Wetenschapscommunicatie en/of democratisch debat? Pieter Maeseele
Wie ben ik? Communicatiewetenschappen UA “Media, Wetenschap & Democratie” • Media & Democratie - Evalueren van mate waarin media bijdragen aan breed democratisch debat
• Media & Wetenschap - Focus op vraagstukken zoals klimaatverandering, GGO’s, het energievraagstuk, etc.
• Wetenschap & Democratie - Rol van wetenschap in de samenleving - Emanciperende rol 1
Typische verhaallijnen • Er bestaat een wetenschappelijke consensus over de antropogene en catastrofische kenmerken van klimaatverandering • Maar aangezien dit schadelijk is voor hun industriële belangen en conservatieve waarden, zijn verschillende maatschappelijke groepen erin geslaagd om die wetenschappelijke consensus in vraag te stellen • Met als gevolg dat het debat op onrechtmatige wijze is gepolitiseerd en het klimaatbeleid een gebrek aan vooruitgang kent.
2
Typische verhaallijnen • Er bestaat een wetenschappelijke consensus over de voordelen en onschadelijkheid van genetisch gewijzigd voedsel (GGO’s) • Maar aangezien dit schadelijk is voor hun groene ideologie en belangen, zijn verschillende maatschappelijke groepen erin geslaagd om die wetenschappelijke consensus in vraag te stellen • Met als gevolg dat het debat op onrechtmatige wijze is gepolitiseerd en we achter lopen op de rest van de wereld wat betreft de ontwikkeling van GGO’s
3
Typische verhaallijnen Belangrijkste argument: • Vanuit democratisch oogpunt - Niet onrechtmatige politisering - Maar depolitisering
• Waarom? - Verbergen wat op het spel staat - Democratische strijd tussen alternatieve duurzame toekomsten
4
Wetenschap?
5
6
1. Technologische risico’s en maatschappelijk debat
7
8
“wetenschappelijke consensus” • Veronderstellingen van verhaallijnen: - Mogelijkheid van een gesloten wetenschappelijke consensus - Tegenstelling wetenschap versus waarden/belangen - Noodzakelijkheid en wenselijkheid van gelijkschakeling wetenschappelijke en maatschappelijke consensus - Directe link tussen wetenschap en beleid
• Traditionele dichotomieën - Wetenschap versus ideologie, politiek, religie, emoties
9
Traditionele dichotomieën Ongeldig, want: 1)Nieuwe risico’s - Moderniseringsrisico’s: (im)materieel en (on)zichtbaar - Wetenschap: noodzakelijk, maar onvoldoende - Onverenigbare epistemische culturen • ‘not-yet-knowns’ - ‘known unknowns’ - ‘unknown unknowns’
10
Traditionele dichotomieën Ongeldig, want: 1)Nieuwe risico’s - Moderniseringsrisico’s: (im)materieel en (on)zichtbaar - Wetenschap: noodzakelijk, maar onvoldoende - Onverenigbare epistemische culturen • ‘not-yet-knowns’ - ‘known unknowns’ - ‘unknown unknowns’
2)Commercialisering van wetenschap - Patentering, contractonderzoek, spin-offs - Invloed marktcriteria op focus onderzoek
11
12
Traditionele dichotomieën Ongeldig, want: 1) Nieuwe risico’s 2) Commercialisering van wetenschap Gevolgen: - Selectief gebruik van wetenschap mogelijk - Politieke beslissing nodig over “aanvaardbare” onzekerheid - Consensus is onmogelijk: winnaars en verliezers
- Dominante beeldvorming afhankelijk van economische & culturele middelen waarover men beschikt
13
Traditionele dichotomieën Ongeldig, want: 1) Nieuwe risico’s 2) Commercialisering van wetenschap Gevolgen: - Selectief gebruik van wetenschap mogelijk - Politieke beslissing nodig over “aanvaardbare” onzekerheid - Consensus is onmogelijk: winnaars en verliezers
- Dominante beeldvorming afhankelijk van economische & culturele middelen waarover men beschikt
17
‘Risicoconflicten’ • Klimaatverandering, GGOs, kernenergie, nanotech • Botsing van risicodefinities, gebaseerd op tegengestelde: (i) Rationaliteiten (ii) Waarden & (iii) Belangen
• Selectief gebruik van tegensprekelijk wetenschappelijk bewijs door maatschappelijke actoren die bredere sociale, economische en politieke agenda’s nastreven
18
‘Risicoconflicten’ • Klimaatverandering, GGOs, kernenergie, nanotech • Botsing van risicodefinities, gebaseerd op tegengestelde: (i) Rationaliteiten (ii) Waarden & (iii) Belangen
• Onmogelijke schikking via wetenschappelijke gegevens • Noodzakelijke schikking via waarden en belangen = politieke conflicten – democratische strijd
19
‘Risicoconflicten’ • Copernicaanse revolutie: - Weg van een focus op wetenschapscommunicatie vanuit een perspectief van een vanzelfsprekende wetenschappelijke consensus • Ontkent bestaan risicoconflicten
- Naar een focus op hoe sociale, economische en politieke agenda’s de legitimiteit van bepaalde wetenschappelijke gegevens (en hun woordvoerders) beïnvloeden • Vanuit risicoconflictenperspectief
20
Communicatieperspectief • Traditionele model - Relatie wetenschap & samenleving = kwestie (en vooral een ‘probleem’ ) van communicatie en informatie
21
WETENSCHAP
SAMENLEVING
Media
Wetenschap
Publiek
Bucchi 2002: 129
Communicatieperspectief • Traditionele model - Relatie wetenschap & samenleving = kwestie (en vooral een ‘probleem’ ) van communicatie en informatie
• Mediasociologisch perspectief - Welke beeldvorming bestaat er van wetenschap en technologie in het publieke discours en hoe hangt dit samen met (ongelijke) toegang tot media en maatschappelijk debat?
23
Reflexief circuit
MAATSCHAPPELIJKE ACTOREN
MEDIA
BURGERS
Onderzoeksvraag
Hoe kunnen we publieke discoursen evalueren aan de hand van de mate waarin zij democratisch debat en burgerschap faciliteren/verhinderen?
25
Democratisch debat?
26
Democratisch debat • Confrontatie van tegengestelde maatschappijprojecten • Democratische strijd tussen alternatieve duurzame toekomsten
Gevaar: depolitisering • Doel: universele rationele consensus • Uitwissen van ideologische tegenstellingen • Uitsluitingsmechanismen: rationalisering en moralisering - Tegenstander wordt vijand - Wetenschap versus fundamentalisten, conservatieven, radicalen
• ‘Goed bestuur’ - Beleid op basis van technocratische & marktoverwegingen 27
Democratisch debat • Politiseren - benaderen als conflict tussen tegengestelde visies op onzekerheid, gebaseerd op tegengestelde waarden en belangen - relateren aan alternatieve maatschappijvisies die onderwerp gemaakt worden van publiek debat = democratisch debat tussen alternatieve duurzame toekomsten
• Depolitisering - Op basis van een morele of rationele consensus de legitieme, verantwoordelijke deelnemers en eisen onderscheiden van illegitieme, onverantwoordelijke deelnemers - Goed vs kwaad, rationeel vs irrationeel, wetenschappelijk vs onwetenschappelijk, economisch vs oneconomisch = sluiten van ruimte voor democratisch debat
29
Depolitisering • Rationaliseren - Wetenschappelijk probleem • Vertalen van een wetenschappelijke naar een politieke consensus • Believers vs non-believers • Instrumentalisering van wetenschap
- Economisch probleem • Betaalbaar versus onbetaalbaar • Perspectief van nationale competitiviteit
- Technologisch probleem
• Moraliseren - Moreel probleem • Individuele levenstijl • Globaal humanitair probleem - ‘ons’ versus ‘CO2’ - GGO’s moeten honger uit wereld helpen
30
31
32
33
Depolitisering: economisering
Bron: Bonneux, DS, 18/11/2006
Bron: Wouters, DS, 09/11/2001 34
Depolitisering: verwetenschappelijken
Bron: Van Holen, DM, 04/11/2006
Bron: Knip, DS, 24/09/2013 Bron: Wouters, DS, 16/11/2000 35
Depolitisering: moralisering Redant, DS, 07/11/2006
Al Gore geciteerd door De Foer, DS, 07/11/2006 Minten, DS, 19/11/2013 36
Resultaten: politisering
Rabaey, DM, 24/11/2012
Kenis & Lievens, DWM, 06/12/2012 37
Wetenschapscommunicatie en/of democratisch debat? • Hoe kan effectiever gecommuniceerd worden vanuit het perspectief van democratische politiek? • Hoe kunnen we bijdragen aan het creëren van ruimte om conflict en meningsverschillen te registreren en uit te drukken? • Verschuiving maken - Van communiceren van wetenschap… - …naar aanmoedigen van politiek conflict en democratische strijd • Mensen deel maken van articuleren en vormgeven alternatieve toekomsten
38
