een Werkgroep Industrieel Verleden actief. De naam van de werkgroep zegt het eigenlijk al: aandacht vragen voor het industriële verleden van Roosendaal. Er is immers al zoveel historische industrie uit Roosendaal verdwenen. Mede om die reden wil de werkgroep graag hiervoor aandacht blijven vragen, wat we min of meer ook aan onze hardwerkende voorouders verplicht zijn. De werkgroep, die uit dertien leden (inclusief twee adviseurs) bestaat, heeft de afgelopen jaren flink aan de weg getimmerd met tentoonstellingen. Zij heeft daarin een grote voldoening kunnen vinden, gezien het grote aantal bezoekers dat deze tentoonstellingen heeft bezocht. We denken hierbij aan de tentoonstelling over de Vero (Borstelfabriek Vermunt), de Koninklijke Grafische Kunstinrichting J. van Poll Suykerbuyk en de laatstgehouden tentoonstelling over de Roosendaalse Tabaksindustrie.
Heemhuis Mariadal, Vincentiusstraat 7, 4701 LM Roosendaal,
0165 395544.
Pagina 4 van 6
Het organiseren van een tentoonstelling vereist veel voorbereidend werk - u zult versteld staan van de hoeveelheid documenten, papier en foto’s - maar de werkgroep doet dat met veel genoegen. Zij maakt daarbij dankbaar gebruik van interne en externe kennis over het gekozen onderwerp. Nadat een project is afgesloten en na een ‘rustpauze’ van enkele maanden doet zich vrijwel altijd meteen de vraag weer voor: waar gaan we nu aan beginnen? Er volgt dan weer een bijeenkomst waarin de werkgroep diverse onderwerpen de revue laat passeren. Zo is de werkgroep is zich momenteel aan het beraden over een nieuw project. Wat dat gaat worden? In de bijeenkomst van de werkgroep van eind oktober wordt daarover een definitief besluit genomen. Vanzelfsprekend zullen we u in de volgende nieuwsbrief daarover nader informeren. Ongetwijfeld wordt het weer een aansprekend onderwerp. U hoort nog van ons!
Op deze plaats moet strak een ondergrondse afvalcontainer komen.
(Foto van de archeologische opgraving aan de noordzijde van de St. Jan te Roosendaal. Aan het werk Barbara Vezelka)
Werkgroep Industrieel Verleden
ARCHEOLOGIE Bodemonderzoek nabij Sint Jan te Roosendaal
Tijdens de reconstructie van het Tongerloplein is onder leiding van sr. KNA-archeoloog, drs. A. Wagner en stadsarcheoloog Marco Vermunt door Patrice de Rijk en Reynoud Engelse (adviesbureau ArcheoMedia) en Barbara Vezelka (Zelfstandig Fysisch Antropoloog) onderzoek gedaan op de skeletten van de mensen die hier vroeger zijn begraven. Op de foto hiernaast is goed het skelet te zien dat is overgebleven van een begraven persoon vlak naast de oude fundering van het dwarsschip dat aan de noordzijde 3 traveeën groot was (zie witte pijl op grondplan hiernaast). De gevonden stenen moeten nog ouder zijn dan de kerk die er op is gebouwd. De fundering is opgebouwd uit stukken, zgn. kloostermoppen daartussen opgevuld met kalkmortel. Deze fundering is niet in verband gemetseld maar ruw in een gegraven funderingssleuf opgebouwd. Aan de koude kant, de noordzijde werden de arme parochianen begraven.
Tot nu toe zijn er op deze plaats (van 30 cm onder de bestrating tot ongeveer 200 cm diepte) elf lagen met skeletten gevonden. Ook is er onderzoek gedaan in een sleuf voor kabels en leidingen en funderingen. De schatting is dat er sinds de dertiende eeuw totaal 11 duizend mensen zijn begraven rondom de kerk op het oude kerkhof.
Heemhuis Mariadal, Vincentiusstraat 7, 4701 LM Roosendaal,
0165 395544.
Pagina 5 van 6
Het kerkhof was behoorlijk groot van oppervlak en liep aan de oostzijde tot aan de Kerkstraat, aan de noordzijde tot aan het huidige Tongerlohotel en aan de zuidzijde tot aan het smalle straatje langs het dwarsschip (2 traveeën groot ) van de middeleeuwse kerk, de voorganger van de huidige kerk. Tijdens het onderzoek is o.a. aardewerk uit de 16e en 17e eeuw gevonden. Dit alles wordt vastgelegd op foto’s en in tekening gebracht, met hoogtematen t.o.v. N.A.P. Losse beenderen worden herbegraven. Dat de graven in redelijke staat zijn, komt door de hoge grondwaterstand ter plaatse. De kerk die in 1510 bestond, is in 1572 door brand vernield. Toen waren er 20 altaren, In 1459 minstens vijf altaren, in 1474 zeven, in 1520 vijftien en in 1556 worden er zeventien altaren genoemd. Kleiner herbouwd werd zij opnieuw door brand getroffen in 1590 en 1600. In of rond 1574 en ook weer in 1610-1612 nam men het herstel ter hand. In 1596 kon het gebouw een 1000 tal parochianen bevatten. 14 juni jl. is de oude fundering met het oog op de nieuw te maken ondergrondse afvalcontainer de grond uitgehaald en is het onderzoek afgerond. Achter de kerk is het archeologisch onderzoek al eerder beëindigd en heeft men inmiddels de keermuren van de podia gebouwd. M. van Oosterhout OPROEP Brief van Jan van Nassau (augustus 2013) over de organisatie van toekomstige Open Monumentendag in Roosendaal
Dames en heren, Onlangs hebben zowel Dine van Gerwen als Jan van Nassau te kennen gegeven dat zij het na 25 jaar aansturing van het Comité Open Monumentendag in Roosendaal tijd vinden voor een wisseling van de wacht, m.a.w. andere mensen die de uit te voeren taken op zich willen nemen. Bij de vergadering van het Cultuurhistorisch Overleg is hier onlangs al over gesproken. Een kant-en-klare oplossing is er evenwel nog niet voor het vacuüm dat dreigt te ontstaan na
afronding van de werkzaamheden van de Open Monumentendag van dit jaar. Daarbij doemen alvast twee problemen op: 1.Het comité krijgt jaarlijks van de gemeente Roosendaal een subsidie als bijdrage in de kosten. Dit moet wel jaarlijks worden aangevraagd. De subsidie voor 2014 moest voor 1 oktober worden aangevraagd. Maar wie gaat dit doen of heeft dit gedaan ? 2. De materialen van de Open Monumentendag (vlaggen, banieren, spandoek, buttons en aanwijsbordjes) werden tot nu toe bewaard in een bergruimte op het stadskantoor. Door een interne reorganisatie kan dit materiaal echter niet meer in het stanskantoor opgeslagen blijven liggen, zo is ons te verstaan gegeven. Waar kan dit wel? Het zou mooi zijn wanneer zich snel een oplossing aandient voor de bezetting van het comité en de hierboven genoemde problematiek. Met vriendelijke groet, Jan van Nassau Comité Open Monumentendag
tel: 0165- 545 561 mobiel: 06-133 357 26
TIJDSCHRIFT VAN DE HEEMKUNDEKRING DE VRIJHEIJT VAN ROSENDALE (Dec. 2013)
Onder enig voorbehoud zullen er in nummer 63 van december 2013 de volgende artikelen verschijnen: 1. Draaiorgels in Roosendaal (1) 2. Onafhankelijkheidsfeesten van 1913 3. De oorlog van student Rob Jongstra 4. Krantenberichten uit 1913 5. Het hotel-café-restaurant Goderie 6. Roosendaal moest ‘katholiek’ voetballen 7. In gesprek met de familie Plugge 8. Molenstraat (5) 9. De Kaai-Revue 10. Middenstanders op de Kaai
Heemhuis Mariadal, Vincentiusstraat 7, 4701 LM Roosendaal,
0165 395544.
Pagina 6 van 6
