EUROPESE UNIE: DEMOCRATISCH EXPERIMENT

NEDERLANDS JURISTENBLAD

EUROPESE UNIE: DEMOCRATISCH EXPERIMENT ž Beperkingen van forensisch psychiatrische rapportages

ž Vragen aan Kluwer ž Mishandeling door de politie ž Caribisch voorbeeld P. 892-974 JAARGANG 89 11 APRIL 2014

10304666

14

Ingezonden Mededeling

Bestuursrecht. Dé specialisten.

ďĞǀĞƐƟŐƚĞǆƉĞƌƟƐĞ

Op deze plaats een overzicht van advocaten en partners/kantoren die gespecialiseerd zijn in bestuursrecht. /ŶĨŽƌŵĂƟĞ͗ĂƉŝƚĂůDĞĚŝĂ^ĞƌǀŝĐĞƐϬϮϰͲϯϲϬϳϳϭϬ

Dudink & Starink Advocaten ǁǁǁ͘ĚƵĚŝŶŬƐƚĂƌŝŶŬ͘ŶůͲĞǀĞƌǁŝũŬͲϬϮϱϭϮϮϰϲϰϲ Mr. Hein Dudink, advocaat/partner Oplossingsgericht, bevlogen, betrokken en in heldere taal communicerend. sŽŽƌǌŝũŶĐůŝģŶƚĞŶ͕ƉĂƌƟĐƵůŝĞƌĞŶĞŶ ŽŶĚĞƌŶĞŵĞƌƐ͕ϮϰͬϳďĞƌĞŝŬďĂĂƌ͘ [email protected] Bruinsma Advocaten ǁǁǁ͘ďƌƵŝŶƐŵĂĂĚǀŽĐĂƚĞŶ͘ŶůͲ>ĞŵŵĞƌͲϬϱϭϰϱϲϯϳϳϬ Mr. Bert de Haan, advocaat ^ůĂŐǀĂĂƌĚŝŐĞĞŶƉƌĂŬƟƐĐŚŝŶŐĞƐƚĞůĚĞ advocaat met zeer ruime ervaring in het bestuursrecht. Weet uit professionele ervaring hoe overheden werken en zet deze kennis in voor cliënten.

Lexington advocaten ǁǁǁ͘ůĞǆĂĚǀ͘ŶůͲ,ŽŽĨĚĚŽƌƉͲϬϮϯϱϲϰϯϮϮϳ Mr. Wim Roelink, advocaat Wim adviseert ondernemers, maar ook ƉĂƌƟĐƵůŝĞƌĞŶ͕ŽƉǀĞƌƐĐŚŝůůĞŶĚĞƌĞĐŚƚƐͲ gebieden en hoewel zijn beroepshouding erop gericht is procedures zoveel mogelijk te voorkomen, beschikt hij over zeer ƌƵŝŵĞĞƌǀĂƌŝŶŐŝŶĚĞƉƌŽĐĞƐƉƌĂŬƟũŬ͘

Rotterdam

Bos van der Burg Advocaten ǁǁǁ͘ďŽƐǀĂŶĚĞƌďƵƌŐ͘ŶůͲŽĞƚĞƌŵĞĞƌͲϬϲϯϳϯϱϱϵϴϰ Mr. drs. Marleen Schulte, advocaat Gespecialiseerd in het omgevingsrecht, algemeen bestuursrecht en vastgoed. Zij adviseert en procedeert over bestemmingsplannen, milieurecht, planschade en vastgoed, voor ondernemers en overheden. ĞŶƉƌĂŐŵĂƟƐĐŚĞĞŶŽƉůŽƐƐŝŶŐƐŐĞƌŝĐŚƚĞ aanpak - voor een transparant tarief.

Boudesteijn Advocatuur ǁǁǁ͘ďŽƵĚĞƐƚĞŝũŶĂĚǀŽĐĂƚƵƵƌ͘ŶůͲZŽƩĞƌĚĂŵͲϬϲϯϬϯϴϰϲϰϴ Mr. Maartje Boudesteijn, advocaat Maartje is gespecialiseerd in bestuurs- en vastgoedrecht en treedt met name op ǀŽŽƌƉĂƌƟũĞŶŝŶĚĞǌĂŬĞůŝũŬĞŵĂƌŬƚ͘,ĂĂƌ dienstverlening is snel, persoonlijk en betrokken.

Direct naar kantoor/specialist? Bezoek www.mr-online.nl/specialisme

Inhoud

893

Prof. mr. P.J. Wattel Nog vragen?

Essay 720

894

902

909

910

911

Prof. mr. D.J.G. Visser e.a. Een paar vragen aan Kluwer

Antwoord 725

726-754 Rechtspraak 755 Boeken 756-767 Tijdschriften 768-782 Wetgeving 783-787 Nieuws 788 Universitair nieuws 789 Personalia 790 Agenda

psychiatrische rapportages

ž Vragen aan Kluwer ž Mishandeling door de politie ž Caribisch voorbeeld P. 892-974 JAARGANG 89 11 APRIL 2014

14

Pagina 893 De EU probeert de klassieke TEGENSTELLING tussen bondsstaat en statenbond te boven te komen door de BEGINSELEN van DEMOCRATIE en rechtsstaat toe te passen op een INTERNATIONALE ORGANISATIE Pagina 894

914

Frank Vrancken Peeters Reactie Kluwer

Rubrieken

ž Beperkingen van forensisch

tijdens GEBED, maar om

tijdens het ROKEN”

Mr. drs. L.A. van Montfoort Caribisch Nederland of Nederland Caribisch?

Vragen 724

helemaal NIET VRAGEN

te mogen BIDDEN

Mr. S.M. Diekstra Hof: politie niet verplicht om op te treden bij mishandeling

Opinie 723

EUROPESE UNIE: DEMOCRATISCH EXPERIMENT

om te mogen ROKEN

Prof. dr. A.J.M. Loonen Dr. P.J.A. van Panhuis Prof. dr. R.W.J. Meester Belangrijke beperkingen van de gerechtelijke onderzoekmethode

Opinie 722


“Maar je MOET ook

Mr. J.A. Hoeksma De EU als democratisch experiment

Focus 721

De Jezuïet antwoordt:

916 945 946 955 966 971 972 973

10304666

Vooraf 719

De RECHTER moet op basis van soms PREMATURE INFORMATIE in het vonnis een KEUZE maken voor een traject met DETENTIE dan wel voor een traject met behandeling in TBS

Pagina 902

De UITSPRAAK VAN HET HOF betekent de facto dat de BURGER VOGELVRIJ wordt verklaard

De VRAAG aan KLUWER is om aan deze PRAKTIJK een EINDE te maken

Pagina 911

WIJ ZIJN als commercieel bedrijf GECOMMITTEERD om op een maatschappelijk VERANTWOORDELIJKE manier ONZE ROL te spelen

Pagina 914

Naarmate de UITOEFENING van overheidsmacht MINDER aanspreekbaar en controleerbaar is, zal de LEGITIMERING daarvan STERKER afhankelijk zijn van het RECHTERLIJK TOEZICHT

Pagina 966

Pagina 909

Doe HET op zijn CARIBISCH

Pagina 910

Omslag: Europa Munzer © Mary Evans Picture Library / Alamy

Dit beleid is NIET uit te leggen: aan de VOORDEUR wordt de verkoop van CANNABIS gedoogd, terwijl aan de ACHTERDEUR de aanvoer wordt bestreden

Pagina 970


Opgericht in 1925 Eerste redacteur J.C. van Oven

toestemming voor openbaarmaking en verveelvoudiging

vanaf de eerste levering, vooraf gefactureerd voor de vol-

Erevoorzitter J.M. Polak

t.b.v. de elektronische ontsluiting van het NJB.

ledige periode. Abonnementen kunnen schriftelijk tot drie

Redacteuren Tom Barkhuysen, Ybo Buruma, Coen Drion,

Logo Artikelen met dit logo zijn door externe peer

maanden voor de aanvang van het nieuwe abonnements-

Ton Hartlief, Corien (J.E.J.) Prins (vz.), Taru Spronken,

reviewers beoordeeld.

jaar worden opgezegd; bij niet-tijdige opzegging wordt het

Peter J. Wattel

Citeerwijze NJB 2014/[publicatienr.], [afl.], [pag.]

abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Medewerkers Barend Barentsen, sociaal recht (socialeze-

Redactiebureau Bezoekadres: Lange Voorhout 84,

Gebruik persoonsgegevens Kluwer BV legt de gegevens

kerheidsrecht), Stefaan Van den Bogaert, Europees recht,

Den Haag, postadres: Postbus 30104, 2500 GC Den Haag,

van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonne-

Alex F.M. Brenninkmeijer, alternatieve geschillen-

tel. (0172) 466399, e-mail [email protected]

ments-)overeenkomst. De gegevens kunnen door Kluwer,

beslechting, Wibren van der Burg, rechtsfilosofie en

Internet www.njb.nl en www.kluwer.nl

of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt om u te

rechtstheorie, G.J.M. Corstens, Europees strafrecht,

Secretaris, nieuws- en informatie-redacteur Else Lohman

informeren over relevante producten en diensten. Indien u

Remy Chavannes, technologie en recht, Eric Daalder,

Adjunct-secretaris Berber Goris

hier bezwaar tegen heeft, kunt u contact met ons opnemen.

bestuursrecht, Caroline Forder, personen-, familie- en

Secretariaat Nel Andrea-Lemmers

Media advies/advertentiedeelname Maarten Schuttél

jeugdrecht, Janneke H. Gerards, rechten van de mens,

Vormgeving Colorscan bv, Voorhout, www.colorscan.nl.

Capital Media Services

Ivo Giesen, burgerlijke rechtsvordering en rechtspleging,

Uitgever Simon van der Linde

Staringstraat 11, 6521 AE Nijmegen

Aart Hendriks, gezondheidsrecht, Marc Hertogh, rechts-

Uitgeverij Kluwer, Postbus 23, 7400 GA Deventer.

Tel. 024 - 360 77 10, [email protected]

sociologie, P.F. van der Heijden, internationaal arbeidsrecht,

Op alle uitgaven van Kluwer zijn de algemene leverings-

ISSN 0165-0483 NJB verschijnt iedere vrijdag, in juli en

C.J.H. Jansen, rechtsgeschiedenis, Piet Hein van Kempen,

voorwaarden van toepassing, zie www.kluwer.nl.

augustus driewekelijks. Hoewel aan de totstandkoming van

straf(proces)recht, Harm-Jan de Kluiver, ondernemings-

Abonnementenadministratie, productinformatie Kluwer

deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de

recht, Willemien den Ouden, bestuursrecht, Stefan Sagel,

Afdeling Klantcontacten, www.kluwer.nl/klantenservice,

auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijk-

arbeidsrecht, Nico J. Schrijver, volkenrecht en het recht der

tel. (0570) 673 555.

heid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch

intern. organisaties, Ben Schueler, omgevingsrecht,

Abonnementsprijs (per jaar) Tijdschrift: € 310 (incl. btw.).

voor gevolgen hiervan. Voor zover het maken van kopieën

Thomas Spijkerboer, migratierecht, T.F.E. Tjong Tjin Tai,

NJB Online: Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 340 (excl.

uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m

verbintenissenrecht, F.M.J. Verstijlen, zakenrecht,

btw), extra gebruiker € 100 (excl. btw). Combinatieabon-

16m Auteurswet j°. Besluit van 29 december 2008, Stb.

Dirk J.G. Visser, auteursrecht en intellectuele eigendom,

nement: Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 340 (excl.

2008, 583, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde

Inge C. van der Vlies, kunst en recht, Rein Wesseling,

btw). Prijs ieder volgende gebruiker € 100 (excl. btw). Bij

vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te

mededingingsrecht, Reinout Wibier, financieel recht,

dit abonnement ontvangt u 1 tijdschrift gratis en krijgt u

Hoofddorp (Postbus 3051, 2130 KB).

Willem J. Witteveen, staatsrecht

toegang tot NJB Online. Zie voor details: www.njb.nl (bij abonneren). Studenten 50% korting. Losse nummers

Auteursaanwijzingen Zie www.njb.nl. Het al dan niet op

€ 7,50. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment

verzoek van de redactie aanbieden van artikelen impliceert

worden aangegaan voor de duur van minimaal één jaar

Vooraf

719

Nog vragen?

14

Er is een - wellicht apocrief - verhaal over een bezoek van een delegatie nationale rechters aan het Hof van Justitie van de EU. Tijdens de ontmoeting vraagt de voorzitter van het HvJ-ontvangstcomité de bezoekende nationale rechters wat hun beleid is ter zake van al dan niet verwijzen van prejudiciële vragen naar het HvJ EU. Na enige gefluisterde ruggenspraak antwoordt de voorzitter van de nationale delegatie dat zij in beginsel alleen vragen aan het HvJ EU stellen waarop zij het antwoord weten. Op de verbaasde vraag van het HvJ-comité naar de ratio van dat beleid, volgt weer enig onderling gefluister, waarna de nationale voorzitter aarzelend antwoordt: “Maar als wij zelf het antwoord niet weten, hoe zou u het dan moeten weten?” Sommige nationale rechters houden het simpel: zij stellen gewoon geen vragen. Dat kan allerlei redenen hebben, zoals: geen zin in pottenkijkers, duurt te lang, zelf beter weten; niet vertrouwd met of argwanend tegenover EU-recht; niet voor joker willen staan; etc. En in sommige landen wellicht ook: niet je baan of je promotie op het spel willen zetten. Er zijn lidstaten waar, afhankelijk van het rechtsgebied, nauwelijks of geen prejudiciële vragen uit komen, hoewel het niet aannemelijk is dat die landen Europeesrechtelijk de kat geheel en al in het bakkie hebben. In sommige andere lidstaten gebruiken lagere rechters, omgekeerd, de prejudiciële procedure wel eens om hun eigen hoogste rechter te passeren, hetgeen het HvJEU ook graag gehandhaafd ziet, want veel vernieuwing komt van de werkvloer, en hoogste rechters, hoewel als enigen verwijzingsplichtig, hebben wel eens de neiging het beter te weten. Constitutionele rechters hebben lange tijd überhaupt geen vragen gesteld. Het Italiaanse Corte Costituzionale deed dat pas voor het eerst in de zaak C-169/08 Regione Sardegna, en het Duitse BundesVerfassungsGericht pas zeer onlangs, in de Verfassungsbeschwerdezaak C-62/14, Gauweiler e.a., over de vraag of de Europese Centrale Bank wel bevoegd is tot outright monetary transactions (OMT: indirecte opkoop van staatsobligaties van Eurolanden in problemen) als die nodig zijn om de Euro te redden (ECB-president Draghi: “Believe me; it will be enough”). Het BVerfG zegt er bij dat volgens hem de ECB daartoe niet bevoegd is, maar juist door er een prejudiciële vraag over te stellen, heeft het BVerfG de politieke angel uit de kwestie gehaald: het HvJ EU gaat minstens twee jaar over het antwoord doen,1 en tegen die tijd is de Euro nog minder in gevaar dan nu (juist als gevolg van Draghi’s uitspraken heeft het niet tot OMT hoeven komen), terwijl het antwoord te voorspellen valt, waarna het BVerfG desgewenst nog een jaar kan delibereren over wat te doen met dat antwoord. Dat het soms lang duurt, kan dus ook een groot (rechts)politiek voordeel zijn. Of een bureaucratisch voordeel. Ik vroeg eens aan een mijner medewerkers die een concept-conclusie had geschreven in een hoogst onoverzichtelijke zaak of hij ook een voorstel tot prejudiciële vra-

Reageer op NJBlog.nl op het Vooraf

gen had overwogen: na een verbouwereerde blik klaarde zijn gezicht helemaal op: “natuurlijk! Waarom heb ik daar niet aan gedacht! Dan zijn we twee jaar van die zaak af!” Britse rechters, zeker belastingrechters in group litigations, hebben de neiging zeer gedetailleerde en technische vragen te stellen, met vele subvragen en vertakkingen (“als het antwoord op vraag 1c bevestigend is, maar dat op vraag 3a ontkennend, hoe zit het dan met …?”), waar het HvJ wel eens vrij algemene antwoorden op geeft, of die door hem worden geherformuleerd (“wat de verwijzende rechter in wezen wenst te vernemen, …”). Dat heeft in het VK geleid tot de kennelijk running gag dat rechters die prejudicieel willen verwijzen, dat als volgt moeten doen: “Question 1: which question should I have asked? Question 2: what is the answer to that question? Question 3: would you be so kind as to also please answer the following question: …..” De voormalige advocaat-generaal bij het HvJ Sir Francis Jacobs benadrukte op symposia dat veel afhangt van de presentatie van de vraag. Hij deed dat met het verhaal over de monnik die zich bij een Jezuïet beklaagt dat zijn verzoek om te mogen roken tijdens gebed is afgewezen door de abt. De Jezuïet antwoordt: maar je moet ook helemaal niet vragen om te mogen roken tijdens gebed, maar om te mogen bidden tijdens het roken. Blijkens zijn aanwijzingen voor prejudiciële vraagstelling juicht het HvJ toe dat verwijzende rechters een concept-antwoord meesturen, zoals het BVerfG dus ook deed in de OMT-zaak. Dat biedt mogelijkheden. Bijvoorbeeld een leading ja/neen question (“verzet het EU-recht zich tegen ….?”), gevolgd door: ◊ ja ◊ neen ◊ geen mening Die laatste box is overigens niet zo gek als misschien lijkt. Aan te nemen valt dat het HvJ EU bij veel zaken, bijvoorbeeld (Britse) belastingzaken graag de bevoegdheid zou hebben gehad om géén mening te hebben, dus om net als het US Supreme Court onder diens certoriari systeem, een zaak niet in behandeling te hoeven nemen. Er is een – wellicht eveneens apocrief – verhaal over één van de brethren in dat Hof die een door zijn law clerk voorbereid dossier voorgelegd krijgt met het advies de zaak in behandeling te nemen. Na even in het dossier gebladerd te hebben, zegt de rechter tegen zijn law clerk: “But … but … this is a tax case!” En hij slaat het dossier resoluut dicht. “Denied!”

Peter Wattel

1. De gemiddelde doorlooptijd is gedaald naar anderhalf jaar, maar moeilijke zaken zoals Kadi (plaatsing op de VN-terroristenlijst) en Cartesio (vennootschappelijke emigratie onder een siège réèl-stelsel) duurden 30 tot 33 maanden.

NEDERLANDS JURISTENBLAD – 11-04-2014 – AFL. 14

893

720

Essay

De EU als democratisch experiment Jaap Hoeksma1

Politici die de aard en het functioneren van de EU willen verklaren, dienen het statelijke paradigma van het Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen te vervangen door het burgerlijke perspectief van democratie en rechtsstaat. Het oude debat over de vraag of de EU een staat moet worden of zich het best als statenbond kan profileren, draagt niet bij aan het oplossen van de problemen waar de Unie nu voor staat. Het proces van Europese integratie leidt van de constructie van een gemeenschappelijke markt via de invoering van het burgerschap van de EU tot de opkomst van een gemeenschappelijke democratie. Dit soort processen neemt tijd. De democratisering van de EU is amper begonnen. De kritiek die door velen op het gebrekkige karakter van de Europese democratie wordt uitgeoefend, kan worden onderschreven en aangevuld. De richting is echter onmiskenbaar: from common market to common democracy.

Wat is de Europese Unie? Het debat over de Europese integratie heeft van meet af aan in het teken van de tegenstelling tussen bondsstaat en statenbond gestaan. Volgens de heersende staatsleer zijn er niet meer mogelijkheden. In de loop der jaren is echter duidelijk geworden dat het Europese samenwerkingsverband tot geen van beide categorieën behoort. De Europese Unie is geen statenbond omdat zij ook uit burgers bestaat. De EU kan evenmin als een staat worden aangemerkt, aangezien de soevereiniteit in de Unie bij de lidstaten ligt. De onzekerheid die uit deze begripsverwarring voortvloeit, belemmert de ontwikkeling van de EU en vergroot de afstand tot de burgers. Deze twijfel is vooral fnuikend voor de bereidheid van burgers om deel te nemen aan het democratisch leven van de Unie. De verwachtingen omtrent de opkomst bij de verkiezingen voor het Europese Parlement van mei a.s. mogen daarom niet te hoog gespannen worden. De bedoeling van dit essay is om in heldere woorden te zeggen wat de EU is en waar de Unie naar toe gaat.

Bondsstaat of statenbond In de jaren na de Tweede Wereldoorlog waren veel burgers en politici ervan overtuigd dat er een Europese federatie naar het voorbeeld van de USA moest komen, een soort Verenigde Staten van Europa. Vooraanstaande Nederlanders als Hendrik Brugmans en Max Kohnstamm meenden dat er maar één les uit de steeds terugkerende oorlogen geleerd kon worden. Als de Europeanen in de toekomst nieuwe oorlogen wilden voorkomen, zouden de afzonderlijke landen moeten opgaan in één Europese staat. Europa had in hun woorden een ‘federale roeping’.2 Deze mening werd onderschreven door veel van de 800 afgevaardigden

894


die in mei 1948 naar Den Haag waren gekomen om het Congres van Europa bij te wonen. De Nederlandse minister-president Willem Drees die in de jaren vijftig van de vorige eeuw vier regeringen leidde, was veel voorzichtiger. Hij zag het belang van Europese eenwording wel, maar vond dat het doel ook door samenwerking tussen staten bereikt kon worden. De Franse president Charles de Gaulle prees deze vorm van samenwerking aan als ‘l’Europe des Patries’, het Europa van de Vaderlanden. In deze visie die later ook door Lady Thatcher en Pim Fortuyn uitgedragen zou worden, konden de Europese landen onderling afspraken maken zonder dat daar een federale staat voor opgetuigd hoefde te worden. De overtuiging dat Europa na de twee vernietigende wereldoorlogen van de eerste helft van de twintigste eeuw niet nog eens aan oorlog ten prooi mocht vallen, werd algemeen gedeeld. Het debat over de vraag of dat doel lag in de vorming van een federale bondsstaat of van een confederale statenbond, leidde echter tot scherpe meningsverschillen. De keuze die volgens de bestaande theorie onontkoombaar was, had vergaande consequenties. Als het einddoel van de samenwerking bestond in de oprichting van de Verenigde Staten van Europa, zouden de deelnemende landen hun zelfstandigheid moeten opgeven. Ze zouden in dat geval hun soevereiniteit overdragen aan de nieuwe Verenigde Staten. De prijs die dan voor het voorkomen van oorlogen betaald zou moeten worden, lag in het opgeven van de nationale zelfstandigheid van de lidstaten.

Het Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen De tegenstelling tussen (federale) staten en unies van staten (confederaties) gaat terug op de Vrede van Westfalen

uit 1648. Deze vrede staat in Nederland bekend als de Vrede van Münster, waarbij de onafhankelijkheid van de Republiek der Verenigde Nederlanden na de tachtigjarige oorlog tegen Spanje formeel werd erkend. De vredesonderhandelingen die vanaf 1646 werden gevoerd, hadden eveneens ten doel de dertigjarige oorlog in Duitsland tot een einde te brengen. Er waren veel staten bij die onderhandelingen betrokken en het geheel van afspraken dat de rust in Duitsland herstelde, zou de geschiedenis ingaan als de Vrede van Westfalen. Oorlog was in de 17e en 18e eeuw in Europa een regelmatig voorkomend verschijnsel. Vredesonderhandelingen waren net zo gewoon. De reden waarom de Vrede van Westfalen een bijzondere plaats in de geschiedenis inneemt, is dat door deze vrede ook de grondslag voor het huidige systeem van internationale betrekkingen werd gelegd. Het moderne stelsel vormde een reactie op de Middeleeuwse verdeling van macht tussen de vorsten en hun leenmannen. Tegelijkertijd bestonden er in de Mid-

In de Westfaalse benadering heeft soevereiniteit een binnenlandse en een buitenlandse dimensie deleeuwen voortdurend conflicten tussen de wereldlijke en de geestelijke macht. De kerk had niet alleen een religieuze opdracht, maar mengde zich ook in de strijd om aardse bezittingen. De opkomst van steden bracht nieuwe complicaties in de machtsverhoudingen met zich mee. De vraag wie waar de baas was en aan welke wetten de mensen zich moest houden, hing vaak van toevalligheden af.3 Het Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen dat op de vrede van 1648 gebaseerd is, maakte een einde aan deze onzekerheid. Het wordt gekenmerkt door het uitgangspunt dat soevereiniteit één en ondeelbaar is. De staten die – zoals de Republiek der Verenigde Nederlanden – uit de oude keizerrijken voortkwamen, waren soeverein. Zij hoefden geen hogere macht boven zich te dulden, noch in wereldlijke noch in geestelijke zin. Binnen een staat kon de soevereiniteit in de persoon van de vorst liggen, zoals dat bij de Franse en Engelse koningen het geval was, maar het was ook mogelijk dat de burgers de soevereiniteit uitoefenden (Zwitserland, Nederland). Latere denkers legden de soevereiniteit bij het volk en spraken van volkssoevereiniteit.4 In de Westfaalse benadering heeft soevereiniteit een binnenlandse en een buitenlandse dimensie. Op het bin-

nenlandse vlak geldt dat een staat zelf bepaalt wat de hoogste bron van recht is. In een democratische rechtsstaat is dat de grondwet; in andere politieke systemen kan een religieus leider of een dictator de wet stellen. Het uitgangspunt van het Westfaalse stelsel is dat andere landen zich niet met de inrichting en de politiek van een soevereine staat mogen bemoeien. Het beginsel van nietinmenging of non-interventie staat centraal. In het buitenlands beleid gaan staten op voet van gelijkheid met elkaar om. Soevereine staten kunnen diplomatieke betrekkingen met elkaar aanknopen. De samenwerking tussen staten wordt geregeld in verdragen. Verdragen hebben soms betrekking op een specifiek onderwerp, zoals het bevaarbaar houden van een rivier, maar soms ook op het geheel van de betrekkingen tussen twee of meer landen. Als staten het niet met elkaar eens kunnen worden, kan oorlog een gerechtvaardigd middel van conflictoplossing vormen. Er moet een aanleiding voor oorlog zijn of worden gevonden (casus belli) en de oorlog moet volgens de regels worden verklaard.

Naar eeuwige vrede In het Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen vormt oorlog dus geen uitzonderingssituatie. Militaire conflictoplossing maakt er juist integraal onderdeel van uit. De Pruisische generaal Von Clausewitz onderstreepte dat beginsel in de negentiende eeuw met zijn spreuk dat oorlog de voortzetting van diplomatie met andere middelen vormt. Immanuël Kant bestreed deze opvatting. Hij brak zich als filosoof het hoofd over de vraag hoe het mogelijk was dat de Europese staten die zich erop voor lieten staan dat zij beschaafde naties waren, telkens weer tegen elkaar ten strijde trokken. In een beknopte verhandeling die hij in 1796 onder de titel Zum ewigen Frieden publiceerde, vergeleek Kant het gedrag van de Europese staten met dat van de zogenaamde wilden uit Amerika. Hij stelde vast dat de laatsten heel wat menselijker met elkaar omgingen dan de eersten en wierp de vraag op hoe staten het uitbreken van nieuwe oorlogen kunnen voorkomen.5 Kant concludeerde dat staten die met elkaar willen samenwerken om oorlog te voorkomen, in beginsel twee mogelijkheden hebben. Zij kunnen afspreken om een bond van vrije staten te vormen of ze kunnen opgaan in een nieuwe staat en uiteindelijk zelfs in een wereldrepubliek. Omdat Kant er rekening mee hield dat een wereldrepubliek maar al te gauw zou kunnen verworden tot een werelddictatuur, gaf hij zelf de voorkeur aan de oprichting van een statenbond. Kant heeft grote invloed uitgeoefend op de initiatieven die na de Tweede Wereldoorlog zijn ondernomen om volgende generaties voor het uitbreken van nieuwe oorlogen te behoeden. De organisatie van de Verenigde Naties is in hoge mate naar zijn denkbeelden ingericht. De opzet van de VN is dat de lidstaten als soevereine landen afspraken met elkaar maken om politieke problemen zonder

Auteur

Verenigd Europa, Amsterdam 1998.

niet expliciet wordt opgevoerd als de drager

5. I. Kant, Zum Ewigen Frieden, Königsber-

1. Mr. J.A. Hoeksma is rechtsfilosoof

3. L.J.Brinkhorst, Europese unie en nationa-

van de nationale soevereiniteit. F.H. van der

gen 1796.

le soevereiniteit, Leiden 2008.

Burg en W.J.M, Voermans, Unierecht in de

Noten

4. Van der Burg en Voermans wijzen erop

Nederlandse rechtsorde, 4e druk, Deventer

2. A. van Heerikhuizen, Pioniers van een

dat het volk in de Nederlandse Grondwet

2012, p. 17.


895

Essay

geweld op te lossen. De Raad van Europa die in 1949 in het leven werd geroepen, is als organisatie van soevereine staten nauw aan de VN verwant. Beide organisaties benadrukken het belang van de rechten van de mens en stellen grenzen aan het gedrag van staten. Door middel van afzonderlijke verdragen wordt volkerenmoord verboden en moeten vluchtelingen worden beschermd tegen gedwongen terugkeer naar gebieden, waarin zij vervolgd dreigen te worden. De volkenrechtelijke afspraken die in het verband van de VN of de Raad van Europa werden gemaakt, deden geen afbreuk aan het beginsel van de staatssoevereiniteit. In de praktijk zou blijken dat nieuwe

896


oorlogen er ook niet door werden voorkomen. De uitgangspunten van het Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen bleven bij de inrichting van een nieuwe wereldorde na de twee Europese burgeroorlogen dus grotendeels intact.6

Het testament van Huizinga De Nederlandse historicus Johan Huizinga was een van de Europese intellectuelen die er in de periode tussen de twee wereldoorlogen van overtuigd raakten dat de absolute soevereiniteit van staten juist een van de oorzaken voor het uitbreken van oorlogen vormde. Huizinga werd tij-

Uitoefening van soevereiniteit is pas legitiem als er ook adequate democratische controle is, ongeacht de vraag of de soevereiniteit op het nationale niveau of op dat van de Unie wordt uitgeoefend dens de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetter geïnterneerd in het Gelderse De Steeg. Hij schreef in ballingschap en bijna uit zijn hoofd een beschouwing over ‘de kansen op herstel van onze beschaving’. In dit boek dat in 1945 onder de titel Geschonden wereld verscheen, betoogt Huizinga dat er één ding moet verdwijnen als de kans op een ordelijk statensysteem en een ongehinderd bestaan van kleine staten ooit zal terugkeren. Hij omschrijft dat ene ding als ‘de onbeperkte en volstrekte nationale souvereiniteit’. Hij licht deze stelling met een verwijzing naar Gulliver’s Reizen van Jonathan Swift als volgt toe: ‘Het is een van de groote fouten van de vredemakers van 1919 geweest, dat zij, toen de gelegenheid om de wereld te vernieuwen zich bood, niet hebben ingezien dat de absolute nationale souvereiniteit uit den tijd was geraakt. Het zal binnenkort niet meer mogelijk moeten zijn, dat Lilliput zich militair tracht op te blazen tot Brobdingnag, maar ook niet, dat ergens ter wereld de Yahoos aanspraken maken op de rechten van de Houyhnhms. De kleine staat zal vastheid en veiligheid moeten verwerven door zich in één rechtsverband opgenomen te weten met de grooten (cursivering JH).’7 Het testament van Huizinga vormt geen pleidooi voor een federale Europese staat. Zijn betoog is er evenmin op gericht alles bij het oude te laten. Huizinga wilde dat de verhoudingen tussen staten evenzeer aan de werking van het recht onderworpen zouden zijn als die binnen een staatsverband. Het denken over internationale betrekkingen, volkenrecht en staatsinrichting werd in zijn tijd zó door het Westfaalse paradigma gedomineerd dat de begrippen waarmee hij zijn visie tot uitdrukking wilde brengen, nog niet beschikbaar waren. Het proces van Europese integratie dat na de oorlog in gang werd gezet, zou ook nog lang door de tegenstelling tussen bondsstaat en statenbond beheerst worden. Pas na de afwijzing van de Grondwet voor Europa in 2005 trad de noodzaak om nieuwe woorden te vinden in volle omvang aan het licht.

Het perspectief van de burger Dit essay is geschreven met de bedoeling om aannemelijk te maken dat het debat over de Europese Unie niet alleen vanuit het perspectief van staten, maar ook vanuit de optiek van burgers gevoerd kan worden. De burgers van de lidstaten zijn krachtens het Verdrag van Maastricht tevens burgers van de Unie geworden. In die hoedanigheid mogen zij verwachten dat de Unie als gemeenschappelijke organisatie, waaraan de uitoefening van soevereiniteit op bepaalde gebieden is overgedragen, aan soortgelijke maatstaven van democratie en rechtsstaat voldoet als hun eigen land. Het gaat niet langer om de theoretische kwestie of de EU een internationale organisatie of een staat dan wel een staat-in-wording is, maar om de concrete vraag of de EU haar burgers in de praktijk ver-

gelijkbare garanties van rechtszekerheid en burgerinvloed biedt als het land van hun nationaliteit. In deze benadering ligt de nadruk op het vereiste dat de uitoefening van soevereiniteit op alle niveaus democratisch gecontroleerd wordt. Uitoefening van soevereiniteit is pas legitiem als er ook adequate democratische controle is, ongeacht de vraag of de soevereiniteit nu op het nationale niveau of op dat van de Unie wordt uitgeoefend. De stelling van dit essay luidt dat, als twee of meer democratische rechtsstaten de uitoefening van soevereiniteit met elkaar delen om gezamenlijke doelstellingen te bereiken, het samenwerkingsverband dat zij daarvoor in het leven roepen zelf ook aan essentiële vereisten van democratie en rechtsstaat moet voldoen.

Van economie naar democratie De invoering van het burgerschap van de Unie stond niet op zich, maar vormde een essentiële schakel in de ontwikkeling van de EU van een economische gemeenschap naar een democratisch samenwerkingsverband. Deze evolutie kan toegelicht worden aan de hand van de verschillen met het Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen die in de loop van de tijd zijn ontstaan. De belangrijkste afwijking van de Europese Gemeenschappen ten opzichte van het vigerende paradigma lag in de omgang met het begrip soevereiniteit. Volgens de klassieke leer van het Westfaalse stelstel is soevereiniteit één en ondeelbaar, terwijl het functioneren van de EG juist gebaseerd was op de overdracht van uitoefening van soevereiniteit aan een hogere instantie die de deelnemende partijen daartoe gezamenlijk in het leven hadden geroepen. Tegenover de statische opvatting van het soevereiniteitsbegrip in de Westfaalse leer kwam een flexibele interpretatie van het begrip soevereiniteit te staan. Het doel van deze nieuwe benadering bestond niet alleen uit het voorkomen van oorlog, maar lag volgens de preambule bij het Verdrag van Rome ook in het vestigen van ‘een steeds hechter verbond tussen de volkeren van Europa’. Het EG-Hof van Justitie stelde in een baanbrekende uitspraak uit 1963 vast dat de oprichting van het economisch samenwerkingsverband met zich mee bracht dat er eveneens een nieuwe rechtsorde was gecreëerd.8 De kleine staten van Europa konden zich – in de woorden van Huizinga – ‘in één rechtsverband opgenomen weten met de grooten’. Het experiment met gedeelde uitoefening van soevereiniteit ging voortvarend van start. Het aantal terreinen

6. Voor een heldere beschrijving van het

7. J. Huizinga, Geschonden wereld, Haar-

verband tussen het Westfaalse stelsel en de

lem 1945, p. 198.

inrichting van de VN zie: W. van Gerven,

8. Zaak C-26/62, Van Gend & Loos, 5

The European Union: A Polity of States and

februari 1963.

Peoples, Stanford USA, p 36 e.v.


897

Essay

van samenwerking nam toe, terwijl steeds meer landen aan het experiment mee wilden doen. De EG breidde in twee decennia uit van 6 naar 12 lidstaten. Het groeiend succes droeg echter de kiem van mislukking in zich. De beperkte overdracht van uitoefening van soevereiniteit garandeerde weliswaar de vrede, maar omdat de soevereiniteit op een steeds groter aantal beleidsterreinen werd gedeeld, kwam de vraag naar de democratische controle op de uitoefening van de overgedragen soevereiniteit ook steeds sterker naar voren. De lidstaten stonden in toenemende mate voor het dilemma dat meer Europese samenwerking minder democratische controle inhield. Intellectuelen begonnen zich zorgen te maken over de uitholling van de democratie,9 terwijl bij de burgers het beeld van ‘Brussel’ als een bureaucratisch monster postvatte. Naarmate het succes van de samenwerking toenam, groeide het democratisch tekort. De oprichting van de EU in 1992 en de invoering van het burgerschap van de Unie brachten een tweede afwijking van het Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen teweeg. De achterliggende vraag tijdens de beraadslagingen over het Verdrag van Maastricht was hoe het democratisch tekort aangepakt kon worden. De invoering van het burgerschap van de Unie vormde daar een onmisbare voorwaarde voor. Het democratisch tekort kon namelijk alleen worden verholpen door het samenwerkingsverband te transformeren van een internationale organisatie tot een Europese democratie. Hoewel de invoering van het EU-burgerschap indertijd veel verwarring veroorzaakte,10 blijkt achteraf dat het de basis legde voor het vestigen van een stelsel van democratische controle over de gezamenlijk uitgeoefende macht. De invoering van het Unieburgerschap was dus geen doel in zich, maar vormde voorwaarde voor en onderdeel van de evolutie van de EU naar een democratisch verband. De kern van deze ontwikkeling kan als volgt worden samengevat: Waar het bij de EG ging om het delen van soevereiniteit in een economische gemeenschap, kwam de nadruk bij de EU op de democratische controle van de gedeelde uitoefening van de macht in een politiek samenwerkingsverband te liggen. Deze dubbele afwijking van het Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen bracht met zich mee dat de EU zich geleidelijk ontwikkelde tot een nieuw verschijnsel in het staats- en volkenrecht, dat niet langer met de begrippen van het oude stelsel beschreven kon worden.11

pese Raad presenteerde het nieuwe verdrag met veel vertoon als een ‘Grondwet’ en riep daarmee de nodige argwaan op. Een verdrag hoort in het algemeen aanvaard taalgebruik immers bij de samenwerking tussen staten, terwijl een grondwet de basis voor de inrichting van een (gemeenschappelijke) staat legt. De burgers vatten het signaal opnieuw anders op dan de regeringsleiders gehoopt of bedoeld hadden en wezen de Grondwet voor Europa met ruime meerderheden af.12 Dertien jaar na haar oprichting verkeerde de EU in een fundamentele impasse. Als gevolg van de invoering van het Unieburgerschap kon de EU niet (meer) als een statenbond worden beschouwd. Tegelijkertijd was de weg naar een federale staat door de verwerping van de Grondwet voor Europa afgesneden. Deze gebeurtenissen leidden samen tot de ongerijmde situatie dat de Europese Unie in theorie niet mogelijk was maar in de werkelijkheid wel bestond. Deze paradox werd malgré lui onderstreept door de voorzitter van de Europese Commissie Barroso die de EU eerst omschreef als een Unidentified Political Object (UPO) en vervolgens als een ‘non-imperial empire’.13

De patstelling van de EU

De constructie van de EU is nieuw en nooit eerder geprobeerd. De inrichting van de EU als een Europese democratie is mogelijk omdat het Verdrag van Lissabon zowel de positie van de lidstaten als die van de burgers versterkt. In reactie op de afwijzing van de Grondwet benadrukt het nieuwe verdrag dat de soevereiniteit in de Unie bij de lidstaten ligt. Zij zijn meer dan ooit de ‘heren der verdragen’. De lidstaten dragen de uitoefening van soevereinteit op bepaalde, in het Verdrag omschreven gebieden over aan de Unie en voor het overige blijft de soevereiniteit waar zij was. De EU mag zich dus geen macht toeëigenen, niet in het openbaar en ook niet heimelijk. Het Verdrag van Lissabon geeft tegelijkertijd een belangrijke impuls aan het burgerschap van de Unie. Het

Een belangrijke reden waarom deze ontwikkeling lang aan het oog onttrokken bleef, was dat de pleitbezorgers van het federale gedachtegoed de invoering van het burgerschap zagen als opmaat voor de vestiging van een Verenigde Staten van Europa. Zij beschouwden het burgerschap van de Unie als voorbode van een Europese federale staat. De Deense kiezers die het Verdrag van Maastricht in 1992 bij een referendum afwezen, trokken dezelfde conclusie, zij het dan ook vanuit het tegenovergestelde perspectief. Zij waren er juist beducht voor dat de beoogde VSE de nationale identiteit en onafhankelijkheid van hun Denemarken zou ondermijnen. Hetzelfde patroon herhaalde zich tijdens de debatten over de Grondwet voor Europa in 2004 en 2005. De Euro-

898


Een Unie van staten en burgers Het Verdrag van Lissabon dat op 1 december 2009 in werking trad, doorbrak de patstelling door de EU in te richten als een democratie zonder er een staat van te maken. Volgens artikel 10 van het Verdrag over Europese Unie (VEU) is het functioneren van de Unie gebaseerd op het stelsel van representatieve democratie. De burgers worden op het niveau van de Unie vertegenwoordigd door het rechtstreeks gekozen Europees Parlement. Het eigen en oorspronkelijke karakter van de EU komt in deze drieslag duidelijk tot uiting. De EU is de enige internationale organisatie die ook uit burgers bestaat, die over een rechtstreeks gekozen parlement beschikt en die wil functioneren als een democratie.

Naarmate het succes van de samenwerking toenam, groeide het democratisch tekort

nieuwe verdrag maakt de burger niet alleen tot hoeksteen van de politieke inrichting van de EU,14 maar versterkt ook de rechtspositie van de burgers in het verband van de Unie. Het Handvest van de Grondrechten van de EU dat in december 2000 was afgekondigd, krijgt namelijk kracht van verdrag. De grondrechten van de burgers worden dus integraal onderdeel van de constructie van de EU. Het EUHof van Justitie bevestigde deze ontwikkeling door te bepalen dat het burgerschap van de Unie de eerste hoedanigheid van de burgers van de lidstaten dient te zijn.15 In een latere uitspraak rondde het Hof deze benadering af met de vaststelling dat de Unieburgers de bescherming van deze grondrechten genieten in alle gevallen, waarin het EU-recht toepasselijk is.16 Op deze wijze heeft het Hof ook antwoord gegeven op de vraag wat het begrip ‘primaire hoedanigheid inhoudt: voor de toepassing van het Europese recht is men geen Belg, Let of Tsjech, maar in de eerste plaats Unieburger. Zo bezien bevat het Verdrag van Lissabon ook een antwoord op de vraag wat de EU eigenlijk is. In het statelijke perspectief van het Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen vormt de EU een onmogelijkheid omdat de Unie noch als een federale staat noch als een confederale statenbond omschreven kan worden. Anders dan andere verdragen betreffende internationale organisaties spreekt het Verdrag van Lissabon zowel over ‘Unie en haar burgers’ als over de ‘Unie en haar lidstaten’. De Unie respecteert haar lidstaten en geeft haar burgers een ruimte van vrijheid, veiligheid en recht. Het ligt daarom voor de hand de EU met een nieuwe term te omschrijven als een Unie van staten en burgers.17

Markt en munt De vorm die de EU zou aannemen, werd weerspiegeld in de voorwaarden voor de toetreding van nieuwe lidstaten die de Europese Raad in 1993 opstelde. Volgens de zogenoemde Kopenhagen-criteria moeten landen die lid van de EU willen worden aan drie essentiële voorwaarden voldoen: ze moeten a) over een goed functionerende vrijemarkteconomie beschikken, b) de regels van de rechtsstaat respecteren en c) democratisch ingericht zijn. Het verschil met de vroegere Gemeenschappen wordt zodoende nog eens geaccentueerd. Het draait in de EU niet langer alleen om de economie, maar ook om de beginselen van democratie en rechtsstaat. De bekroning van de gemeenschappelijke markt met een gemeenschappelijke munt die rond de eeuwwisseling plaatsvond, betekende nóg een weloverwogen afwijking van het Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen.18 De belangrijkste consequentie van dat stelsel op het monetaire vlak is dat elke staat zijn eigen

munt heeft. Het uitgangspunt is anders gezegd dat er achter elke munt een soevereine staat moet staan. De schulden die staten aangaan, worden daarom aangeduid als soevereine schulden. De botsing tussen het oude Westfaalse en het nieuwe Europese paradigma kan aan de

Deze gebeurtenissen leidden samen tot de ongerijmde situatie dat de Europese Unie in theorie niet mogelijk was maar in de werkelijkheid wel bestond hand van de munt treffend geïllustreerd worden. In de klassieke leer is een gemeenschappelijke munt onmogelijk, omdat elke munt gesteund moet worden door een staat. Vanuit het Europese perspectief vormt de gemeenschappelijke munt juist de afronding van en de kroon op de gemeenschappelijke markt. Met de kennis van nu vormde het eerste decennium van de euro een soort verlengde wittebroodsweken. De gemeenschappelijke munt werd niet op de proef gesteld, de lidstaten genoten van een lage rente en lapten de zelfgestelde regels naar believen aan hun laars. De financiële crisis die in 2008 na de val van een grote Amerikaanse bank uitbrak, legde ernstige tekortkomingen in de constructie van de EMU bloot. Critici betoogden dat het experiment met de euro mislukt was en dat de lidstaten uiteindelijk toch zouden moeten kiezen tussen de vorming van een federale staat en de terugkeer naar het vertrouwde stelsel van nationale munten.19 Na een hectische periode waarin het voortbestaan van de euro aan een zijden draad hing en waarin een aantal lidstaten beschermd en ondersteund moesten worden, bleken de regeringsleiders en de Europese instituties een samenstel van maatregelen genomen te hebben die ertoe strekten om de euro als gemeenschappelijke munt overeind te houden zonder de zelfstandigheid van de lidstaten op te geven. De leidende gedachte achter deze benadering is dat de lidstaten ieder voor zich niet meer, maar ook niet minder uitoefening van soevereiniteit overdragen dan voor de realisering van de gemeenschappelijke doelstellingen noodzakelijk is. Zo bezien toont de bestrijding van de financieel-economische crisis aan dat de EU een eigen bestuursmodel heeft ont-

9. Getuige de oprichting van de Commissie

van mei/juni 2005.

van Gerven, The European Union. A Polity

stelsel van internationale betrekkingen en

Meijers in 1990, vervolgens de Vereniging

13. J.A. Hoeksma, De EU als Unie van

of States and Peoples, Stanford 2005. De

het monetaire stelsel is uitgewerkt in: R.

Democratisch Europa en onlangs het Bur-

burgers en lidstaten, Deventer 2009

Tweede Kamer onderschreef deze benade-

Lastra, Legal Foundations of Internatiional

gerforum EU.

14. In deze zin ook: W.T. Eijsbouts, Onze

ring in de motie-Ormel van 11 november

Monetary Stability, Oxford 2006.

10. Nader in: A. Schrauwen, Burgerschap

primaire hoedanigheid, Leiden 2011.

2008, Handelingen II 2008/09, 31 702-3.

19. O.a. P. Stephens, ‘Europe’s return to

onder gedeeld gezag, Amsterdam 2013

15. Zaak C-184/99, Grzelczyk, 20 septem-

In de Staat van de Europese Unie 2013

Westphalia’, Financial Times 23 juni 2011.

11. Zo ook: Raad van State, Kamerstukken

ber 2001.

sprak de regering over een unie van staten

II, 2004/05, 30025 (R 1783), nr. 4, p. 5.

16. Zaak C-617/10, Akerberg, 7 mei 2013

en van burgers, Minbuza-2013.13317.

12. Bij referenda in Frankrijk en Nederland

17. Deze conclusie is voorbereid door W.

18. Het verband tussen het Westfaalse


899

Essay

wikkeld, dat weliswaar op belangrijke punten verbeterd moet worden, maar toch tegen de uitdagingen van de 21e eeuw opgewassen is. De kern van dit model is dat staten soevereiniteit kunnen delen zonder hun hoedanigheid van staat te verliezen.20

De EU in mondiaal perspectief21 Het eigen karakter van de Europese Unie komt ook tot uitdrukking binnen het stelsel van de Organisatie der Verenigde Naties. De EU is geen lid van de VN. De reden daarvoor hangt samen met het Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen. De VN is volledig op basis van dit systeem ingericht. Het uitgangspunt is dat alleen soevereine staten lid van de VN kunnen worden. De Europese Gemeenschappen vormden in de ogen van de VN een regionale organisatie zoals de Afrikaanse Unie (AU), de Arabische Liga, de Asean, de Nafta, de Mercosur e.a. Het Verdrag van Lissabon geeft het buitenlands beleid van de EU nieuwe impulsen, onder meer door de invoering van een gemeenschappelijke buitenlandse dienst van de Unie en het scheppen van twee nieuwe posten op het vlak van het buitenlands beleid van de EU, te weten de Voorzitter van de Europese Raad en de Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken. Deze intensivering van de samenwerking op het terrein van de diplomatie heeft geleid tot een versterking van de positie van de EU binnen de VN. Als uitvloeisel daarvan beschikt de Voorzitter van de Europese Raad sinds kort over het recht om het woord te voeren in de Algemene

Achteraf blijkt dat de invoering van het Unieburgerschap het begin van een antwoord op het democratisch tekort van de Unie inhield Vergadering van de VN. Hoewel de Europese Unie theoretisch gezien nog altijd een vreemde eend in de bijt van de Verenigde Naties is, werken beide organisaties in de praktijk nauw met elkaar samen. De EU is partij bij meer dan vijftig VN-verdragen en heeft volledig stemrecht in drie organisaties van de VN, waaronder de Wereldvoedsel- en de Wereldhandelsorganisatie. De EU is de grootste verlener van humanitaire hulp en staat bovenaan de lijst van hulpverleners

900


aan ontwikkelingslanden. De Unie verplicht zich ertoe haar eigen waarden van democratie en rechtsstaat in de samenwerking met derde landen uit te dragen.

Het democratisch tekort van de Unie De Europese Unie heeft zich in de eerste jaren van haar bestaan ontwikkeld op een manier die tijdens de oprichting in 1992 nauwelijks is voorzien. Achteraf blijkt dat de invoering van het Unieburgerschap het begin van een antwoord op het democratisch tekort van de Unie inhield. De lege huls die het nieuwe burgerschap volgens critici vormde, kreeg in korte tijd een dynamische lading. In de criteria voor toetreding tot de EU van 1993 werd de nadruk gelegd op het rechtsstatelijk karakter en het democratisch gehalte van de nieuwe lidstaten. In het Verdrag van Amsterdam uit 1997 dat de grondslag legde voor de ruimte van vrijheid, veiligheid en recht binnen de Unie, werd het begrip democratie ook omschreven als kernwaarde van de EU zelf.22 De Unie zou in het vervolg zelf moeten voldoen aan de voorwaarden die zij op het terrein van rechtsstaat en democratie aan de lidstaten stelt. Deze ontwikkeling vindt bevestiging in de preambule bij het Handvest van de Grondrechten van de EU dat in 2000 is afgekondigd. De verklaring zegt onomwonden dat de Unie ‘berust op het beginsel van de democratie en op het beginsel van de rechtsstaat’. Het Verdrag van Lissabon werkt deze beginselverklaring uit in de bepaling van artikel 10, eerste lid, dat de werking van de Unie gegrond is op de representatieve democratie. In dezelfde periode is het Unieburgerschap ook uitgegroeid tot de primaire hoedanigheid van de burgers van de lidstaten en is het Handvest toepasselijk verklaard in alle gevallen waarin het EUrecht van kracht is. Dankzij de dynamische ontwikkeling van het Unieburgerschap heeft de EU een vorm gekregen die definitief niet langer in het klassieke denkmodel past.23 De emancipatie van de burger werpt nieuw licht op het democratisch tekort van de Unie. Na de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon kan de EU namelijk in post-Westfaalse termen omschreven worden als een ‘unie van staten, waarin de burgers zowel kunnen deelnemen aan de nationale democratie van hun lidstaat als aan de gemeenschappelijke democratie van de Unie’.24

Conclusie Het betoog dat in dit essay is ontwikkeld, mondt uit in de conclusie dat politici die de aard en het functioneren van de EU willen verklaren, het statelijke paradigma van het Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen dienen te vervangen door het burgerlijke perspectief van democratie en rechtsstaat. Het oude debat over de vraag of de

EU een staat moet worden of zich het best als statenbond kan profileren, draagt niet bij aan het oplossen van de problemen waar de Unie nu voor staat. De visie van het Duitse Bundesverfassungsgericht op het Europees Parlement illustreert de problemen die uit het vasthouden aan dit gedateerde denkpatroon voortvloeien. Welke burger zou nog de moeite nemen om naar de stembus te gaan, wanneer de hoogste rechter als zijn oordeel uitspreekt dat het EP een schijnparlement is?

Veranderingen van paradigma zijn onontkoombaar wanneer er binnen de oude denkmodellen geen vooruitgang meer mogelijk is De EU probeert de klassieke tegenstelling tussen bondsstaat en statenbond te boven te komen door de beginselen van democratie en rechtsstaat toe te passen op een internationale organisatie. Dit experiment werd mogelijk én noodzakelijk door de invoering van de interne markt. Het proces van Europese integratie leidt van de constructie van een gemeenschappelijke markt via de invoering van het burgerschap van de EU tot de opkomst van een gemeenschappelijke democratie. Dit soort proces-

sen neemt tijd. De democratisering van de EU is amper begonnen. De kritiek die door velen op het gebrekkige karakter van de Europese democratie wordt uitgeoefend, kan worden onderschreven en aangevuld.25 De richting is echter onmiskenbaar: from common market to common democracy.26 Op basis van de bovenstaande analyse kan de situatie waarin de EU zich momenteel bevindt, beschreven worden in termen van een paradigmawisseling. Volgens het heersende Westfaalse stelsel van internationale betrekkingen kunnen de concepten ‘democratie’ en ‘rechtsstaat’ alleen tot ontwikkeling komen binnen de grenzen van een soevereine nationale staat. De EU streeft er juist naar deze beginselen te integreren in het bestuursmodel van een internationale organisatie. In de klassieke benadering hoort burgerschap exclusief bij een staat; de EU verbindt het concept met een unie van staten. Krachtens de oude leer moet elke munt gesteund worden door een soevereine staat, maar in de EMU vormen de lidstaten en de Unie samen de soeverein achter de euro. Veranderingen van paradigma zijn onontkoombaar wanneer er binnen de oude denkmodellen geen vooruitgang meer mogelijk is. Dat is bij de EU het geval. In de traditionele benadering kan het democratisch tekort alleen overwonnen worden door een terugkeer naar bondsstaat of statenbond. In het nieuwe model ontwikkelt de EU zich van een gemeenschappelijke markt naar een gemeenschappelijke democratie. De EU is niet af, maar begint aan een nieuwe fase. Er is uiteraard geen garantie dat het experiment zal slagen. De opkomst bij en uitslag van de komende verkiezingen voor het Europees Parlement vormen hooguit een eerste indicatie.

20. Uitgebreider in: D. Schoenmaker, en

nale Identity, Leiden 2013.

van 30 juni 2009 de stelling dat het Euro-

24. Vergelijk J. Habermas, Over de consti-

J.A. Hoeksma, ,’The Sovereign behind the

22. A. von Bogdandy, ‘The European Les-

pees Parlement ‘kein Repräsentationsorgan

tutie van Europa, Zoetermeer 2012.

Euro’, in: idem A poltiy called EU, Nijme-

son for International Democracy’, EJIL Vol

eines souveränen europäischen Volkes’ is.

25. Bijvoorbeeld: Van der Burg en Voer-

gen 2011.

23 no. 2.

Deze stelling is vanuit het Westfaalse para-

mans, op. cit. pp. 235-241.

21. Voor een accurate actuele stand van

23. De hoogste administratieve rechter van

digma weliswaar begrijpelijk, maar doet niet

26. In deze zin ook Herman van Rompuy

zaken zie H. de Waele en J-J. Kuipers, (eds),

Duitsland, het BundesVerfassungsGericht,

ter zake, omdat het EP de toegedichte

(PCE 015/11, PCE 017/11 en PCE 019/11).

The European Union’s Emerging Internatio-

poneerde in het bekende Lissabon-Urteil

ambitie niet heeft.


901

721

Focus

Belangrijke beperkingen van de gerechtelijke onderzoekmethode Anton Loonen, Peter van Panhuis en Ronald Meester1

In het strafproces gaat het om achtereenvolgens de vragen: heeft verdachte het strafbare feit begaan, is hij of zij daarvoor verantwoordelijk en welke straf moet daarvoor worden toegekend? De beantwoording van de eerste twee vragen betreft waarheidsvinding. Hierop is de wetenschapstheorie onverkort van toepassing. Dit geldt ook wanneer een psychiatrische stoornis of het gebruik van medicatie de verantwoordelijkheid van verdachte beperkt. Echter, de forensische rapportage heeft belangrijke beperkingen waarmee in de strafrechtspraak rekening moet worden gehouden. Hierdoor moet de rechter op basis van soms premature of zelfs onjuiste informatie in het vonnis een keuze maken voor een traject met detentie (volledig toerekenen) dan wel voor een traject met behandeling in TBS (verminderd of niet toerekenen). Bepleit moet worden om de rechtszaak gemakkelijker te heropenen op basis van belangrijke nieuwe informatie over het beloop van de psychische stoornis.

Doel van de forensische rapportage en van dit artikel In de strafrechtspraak moet regelmatig recht worden gesproken over mensen, die het tenlastegelegde hebben gepleegd terwijl zij lijden aan een geestesziekte. Gewoonlijk worden dan getuige-deskundigen op het terrein van de psychiatrie en/of geesteswetenschappen ingeschakeld. Hen wordt gevraagd om te adviseren over de betekenis van de stoornis voor het gedrag kort voorafgaand aan en ten tijde van het ten laste gelegde en het gewicht dat daaraan moet worden toegekend. De rechter maakt gebruik van dit advies bij het bepalen of de ten laste gelegde feiten geheel, verminderd of niet moeten worden toegerekend aan betrokkene. Deze verwoordingen zijn ontleend aan de in het voorjaar van 2013 door de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie uitgebrachte richtlijn Psychiatrische rapportage in het strafrecht. In de formulering van de richtlijn ligt besloten dat de activiteiten en bijdragen van de psychiater en psycholoog transparant gescheiden zijn van die van de rechter die in een normatief en wegend proces uiteindelijk toerekent. Daarmee wordt afstand genomen van het begrip toerekeningsvatbaarheid waarin deze scheiding van de verschillende activiteiten veel minder goed valt aan te brengen. Vervolgens adviseren psychiater en/of psycholoog ook over de kans op herhaling van delicten, in het bijzonder wanneer daar componenten van geweld, seks of brandstichting een rol bij spelen.

902


Op basis van de vastgestelde psychopathologie, de recidivekans en de mogelijkheden van gedrag-beïnvloedende interventies moet de rechter dan in het Nederlandse tweesporenbeleid een keuze maken tussen het opleggen van een straf of een maatregel zoals bijvoorbeeld terbeschikkingstelling (TBS). Een complicerende factor is daarbij dat het regelmatig voorkomt dat een psychiatrische diagnose na het volgen van een beloop van een half jaar of langer nog moet worden bijgesteld. Psychiatrische pathologie is immers zelden stabiel en in het overgrote deel van de gevallen chronisch. De nu gesignaleerde problematiek speelt in het bijzonder bij (chronische) psychotische ziekte, die zich soms pas na vele maanden duidelijk manifesteert of omgekeerd na verloop van vele maanden helemaal niet zo psychotisch en/of chronisch blijkt te zijn. Het hier gesignaleerde probleem wordt regelmatig teruggezien bij de onafhankelijke onderzoeken na zes jaar TBS of nadat een patiënt in een kliniek is geplaatst. Het is misschien goed hierbij expliciet te vermelden dat in een belangrijk aantal van de gevallen ook een observatie van zes weken zoals te doen gebruikelijk in het Pieter Baan Centrum geen helderheid biedt. Vooral bij psychotische pathologie is een dergelijke periode niet lang genoeg om tot definitieve diagnostiek te komen. In feite staat hier dat de methode van de psychologie en psychiatrie, zeker voor wat betreft ernstiger psychopathologie, een behoorlijke foutmarge kent. Deze foutmarge wordt vergroot door het tempo waarin nu in de rechtspleging om diagnostiek wordt gevraagd.

In feite staat hier dat de methode van de psychologie en psychiatrie, zeker voor wat betreft ernstiger psychopathologie, een behoorlijke foutmarge kent De consequentie hiervan is dat de rechter de wissel ‘straf of maatregel’ soms op basis van onvoldoende uitgewerkte en onderbouwde informatie moet nemen, met als gevolg dat de trein van de strafrechtspleging in een dergelijk geval later ontspoord blijkt te zijn. In concreto: soms is ernstige pathologie in het vonnis over het hoofd gezien en daarom zijn lange gevangenisstraffen opgelegd dan wel is een belangrijk(e) rol en gewicht toegekend aan pathologie die naderhand veel minder ernstig blijkt te zijn. In het laatste geval is dan regelmatig sprake van het opleggen van een TBS die niet meer proportioneel zou zijn bevonden bij betere informatie op het moment van beslissen. Los van vermindering van de tijdsdruk zijn er vanuit de methodiek van de geneeskunde en de exacte wetenschappen wel een aantal overwegingen te geven die mogelijk de foutgevoeligheid van het redeneerproces van de rechter kunnen verminderen. Dat is de bedoeling van dit artikel. Wij gaan daarbij in eerste instantie uit van een in de praktijk veelvoorkomende moeilijkheid bij de diagnostiek van een stoornis die voortkomt uit de invloed van toxische stoffen op het gedrag ten tijde van het plegen van het ten laste gelegde. In de meeste gevallen zal het hier gaan om alcohol en drugs. Van geregistreerde forensisch psychologen en psychiaters mag worden verwacht dat zij goed zijn ingevoerd in de verslavingspathologie en de behandeling, maar dan nog is het vaak moeilijk de causale rol van deze stoffen ‘uit te filteren’. Een bijzondere omstandigheid is, wanneer mogelijk het gebruik of het staken van geneesmiddelen tot het ten laste gelegde heeft geleid. Op dat moment kan advies worden gevraagd aan een medisch specialist op dat terrein: de klinisch farmacoloog met als aandachtsgebied effecten op het centrale zenuwstelsel. Juist een dergelijke bijzondere inbreng en casuïstiek levert een goed model om in dit artikel deze complexe materie systematisch te bespreken. Wij zullen proberen om vanuit het denkmodel van de bètawetenschappen enkele belangrijke aandachtspunten naar voren te brengen. Vooraf moet nog worden opgemerkt dat de auteurs zich bewust zijn van het normatieve karakter van de rechterlijke oordeelsvorming. Bij het strafproces moeten dus ook andere parameters zoals de gevoelens van de samenleving meegewogen worden. Ook moet het vonnis rechtvaardig zijn. Ons artikel richt zich vooral op het omgaan door de rechter met de uitkomsten van onderzoeken en de adviezen van deskundigen.

Aanleiding Op een avond in 2011 ging een uit westelijk Afrika afkomstige asielzoeker volledig uit zijn dak en richtte een bloedbad aan in een Gronings dorpje. Hij doodde zijn vriendin, vervolgens een politieagent die hem staande probeerde te houden en verwondde diverse andere personen.2 Hoewel

het hier ging om een man met recidiverende psychosen, die daarvoor langdurig onder behandeling was van een ambulant werkend zogenoemd FACT-team van een instelling voor Geestelijke Gezondheidszorg, rekende de rechtbank hem het feit volledig toe en veroordeelde hem tot een gevangenisstraf van 28 jaar. De rechtbank deed dit conform het advies van het Pieter Baan Centrum, waar betrokkene gedurende zeven weken was geobserveerd. In het verband van deze uitspraak is echter het verdere beloop van de mentale toestand van deze man relevant. Hierbij speelt niet alleen het feit dat betrokkene al lang onder behandeling was, maar ook het gegeven dat hij psychofarmaca gebruikte en deze aan het afbouwen was. Blijkt namelijk op basis van het verdere beloop dat het toch gaat om een psychiatrisch zieke man, wiens delict heeft samengehangen met zijn ziekte of de afbouw van zijn psychofarmaca, dan zou een andere weging en het inzetten van een ander traject ook een reëel spoor zijn geweest. In dat geval zou namelijk een naar het oordeel van de rechtbank passende vermindering van toerekenen in combinatie met het opleggen van een TBS een optie zijn geweest. Deze mogelijkheid zou in ieder geval meer recht doen aan de mogelijkheden om door behandelinterventie eventuele kansen op herhaling van ernstige geweldsfeiten te verminderen. Deze recidive kan zich immers ook in detentie voordoen. Omgekeerd heeft ook de keuze voor het spoor van de TBS nadelen, als die op onjuiste diagnostische basis is gemaakt. Immers, betrokkene wordt dan geplaatst en (zelfs na bijstelling van zo’n diagnose) behandeld in een veel te beperkend kader. Mede omdat onnodige en vergaande hospitalisatie remmend werkt, kan op het moment van resocialisatie nog onvoldoende gebruik gemaakt worden van mogelijkheden.

Foutgevoeligheid van het gerechtelijk onderzoek Uit bovenstaande valt af te leiden dat de psychiatrische diagnostiek in deze gevallen behept is met een belangrijke kans op fouten. Deze foutgevoeligheid van de psychiatrische diagnostiek stelt dus in het huidige stelsel de rechtbank of het gerechtshof voor een onmogelijke en misschien ook wel meer dan noodzakelijke taak. De rechter moet op basis van soms premature informatie in het vonnis een keuze maken voor een traject met detentie

Auteurs

ling Wiskunde, Faculteit der Exacte Weten-

1. Prof. dr. A.J.M. Loonen is arts/klinisch

schappen, Vrije Universiteit Amsterdam.

farmacoloog, farmacotherapie bij psychiatrische patiënten, afdeling farmacie, Rijksuni-

Noten

versiteit Groningen (RUG). Dr. P.J.A. van

2. b. Noord-Nederland 5 maart 2013,

Panhuis is forensisch psychiater. Prof. dr.

18-670213-11

R.W.J. Meester is verbonden aan de afde-

ECLI:NL:RBNNE:2013:BZ3265.


903

Focus

Gespräch unter Gelehrten © die Kleinert / Alamy

Zwakheden in de adviezen van deskundigen kunnen niet alleen over het hoofd worden gezien, maar zelfs een extra onjuiste betekenis krijgen 904


(volledig toerekenen) dan wel voor een traject met behandeling in TBS (verminderd of niet toerekenen). Bepleit moet worden om de rechtszaak op basis van dit soort nieuwe informatie gemakkelijker te heropenen. Behalve deze forensisch psychiatrische foutenbronnen bestaan ook foutgevoeligheden in het toepassen van de juridische uitgangspunten en de wijze waarop hiermee in het redeneerproces van de rechter wordt omgegaan. Hierdoor kunnen zwakheden in de adviezen van deskundigen niet alleen over het hoofd worden gezien, maar zelfs een extra onjuiste betekenis krijgen. De bedoeling van dit artikel is ook het onderwerpen van juist deze uitgangspunten en redeneerprocessen aan een kritische beschouwing.

Bewijs, toerekenbaarheid en straftoemeting Bij het beantwoorden van de vraag of een verdachte schuldig is aan het plegen van een delict, gaat het in de rechtspraak in de eerste plaats om de vraag of juridisch bewezen kan worden dat de verdachte het feit heeft begaan en of het feit ook strafbaar is. Een kleinere rol speelt vervolgens of dat gedrag betrokkene ook kan worden aangerekend. Met medeneming van dit laatste volgt de straftoemeting.3 De beperkingen van de methode die wordt gebruikt om aan te tonen dat de verdachte het feit heeft begaan, is al eerder door één van ons kritisch aan de orde gesteld.4 In de rechtspraak wordt veel aandacht besteed aan de vraag of het feit bewezen mag worden geacht. Bij psychiatrische patiënten is dit bewijs vaak niet zo moeilijk te leveren. In veel gevallen is betrokkene tamelijk impulsief tot de verweten gedragingen gekomen en wordt het bewijs min of meer op een presenteerblaadje aangeboden. Naast bewijzen of betrokkene het strafbare feit heeft begaan speelt ook de vraag of dit met opzet is gebeurd en uit vrije wil. Het is vanzelfsprekend dat van opzet geen sprake kan zijn wanneer een persoon niet over een vrije wil beschikt. Het wordt algemeen aanvaard dat het handelen uit vrije wil kan worden beperkt door het bestaan van een psychotische stoornis. Een psychotische stoornis leidt in die gevallen tot een vermindering van de toerekenbaarheid van het ten laste gelegde. Bij het beoordelen of sprake is van een ziekelijke stoornis van de geestvermogens ten tijde van het delict en bij het inschatten van de daaruit voortvloeiende consequenties voor het toerekenen van het bewezen delict handelt de jurist, vanuit kennistheoretische principes gezien, in essentie niet juist. Volgens vaste jurisprudentie van de Hoge Raad wordt immers bepaald dat het delict betrokkene slechts dan niet kan worden aangerekend, wanneer het ‘bij de verdachte ten tijde van zijn handelen aan ieder inzicht in de draagwijdte en de mogelijke gevolgen heeft ontbroken’.5 De rapportage van het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie staat ook, zeker in de hier besproken zaak, geheel in dit

De auteurs zijn in verschillende opzichten bepaald ongelukkig met deze juridische omgang met de toerekeningvraag teken. Wanneer niet uitgesloten kan worden dat iemand wel enig inzicht had in zijn of haar handelen, wordt deze persoon geheel of grotendeels toerekeningsvatbaar geacht. De auteurs zijn in verschillende opzichten bepaald ongelukkig met deze juridische omgang met de toerekeningvraag. De werkwijze van het bestaande strafrechtelijke systeem resulteert erin dat mensen met een beperking in het uitoefenen van hun vrije wil door een psychische stoornis als er geen TBS aan de orde komt soms langdurige vrijheidsstraffen krijgen opgelegd. In het vervolg van dit artikel zullen wij onze bezwaren toelichten.

De betekenis van het bestreden uitgangspunt Ook bij het toerekenen is sprake van waarheidsvinding. Het gaat er immers om zich een goed beeld te verwerven over de waarheid wat betreft de rol van eventuele pathologie. Dat betekent dat ook wat betreft het toerekenen de principes van de kennistheorie van toepassing zijn. De door de auteurs gewraakte juridische redeneertrant kan worden vergeleken met het bewijzen van het geslacht, waarbij ervan wordt uitgegaan dat in principe iedereen vrouw is en moet worden bewezen dat iemand van het mannelijk geslacht is. Wat niet klopt aan deze redeneerwijze, is dat in werkelijkheid ongeveer de helft van de mensen geen vrouw maar man is. Om de werkelijkheid dichter te benaderen mag daarom de a priori kans dat iemand van het mannelijk geslacht is niet zo laag worden gemaakt. Bij het beoordelen van de geestelijke vermogens van verdachten van levensdelicten doet zich een soortgelijk probleem voor. Uit allerlei onafhankelijk bronnen, bijvoorbeeld de resultaten van epidemiologisch onderzoek, weten wij dat ziekelijke stoornissen van de geestvermogens veel voorkomen.6 In Nederland lijden, alle leeftijdsgroepen meegeteld, naar schatting 281.000 mensen aan een zogenaamde Ernstige Psychiatrische Stoornis (EPA, volgens de betreffende consensusdefinitie).7 60 tot 80% van de EPApatiënten is periodiek of permanent psychotisch.8 Ook weten wij dat mensen met bepaalde psychische ziekten een gevaar kunnen vormen voor zichzelf en anderen. Mensen met een depressie kunnen zichzelf en hun geliefden om het leven brengen en mensen met een paranoïde

3. R.C. Brouwers, A.J.M. Loonen, E.M.C.

delsblad, 19 maart 2007; A.J.M. Loonen,

en eerste resultaten. Utrecht: Trimbos-Insti-

land’, Tijdschrift Psychiatrie 2013/55, p.

Groenewoud-van Nielen & T.I. Oei, Causa-

‘Juridisch bewijs gezien door een biomedi-

tuut 2010.

427-438.

liteitsbeoordeling: bespreking van een

sche wetenschapper’, NJB 2008/83, p.

7. P.A.E.G. Delespaul, Terug naar af met de

8. Infra noot 7 en GGZ Nederland, Naar

casus met paroxtinegebruik naar aanleiding

158-160.

ggz? (oratie Maastricht), Maastricht: Uni-

herstel en gelijkwaardig burgerschap,

van de uitspraak (ongepubliceerd manus-

5. Supra noot 2.

versiteit Maastricht 11 april 2013; Ph.

Amersfoort: GGZ Nederland 2009.

cript).

6. R. de Graaf, M. ten Have & S. van Dors-

Delespaul e.a. ‘Consensus over de definitie

4. A.J.M. Loonen, ‘Juridische bewijsvoering

selaer, De psychische gezondheid van de

van mensen met een ernstige psychische

zou wetenschapper verbazen’, NRC Han-

Nederlandse bevolking. NEMESIS-2: Opzet

aandoening (EPA) en hun aantal in Neder-


905

Focus

waan kunnen agressief worden naar anderen, vooral wanneer zij ook alcohol of drugs gebruiken.9 Dit wordt ook door de wetgever onderkend: krachtens de Wet Bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Bopz) kunnen deze mensen tegen hun wil in een ggz-instelling worden opgenomen en kunnen bij hen dwangmiddelen worden toegepast. Dit heeft als consequentie dat in ieder geval statistisch bezien onder de plegers van levensdelicten vaker mensen met dit soort psychische stoornissen worden aangetroffen dan hun frequentie van voorkomen is binnen de algemene bevolking.10 Dit maakt de stelling dat iedere delinquent toerekeningsvatbaar is zolang het tegendeel niet is bewezen, onhoudbaar en daardoor levert de beschreven werkwijze onjuiste resultaten op.

De stelling dat iedere delinquent toerekeningsvatbaar is zolang het tegendeel niet is bewezen is onhoudbaar We kunnen dit punt ook met een rekenvoorbeeld toelichten. Beschouw een fictieve populatie van 2000 mensen, en veronderstel dat er in die populatie 30 personen zijn met een psychische stoornis.

Levensdelict Stoornis 3 Geen stoornis 2 Totaal 5

Geen levensdelict 27 1968 1995

Totaal 30 1970 2000

Puur ter illustratie poneren we dat de kans dat een persoon met een stoornis een levensdelict pleegt ongeveer 1 op 10 is, terwijl dit voor anderen ongeveer 1 op 1000 is.11 De tabel laat nu zien dat wanneer gegeven is dat een persoon een levensdelict heeft gepleegd, de kans op een stoornis 3/5= 60% is, terwijl zonder deze informatie deze kans 30/2000=1,5% is. De feitelijkheid van het hebben gepleegd van een levensdelict heeft dus een grote impact op de kans dat een persoon een stoornis heeft: de a priori kans van 1,5% loopt op tot 60%. Verder bewijsmateriaal zal nu deze 60% als nieuwe a priori kans moeten nemen, en de prior aanname dat iedereen psychisch gezond is tenzij het tegendeel bewezen wordt is in deze situatie dus misleidend en niet adequaat. Het zal leiden tot een te conservatieve inschatting van de geestelijke vermogens. We merken nog op dat deze situatie wezenlijk anders is dan het principe in onze rechtsstaat dat iedereen onschuldig is tenzij het tegendeel is bewezen. In die situatie is zonder verder bewijsmateriaal de a priori kans dermate laag dat dit principe van onschuldpresumptie gerechtvaardigd is. Kortom, het is niet mogelijk om iedereen over één kam te scheren.

906


Waarheidsvinding bij beperkte zekerheid Ook een andere beperking van de gerechtelijke onderzoeksmethode blijft actueel. Rechters baseren hun conclusies inzake de werkelijkheid soms niet op het berekenen van kansen, maar (althans in het vonnis) op het beoordelen van de afzonderlijke argumenten. Bij de gerechtelijke onderzoeksmethode wordt in principe (kort door de bocht) argument voor argument op betrouwbaarheid onderzocht en terzijde geschoven wanneer het onvoldoende betrouwbaar wordt geacht (het heet dan dat het argument onvoldoende overtuigend was). Wanneer er tenminste één argument bestaat dat voldoende betrouwbaar wordt geacht, wordt (nogmaals voor de duidelijkheid sterk overdreven) rustig het gehele eindoordeel daarop gebaseerd. Ook strafpleiters maken regelmatig gebruik van deze redeneerwijze; alle afzonderlijke aanwijzingen zijn zwak, dus de officier van justitie heeft eigenlijk geen zaak, heet het dan. We kunnen het probleem ook hier illustreren met een rekenvoorbeeld. Stel, we werpen een dobbelsteen en willen aantonen, op basis van beperkte informatie, dat twee ogen bovenkwamen. Als ik alleen de informatie geef dat het aantal ogen even is, dan is er slechts een kans van een op drie dat het aantal ogen twee is. Als ik alleen de informatie geef dat het aantal ogen hooguit drie was, dan is opnieuw de kans op twee ogen een op drie. Als ik echter de informatie combineer, en zeg dat het aantal ogen zowel even als hooguit drie is, dan is twee de enig overgebleven mogelijkheid, en het geheel van de informatie is voldoende om te kunnen concluderen dat er met zekerheid twee ogen gegooid zijn. Met andere woorden: het feit dat de verschillende argumenten ieder afzonderlijk niet betrouwbaar genoeg zijn, betekent nog niet dat de combinatie van de argumenten dat ook niet is. Tegenover deze juridische selectiemethode mogen bij de biomedische en natuurwetenschappelijke onderzoeksmethoden bevindingen (argumenten) zelden geheel buiten beschouwing worden gelaten. Van iedere bevinding wordt de betrouwbaarheid gewogen en het eindoordeel berust op het totaal van deze gewogen bevindingen. Het spreekt vanzelf dat wij de natuurwetenschappelijke onderzoeksmethoden niet willen verschonen van kritiek. Desalniettemin levert de combinatie van argumenten in de bètawetenschappen waarschijnlijk in de hier besproken context een goede weergave van de onderzochte werkelijkheid. Systematisch toepassen van deze methode kan bijdragen aan het optimaliseren van de rechtspraak.

De causaliteitsrelatie in de geneeskunde In de rechtspraak gaat het regelmatig om de vraag in hoeverre de verweten gedragingen zijn toe te schrijven aan het gebruik of het staken van (genees)middelen. Hiervoor bestaat belangstelling omdat, wanneer dit deel van de handelingen zich onttrekt aan de vrije wil van betrokkene, dit hem of haar ook niet is aan te rekenen. Het gaat daarbij om het beoordelen van de (mede)causaliteit. In dit opzicht is het werk van een rechter vergelijkbaar met dat van een diagnosticus in de geneeskunde, die belangstelling heeft voor de veroorzaker van ziekteverschijnselen. Mogelijk kunnen de rechtspraak en de geneeskunde dan ook van elkaar leren waar het gaat over het afwegen van argumenten bij het vinden van de oorzaak van handelen

Systematisch toepassen van deze methode kan bijdragen aan het optimaliseren van de rechtspraak en gedrag. Het tegen elkaar afwegen van verschillende argumenten is een normaal onderdeel van het diagnostisch proces in de geneeskunde. Het is heel gebruikelijk om een lijst van mogelijke aandoeningen op te stellen die zouden kunnen passen bij de verschillende klachten en verschijnselen, om daaruit vervolgens een beredeneerde keuze te maken. Men noemt dit proces differentiële diagnostiek. Dit geldt ook bij het inschatten of een bepaald klinisch fenomeen samenhangt met het gebruik van een bepaald geneesmiddel, dat wil zeggen de specifieke causaliteitsrelatie: wat is de kans dat het gebruik van dit middel een relevante bijdrage heeft geleverd aan het opgetreden klinische fenomeen onder deze omstandigheden en bij dit beloop van de verschijnselen? Meestal bestaan ook diverse andere kanshebbers om het klinische fenomeen te veroorzaken. Sommige daarvan maken het klinische fenomeen instrumenteel mogelijk: er kan geen stollingsprobleem

optreden wanneer bloed niet kan stollen. Andere factoren kunnen het ook hebben veroorzaakt of een bijdrage hebben geleverd aan het verschijnsel. Zo levert ook roken vaak een bijdrage aan het optreden van een stollingsprobleem. Geheel zeker kan de keuze eigenlijk nooit worden gemaakt. Met deze onzekerheid moet rekening worden gehouden en het mag handelend optreden niet in de weg staan. Voor het op reproduceerbare en verifieerbare wijze beoordelen van de causaliteitsrelatie tussen een klinisch fenomeen en het gebruik van een geneesmiddel zijn verschillende hulpmiddelen ontwikkeld.12 Deze hulpmiddelen hebben vaak de vorm van een beslisboom of een waarschijnlijkheidstabel. Een veelgebruikt voorbeeld is het schema van Naranjo (Figuur 1),13 dat ook wordt toegepast door het Nederlands centrum voor bijwerkingenregistratie Lareb14 en wordt vermeld in het farmacotherapeutisch kompas.15 In dit schema wordt een aantal argumenten die voor een causale relatie pleiten op een rij gezet en gewaardeerd door middel van een punttoekenning. De som van alle punten wordt gebruikt om de waarschijnlijkheid van een causale relatie in te schatten. De uitkomst betekent niet dat het gebruik van een geneesmiddel de enige factor is die het klinische fenomeen heeft veroorzaakt, wel dat de invloed groot genoeg is geweest om tot uitdrukking te komen in de loop der gebeurtenissen.

Figuur 1 Causaliteitsschaal volgens Naranjo

Are there previous conclusive reports on this reaction? Did the adverse event appear after the suspected drug was administered? Did the adverse reaction improve when the drug was discontinued or a specific antagonist was administered? Did the adverse reaction reappear when the drug was re-administered? Are there alternative causes (other than the drug) that could on their own have caused the reaction? Did the reaction reappear when a placebo was given? Was the drug detected in the blood (or other fluids) in concentrations known to be toxic? Was the reaction more severe when the dose was increased, or less severe when the dose was decreased? Did the patient have a similar reaction to the same or similar drugs in any previous exposure? Was the adverse event confirmed by any objective evidence?

Yes

No

Unknown

+1 +2 +1

0 -1 0

0 0 0

+2 -1

-1 +2

0 0

-1 +1

+1 0

0 0

+1

0

0

+1

0

0

+1

0

0

Score: ≥9 definite; 5-8 probable; 1-4 possible; 0 doubtful

9. A.F. Nederlof, Psychotic Symptoms,

beschouwd moeten worden als potentiële

operationele definiëring en structurering’,

reactions’, Clinical Pharmacology & Thera-

Anger, and Anxiety as Determinants of

daders van ernstige delicten.

Pharmaceutisch Weekblad 1990/125, p.

peutics, 1981/30, p. 239-245.

Aggressive Behavior (diss. Rotterdam),

11. De getallen zijn geheel fictief. In werke-

36-44.

14. www.lareb.nl.

Rotterdam: Erasmus Universiteit 6 januari

lijkheid zijn de verschillen veel minder uitge-

13. C.A. Naranjo, U. Busto, E.M. Sellers, P.

15. www.cvz.fk.nl.

2012.

sproken.

Sandor, I. Ruiz, E.A. Roberts, E. Janecek, C.

10. Dit houdt omgekeerd niet in dat alle

12. A.J.M. Loonen, ‘Klinisch veiligheidson-

Domecq & D.J. Greenblatt, ‘A method for

mensen met een psychiatrische ziekte

derzoek van geneesmiddelen: classificering,

estimating the probability of adverse drug


907

Focus

Waarschuwing In dit artikel wordt misschien de indruk gewekt dat mensen met een psychotische stoornis maar gevaarlijk zijn en beter niet los kunnen rondlopen. De redenatie mag echter niet worden omgedraaid: het feit dat onder de plegers van een levensdelict vaker mensen met een ernstige psychische stoornis voorkomen dan in de maatschappij betekent volstrekt niet dat veel mensen met een ernstige psychische stoornis levensdelicten plegen. Ook mag hieruit niet zonder meer worden geconcludeerd dat bij deze delinquenten een hoge kans op recidive bestaat. Het is bepaald onterecht dat vanuit dit oogpunt gemakkelijk tbs wordt opgelegd.

Conclusie De rechtspraak in Nederland wordt in het algemeen van hoge kwaliteit geacht, ook in vergelijking met de ons omringende landen. Juist wat betreft het rechtspreken over gestoorde daders maakt het Nederlandse systeem het de rechter echter wel erg moeilijk. Het Nederlandse tweesporenbeleid – straffen of in TBS plaatsen – waarbij de beslissing sterk is gebaseerd op een te prematuur beslissingstraject op basis van adviezen met een grote foutmarge, kan gemakkelijk in onjuistheden in vonnissen resulteren. Wanneer dan ook nog intrinsiek beperkingen van het juridisch redeneren en beschouwen weinig tot geen correctie kennen, kunnen de uitkomsten voor juist de meest kwetsbare en gestoorde daders erg onevenwichtig worden. Hopelijk komt door dit artikel de gedachtewisseling tussen verschillende disciplines over het vermijden van deze onevenwichtigheden op gang. In feite zijn de problemen uit de rechtspraak en de geneeskunde in vele opzichten parallel. Met een uitwisseling van ideeën kunnen dan ook wellicht beide disciplines hun voordeel doen.

Aanbevelingen In dit artikel wordt bepleit om een rechtszaak gemakkelijker te heropenen, wanneer tijdens detentie of tbs uit het verdere beloop van de psychische stoornis blijkt dat de medische informatie waarop het vonnis is gebaseerd niet

908


juist was. Verder wordt bepleit om het argument te corrigeren uit de vaste jurisprudentie van de Hoge Raad dat iedereen wilsbekwaam kan worden geacht voor zover onzeker is dat het hem ten tijde van zijn handelen aan ieder inzicht in de draagwijdte daarvan en de mogelijke gevolgen heeft ontbroken. Bovendien willen de auteurs aandringen op het vervangen van de term ‘toerekeningsvatbaarheid’. Het is beter om de toerekening geheel te baseren op het combineren van een stelsel van toepasselijke argumenten die ieder voor zich met een geschatte waarschijnlijkheid pleiten voor een beperking van het

Wanneer dan ook nog intrinsiek beperkingen van het juridisch redeneren en beschouwen weinig tot geen correctie kennen, kunnen de uitkomsten voor juist de meest kwetsbare en gestoorde daders erg onevenwichtig worden kunnen uitoefenen van de vrije wil. Dit is vergelijkbaar met de werkwijze binnen de medische differentiële diagnostiek. De in dit artikel geschetste werkwijze om te komen tot een inschatting van de bijdrage van het gebruik of het staken van geneesmiddelen aan het opreden van het verweten gedrag vormt daarvan een goed voorbeeld.

Opinie

722

Hof: politie niet verplicht om op te treden bij mishandeling Sébas Diekstra1 Burgers filmen of fotograferen de politie dagelijks tijdens de uitvoering van de politietaak. De politie heeft geen bevoegdheden om daar zomaar tegen op te treden. Dat gebeurt echter soms toch met verstrekkende gevolgen zoals blijkt uit een zaak die zich af heeft gespeeld op 4 juli 2012 in Den Haag. Een politieagent heeft met toepassing van grof geweld een jongeman gedwongen om foto’s van zijn telefoon te wissen die hij zojuist van een politieoptreden had gemaakt. De politieambtenaren die daarbij stonden hebben niet ingegrepen. Het Gerechtshof Den Haag heeft in een proces dat is voortgevloeid uit het gewelddadige en onrechtmatige handelen van de betreffende politieagent geoordeeld dat er op de andere politieambtenaren geen rechtsplicht rustte om in te grijpen. Een oordeel dat tal van vraagtekens oproept.

I

n de nacht van dinsdag 3 op woensdag 4 juli 2012 zijn een tweetal vrouwelijke politieambtenaren in uniform gekleed nabij een tankstation in Den Haag bezig met het uitschrijven van een bekeuring aan een jongeman voor wildplassen. In de directe omgeving staat een groep vrienden van de jongeman. Eén van de jongemannen uit die groep besluit om een aantal foto’s van de bekeuringssituatie te maken met de camera op zijn mobiele telefoon. Niet veel later lopen er twee politiemannen, in burger gekleed, in de richting van deze fotograferende jongeman. Hij wordt direct door één van de politiemannen in burger hardhandig bij zijn keel vastgegrepen. De politieman dwingt hem vervolgens om de foto’s die hij zojuist heeft gemaakt van zijn telefoon te wissen. De politieman blijft hem gedurende langere tijd bij zijn keel vasthouden. De drie overige aanwezige politieambtenaren zien opmerkelijk genoeg geen enkele aanleiding om in te grijpen. De jongeman wist de foto’s van zijn telefoon in de hoop dat de agressieve politieman zijn keel loslaat. Een vriend van de jongeman vindt het zo bizar dat geen van de politieambtenaren ingrijpt dat hij naar hen een aantal woorden in de richting van de politie schreeuwt mede om duidelijk te maken hoe idioot hij het vindt dat zij werkeloos staan toe te kijken. Hij schreeuwt: ‘Jullie zijn een stelletje idioten met een Godcomplex’. De fotograferende jongeman wordt uiteindelijk door de agressieve politieman los gelaten, maar zijn vriend wordt direct daarop aangehouden voor belediging van politieambtenaren. Kort na zijn aanhouding ontvangt de jongeman die de uitlatingen heeft gedaan een strafbeschikking met een boete van € 450. Hij is het hier totaal mee oneens en gaat direct in verzet. De zaak komt uiteindelijk op zitting bij

een Haagse politierechter. Ter zitting wordt duidelijk dat de politierechter het dossier niet goed gelezen heeft, want zij vraagt: waarom maak je dan ook foto’s van de politie als zij aan het werk zijn?’. Een vraag die de uitspraak al doet voorzien. De verdediging voert het verweer dat de politieambtenaren onrechtmatig handelden en dus niet in de rechtmatige uitoefening van hun bediening waren. Dat verweer wordt verworpen en de jongen wordt direct veroordeeld voor belediging van de politieambtenaren.2 Wel wordt de opgelegde boete verminderd tot € 200. Tijdens het doen van de uitspraak vroeg de politierechter ook nog op retorische wijze aan de jongen of hij het zelf leuk zou vinden als er een foto van hem werd gemaakt. Een vraag die weinig op zijn plaats was. De jongeman gaat tegen het vonnis in hoger beroep. Enige tijd voor de zitting in hoger beroep komt er een brief van een bureauchef van de politie beschikbaar waarin het gedrag van de agressieve politieman wordt veroordeeld en als grensoverschrijdend en als onrechtmatig wordt bestempeld. Deze brief wordt aan het strafdossier toegevoegd. Er volgt een zitting bij het Hof. Door de verdediging wordt wederom aangevoerd dat de belediging niet bewezen kan worden, omdat het gedrag van de agressieve politieman onrechtmatig was. De verdediging stelt dat er overduidelijk geen enkele grond was voor toepassing van geweld. En doordat de andere politieambtenaren niet hebben ingegrepen, hebben ook zij onrechtmatig gehandeld. Veertien dagen later volgt de uitspraak.3 De jongen wordt nu vrijgesproken voor de belediging van de agressieve politieman die zijn vriend langere tijd hardhandig bij zijn keel heeft vastgegrepen en gedwongen heeft de foto’s te wissen. Maar het Hof veroordeelt hem wel voor belediging


909

Opinie

van de overige aanwezige politieambtenaren. Ten aanzien van de genoemde verweren oordeelt het Hof als volgt: ‘Het optreden van verbalisant A was onrechtmatig en ten aanzien van deze verbalisant zal het hof de verdachte dan ook vrijspreken van belediging. Ten aanzien van de overige verbalisanten bestond er naar het oordeel van het hof in het onderhavige geval geen rechtsplicht om in te grijpen en kan de belediging derhalve worden bewezen.’ Het Hof stelt aldus vast dat er geen rechtsplicht op de andere politieambtenaren rustte om in te grijpen bij het onrechtmatige en excessief gewelddadige optreden van hun collega. De feiten in deze zaak hebben nimmer ter discussie gestaan. De kern van de zaak was en is nog steeds de vraag of de politieambtenaren hadden moeten optreden tegen het bij de keel pakken en gedurende langere tijd vastpakken van de jongen en hem daarmee te dwingen de foto’s te wissen. Het Hof is van oordeel dat de aanwezige politieambtenaren dit niet hadden hoeven te doen. Dit omdat er naar haar oordeel geen rechtsplicht op hen rustte. Inmiddels is er cassatie ingesteld door de verdediging en daarbij is onder meer aangevoerd dat de politie op grond van de wettelijke taakstelling, welke onder meer is vastgelegd in artikel 3 (2 oud) van de Politiewet, verplicht is tot de daad-

werkelijke handhaving van de rechtsorde.4 Politieambtenaren zijn voor die politietaak opgeleid en getraind en beschikken ook over de wapens en uitrusting om die taak desnoods met dwang en geweld te kunnen uitoefenen. Juist van politieambtenaren mag daarom worden verwacht dat zij optreden waar burgers mogen stilzitten of vluchten. De conclusie zou geen andere mogen zijn dan dat de betreffende politieambtenaren onrechtmatig gehandeld hebben door niet op te treden en de jongeman daarbij aan zijn lot over te laten. De uitspraak van het Hof, inhoudende dat politieambtenaren niet verplicht zijn om op te treden wanneer een burger op gewelddadige wijze wordt mishandeld, betekent de facto dat de burger vogelvrij wordt verklaard. Deze uitspraak is onbegrijpelijk.

Auteur

3. Hof Den Haag 13 juni 2013 (niet gepu-

1. Mr. S.M. Diekstra is advocaat te Den

bliceerd).

Haag.

4. Zie hierover: J. Naeyé, (2011) ‘Burgerarrest’, p. 215. In: L.G. Moor, F. Hutsebaut, P.

Noten

van Os & D. van Ryckeghem (red.). Burger-

2. Rb. Den Haag 23 november 2012 (niet

participatie. Antwerpen: Maklu (Cahiers

gepubliceerd).

Politiestudie 2011-2, 213-226).

723

Caribisch Nederland of Nederland Caribisch ? Leo van Montfoort1 Het uiteenvallen van het Koninkrijksland Nederlandse Antillen heeft onder meer tot gevolg gehad dat binnen het Koninkrijksland Nederland de bijzondere openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn ontstaan.

E

en van de vele vragen die dat oproept is in hoeverre en in welk tempo Nederlandse wetgeving op deze eilanden dient te worden ingevoerd. Er zijn daarvoor commissies en werkgroepen, bijgestaan door vele ambtenaren. Nadat ik het voorrecht heb gehad op elk van deze eilanden enige tijd te hebben kunnen doorbrengen, acht ik mij gekwalificeerd hierover een afwijkende mening te hebben, met name op het gebied van mijn eigen expertise, die van het ruimtelijk bestuursrecht. Waarom draaien we de zaak niet om? Waarom leert het Europese Nederland niet van de BES-eilanden? Met minder regelgeving, meer participatie en veel meer normaal maatschappelijk risico kan het ook, en beter. Uiter-

910


aard helpt de zonneschijn, maar toch: is het nu echt nodig om elke maatschappelijke activiteit op voorhand te regelen en aan banden te leggen? Van het begrip deregulering weet eenieder dat het meer regelgeving en meer ambtenaren oplevert. Doe het op zijn Caribisch en begin aan de onderkant. Dus niet de BES-eilanden vernederlandsen, maar – om te beginnen – de Waddeneilanden caribiseren. Schiermonnikoog met de regelgeving van Saba: wie zou daar slechter van worden??

Auteur 1. Mr.drs L.A. van Montfoort is juridisch adviseur te Amersfoort

Vragen

724

Een paar vragen aan Kluwer Dirk Visser en anderen1

Uitgeverij Kluwer heeft sinds jaar en dag een dominante positie op de Nederlandse markt voor Nederlandstalige juridische informatie, met een marktaandeel van naar verluidt tussen de 50 en 75%.2 Veel professionele gebruikers, waaronder universiteiten en overheidsinstellingen, maar ook studenten en scholieren, kunnen niet zonder de juridische informatie van Kluwer. Kluwer biedt sinds kort een flink aantal bestaande juridische handboeken, zogenaamde Expert-titels, aan als e-book, af te nemen in pakketten. Als de juridische faculteiten in Nederland deze digitale boeken voor hun studenten beschikbaar willen krijgen, zullen ze daarvoor apart moeten gaan betalen. Het is de vraag of de faculteitsbibliotheken die kosten zullen kunnen opbrengen. Mogelijk moeten zij afzien van het aanschaffen van deze informatie of bezuinigen op andere bronnen.

Kluwer gaat kennelijk ervan uit vrij te zijn in het uitbrengen van digitale uitgaven. Zo is aan de eerste auteur van dit stuk, tevens auteur van één van die Expert-titels, nooit gevraagd of hij akkoord was met het aanbieden van zijn boek als e-book. Het is hem slechts medegedeeld dat dit gaat gebeuren. Niet is verteld of en wat voor royalty’s daartegenover zouden staan. Hij zou overigens graag zien dat deze (enigszins verouderde titel uit 2005) gratis voor de universitaire wereld beschikbaar zou komen en hoeft er dan uiteraard ook geen royalty’s voor te ontvangen. Maar de zojuist geschetste ontwikkeling is ook om andere, nog veel belangrijker redenen zorgwekkend en geeft aanleiding tot een aantal kritische vragen.

publicatie als geheel te verwijzen. Deze wijze van beschikbaar stellen door Kluwer voldoet niet aan de maatstaven die voor deugdelijke wetenschappelijke literatuur worden aangehouden.

De universiteiten betalen al bijna € 1 miljoen per jaar aan Kluwer voor juridische digitale content De Nederlandse universiteiten betalen bij elkaar al bijna € 1 miljoen per jaar aan Kluwer om alle juridische digitale tijdschriften en naslagwerken van Kluwer voor hun studenten beschikbaar te krijgen.3

Geen pdf ’s, geen paginanummers Het is zeer waarschijnlijk dat universiteiten (nog) meer papieren abonnementen gaan opzeggen. Dat zou op zichzelf geen groot probleem zijn als de digitale varianten een volwaardig alternatief zouden zijn. Helaas is dat bij Kluwer niet het geval. De digitale variant in de Kluwer Navigator is slecht leesbaar, biedt geen pdf’s en er staan geen paginanummers in de publicaties. Daardoor is het voor gebruikers noch auteurs mogelijk naar paginanummers te verwijzen. Weliswaar biedt Kluwer digitale publicatienummers, maar dat biedt alleen de mogelijkheid om naar de

Deze wijze van beschikbaar stellen door Kluwer voldoet niet aan de maatstaven die voor deugdelijke wetenschappelijke literatuur worden aangehouden

Auteurs

bij Kluwer. Een eerdere versie van deze tekst is

vóór de aanbieding ervan ter publicatie aan de

aandeel van tussen de 20 en 30%, de

1. Prof. mr. D.J.G. Visser (d.j.g.visser@law.

door eerst ondergetekende besproken met de

redactie van NJB aan Vrancken Peeters gezon-

rest bij elkaar de resterende 10%.

leidenuniv.nl) is hoogleraar intellectuele eigen-

heer Frank Vrancken Peeters, CEO van Wol-

den, met de suggestie op het stuk, ná publica-

3. In 2014 om precies te zijn € 970.793,-

domsrecht in Leiden, advocaat in Amsterdam

ters Kluwer Nederland. Naar aanleiding daar-

tie ervan in NJB, te reageren.

exclusief btw. Bron: Contract Surf

en auteur bij Kluwer. De overige onderteke-

van zijn enkele correcties aangebracht. Vervol-

naars zijn ook werkzaam (geweest) bij een

gens zijn tekstuele suggesties van verschillende

Noten

Nederlandse universiteit en auteur (geweest)

ondertekenaars verwerkt. De huidige tekst is

2. SDU heeft naar verluidt een markt-

(namens de universiteiten) / Kluwer uit november 2013, p. 10, bijlage B-a.


911

Vragen

De meeste juridische boeken en artikelen die bij Kluwer verschijnen en worden afgenomen door de universiteiten worden geschreven door auteurs die in dienst zijn van diezelfde universiteiten De universiteiten betalen al ruim € 1 miljoen per jaar voor korte overnames in readers Voor korte overnames in readers en in digitale leeromgevingen betalen Nederlandse universiteiten een bedrag per student, in totaal ruim € 1 miljoen per jaar, aan digitale rechtenorganisatie Stichting PRO.4 De Leidse universiteit betaalt in totaal € 200.000 per jaar. Op grond van haar marktaandeel komt een aanzienlijk deel van dat geld via Stichting PRO bij Kluwer terecht. Daarnaast gaat er een deel naar de auteurs. Per auteur is dit echter echt peanuts, zo weinig dat je je afvraagt of de administratiekosten niet onverantwoord hoog zijn.

De universiteiten betalen al ruim € 1 miljoen per jaar voor langere overnames in readers Voor langere overnames in readers en in digitale leeromgevingen betalen Nederlandse universiteiten een bedrag per overname, in totaal ruim nog eens € 1 miljoen per jaar, aan Stichting PRO. 5 Alleen de Leidse rechtenfaculteit betaalt per jaar bijvoorbeeld al € 80.000,-. Op grond van haar marktaandeel komt ook van dat geld een aanzienlijk deel bij Kluwer terecht. Een deel wordt ook hier, met relatief hoge administratiekosten, aan auteurs overgemaakt. Per auteur is dat heel weinig. Op grond van een contract uit oktober 2013 is met terugwerkende kracht sinds medio 2013 op aandringen van Kluwer de readerregeling weer volledig van toepassing op langere overnames uit Kluwer-materiaal. Tot medio 2013 behoefde voor dergelijke lange overnames uit Kluwer-materiaal niet afzonderlijk te worden betaald. Die overnames vielen onder de licentie voor de digitale tijdschriften en naslagwerken. Nu dus niet meer: ‘Uitsluitend gedurende de periode van 1 januari 2013 tot en met 5 juni 2013 is onder de Gebruiksrechten tevens begrepen het zonder te betalen van een nadere billijke vergoeding opnemen van delen van de Content in elektronische dan wel papieren publicaties die worden gemaakt als toelichting bij het onderwijs. Partijen komen echter uitdrukkelijk overeen dat dit Gebruiksrecht vervalt na 5 juni 2013 en dat na deze datum het gebruik van de Content voor dit doel niet langer deel uitmaakt van deze Overeenkomst.’6

De universiteiten worden hiermee dus expliciet gedwongen om voor langere overnames uit het Kluwermateriaal naast de contractuele vergoeding via Stichting PRO ook (nogmaals) aan Kluwer te betalen. Mogelijk is dit een reactie van Kluwer op de door Stichting PRO in haar jaarverslag over 2012 geconstateerde ‘dramatische krimp’ van dit deel van de readerinkomsten.7 De readerregeling voor lange overnames is administratief zeer belastend voor universitaire medewerkers. Zij begrijpen de regeling meestal niet goed en maken daardoor fouten, die leiden tot het verbeuren van contractuele boetes. Dat leidt weer tot grote terughoudendheid, waardoor er steeds minder lange overnames in readers worden opgenomen of opname in readers alleen plaatsvindt uit rechtenvrije bronnen, zoals te vinden op rechtspraak.nl. Daarnaast worden er hyperlinks geplaatst naar digitale versies in de Kluwer Navigator, waarvan vaak geen pdf-versie bestaat. Dat is voor niemand goed, maar het systeem dwingt daartoe, nu Kluwer zich voor de lange readerovernames weer dubbel laat betalen.

De universiteiten betalen bijna € 2 miljoen per jaar voor losse fotokopieën Met deze dubbele betalingen zijn we er nog niet. Voor de losse fotokopieën die studenten en medewerkers maken, betalen de Nederlandse universiteiten gezamenlijk ook nog eens € 2 miljoen per jaar aan de Stichting Reprorecht.8 Op grond van haar marktaandeel komt uiteraard ook hiervan weer een aanzienlijk deel bij Kluwer terecht. Ook hier weer hetzelfde liedje: veel administratieve rompslomp om zeer bescheiden tot verwaarloosbare bedragen aan auteurs over te maken.

De universiteiten betalen de salarissen van de juridische auteurs De meeste juridische boeken en tijdschriftartikelen die bij Kluwer verschijnen en worden afgenomen door de universiteiten worden geschreven door auteurs die in dienst zijn van diezelfde universiteiten. Ter illustratie: de afgelopen jaren verschenen er per jaar bij Kluwer ruim meer dan tweehonderd boeken, boekdelen en tijdschriftartikelen geschreven door auteurs verbonden aan de Leidse juridische faculteit. De universiteiten hebben dus al betaald voor de productie van de meeste juridische literatuur, waarvoor ze dus ook nog eens dubbel moeten betalen.

Open Access Kluwer voert het meest restrictieve beleid van alle Nederlandse juridische uitgevers ten aanzien van het toestaan van plaatsing van pdf’s van artikelen in Open Access. In de meeste gevallen staat Kluwer dat gewoon niet toe. Het plaatsen van artikelen in Open Access is steeds gebruikelijker en een goede manier voor in het bijzonder jongere auteurs om hun bekendheid te vergroten.

4. Bron: Jaarverslag Stichting PRO 2012, p.

6. Bron: Contract Surf (namens de universi-

ke readergelden kent een dramatische

PRO 2012, p. 12.

12. Zie verder over Stichting Pro: www.

teiten) / Kluwer uit november 2013, p. 14,

krimp. In 2012 is er € 1,1 miljoen gefactu-

8. Bron: Jaarverslag Reprorecht 2012,

stichting-pro.nl.

art. 1.13, laatste punt.

reerd aan titelspecifieke readergelden

p. 12. Zie verder over Stichting Reprorecht:

5. Bron: Jaarverslag Stichting PRO 2012, p. 12.

7. ‘De reguliere facturatie van titelspecifie-

(2011: € 1,9 miljoen)’, Jaarverslag Stichting

www.reprorecht.nl.

912


Vragen 1) Kluwer, wij vragen pdf’s beschikbaar te stellen in de Kluwer Navigator waardoor artikelen beter leesbaar worden en verwijzing naar paginanummers mogelijk wordt. 2) Kluwer, wij vragen bij de prijsstelling voor de digitale Expert-titels voor de universiteiten rekening te houden met het feit dat deze grotendeels zijn geschreven door auteurs die aan dezelfde universiteiten werkzaam zijn en dus door dezelfde universiteiten al zijn betaald. 3) Kluwer, wij vragen toe te staan dat universitaire medewerkers hun artikelen direct of na verloop van een redelijke termijn, bijvoorbeeld drie maanden, in originele pdf-vorm in Open Access plaatsen. 4) Kluwer, wij vragen de maatregel terug te draaien die maakt dat het niet meer toegestaan is om langere overnames in readers en in elektronische leeromgevingen op te nemen zonder afzonderlijke betalingen via de Stichting PRO. Kluwer schiet weinig op met die maatregel, want men zal noodgedwongen uitwijken naar andere bronnen (niet van Kluwer) en overgaan tot linken naar de Navigator, hetgeen zowel voor studenten als docenten minder prettig is. Dit hangt deels samen met het ontbreken van de pdf’s en deels met het feit dat het vaak prettiger is om verschillende stukken als leerstof

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31.

Prof. mr. D.J.G. Visser (Universiteit Leiden) Prof. mr. A.J. Akkermans (Vrije Universiteit) Prof. mr. M.V. Antokolskaia (Vrije Universiteit) Prof. mr. J.M. Barendrecht (Universiteit van Tilburg en HiiL) Prof. mr. S.E. Bartels (Radboud Universiteit) Prof. mr. S.M. Bartman (Universiteit Leiden) Prof. dr. L.F.M. Besselink (Universiteit van Amsterdam) Prof. dr. K. Boele-Woelki (Universiteit Utrecht) Prof. mr. P.P.T. Bovend’Eert (Radboud Universiteit) Prof. mr. C.G. Breedveld (Universiteit Leiden) Prof. mr. C.D.J. Bulten (Radboud Universiteit) Prof. mr. D. Busch (Radboud Universiteit) Prof. mr. A.G. Castermans (Universiteit Leiden) Prof. dr. P.B. Cliteur (Universiteit Leiden) Prof. mr. J.H. Crijns (Universiteit Leiden) Prof. dr. D.M. Curtin (Universiteit van Amsterdam) Prof. mr. Th.C.J.A. van Engelen (Universiteit Utrecht) Prof. mr. Ch. Gielen (Universiteit Groningen) Prof. mr. I. Giesen (Universiteit Utrecht) Prof. mr. drs. M. Haentjens (Universiteit Leiden) Prof. mr. T. Hartlief (Universiteit Maastricht) Prof. mr. J.J. van Hees (Radboud Universiteit) Prof. mr. A.W. Hins (Universiteit Leiden) Prof. dr. A. A.H. van Hoek (Universiteit van Amsterdam) Prof. mr. S. van der Hof (Universiteit Leiden) Prof. mr. A.M. Hol (Universiteit Utrecht) Prof. mr. W.A. Hoyng (Universiteit Tilburg) Prof. mr. P.B. Hugenholtz (Universiteit van Amsterdam) Prof. mr. C.J.H. Jansen (Radboud Universiteit) Prof. mr. J.H.A. Lokin (Rijksuniversiteit Groningen) Prof. mr. W.D. Kolkman (Rijksuniversiteit Groningen)

bij elkaar te presenteren. De readerinkomsten voor lange overnames zullen dus sowieso blijven dalen. 5) Kluwer, zullen we niet helemaal stoppen met de individuele repartitie van repro- en readergelden aan wetenschappelijke auteurs? De administratiekosten zijn ongetwijfeld hoog en de bedragen die individuele auteurs ontvangen in de meeste gevallen verwaarloosbaar. Kunnen we reader- en repro-inkomsten van wetenschappelijke publicaties van uitgever en auteurs niet allemaal in een pot stoppen en daar de vergoeding die universiteiten aan Kluwer betalen voor de Navigator en straks de Expert-titels mee verlagen? Of er andere nuttige dingen mee doen? De essentie van het voorgaande kan in twee punten worden samengevat: a. Er is sprake van een niet-gerechtvaardigde stapeling van bij de juridische faculteiten in rekening gebrachte vergoedingen voor juridische teksten die voor een zeer groot deel door werknemers van deze faculteiten zijn geschreven. b. Kluwer is te terughoudend bij het beschikbaar stellen van pdf’s en het toestaan van de plaatsing van pdf’s van artikelen in Open Access. De vraag aan Kluwer is om aan deze praktijk een einde te maken.

32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62.

Prof. mr. C.A.J.M. Kortmann (Radboud Universiteit) Prof. mr. S.C.J.J. Kortmann (Radboud Universiteit) Prof. mr. H.B. Krans (Rijksuniversiteit Groningen) Prof. mr. M.J. Kroeze (Erasmus Universiteit) Prof. mr. drs. M.P. Nieuwe Weme (Radboud Universiteit) Prof. mr. J.H. Nieuwenhuis (Universiteit Leiden) Prof. mr. A.J.M. Nuytinck (Erasmus Universiteit en Radboud Universiteit) Prof. mr. C.E. du Perron (Universiteit van Amsterdam) Prof.mr. J.A. Peters (Universiteit van Amsterdam) Prof. mr. J.E.J. Prins (Universiteit Tilburg) Prof. mr. H.F.M.W. van Rijswick (Universiteit Utrecht) Prof. mr. T.A. de Roos (Universiteit Tilburg) Prof. mr. A.F. Salomons (Universiteit van Amsterdam) Prof. mr. M. W. Scheltema (Erasmus Universiteit) Prof. mr. R.J.B. Schutgens (Radboud Universiteit) Prof. mr. J.L. Smeehuijzen (Vrije Universiteit) Prof. mr. G. van Solinge (Radboud Universiteit) Prof. mr. J.M. Smits (Universiteit Maastricht) Prof. mr. J.B. Spath (Radboud Universiteit) Prof. mr. P.M. Veder (Radboud Universiteit) Prof. mr. H.L.E. Verhagen (Radboud Universiteit) Prof. mr. A.J. Verheij (Rijksuniversiteit Groningen) Prof. mr. D.W.F. Verkade (Universiteit Leiden / UvA) Prof. mr. L.C.A. Verstappen (Rijksuniversiteit Groningen) Prof. mr. F.M.J. Verstijlen (Rijksuniversiteit Groningen) Prof. dr. W.J.M. Voermans (Universiteit Leiden) Prof. mr. B. Wessels (Universiteit Leiden) Prof. mr. R.J.G.M. Widdershoven (Universiteit Utrecht) Prof. dr. M.Y.A. Zieck (Universiteit van Amsterdam) Prof. dr. J.W. Zwemmer (Universiteit van Amsterdam) Prof. mr. G.J. Zwenne (Universiteit Leiden)


913

Antwoord

725

Reactie Kluwer In zijn bijdrage stelt prof. mr. D.J.G. Visser enkele belangrijke vraagstukken aan de orde, waar wij als Kluwer graag op ingaan. In deze snel veranderende wereld zijn wij als bedrijf continu aan het kijken hoe wij onze producten en diensten kunnen verbeteren. Hieronder lichten wij de relevante punten uit Vissers bijdrage toe.

De essentie Visser vat de kern van zijn betoog samen in twee punten, namelijk de vergoedingen die universiteiten betalen voor juridische teksten en het beschikbaar stellen van artikelen in Open Access. Wij willen graag met de Nederlandse wetenschappelijke en onderwijsinstellingen samenwerken via bijvoorbeeld SURFmarket – de ICT-samenwerkingsorganisatie van het Nederlandse hoger onderwijs en onderzoek – om de vergoedingenmethodiek voor de juridische kennis die wij aanbieden te vereenvoudigen. Dit met het oog op een efficiënt gebruik, een brede beschikbaarheid en een rechtvaardige financiële vergoeding voor zowel auteurs als uitgever. Wij vragen de betrokken instellingen dan ook in dit kader om aan SURFmarket een dergelijk mandaat te verlenen. Daarnaast herkennen wij als uitgever de fundamentele behoefte achter Open Access. Op dit moment staan wij auteurs van wetenschappelijke publicaties toe hun materiaal na een periode in een Institutional Repository te plaatsen. Wij spelen hier verder op in (en zullen dat blijven doen) door middel van weloverwogen beleid en door gebruik te maken van technologische ontwikkelingen. Hierbij zoeken wij de balans tussen de behoefte aan bekendheid van de auteur en de beschikbaarheid van zijn werk, de behoefte van de gebruiker aan betrouwbaarheid van de informatie en ten slotte het belang van de uitgeverij bij continuïteit van bedrijfsvoering. Aanvullende opties worden op dit moment bekeken.

Auteurs Wij hebben sympathie voor het standpunt van Visser om auteurs te vragen af te zien van hun vergoedingen voor readers, overnames en fotokopieën en die aan te wenden voor andere doeleinden. Wij zijn echter van mening dat het niet aan Kluwer is om hierover een standpunt in te nemen, het is aan de auteurs zelf. De hoogte van de vergoedingen is in dit perspectief wellicht minder relevant. Slechts een gedeelte van onze uitgaven wordt gecreëerd door auteurs die verbonden zijn aan een universiteit. Bovendien zal een structurele oplossing ook draagvlak van andere Nederlandse en buitenlandse uitgevers vragen. Als uitgever vormen wij een belangrijke schakel tussen auteurs en gebruikers. Wij willen auteurs maximale bekendheid bieden en gebruikers actuele, juiste en relevante informatie om hun werk te kunnen doen. Wij vergoeden auteurs voor hun bijdragen. Als uitgever voegen wij vervolgens waarde toe: wij verzorgen de peer review, verrijken de teksten zodat ze goed vindbaar worden in een online omgeving, investeren in digitalisering zodat kennis ook voor de lange termijn beschikbaar blijft, wij

914


investeren in online technologie om op gebruiksvriendelijke wijze toegang te bieden, wij verzorgen de papieren uitgave, zijn verantwoordelijk voor de verkoop en klantondersteuning, doen de marketing, ontwikkelen nieuwe proposities en… Ten slotte nemen wij het ondernemersrisico. Uiteindelijk zullen al deze activiteiten minimaal kostendekkend moeten worden uitgevoerd. Auteurs zijn de cruciale partners voor ons bedrijf, immers geen uitgeverij zonder auteurs. Wij investeren in onze relaties met auteurs door middel van een uitgebreid auteursprogramma. Wij onderzoeken iedere twee jaar de tevredenheid van onze auteurs. Uit deze onderzoeken blijkt dat auteurs de relatie met Kluwer als positief ervaren. Onlangs is dit onderzoek opnieuw afgerond. Op grond van de feedback van onze auteurs blijven wij investeren. De ontwikkeling van de Creator is hier een voorbeeld van. Met deze tool kunnen auteurs hun bijdrage eenvoudig online creëren en actualiseren.

Open Access Onder het huidige Open Access-beleid van Kluwer staat het auteurs na overleg vrij om wetenschappelijke publicaties in het geval van tijdschriften na zes maanden en in het geval van boeken na twaalf maanden in een Institutional Repository op te nemen. In de praktijk zijn wij overigens bereid de embargotermijn te verkorten, bijvoorbeeld wegens een komend congres of seminar. In dit dynamische veld bekijken wij ook verschillende andere opties. Zo onderzoeken wij de mogelijkheid of wij hyperlinks beschikbaar kunnen stellen aan auteurs en instellingen die direct toegang geven tot de bijdrage van de auteur in de Kluwer Navigator vanaf bepaalde websites. Ook bekijken wij of tegen een bepaalde vergoeding – een Open Access Fee – bijdragen van auteurs via de Navigator beschikbaar worden gesteld en bijvoorbeeld ook vindbaar zullen zijn via Google. Dit terrein is continu in beweging en dat zal voorlopig zo blijven. De behoefte van auteurs en instellingen om de bekendheid van hun werk te verhogen door het openbaar beschikbaar te stellen onderkennen wij en als uitgever spelen wij hier traditioneel een belangrijke rol in. Ook moeten wij aan gebruikers kunnen garanderen dat ze, als zij een werk van Kluwer gebruiken, er zeker van kunnen zijn dat het de juiste en definitieve versie is. Een situatie waarbij documenten na publicatie aangepast en online beschikbaar worden gesteld, is voor iedereen nadelig. Betrouwbaarheid, toegankelijkheid en stabiliteit van juridische informatie zijn van grote waarde. Uitgevers nemen hierin hun verantwoordelijkheid met inachtneming van hun economische belangen.

Betrouwbaarheid, toegankelijkheid en stabiliteit van juridische informatie zijn van grote waarde. Uitgevers nemen hierin hun verantwoordelijkheid met inachtneming van hun economische belangen Korte en lange overnames en prijsstelling Expert-titels Met Visser zijn wij het geheel eens dat de huidige structuur van afrekeningen van zowel korte als lange overnames alsmede van fotokopieën complex is. De regelingen die aan deze structuur ten grondslag liggen zijn ontstaan in het papieren tijdperk waarin afnemers betaalden per overgenomen exemplaar en separaat voor additionele gebruiksrechten. Met de opkomst van digitale uitgaven, waarbij brede ontsluiting gebruikelijk is, is actualisering van deze papieren regeling dus zeker aan de orde. Hierbij zijn wel enkele punten van belang: – Slechts een deel van onze uitgaven is door SURFmarket in het huidige contract opgenomen. Een groot aantal van onze uitgaven wordt alleen in papieren vorm afgenomen. – Stichting PRO is opgericht om de collectieve exploitatie van auteursrechten namens alle uitgevers en auteurs te organiseren. Kluwer als juridische uitgever is hierin slechts een van de vele partijen. – Onderwijsinstellingen geven readers uit, waarvoor ze in de regel aan studenten een vergoeding vragen. Deze readers worden samengesteld uit delen van producten van uitgevers. Ook wij zijn van mening dat het digitale tijdperk om een nieuw systeem vraagt, bij voorkeur een digitale licentie die de verschillende niet-commerciële gebruiksvormen en informatiebehoeften ondervangt. Wij zijn daarover in gesprek met een aantal belanghebbenden. De uitdaging hierbij is wel dat wij met elkaar eens moeten worden wie hiervoor het mandaat heeft. Wat ons betreft is bijvoorbeeld SURFmarket met een breed mandaat een logische optie. SURFmarket zou hierbij een overkoepelende zienswijze moeten hanteren ten aanzien van de financiële stromen en de totale informatiebehoefte (papier, digitaal, boeken, tijdschriften, archief, hergebruik, readers, …). Wij zijn ons bewust van onze prominente positie bij wetenschappelijke en onderwijsinstellingen als belangrijke juridische uitgever in Nederland. Adequate toegang tot informatie bieden aan wetenschappelijke en onderwijsinstellingen is immers een belangrijk onderdeel van onze maatschappelijke rol. Daarom rekenen wij voor dit gebruik een vergoeding die beperkt is ten opzichte van onze commerciële tarieven. Deze zienswijze zal ook mee-

genomen worden in de prijsstelling voor de Expert-titels, de ruim driehonderd boektitels die wij het afgelopen jaar online hebben gezet.

pdf ’s De leesbaarheid van onze online geplaatste informatie heeft onze permanente aandacht en het is een onderwerp dat continu in ontwikkeling is. Zo hebben wij twee jaar geleden de Navigator volledig herzien en gaan wij dit jaar een grote verbetering in de online leesbaarheid van onze documenten in de Navigator introduceren. Van de genoemde Expert-titels is het merendeel ook beschikbaar in de pdf-versie. Kluwer biedt sinds een aantal jaren de applicatie eDis aan, waarin gebruikers onze tijdschriften van kaft tot kaft – inclusief paginanummering – kunnen lezen. eDis zal in de Navigator geïntegreerd worden. Voor wat betreft paginering worden diverse opties geëvalueerd. Zo bekijken wij bijvoorbeeld hoe wij paginanummers kunnen opnemen in de XML en doen wij een test met het tijdschrift Delikt en Delinkwent, waarbij de pdf-versie wordt toegevoegd. Ten slotte zijn wij met verschillende marktpartijen in overleg om tot een referentiesystematiek voor de toekomst te komen. Iedereen zal het ermee eens zijn dat het tijdschrift in zijn huidige papieren vorm op den duur zal verdwijnen en dus moet er een vervangende methodiek komen. Nu al verschijnen onze tijdschriften eerst online. Daardoor is de paginanummering niet meteen voorhanden, waardoor de pdf-versie (enkele dagen) later volgt. Wachten met publiceren tot er een pdf is, zou een teruggang van actualiteit betekenen en daar kiezen wij niet voor.

Tot slot Wij danken prof. mr. Visser en zijn ondersteuners voor de bijdrage in het NJB en de uitnodiging om onze zienswijze te delen. Wij zijn als commercieel bedrijf gecommitteerd om op een maatschappelijk verantwoordelijke manier onze rol te spelen en blijven graag in gesprek over innovaties in de creatie en ontsluiting van juridische kennis. Namens Kluwer, Frank Vrancken Peeters


915

Rechtspraak

Aanbevolen citeerwijze:

Zonder ingrijpen van de minister zou SNS

C. Beslissing van het Hof

NJB 2014/ … (nummer uitspraak)

zeer waarschijnlijk failliet zijn gegaan. Verder

(Derde Kamer: Josep Casadevall (president),

zou een faillissement door het depositoga-

Alvina Gyulumyan, Ján Šikuta, Luis López

Eur. Hof v.d. Rechten v.d. Mens

916

rantiestelsel grote gevolgen hebben gehad

Guerra, Kristina Pardalos, Johannes Silvis,

Hof van justitie EU

917

voor de Nederlandse banken en de staat.

Valeriu Griţco)

Hoge Raad (civiele kamer)

919

Gelet op deze feiten en omstandigheden

Ten aanzien van de eerste artikel 6-klacht

Hoge Raad (strafkamer)

929

mocht de minister zich volgens de Afdeling

(onvoldoende gelegenheid voor adequate

Hoge Raad (belastingkamer)

934

op het standpunt stellen dat de stabiliteit

verdediging) overweegt het Hof dat het op

Afd. Bestuursrechtspraak RvS

941

van het financiële stelsel ernstig en onmid-

basis van het dossier onvoldoende informatie

Centrale Raad van Beroep

941

dellijk in gevaar was. Veel bezwaren waren

heeft om een beslissing te nemen over de

College Beroep Bedrijfsleven

943

gericht tegen het feit dat de minister zich

ontvankelijkheid. Het legt dit deel van de

had gebaseerd op het rapport van Cushman

klacht dan ook voor nader commentaar voor

& Wakefield over de waardering van de vast-

aan de Nederlandse regering.

Europees Hof voor de Rechten van de Mens

goedportefeuille. De minister mocht echter

Ten aanzien van de tweede serie klachten

naar het oordeel van de Afdeling dit rapport

over artikel 6 lid 1 overweegt het Hof dat er

Deze rubriek wordt verzorgd door onderzoe-

aan zijn besluit ten grondslag leggen. De

gezien de voorhanden zijnde informatie geen

kers van de Universiteit Leiden, de VU Amster-

Afdeling heeft het onteigeningsbesluit ver-

enkele schijn bestaat van een schending van

dam en de RU Nijmegen. Onderstaande

nietigd voor zover de minister ook alle vorde-

het EVRM, zodat deze klachten kennelijk

bewerkingen zijn verzorgd door M.L. van

ringen heeft onteigend die voormalige aan-

ongegrond zijn.

Emmerik en F.M.J. den Houdijker (UL). Alle

deel- en obligatiehouders in de toekomst

Ten aanzien van de klacht onder artikel 1

uitspraken van het EHRM staan op www.echr.

zouden kunnen instellen.

Eerste Protocol overweegt het Hof dat deze

coe.int; een selectie verschijnt uiteindelijk in

Daarnaast verzocht de minister van Financi-

prematuur is, nu deze zaak nog aanhangig is

Reports of Judgments and Decisions. De uit-

en op 4 maart 2013 aan de Ondernemingska-

voor de Hoge Raad en daarmee de nationale

spraken van kamers van het EHRM worden

mer om de schadeloosstelling aan de voor-

rechtsmiddelen niet zijn uitgeput.

drie maanden na de uitspraakdatum defini-

malige aandeelhouders op nihil te stellen. De

tief, tenzij er intern appel wordt ingesteld bij

Ondernemingskamer gaf in een tussenuit-

D. Slotsom

de Grote Kamer van het Hof.

spraak van 11 juli 2013 aan dat dit aanbod

Het Hof houdt de behandeling van de eerste

van de minister naar alle waarschijnlijkheid

klacht onder artikel 6 lid 1 EVRM (de tien

onvoldoende was en gelastte dat een deskun-

dagen beroepstermijn bij de Afdeling is te

digenrapport zou worden opgesteld. De staat

kort; er was onvoldoende tijd het verweer-

ging in cassatie tegen deze tussenuitspraak

schrift van de minister de bestuderen en

en deze zaak is thans nog aanhangig voor de

klagers hadden slechts gedeeltelijk toegang

Hoge Raad.

tot het belangrijke rapport van Cushman &

726 14 januari 2014, nr. 47315/13

Wakefield over de waardering van de vast-

Nationalisatie SNS Reaal. Aandeelhouders. Effectieve toegang tot de rechter. Adequate

B. Procedure in Straatsburg

goedportefeuille). De rest van de klachten

voorbereiding verdediging. Regering om

De klagers stellen in de kern dat de procedu-

onder artikel 6 lid 1 EVRM en onder artikel

nadere informatie gevraagd. Recht op

re voor de Afdeling te snel is gevoerd, waar-

1 Eerste Protocol verklaart het Hof niet-ont-

eigendom. Niet-uitputting nationale rechts-

door zij hun belangen niet voldoende hebben

vankelijk.

middelen op dit punt.

kunnen verdedigen. Hierbij verwijzen klagers in het bijzonder naar de beroepstermijn van

(EVRM art. 6 lid 1; EVRM Eerste protocol art. 1)

tien dagen, die in het bijzonder belastend is

727

voor in het buitenland wonende klagers. Adoriosio e.a. vs. Nederland

Bovendien werd het verweerschrift van de

14 januari 2014, appl. no. 21563/08 (ontv.)

minister (105 pagina’s dik) pas laat in de

14 januari 2014 appl. no. 15439/09 (ontv.)

A. Feiten

middag voorafgaand aan de zittingsdag ont-

Deze klacht is ingediend door ruim 380

vangen, terwijl de Afdeling het verzoek

Artikel 3 EVRM. Artikel 8 EVRM. Uitzetting

rechts(personen) die aandeelhouder waren

afwees om de hoorzitting op vrijdag uit te

naar Afghanistan voorlopig niet aan de

van SNS Reaal N.V. Op 1 februari 2013 heeft

stellen naar de maandag, zodat er nog een

orde. Geen slachtoffer, respectievelijk ken-

de minister van Financiën SNS Reaal en SNS

weekeinde ter voorbereiding was. Bovendien

nelijk ongegronde klacht. Effectief rechts-

Bank (verder: SNS) onteigend en daarmee

klagen zij dat zij niet de volledige beschik-

middel was in het verleden en is ook voor

onder meer de aandelen en achtergestelde

king hadden over het genoemde rapport van

de toekomst beschikbaar. Klacht onder arti-

onderhandse leningen van klagers. Het ontei-

Cushman & Wakefield over de waardering

kel 13 EVRM kennelijk ongegrond. Niet-ont-

geningsbesluit is gebaseerd op de zogenaam-

van de vastgoedportefeuille. Hiermee is hun

vankelijkverklaring.

de Interventiewet op grond waarvan sinds

recht op een eerlijk proces zoals gegaran-

2012 interventiemogelijkheden zijn opgeno-

deerd door artikel 6 lid 1 EVRM geschonden.

men voor de minister van Financiën.

Verder stellen de klagers dat artikel 6 lid 1

In een uitspraak van 25 februari 2013 was de

op diverse andere punten is geschonden,

Afdeling bestuursrechtspraak – kort gezegd –

onder meer nu zij als aandeelhouders niet

van oordeel dat de minister van Financiën deze

van tevoren individueel op de hoogte zijn

A. Feiten

aandelen en de achtergestelde onderhandse

gesteld van de onteigening en dat zij bij de

Klagers zijn geboren in 1961, respectievelijk

leningen van SNS mocht onteigenen. Dat gold

hoorzitting bij de Afdeling slechts zeer

1953 en van Afghaanse nationaliteit. Beiden

echter niet voor de toekomstige vorderingen.

weinig spreektijd kregen.

hebben in Nederland een asielprocedure

916


(EVRM, art. 3, 8, 13, 34 en 35) N.F. vs. Nederland, Y.A. vs. Nederland

Rechtspraak

728

doorlopen. Y.A. is daarbij in het bezit gesteld

dan kunnen klagers die beslissing aanvech-

van een verblijfsvergunning, welke later

ten. Onder verwijzing naar vergelijkbare

onder tegenwerping van artikel 1F van het

zaken (met name de beslissing van 25 sep-

Vluchtelingenverdrag is ingetrokken vanwe-

tember 2012 in de zaak K. tegen Nederland,

ge zijn lidmaatschap van de KhAd/WAD (een

appl.no. 33403/11) oordeelt het Hof dat kla-

Grote kamer: V. Skouris, president,

veiligheidsdienst in communistisch Afghani-

gers, bij de afwezigheid van een reëel vooruit-

K. Lenaerts (rapporteur), vicepresident, R.

stan). Om dezelfde reden is de asielaanvraag

zicht op uitzetting naar Afghanistan geen

Silva de Lapuerta, M. Ilešič, L. Bay Larsen,

van N.F. nooit ingewilligd. Beide klagers zijn

slachtoffer zijn als bedoeld in artikel 34

A. Borg Barthet en C. G. Fernlund, kamer-

daarnaast tot ongewenst vreemdeling ver-

EVRM. Hun verzoekschriften vallen ratione

presidenten, G. Arestis, J. Malenovský,

klaard. De oorspronkelijke beslissing hiertoe

personae buiten de bevoegdheid van het Hof

E. Levits, A. Ó Caoimh, D. Šváby, M. Berger,

is op enig moment vervangen door een

en worden daarom niet-ontvankelijk ver-

A. Prechal en E. Jarašiūnas, rechters

beslissing waarbij een inreisverbod is opge-

klaard. Voor zover klagers als slachtoffer kun-

legd (N.F.), dan wel een beslissing die nog

nen worden aangemerkt met betrekking tot

Richtlijn 2004/38/EG – Artikel 21, lid 1,

altijd een ongewenstverklaring omvat (Y.A.),

hun klacht onder artikel 8 EVRM, is hun

VWEU – Recht van vrij verkeer en verblijf

maar waarin in beide gevallen het artikel 3

klacht kennelijk ongegrond. Nu klagers geen

op grondgebied van lidstaten – Begunstig-

EVRM-risico van een gedwongen terugkeer

uitzetting boven het hoofd hangt, zullen zij

den – Verblijfsrecht van derdelander die

naar Afghanistan wordt onderkend. Dit

niet gescheiden worden van hun familiele-

familielid is van burger van de Unie, in lid-

houdt in dat zolang het 3 EVRM-risico aan-

den. Wederom onder verwijzing naar verge-

staat van nationaliteit van die burger –

wezig is, er niet tot uitzetting zal worden

lijkbare zaken en de specifieke omstandighe-

Terugkeer van burger van de Unie naar die

overgegaan; een verblijfsvergunning zal ech-

den van klagers in aanmerking nemend, is

lidstaat na verblijven van korte duur in

ter evenmin worden verleend. De nationale

hun situatie naar het oordeel van het Hof

andere lidstaat

procedures tegen het inreisverbod, respectie-

niet in strijd met artikel 8 EVRM. Ook de

velijk de ongewenstverklaring lopen nog. De

klacht onder artikel 13 EVRM in samenhang

(Richtlijn 2004/38/EG – Artikel 21, lid 1,

echtgenotes en kinderen van beide klagers

met artikel 3 EVRM (N.F.), dan wel de artike-

VWEU)

hebben in de loop der jaren rechtmatig ver-

len 3 en 8 EVRM (Y.A.) verklaart het Hof ken-

blijf in Nederland gekregen en behouden en

nelijk ongegrond. Het Hof roept daarbij in

O. tegen Minister voor Immigratie, Integratie

sommige van hen beschikken inmiddels over

herinnering dat een “remedy” als bedoeld in

en Asiel en Minister voor Immigratie, Inte-

de Nederlandse nationaliteit. N.F. is in 2001

artikel 13 EVRM niet doelt op een hoe dan

gratie en Asiel vs. B.

bekeerd tot het christendom.

ook succesvolle remedie, maar op een toegan-

Arrest van 12 maart 2014, C-456/12

kelijke remedie bij een bevoegde instantie.

Feiten en nationale procedure

B. Procedure

Klagers hebben in het verleden gebruik

De Nigeriaan O. is in 2006 gehuwde met een

Klagers dienen op 6 mei 2008, respectievelijk

gemaakt van de mogelijkheden om op te

Nederlandse. Hij heeft verklaard tussen 2007

15 maart 2009 een verzoekschrift in bij het

komen tegen de weigering (N.F.), respectieve-

en april 2010 in Spanje te hebben gewoond. In

Hof. Zij stellen dat hun uitzetting naar

lijk de intrekking (Y.A.) van hun verblijfsver-

die periode heeft zijn echtgenote twee maan-

Afghanistan zal leiden tot een schending van

gunning en de ongewenstverklaring en latere

den bij hem in Spanje gewoond. Verder heeft

de artikelen 3 en 8 EVRM. Ook klagen zij over

inreisverbod (N.F.). De procedures tegen deze

zij regelmatig in Spanje vakanties bij hem

het gebrek aan een effectief rechtsmiddel als

laatste maatregelen zijn zelfs nog aanhangig.

doorgebracht. Sinds 7 augustus 2009 staan

bedoeld in artikel 13 EVRM. Op 6 mei 2008,

Bovendien kunnen klagers in geval van een

beiden ingeschreven op hetzelfde adres in

respectievelijk 25 maart 2009 verbiedt de

op handen zijnde uitzetting in de toekomst,

Malaga. Sinds 1 juli 2010 staan beiden inge-

Derde Kamer op grond van Rule 39 van de

via een procedure op grond van artikel 72,

schreven op het zelfde adres in Nederland.

Rules of Court de uitzetting van klagers. In

derde lid, van de Vreemdelingenwet 2000,

De Marokkaanse B. heeft verklaard sinds

beide gevallen wordt dit verbod korte tijd

een oordeel verkrijgen over de vraag of hun

december 2002 enige jaren in Nederland te

later tot nader order verlengd.

uitzetting zich verdraagt met artikel 3 EVRM.

hebben gewoond met zijn Nederlandse part-

Gelet op het voorgaande ziet het Hof aanlei-

ner. In 2005 wordt B. ongewenst verklaard. B.

ding de Rule 39-beslissingen in te trekken.

woont vervolgens in België in een door zijn

C. Uitspraak van het Hof

partner gehuurd appartement. Zijn partner

(Derde Kamer: Casadevall, Gyulumyan, Šikuta, López Guerra, Tsotsoria, Silvis, Griţco)

D. Slotsom

zoekt hem daar elk weekend op. In april 2007

Het Hof stelt voorop dat betwijfeld kan wor-

Een unaniem EHRM verklaart beide verzoek-

moet B. vanwege de Nederlandse ongewenst-

den of klagers de nationale rechtsmiddelen

schriften niet-ontvankelijk.

verklaring ook België verlaten en vertrekt hij naar Marokko. Op 31 juli 2007 trouwt B. met

hebben uitgeput, zoals vereist op grond van

zijn partner. Zijn ongewenstverkaring wordt

artikel 35, eerste lid, van het EVRM, nu de

op 16 maart 2009 opgeheven.

velijk de ongewenstverklaring nog lopen. Het

Hof van Justitie van de Europese Unie

Hof laat deze kwestie rusten, nu het van oor-

Deze rubriek is verzorgd door M. Bulterman,

ment. Beide verzoeken worden afgewezen. O.

deel is dat de verzoekschriften van klagers

medewerker van de Directie Juridische Zaken,

en B. vechten de afwijzing aan voor de rech-

om andere redenen niet-ontvankelijk moeten

Afdeling Europees Recht van het Ministerie

ter. In die procedure komt de vraag op of zij

worden verklaard.

van Buitenlandse Zaken. De volledige uit-

zich kunnen beroepen op de verblijfsrechten

Het Hof wijst er hierbij in de eerste plaats op

spraken van het EU-Hof zijn beschikbaar via

die uit Richtlijn 2004/48 en artikel 21, lid 1

dat de Nederlandse autoriteiten om artikel 3

www.curia.europa.eu

VWEU voortvloeien voor familieleden van

procedures tegen het inreisverbod, respectie-

Zowel O. als B. verzoekt om een verblijfsdocu-

EVRM-redenen voorlopig niet de intentie

een Unieburger. Over deze kwestie legt de

hebben klagers naar Afghanistan uit te zet-

Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad

ten. Mocht hiertoe alsnog worden besloten,

van State vragen voor aan het Hof.


917

Rechtspraak

Prejudiciële vragen

het betrokken familielid in het gastland een

familielid is van burger van de Unie, in lid-

De Afdeling legt het Hof vier vragen voor. De

duurzaam verblijfsrecht hebben verworven

staat van nationaliteit van die burger –

eerste drie vragen komen in wezen neer op

krachtens artikel 16, lid 1 respectievelijk lid 2,

Burger van de Unie die woont in lidstaat

de vraag of richtlijn 2004/38 en artikel 21, lid

van richtlijn 2004/38.

waarvan hij nationaliteit bezit – Beroepsac-

1, VWEU zich ertegen verzetten dat een lid-

Het is aan de verwijzende rechter om na te

tiviteiten – Regelmatige verplaatsingen

staat bij de terugkeer van een burger van de

gaan of de echtgenoten van O. en B. zich in het

naar andere lidstaat

Unie naar de lidstaat van zijn nationaliteit

gastland hebben gevestigd, en daar dus daad-

weigert een verblijfsrecht toe te kennen aan

werkelijk hebben verbleven, en of O. en B. van-

(VWEU art. 20, 21, lid 1, 45; Richtlijn

een derdelander die familielid is van die bur-

wege het tijdens dat daadwerkelijke verblijf

2004/38/EG)

ger, wanneer deze burger vóór zijn terugkeer

geleide gezinsleven krachtens en onder eerbie-

zijn recht van vrij verkeer uit hoofde van arti-

diging van artikel 7, lid 2, of artikel 16, lid 2,

S. vs. Minister voor Immigratie, Integratie en

kel 21, lid 1, VWEU heeft uitgeoefend door

van richtlijn 2004/38 een afgeleid verblijfsrecht

Asiel en Minister voor Immigratie, Integratie

met het betrokken familielid in een andere

hadden in het gastland. Het Hof merkt verder

en Asiel vs. G.

lidstaat te verblijven louter in zijn hoedanig-

op dat verblijven van korte duur, zoals week-

heid van burger van de Unie. In het geding

ends of vakanties in een andere lidstaat, zelfs

Feiten en nationale procedure

betreffende B. vraagt de Afdeling tevens aan

samengenomen, onder artikel 6 van richtlijn

De Oekraïense S. stelt op grond van het

het verblijfsrecht van B. in Nederland krach-

2004/38 vallen en dus geen grond kunnen vor-

Unierecht recht op verblijf te hebben bij haar

tens richtlijn 2004/38 wordt afgedaan door

men voor aan afgeleid verblijfsrecht.

Nederlandse schoonzoon. Zij voert daarbij

de omstandigheid dat hij zich pas meer dan

Ten slotte merkt het Hof op dat de vierde

aan voor haar kleinzoon te zorgen. Haar

twee jaar na de terugkeer van zijn partner

vraag niet hoeft te worden beantwoord. B.

schoonzoon woont in Nederland en verricht

naar de lidstaat waarvan zij de nationaliteit

heeft de hoedanigheid van familielid van een

arbeid in loondienst voor een Nederlandse

heeft, bij haar heeft gevoegd in die staat.

Unieburger pas verworven op een tijdstip ná

werkgever. 30 procent van zijn werk besteedt

het verblijf van zijn partner in het gastland.

hij aan zakelijke bezoeken in België. Het ver-

De uitspraak van het Hof

Een derdelander die – althans gedurende een

zoek van S. om afgifte van een verblijfsdocu-

In antwoord op de eerste drie vragen merkt

gedeelte van zijn verblijf in het gastland – niet

ment wordt afgewezen.

het Hof op dat uit een letterlijke, een syste-

de hoedanigheid had van familielid in de zin

De Peruaanse G. is op 6 maart 2009 gehuwd

matische en een teleologische uitlegging van

van artikel 2, punt 2, van richtlijn 2004/38,

met een Nederlandse staatsburger. Ze hebben

richtlijn 2004/38 blijkt dat daarop geen afge-

had in dat gastland geen recht op een afgeleid

samen een dochter. De echtgenoot van G.

leid verblijfsrecht voortvloeit voor familiele-

verblijfsrecht uit hoofde van artikel 7, lid 2, of

woont in Nederland en is werkzaam voor een

den van Unie-burgers, in de lidstaat waarvan

artikel 16, lid 2, van richtlijn 2004/38.

Belgische werkgever. Hij reist dagelijks heen en weer tussen Nederland en Belgie. Het ver-

die burger de nationaliteit heeft. Richtlijn 2004/38 voorziet uitsluitend in een afgeleid

Conclusie

zoek van G. om afgifte van een verblijfsdocu-

verblijfsrecht voor familieleden van een

Artikel 21, lid 1, VWEU moet in die zin wor-

ment wordt afgewezen.

Unieburger, wanneer laatstgenoemde zijn

den uitgelegd dat in een situatie waarin een

S. en G. vechten de afwijzing van hun aan-

recht van vrij verkeer heeft uitgeoefend door

Unieburger met een derdelander een gezins-

vraag voor een verblijfsdocument aan voor

zich te vestigen in een andere lidstaat dan

leven heeft opgebouwd of bestendigd tijdens

de rechter. In die procedure komt de vraag op

die waarvan hij de nationaliteit heeft. Vervol-

een daadwerkelijk verblijf in een andere lid-

of zij zich op het Unierecht kunnen beroepen

gens onderzoekt het Hof of een afgeleid ver-

staat krachtens en onder eerbiediging van de

om een verblijfsrecht in Nederland te clai-

blijfsrecht voor O. en B. op artikel 21, lid 1,

in artikel 7, leden 1 en 2, of artikel 16, leden

men. Over deze kwestie legt de Afdeling

VWEU kan worden gebaseerd. Het Hof over-

1 en 2, van richtlijn 2004/38 genoemde voor-

Bestuursrechtspraak van de Raad van State

weegt dat uit de weigering om een verblijfs-

waarden deze richtlijn naar analogie toepas-

vragen voor aan het Hof.

recht toe te kennen aan een familielid dat

sing vindt wanneer die burger van de Unie

met een Unieburger krachtens en onder eer-

met het betrokken familielid terugkeert naar

Prejudiciële vragen

biediging van het Unierecht in een andere

zijn lidstaat van oorsprong.

De Afdeling legt het Hof de vraag voor of

lidstaat heeft verbleven een belemmering oplevert van de door artikel 21, lid 1, VWEU verleende rechten. In een dergelijke situatie

richtlijn 2004/38 alsmede de artikelen 20

729

moeten de bepalingen van richtlijn 2004/38 analoog worden toegepast.

VWEU, 21, lid 1, VWEU en 45 VWEU zich ertegen verzetten dat een lidstaat weigert een verblijfsrecht toe te kennen aan een derde-

Arrest van 12 maart 2014, C-457/12

Het Hof merkt verder op dat van een belem-

lander die familielid is van een burger van de Unie in de zin van artikel 2, punt 2, van richt-

mering van de rechten die voortvloeien uit

Grote kamer: V. Skouris, president, K.

lijn 2004/38, wanneer deze burger de natio-

artikel 21, lid 1, VWEU slechts sprake is indien

Lenaerts (rapporteur), vicepresident, R. Sil-

naliteit heeft van die lidstaat en aldaar

het verblijf van de burger van de Unie in het

va de Lapuerta, M. Ilešič, L. Bay Larsen, A.

woont, maar zich in het kader van zijn

gastland van dien aard is geweest dat hij in

Borg Barthet en C. G. Fernlund, kamerpresi-

beroepswerkzaamheden regelmatig naar een

staat is gesteld in die lidstaat een gezinsleven

denten, G. Arestis, J. Malenovský, E. Levits, A.

andere lidstaat begeeft.

op te bouwen of te bestendigen. Dat is het

Ó Caoimh, D. Šváby, M. Berger, A. Prechal en

geval wanneer bij een daadwerkelijk verblijf

E. Jarašiūnas, rechters

van een burger van de Unie in het gastland

De uitspraak van het Hof Met een verwijzing naar zijn uitspraak in de

krachtens en onder eerbiediging van artikel 7,

Artikelen 20, 21 lid 1, 45 VWEU – Richtlijn

zaak O. en B. (C-456/12, hierboven samenge-

leden 1 en 2, van richtlijn 2004/38, aldaar een

2004/38/EG – Recht van vrij verkeer en ver-

vat) overweegt het Hof dat aan deze richtlijn

gezinsleven is opgebouwd of bestendigd. En

blijf op grondgebied van lidstaten – Begun-

geen afgeleid verblijfsrecht kan worden ont-

dit geldt a fortiori wanneer de Unieburger en

stigden – Verblijfsrecht van derdelander die

leend in de lidstaat waarvan de Unieburger

918


Rechtspraak

de nationaliteit bezit.

om een dergelijk verblijfsrecht toe te kennen

(SatKabRichtlijn art. 1 lid 3, WNR art. 4, 7, 14a,

Vervolgens merkt het Hof op dat Unieburgers

tot gevolg heeft dat de betrokken werknemer

15, Aw art. 45d, BW art. 3:84 lid 2; Rv art. 612)

die zich bevinden in de situaties van de

ervan wordt weerhouden de rechten die hij

schoonzoon van S. en echtgenoot van G. val-

aan artikel 45 VWEU ontleent, daadwerkelijk

De stichting Norma, adv. mr. K.T.B. Salomons,

len binnen de werkingssfeer van artikel 45

uit te oefenen.

vs. de vereniging NLKabel c.s., adv. mrs. R.S. Meijer en A.M. van Aerde.

VWEU. Elke burger van de Unie die in het kader van een arbeidsovereenkomst beroepswerkzaamheden in een andere lidstaat dan

Hoge Raad (civiele kamer)

Feiten en procesverloop

zijn woonstaat uitoefent, valt immers binnen

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. G.C.C.

In de jaren zeventig is de kabel in Nederland

de werkingssfeer van deze bepaling. Volgens

Lewin, lid van het Gemeenschappelijk Hof

opgekomen als distributiekanaal voor radio-

het Hof kan de uitleg van artikel 56 VWEU

van Justitie van het Caribische deel van het

en televisieprogramma’s (RTV-programma’s),

die het in het arrest Carpenter heeft gegeven

Koninkrijk. De uitspraken zijn integraal in te

aanvankelijk doordat kabelexploitanten in de

ongetwijfeld worden toegepast op artikel 45

zien op www.rechtspraak.nl.

ether uitgezonden RTV-programma’s opvin-

VWEU. Voor de nuttige werking van het vrije verkeer van werknemers kan het immers nodig zijn dat aan een derdelander die fami-

gen om deze verder te verspreiden. Sinds 11

730

lielid is van de werknemer die burger van de

december 2006 (hierna: de ‘switch off’) worden RTV-programma’s door de omroepen ‘klaargezet’ in de ‘Media Gateway’ in Hilver-

Unie is, een afgeleid verblijfsrecht wordt toe-

28 maart 2014, 12/03490

sum. Aldaar worden zij door de kabelexploi-

gekend in de lidstaat waarvan die werknemer

(Mrs. F.B. Bakels, C.A. Streefkerk, G. Snijders,

tanten ‘opgehaald’ en vervolgens op de kabel

de nationaliteit heeft. Evenwel berusten de

G. de Groot en M.V. Polak;

gezet ter distributie naar het publiek. Norma

doelstelling en de rechtvaardiging van een

A-G mr. D.W.F. Verkade)

stelt zich ten doel het behartigen van de

dergelijk afgeleid verblijfsrecht op de vast-

ECLI:NL:HR:2014:735

belangen van uitvoerende kunstenaars ter

stelling dat de weigering om dit recht te

zake van de uitoefening en handhaving van

erkennen afbreuk kan doen aan de gebruik-

Naburige rechten. Norma behartigt de belan-

hun naburige rechten. NLKabel is een bran-

making van de door het VWEU gewaarborgde

gen van uitvoerend kunstenaars. Hebben

chevereniging van kabelexploitanten.

fundamentele vrijheden (zie in die zin o.a.

kabelexploitanten toestemming van Norma

In dit geding heeft Norma verklaringen voor

arrest van 8 november 2012, Iida, C-40/11,

nodig voor de verspreiding van radio- en

recht gevorderd (a) dat zij het recht heeft

nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie,

televisieprogramma’s? HR: 1. Heruitzenden.

om de kabelmaatschappijen toe te staan of

punt 68). Het is dus aan de verwijzende

Van heruitzenden in de zin van art. 14a lid 1

te verbieden uitvoeringen van houders van

rechter om na te gaan of de toekenning van

WNR kan alleen sprake zijn als daaraan een

naburige rechten door te geven via de kabel,

een afgeleid verblijfsrecht aan de betrokken

primaire openbaarmaking voorafgaat. Het

(b) dat zij op grond van art. 14a Wet op de

derdelander die familielid is van een burger

oordeel van het hof dat bij de aanlevering

naburige rechten (WNR) belast is met het

van de Unie, noodzakelijk is om te garande-

van signalen via de Media Gateway te Hil-

beheer van de rechten van houders van

ren dat die burger daadwerkelijk gebruik kan

versum geen sprake is van openbaarmaking,

naburige rechten, en (c) dat zij rechthebben-

maken van de door artikel 45 VWEU gewaar-

geeft geen blijk van een onjuiste rechtsop-

de is ten aanzien van uitvoeringen van bij

borgde fundamentele vrijheid. Het Hof geeft

vatting en is genoegzaam gemotiveerd. 2.

haar aangesloten uitvoerende kunstenaars.

nog mee dat de omstandigheid dat de

Overdracht van een goed. Bepaalbaarheids-

Voorts vordert zij (d) schadevergoeding, op

betrokken derdelander voor het kind van de

toets. Door te oordelen dat alle over te dra-

te maken bij staat. NLKabel c.s. hebben pri-

Unieburger zorgt, blijkens het arrest

gen naburige rechten aan de hand van de

mair het verweer gevoerd dat de kabelmaat-

Carpenter een relevant gegeven kan vormen

leveringsakte moeten kunnen worden

schappijen als regel de vereiste toestem-

bij deze toets. Evenwel dient erop te worden

geïdentificeerd, heeft het hof geen aanvul-

ming reeds hebben verkregen van de

gewezen dat, het in de zaak Carpenter de

lend vereiste in de bepaalbaarheidstoets

producenten van de programma’s. Subsidiair

echtgenote van de Unieburger was die zich

geïntroduceerd. 3. Hoofdprocedure. Schade-

hebben zij aangevoerd (a) dat de wijze van

over het kind ontfermde. Het enkele feit dat

staatprocedure. Collectieve beheersorganisa-

verspreiden van RTV-programma’s via de

het wenselijk zou kunnen lijken dat een der-

tie. Voor toewijzing van de vordering tot

kabel niet is aan te merken als ‘heruitzen-

gelijke zorg wordt geboden door een recht-

schadevergoeding op te maken bij staat,

den’ in de zin van art. 14a WNR. Voor zover

streekse bloedverwant in opgaande lijn van

behoeft niet vastgesteld te worden welke

de vorderingen van Norma zijn gegrond op

de echtgenoot van de Unieburger volstaat

afzonderlijke inbreuken (van welke kabelex-

de stelling dat de uitvoerende kunstenaars

bijgevolg op zich niet om vast te stellen dat

ploitant, jegens welke rechthebbende en met

hun naburige rechten krachtens exploitatie-

die burger er van wordt weerhouden de door

betrekking tot welke heruitzendingen) heb-

overeenkomsten aan haar hebben overge-

artikel 45 VWEU gewaarborgde rechten uit te

ben plaatsgevonden. Een andere opvatting

dragen, stellen zij (b) dat art. 3:84 lid 2 BW

oefenen.

zou onaanvaardbaar afbreuk doen aan een

in de weg staat aan de overdracht van alle

effectieve belangenbehartiging door een col-

toekomstige rechten van de uitvoerende

Conclusie

lectieve beheersorganisatie. 4. Overdracht

kunstenaar. De rechtbank heeft de vorderin-

Artikel 45 VWEU verleent aan een familielid

van exploitatierechten. Het Unierecht verzet

gen afgewezen. Het hof heeft de juistheid

van een burger van de Unie, dat een derde-

zich er niet tegen dat een uitvoerende kun-

van het primaire verweer in het midden

lander is, een afgeleid verblijfsrecht in de

stenaar op grond van art. 45d Aw geacht

gelaten. Het heeft de subsidiaire verweren

lidstaat waarvan die burger de nationaliteit

wordt zijn exploitatierechten met betrek-

onder (a) en (b) aanvaard en op die grond de

bezit, wanneer deze burger in laatstbedoelde

king tot televisieprogramma’s aan de produ-

vorderingen van Norma grotendeels afgewe-

lidstaat woont, maar zich als werknemer in

cent te hebben overgedragen, tenzij de uit-

zen; het heeft de vordering alleen met

de zin van die bepaling regelmatig naar een

voerende kunstenaar schriftelijk anders is

betrekking tot de hierna te vermelden ‘cate-

andere lidstaat begeeft, indien de weigering

overeengekomen met de producent.

gorie A-inbreuken’ toegewezen.


919

Rechtspraak

Hoge Raad

steld dat de aanlevering door de omroepen

de leveringsakte (in dit geval de exploitatie-

In het principale beroep: onderdeel IA klaagt

van signalen via de Media Gateway plaats-

overeenkomsten) moeten kunnen worden

dat het hof ten onrechte heeft geoordeeld

vindt door middel van een niet voor het

geïdentificeerd, heeft het hof geen aanvul-

dat van ‘heruitzenden’ in de zin van art. 14a

algemene publiek toegankelijke één-op-één-

lend vereiste in de bepaalbaarheidstoets

lid 1 WNR alleen sprake kan zijn als met de

verbinding tussen de omroepen en de kabel-

geïntroduceerd, doch slechts tot uitdrukking

aanlevering van de signalen aan de kabel

exploitanten, dat de aanlevering via satelliet

gebracht dat die eis betrekking heeft op elk

door de omroepen een ‘primaire openbaar-

en kabelkopstation in gecodeerde, voor het

van de over te dragen goederen. Dat oordeel

making’ plaatsvindt. Het begrip ‘heruitzen-

algemene publiek niet toegankelijke vorm

is juist. Het onderdeel faalt.

den’ in art. 14a WNR moet worden uitgelegd

plaatsvindt, en dat het ook bij aanlevering

In het incidentele beroep: het hof heeft de

overeenkomstig het begrip ‘doorgifte via de

via glasvezelinternet om een rechtstreekse

vordering met betrekking tot de zogenoemde

kabel’, bedoeld in de SatKabRichtlijn (Richt-

(één-op-één-)verbinding gaat. Het hof heeft

categorie A-inbreuken toewijsbaar geacht. Het

lijn 93/83/EEG, Pb L 248/15). De formulering

daaruit geconcludeerd dat de programmadra-

hof heeft aannemelijk geoordeeld dat de

van art. 1 lid 3 SatKabRichtlijn wijst erop dat

gende signalen die de omroepen aan de

rechthebbenden schade hebben geleden door-

‘doorgifte via de kabel’ een eerdere openbaar-

kabelexploitanten aanleveren, niet op zoda-

dat in de periode van 1 september 2006 tot

makingshandeling veronderstelt. Dit blijkt

nige wijze aan het algemene publiek ter

11 december 2006, in welke periode ook nog

ook uit de Franse, Duitse en Engelse taalver-

beschikking zijn gesteld dat dit publiek toe-

signalen via de ether werden verstuurd,

sies van de SatKabRichtlijn. Een en ander

gang heeft tot de daarin vervatte program-

inbreuk op hun rechten is gemaakt door

strookt met de strekking van de SatKabRicht-

ma’s, en dat het publiek die toegang pas kan

secundaire openbaarmaking (heruitzenden)

lijn, die beoogt de doorgifte via de kabel van

krijgen na doorgifte van die signalen via de

door de kabelexploitanten. Het overwoog

een eerste uitzending uit een andere lidstaat

kabel. Deze vaststellingen zijn in cassatie op

voorts dat Norma ingevolge de exploitatie-

mogelijk te maken. Deze uitleg stemt voorts

zichzelf niet bestreden. Door op grond van

overeenkomsten van 15 september 2005 en

overeen met de considerans van de Auteurs-

deze vaststellingen te oordelen dat de aanle-

24 mei 2006 gehouden is de door haar te ont-

rechtrichtlijn (Richtlijn 2001/29/EG, Pb L

vering van signalen aan de kabelexploitanten

vangen gelden wegens inbreuken op de nabu-

167/10) en HvJEU 7 maart 2013, C-607/11

niet als ‘mededeling aan het publiek’ valt aan

rige rechten van bij haar aangesloten recht-

(ITV/TVCatchup), ECLI:NL:XX:2013:BZ4617.

te merken, heeft het hof geen blijk gegeven

hebbenden, aan de deelgerechtigde

Blijkens punt 20 van de considerans bestaat

van een onjuiste rechtsopvatting en heeft

uitvoerende kunstenaars uit te betalen. Het

samenhang tussen de Auteursrechtrichtlijn

het zijn oordeel genoegzaam gemotiveerd.

incidentele beroep komt op tegen de toewij-

en de SatKabRichtlijn. Het hof heeft daarom

Daaraan doet niet af dat de omroepen een

zing van deze vordering van Norma. Onder-

terecht geoordeeld dat aan ‘doorgifte via de

exploitatiehandeling verrichten met het aan-

deel 1.3 klaagt dat het hof ten onrechte heeft

kabel’ (en daarmee aan ‘heruitzenden’) een

leveren van de programma’s, noch dat het

geoordeeld dat pas in de schadestaatprocedu-

primaire openbaarmaking voorafgaat. De

aantal kabelexploitanten dat toegang heeft

re behoeft te worden vastgesteld welke kabel-

klacht faalt.

tot de Media Gateway in theorie eindeloos

exploitanten door middel van welke heruit-

Onderdeel IB klaagt over de uitleg van het

kan variëren. Evenmin is onjuist dat het hof

zendingen inbreuk hebben gemaakt op welke

begrip ‘publiek’. Gelet op art. 1 lid 3 SatKab-

geen betekenis heeft toegekend aan het

of wiens naburige rechten. Het onderdeel

Richtlijn kan, indien geen sprake is (geweest)

gestelde feit dat de omroepen gelijktijdig

neemt terecht tot uitgangspunt dat de hoofd-

van een eerste uitzending die voor ontvangst

met de aanlevering aan de kabel (andere)

procedure ertoe dient om de grondslag van

door het publiek bestemd is, niet van een

openbaarmakingshandelingen verrichten bij

de verplichting tot schadevergoeding vast te

‘doorgifte’ via de kabel gesproken worden.

de distributie van programma’s waarbij de

stellen (HR 25 januari 2013,

Daarom heeft het hof terecht onderzocht of

kabel geen rol speelt. Onderdeel IB faalt.

ECLI:NL:HR:2013:BY1071, NJ 2013/69). Het hof

de aanlevering van programma’s door de

Onderdeel IIB komt op tegen het oordeel van

heeft dat evenwel niet miskend. Het gaat in

omroepen aan de Media Gateway aange-

het hof over verweer (b). Het hof heeft geoor-

deze procedure om een vordering van Norma

merkt kan worden als een ‘mededeling aan

deeld dat voor een rechtsgeldige levering van

in haar hoedanigheid van collectieve beheers-

het publiek’ zoals dat begrip door het HvJEU

alle bestaande en toekomstige naburige rech-

organisatie. Het hof heeft geoordeeld dat de

is uitgelegd. Anders dan in het onderdeel

ten tenminste vereist is dat, eventueel ach-

exploitatieovereenkomsten die uitvoerende

wordt betoogd, is het begrip ‘publiek’ ook

teraf, ‘alle’ naburige rechten die de desbetref-

kunstenaars met Norma hebben gesloten,

voor de naburige rechten geharmoniseerd.

fende kunstenaar heeft verkregen, kunnen

mede de bevoegdheid (en verplichting) voor

Aangenomen moet worden dat het begrip

worden geïdentificeerd. Volgens het onder-

Norma meebrengen ten behoeve van alle bij

‘(mededeling aan) het publiek’ in de Auteurs-

deel heeft het hof hiermee een aanvullend

haar aangesloten uitvoerende kunstenaars

rechtrichtlijn, de SatKabRichtlijn en de Ver-

vereiste in de bepaalbaarheidseis van art.

schadevergoeding te vorderen ter zake van

huurrichtlijn (Richtlijn 2006/115/EG, PbEU L

3:84 lid 2 BW geïntroduceerd. Art. 3:84 lid 2

inbreuken op het recht toestemming te geven

376/28) telkens eenzelfde betekenis heeft,

BW vereist dat het over te dragen goed met

voor heruitzenden; dat oordeel is in cassatie

ongeacht of het om auteursrechten dan wel

voldoende bepaaldheid is omschreven. Deze

niet bestreden. Het hof heeft aangenomen

om naburige rechten gaat. In HvJEU 14 juli

eis geldt ook in geval van overdracht van toe-

dat NLKabel c.s. in de periode tussen 1 sep-

2005, C-192/04 (Lagardère),

komstige goederen en betreft mede de over-

tember 1996 en 11 december 2006 hebben

ECLI:NL:XX:2005:AY7996, NJ 2006/467, HvJEU

dracht van naburige rechten. Aan deze eis is

‘heruitgezonden’ en daarvoor geen toestem-

7 december 2006, C-306/05 (Rafael Hoteles),

in het algemeen voldaan als de akte van leve-

ming van Norma hebben verkregen. Op

het hiervoor genoemde arrest ITV/TVCatchup

ring zodanige gegevens bevat dat, eventueel

grond hiervan heeft het hof kunnen aanne-

en HvJEU 27 februari 2014, C-351/12 (OSA/

achteraf, aan de hand daarvan kan worden

men dat NLKabel c.s. tussen de data waarop

Léčebné lázně) is overwogen dat het begrip

vastgesteld om welk goed het gaat (vgl. HR

naburig rechthebbenden exploitatieovereen-

‘publiek’ ziet op een onbepaald aantal poten-

20 september 2002, ECLI:NL:HR:2002:AE3381,

komsten met Norma hebben gesloten (15

tiële kijkers en overigens een vrij groot aan-

NJ 2002/610). Door te oordelen dat alle over

september 2005 en 24 mei 2006) en de

tal personen impliceert. Het hof heeft vastge-

te dragen naburige rechten aan de hand van

datum van de ‘switch-off’ (11 december 2006),

920


Rechtspraak

door secundaire openbaarmakingen inbreu-

‘rechthebbende’ in de zin van art. 14a WNR

in het incidentele beroep gedeeltelijke ver-

ken hebben gepleegd op naburige rechten

verliest en dat elke rechtsverhouding tussen

nietiging en veroordeling tot vergoeding van

van rechthebbenden die exploitatieovereen-

hem en de collectieve beheersorganisatie als

de als gevolg van de ‘categorie A- inbreuken’

komsten met Norma hebben gesloten (‘cate-

bedoeld in deze bepaling wordt verbroken.

geleden schade, op te maken bij staat, doch

gorie A-inbreuken’). Voor toewijzing van de

Dit brengt mee dat de collectieve beheersor-

uitsluitend voor zover (bij heruitzenden van

vordering van een collectieve beheersorgani-

ganisatie (Norma) niet meer op grond van

televisieprogramma’s) tussen de betrokken

satie als Norma tot schadevergoeding op te

art. 14a WNR ten behoeve van deze uitvoe-

uitvoerende kunstenaars en de producent

maken bij staat, is daarmee voldaan aan de

rende kunstenaar (die immers geen recht-

schriftelijk anders is overeengekomen als

eis dat in de hoofdprocedure de grondslag

hebbende meer is) kan optreden. Dit vermoe-

bedoeld in de aanhef van art. 45d Aw, en voor

van de verplichting tot schadevergoeding

den van overdracht kan worden weerlegd

zover (bij heruitzenden van radioprogram-

wordt vastgesteld. Daartoe behoeft niet

indien de uitvoerende kunstenaar met de

ma’s) de betrokken uitvoerende kunstenaars

tevens aangevoerd en vastgesteld te worden

producent schriftelijk anders is overeengeko-

hun rechten niet hebben overgedragen aan

welke afzonderlijke ‘categorie A-inbreuken’

men. Het betoog van Norma dat aldus het

de producent.

(van welke kabelexploitant, jegens welke

systeem van collectieve belangenbehartiging

De A-G concludeert in het principale beroep

rechthebbende en met betrekking tot welke

wordt doorkruist en dat daardoor mede de

tot verwerping en in het incidentele beroep

heruitzendingen) hebben plaatsgevonden. Die

(onderhandelings)positie van de uitvoerende

tot vernietiging en verwijzing. Zijn conclusie

vragen kunnen in de schadestaatprocedure

kunstenaars wordt verzwakt, stuit op boven-

bevat een inhoudsopgave. Hoofdstuk 4 geeft

beantwoord worden teneinde de omvang van

staande rechtspraak van het HvJEU af. Dit

het juridische kader.

de schadevergoeding te bepalen. Een andere

brengt mee dat het primaire verweer van

opvatting zou onaanvaardbaar afbreuk doen

NLKabel c.s., voor zover het de heruitzending

aan een, mede op art. 14a WNR gebaseerde,

van filmwerken betreft, op een juiste rechts-

effectieve belangenbehartiging door een col-

opvatting berust. Het hof heeft dit ten

lectieve beheersorganisatie als Norma. In het

onrechte niet in zijn beoordeling betrokken.

28 maart 2014, 12/05436

licht van het zojuist overwogene geven de

Het hiervoor overwogene geldt niet voor

(Mrs. E.J. Numann, C.A. Streefkerk, A.H.T.

oordelen van het hof geen blijk van een

zover de vordering van Norma met betrek-

Heisterkamp, G. de Groot en M.V. Polak; A-G

onjuiste rechtsopvatting en zijn deze naar

king tot de ‘categorie A-inbreuken’ ziet op

mr. J.C. van Oven)

behoren gemotiveerd. Onderdeel 1.3 faalt.

doorgifte via de kabel van radioprogramma’s.

ECLI:NL:HR:2014:736

Onderdeel 2.1 betoogt dat het hof heeft mis-

Overigens hebben NLKabel c.s. terecht aange-

kend dat het primaire verweer van NLKabel

voerd dat het belang van deze doorgifte voor

De gemeente onteigent twee percelen

c.s. in de weg staat aan toewijzing van de

de vordering van Norma beperkt is, omdat

grond teneinde die te zuiveren van een erf-

schadevordering van Norma ter zake van de

Norma, gelet op het bepaalde in de art. 7 en

dienstbaarheid. Eigenaren van heersende

‘categorie A-inbreuken’. Dat verweer komt

15 WNR, geen rechten kan doen gelden ter

erven verzoeken als tussengekomen partij-

erop neer dat Norma het in art. 14a lid 1

zake van het (her)uitzenden of anderszins

en in de onteigeningsprocedure om een

WNR bedoelde recht van de uitvoerende kun-

openbaar maken door de kabelexploitanten

schadeloosstelling wegens het vervallen

stenaar om toestemming voor heruitzending

van voor commerciële doeleinden uitge-

van de erfdienstbaarheid, en ook om scha-

te geven niet kan uitoefenen, omdat dat

brachte fonogrammen.

devergoeding wegens overschrijding van de

recht in de regel niet meer aan de uitvoeren-

De Hoge Raad kan zelf de zaak afdoen. Het

redelijke termijn. HR: 1. Erfdienstbaarheid.

de kunstenaar toekomt maar aan de produ-

primaire verweer van NLKabel c.s. vereist

Opheffing. Redelijk belang bij uitoefening.

cent, hetzij krachtens afzonderlijke overeen-

met betrekking tot de door Norma gestelde

In de beoordelingsmaatstaf van art. 5:79

komst van overdracht, hetzij krachtens het

‘categorie A-inbreuken’ een onderzoek naar

BW (opheffing van een erfdienstbaarheid

wettelijk vermoeden van overdracht als

de vraag of ten aanzien van de door Norma

op de grond dat de eigenaar van het heer-

bedoeld in art. 45d Aw in verbinding met art.

hieraan ten grondslag gelegde televisiepro-

sende erf geen redelijk belang meer heeft

4 WNR.

gramma’s sprake is geweest van een anders-

bij de uitoefening) spelen de belangen van

Voor zover de vordering van Norma betrek-

luidende overeenkomst tussen de betrokken

de eigenaar van het dienende erf geen rol.

king heeft op doorgifte via de kabel van tele-

uitvoerende kunstenaars en de producent als

2. Redelijke termijn. Schadevergoeding. In

visieprogramma’s, speelt een belangrijke rol

bedoeld in art. 45d Aw, en of ten aanzien van

geval van overschrijding van de redelijke

welke betekenis toekomt aan art. 45d Aw (in

de door Norma aan de gestelde inbreuken

termijn in een civiele procedure, moet een

verbinding met art. 4 WNR) en hoe deze

ten grondslag gelegde radioprogramma’s

daarop gerichte vordering tot schadevergoe-

bepaling zich verhoudt tot art. 14a WNR.

sprake is geweest van een afzonderlijke over-

ding worden ingesteld in een afzonderlijke

Hetgeen in HvJEU 1 juni 2006, zaak C-169/05

dracht van rechten door de uitvoerende kun-

procedure tegen de Staat. De Hoge Raad

(Uradex) en HvJEU 9 februari 2012, C-277/10

stenaars aan de producent. Gelet op hetgeen

maakt algemene opmerkingen over die

(Luksan), ECLI:NL:XX:2012:BV6223, NJ

hiervoor is overwogen in verband met het

afzonderlijke procedure: zie hoofdtekst

2013/196, is beslist, stelt buiten redelijke

collectieve karakter van de vordering van

(onder meer: geen griffierecht; vergoeding

twijfel dat het Unierecht, en in het bijzonder

Norma, kan een dergelijk onderzoek echter

van € 500 per half jaar overschrijding).

de SatKabRichtlijn, zich niet ertegen verzet

niet zinvol in de onderhavige hoofdprocedu-

dat een uitvoerende kunstenaar op grond

re plaatsvinden, aangezien dit onderzoek

(Ow art. 40c, 44, 59 lid 3; BW art. 5:78, 5:79,

van art. 45d Aw (in verbinding met art. 4

voor elke afzonderlijke (gestelde) ‘categorie

5:81; EVRM art. 6, 13; Rv art. 79 lid 1, 93, aan-

WNR) geacht wordt zijn exploitatierechten

A-inbreuk’ uitgevoerd moet worden. Dat

hef en onder a, 118; Wgbz art. 4 leden 1 en 2)

als bedoeld in eerstgenoemde bepaling aan

onderzoek dient derhalve in de schadestaat-

de producent van het filmwerk te hebben

procedure plaats te vinden. Dit leidt ertoe

A c.s., adv. mr. J.F. de Groot, vs. de gemeente

overgedragen, met als gevolg dat de uitvoe-

dat het dictum van het hof wordt aangepast.

De Bilt, adv. mrs. M.W. Scheltema en

rende kunstenaar zijn hoedanigheid van

Volgt in het principale beroep verwerping en

R.T. Wiegerink.

731


921

Rechtspraak


van de vragen of bij een onteigening een

immateriële schade heeft gelegd. Volgens

De gemeenteraad heeft op 31 mei 2007

schadeloosstelling moet worden toegekend

vaste rechtspraak van het EHRM over art. 6

besloten tot onteigening van een perceel te

wegens het vervallen van een erfdienstbaar-

EVRM is immers uitgangspunt dat het uit-

Maartensdijk en een perceel te De Bilt, ter

heid en zo ja, hoe hoog die schadeloosstel-

blijven van een rechterlijke beslissing binnen

uitvoering van een bestemmingsplan ten

ling moet zijn, wordt ingevolge art. 44 Ow

redelijke termijn leidt tot spanning en frus-

behoeve van een bedrijvenpark. Bij de ontei-

rekening gehouden met hetgeen te verwach-

tratie, hetgeen een grond vormt voor toeken-

gening was beoogd dat de hierna te vermel-

ten is omtrent (onder meer) de opheffing van

ning van een vergoeding voor immateriële

den op het onteigende rustende erfdienst-

de erfdienstbaarheid op grond van het

schade (EHRM 29 maart 2006, nr. 62361/00,

baarheid zou eindigen. A c.s. waren

bepaalde in art. 5:79 BW. Daarbij blijft art. 40c

ECLI:NL:XX:2006:AX7382 (Riccardi Pizzati/Ita-

rechthebbenden tot een erfdienstbaarheid

Ow buiten toepassing, hetgeen meebrengt

lië)). Dit is ook voor het nationale recht de

die eruit bestond dat op de lijdende erven

dat rekening mag worden gehouden met

maatstaf (vgl. HR 11 januari 2013,

“geen gebouwen, opstallen, getimmerten en

nadelen verbonden aan het werk waarvoor

ECLI:NL:HR:2013:BX8360), en betekent dat

dergelijke ruimte- en beschutting gevende

onteigend wordt. In het onderhavige geval

geen stelplicht ter zake van zodanige schade

zaken mogen worden opgericht of gehouden,

betekent dit dat de onteigeningsrechter, gelet

rust op de partij die zich op schending van

met uitzondering van de opstallen welke die-

op de plannen van de Gemeente, ervan zal

art. 6 EVRM beroept. De vordering van A c.s.

nen als magazijncomplex voor militaire doel-

moeten uitgaan dat daadwerkelijk een vorde-

strekt tot vergoeding van schade die zij heb-

einden in ’s lands belang en als huisvesting

ring tot opheffing zou worden ingesteld en

ben geleden door de lange duur van behan-

van toezichthoudend personeel.” Deze erf-

dient te beoordelen of die vordering zou wor-

deling van hun zaak door de rechtbank. Die

dienstbaarheid is gevestigd in 1953. De heer-

den toegewezen. Bij bevestigende beantwoor-

schade staat in onvoldoende verband tot de

sende erven bestonden toen uit gedeelten

ding dient hij bovendien te beoordelen of

onteigening om te worden aangemerkt als

van een landgoed die resteerden na verkoop

aan de opheffing voorwaarden – zoals beta-

onteigeningsgevolg. A c.s. kunnen derhalve

van de thans onteigende percelen aan de

ling van een schadevergoeding – zouden

niet met succes van hun processuele weder-

Staat (Ministerie van Defensie). De heersende

worden verbonden. Voor deze beoordeling

partij, de Gemeente, vergoeding van dergelij-

erven zijn later verkocht aan de Gemeente. In

zijn de art. 5:79 en 5:81 BW bepalend. Reeds

ke schade eisen. Hun aanspraak dient te wor-

de jaren zestig en zeventig is ter plaatse een

uit de bewoordingen van art. 5:79 BW volgt

den gericht tot de Staat. Dit is in

woonwijk gebouwd, waarbij de heersende

dat de beoordelingsmaatstaf uitgaat van

overeenstemming met de inmiddels vaste

erven na verschillende splitsingen zijn opge-

alleen het belang van de gerechtigde bij de

rechtspraak van de hoogste bestuursrechters,

deeld in circa 800 kleine percelen, waaronder

uitoefening van zijn recht, hetgeen betekent

vgl. onder meer ABRvS 4 juni 2008,

de percelen van A c.s. De rechtbank heeft bij

dat de belangen van de eigenaar van het die-

ECLI:NL:RVS:2008:BD3121, AB 2008/229,

vonnis van 22 juli 2009 vervroegd de ontei-

nende erf bij opheffing geen rol spelen

CRvB 26 januari 2009,

gening van de percelen uitgesproken. Het

(behoudens in het geval van misbruik van

ECLI:NL:CRVB:2009:BH1009, AB 2009/241, HR

vonnis is op 12 oktober 2009 ingeschreven in

bevoegdheid). Dit volgt ook uit de totstand-

(derde kamer) 10 juni 2011,

de openbare registers. Door de onteigening is

komingsgeschiedenis van de art. 5:78 en 5:79

ECLI:NL:HR:2011:BO5046, BNB 2011/232 en

de erfdienstbaarheid op de voet van art. 59

BW. Gelet hierop is de rechtbank uitgegaan

HR (derde kamer) 7 juni 2013,

lid 3 Ow vervallen. De rechtbank heeft A c.s.

van een onjuiste rechtsopvatting door te oor-

ECLI:NL:HR:2013:CA2313. De hoogste Neder-

toegelaten als tussenkomende partijen. Zij

delen dat art. 5:79 BW een afweging vereist

landse bestuursrechters hebben een stelsel

heeft bij het in cassatie bestreden vonnis van

van de belangen van de eigenaren van de

ontwikkeld dat de mogelijkheid biedt om de

19 december 2012 de aan de tussenkomende

heersende erven tegen die van de eigenaar

Staat in bestuursrechtelijke procedures te

partijen verschuldigde schadeloosstelling

van de dienende erven. Voorts valt zonder

veroordelen tot vergoeding van immateriële

vastgesteld op nihil. Daartoe heeft zij over-

motivering, die de rechtbank niet heeft gege-

schade wegens overschrijding van de redelij-

wogen dat het belang van de tussenkomende

ven, niet in te zien waarom niet ook de door

ke termijn. Daartoe wordt, nadat een beroep

partijen als eigenaren van de heersende

A c.s. gebruikte argumenten van behoud van

op een zodanige overschrijding is gedaan, de

erven moet worden afgewogen tegen het

een groen, rustig en spaarzaam gebruikt

Minister van Veiligheid en Justitie in het

belang van de Gemeente als eigenaar van de

gebied achter hun woningen en het daarmee

geding opgeroepen. Dit stelsel is in bestuurs-

dienende erven. De tussenkomende partijen

samenhangende tegengaan van stigmatise-

rechtelijke geschillen inmiddels vergaand

hebben de rechtbank verzocht de Gemeente

ring van het tot bedrijventerrein om te vor-

geüniformeerd (vgl. laatstelijk ABRvS 29

te veroordelen tot vergoeding van de (imma-

men gebied, alsmede voorkoming van geluid-

januari 2014, ECLI:NL:RVS:2014:188). Nu aan-

teriële) schade die zij hebben geleden als

en verkeershinder, kunnen bijdragen tot het

genomen moet worden dat niet binnen

gevolg van de omstandigheid dat de procedu-

aannemen van een redelijk belang bij

afzienbare tijd wetgevingsinitiatieven voor

re niet is afgerond binnen een redelijke ter-

behoud van de erfdienstbaarheid in de zin

vergoeding van schade wegens overschrij-

mijn als bedoeld in art. 6 EVRM. Dit verzoek

van art. 5:79 BW.

ding van de redelijke termijn in civiele proce-

heeft de rechtbank afgewezen op de grond

Onderdeel 2 heeft betrekking op het verzoek

dures zijn te verwachten, rijst de vraag of een

dat de tussenkomende partijen niet hebben

om toekenning van een schadevergoeding

gelijksoortige voorziening dient te worden

voldaan aan hun stelplicht ter zake van hun

wegens overschrijding van de redelijke ter-

opengesteld binnen procedures voor de bur-

immateriële schade.

mijn voor berechting. Nu de rechtbank in het

gerlijke rechter – waaronder de onderhavige

midden heeft gelaten of sprake is geweest

procedure –, in de plaats van of naast de

Hoge Raad

van een schending van art. 6 EVRM, dient bij

reeds thans bestaande mogelijkheid om in

Onderdeel 1 is gericht tegen de beslissing

de beoordeling van dit onderdeel veronder-

een afzonderlijke procedure tegen de Staat

van de rechtbank dat de schadeloosstelling

stellenderwijs van een zodanige schending te

schadevergoeding uit onrechtmatige daad te

dient te worden vastgesteld op nihil. Bij de

worden uitgegaan. Daarvan uitgaande klaagt

vorderen. Uit de rechtspraak van het EHRM

beoordeling van het onderdeel wordt het vol-

het onderdeel terecht erover dat de recht-

volgt dat het nationale recht in verband met

gende vooropgesteld. Voor de beantwoording

bank op A c.s. een stelplicht ter zake van hun

art. 13 EVRM moet voorzien in een effectieve

922


Rechtspraak

mogelijkheid voor vergoeding van schade

in een afzonderlijke procedure uit onrecht-

berechting is overschreden. Over de vraag of


matige daad tegen de Staat. Daarom bestaat

in een concreet geval sprake is van over-

mijn (vgl. onder meer EHRM 26 oktober

voor A c.s. geen mogelijkheid om binnen de

schrijding van de redelijke termijn van

2000, ECLI:NL:XX:2000:AD5181, NJ 2001/594

onderhavige (onteigenings)procedure zodani-

berechting kunnen de volgende algemene

(Kudla/Polen) en EHRM 8 juni 2006,

ge schadevergoeding te verkrijgen. Dit bete-

opmerkingen worden gemaakt. Uit hetgeen

ECLI:NL:XX:2006:AY5760 (Sürmeli/Duits-

kent dat de gegrondheid van onderdeel 2

hiervoor is overwogen volgt dat bij de beoor-

land)). Een op grond van onrechtmatige daad

niet tot cassatie kan leiden. In het algemeen

deling van geschillen over overschrijding van

in te stellen afzonderlijke procedure tegen de

wordt nog het volgende opgemerkt. Voor toe-

de redelijke termijn, de jurisprudentie van

Staat kan een voldoende effectief rechtsmid-

kenning van een vergoeding voor immaterië-

het EHRM over art. 6 EVRM tot richtsnoer

del bieden tot verkrijging van schadevergoe-

le schade wegens overschrijding van de rede-

kan dienen. Het EHRM oordeelt naar aanlei-

ding wegens overschrijding van de redelijke

lijke termijn voor berechting van de zaak, is

ding van de omstandigheden van het concre-

termijn, vgl. EHRM 11 september 2002, nr.

niet vereist dat die zaak zelf onder het bereik

te geval, hetgeen betekent dat mede rekening

57220/00 (Mifsud/Frankrijk) en EHRM 15 mei

van art. 6 EVRM valt. Het aan art. 6 EVRM ten

wordt gehouden met de aard, de ingewik-

2007, nr. 2115/04 (Depauw/België). In

grondslag liggende rechtsbeginsel geldt

keldheid en het belang van de zaak en met

bestuursrechtelijke procedures bestaan goe-

immers eveneens, ook afgezien van die bepa-

het (procedeer)gedrag van partijen. Gelet

de redenen om de beoordeling van een over-

ling, binnen de nationale rechtsorde, en

wordt op de totale duur van berechting, maar

schrijding van de redelijke termijn te laten

noopt ertoe dat geschillen voor de burgerlij-

ook onaanvaardbaar lange perioden van tus-

plaatsvinden binnen de lopende procedure,

ke rechter binnen een redelijke termijn wor-

sentijdse inactiviteit kunnen overschrijding

met name de reden dat de bestuursrechter

den beslecht (vgl. onder meer HR (derde

van de redelijke termijn meebrengen. Kwes-

zelf beter toegerust is om de redelijkheid van

kamer) 10 juni 2011,

ties die verband houden met de organisatie

de lengte van die procedure, gelet op de ter

ECLI:NL:HR:2011:BO5087, BNB 2011/234

van de rechterlijke macht (zoals achterstan-

zake dienende omstandigheden, te beoorde-

inzake belastinggeschillen en ABRvS 17 april

den bij het desbetreffende gerecht of ziekte

len dan de civiele rechter die dit zou moeten

2009, ECLI:NL:RVS:2009:BI2283 inzake ver-

van behandelende rechters) staan niet aan

doen in een afzonderlijke procedure tegen de

blijfsrechtelijke procedures). Bij de beoorde-

aansprakelijkheid in de weg. Deze en andere

Staat. Indien de gestelde termijnoverschrij-

ling van een aanspraak wegens overschrij-

door het EHRM gegeven uitgangspunten zijn

ding echter plaatsvindt in een civiele proce-

ding van de redelijke termijn behoeft de

ook voor de nationale beoordeling richtsnoer.

dure, is voor een beoordeling daarvan door

burgerlijke rechter dus niet te onderzoeken

(Zie voor een beknopt en recent (2013) over-

de civiele rechter niet nodig dat deze in de

of de procedure waarin de redelijke termijn

zicht van de EHRM-rechtspraak op dit punt,

lopende procedure plaatsvindt. Het betrek-

is overschreden, betrekking had op rechten

in de Engelse taal: www.echr.coe.int/Docu-

ken van de Staat in een lopende civiele pro-

die vallen binnen de reikwijdte van art. 6

ments/Guide_Art_6_ENG.pdf (p. 50-55)). Pro-

cedure is bovendien bezwaarlijk in te passen

EVRM. Nu de partijen in de zaak waarin

cedures voor de Nederlandse burgerlijke

in het Nederlandse burgerlijk procesrecht.

(beweerdelijk) de redelijke termijn is over-

rechter lopen zodanig uiteen in aard, inge-

Weliswaar zou art. 118 Rv naar de letter daar-

schreden in de regel reeds griffierecht heb-

wikkeldheid en procesvoering, dat de zaaks-

voor een grondslag kunnen bieden, maar die

ben betaald, kan van hen, op gelijke voet met

gerichte benadering van het EHRM niet kan

bepaling is bedoeld voor gevallen waarin het

de gevallen bedoeld in art. 4 leden 1 en 2 Wet

worden geconcretiseerd in algemene richtter-

voor de beslissing over de rechtsbetrekking

griffierechten burgerlijke zaken, geen griffie-

mijnen voor een redelijke duur van die pro-

in geschil noodzakelijk is (vgl. Parl. Gesch.

recht worden geheven in de hiervoor bedoel-

cedures.

Wijziging Rv, p. 18-20) of zinvol is (vgl. HR 14

de afzonderlijke procedure tegen de Staat,

Van een partij die een beroep doet op over-

oktober 1994, ECLI:NL:HR:1994:ZC1483, NJ

mede gelet op het feit dat het gaat om een

schrijding van de redelijke termijn mag wor-

1995/564 en HR 12 april 1996,

aantasting van een door het EVRM

den verwacht dat zij voldoende inzicht heeft

ECLI:NL:HR:1996:ZC2035, NJ 1996/437) om de

beschermde aanspraak waartegen op grond

in de aard, de ingewikkeldheid en het proces-

derde als partij in het geding te betrekken. In

van art. 13 EVRM een ‘effective remedy’ dient

verloop van de desbetreffende zaak om haar

het algemeen is het betrekken van de Staat

te bestaan. Voor het overige dient die proce-

eis naar behoren te onderbouwen met feiten

in een lopend civiel geding met als enig doel

dure te verlopen volgens de in het algemeen

en omstandigheden. Er is dan ook geen aan-

een vordering tot schadevergoeding wegens

geldende regels. Gelet op de hierna te ver-

leiding voor een afwijking van de in het alge-

overschrijding van de redelijke termijn aan

melden hoogte van de vergoeding voor over-

meen geldende regels van stelplicht en

de rechter voor te leggen, een niet-noodzake-

schrijding van de redelijke termijn, kan wor-

bewijslast. Wel kan een zeer lange feitelijke

lijke belemmering voor een voortvarende

den aangenomen dat de vordering in vrijwel

duur van de procedure aanleiding vormen

verdere afhandeling van het geding. Ten slot-

alle gevallen het bedrag genoemd in art. 93,

om overschrijding van de redelijke termijn

te is in dit verband van belang dat in de ons

aanhef en onder a, Rv niet zal overschrijden.

voorshands bewezen te achten, behoudens

omringende landen de beoordeling van een

In die gevallen dient de vordering door de

door de Staat te leveren tegenbewijs. Omdat

vordering tot schadevergoeding wegens over-

kantonrechter te worden behandeld en is

bij de beoordeling van een vordering wegens

schrijding van de redelijke termijn in civiele

ingevolge art. 79 lid 1 Rv rechtsbijstand niet

overschrijding van de redelijke termijn de

procedures, plaatsvindt in een afzonderlijke

verplicht. Voor de hoogte van de toe te ken-

duur van de gehele procedure mede van

procedure, hetzij op grond van een specifieke

nen vergoedingen voor immateriële schade

belang is, kan pas over een vordering wegens

wet (Duitsland), hetzij op grond van algeme-

kan aansluiting worden gezocht bij de ver-

een zodanige overschrijding worden geoor-

ne acties, zoals die uit onrechtmatige daad

goedingen die de bestuursrechters plegen

deeld wanneer die duur van de gehele proce-

(België, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk). Gelet

toe te kennen (€ 500 per half jaar overschrij-

dure kan worden vastgesteld. Dit betekent

op het vorenstaande moet in geval van over-

ding van de redelijke termijn, naar boven

dat de behandelende rechter in voorkomend

schrijding van de redelijke termijn in een

afgerond). In gevallen van geringe overschrij-

geval de beoordeling van een vordering

civiele procedure, een daarop gerichte vorde-

ding kan echter worden volstaan met de con-


ring tot schadevergoeding worden ingesteld

statering dat de redelijke termijn voor

mijn zal moeten aanhouden totdat de


923

Rechtspraak

einduitspraak in het oorspronkelijke geschil

1 december 2007 ruimtes in die panden ver-

deel van het hof aldus moet worden verstaan

in kracht van gewijsde is gegaan of die zaak

huurd aan X tegen betaling van € 9.500 res-

dat Y geen belanghebbende is bij het onder-

is geroyeerd.

pectievelijk € 7.500 per maand met het oog

havige besluit in de zin van de Awb, treft

Volgt vernietiging en verwijzing, overeen-

op de exploitatie van een prostitutiebedrijf

onderdeel 1.1 doel. Hierbij wordt het volgen-

komstig de conclusie van de A-G.

(raambordeel) door X. Art. 3 van de huurover-

de vooropgesteld. Het besluit van 11 augus-

De A-G bespreekt onder 4.5-4.10 de wettelijke

eenkomsten bepaalt dat de overeenkomsten

tus 2008 is vernietigd wegens strijd met art.

regeling van wijziging en opheffing van erf-

pas in werking treden vanaf de dag nadat

7:12 lid 1 Awb. Ingevolge deze bepaling dient

dienstbaarheden. Hij meent dat de rechter in

bekend is geworden dat de vereiste vergun-

een beslissing op bezwaar te berusten op een

deze onteigeningsprocedure kan oordelen

ningen zijn verstrekt. Op 5 december 2007

deugdelijke motivering. Deze motiverings-

over het verzoek om schadevergoeding

heeft X de vergunningen aangevraagd. De

plicht strekt ertoe, met name ingeval de


burgemeester heeft bij besluit van 3 april

bezwaren ongegrond worden verklaard, dat

mijn (4.42, 4.45 en 4.51).

2008 geweigerd de vergunningen te verlenen.

degene die tegen het besluit bezwaar heeft

Bij brief van 15 augustus 2008 heeft Y de

gemaakt en eventuele andere belanghebben-

Gemeente aansprakelijk gesteld voor de scha-

den uit de beslissing kunnen opmaken waar-

de die zij ten gevolge van de weigering leed

om aan de aangevoerde bezwaren niet is

en zou lijden. X heeft bezwaar gemaakt. Dit

tegemoetgekomen. Dat is onder meer van

28 maart 2014, 13/00355

is bij besluit van 11 augustus 2008 onge-

belang voor de beantwoording van de vraag

(Mrs. F.B. Bakels, C.E. Drion, G. de Groot, M.V.

grond verklaard. X heeft beroep ingesteld. Bij

of een vervolgprocedure met kans op succes

Polak en T.H. Tanja-van den Broek; A-G mr.

uitspraak van 3 april 2009 heeft de recht-

gevoerd kan worden (vgl. Parl. Gesch. Awb I,

L.A.D. Keus)

bank het beroep gegrond verklaard en het

blz. 351). Hoewel de gehoudenheid om een

ECLI:NL:HR:2014:767

besluit vernietigd. De burgemeester heeft

besluit toereikend te motiveren mede kwali-

hoger beroep ingesteld. Bij uitspraak van 18

teitsbevordering en -bewaking tot doel heeft,

Onrechtmatige overheidsdaad. Besluitaan-

november 2009 heeft de Afdeling de uit-

strekt zij niet tot bescherming van vermo-

sprakelijkheid. Deugdelijke motivering.

spraak van de rechtbank bevestigd. De Afde-

gensbelangen van personen die niet kunnen

Relativiteit. Y heeft ruimtes aan X verhuurd

ling heeft overwogen dat de rechtbank met

worden aangemerkt als belanghebbende bij

met het oog op de exploitatie van raambor-

juistheid had geoordeeld dat het bestreden

een besluit in de zin van de Awb.

delen door X. De huurovereenkomsten

besluit niet op een deugdelijke motivering

Bij het uitgangspunt dat Y geen belangheb-

bepalen dat zij pas in werking treden nadat

berustte. Bij besluit van 23 november 2009

bende in de zin van de Awb was, is de vernie-

de vereiste vergunningen aan X zijn ver-

heeft de burgemeester alsnog vergunningen

tiging van het door X bestreden besluit op de

strekt. Bij primair besluit worden de door X

aan X verleend.

grond dat het niet overeenkomstig art. 7:12

aangevraagde vergunningen geweigerd. Het

In dit geding heeft € 373.809 aan schadever-

lid 1 Awb gemotiveerd is, niet onrechtmatig

bezwaar van X wordt ongegrond verklaard.

goeding gevorderd. De rechtbank heeft de

jegens Y, ook niet in de door het hof genoem-

In beroep en hoger beroep oordeelt de

vordering afgewezen. Het hof heeft de

de omstandigheden. In de verhouding tot Y

bestuursrechter dat de beslissing op

Gemeente alsnog veroordeeld tot schadever-

is ter zake van de schending van art. 7:12 lid

bezwaar niet berust op een deugdelijke

goeding van € 212.297.

1 Awb dus niet voldaan aan het relativiteits-

732

vereiste van art. 6:163 BW. Het voorgaande

motivering. Daarna worden de vergunningen alsnog verleend. Y vordert schadever-

Hoge Raad

laat onverlet dat onder omstandigheden

goeding van de gemeente wegens gederfde

De onderdelen 1.1-1.2 zijn gericht tegen het

sprake kan zijn van schending van een ande-

huurinkomsten. HR: De in art. 7:12 lid 1

oordeel van het hof dat de strekking van de

re, jegens Y in acht te nemen zorgvuldig-

Awb neergelegde gehoudenheid om een

door de Gemeente geschonden norm (art.

heidsnorm. Daaromtrent heeft het hof echter

besluit toereikend te motiveren, strekt niet

7:12 lid 1 Awb) zodanig ruim is dat schen-

niets vastgesteld.

tot bescherming van vermogensbelangen

ding van deze norm onder omstandigheden


van personen die niet kunnen worden aan-

onrechtmatig kan zijn jegens derden-belang-


gemerkt als belanghebbende bij het besluit

hebbenden zoals Y.

De A-G bespreekt onder 2.1-2.14 de leer van

in de zin van de Awb. Bij het uitgangspunt

Indien het oordeel van het hof aldus moet

de formele rechtskracht en de leer van de

dat Y geen belanghebbende in de zin van de

worden verstaan dat Y, anders dan de recht-

besluitaansprakelijkheid.

Awb was, is de vernietiging van het besluit

bank heeft geoordeeld, belanghebbende is bij

op de grond dat het niet overeenkomstig

het onderhavige besluit in de zin van de Awb,

art. 7:12 lid 1 Awb gemotiveerd is, niet

is onderdeel 1.2 gegrond. Het hof heeft dan

onrechtmatig jegens Y. Dit laat onverlet dat

immers miskend dat het slechts anders kon

onder omstandigheden sprake kan zijn van

oordelen over een door de rechtbank uit-

28 maart 2014, 13/02184

schending van een andere, jegens Y in acht

drukkelijk en zonder voorbehoud gegeven

(Mrs. F.B. Bakels, C.A. Streefkerk, G. Snijders,

te nemen zorgvuldigheidsnorm.

beslissing ten aanzien van enig geschilpunt,

G. de Groot en T.H. Tanja-van den Broek;

naar aanleiding van een behoorlijk in het

A-G mr. J. Spier)

geding naar voren gebrachte grief. Het onder-

ECLI:NL:HR:2014:740

(BW art. 6:163, Awb art. 7:12 lid 1)

733

deel klaagt bovendien terecht dat het hof De gemeente Amsterdam, adv. mr. M.W.

dan mede de formele rechtskracht heeft mis-

Onrechtmatige daad. Profiteren van wan-

Scheltema, vs. Y, niet verschenen.

kend die het desbetreffende besluit van de

prestatie. Nadat Joba een aantal panden

burgemeester jegens Y had, aangezien zij in

heeft gekocht en een deel daarvan heeft


dat geval als belanghebbende een rechtsmid-

doorverkocht, maar voordat de panden aan

Y is eigenares van panden te Amsterdam. Zij

del tegen dat besluit had kunnen aanwen-

haar zijn geleverd of door haar zijn doorge-

heeft blijkens twee huurovereenkomsten van

den, maar dit heeft nagelaten. Indien het oor-

leverd, raakt Joba ermee bekend dat een

924


Rechtspraak

734

huurder van een van de panden een con-

gevolg van beslaglegging door H’. Joba heeft

tractueel voorkeursrecht op het pand heeft.

daaraan meegewerkt en vervolgens het pand

Vervolgens werkt Joba mee aan vervroegde

eveneens vervroegd doorgeleverd aan C.

28 maart 2013, 13/02422

levering en doorlevering van dat pand. Het

In dit geding heeft H veroordeling van A,

(Mrs. E.J. Numann, A.M.J. van Buchem-Spa-

hof oordeelt dat Joba onrechtmatig jegens

Joba en C tot schadevergoeding gevorderd.

pens, A.H.T. Heisterkamp, C.E. Drion en G.

de huurder heeft gehandeld door te profite-

Aan de vorderingen voor zover gericht tegen

de Groot; A-G mr. A. Hammerstein)

ren van de wanprestatie van de verhuurder.

Joba en C heeft H ten grondslag gelegd dat

ECLI:NL:HR:2014:768

HR: Het stond Joba in beginsel vrij om de

Joba en C door te profiteren van de wanpres-

nakoming van de koopovereenkomsten na

tatie van A onrechtmatig jegens H hebben

Voeging. Tussenkomst. Thuiskopie vordert

te streven. Zodanige handelwijze kan onder

gehandeld. De kantonrechter heeft de vorde-

schadevergoeding van de Staat, stellende

bijzondere omstandigheden onrechtmatig

ringen tegen A afgewezen en de behandeling

dat deze ten onrechte niet heeft bepaald

zijn jegens degene die het voorkeursrecht

van de vorderingen tegen Joba en C aange-

dat een thuiskopievergoeding verschuldigd

heeft, waarbij met name valt te denken aan

houden. In het (uitsluitend) tegen de afwij-

is ten aanzien van harddisk-apparatuur.

het geval dat sprake is van onevenredigheid

zing van de vorderingen tegen A gerichte

FIAR c.s., die de belangen behartigen van

tussen het belang bij nakoming van de

hoger beroep heeft het hof A alsnog veroor-

importeurs en fabrikanten van harddisk-

koopovereenkomsten en het belang dat

deeld tot betaling van schadevergoeding. De

apparatuur, vorderen toelating tot het

bestaat bij het kunnen uitoefenen van het

Hoge Raad heeft het cassatieberoep tegen dit

geding, primair als gevoegde partij en sub-

voorkeursrecht.

arrest verworpen (HR 15 juni 2012,

sidiair als tussenkomende partij. HR: 1. Voe-

ECLI:NL:HR:2012:BW3210). De kantonrechter

ging. Afwijzing van een incidentele vorde-

heeft ook de vorderingen tegen Joba en C

ring tot voeging wegens strijd met de goede

afgewezen. Het hof heeft Joba en C alsnog

procesorde is onder meer mogelijk indien

Joba, adv. mr. P.J.M. von Schmidt auf

veroordeeld tot schadevergoeding, op te

toewijzing tot onredelijke vertraging van de

Altenstadt, vs. H (de huurder),

maken bij staat.

hoofdzaak zou leiden. Het hof heeft zijn

(BW art. 6:74 lid 1, 6:162)

adv. mr. J. de Bie Leuveling Tjeenk.

oordeel dat daarvan sprake is, onvoldoende

Hoge Raad

gemotiveerd. 2. Tussenkomst. Aan de toe-


Uitgangspunt in deze zaak is dat Joba ten

wijsbaarheid van een vordering tot tussen-

H huurt vanaf 1 januari 1990 de winkelruim-

tijde van de totstandkoming van de koop-

komst kunnen de eisen van een goede pro-

te op de begane grond van een pand te

overeenkomsten niet bekend was met het

cesorde in de weg staan. Een partij die

Amsterdam (hierna: het pand). Verhuurster

voorkeursrecht van H. Het stond Joba daar-

verlangt te worden toegelaten tot tussen-

was laatstelijk A. Op de achterzijde van het

om in beginsel vrij, ook nadat zij alsnog van

komst, moet kenbaar maken wat zij wenst

exemplaar van het huurcontract van H staat

dat recht op de hoogte raakte, om de nako-

te vorderen en van wie. FIAR c.s. hebben

bijgeschreven: ‘Indien de verhuurder het

ming van die overeenkomsten na te streven,

onvoldoende toegelicht dat de vorderingen

pand wil verkopen, zal de eerste partij aan

ook door vervroeging van de levering. Zoda-

die zij wensen in te stellen, voldoende

welke hij het pand dient aan te bieden, de

nige handelwijze kan onder bijzondere

samenhang vertonen met het onderwerp

huurder zijn. De huurder dient binnen twee

omstandigheden onrechtmatig zijn jegens

van de hoofdzaak.

weken hierover uitsluitsel te geven.’ Op 18 en

degene die zoals H een voorkeursrecht heeft

24 januari 2007 heeft A vijftien panden,

dat daardoor wordt gefrustreerd, waarbij met

waaronder het pand, verkocht aan Joba. Op

name valt te denken aan het geval dat sprake

24 januari 2007 heeft Joba vier panden, waar-

is van onevenredigheid tussen het belang bij

Fiar c.s., adv. mrs. R.S. Meijer en A.M. van

onder het pand, doorverkocht aan C. Bij brief

nakoming van de koopovereenkomsten en

Aerde, vs. 1. Thuiskopie, adv. mrs. T. Cohen

van 12 februari 2007 heeft A aan H bericht

het belang dat bestaat bij het kunnen uitoe-

Jehoram en V. Rörsch, 2. Staat der Nederlan-

dat het pand ‘per 23 februari 2007 is ver-

fenen van het voorkeursrecht. Dergelijke

den, adv. mrs. M.W. Scheltema en S.M. King-

kocht’. Naar aanleiding hiervan heeft (een

omstandigheden zijn door het hof echter

ma, 3. SONT, niet verschenen.

vertegenwoordiger van) H op 19 en 20 febru-

niet aan zijn oordeel ten grondslag gelegd.

ari 2007 contact met A en de makelaar

Joba heeft gesteld dat zij belang erbij had de


gehad, waarbij hij een beroep heeft gedaan

jegens C aangegane leveringsverplichting na

Thuiskopie heeft schadevergoeding van de

op het voorkeursrecht dat is vervat in het

te komen, waartoe zij zich volgens haar op

Staat en van onderhandelingsorganisatie

hiervoor vermelde beding. A en Joba hebben

straffe van een boete van 10% van de koop-

SONT gevorderd, onder meer op grond van de

op 20 februari 2007 om 10.10 uur een notari-

som had verbonden. In het licht van deze

stelling dat de Staat in een reeks algemene

ele akte houdende verklaring inzake koopak-

stelling, behoefde het oordeel van het hof dat

maatregelen van bestuur tussen 2006 en

te doen passeren, waarin als leveringsdatum

het handelen van Joba jegens H onrechtma-

2012 digitale audiospelers en digitale video-

voor alle aan Joba verkochte panden wordt

tig was, nadere motivering.

recorders ten onrechte niet heeft aangewezen

genoemd: 23 februari 2007. Daarna, op 20


als voorwerpen ten aanzien waarvan een

februari 2007 om 18.45 uur, heeft A uitslui-


thuiskopievergoeding verschuldigd is. De

tend het pand vervroegd aan Joba geleverd.

De A-G geeft onder 4.2 en 4.3 regels over het

rechtbank heeft de vorderingen afgewezen. In

Aansluitend, op 20 februari 2007 om 18.50

profiteren van wanprestatie in gevallen als de

het door Thuiskopie ingestelde hoger beroep

uur, heeft Joba het pand aan C geleverd, even-

onderhavige.

hebben FIAR c.s., die de belangen behartigen

(Rv art. 20, 217, 218)

eens eerder dan oorspronkelijk afgesproken.

van importeurs en fabrikanten van harddisk-

Joba heeft in deze procedure erkend dat A

apparatuur, een incidentele memorie inge-

haar heeft verzocht om vervroegde levering

diend, waarbij zij toelating tot het geding vor-

om te voorkomen dat zij wanprestatie zou

deren, primair als gevoegde partij aan de

moeten plegen jegens Joba, ‘bijvoorbeeld als

zijde van de Staat en SONT en subsidiair als


925

Rechtspraak

tussenkomende partij. Het hof heeft de vor-

zijn geweest. Aldus hebben FIAR c.s. onvol-

niet – behoudens bijzondere omstandighe-

deringen in het incident afgewezen.

doende toegelicht dat de vorderingen die zij

den waaromtrent het hof niets heeft vastge-

wensen in te stellen tegen de Staat in de

steld – wegens strijd met de eisen van een

Hoge Raad

hoofdzaak, voldoende samenhang vertonen

goede procesorde worden afgewezen op de

In het principale beroep: vooropgesteld wordt

met het onderwerp van de hoofdzaak om tot

grond dat de procedure in de hoofdzaak als

dat een partij op de voet van art. 217 Rv in

het oordeel te kunnen leiden dat FIAR c.s.

gevolg van de voeging wordt vertraagd.

een aanhangig geding kan vorderen te

voldoende belang hebben bij tussenkomst in

Het derde argument verdraagt zich niet met

mogen tussenkomen indien zij een eigen

verband met de gevolgen die zij van de uit-

het oordeel van het hof dat FIAR c.s. voldoen-

vordering wenst in te stellen tegen (een van)

spraak in de hoofdzaak kunnen ondervinden.

de belang hebben bij voeging. Op grond van

de procederende partijen en voldoende

De gedingstukken laten dan ook geen andere

het voorgaande is het bestreden oordeel

belang heeft zich met dat doel in te mengen

conclusie toe dan dat het hof na verwijzing

onvoldoende gemotiveerd.

in het aanhangige geding in verband met de

de verzochte tussenkomst (opnieuw) zal moe-

In het voorwaardelijke incidentele beroep:

nadelige gevolgen die zij van de uitspraak in

ten weigeren.

het middel richt klachten tegen het oordeel

de hoofdzaak kan ondervinden (vgl. HR 6 sep-

Onderdeel 2 is gericht tegen het oordeel van

dat FIAR c.s. voldoende belang hebben om

tember 2013, ECLI:NL:HR:2013:BY5241, NJ

het hof dat de procedure door het toestaan

zich aan de zijde van de Staat en SONT te

2014/58). Dat belang kan erin bestaan dat in

van voeging onredelijk zou worden ver-

voegen. Eenieder die belang heeft bij een tus-

verband met de gevolgen die de uitspraak in

traagd. Op de voet van art. 217 Rv kan ieder

sen andere partijen aanhangig geding, kan

de hoofdzaak kan hebben, benadeling of ver-

die een belang heeft bij een tussen andere

vorderen zich daarin te mogen voegen (art.

lies van een recht van de tussenkomende par-

partijen aanhangig geding, vorderen zich

217 Rv). Voor het aannemen van een zodanig

tij dreigt, dan wel diens positie anderszins

daarin te mogen voegen. Indien aan deze eis

belang is voldoende dat de partij die voeging

kan worden benadeeld. Aan de toewijsbaar-

is voldaan en de incidentele vordering tot

vordert nadelige gevolgen kan ondervinden

heid van een vordering tot tussenkomst kun-

voeging volgens art. 218 Rv tijdig is inge-

van een uitkomst van de procedure die

nen niettemin de eisen van een goede pro-

steld, is die vordering in beginsel toewijsbaar.

ongunstig is voor de partij aan wier zijde zij

cesorde in de weg staan. Voor zover onderdeel

Aan de toewijsbaarheid kunnen niettemin de

zich voegt (vgl. HR 14 maart 2008,

1 klaagt dat het hof heeft miskend dat een

eisen van een goede procesorde in de weg

ECLI:NL:HR:2008:BC6692, NJ 2008/168; HR 6

partij die verlangt te worden toegelaten tot

staan. Afwijzing van een incidentele vorde-

september 2013, ECLI:NL:HR:2013:BY5241, NJ

tussenkomst, daarbij niet kenbaar behoeft te

ring tot voeging wegens strijd met de goede

2014/58). Het hof heeft in de beoordeling

maken wat zij wenst te vorderen en van wie,

procesorde is onder meer mogelijk indien

betrokken dat in de hoofdzaak onder meer

berust het op een onjuiste rechtsopvatting.

toewijzing tot onredelijke vertraging van de

een oordeel wordt gevraagd over de rechtma-

Een oordeel over de gerechtvaardigdheid van

hoofdzaak zou leiden (art. 20 Rv). Het hof

tigheid van de algemene maatregelen van

de verlangde tussenkomst is immers alleen

heeft zijn oordeel dat toewijzing van de inci-

bestuur waarin bepaalde voorwerpen buiten

mogelijk indien duidelijk is wat de interveni-

dentele vordering tot voeging de procedure

de heffing zijn gebleven. Het bestreden oor-

ent wenst te bewerkstelligen. Voor zover het

in de hoofdzaak onnodig vertraagt, erop

deel komt erop neer dat een op dit punt voor

onderdeel klaagt over onbegrijpelijkheid van

gestoeld dat 1) FIAR c.s. de incidentele vorde-

de Staat en SONT ongunstige uitspraak nade-

het oordeel van het hof dat niet blijkt dat

ring eerder hadden kunnen instellen, 2) na

lige gevolgen kan hebben voor FIAR c.s.,

FIAR c.s. een vordering tegen de partijen in

voeging het partijdebat moet worden ver-

omdat zij als (belangenbehartigers van)

de hoofdzaak wensen in te stellen, is het

volgd en 3) onduidelijk is wat FIAR c.s. zou-

importeurs en fabrikanten van harddisk-

evenwel terecht voorgesteld, gelet op hetgeen

den kunnen bijdragen aan de beslechting

apparatuur belang erbij hebben dat SONT zo

zij in de incidentele memorie en in hun pleit-

van het geschil in de hoofdzaak. Het eerste

veel mogelijk vrij is om te bepalen welke

nota hebben aangevoerd. De gegrondbevin-

argument kan het bestreden oordeel niet

voorwerpen aan heffing onderworpen zijn.

ding van onderdeel 1 leidt echter niet tot cas-

dragen. In cassatie moet als vaststaand wor-

Aldus geeft het bestreden oordeel geen blijk

satie, aangezien FIAR c.s. daarbij geen belang

den aangenomen dat FIAR c.s. hebben vol-

van miskenning van de hiervoor vermelde

hebben. De hoofdzaak waarin FIAR c.s. willen

daan aan de eisen van art. 218 Rv, te weten

maatstaven. Het is ook niet onbegrijpelijk of

tussenkomen, gaat over de vraag of de Staat

dat de vordering tot voeging wordt ingesteld

onvoldoende gemotiveerd. Het middel faalt.

jegens Thuiskopie onrechtmatig heeft gehan-

bij incidentele conclusie vóór of op de rolda-

Volgt in het principale beroep vernietiging

deld door digitale audiospelers en digitale

tum waarop de laatste conclusie in het aan-

en verwijzing en in het in het incidentele

videorecorders ten onrechte niet aan te wij-

hangige geding wordt genomen. Als voor het

beroep verwerping, overeenkomstig de con-

zen als voorwerpen ten aanzien waarvan een

instellen van een incidentele vordering een

clusie van de A-G.

thuis-kopievergoeding verschuldigd is. De

wettelijke termijn geldt en die termijn niet is

De A-G verwijst naar een conclusie van de

(voorwaardelijke) vorderingen die FIAR c.s. in

overschreden, kan het oordeel dat de proce-

toenmalige A-G Bakels over voeging (2.3). Hij

de hoofdzaak willen instellen, zijn vorderin-

dure in de hoofdzaak bij toewijzing van de

meent dat de motiveringsklachten van onder-

gen tegen de Staat tot vergoeding van schade

incidentele vordering onredelijk wordt ver-

deel 1 van het principale beroep niet gegrond

die zij, bij toewijzing van de vorderingen in

traagd, niet worden gegrond op de enkele

zijn (2.4).

de hoofdzaak en de als gevolg daarvan te ver-

omstandigheid dat de incidentele vordering

wachten wijziging van de heffingsregeling,

ook eerder dan op de wettelijk laatst mogelij-

stellen te zullen lijden door omzetderving als

ke dag had kunnen worden ingesteld. Het

gevolg van de dan te verwachten heffing die

tweede argument kan het bestreden oordeel

zal worden gelegd op apparaten voorzien van

evenmin dragen. Voeging strekt ertoe dat

28 maart 2014, 13/02653

een hard disk, respectievelijk van schade die

een derde zich mengt in het processuele

(Mrs. A.M.J. van Buchem-Spapens,

zij in dat geval stellen te hebben geleden

debat van partijen. Daarmee zal in het alge-

A.H.T. Heisterkamp en C.E. Drion;

doordat in het verleden de heffing op cd’s en

meen tijd zijn gemoeid. Een in beginsel toe-

A-G mr. L.A.D. Keus)

dvd’s (wellicht) onevenwichtig hoog blijkt te

wijsbare vordering tot voeging kan dan ook

ECLI:NL:HR:2014:769

926


735

Rechtspraak

Alimentatie. Wettelijke maatstaven. Wijzi-

omstandigheden heeft voorgedaan in de zin

waarbij het vaststellen van de vorm, frequen-

ging. HR: Het hof heeft miskend dat in het

van art. 1:401 lid 1 BW.

tie en duur van de omgang aan een instelling

hoger beroep tegen de beschikking waarbij

Volgt vernietiging en verwijzing, voor zover

als het Omgangshuis wordt overgelaten, geen

de rechtbank de eerste vaststelling van de

de beschikking van het hof betrekking heeft

wettelijke of verdragsrechtelijke basis heeft.

kinderalimentatie had gegeven, aan de orde

op het hoger beroep tegen de beschikking

Bij de beoordeling van deze klacht wordt het

was of die vaststelling, beoordeeld naar de

van 9 juni 2010, overeenkomstig de conclusie

volgende vooropgesteld. Een kind en zijn niet

actuele situatie, beantwoordde aan de wet-

van de A-G.

met het gezag belaste ouder hebben recht op omgang met elkaar. Dit recht wordt, wat de

telijke maatstaven, en niet of zich een wijziging van omstandigheden had voorge-

niet met het gezag belaste ouder betreft,

daan in de zin van art. 1:401 lid 1 BW.

736

(BW art. 1:397 lid 1, 1:401 lid 1)

28 maart 2014, 13/03866

door die laatstgenoemde bepaling, maar ook

(Mrs. F.B. Bakels, G. Snijders, G. de Groot,

door de art. 9 lid 3 IVRK en 24 lid 3 Handvest

De man, adv. mr. J.C.J. Smallenbroek, vs. de

M.V. Polak en T.H. Tanja-van den Broek;

van de grondrechten van de EU. De rechter

vrouw, adv. mr. S. Kousedghi.

A-G mr. F.F. Langemeijer)

kan de niet met het gezag belaste ouder het

ECLI:NL:HR:2014:748

recht op omgang met het kind uitsluitend

gewaarborgd door de art. 8 EVRM en 1:377a lid 1 BW, en wat het kind aangaat niet alleen


ontzeggen op de in art. 1:377a lid 3 BW limi-

Partijen zijn in 1989 gehuwd. Uit het huwe-

Omgangsregeling. HR: 1. Omgangshuis. De

tatief opgesomde gronden (vgl. HR 17 januari

lijk zijn drie kinderen geboren.

beslissing van het hof om de moeder te ver-

2014, ECLI:NL:HR:2014:91). Op de ouder die

Bij beschikking van 13 februari 2008 heeft de

plichten medewerking te verlenen aan een

met het gezag is belast, rust de verplichting

rechtbank de echtscheiding tussen partijen

voorlopige omgangsregeling waarbij vorm,

om de ontwikkeling van de banden van zijn

uitgesproken, de door de man te betalen kin-

frequentie en duur van de omgang aan het

kind met de andere ouder te bevorderen (art.

deralimentatie voorlopig vastgesteld op €

Omgangshuis worden overgelaten, berust

1:247 lid 3 BW). De rechter aan wie wordt ver-

300 per kind per maand, een beslissing gege-

op een wettelijke grondslag en is niet in

zocht op de voet van art. 1:377a lid 1 BW een

ven over de partneralimentatie en de behan-

strijd met art. 8 EVRM. Dit laat onverlet dat

omgangsregeling vast te stellen, kan zijn

deling ten aanzien van andere geschilpunten

het in het algemeen aanbeveling verdient

beslissing zo nodig aanhouden in afwachting

aangehouden. Bij beschikking van 14 oktober

dat de rechter aanwijzingen geeft over fre-

van (nader) onderzoek, een voorlopige

2008 heeft het hof de beschikking van 13

quentie en duur van de aldus te organise-

omgangsregeling vaststellen, en partijen aan-

februari 2008 vernietigd op het punt van de

ren contacten. 2. Omvang appel. Het hof is

wijzingen geven om mee te werken aan de

partneralimentatie en de partneralimentatie

buiten de grenzen van de rechtsstrijd getre-

verdere voorbereiding van zijn beslissing op

anders bepaald. De man heeft de rechtbank

den door een dwangsom op te leggen zon-

het verzoek (vgl. HR 17 november 2000,

verzocht de beschikking van het hof van 14

der dat de rechtbank dit had gedaan en

ECLI:NL:HR:2000:AA8360, NJ 2001/121). Werkt

oktober 2008 te wijzigen in die zin dat de

zonder dat dit in hoger beroep was ver-

de met het gezag belaste ouder niet mee aan

partneralimentatie en de kinderalimentatie

zocht.

de totstandkoming of de uitvoering van een (voorlopige) omgangsregeling, dan kan de

op nihil worden gesteld. Bij beschikking van 15 juni 2010 heeft de rechtbank de man niet-

(IVRK art. 9 lid 3; Handvest van de grond-

rechter desverlangd maatregelen treffen om

ontvankelijk verklaard in dat verzoek. In de

rechten van de EU art. 24 lid 3; EVRM art. 8;

die ouder te bewegen tot naleving van zijn

procedure waarin de echtscheidingsbeschik-

BW art. 1:247 lid 3, 1:377a lid 1 en 3)

verplichtingen die corresponderen met het recht op omgang van de andere ouder en het

king is gegeven, heeft de rechtbank bij beschikking van 9 juni 2010 de door de man

De moeder, adv. mr. K. Aantjes, vs. de vader,

kind met elkaar (vgl. de beschikking van de

te betalen kinderalimentatie definitief vast-

niet verschenen.

Hoge Raad van 17 januari 2014). In dit verband kan de rechter onder meer van partijen

gesteld. De man heeft hoger beroep ingesteld tegen


verlangen dat zij zich bij de totstandkoming

de beschikkingen van 9 en 15 juni 2010 en

Uit een affectieve relatie van partijen is in

of de uitvoering van een (voorlopige)

verzocht de kinderalimentatie en de partner-

2010 een dochter geboren. De vader heeft

omgangsregeling laten begeleiden door een

alimentatie op nihil te stellen. Het hof heeft

haar erkend. De moeder heeft het ouderlijk

derde of een instelling die daartoe naar zijn

beide zaken gezamenlijk behandeld en alle

gezag. De dochter heeft haar hoofdverblijf-

oordeel voldoende gekwalificeerd is. Een en

verzoeken afgewezen. Daarbij heeft het over-

plaats bij de moeder.

ander strookt met het belang van het kind

wogen dat zich geen relevante wijziging van

In dit geding heeft de vader verzocht om een

dat een regeling betreffende zijn omgang

omstandigheden in de zin van artikel 1:401

omgangsregeling met de dochter. De recht-

met de niet met het gezag belaste ouder op

lid 1 BW heeft voorgedaan.

bank heeft bepaald dat de vader met de

zorgvuldige wijze tot stand komt. Gelet op

dochter omgang zal hebben onder begelei-

het voorgaande berust de beslissing van het

Hoge Raad

ding van het Omgangshuis. De moeder heeft

hof om de moeder te verplichten medewer-

In het hoger beroep tegen de beschikking

hoger beroep ingesteld. Het hof heeft

king te verlenen aan een voorlopige

van de rechtbank van 9 juni 2010 was aan de

bepaald dat op korte termijn een omgangsre-

omgangsregeling waarbij vorm, frequentie en

orde of de eerste (definitieve) vaststelling van

geling tot stand dient te komen waarvan de

duur van de omgang aan het Omgangshuis

de kinderalimentatie, beoordeeld naar de

invulling door het Omgangshuis dient te

worden overgelaten, op een wettelijke grond-

actuele situatie, beantwoordde aan de wette-

worden bepaald. Voorts heeft het hof een

slag en is dit oordeel niet in strijd met art. 8

lijke maatstaven. Het hof heeft miskend dat

dwangsom opgelegd aan de moeder.

EVRM. Daarop stuit het onderdeel af. Dit laat onverlet dat het in het algemeen aanbeveling

in het hoger beroep tegen die beschikking voor het oordeel inzake de kinderalimentatie

Hoge Raad

verdient dat de rechter aanwijzingen geeft

niet van belang was of zich een wijziging van

Onderdeel I bevat de klacht dat een beslissing

over frequentie en duur van de aldus te orga-


927

Rechtspraak

niseren contacten tussen het kind en de niet-

betekenen. Is deze collectieve stuitingshan-

van rechtsvorderingen van personen wier

verzorgende ouder. Voorts kan iedere ouder

deling rechtsgeldig? HR: Bevestigend. Een

gelijksoortige belangen hij ingevolge zijn sta-

zich tot de rechter wenden indien hij of zij

rechtspersoon in de zin van art. 3:305a lid 1

tuten behartigt, strekkend tot nakoming van

meent dat de nadere vormgeving van de

BW kan door een aanmaning of medede-

verbintenissen tot schadevergoeding te vol-

omgangsregeling door het Omgangshuis op

ling op de voet van art. 3:317 lid 1 BW de

doen in geld?’

enig punt niet aanvaardbaar is. De rechter die

verjaring stuiten van rechtsvorderingen

de nadere vormgeving van een voorlopige

van personen wier gelijksoortige belangen

Hoge Raad

omgangsregeling overlaat aan een instantie

hij ingevolge zijn statuten behartigt, ook

Art. 3:305a lid 1 BW bepaalt dat een stichting

als het Omgangshuis, blijft immers verant-

voor zover deze rechtsvorderingen strekken

of vereniging met volledige rechtsbevoegd-

woordelijk voor de vaststelling van de

tot nakoming van verbintenissen tot scha-

heid een rechtsvordering kan instellen die

omgangsregeling en behoudt dan ook de

devergoeding te voldoen in geld.

strekt tot bescherming van gelijksoortige

mogelijkheid deze te veranderen.

belangen van andere personen, voor zover zij

Het onderdeel klaagt voorts dat het hof het

(BW art. 3:305a lid 1, 2 en 3, 3:316 lid 1, 3:317

deze belangen ingevolge haar statuten behar-

verbod van reformatio in peius heeft

lid 1)

tigt (hierna ook: collectieve actie). Met de

geschonden, omdat de rechtbank omgang

wettelijke regeling van de collectieve actie is

heeft opgelegd volgens een bij het Omgangs-

VEB, adv. mr. E.H. van Staden ten Brink, vs.

onder meer beoogd een effectieve en effici-

huis gangbare en haalbare frequentie en het

Deloitte c.s., adv. mr. F.E. Vermeulen.

ente rechtsbescherming ten behoeve van de

hof de bepaling van de vorm, frequentie en

belanghebbenden te bevorderen (vgl. HR 26

duur van de contacten heeft overgelaten aan


februari 2010, ECLI:NL:HR:2010:BK5756, NJ

het Omgangshuis. Deze klacht mist feitelijke

Deloitte heeft de jaarrekeningen van Ahold

2011/473).

grondslag. Ook de rechtbank heeft geen

over de boekjaren 1999, 2000 en 2001 van

De rechtsvordering van art. 3:305a lid 1 BW

beperking gesteld aan de vorm, frequentie en

een goedkeurende accountantsverklaring

kan volgens lid 3 van die bepaling niet strek-

duur van de omgang onder begeleiding van

voorzien. VEB meent dat deze goedkeurende

ken tot schadevergoeding te voldoen in geld.

het Omgangshuis.

verklaringen voldoende grondslag misten,

Uit de parlementaire geschiedenis volgt dat

In onderdeel II klaagt de moeder dat het hof

dat beleggers daardoor op het verkeerde

de wetgever verder geen beperkingen heeft

een dwangsom heeft opgelegd, zonder dat dit

been zijn gezet en schade hebben geleden, en

willen stellen aan de aard van de in te stellen

door de vader was verzocht. Deze klacht is

dat de Deloitte Maatschap en aan haar geli-

vorderingen, dat een rechtspersoon die op de

gegrond. De rechtbank heeft voorzien in een

eerde personen aansprakelijk zijn voor die

voet van die bepaling een collectieve actie

omgangsregeling, zonder oplegging van een

schade. Bij exploten van februari 2008 heeft

kan instellen, tevens bevoegd is de schulde-

dwangsom, hoewel dat door de vader was ver-

VEB aan Deloitte c.s. een brief doen beteke-

naar door middel van een aanmaning ten

zocht. In zijn verweerschrift in hoger beroep

nen, waarin onder meer is vermeld:

behoeve van de belanghebbenden in gebreke

heeft de vader verzocht de beschikking waar-

‘Met deze brief stuit de VEB namens zichzelf

te stellen, en dat met art. 3:305a lid 2 BW is

van beroep te bekrachtigen. Door de moeder

en alle (voormalige) aandeelhouders van

bedoeld dat belangenorganisaties eerst pro-

desalniettemin te veroordelen tot betaling

Ahold, waaronder in ieder geval de aandeel-

beren in overleg met de wederpartij(en) tot

van een dwangsom voor het geval zij niet

houders die aandelen hebben gekocht in de

een oplossing te komen, voordat zij ervoor

meewerkt, is het hof dus buiten de grenzen

periode 30 juli 1999 tot en met 23 februari

kiezen een geschil aan de rechter voor te leg-

van de rechtsstrijd getreden.

2003 (waaronder de personen en eenheden/

gen, om te bevorderen dat het collectief actie-


entiteiten die zodanige aandelen als divi-

recht mede kan dienen als voortraject voor


dend hebben ontvangen), wier belangen zij

de totstandkoming van een collectieve schik-

De A-G geeft onder 2.1-2.13 een inleiding over

in overeenstemming met haar statutaire

king (Kamerstukken II, 1991/92, 22 486, nr. 3,

de overheidsbemoeienis met Omgangshuizen.

doel als artikel 3:305a BW vereniging behar-

p. 24-28; Kamerstukken II 2012/13, 33 126, nr.

Onder 3.7 legt hij de beschikking van het hof

tigt, in het kader van artikel 3:317 BW voor

7, p. 3). De verjaring van een rechtsvordering

aldus uit dat het hof de beslissing niet uit han-

zover nodig alle vorderingen die mede op

kan worden gestuit door het instellen van

den heeft gegeven aan het Omgangshuis.

grond van de artikelen 6:162 en/of 6:170 en/

een eis, alsmede door iedere andere daad van

of 6:171 en 6:172 BW voortvloeien uit de

rechtsvervolging van de zijde van de gerech-

maatschap Deloitte en/of haar afzonderlijke

tigde die in de vereiste vorm geschiedt (art.

maten en Van den Dries en/of diens als maat

3:316 lid 1 BW). Blijkens de totstandkomings-

handelende besloten vennootschap (…) toe te

geschiedenis van art. 3:305a BW stuit het

28 maart 2014, 13/04530

rekenen handelen en/of nalaten. Deze stui-

instellen van een rechtsvordering op de voet

(Mrs. E.J. Numann, A.H.T. Heisterkamp,

ting brengt de VEB uit namens zichzelf en

van art. 3:316 lid 1 BW ook de verjaring van

C.E. Drion, G. de Groot en M.V. Polak;

voormelde (voormalige) aandeelhouders op

de vorderingen van degenen wier belangen

A-G mr. A. Hammerstein)

grond van haar bevoegdheid krachtens arti-

met de collectieve actie worden behartigd

ECLI:NL:HR:2014:766

kel 3:305a BW, althans op grond van zaak-

(Kamerstukken II, 1992/93, 22 486, nr. 5, p. 4).

waarneming in de zin van artikel 6:198 BW.’

De verjaring van een rechtsvordering tot

Prejudiciële vraag. Collectieve stuiting. VEB

In dit geding heeft VEB op de voet van art.

nakoming van een verbintenis kan ook wor-

meent dat Deloitte onrechtmatig jegens

3:305a lid 1 BW diverse vorderingen tegen

den gestuit door een op de voet van art.

beleggers heeft gehandeld door jaarreke-

Deloitte c.s. ingesteld. De rechtbank heeft de

3:317 lid 1 BW uitgebrachte aanmaning of

ningen van Ahold van een goedkeurende

volgende prejudiciële vraag gesteld:

mededeling waarin de schuldeiser zich

accountantsverklaring te voorzien en dat de

‘Kan een rechtspersoon in de zin van art.

ondubbelzinnig zijn recht op nakoming voor-

beleggers daardoor schade hebben geleden.

3:305a lid 1 BW, uit hoofde van zijn aan dit

behoudt. Hierbij gaat het erom dat een vol-

VEB stelt een collectieve actie in. In 2008

artikel ontleende bevoegdheid, op de voet

doende duidelijke waarschuwing aan de

doet VEB een stuitingsbrief aan Deloitte

van art. 3:317 lid 1 BW de verjaring stuiten

schuldenaar wordt gegeven dat hij rekening

737

928


Rechtspraak

moet blijven houden met de aanspraak van

hebben dan ook belang erbij dat de verjaring

Inleiding:

de schuldeiser (vgl. HR 14 februari 1997,

kan worden gestuit op een wijze die niet

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzit-

ECLI:NL:HR:1997:ZC2274, NJ 1997/244).

onnodig belastend is.

ting in hoger beroep van 7 mei 2012 en dat

Deloitte c.s. betogen dat de prejudiciële vraag

Gelet op het voorgaande moet worden aange-

van de terechtzitting van 13 augustus 2012

ontkennend moet worden beantwoord, en

nomen dat de rechtspersoon ook door een

zijn aldaar de verdachte noch een raadsman

voeren daartoe aan dat het belang van de

aanmaning of mededeling zoals bedoeld in

verschenen. Beide middelen behelzen de

schuldenaar bij rechtszekerheid vergt dat de

art. 3:317 lid 1 BW de verjaring kan stuiten

klacht dat in hoger beroep het voorschrift

toepasselijke wettelijke bepalingen restrictief

van vorderingen van degenen voor wier

van art. 51 Sv niet is nageleefd.

worden uitgelegd. In het licht van hetgeen

belangen hij opkomt. De slotsom is dat de

Art. 51 Sv luidt: ‘Ten aanzien van de bevoegd-

hiervoor is vooropgesteld, kan dat betoog

prejudiciële vraag bevestigend moet worden

heid van den raadsman tot de kennisneming

niet worden aanvaard. Met de regeling van

beantwoord.

van processtukken en het bekomen van

art. 3:305a BW is beoogd een effectieve en

Volgt als dictum beantwoording van de pre-

afschrift daarvan vinden de artikelen 30 tot

efficiënte rechtsbescherming te bieden aan

judiciële vraag aldus dat een rechtspersoon

en met 34 overeenkomstige toepassing. Van

personen voor wier belangen een rechtsper-

in de zin van art. 3:305a lid 1 BW, door een

alle stukken die ingevolge dit wetboek ter

soon als bedoeld in die bepaling (hierna: de

aanmaning of mededeling op de voet van

kennis van de verdachte worden gebracht

rechtspersoon) opkomt. Een collectieve actie

art. 3:317 lid 1 BW de verjaring kan stuiten

ontvangt de raadsman, behoudens het

is in beginsel mogelijk als de bij de vordering

van rechtsvorderingen van personen wier

bepaalde in artikel 32, tweede lid, onverwijld

betrokken belangen zich voor bundeling

gelijksoortige belangen hij ingevolge zijn sta-

afschrift.’

lenen. De enige beperking is dat door middel

tuten behartigt, ook voor zover deze rechts-

Bij de stukken van het geding bevinden zich:

van een collectieve actie geen schadevergoe-

vorderingen strekken tot nakoming van ver-

(i) een akte rechtsmiddel inhoudende dat mr.

ding kan worden gevorderd (art. 3:305a lid 3

bintenissen tot schadevergoeding te voldoen

P.J. Silvis, advocaat te Schiedam, op 21 april

BW). Deze beperking is ingegeven door de

in geld.

2011 namens de verdachte hoger beroep

omstandigheid dat schadevergoeding aan

De A-G concludeert dienovereenkomstig. Hij

instelt tegen het door de Rechtbank op 7

individuele personen moet worden uitge-

geeft zijn beoordeling onder 4.10-4.15. Voor

april 2011 gewezen vonnis; (ii) een brief van

keerd, en door de juridisch-technische com-

hem geeft de doorslag dat bevestigende

mr. P.J. Silvis van 9 mei 2011 gericht aan de

plicaties waartoe het toelaten van een collec-

beantwoording past in een rechtsontwikke-

strafgriffie van de Rechtbank, die inhoudt:

tieve actie op dit punt aanleiding kan geven

ling waarbij de Hoge Raad ruim baan geeft

‘Op 7 april 2011 is vonnis gewezen en op 21

(vgl. Kamerstukken II 1991/92, 22 486, nr. 3, p.

aan collectieve acties.

april 2011 is hoger beroep ingesteld. Bij-

29-30). Dergelijke complicaties doen zich niet

gaand gelieve u mijn appelmemorie aan te

voor bij de collectieve stuiting van verjaring

treffen (bijlage I).’; (iii) de in (ii) bedoelde bij-

van vorderingen tot vergoeding van schade.

Hoge Raad (strafkamer)

lage, die onder meer inhoudt: ‘In de strafzaak

Door een procedure op de voet van art.

Deze rubriek wordt verzorgd door prof. mr.

tegen [verdachte], bij u bekend onder parket-

3:305a BW bij de rechter aanhangig te

P.H.P.H.M.C. van Kempen, hoogleraar

nummer 10.631245-08 verzoek ik de A-G

maken, kan de rechtspersoon de verjaring

straf(proces)recht Radboud Universiteit

middels deze appelmemorie om voor de zit-

stuiten van vorderingen van personen voor

Nijmegen.

ting in hoger beroep de volgende getuigen

wier belangen hij opkomt, waaronder de vordering tot vergoeding van schade. Ook kan de rechtspersoon de schuldenaar door een

op te roepen (...)’. Bij de stukken bevindt zich

738

aanmaning rechtsgeldig in gebreke stellen

voorts het dubbel van de dagvaarding van de verdachte om te verschijnen voor de terechtzitting in hoger beroep van 7 mei 2012 en

ten behoeve van de belanghebbenden. Een

18 maart 2014, nr. 12/04334

het dubbel van de oproeping van de verdach-

dergelijke ingebrekestelling voldoet tevens

(Mrs. W.A.M. van Schendel, H.A.G. Splinter-

te om te verschijnen voor de terechtzitting

aan de vereisten die art. 3:317 lid 1 BW stelt

van Kan en Y. Buruma)

in hoger beroep van 13 augustus 2012. Noch

voor stuiting van een verjaring. Het argu-

(na conclusie van wnd. A-G mr. N. Jörg,

uit mededelingen gesteld op die stukken

ment van Deloitte c.s. dat de omvang van de

strekkende tot vernietiging en tot terugwij-

noch uit enig ander aan de Hoge Raad gezon-

vorderingen voor de schuldenaar onzeker

zing; adv. mr. O.J. Much, te Rotterdam)

den stuk kan blijken dat een afschrift van die

blijft indien collectieve stuiting kan plaats-

ECLI:NL:HR:2014:660

dagvaarding en die oproeping aan een raads-

vinden, kan in deze twee gevallen een zoda-

man is gezonden.

nige stuiting niet verhinderen. Dan valt niet

Kennisgeving van optreden door gekozen

in te zien waarom dat argument in de weg

raadsman art. 39 Sv: de regeling in deze

Hoge Raad, onder meer:

staat aan de mogelijkheid voor de rechtsper-

bepaling geldt als een ordemaatregel en

2.5. Bij de beoordeling van de middelen dient

soon om de verjaring te stuiten door middel

een schriftelijke kennisgeving vormt geen

het volgende voorop te worden gesteld.

van een aanmaning of mededeling in de zin

noodzakelijke voorwaarde om als raadsman

Art. 38, eerste lid, Sv bepaalt dat de verdachte

van art. 3:317 lid 1 BW. Daarbij verdient

te kunnen optreden. Indien uit enig in het

te allen tijde bevoegd is een of meer raadslie-

opmerking dat met de regeling van art.

dossier aanwezig stuk aan de rechter of de

den te kiezen. Behoudens in het geval van

3:305a BW tevens is beoogd de totstandko-

andere justitiële autoriteiten kan blijken

voortijdige beëindiging van diens werkzaam-

ming van collectieve schikkingen te bevorde-

dat de verdachte voor de desbetreffende

heid, geldt de keuze van een raadsman –

ren. Denkbaar is dat vorderingen van belang-

aanleg voorzien is van rechtsbijstand door

evenals ingevolge art. 43, eerste lid, Sv de toe-

hebbenden voor wie de rechtspersoon

een raadsman, dan behoort deze raadsman

voeging van een raadsman – voor de gehele

opkomt, tijdens onderhandelingen over een

als zodanig te worden erkend.

aanleg waarin zij heeft plaatsgehad. Die aan-

collectieve schikking dreigen te verjaren. De rechtspersoon, de belanghebbenden voor wie hij opkomt, maar evenzeer de schuldenaar,

leg is beëindigd als de betreffende uitspraak (Sv art. 38, 39, 51)

in kracht van gewijsde is gegaan of als daartegen een gewoon rechtsmiddel is ingesteld


929

Rechtspraak

(vgl. HR 9 juni 1998, LJN ZD1192, NJ

– ten laste gelegd dat hij tezamen en in ver-

wezenlijke informatie buiten het dossier

1998/784). Ingevolge art. 39, eerste lid, Sv

eniging met anderen, opzettelijk valse euro-

wordt gehouden).

geeft de gekozen raadsman van zijn optreden

bankbiljetten, met het oogmerk om die bank-

Het hof is van oordeel dat door:

als zodanig, wanneer de officier van justitie

biljetten als echt en onvervalst uit te geven

1. de gebrekkige controle van het CIE op het

reeds in de zaak betrokken is, schriftelijk

of te doen uitgeven, in voorraad heeft gehad

handelen van [medeverdachte 6] (waardoor

kennis aan de griffier of, als dat nog niet het

en/of zich heeft verschaft en/of heeft ontvan-

verdachte via [medeverdachte 1] werd uitge-

geval is, aan de betrokken hulpofficier.

gen en/of vervoerd en/of heeft ingevoerd,

lokt de strafbare feiten te plegen),

De regeling van art. 39 Sv moet worden

subsidiair dit feit opzettelijk heeft uitgelokt,

2. de gebrekkige controle van het OM op de

beschouwd als een ordemaatregel en een

en meer subsidiair medeplichtig is geweest

CIE waardoor, hoewel de feiten (mede door

schriftelijke kennisgeving vormt geen nood-

aan dit feit.

de verklaring van [medeverdachte 1]) er

zakelijke voorwaarde om als raadsman te

In het opsporingsonderzoek werd gebruik

lagen, pas op 13 september 2005 in volle

kunnen optreden. Indien uit enig in het dos-

gemaakt van een burgerinformant die zijn

omvang duidelijk werd dat er was uitgelokt

sier aanwezig stuk aan de rechter of de ande-

werkzaamheden als burgerinformant voor de

door een informant en

re justitiële autoriteiten kan blijken dat de

overheid tegen betaling placht te verrichten.

3. het feit dat de verdachte niet zo spoedig

verdachte voor de desbetreffende aanleg

Door de verdediging in deze zaak en in de

mogelijk op de hoogte is gesteld van de door

voorzien is van rechtsbijstand door een

verwante zaken tegen gelijktijdig terecht-

[medeverdachte 6] afgelegde verklaringen,

raadsman, dan behoort deze raadsman als

staande verdachten zijn verweren gevoerd

sprake is van een grove veronachtzaming van

zodanig te worden erkend (vgl. HR 19 decem-

met betrekking tot het optreden van de

de belangen van verdachte waardoor tekort is

ber 2000, LJN ZD2182, NJ 2001/161).

informant, het doen en/of nalaten van de

gedaan aan zijn recht op een eerlijke behan-

2.6. Het kennelijke oordeel van het Hof dat

betrokken CIE dienaangaande en de verant-

deling.

uit de hiervoor onder 2.2.2 sub (ii) en (iii)

woordelijkheid van het openbaar ministerie

Daarnaast is ook sprake van een schending

genoemde stukken niet kan blijken dat de

daarvoor. Naar aanleiding daarvan heeft het

van het publieke belang.

verdachte zich in hoger beroep van rechtsbij-

Hof het Openbaar Ministerie niet-ontvanke-

Immers, het feit dat door financiële belonin-

stand door mr. Silvis had voorzien en het

lijk verklaard in de vervolging van de ver-

gen van de overheid en gebrekkige controle

voorschrift van art. 51 Sv in het onderhavige

dachte. Het hof overweegt daartoe onder

van de CIE strafbare feiten gepleegd worden

geval niet van toepassing is, geeft, gelet op

meer: ‘Onder andere het feit dat [medever-

(waarop de overheid geen zicht heeft) raakt

hetgeen onder 2.5 is overwogen, ofwel blijk

dachte 6] door de overheid kreeg betaald

de integriteit van de overheid. Dit in de ogen

van een onjuiste rechtsopvatting ofwel is

voor het verstrekken van informatie over

van het hof ernstige probleem, wordt naar de

niet begrijpelijk.

strafbare feiten heeft hem er kennelijk toe

indruk van het hof in de onderhavige zaak

2.7. De middelen zijn terecht voorgesteld.

gebracht [medeverdachte 1] over te halen om

noch door de CIE, noch door het OM onder-

Volgt vernietiging en terugwijzing.

te bemiddelen bij de vals geld transactie.

kend. De voormalig CIE-chef [betrokkene]

[medeverdachte 6] heeft kunnen handelen

heeft ter zitting van het gerechtshof volge-

zoals hij gehandeld heeft, omdat het toezicht

houden dat er door de CIE geen fouten zijn

van de CIE faalde. Het hof is daarom van oor-

gemaakt en ook van de zijde van het OM is

deel dat de verdachte als gevolg van aan de

niet gebleken van een negatief oordeel over

overheid toe te rekenen omstandigheden is

het functioneren van de CIE in deze zaak.

gebracht tot andere strafbare feiten dan

Vanwege de grove veronachtzaming van de

(Mrs. A.J.A. van Dorst, J. de Hullu en

waarop zijn opzet was gericht en dat alleen

belangen van de verdachte en het publieke

E.S.G.N.A.I. van de Griend)

al om die reden geen veroordeling kan vol-

belang, is het hof van oordeel dat het Open-

(na conclusie van A-G mr. P.C. Vegter, strek-

gen.

baar ministerie niet-ontvankelijk in zijn

kende tot vernietiging en tot terugwijzing;

Dat de verdachte (via [medeverdachte 1]) is

strafvervolging verklaard dient te worden.’

OM-cassatie)

uitgelokt door een door de CIE gerunde infor-

Het middel klaagt dat het Hof zijn beslissing

ECLI:NL:HR:2014:637

mant was in ieder geval op 13 september

dat het Openbaar Ministerie niet-ontvanke-

2005 bij het OM bekend en had overigens

lijk is in de vervolging ontoereikend heeft

Niet-ontvankelijkheid ingevolge art. 359a

eerder bekend kunnen zijn als de controle

gemotiveerd.

Sv vanwege uitlokking verdachte door een

beter was geweest. Het OM had in ieder geval

door de CIE gerunde informant? Tallon-cri-

zo spoedig mogelijk na 13 september 2005


terium. In casu is het oordeel dat aan ver-

de verdachte en zijn raadsman op de hoogte

2.3. Bij de beoordeling van het middel moet

dachtes recht op een eerlijke behandeling

moeten stellen van de informatie die van

het volgende worden vooropgesteld. Ingeval

van zijn zaak is tekortgedaan, niet begrijpe-

belang was voor een door de rechter te

sprake is van een vormverzuim als bedoeld

lijk mede nu niet is vastgesteld dat de ver-

nemen eindbeslissing en beslissingen inzake

in art. 359a Sv en de rechtsgevolgen daarvan

dachte door een opsporingsambtenaar dan

de voorlopige hechtenis. Dat heeft het OM

niet uit de wet blijken, moet de rechter

wel een persoon voor wiens handelen de

niet gedaan. Het lijkt er zelfs op dat als

beoordelen of aan dat vormverzuim enig

politie of het Openbaar Ministerie verant-

[medeverdachte 6] er voor gekozen had niet

rechtsgevolg dient te worden verbonden en,

woordelijk is, is gebracht tot het begaan

te verklaren over zijn relatie met de CIE, die

zo ja, welk rechtsgevolg dan in aanmerking

van de strafbare feiten waarvoor hij wordt

informatie (hoewel aanwezig bij het OM)

komt. Daarbij dient hij rekening te houden

vervolgd.

nooit ter kennis was gekomen van de ver-

met de in het tweede lid van art. 359a Sv

dachte. Als het argument daarvoor zou zijn

genoemde factoren. Het rechtsgevolg zal

dat dit ter bescherming van [medeverdachte

immers door deze factoren moeten worden

6] was, dan stelt het hof daar tegen over dat

gerechtvaardigd. De eerste factor is ‘het

Inleiding:

die keuze consequenties had moeten hebben

belang dat het geschonden voorschrift dient’.

OM-cassatie. Aan verdachte is – kort gezegd

voor de verdachte (zoals een sepot, omdat

De tweede factor is ‘de ernst van het verzuim’.

739 18 maart 2014, nr. 13/03122

(Sv art. 126ij, 359a)

930


Rechtspraak

Bij de beoordeling daarvan zijn de omstan-

neemt de Hoge Raad in aanmerking dat het

een (na het vonnis van de Rechtbank en

digheden van belang waaronder het verzuim

Hof niet heeft vastgesteld dat de verdachte

voorafgaand aan het onderzoek ter terecht-

is begaan. Daarbij kan ook de mate van ver-

door een opsporingsambtenaar dan wel een

zitting in hoger beroep plaatsgevonden heb-

wijtbaarheid van het verzuim een rol spelen.

persoon voor wiens handelen de politie of

bend) verhoor van [betrokkene 2] als getuige

De derde factor is ‘het nadeel dat daardoor

het Openbaar Ministerie verantwoordelijk is,

opzettelijk op ambtseed een onjuist proces-

wordt veroorzaakt’. Bij de beoordeling daar-

is gebracht tot het begaan van de strafbare

verbaal heeft opgemaakt door daarin een

van is onder meer van belang of en in hoe-

feiten waarvoor hij wordt vervolgd.

deel van de verklaring van de getuige onjuist

verre de verdachte door het verzuim daad-

2.5. Het middel is gegrond.

en in een voor de verdachte belastende zin

werkelijk in zijn verdediging is geschaad.

Volgt vernietiging en verwijzing.

heeft weer te geven (2.4.1). Een tweede in het middel bedoeld verweer houdt in dat het

Opmerking verdient dat indien het niet de verdachte is die door de niet-naleving van het voorschrift is getroffen in het belang dat

740

Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk moet worden verklaard in zijn strafvervolging van de verdachte, aangezien het door de betref-

de overtreden norm beoogt te beschermen, in de te berechten zaak als regel geen rechts-

18 maart 2014, nr. 12/02631

fende verbalisant opgemaakte proces-verbaal

gevolg zal behoeven te worden verbonden

(Mrs. W.A.M. van Schendel, B.C. de Savornin

van het (na het vonnis van de Rechtbank en

aan het verzuim.

Lohman en Y. Buruma)

voorafgaand aan het onderzoek ter terecht-

Indien de rechter op grond van de hiervoor

(na conclusie van A-G mr. D.J.C. Aben, strek-

zitting in hoger beroep plaatsgevonden heb-

bedoelde weging en waardering van de wet-

kende tot vernietiging van de bestreden

bend) verhoor van [betrokkene 1] als getuige

telijke beoordelingsfactoren en aan de hand

uitspraak uitsluitend wat betreft de straf-

niet een correcte zakelijke weergave bevat en

van alle omstandigheden van het geval tot

oplegging, tot vermindering van de straf en

deels in strijd met de waarheid is, nu het pro-

het oordeel komt dat niet kan worden vol-

tot verwerping voor het overige; adv. mr.

ces-verbaal ‘een sturende vraag [bevat] en het

staan met de vaststelling dat een onherstel-

R.D.A. van Boom en mr. M. Berndsen,

geverbaliseerde antwoord (...) het [doet] voor-

baar vormverzuim is begaan, maar dat het

beiden Utrecht)

komen alsof de getuige antwoordt met een

verzuim niet zonder consequentie kan blij-

ECLI:NL:HR:2014:639

eigen waarneming’ (2.4.2). Het hof constateerde dat bij vergelijking en

ven, zal hij daaraan een van de in art. 359a, eerste lid, Sv genoemde rechtsgevolgen ver-

Niet-ontvankelijkheid ingevolge art. 359a

controle van het bewuste proces-verbaal van

binden, te weten strafvermindering, bewijs-

Sv vanwege onjuist opgemaakt proces-ver-

verhoor van de getuige [betrokkene 2],

uitsluiting of niet-ontvankelijkverklaring van

baal door daarin getuigenverklaring onjuist

genummerd 20110727.16.08, gesloten op 27

het openbaar ministerie in de vervolging.

en in een voor de verdachte belastende zin

juli 2011, met de daarbij behorende audio-

Het vorenoverwogene brengt mee dat een

weer te geven? In casu daarvoor geen aan-

banden is gebleken dat de betreffende verba-

beslissing tot toepassing van een rechtsge-

leiding mede omdat de verdediging door de

lisant het verhoor van de getuige op één

volg als bedoeld in art. 359a Sv dient te wor-

beschikbaarheid van geluidsopnamen van

onderdeel onjuist heeft gerelateerd. Het hof

den genomen en gemotiveerd aan de hand

de verhoren op de onjuiste weergave heeft

acht dit een ernstige fout, maar deze geeft

van de factoren die in het tweede lid van het

kunnen wijzen en het verzuim is hersteld

het hof geen aanleiding tot niet-ontvankelijk-

artikel zijn genoemd.

doordat de advocaat-generaal bij het hof

verklaring van het openbaar ministerie in de

Niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar

een aanvullend proces-verbaal heeft doen

vervolging. Het hof overweegt onder meer

ministerie in de vervolging komt als in art.

opmaken waarin een juiste weergave van

dat voor toepassing van de door de raads-

359a Sv voorzien rechtsgevolg slechts in uit-

de verklaring van de getuige is gerelateerd.

man bepleite sanctie vereist is dat de desbe-

zonderlijke gevallen in aanmerking. Daarvoor

Niet-ontvankelijkheid ingevolge art. 359a Sv

treffende opsporingsambtenaar door zijn

is alleen plaats ingeval het in het voorberei-

omdat het opgemaakte proces-verbaal een

handelen een ernstige inbreuk heeft

dend onderzoek begane vormverzuim daarin

sturende vraag bevat en het geverbaliseerde

gemaakt op beginselen van een behoorlijke

bestaat dat met de opsporing of vervolging

antwoord het doet voorkomen alsof de

procesorde waardoor doelbewust of met gro-

belaste ambtenaren ernstig inbreuk hebben

getuige antwoordt met een eigen waarne-

ve veronachtzaming van de belangen van de

gemaakt op beginselen van behoorlijke pro-

ming? In casu daarvoor geen aanleiding

verdachte aan diens recht op een eerlijke

cesorde waardoor doelbewust of met grove

mede omdat de verdediging op grond van

behandeling van zijn zaak is tekort gedaan.

veronachtzaming van de belangen van de

de audioregistratie van het desbetreffende

Naar het oordeel van het hof is hiervan geen

verdachte aan diens recht op een eerlijke

verhoor en op grond van het verhoor van de

sprake. Het hof constateert in de eerste

behandeling van zijn zaak is tekortgedaan.

getuige bij de rechter-commissaris het hof

plaats dat het gaat om een passage in één

(Vgl. HR 30 maart 2004,

heeft gewezen op de volgens haar aan het

proces-verbaal van verhoor van een getuige,

ECLI:NL:HR:2004:AM2533, NJ 2004/376.)

proces-verbaal klevende gebreken, terwijl

namelijk om de woorden: ‘Ik heb van [ver-

Daarvan is sprake ingeval de verdachte door

het hof de inhoud van het proces-verbaal

dachte] gehoord dat hij er wel vrede mee had

een opsporingsambtenaar dan wel door een

ook niet voor het bewijs heeft gebezigd.

dat als hij 12 jaar zou krijgen voor deze zaak’ alsmede: ‘Bij dat gesprek was niemand

persoon voor wiens handelen de politie of het openbaar ministerie verantwoordelijk is,

(Sv art. 152, 359a)

anders aanwezig’ die gerelateerd hadden moeten worden als: ‘Ik heb wel gehoord nee

is gebracht tot het begaan van het strafbare feit waarvoor hij wordt vervolgd, terwijl zijn

Inleiding:

hij zei: hij was tevreden dat als hij 12 jaar zou

opzet tevoren niet reeds daarop was gericht

Zaak moord zonder lijk. Een van de in het

krijgen zou die tevreden zijn, maar ik heb het

(vgl. HR 29 juni 2010,

cassatiemiddel bedoelde verweren houdt in

hem niet uit zijn eigen mond horen zeggen.

ECLI:NL:HR:2010:BL0613, NJ 2010/441).

dat het Openbaar Ministerie niet-ontvanke-

Maar ik heb het wel gehoord. Maar van wie?’

2.4. ’s Hofs oordeel dat aan verdachtes recht

lijk moet worden verklaard in de strafvervol-

Bij de beoordeling van een verzuim als hier

op een eerlijke behandeling van zijn zaak is

ging van de verdachte, aangezien de betref-

gesteld is van belang of mogelijkheden voor

tekortgedaan, is niet begrijpelijk. Daarbij

fende verbalisant bij de verslaglegging van

controle achteraf aanwezig zijn. In dit geval


931

Rechtspraak

waren de geluidsbanden van de verhoren

wijzen en, zoals het Hof – niet onbegrijpelijk

Opiumwetfeit) en veroordeeld voor feit 2 (te

beschikbaar, waaronder de opname van het

– heeft vastgesteld, het verzuim is hersteld

Utrecht, als vreemdeling hebben verbleven,

gewraakte verhoor. Aan de hand daarvan kon

doordat de Advocaat-Generaal bij het Hof een

terwijl verdachte wist dat hij op grond van

door de verdediging op de onjuiste weergave

aanvullend proces-verbaal heeft doen opma-

artikel 67 Vreemdelingenwet, tot ongewenst

worden gewezen - hetgeen in dit geval ook is

ken waarin een juiste weergave van de verkla-

vreemdeling was verklaard).

geschied. Het hof constateert in dit verband

ring van de getuige is gerelateerd.

De raadsman van verdachte heeft ter terecht-

voorts dat de advocaat-generaal direct bij de

Voor zover het middel dit oordeel van het

zitting bepleit dat verdachte dient te worden

politie opheldering heeft gevraagd over dit

Hof bestrijdt, is het tevergeefs voorgesteld.

vrijgesproken van het hem onder 1 en 2 ten-

punt en aanvullend een proces-verbaal heeft

2.7. Het middel behelst voorts de klacht dat

lastegelegde. Hij heeft hiertoe aangevoerd

laten opmaken, waarin de juiste weergave

het Hof heeft verzuimd in het bestreden

dat de aanhouding van verdachte onrecht-

van de verklaring van de getuige is gerela-

arrest een oordeel te geven over het hiervoor

matig heeft plaatsgevonden omdat jegens

teerd. In zoverre is het geconstateerde vorm-

in 2.4.2 aangeduide verweer. Deze klacht kan,

verdachte geen redelijk vermoeden van

verzuim hersteld en reeds daarom is het hof

hoewel op zichzelf terecht voorgesteld, niet

schuld aan een strafbaar feit bestond. Het uit

van oordeel dat er onvoldoende grond

tot cassatie leiden, omdat het Hof het ver-

de onrechtmatige aanhouding voortvloeien-

bestaat om aan de fout het door de raads-

weer slechts had kunnen verwerpen. Hetgeen

de bewijsmateriaal dient, gelet op artikel

man beoogde gevolg te verbinden. Evenmin

door de verdediging te dier zake is aange-

359a Sv van het bewijs te worden uitgesloten,

is aannemelijk geworden dat door of vanwe-

voerd is niet van dien aard dat daaraan de

aldus de raadsman.

ge het openbaar ministerie doelbewust of

gevolgtrekking kan worden verbonden dat

Het Hof heeft het in het middel bedoelde

met grove veronachtzaming van de belangen

zich het uitzonderlijke, hiervoor in 2.5

verweer verworpen en daartoe onder meer

van de verdachte aan het recht van verdachte

bedoelde geval voordoet. Daarbij wordt mede

overwogen: ‘De vraag die het hof heeft te

op een eerlijk proces tekort is gedaan. Ook

in aanmerking genomen dat de verdediging,

beantwoorden is of in dit geval de verdachte

kan niet gesteld worden dat dit verzuim

blijkens hetgeen zij op dit punt bij pleidooi

terecht is aangemerkt als degene tegen wie

zozeer raakt aan de kern van het strafproces

heeft aangevoerd, op grond van de audiore-

uit feiten en omstandigheden een redelijk

dat de sanctie van niet-ontvankelijkheid van

gistratie van het desbetreffende verhoor en

vermoeden van schuld aan enig strafbaar feit

het openbaar ministerie daaraan verbonden

op grond van het verhoor van [betrokkene 1]

voortvloeit. Het hof beantwoordt die vraag

zou moeten worden. Voorts zal, nu vaststaat

bij de Rechter-Commissaris het Hof heeft

ontkennend en overweegt daartoe als volgt.

dat het oorspronkelijke proces-verbaal op het

gewezen op de volgens haar aan het proces-

Uit het proces-verbaal van bevindingen blijkt

bewuste onderdeel een onjuiste weergave

verbaal klevende gebreken, de inhoud van

het volgende. Op 1 augustus 2011 reden twee

bevat van hetgeen de getuige heeft verklaard,

welk proces-verbaal het Hof ook niet voor het

verbalisanten in een onopvallend dienstvoer-

het hof geen gebruik maken van dit proces-

bewijs heeft gebezigd.

tuig op de Brailledreef te Utrecht. Verbalisanten zagen op een gegeven moment dat twee

verbaal en ziet het hof, zoals subsidiair door de raadsman is verzocht, ook geen noodzaak aanwezig om de verbalisant omtrent het

741

onbekende personen naast hun fiets stonden. Zij zagen dat een van de personen iets overhandigde aan de tweede persoon. Voorts

opmaken van dit proces-verbaal te horen. Het verweer wordt verworpen en het daaraan

18 maart 2014, nr. 13/00971

zagen zij dat de twee personen schichtig om

verbonden verzoek wordt afgewezen.

(Mrs. A.J.A. van Dorst, V. van den Brink en

zich heen keken. Daarbij rees bij de verbali-

E.S.G.N.A.I. van de Griend)

santen het vermoeden dat de twee personen

Hoge Raad, onder meer

(na conclusie van A-G mr. W.H. Vellinga,

met een drugsdeal bezig waren. Verbalisanten

2.5. Bij de beoordeling van het middel staat

strekkende tot vernietiging wat betreft het

begaven zich in de richting van de twee perso-

voorop dat, zoals het Hof terecht als maatstaf

onder 2 bewezenverklaarde feit en tot

nen, waarop deze op hun fiets stapten en weg-

heeft aangelegd, de omstandigheid dat een

terugwijzing dan wel verwijzing; adv. mr. A.

reden. Uit het proces-verbaal van bevindingen

onjuist proces-verbaal is opgemaakt slechts

Boumanjal, Utrecht)

gedateerd 3 augustus 2011 blijkt dat de twee

tot niet-ontvankelijkverklaring van het open-

ECLI:NL:HR:2014:638

personen op de parkeerhaven bij de Brailledreef stonden, die een 100 meter van het

baar ministerie in de vervolging kan leiden, indien aannemelijk is dat door toedoen van

Bewijsuitsluiting ingevolge art. 359a Sv

Zandpad is verwijderd. Het is verbalisant

de met opsporing en vervolging belaste func-

vanwege onrechtmatige aanhouding? Nu

ambtshalve bekend dat op het Zandpad veel

tionarissen een ernstige inbreuk is gemaakt

het hof tot uitgangspunt heeft genomen

gedeald wordt. Naar het oordeel van het hof

op beginselen van een behoorlijke procesor-

dat sprake was van een onrechtmatige aan-

vormen de bevindingen zoals hierboven aan-

de, en daardoor doelbewust of met grove ver-

houding van de verdachte, is niet zonder

gegeven onvoldoende aanwijzing om te kun-

onachtzaming van de belangen van de ver-

meer begrijpelijk dat die onrechtmatige

nen spreken van een redelijk vermoeden van

dachte tekort is gedaan aan diens recht op

aanhouding geen invloed had op het

schuld aan een strafbaar feit om als verdachte

een eerlijke behandeling van zijn zaak.

bewijsmateriaal betreffende het aan ver-

als bedoeld in artikel 27 van het Wetboek van

2.6. Het (hiervoor in 2.3 weergegeven) oordeel

dachte tenlastegelegde feit dat hij als

Strafvordering te kunnen worden aangemerkt.

van het Hof dat het hiervoor in 2.4.1 aange-

vreemdeling in Nederland heeft verbleven,

Derhalve hadden de verbalisanten niet mogen

duide verweer moet worden verworpen

terwijl hij wist dat hij op grond van artikel

overgaan tot de aanhouding van verdachte.

omdat aan de zojuist vermelde vereisten niet

67 Vreemdelingenwet tot ongewenst vreem-

Met deze onrechtmatige aanhouding is spra-

is voldaan, is niet onbegrijpelijk en is toerei-

deling was verklaard.

ke van een onherstelbaar verzuim als bedoeld in artikel 359a, eerste lid [Sv]. Nu er sprake is

kend gemotiveerd. Daarbij wordt mede in aanmerking genomen dat, zoals het Hof heeft

(Sv art. 359a)

van een direct causaal verband tussen de onrechtmatige aanhouding van verdachte en

overwogen, de verdediging door de beschikbaarheid van geluidsopnamen van de verho-

Inleiding:

het aantreffen van de drugs bij verdachte zal

ren op de onjuiste weergave heeft kunnen

Verdachte is vrijgesproken van feit 1 (een

het hof dit bewijsmateriaal uitsluiten van het

932


Rechtspraak

bewijs. Bij deze stand van zaken is het hof met

overeenkomstig art. 6 lid 2 en lid 3 OLW in

buiten toepassing te laten. Vervolgens heeft

de raadsman van oordeel dat niet wettig en

Nederland ten uitvoer te leggen. In samen-

de Rechtbank toepassing gegeven aan art. 6

overtuigend bewezen kan worden wat de ver-

hang met de omstandigheid dat bij niet-

lid 2 OLW en de overlevering geweigerd.

dachte onder 1 ten laste is gelegd, zodat de

overlevering aan de andere EU-lidstaat de

Art. 6 OLW luidt: ‘1. Overlevering van een

verdachte daarvan behoort te worden vrijge-

opgeëiste persoon niet alsnog in Nederland

Nederlander kan worden toegestaan voor

sproken. Voorts overweegt het hof nog dat uit

kan worden vervolgd voor het misdrijf

zover deze is gevraagd ten behoeve van een

de beschikking van de Minister voor Vreemde-

waarvoor hij in die andere lidstaat is ver-

tegen hem gericht strafrechtelijk onderzoek

lingenzaken en Integratie, die op 6 juli 2006

oordeeld, terwijl een Nederlander in zo’n

en naar het oordeel van de uitvoerende justi-

aan verdachte is betekend, blijkt dat verdachte

geval volgens art. 5 Sr wel alsnog hier te

tiële autoriteit is gewaarborgd dat, zo hij ter

reeds ver voordat hij ter zake van het onder 1

lande vervolgd kan worden, bestaat reeds

zake van de feiten waarvoor de overlevering

tenlastegelegde werd aangehouden, onge-

daarom in het onderhavige geval een rede-

kan worden toegestaan in de uitvaardigende

wenst was verklaard. De onrechtmatige aan-

lijke en objectieve rechtvaardiging voor de

lidstaat tot een onvoorwaardelijke vrijheids-

houding heeft derhalve geen invloed op het

ongelijke behandeling.

straf wordt veroordeeld, hij deze straf in Nederland zal mogen ondergaan. 2. Overleve-

bewijsmateriaal met betrekking tot het onder 2 aan verdachte tenlastegelegde.’

(Sr art. 5; Overleveringswet art. 6)

ring van een Nederlander wordt niet toegestaan indien deze is gevraagd ten behoeve

Het middel klaagt dat het Hof het verweer strekkende tot bewijsuitsluiting ten onrech-

Inleiding:

van de tenuitvoerlegging van een hem bij

te, dan wel ontoereikend gemotiveerd, heeft

Deze vordering tot cassatie in het belang der

onherroepelijk vonnis opgelegde vrijheids-

verworpen.

wet betreft een uitspraak van de Rechtbank

straf. 3. Bij een weigering van de overlevering

Amsterdam, internationale rechtshulpkamer,

uitsluitend op grond van het bepaalde in het


van 25 juni 2013, RK nummer 13/2384.1 De

tweede lid stelt de officier van justitie de uit-

2.3. Blijkens zijn hiervoor weergegeven over-

Rechtbank heeft de overlevering van de opge-

vaardigende justitiële autoriteit in kennis

weging heeft het Hof bij de verwerping van

eiste persoon aan de regional Court Judge,

van de bereidheid om de tenuitvoerlegging

het verweer tot uitgangspunt genomen dat

Head of the 3rd Penal Division of Regional

van het vonnis over te nemen. 4. De officier

sprake was van een onrechtmatige aanhou-

Court in Szczecin (Polen) ten behoeve van de

van justitie stelt Onze Minister onverwijld in

ding van de verdachte. Voorts heeft het Hof

tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraf, te

kennis van elke overlevering onder garantie

geoordeeld dat die onrechtmatige aanhou-

ondergaan op het grondgebied van de uit-

van teruglevering als bedoeld in het eerste

ding ‘geen invloed [had] op het bewijsmateri-

vaardigende lidstaat, geweigerd. De overleve-

lid en elke weigering tot overlevering onder

aal met betrekking tot het onder 2 aan ver-

ring werd verzocht ten behoeve van de ten-

de bereidverklaring om de tenuitvoerlegging

dachte tenlastegelegde’. Dat oordeel is niet

uitvoerlegging van een door de Poolse

van het buitenlandse vonnis over te nemen,

zonder meer begrijpelijk.

rechter opgelegde vrijheidsstraf voor de duur

bedoeld in het derde lid. 5. Het eerste tot en

2.4. Het middel slaagt.

van twee jaar en twee maanden. De straf was

met het vierde lid is eveneens van toepassing

opgelegd ter zake van de volgende feiten,

op een vreemdeling met een verblijfsvergun-

kortgezegd: 1. het verkopen van één gram

ning voor onbepaalde tijd, voor zover hij in

amfetamine; 2. het vervoeren en doorverko-

Nederland kan worden vervolgd voor de fei-

pen van 101,870 gram marihuana; 3. het

ten welke aan het Europees aanhoudingsbe-

18 maart 2014, nr. 13/05071

samen met (een) ander(en) aanwezig hebben

vel ten grondslag liggen en voor zover ten

(Mrs. A.J.A. van Dorst, B.C. de Savornin

van 11 gram en 1,8 gram marihuana.

aanzien van hem de verwachting bestaat dat

Lohman, J. de Hullu, N. Jörg en V. van den

De Rechtbank heeft geoordeeld – kort weer-

hij niet zijn recht van verblijf in Nederland

Brink)

gegeven – dat art. 6 lid 5 OLW een onder-

verliest ten gevolge van een hem na overleve-

(na beroep in cassatie in het belang van de

scheid maakt op grond van nationaliteit tus-

ring opgelegde straf of maatregel.’

wet door A-G Vegter, strekkende tot vernie-

sen de in die bepaling bedoelde vreemdeling

Art. 4, aanhef en onder 6, Kaderbesluit van de

tiging in het belang der wet van de uit-

(onder wie te begrijpen de opgeëiste per-

Raad van de Europese Unie van 13 juni 2002

spraak van de Rechtbank Amsterdam, num-

soon) en Nederlanders, door voor deze

betreffende het Europees aanhoudingsbevel

mer 13/2384, van 25 juni 2013)

vreemdeling aan de overeenkomstige toepas-

en de procedures van overlevering tussen de

ECLI:NL:HR:2014:650

sing van art. 6 lid 2 en lid 3 OLW de voor-

lidstaten van de Europese Unie (PbEG 2002 L

waarde te verbinden dat de vreemdeling in

190; hierna: het Kaderbesluit) luidt: ‘De uit-

Cassatie in het belang der wet inzake Over-

Nederland kan worden vervolgd voor de fei-

voerende rechterlijke autoriteit kan de ten-

leveringswet. De Rechtbank heeft ten

ten welke aan het jegens hem uitgevaardigde

uitvoerlegging van het Europees aanhou-

onrechte de in art. 6 lid 5 OLW gestelde

Europees aanhoudingsbevel ten grondslag

dingsbevel weigeren in de volgende gevallen:

voorwaarde van rechtsmacht buiten toepas-

liggen (ook wel aangeduid als de ‘voorwaarde

(...) het Europees aanhoudingsbevel is uitge-

sing gelaten in een zaak die een niet-Neder-

van rechtsmacht’). Voorts heeft de Rechtbank

vaardigd met het oog op de tenuitvoerleg-

lander betreft. Nu in casu tussen Nederland

geoordeeld dat in het onderhavige geval voor

ging van een vrijheidsstraf of een tot vrij-

en de uitvaardigende EU-lidstaat niet een

dit onderscheid geen redelijke en objectieve

heidsbeneming strekkende maatregel, terwijl

verdrag als bedoeld in art. 6 lid 3 OLW van

rechtvaardiging bestaat. Op grond daarvan

de gezochte persoon verblijft in of onder-

kracht is op grond waarvan Nederland de

heeft de Rechtbank geoordeeld dat art. 6 lid 5

daan of ingezetene is van de uitvoerende

tenuitvoerlegging van het vonnis kan over-

OLW, voor zover het de overeenkomstige toe-

lidstaat en deze staat zich ertoe verbindt die

nemen, is het – anders dan zou gelden wan-

passing van art. 6 lid 2 en lid 3 OLW afhanke-

straf of maatregel overeenkomstig zijn natio-

neer de opgeëiste persoon de Nederlandse

lijk stelt van de voorwaarde van rechtsmacht,

nale recht zelf ten uitvoer te leggen.’

nationaliteit zou hebben – niet mogelijk de

‘in het onderhavige geval in strijd [is] met

Art. 18 Verdrag betreffende de werking van

door de buitenlandse rechter aan de opge-

art. 18 VWEU’, zodat de Rechtbank zich

de Europese Unie (VWEU) luidt: ‘Binnen de

eiste persoon opgelegde gevangenisstraf

gehouden achtte deze bepaling in zoverre

werkingssfeer van de Verdragen en onver-

742


933

Rechtspraak

minderd de bijzondere bepalingen, daarin

A-G Vegter, onder meer:

ringsstelsel moet mede in aanmerking wor-

gesteld, is elke discriminatie op grond van

13. Middel van cassatie

den genomen of de gehanteerde kostprijzen

nationaliteit verboden. (...)’

Er is volgens de Rechtbank sprake van discri-

op een betrouwbare en controleerbare wijze

In zijn uitspraak van 5 september 2012 heeft

minatie van vreemdelingen omdat zij tenein-

worden vastgesteld.

het Hof van Justitie van de Europese Unie in

de straffeloosheid te voorkomen anders dan

de zaak C-42/11 (LJN: BX7394, Lopes da Silva

Nederlanders zullen worden overgeleverd.

Jorge) voor recht verklaard: ‘Artikel 4, punt 6,

Dat onderscheid acht de Rechtbank niet gele-

van kaderbesluit 2002/584/JBZ van de Raad

gitimeerd enerzijds gelet op de onjuiste

van 13 juni 2002 betreffende het Europees

implementatie van het kaderbesluit en

aanhoudingsbevel en de procedures van

anderzijds gelet op het onvoldoende gewicht


overlevering tussen de lidstaten en artikel 18

(in concreto) van het belang van het voorko-

3.1.1. Belanghebbende is marketmaker. Zij is

VWEU moeten aldus worden uitgelegd dat

men van straffeloosheid. Om de juistheid

verplicht de beurshandel in opties te onder-

een lidstaat bij de omzetting van bedoeld

van die opvatting van de Rechtbank te doen

houden. Uit dien hoofde neemt belangheb-

artikel 4, punt 6, weliswaar kan beslissen de

toetsen door de Hoge Raad stel ik het volgen-

bende posities in derivaten en onderliggende

gevallen te beperken waarin de nationale

de middel van cassatie voor.

waarden (hierna afzonderlijk en samen ook

uitvoerende rechterlijke autoriteit kan weige-

Schending dan wel verkeerde toepassing van

aangeduid als: effecten) in, in het bijzonder

ren een binnen de werkingssfeer van deze

het recht en/of verzuim van vormen in het

opties en aandelen. Daarnaast maakt belang-

bepaling vallende persoon over te leveren,

bijzonder van artikel 6 Overleveringswet

hebbende gebruik van prijsverschillen tussen

doch dat hij staatsburgers van andere lidsta-

doordat de Rechtbank te Amsterdam ten

de diverse financiële markten en financiële

ten die op zijn grondgebied verblijven of er

onrechte althans onvoldoende gemotiveerd

instrumenten (arbitrage) en probeert zij een

ingezetenen van zijn, niet volledig en auto-

heeft beslist dat het in lid 5 van die bepaling

extra rendement te behalen door zogenoem-

matisch van de werkingssfeer van dit artikel

vervatte rechtsmachtvereiste gelet op het

de hedge-activiteiten.

kan uitsluiten, ongeacht de banden die deze

bepaalde in art. 18 VWEU, buiten toepassing

3.1.2. Belanghebbende streeft ernaar – onder

staatsburgers met die lidstaat hebben.’

moet blijven, dan wel ten onrechte althans

andere door middel van delta hedging – de

Het middel klaagt dat de Rechtbank ten

onvoldoende gemotiveerd heeft beslist dat

risico’s van haar posities optimaal af te dek-

onrechte, althans onvoldoende gemotiveerd,

het in art. 6, vijfde lid, OLW vervatte rechts-

ken. Zij gaat daartoe transacties aan in ande-

heeft geoordeeld dat art. 6 lid 5 Overleve-

machtvereiste in het algemeen dan wel in

re opties van hetzelfde fonds, koopt en ver-

ringswet (hierna: OLW) buiten toepassing

het concrete geval discriminatoir is.

koopt onderliggende waarden en creëert

moet blijven voor zover daarin de voorwaar-

Op grond van het vorenstaande vorder ik dat

zogenoemde synthetische equivalenten, dat

de van rechtsmacht wordt gesteld.

de Hoge Raad de bestreden uitspraak van de

wil zeggen dat in plaats van aandelen een

Rechtbank te Amsterdam in het belang der

combinatie van opties wordt gekocht. Qua


wet zal vernietigen en zal verstaan dat de

dekking functioneert het synthetische equi-

3.5. Het middel slaagt. De Rechtbank heeft

door de Hoge Raad gegeven beslissing geen

valent op vergelijkbare, doch niet op identie-

vastgesteld dat zich in het onderhavige geval

nadeel zal toebrengen aan de door partijen

ke wijze als het aandeel. Het risico van de

de situatie voordoet dat ‘tussen Nederland en

verkregen rechten.

koersbeweging komt tot uitdrukking in de

(Wet Vpb 1969 art. 8; Wet IB 2001 art. 3.25) Cassatieberoep belanghebbende

zogenoemde delta. Daarnaast zijn er risico’s

de uitvaardigende lidstaat (...) niet een ver-

die tot uitdrukking komen in de zogenoemde

drag als bedoeld in art. 6, derde lid, OLW van kracht [is] op grond waarvan Nederland de

Hoge Raad (belastingkamer)

“overige grieken”, te weten de vega (volatili-

tenuitvoerlegging van het vonnis kan over-

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. dr.

teit), theta (tijdsverloop), gamma (mutatie

nemen’. Dat brengt mee dat – anders dan zou

M.R.T. Pauwels verbonden aan het Fiscaal

delta) en rho (rente). Voorts zijn er dividend-

gelden wanneer de opgeëiste persoon de

Instituut Tilburg van de Tilburg University

en liquiditeitsrisico’s. Belanghebbende tracht

Nederlandse nationaliteit zou hebben – het

en werkzaam bij Rechtbank Zeeland-West-

ook deze overige risico’s zoveel mogelijk te

niet mogelijk is de door de Poolse rechter

Brabant.

beheersen. Met het veranderen van de koers van een fonds verandert ook de delta, het-

aan de opgeëiste persoon opgelegde gevangenisstraf overeenkomstig art. 6, tweede en derde lid, OLW in Nederland ten uitvoer te leg-

743

geen voor belanghebbende aanleiding is steeds opnieuw posities in te nemen (rebalancing). Belanghebbende streeft naar een

gen. In samenhang met de omstandigheid dat in geval van niet-overlevering aan Polen

21 maart 2014, nr. 12/02793

deltaneutrale positie.

de opgeëiste persoon niet alsnog in Neder-

(Mrs. Overgaauw, Lourens, Bavinck, Van

3.1.3. Voor de vennootschappelijke (commer-

land kan worden vervolgd voor het misdrijf

Loon en Koopman; na conclusie Wattel tot

ciële) jaarrekening worden de aandelen en

waarvoor hij in Polen is veroordeeld, terwijl

gegrondverklaring van het beroep in cassa-

derivaten gewaardeerd op de beurswaarde

een Nederlander in zo een geval op grond

tie)

per balansdatum (marktwaarde). Voor de fis-

van art. 5 Sr wel alsnog hier te lande vervolgd

ECLI:NL:HR:2014:635

cale aangifte waardeert belanghebbende haar longposities (posities in gekochte aandelen

kan worden, bestaat reeds daarom in het onderhavige geval een redelijke en objectieve

Goed koopmansgebruik. Realiteitsbeginsel.

en derivaten) – na een ‘vertaalslag’ (…) – op

rechtvaardiging voor de door de Rechtbank

Rechtsontwikkeling. Wijze verliesneming

kostprijs of lagere marktwaarde en haar

aangenomen ongelijke behandeling. De

en waardering van effecten bij een market-

shortposities (posities in verkochte aandelen

Rechtbank heeft dan ook ten onrechte de in

maker. Verdere ontwikkeling van het leer-

en derivaten) op het bedrag van de ontvan-

art. 6, vijfde lid, OLW gestelde voorwaarde

stuk van samenhangende waardering

gen optiepremie/aandelenprijs of hogere

van rechtsmacht buiten toepassing gelaten.

(‘Thans oordeelt de Hoge Raad …’). Delta

marktwaarde. (…)

Volgt vernietigt in het belang van de wet van

hedging. Waardering op kostprijs of beurs-

(…)

de bestreden uitspraak.

waarde? Bij beoordeling van het waarde-

3.1.5. Belanghebbende heeft voor het jaar

934


Rechtspraak

2001 aangifte voor de vennootschapsbelasting

vermogensbestanddelen waarvan het waar-

volgt op zichzelf beschouwd nog niet dat op

gedaan overeenkomstig de hiervoor in 3.1.3

deverloop direct samenhangt met het waar-

balansdatum is voldaan aan de in het hier-

vermelde afspraak. De Inspecteur heeft het

deverloop van aandelen (hierna tezamen met

voor in 3.5.1 vermelde arrest van 10 april

belastbaar bedrag verhoogd met het verschil

die aandelen ook: een groep effecten) goed

2009 gestelde vereisten voor samenhangen-

tussen de commerciële en de fiscale waarde-

koopmansgebruik gezamenlijke waardering

de waardering. Ook doet hieraan niet af dat

ring van de effecten per 31 december 2001.

vereist. Het zou in strijd zijn met het aan

belanghebbende in haar commerciële

(…)

goed koopmansgebruik ten grondslag liggen-

bedrijfsvoering uitgaat van waardering van

3.5. Middel I keert zich tegen ’s Hofs oordeel

de realiteitsbeginsel in een zodanig geval een

de effecten op beurskoers.

dat de door belanghebbende gehanteerde

verlies in aanmerking te nemen indien dat

3.5.5. Gelet op hetgeen hiervoor in 3.5.1 tot

waarderingsmethode met betrekking tot de

voor de groep effecten niet (latent) aanwezig

en met 3.5.4 is overwogen slaagt middel I.

door haar ingenomen posities in - kort

is.

Aangezien uit deze overwegingen volgt dat

gezegd - opties en aandelen in strijd is met

Voor vermogensbestanddelen die op verschil-

goed koopmansgebruik niet meebrengt dat

goed koopmansgebruik en dat goed koop-

lende aandelen betrekking hebben, zal alleen

in een geval als het onderhavige waardering

mansgebruik, naar de eisen des tijds uitge-

een samenhangende waardering als hiervoor

dient plaats te vinden op de actuele waarde

legd, meebrengt dat belanghebbende haar

bedoeld moeten plaatsvinden indien de

van de vermogensbestanddelen, behoeft mid-

financiële waarden in de ten behoeve van de

hedge zeer effectief is in de zin van het hier-

del II geen behandeling.

fiscale winstberekening op te stellen balans

voor in 3.5.1 vermelde arrest van 10 april

3.6. De uitspraak van het Hof kan niet in

dient op te nemen tegen de actuele waarde.

2009.

stand blijven. Verwijzing moet volgen.

Bij de behandeling van dit middel stelt de

3.5.3. Voor de Rechtbank en het Hof heeft de

Opmerking verdient dat het verwijzingshof bij

Hoge Raad het volgende voorop.

Inspecteur het standpunt verdedigd dat, naar

de beoordeling van het door belanghebbende

3.5.1. In beginsel is het in overeenstemming

de Hoge Raad begrijpt, inhoudt dat een belas-

gehanteerde waarderingsstelsel mede in aan-

met goed koopmansgebruik bezittingen te

tingplichtige die een groep effecten op kost-

merking zal moeten nemen of belanghebben-

waarderen op kostprijs en een eventuele

prijs waardeert, in geval van verkoop van tot

de de door haar gehanteerde kostprijzen op

meerwaarde pas in aanmerking te nemen op

de groep behorende effecten tegen een prijs

een betrouwbare en controleerbare wijze vast-

het moment waarop deze wordt gerealiseerd

die lager is dan de voor die effecten geldende

stelt. Alleen dan kan een op kostprijzen geba-

door levering aan een derde (vgl. onder meer

kostprijs, het daaruit voortvloeiende verlies

seerd waarderingsstelsel in overeenstemming

HR 17 juni 1959, nr. 13902, BNB 1959/304). Is

niet op dat moment in aanmerking mag

zijn met goed koopmansgebruik.”

de waarde in het economische verkeer van de

nemen indien tegenover dat verlies een ten

bezittingen lager dan de kostprijs, dan staat

minste even grote (latente) winst staat op

goed koopmansgebruik toe te waarderen op

andere (niet verkochte) effecten van die

die lagere waarde.

groep. Dit standpunt is juist.

Indien echter een samenhangende waarde-

Indien een belastingplichtige, zoals in het

28 maart 2014, nr. 12/03888

ring met andere vermogensbestanddelen is

onderhavige geval, bij voortduring ernaar

(Mrs. Schaap, Van Loon, Fierstra, Koopman

vereist, is een zodanige afwaardering pas toe-

streeft met betrekking tot een groep effecten

en Groeneveld; na conclusie IJzerman tot

gestaan voor zover de gezamenlijke waarde

door middel van hedging het koersrisico te

ongegrondverklaring van het cassatiebe-

in het economische verkeer lager is dan de

minimaliseren, is het niet in overeenstem-

roep)

gezamenlijke kostprijs. Een samenhangende

ming met goed koopmansgebruik om, indien

ECLI:NL:HR:2014:699

waardering als hiervoor bedoeld, moet

de tot die groep behorende effecten op kost-

plaatsvinden indien sprake is van een zeer

prijs worden gewaardeerd, bij realisatie van

Griffierecht vs recht op toegang tot de rech-

effectieve hedge. Daarvan is sprake indien op

een verlies op tot de groep behorende effecten

ter. Rechtseenheid. Waarborg van dit recht

balansdatum te verwachten is dat de waarde-

dat verlies op dat moment in aanmerking te

kan in boetezaken rechtstreeks op art. 6

ontwikkelingen van de desbetreffende ver-

nemen ingeval de totale kostprijs van de

EVRM worden gebaseerd, maar kan deze

mogensbestanddelen hoogstwaarschijnlijk

groep effecten - inclusief de kostprijs van de

waarborg ook in zuivere belastingzaken

zullen correleren binnen een bandbreedte

tot de groep behoord hebbende met verlies

(waarop art. 6 EVRM niet van toepassing is)

van 80 tot 125 percent (vgl. HR 10 april 2009,

verkochte effecten - lager is dan de beurswaar-

worden geëffectueerd en, zo ja, wat is de

nr. 42916, ECLI:NL:HR:2009:AZ7364, BNB

de van de overblijvende effecten van die groep

grondslag? In het algemeen kan aangeno-

2009/271).

vermeerderd met de gerealiseerde verkoopop-

men worden dat regeling in het bestuurs-

3.5.2. De hiervoor in 3.5.1 vermelde uitgangs-

brengst van de verkochte effecten van die

recht over heffing van griffierecht van dien

punten gelden ook voor ter beurze genoteer-

groep. In een zodanig geval vereist goed koop-

aard is dat rechtzoekenden daarmee de toe-

de effecten. Voor in samenhang te waarderen

mansgebruik dat de gezamenlijke kostprijs

gang tot de rechter niet wordt ontnomen.

effecten heeft daarom te gelden dat zij niet

van de overblijvende effecten van die groep

I.c. evenwel zodanige omstandigheden dat

lager mogen worden gewaardeerd dan de

wordt verhoogd met dit (gerealiseerde) verlies.

niet-ontvankelijkverklaring wegens niet

gezamenlijke beurswaarde van die effecten

3.5.4. Aan het hiervoor in 3.5.2 vermelde uit-

betaling van griffierecht achterwege dient

(vgl. HR 16 november 2007, nr. 42970,

gangspunt dat voor vermogensbestanddelen

te blijven.

ECLI:NL:HR:2007:AZ7371, BNB 2008/26). Naar

die op verschillende aandelen betrekking

de Hoge Raad in dit arrest heeft geoordeeld,

hebben alleen een samenhangende waarde-

dient een verplichting uit hoofde van een

ring als hiervoor bedoeld moet plaatsvinden

geschreven calloptie die volledig wordt

indien de hedge zeer effectief is, wordt niet

gedekt door het bezit van de desbetreffende

afgedaan indien, zoals het Hof ten aanzien

beursaandelen in samenhang met die aande-

van belanghebbende heeft vastgesteld, door


len te worden gewaardeerd.

middel van delta hedging de koersrisico’s vrij-

‘3.1.1. De griffier van het Hof heeft belang-

Thans oordeelt de Hoge Raad dat voor alle

wel zijn uitgedoofd. Uit die omstandigheid

hebbende bij aangetekende brief van 5 janua-

744

(EVRM art. 6; Awb art. 8:41) Cassatieberoep Staatssecretaris


935

Rechtspraak

ri 2012 gewezen op de verschuldigdheid van

zodanig bedrag aan griffierecht, dat dit -

EVRM en artikel 47 van het Handvest van de

griffierecht ten bedrage van € 112 ter zake

mede gelet op de voor de belastingplichtige

Grondrechten van de Europese Unie, kan

van het hoger beroep, te betalen binnen vier

in het geding zijnde belangen - een wezenlij-

daarom in een dergelijk geval ook buiten de

weken na dagtekening van de brief.

ke belemmering van de toegang tot de rech-

werkingssfeer van de genoemde artikelen

3.1.2. Bij op 17 januari 2012 ter griffie van

ter vormt (zie HR 10 januari 2001, nr. 35782,

niet worden aanvaard dat een (hoger) beroep

het Hof ingekomen brief heeft belangheb-

ECLI:NL:HR:2001:AA9393, BNB 2001/270).

wegens het onbetaald blijven van griffierecht

bende verzocht de verplichting tot betaling

3.3.3. Voor zover het geschil de naheffings-

niet-ontvankelijk wordt verklaard. Binnen het

van griffierecht buiten beschouwing te laten,

aanslagen betreft valt het volgens vaste

kader van de hier toepasselijke wettelijke

omdat hij zodanig onvermogend is dat hij

rechtspraak van het EHRM buiten het bereik

regeling kan dit gevolg worden voorkomen

niet in staat is om het griffierecht te voldoen.

van artikel 6 EVRM (vgl. onder meer EHRM

door aan te nemen dat de betrokkene in deze

Deze brief heeft niet geleid tot vermindering

12 juli 2001, nr. 44759/98, Ferrazzini tegen

gevallen met het achterwege laten van een

van het in rekening gebrachte griffierecht.

Italië, NJ 2004/435, BNB 2005/222). De door

betaling van griffierecht niet in verzuim is,

3.1.3. Belanghebbende heeft het griffierecht

het Hof toegepaste vermindering van griffie-

als bedoeld in artikel 8:41, lid 2 (thans lid 6),

niet betaald. Daarop heeft het Hof bij zijn

recht kan in zoverre daarom niet op deze

Awb (vgl. de uitspraak van de Afdeling

uitspraak van 8 maart 2012 het hoger beroep

verdragsbepaling worden gebaseerd.

Bestuursrechtspraak van de Raad van State

van belanghebbende niet-ontvankelijk ver-

3.3.4. Daarmee is echter niet gezegd dat het

van 6 maart 2013, nr. 201110325/1/V2,

klaard.

griffierecht in een geschil over een belasting-

ECLI:NL:RVS:2013:BZ4443, JB 2013/78).

3.2. Het Hof heeft op het verzet van belang-

aanslag in alle gevallen op straffe van (niet-)

3.3.8. Het Hof heeft vastgesteld dat het (geza-

hebbende tegen de in 3.1.3 genoemde uit-

ontvankelijkheid dient te worden betaald.

menlijke) inkomen van belanghebbende en

spraak geoordeeld dat de financiële omstan-

3.3.5. Met de heffing van het griffierecht in

zijn echtgenote bestond uit een netto WWB-

digheden van belanghebbende zodanig zijn

bestuursrechtelijke zaken heeft de wetgever

uitkering van € 1033,49 per maand, waarop

dat deze aan betaling van het volledige

onder meer beoogd dat rechtzoekenden aan

maandelijks een bedrag van € 133,64 werd

bedrag van griffierecht in de weg staan. Het

de hand van de daaraan verbonden kosten

ingehouden in verband met een daarop

Hof heeft zijn oordeel voor wat betreft de

een zorgvuldige afweging maken of het zin

gelegd beslag. Voorts heeft het Hof vastge-

opgelegde vergrijpboeten gegrond op het in

heeft een zaak aan de bestuursrechter voor

steld dat hun vermogenspositie negatief was.

artikel 6, lid 1, EVRM gewaarborgde recht op

te leggen (zie Kamerstukken II, 1984/85, 18

Deze vaststellingen zijn in cassatie niet

toegang tot de rechter. Wat betreft de nahef-

835, nr. 3, blz. 6, en Kamerstukken II, 1991/92,

bestreden. Onder deze omstandigheden kan

fingsaanslagen heeft het Hof zijn oordeel

22 495, nr. 3, blz. 125). Daarbij is de wetgever

redelijkerwijs niet worden geoordeeld dat

gegrond op een algemeen rechtsbeginsel van

ervan uitgegaan dat heffing van griffierecht

belanghebbende door het niet betalen van

een effectief recht op toegang tot de rechter,

niet tot gevolg mag hebben dat aan bepaalde

het griffierecht in verzuim is geweest, zodat

dat volgens het Hof evenzeer geldt binnen de

groepen rechtzoekenden in feite de toegang

het Hof de niet-ontvankelijkverklaring van

nationale rechtsorde van een rechtsstaat en

tot de bestuursrechter wordt ontnomen

het hoger beroep terecht achterwege heeft

evenzeer los van enige verdragsbepaling. Dit

(Kamerstukken II, 1991/92, 22 495, nr. 3, blz.

gelaten. Het middel faalt dus.’

geldt volgens het Hof zeker ook indien het

125). Hieruit moet worden afgeleid dat de

gaat om geschillen die zien op gedwongen

wetgever als uitgangspunt heeft genomen

bijdragen aan de overheid als zodanig. Het

gevallen waarin de betrokkenen over de

Hof heeft het griffierecht verminderd tot een

financiële middelen beschikken om het ver-

bedrag van € 20. Tegen dit oordeel is het

schuldigde griffierecht te betalen, en dus in

21 maart 2014, nr. 12/04057

middel gericht.

staat zijn de daaruit voortvloeiende last af te

(Mrs. Feteris, Schaap, Fierstra, Groeneveld

3.3.1. Op grond van artikel 27l van de AWR

wegen tegen het nut van het voeren van een

en Wortel)

(tekst voor het jaar 2012) is de indiener van

gerechtelijke procedure.

ECLI:NL:HR:2014:540

een beroepschrift voor de behandeling van

3.3.6. In het algemeen kan worden aangeno-

het hoger beroep griffierecht verschuldigd.

men dat de regeling in het bestuursrecht

Immateriëleschadevergoeding. Rechtseen-

Ingevolge artikel 8:41, lid 2 (thans lid 6), Awb

over heffing van griffierecht, inclusief de

heid. Bij zaken die in hoofdzaak op hetzelf-

wijst de griffier de indiener van het beroep-

thans daarbij behorende bedragen aan grif-

de onderwerp betrekking hebben, geldt een

schrift op de verschuldigdheid van het grif-

fierecht, van dien aard is dat rechtzoekenden

schadevergoeding naar het ‘Tarief’ dat geldt

fierecht en deelt hem mee dat het verschul-

daarmee de toegang tot de rechter niet wordt

voor één zaak (idem CRvB); geen toepassing

digde bedrag binnen vier weken na

ontnomen.

1.5-factor. Indien de desbetreffende rechts-

verzending van zijn mededeling dient te zijn

3.3.7. Dit laat onverlet dat zich gevallen kun-

middelen niet tegelijkertijd zijn aange-

bijgeschreven op de rekening van het gerecht

nen voordoen waarin heffing van het inge-

wend, moet worden gerekend met het tijd-

dan wel ter griffie dient te zijn gestort.

volge de wet verschuldigde bedrag aan grif-

stip van indiening van het eerst

Indien het bedrag niet binnen deze termijn

fierecht het voor de rechtzoekende

aangewende rechtsmiddel

is bijgeschreven of gestort, wordt het hoger

onmogelijk, althans uiterst moeilijk maakt

beroep niet-ontvankelijk verklaard, tenzij

om gebruik te maken van een door de wet

redelijkerwijs niet kan worden geoordeeld

opengestelde bestuursrechtelijke rechtsgang.

dat de indiener in verzuim is geweest.

In een dergelijk geval kan de hiervoor in


3.3.2. Voor zover het beroep de boeten

onderdeel 3.3.5 bedoelde, door de wetgever

2 Beoordeling van de door de Staatssecretaris

betreft, geldt dat niet iedere heffing van grif-

beoogde, afweging naar haar aard niet plaats-

voorgestelde middelen

fierecht in strijd is met het in artikel 6, lid 1,

vinden. Mede gelet op het belang dat in een

(…)

EVRM gewaarborgde recht op toegang tot de

rechtsstaat toekomt aan de toegang tot een

2.5.1. Middel IV, onderdeel d, behelst de

rechter, aangezien deze verdragsbepaling

onafhankelijke rechterlijke instantie, welk

klacht dat het Hof in onderdeel 8.2.3 van zijn

zich slechts verzet tegen heffing van een

belang mede ten grondslag ligt aan artikel 6

uitspraak bij de berekening van de immateri-

936


745

(Awb art. 8:73)

Rechtspraak

ele schadevergoeding wegens overschrijding

(Awb art. 5:46)

basisbedrag van € 500 per (afgerond) half

3.4.1. Bij de beoordeling van het middel moet worden vooropgesteld dat zowel ter beoorde-

van de redelijke termijn ten onrechte het Cassatieberoep belanghebbende

ling van de mate van verwijtbaarheid als ter beoordeling van de mate waarin een boete

jaar overschrijding van die termijn heeft vermenigvuldigd met de factor 1,5 onder aan-


de betrokkene treft, de financiële omstandig-

sluiting bij de factor ‘samenhang’ die is neer-

‘3.1.1. Naar aanleiding van de bevindingen

heden van belang kunnen zijn (vgl. HR 8

gelegd in het Besluit proceskosten

van een strafrechtelijk onderzoek is aan

december 1982, nr. 21363, BNB 1983/50). In

bestuursrecht.

belanghebbende over het tijdvak 1 januari

overeenstemming hiermee is in de memorie

2.5.2. Bij de beoordeling van dit middelonder-

2006 tot en met 31 december 2006 een

van toelichting bij artikel 5:46 van de Awb

deel dient het volgende te worden vooropge-

naheffingsaanslag loonbelasting/premie

vermeld dat het bestuursorgaan zich zeker

steld. Indien in een belastinggeschil de rede-

volksverzekeringen opgelegd. Belangheb-

bij hogere boeten ervan zal moeten vergewis-

lijke termijn is overschreden, dient als

bende is strafrechtelijk vervolgd en veroor-

sen dat de boete, mede gelet op de draag-

uitgangspunt voor de schadevergoeding een

deeld tot het betalen van een geldboete van

kracht van de overtreder, geen onevenredige

tarief te worden gehanteerd van € 500 per

€ 50.000 wegens het opzettelijk onjuist of

gevolgen heeft (Kamerstukken II, 2003/04, 29

halfjaar dat de redelijke termijn is overschre-

onvolledig doen van aangiften voor de loon-

702, nr. 3, blz. 142).

den, waarbij het totaal van de overschrijding

belasting/premie volksverzekeringen voor de

3.4.2. Indien een bestuursorgaan een

naar boven wordt afgerond (zie HR 10 juni

tijdvakken gelegen in de periode van 1 janua-

bestuurlijke boete oplegt en daarbij, gelet op

2011, nr. 09/02639, ECLI:NL:HR:2011:BO5046,

ri 2006 tot en met 31 december 2006.

het voorgaande, rekening houdt met de

BNB 2011/232, onderdeel 3.3.3). In een geval

3.1.2. Naar aanleiding van de bevindingen van

draagkracht van de overtreder, moet het

als het onderhavige, waarin meerdere zaken

een boekenonderzoek heeft de Inspecteur

daarbij acht slaan op diens financiële positie

van een belanghebbende gezamenlijk zijn

over het tijdvak 1 januari 2003 tot en met 31

ten tijde van het besluit tot het opleggen van

behandeld, dient in dit verband te worden

december 2005 een naheffingsaanslag loonbe-

de boete.

beoordeeld of die zaken in hoofdzaak betrek-

lasting/premie volksverzekeringen opgelegd

3.4.3. Wordt de beslissing van een bestuursor-

king hebben op hetzelfde onderwerp (in deze

aan belanghebbende, alsmede een boete ten

gaan over de hoogte van een boete aan het

zin ook CRvB 30 juni 2009, nrs. 08/4752, 4756

bedrage van € 145.624, zijnde 50 percent van

oordeel van de rechter onderworpen, dan

t/m 4759 BESLU en 09/1277, 1278, 1280,

de aanvankelijk te weinig geheven loonbelas-

dient deze zijn oordeel dienaangaande te vor-

1282 BESLU, ECLI:NL:CRVB:2009:BJ2125, JB

ting/premie volksverzekeringen.

men met inachtneming van de te zijnen over-

2009/208). Indien hiervan sprake is, wordt

3.1.3. Bij uitspraak op bezwaar heeft de

staan aannemelijk geworden omstandigheden

per fase van de procedure waarin sprake is

Inspecteur de boete wegens overschrijding

waarin de belanghebbende op dat moment

geweest van gezamenlijke behandeling, voor

van de redelijke termijn met 20 percent

verkeert, waaronder diens draagkracht.

die zaken gezamenlijk slechts eenmaal het

gematigd tot een bedrag van € 116.499.

Hierbij verdient aantekening dat de rechter

tarief van € 500 per halfjaar gehanteerd.

3.1.4. De Rechtbank heeft de boete in ver-

alleen naar aanleiding van een uitdrukkelijk

Indien de rechtsmiddelen waarmee die fase

band met overschrijding van de redelijke

onderbouwd standpunt ten aanzien van het

van de procedure in de betrokken zaken is

termijn verder gematigd tot een bedrag van

ontbreken van draagkracht gehouden is om

ingeleid niet tegelijkertijd zijn aangewend,

€ 109.218.

zijn uitspraak op dat punt van een nadere

dient daarbij ter bepaling van de mate van

3.2. Voor het Hof was in geschil of de boete

motivering te voorzien.

overschrijding van de redelijke termijn te

nog verder moet worden gematigd in het

3.4.4. Het Hof heeft zijn oordeel dat in het

worden gerekend vanaf het tijdstip van indie-

kader van een passende straftoemeting.

kader van de straftoemeting geen rekening

ning van het eerst aangewende rechtsmiddel,

Belanghebbende heeft zich – onder verwij-

dient te worden gehouden met de negatieve

in dit geval vanaf de ontvangst van het eerst

zing naar haar negatieve eigen vermogen en

vermogenspositie van belanghebbende enkel

ingediende bezwaarschrift.

de omstandigheid dat haar bedrijfsactivitei-

doen steunen op de omstandigheid dat die

2.5.3. ‘s Hofs oordeel geeft blijk van misken-

ten sinds 2007 zijn beëindigd – op het stand-

negatieve positie volledig werd veroorzaakt

ning van het hiervoor in onderdeel 2.5.2

punt gesteld dat zij niet over de financiële

door de verplichting tot betaling van de hier-

overwogene. Het middelonderdeel slaagt

middelen beschikte om de boete te betalen,

voor in 3.1.1 en 3.1.2 bedoelde naheffingsaan-

daarom.

en dat de boete daarom verder moet worden

slagen. Die omstandigheid vormt evenwel

(…)”

gematigd.

onvoldoende grond om de slechte financiële

3.3. Het Hof heeft geoordeeld dat het negatie-

positie van belanghebbende bij de bepaling

ve vermogen van belanghebbende eind 2006

van de hoogte van de boete buiten beschou-

volledig wordt veroorzaakt door het passive-

wing te laten. Voorts is het Hof blijkens zijn

ren van de bedragen die zij moet betalen op

overwegingen uitgegaan van de vermogenspo-

28 maart 2014, nr. 13/00279

grond van de naheffingsaanslagen loonbelas-

sitie van belanghebbende aan het einde van

(Mrs. Feteris, Van Loon, Fierstra, Groeneveld

ting/premie volksverzekeringen over de jaren

het jaar 2006. In zoverre heeft het Hof mis-

en Wortel)

2003 tot en met 2006. Bij ontbreken van een

kend hetgeen in 3.4.3 hiervoor is overwogen.

ECLI:NL:HR:2014:685

nadere toelichting heeft het Hof in die

3.4.5. Gelet op het voorgaande is het middel

omstandigheid geen aanleiding gevonden

gegrond. De uitspraak van het Hof kan niet

Beoordeling rechter hoogte bestuurlijke

om in het kader van de straftoemeting reke-

in stand blijven en verwijzing moet volgen.

boete: ex tunc of ex nunc? Verder: zakelijke

ning te houden met de slechte financiële

3.5. Met het oog op de verdere behandeling na

karakter van loonbelastingschulden vormt

positie van belanghebbende. Het Hof heeft

verwijzing merkt de Hoge Raad nog het vol-

geen goede grond om de verplichting loon-

het beroep op matiging van de boete op

gende op. Eerder in dit geding heeft de Inspec-

belastingschulden te betalen buiten

grond van financiële omstandigheden daar-

teur het standpunt ingenomen dat het zakelij-

beschouwing te laten bij de bepaling van de

om afgewezen. Tegen dit oordeel keert zich

ke karakter van loonbelastingschulden er als

proportionaliteit van een boete.

het middel.

regel aan in de weg staat om een boete

746


937

Rechtspraak

wegens het niet (tijdig) afdragen van deze

spanning en frustratie over zichzelf heeft

verwijzingsuitspraak door de nationale rech-

belasting te matigen op grond van de financi-

afgeroepen en ook niet heeft bijgedragen aan

ter en eindigt op de dag van openbaarmaking

ele positie van de inhoudingsplichtige. Dit

een snelle afwikkeling door openheid van

van de prejudiciële beslissing door het Hof

standpunt moet worden verworpen. De finan-

zaken te geven.

van Justitie. In een geval als hier aan de orde,

ciële positie van een inhoudingsplichtige

2.1.3. Het Hof heeft in onderdeel 4.2.3 van

waarin de behandeling van een zaak door de

wordt mede bepaald door diens verplichting

zijn uitspraak geoordeeld dat de mate waarin

rechter is aangehouden in afwachting van de

loonbelastingschulden te betalen. Het karak-

laakbare of onrechtmatige gedragingen van

beantwoording van prejudiciële vragen die in

ter van deze schulden vormt geen goede

de belastingplichtige ten grondslag liggen

een vergelijkbare andere zaak zijn gesteld,

grond om dit element van zijn draagkracht

aan het geschil, niet van belang is bij het ant-

vangt vorenbedoelde buiten beschouwing te

buiten beschouwing te laten bij de bepaling

woord op de vraag of er grond is voor toeken-

laten periode niet eerder aan dan op het

van de proportionaliteit van een boete.’

ning van een schadevergoeding wegens over-

moment dat de aanhoudende rechter partij-

schrijding van de redelijke termijn. Naar ’s

en schriftelijk in kennis heeft gesteld van zijn

Hofs oordeel geldt dat ook voor zover deze

beslissing om de zaak aan te houden in

gedragingen worden opgevat als eigen schuld

afwachting van de beantwoording van de

van de belastingplichtige. Deze oordelen zijn

gestelde vragen door het Hof van Justitie.”

21 maart 2014, nr. 13/00478

juist. Het middelonderdeel faalt daarom.

3.1.4. De Hoge Raad maakt deze overweging

(Mrs. Schaap, Fierstra, Koopman, Groene-

Opmerking verdient nog dat een gebrek aan

tot de zijne. Hij merkt daarbij op dat het

veld en Wortel)

medewerking door een partij aan de vaststel-

tijdsverloop dat is gemoeid met het afwach-

ECLI:NL:HR:2014:636

ling van de feiten er wel toe kan leiden dat

ten van een beslissing van het Hof van Justi-

een zaak gecompliceerder wordt. Dat is een

tie, zolang geen schriftelijke kennisgeving

Immateriëleschadevergoeding bij over-

factor die meeweegt bij het oordeel of de

daarvan aan partijen heeft plaatsgevonden,

schrijding van de redelijke termijn. Rechts-

redelijke termijn is overschreden. Ook het

niet alsnog kan worden aanvaard met een

eenheid. Rechterlijk overgangsrecht. De

Hof is daar – terecht – van uitgegaan.

beroep op de complexiteit van de zaak.

mate waarin onrechtmatige gedragingen

(…)

3.1.5. De hiervoor in 3.1.3 bedoelde, en thans

van de belastingplichtige ten grondslag lig-

3 Beoordeling van de in het incidentele

door de Hoge Raad aanvaarde eis van een

gen aan het geschil, is niet van belang bij

beroep aangevoerde klachten

schriftelijke kennisgeving was niet gesteld in

beoordeling of er grond is voor toekenning

3.1.1. Het Hof heeft (…) de redelijke termijn

het arrest van 9 april 2010. Aangezien

van een immateriëleschadevergoeding.

voor de behandeling van het beroep, gelet op

bestuursorganen en rechters in belastingza-

Indirect mogelijk wel via de factor com-

de ingewikkeldheid van de hoofdzaak en

ken daarom tot op heden geen rekening

plexiteit van de zaak. Hoge Raad maakt een

mede gezien de voor de behandeling van die

daarmee hoefden te houden, zal die eis in

rechtsoverweging van de zogenoemde grote

zaak relevante prejudiciële verwijzing door

belastingzaken eerst worden gesteld in geval-

kamer tot de zijne. Voor buiten beschou-

de Hoge Raad, gesteld op vier jaar. Hiertegen

len waarin de behandeling van de zaak wordt

wing laten van de termijn die gemoeid is

richt zich de eerste klacht met het betoog dat

aangehouden in afwachting van de beant-

geweest met het afwachten van een preju-

de omstandigheid dat prejudiciële vragen

woording van prejudiciële vragen die zijn

diciële beslissing van het Hof van Justitie,

zijn gesteld geen onderbouwing kan zijn

gesteld na 1 april 2014.

wordt als eis een schriftelijke kennisgeving

voor het desbetreffende tijdsverloop, aange-

3.1.6. Het voorgaande brengt mee dat het

gesteld. Deze (nieuwe) eis geldt eerst voor

zien die vragen niet door het Hof zelf maar

Hof bij de beoordeling van de redelijkheid

gevallen waarin de behandeling wordt aan-

door de Hoge Raad zijn gesteld.

van de duur van de procedure zonder schen-

gehouden in afwachting van de beantwoor-

3.1.2. Bij de beoordeling van de vraag of spra-

ding van het recht het tijdsverloop heeft kun-

ding van prejudiciële vragen die zijn

ke is van overschrijding van de redelijke ter-

nen aanvaarden dat gemoeid was met het

gesteld na 1 april 2014.

mijn wordt de tijd die gemoeid is geweest

afwachten van een prejudiciële beslissing

met het afwachten van een prejudiciële

van het Hof van Justitie. Kennelijk is het Hof

beslissing van het Hof van Justitie buiten

er daarbij van uitgegaan dat zijn beslissing

beschouwing gelaten, indien het afwachten

om de behandeling van de zaak in afwach-

Cassatieberoep Staatsecretaris van

van die beslissing redelijk is. Dit geldt zowel

ting van de beslissing van het Hof van Justi-

Financiën

in zaken waarin prejudiciële vragen zijn

tie aan te houden redelijk was. Dat uitgangs-

gesteld als in zaken die zijn aangehouden in

punt geeft geen blijk van een onjuiste


afwachting van de beantwoording van preju-

rechtsopvatting; het is ook niet onbegrijpe-

‘2 Beoordeling van het in het principale

diciële vragen die in een vergelijkbare andere

lijk en behoefde geen nadere motivering (vgl.

beroep voorgestelde middel

zaak zijn gesteld (vgl. HR 9 april 2010, nr.

het arrest van 9 april 2010). De hiervoor in

2.1.1. Het Hof heeft in het kader van het door

07/10306, ECLI:NL:HR:2010:BJ8465, BNB

3.1.1 vermelde klacht faalt daarom.

belanghebbende gedane verzoek om vergoe-

2010/203; hierna: het arrest van 9 april 2010).

(…)’

ding van immateriële schade wegens over-

3.1.3. Opmerking verdient nog dat dienaan-

schrijding van de redelijke termijn geoor-

gaande als volgt is beslist in de uitspraak van

deeld dat de redelijke termijn is

de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad

overschreden (…)

van State (grote kamer) van 29 januari 2014,

2.1.2. Het tweede middelonderdeel behelst de

nr. 201302106/1/A2, ECLI:NL:RVS:2014:188,

28 maart 2014, nr. 13/00923

klacht dat het Hof in dit verband onvoldoen-

onderdeel 4.7.1:

(Mrs. Overgaauw, Van Vliet, Bavinck,

de belang heeft gehecht aan het feit dat

“De buiten beschouwing te laten termijn die

Koopman en Van Kalmthout; na conclusie

belanghebbende, door bewust inkomen en

gemoeid is geweest met het verkrijgen van

Wattel tot ongegrondverklaring van het

vermogen te verzwijgen en na ontdekking

een prejudiciële beslissing in die zaak zelf

cassatieberoep)

daarvan elke medewerking te weigeren, de

vangt aan op de dag na verzending van de

ECLI:NL:HR:2014:666

747

(Awb art. 8:73)

938


748

Rechtspraak

Rechtsvinding; grenzen aan ruime wetsuit-

lener de werkzaamheden niet naar

Bezien vanuit de zorgvragers moet de zorg

leg. Onderhavige AWBZ-thuiszorginstelling

tevredenheid van de zorgvrager verricht, kan

worden verricht door de zorginstelling.

komt niet in aanmerking voor zogenoemde

een klacht worden ingediend bij belangheb-

3.3.2. De uitspraak van het Hof en de stukken

zorgvrijstelling in de vennootschapsbelas-

bende.

van het geding laten geen andere conclusie

ting (anders: de A-G). Geen zodanige ruime

3.1.5. De activiteiten van belanghebbende

toe dan dat belanghebbende niet voldoet aan

uitleg dat in een geval waarin de in de wet-

bestaan onder meer uit:

de hiervoor in 3.3.1 omschreven vereisten. De

tekst genoemde werkzaamheden (genezen,

[volgt opsomming van activiteiten, die veelal

zorgvragers richten zich bij het vragen om

verplegen of verzorgen van zieken, kraam-

in de kern organisatorisch of administratief

zorg tot de (van belanghebbende onafhanke-

vrouwen of gebrekkigen) niet door een

van aard zijn; MP]

lijke) steunpunten die ervoor zorgen dat een

belastingplichtige zelf worden verricht, de

(…)

(zelfstandige) zorgverlener de gevraagde zorg

daarmee samenhangende werkzaamheden

3.2. Voor het Hof was, voor zover in cassatie

verleent. Dat belanghebbende een toegelaten

van administratieve en organisatorische

van belang, in geschil of op belanghebbende

AWBZ-thuiszorginstelling is en de uiteindelij-

aard onder het bereik van de vrijstelling

de vrijstelling van artikel 5, lid 1, aanhef en

ke verantwoordelijkheid voor de werkzaam-

vallen.

letter c, ten eerste, van de Wet op de vennoot-

heden van de zorgverleners bij belangheb-

schapsbelasting 1969 (hierna: de Wet) van

bende berust, betekent niet dat, bezien

toepassing is.

vanuit de zorgvragers, belanghebbende de

(…)

instelling is die de zorg verleent. Reeds daar-

Cassatieberoep Staatssecretaris van Financi-

Ten aanzien van de werkzaamhedentoets

om komt aan belanghebbende geen beroep

en

heeft het Hof geoordeeld dat de door derden

op de in artikel 5, lid 1, aanhef en letter c, ten

(ZZP-ers) verrichte zorgwerkzaamheden niet

eerste, van de Wet vervatte vrijstelling toe. De


kunnen worden beschouwd als werkzaamhe-

omstandigheid dat “werkzaamheden die uit-

‘3.1.1. Belanghebbende is een zogeheten toe-

den die door belanghebbende zelf worden

sluitend of nagenoeg uitsluitend dienen te

gelaten AWBZ-thuiszorginstelling. Op basis

verricht. Voor de vraag of belanghebbende

bestaan uit het genezen, verplegen of verzor-

van deze toelating mag belanghebbende uit

aan de werkzaamhedentoets voldoet dienen

gen van zieken, kraamvrouwen of gebrekki-

AWBZ-middelen gefinancierde zorg in natura

deze werkzaamheden buiten beschouwing te

gen”, ruimte biedt voor interpretatie overeen-

verlenen aan zorgvragers. De AWBZ-zorg is

worden gelaten. De uiteindelijke verantwoor-

komstig de daarover heersende

regionaal georganiseerd. Per regio voert een

delijkheid voor de werkzaamheden van de

maatschappelijke opvattingen, houdt niet in

zorgkantoor namens de gezamenlijke zorg-

zorgverleners berust echter onverminderd bij

dat de tekst van artikel 5, lid 1, aanhef en

verzekeraars de AWBZ uit. Het zorgkantoor

belanghebbende en het is belanghebbende

letter c, ten eerste, van de Wet ook ruimte

stemt de zorgvraag en het zorgaanbod voor

die op de kwantiteit en kwaliteit ervan –

biedt om in een geval waarin dergelijke werk-

de AWBZ zo goed mogelijk op elkaar af. Het

onder meer door middel van een klachtenre-

zaamheden door een belastingplichtige niet

zorgkantoor koopt onder andere de zorg in

geling – kan worden aangesproken. De met

zelf worden verricht, daarmee samenhangen-

en sluit contracten af met de zorgaanbieders

de organisatorisch/bestuurlijke taak verband

de werkzaamheden van administratieve en

(waaronder belanghebbende) en ziet toe op

houdende werkzaamheden van belangheb-

organisatorische aard onder het bereik van

de juiste besteding van de AWBZ-gelden.

bende zijn, aldus het Hof, zozeer ‘zorgspeci-

de vrijstelling te brengen. Het middel slaagt

3.1.2. Aangezien belanghebbende landelijk

fiek’ – ook de complexe regelgeving op het

mitsdien.’

opereert en daarmee in verschillende regio’s

terrein van de (financiering van de) zorg

activiteiten verricht, werkt zij met regionale

vormt hiervoor een aanwijzing – dat zij moe-

steunpunten (hierna: de steunpunten). De

ten worden aangemerkt als werkzaamheden

steunpunten zijn zelfstandig werkende

in de zin van artikel 5, lid 1, aanhef en letter

bureaus met een eigen directie en van

c, ten eerste, van de Wet. Het Hof heeft geoor-

28 maart 2014, nr. 13/03554

belanghebbende onafhankelijke eigenaren.

deeld dat belanghebbende uitsluitend of in

(Mrs. Feteris, Schaap, Fierstra, Groeneveld

De steunpunten hebben merendeels zelf

ieder geval nagenoeg uitsluitend werkzaam-

en Wortel; na conclusie Niessen tot onge-

geen AWBZ-toelating. De steunpunten coördi-

heden verricht als bedoeld in artikel 5, lid 1,

grondverklaring van het cassatieberoep)

neren voor hun cliënten, de zorgvragers,

aanhef en letter c, ten eerste, van de Wet.

ECLI:NL:HR:2014:689

behalve zorg in natura tevens persoonsge-

Hiertegen keert zich het middel.

bonden budgetten of particulier gefinancier-

3.3.1. Bij de behandeling van het middel

Diverse kwesties in verband met de op

de zorg.

wordt het volgende vooropgesteld.

grond van een arrest van het HvJ geldende

3.1.3. De activiteiten in het kader van de

Uit de tekst van artikel 5, lid 1, aanhef en let-

voortvarendheidseis voor het met toepas-

zorgverlening worden verricht door zogehe-

ter c, ten eerste, van de Wet volgt dat om in

sing van de verlengde navorderingstermijn

ten ‘zelfstandigen zonder personeel’ (hierna:

aanmerking te kunnen komen voor de in dit

opleggen van navorderingsaanslagen: (i)

ZZP-ers). Voor de aan de zorgvrager geleverde

artikel vervatte vrijstelling de werkzaamhe-

met welke ‘aanwijzingen’ begint de termijn

uren thuiszorg ontvangt belanghebbende

den van een belastingplichtige uitsluitend of

te lopen?, (ii) is de FIOD-ECD i.c. aan te mer-

een vergoeding van het zorgkantoor uit het

nagenoeg uitsluitend dienen te bestaan uit

ken als Nederlandse belastingautoriteit als

AWBZ-fonds.

het genezen, verplegen of verzorgen van zie-

bedoeld in het arrest van het HvJ, (iii) nade-

3.1.4. Wanneer een zorgvrager met een indi-

ken, kraamvrouwen of gebrekkigen. Voor het

re uitgangspunten voor de beoordeling of

catie van de Regionale Indicatie Organen (tot

van toepassing zijn van de vrijstelling is

voortvarend genoeg gehandeld is, waarbij

en met 2004) of het Centrum Indicatiestel-

noodzakelijk dat de zorginstelling zich recht-

oa aan de orde komt de verhouding tot de

ling Zorg (vanaf 2005) bij een steunpunt

streeks ten opzichte van de zorgvragers ver-

beoordelingsvrijheid van belastingautori-

komt, zoekt het steunpunt naar een zorgver-

plicht de gevraagde zorg te verlenen, welke

teiten bij de organisatie en inrichting van

lener die beschikt over de benodigde kwali-

wordt verricht door voor haar al dan niet in

de werkzaamheden. In casu acht de HR het

teiten en beschikbaar is. Wanneer de zorgver-

loondienst werkzaam zijnde zorgverleners.

oordeel van het Hof dat in de onderzoeksfa-

(Wet Vpb 1969 art. 5)

749


939

Rechtspraak

se niet aan de voortvarendseis is voldaan,

motivering. Aan dat oordeel kan niet afdoen

of, en zo ja, voor welk bedrag belasting van

onvoldoende gemotiveerd (anders: de A-G).

dat enkel aan de hand van die gegevens nog

hen kan worden nagevorderd. In gevallen als

niet met zekerheid kon worden vastgesteld

het onderhavige kan de Belastingdienst ver-

om welke individuele belastingplichtigen het

der in redelijkheid tot het oordeel komen dat

ging. Wel dient het tijdsverloop dat noodza-

een landelijke coördinatie en een projectma-

Cassatieberoep Staatssecretaris van

kelijkerwijs met het onderzoek daarnaar

tige aanpak geboden zijn. Indien daarvoor

Financiën

gemoeid is, in aanmerking te worden geno-

wordt gekozen moet tevens rekening worden

men bij het oordeel of de navorderingsaan-

gehouden met de tijd die met een zodanige


slag met de vereiste voortvarendheid is opge-

aanpak en coördinatie gemoeid is, waaronder

‘3.2. Voor het Hof was onder meer in geschil

legd.

begrepen de tijd die benodigd is voor het ont-

of bij het voorbereiden en opleggen van de

Dat heeft het Hof ook – terecht – gedaan.

wikkelen van beleid voor de behandeling van

onderhavige navorderingsaanslagen, die met

3.3.5. Verder is het Hof ervan uitgegaan dat

individuele gevallen, ook ten aanzien van het

toepassing van de verlengde navorderingster-

de FIOD-ECD in het onderhavige geval is aan

opleggen van boeten waartoe gelet op het

mijn van artikel 16, lid 4, van de Algemene

te merken als Nederlandse belastingautori-

bepaalde in (thans) Afdeling 5.4.1 Awb ook

wet inzake rijksbelastingen (hierna: AWR)

teit in de zin van de hiervoor in 3.3.2 bedoel-

overleg met het openbaar ministerie geboden

zijn vastgesteld, de vereiste voortvarendheid

de rechtspraak van het Hof van Justitie. Dit

kan zijn. Met deze werkzaamheden, waarbij

is betracht. Het Hof heeft deze vraag ontken-

oordeel is juist, in aanmerking genomen (i)

ook in het belang van de betrokken belasting-

nend beantwoord.

dat het hier gaat om gegevens die door de

plichtigen zorgvuldigheid moet worden

3.3.1. Het eerste middelonderdeel klaagt

Belgische autoriteiten verstrekt zijn op grond

betracht, kan geruime tijd gemoeid zijn.

erover dat het Hof bij zijn oordeel over de

van de Richtlijn, (ii) dat die gegevens zijn ver-

3.4.3. De belastingautoriteiten hebben beoor-

voortvarendheid waarmee de navorderings-

strekt aan de FIOD-ECD als bevoegde Neder-

delingsvrijheid bij de organisatie en inrich-

aanslagen zijn opgelegd, is uitgegaan van de

landse autoriteit in de zin van de Richtlijn,

ting van al deze werkzaamheden. Die vrijheid

tijd die is verstreken vanaf het moment waar-

en (iii) dat de Richtlijn gelet op het bepaalde

is echter niet onbegrensd. Gelet op de eisen

op de door de Belgische autoriteiten verstrek-

in artikel 1, lid 1, ertoe strekt dat de bevoeg-

die voortvloeien uit het recht van de Europe-

te gegevens ter beschikking van de FIOD-ECD

de autoriteiten van de lidstaten elkaar inlich-

se Unie mogen de werkzaamheden niet wor-

zijn gekomen. In de toelichting op het mid-

tingen verstrekken die hun van nut kunnen

den georganiseerd en ingericht op een zoda-

del wordt betoogd dat het Hof alleen in aan-

zijn voor een juiste vaststelling van de belas-

nige wijze dat een voortvarende behandeling

merking had moeten nemen het tijdsverloop

tingschuld op het gebied van de belastingen

onvoldoende gewaarborgd is.

vanaf het moment waarop de bevoegde

naar het inkomen en het vermogen.

3.4.4. Opmerking verdient dat de vereiste

inspecteur in het bezit van de relevante gege-

3.3.6. Gelet op hetgeen hiervoor in 3.3.4 en

voortvarendheid in ieder geval niet is

vens is gesteld.

3.3.5 is overwogen moet worden aangeno-

betracht indien bij de werkzaamheden als

3.3.2. Bij de beoordeling van dit middelonder-

men dat de Nederlandse belastingautoritei-

vermeld in 3.4.2 een onverklaarbare vertra-

deel moet worden vooropgesteld dat het oor-

ten vanaf het moment van ontvangst door de

ging is opgetreden van meer dan zes maan-

deel over de voortvarendheid waarmee een

FIOD-ECD van de gegevens van de Belgische

den (vgl. HR 27 september 2013, nr.

navorderingsaanslag met toepassing van arti-

autoriteiten, aan de hand daarvan een onder-

12/00738, ECLI:NL:HR:2013:717, BNB

kel 16, lid 4, AWR is opgelegd, op grond van

zoek konden instellen met het oog op de

2013/234).

de rechtspraak van het Hof van Justitie

(eventuele) vaststelling van navorderingsaan-

3.4.5. De door het Hof vastgestelde feiten

betrekking dient te hebben op het tijdsver-

slagen. Daaraan kan niet afdoen dat de FIOD-

houden in dat er tussen de ontvangst van de

loop nadat de belastingautoriteiten van een

ECD niet bevoegd is tot het vaststellen van

gegevens van de Belgische autoriteiten en de

lidstaat de beschikking hebben gekregen

navorderingsaanslagen. Evenmin kan daar-

afronding van het (…) onderzoek (de zoge-

over aanwijzingen met betrekking tot in een

aan afdoen dat de FIOD-ECD mede een

noemde onderzoeksfase) een jaar is verstre-

andere lidstaat ondergebrachte belastbare

opsporingstaak heeft die hij onder het gezag

ken.

bestanddelen op basis waarvan zij een onder-

van het openbaar ministerie vervult. Het

3.4.6. Bij de beoordeling van dit tijdsverloop

zoek kunnen instellen (HvJ 11 juni 2009, X

middelonderdeel faalt daarom.

heeft het Hof grote betekenis toegekend aan

en E.H.A. Passenheim-van Schoot, C-155/08

3.4.1. Het tweede middelonderdeel bevat de

de omstandigheid dat de “geautomatiseerde

en C-157/08, BNB 2009/222, punt 74).

klacht dat het Hof op onjuiste en/of ontoerei-

zoekslag is uitgevoerd door één EDP-mede-

3.3.3. In het onderhavige geval hebben de

kende gronden heeft geoordeeld dat er in de

werker die daaraan (…) een gedeelte van zijn

Belgische autoriteiten in februari 2005 op

hiervoor in 3.1.3 bedoelde fase van het

werktijd heeft besteed”. Zonder nadere moti-

basis van de Richtlijn gegevens verstrekt aan

onderzoek meer tijd is verstreken dan nood-

vering, die in de bestreden uitspraak niet is

de FIOD-ECD als bevoegde Nederlandse auto-

zakelijk is.

gegeven, is evenwel niet begrijpelijk dat het

riteit in de zin van de Richtlijn. Die gegevens

3.4.2. De Hoge Raad neemt bij de beoordeling

Hof deze omstandigheid redengevend heeft

over banken beleggingsrekeningen van

van dit middelonderdeel tot uitgangspunt

geacht voor zijn oordeel dat niet de vereiste

(onder meer) ingezetenen van Nederland ver-

dat in een geval als het onderhavige, waarin

voortvarendheid in acht is genomen. Om dat

melden de namen van de rekeninghouders,

gegevens over in het buitenland onderge-

oordeel begrijpelijk te doen zijn zou ten min-

soms alleen hun achternamen en soms ook

bracht vermogen zijn verkregen die een groot

ste nader uiteengezet moeten zijn welke

voornamen of voorletters, maar veelal geen

aantal in Nederland wonende personen

omstandigheden het oordeel kunnen dragen

adres- of woonplaatsgegevens.

betreffen, de Belastingdienst over voldoende

dat van de Belastingdienst met het oog op de

3.3.4. In ’s Hofs uitspraak ligt het oordeel

tijd moet kunnen beschikken om met vol-

vereiste voortvarendheid, en met inachtne-

besloten dat deze gegevens aanwijzingen

doende mate van zekerheid vast te stellen

ming van het hiervoor in 3.4.3 overwogene,

opleverden als hiervoor in 3.3.2 bedoeld. Dat

om welke individuele belastingplichtigen het

redelijkerwijs een andere organisatie van de

oordeel geeft geen blijk van een onjuiste

gaat en vervolgens ten aanzien van de

te verrichten werkzaamheden verlangd had

rechtsopvatting en behoefde geen nadere

betrokken belastingplichtigen te beoordelen

mogen worden.

(AWR art. 16; VWEU art. 63)

940


Rechtspraak

Het Hof heeft zijn oordeel mede gebaseerd

gemachtigde van [wederpartij] optrad.

(…)

op de overweging dat het niet aannemelijk

4.1. De rechtbank heeft met juistheid overwo-

13. [wederpartij] betoogt tenslotte dat de

acht dat met de hiervoor in 3.1.3 bedoelde

gen dat in artikel 2:1, tweede lid, van de Awb

korpsbeheerder heeft miskend dat hij in aan-

fase van het onderzoek, die een jaar in beslag

de bevoegdheid is neergelegd om van een

merking dient te komen voor een proceskos-

heeft genomen, bij een voortvarende behan-

gemachtigde een schriftelijke machtiging te

tenvergoeding, nu hij zich heeft laten verte-

deling noodzakelijkerwijs meer dan hooguit

verlangen en dat, anders dan in artikel 8:24

genwoordigen door een advocaat. Volgens

enkele maanden zouden zijn gemoeid. Ook

van die wet, in artikel 2:1 geen uitzondering is

hem doet hieraan niet af dat die advocaat

in zoverre is de uitspraak van het Hof niet

gemaakt voor advocaten. Uit de memorie van

een kantoorgenoot is.

toereikend gemotiveerd, gelet op hetgeen de

toelichting bij dit artikel volgt dat het

13.1. Het betoog slaagt. Anders dan in eerde-

Inspecteur heeft aangevoerd over de aard en

bestuursorgaan de mogelijkheid is gegeven

re uitspraken is overwogen en anders dan

de omvang van de werkzaamheden die na

om na te gaan of degene die zich als gemach-

waarvan de korpsbeheerder in het besluit

ontvangst van de door de Belgische autoritei-

tigde van een bepaalde belanghebbende aan-

van 10 december 2012 is uitgegaan, ziet de

ten verstrekte gegevens in deze fase moesten

dient daartoe werkelijk bevoegd is zonder de

Afdeling aanleiding te oordelen dat door een

worden uitgevoerd.

uitzondering van advocaten, omdat van

kantoorgenoot, zijnde een advocaat, verleen-

Voor zover het middel zich tegen dat oordeel

bestuursorganen niet kan worden gevergd dat

de rechtsbijstand in beginsel kan worden

keert, is het daarom terecht voorgesteld.

zij steeds weten wie wel en wie geen advocaat

aangemerkt als door een derde beroepsmatig

3.5. Het hiervoor overwogene brengt mee dat

is (Kamerstukken II 1988/89, 21 221, nr. 3., pp.

verleende rechtsbijstand als bedoeld in arti-

de bestreden uitspraak niet in stand kan blij-

49 en 50). Hieruit vloeit voort dat de wetgever

kel 1 van het Besluit proceskosten bestuurs-

ven. Verwijzing moet volgen.’

ervan uit is gegaan dat wanneer het het

recht. De voor door een dergelijke kantoorge-

bestuur redelijkerwijs duidelijk kan zijn dat de

noot verleende rechtsbijstand gemaakte

gemachtigde advocaat is, niet om een machti-

proceskosten komen om deze reden in begin-

Raad van State

ging zal worden gevraagd. Voorts geldt in

sel voor vergoeding in aanmerking. Een kan-

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. B.

beroep ingevolge artikel 8:24, derde lid, van de

toorgenoot heeft niet zonder meer een per-

Klein Nulent en mr. drs. J. de Vries werkzaam

Awb het uitgangspunt dat van een advocaat

soonlijk belang bij de zaak waarin hij als

bij de directie bestuursrechtspraak van de

geen machtiging wordt verlangd, aangezien

advocaat optreedt. Dat voorts een advocaat

Raad van State. Volledige versies van deze

van een advocaat mag worden verwacht, mede

een kantoorgenoot is, laat onverlet dat hij

uitspraken zijn te vinden op www.raad-

gelet op de disciplinaire maatregelen die de

zich beroepsmatig bezighoudt met het voe-

vanstate.nl

Advocatenwet mogelijk maakt, dat hij niet

ren van juridische procedures.

voor iemand optreedt zonder daartoe

De korpschef heeft geen omstandigheden

opdracht te hebben gekregen. Als het het

aangevoerd die maken dat van dit uitgangs-

bestuur duidelijk is dat de indiener van een

punt dient te worden afgeweken.

bezwaarschrift een advocaat is, heeft dit

(…)

750 19 maart 2014, nr. 201210017/1/A3

beginsel ook in de bezwaarfase te gelden.

(mrs. Vlasblom, Bijloos, Vermeulen)

Anders dan de korpschef betoogt, volgt uit

ECLI:NL:RVS:2014:916

het door Gans gebruikte briefpapier dat zij

Centrale Raad van Beroep

als advocaat bij Helgers Advocaten werkzaam

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. A.B.J.

De korpsbeheerder mocht geen schriftelijke

is. Gelet op de door haar gevoerde correspon-

van der Ham, vice-president van de Centrale

machtiging verlangen van de advocaat van

dentie, alsmede het met het advocatenkan-

Raad van Beroep, en mr. J.E. Jansen, hoofd

wederpartij. De kosten van door de advo-

toor gevoerde telefoongesprek, had het de

Wetenschappelijk bureau van de Centrale

caat verleende rechtsbijstand komen voor

korpsbeheerder duidelijk moeten zijn dat

Raad van Beroep.

vergoeding in aanmerking, ondanks dat

Gans advocaat is en als gemachtigde van

deze een kantoorgenoot van wederpartij is.

[wederpartij] optreedt. Dat, naar de korpschef stelt, Gans niet eerder als gemachtigde van

751

(Awb art. 2:1, 8:24; Besluit proceskosten

[wederpartij] is opgetreden en altijd van iede-

bestuursrecht art. 1)

re gemachtigde een schriftelijke machtiging

5 maart 2014, nr. 13/748 WW-T

wordt verlangd, doet hieraan niet af. Gelet

(mrs. Rottier, Van Dun, Lange)

Uitspraak op het hoger beroep van: de korps-

hierop acht de Afdeling met de rechtbank het

ECLI:NL:CRVB:2014:987

beheerder van de politieregio Limburg-Zuid

door de korpschef gestelde doel van het ver-

(thans: de korpschef van politie), appellant,

langen van een schriftelijke machtiging van

Geslaagd beroep op het vertrouwensbegin-

tegen de uitspraak van de rechtbank Maas-

Gans, namelijk het bepalen van de omvang

sel

tricht van 11 september 2012 in zaak nr.

van de bevoegdheid van de gemachtigde, in

12/812 in het geding tussen: [wederpartij] en

dit geval niet begrijpelijk. Daarbij komt dat

de korpsbeheerder.

uit het bezwaarschrift de omvang van de

(…)

bevoegdheid van Gans volgt, nu daarin is

4. De korpschef betoogt dat de rechtbank ten

vermeld dat Gans door [wederpartij] is

onrechte heeft geoordeeld dat de korpsbe-

gemachtigd namens hem bezwaar te maken.

Overwegingen

heerder niet in redelijkheid gebruik heeft

De rechtbank heeft dan ook terecht geoor-

4.2. Een beroep op het vertrouwensbeginsel

kunnen maken van zijn bevoegdheid een

deeld dat de korpsbeheerder niet in redelijk-

kan volgens vaste rechtspraak van de Raad

schriftelijke machtiging van Gans te verlan-

heid gebruik heeft kunnen maken van de in

(CRvB 19 november 2009,

gen. Volgens hem was het de korpsbeheerder

artikel 2:1, tweede lid, van de Awb neergeleg-

ECLI:NL:CRVB:2009:BK4735) alleen slagen als

niet bekend dat Gans advocaat is en had

de bevoegdheid een schriftelijke machtiging

van de kant van het tot beslissen bevoegde

evenmin bekend kunnen zijn dat zij als

van Gans te verlangen.

orgaan uitdrukkelijke, ondubbelzinnige en

(Awb art. 3:4) (….)


941

Rechtspraak

onvoorwaardelijke toezeggingen zijn gedaan,

bleem is om gebruik te maken van de Startpe-

geniet, appellant en zijn collega’s heeft mede-

die bij de betrokkene gerechtvaardigde ver-

riode en dat er bij de verrekening gekeken

gedeeld dat bij de vaststelling van de inkom-

wachtingen hebben gewekt.

wordt naar de winst uit de onderneming.

sten die met de WW-uitkering verrekend

4.3. Appellant was werkzaam bij de vestiging

(…)

moeten worden enkel en alleen uitgegaan

van [naam N.V.]([naam N.V.]) te [vestigings-

Nogmaals, tijdens de voorlichting betreffen-

zou worden van de winst uit onderneming.

plaats]. Eind 2007 heeft [naam N.V.] haar

de de Startperiode Zelfstandige heb ik de

Daarmee is sprake van toezeggingen als

werknemers ervan in kennis gesteld dat de

heren medegedeeld dat bij de berekening

bedoeld in 4.2. Het is voorts aannemelijk dat

vestiging in [vestigingsplaats] gesloten zou

van de eventuele terugvordering enkel en

deze toezeggingen gedragsbepalend zijn

worden, en dat de arbeidsovereenkomsten

alleen gekeken zou worden naar de winst uit

geweest voor de door appellant en zijn colle-

met de aldaar werkzame werknemers beëin-

onderneming.’

ga’s gekozen structuur van de in mei 2008

digd zouden worden. Appellant heeft vervol-

4.4.3. Op 14 maart 2013 heeft een medewer-

opgerichte onderneming [naam bedrijf

gens met zijn collega’s [C.D.],

ker van het Uwv een telefoongesprek gevoerd

appellant] Appellant had uit latere corres-

[A.B.] en [E.F.] het plan opgevat gezamenlijk

met de re-integratiecoach. Blijkens een daar-

pondentie van het Uwv niet behoeven te

een onderneming te starten. In dat kader

van opgemaakte telefoonnotitie heeft de

begrijpen dat in zijn geval toch zou worden

heeft appellant, met zijn collega’s, een aantal

re-integratiecoach toen onder meer gezegd

uitgegaan van het door hem genoten belast-

gesprekken gevoerd met medewerkers van

dat tijdens het oriënterende gesprek te ken-

baar loon als

het Uwv. Op 6 februari 2008 heeft appellant

nen is gegeven dat men van plan was om als

directeur-grootaandeelhouder. Het beroep op

met zijn collega’s een gesprek gevoerd met K.

zelfstandige te gaan werken en dat dit moge-

gewekt vertrouwen wordt dan ook gehono-

Heijnen, vestigingsmanager CWI, en de op

lijk in de vorm van een B.V. gegoten zou wor-

reerd.

initiatief van Heijnen erbij betrokken

den. Op dat moment, halverwege 2008, was bij

re-integratiecoach. De B.V.-constructie is toen

de re-integratiecoach nog niet bekend dat

aan de orde geweest. Appellant en zijn colle-

zelfstandigen die in een B.V. gaan werken niet

ga’s hebben vervolgens in mei 2008 het

voor de startersregeling in aanmerking

bedrijf [naam bedrijf appellant] opgericht,

komen. Tijdens dit gesprek is in algemene

19 maart 2014, nr. 13/4256 WAO

waarin zij via hun management-B.V.’s (in het

zin gesproken over de mogelijkheden met

(mrs. Van den Hurk, Rottier, Lange)

geval van appellant [naam B.V.]) deelnemen.

betrekking tot de startersregeling en is te


Appellant en zijn collega’s zijn enig aandeel-

kennen gegeven dat de winst uit onderne-

houder van hun management-B.V. en ontvan-

ming voor aftrek in aanmerking zou komen.

De rechtbank heeft ten onrechte de rechts-

gen daaruit als directeur-grootaandeelhou-

De DGA-vergoeding is niet aan de orde

gevolgen van het vernietigde besluit in

der een vergoeding.

geweest. Wel is het zo dat de re-integratie-

stand gelaten

4.4. Op verzoek van appellant heeft de re-

coach bekend is met het feit dat de DGA van

integratiecoach zowel in de bezwaarfase

een B.V. een vergoeding geniet; dit is voor

(op 24 juni 2011) als in de beroepsfase (op 8

hem een algemeen bekend gegeven.

juni 2012) als in de hoger beroepsfase

4.4.4. In de verklaring van 4 december 2013

(op 4 december 2013) verklaard over hetgeen

heeft de re-integratiecoach, voor zover hier

(….)

hij tijdens het gesprek op 6 februari 2008 aan

van belang, het volgende verklaard:

Overwegingen

appellant en zijn collega’s heeft medegedeeld.

‘Het klopt dat wij ergens in 2008 een oriënte-

5.1. Ten aanzien van de door de rechtbank

Op 14 maart 2013 heeft hij telefonisch infor-

rend gesprek hebben gehad over het starten

geraadpleegde deskundige geldt volgens vas-

matie gegeven aan het Uwv.

van zelfstandige. Tijdens dit gesprek hebben

te rechtspraak dat de bestuursrechter het

4.4.1. In de verklaring van 24 juni 2011 heeft

wij gesproken over het starten als zelfstandi-

oordeel van een onafhankelijke, door hem

de re-integratiecoach, voor zover hier van

ge vanuit een WW situatie. Ook is naar aan-

ingeschakelde deskundige kan volgen, indien

belang, het volgende verklaard over het

leiding van een vraag van jullie kant gespro-

de door deze deskundige gebezigde motive-

gesprek op 6 februari 2008:

ken over het starten als zelfstandige vanuit

ring hem overtuigend voorkomt. De recht-

‘Er is toen gesproken over de mogelijkheden

de positie van DGA. Ik heb toen gezegd dat

bank heeft op goede gronden geoordeeld dat

van het starten van een eigen bedrijf vanuit

het starten als zelfstandige vanuit de WW

deze situatie zich hier voordoet en dat het

de WW.

met de status als DGA net zo behandeld

uitgebrachte deskundigenrapport blijk geeft

Ik heb de heer [C.D.] en zijn twee collega’s

wordt als het starten als bijvoorbeeld een

van een zorgvuldig onderzoek, inzichtelijk en

toen medegedeeld dat er een mogelijkheid

ZZP’er, er wordt alleen gekeken naar de netto-

consistent is.

bestaat vanuit de WW te starten met een

winst. Toen (in 2008) was het namelijk hele-

5.2. Wat betreft het tegen het rapport inge-

eigen bedrijf met behoud van uitkering

maal nog niet bekend dat het starten als zelf-

brachte bezwaar van appellant dat hij in april

“Startperiode Zelfstandige”. Tijdens dit

standige met DGA status leidt tot volledige

1993 meer beperkingen had voor de rug en

gesprek is ook aangegeven dat 70% van de

terugbetaling van de WW, sterker nog dat een

schouder en dat ook de psychische klachten

fiscale winst over de Startperiode + 26 weken

DGA helemaal gebruik kan maken op een

al in 1993 aanwezig waren, wordt als volgt

wordt terug gevorderd maar niet meer dan

Startperiode.’

geoordeeld. Er wordt geen aanleiding gezien

maximaal aan WW is uitgekeerd.’

4.5. Met de verklaringen van de re-integratie-

voor twijfel aan de juistheid van het oordeel

4.4.2. In de verklaring van 8 juni 2012 heeft

coach heeft appellant aannemelijk gemaakt

van Knepper dat het Uwv weliswaar wat

de re-integratiecoach, voor zover hier van

dat de re-integratiecoach tijdens het gesprek

betreft de rug- en schouderklachten onvol-

belang, het volgende verklaard over het

op 6 februari 2008, in de wetenschap dat

doende vergaande beperkingen heeft aange-

gesprek op 6 februari 2008:

appellant en zijn collega’s als directeur-groot-

nomen, maar dat de geselecteerde functies

‘In het gesprek hebben de heren medegedeeld

aandeelhouder werkzaam zouden zijn in een

– op één na – fysiek dusdanig licht zijn, dat

dat zij een BV gaan oprichten. Ik heb toen

B.V. en van het feit dat een directeur-groot-

deze per april 1993 door appellant vervuld

aangegeven dat de bedrijfsvorm geen pro-

aandeelhouder aan een B.V. een vergoeding

konden worden. Ook wordt het standpunt

942


752

(Art. 8:72, lid 3, Awb)

Rechtspraak

van Knepper gevolgd, dat appellant welis-

orde kunnen komen bij een eventueel

len uitspraak voor vernietiging in aanmer-

waar mogelijk vanaf 1989 gevoelens van

bezwaar tegen een nadien genomen besluit

king komt. Doende wat de rechtbank zou

somberheid en heimwee heeft gehad, maar

op de aanvraag, te minder nu onzeker is of

behoren te doen, zal de Raad het beroep

dat hieruit geen ernstige beperkingen voort-

nog wel een (nieuwe) aanvraag volgt.

gegrond verklaren en het bestreden besluit wegens strijd met artikel 7:12, eerste lid, van

vloeien, omdat de controlerend arts van de CNSS eerst in november 1994 psychische

(Awb art. 1:3, art. 6:3)

de Awb vernietigen.

klachten heeft genoemd en ook de huisarts hiervan rond de datum in geding geen mel-

(….)

eerste bericht van de behandelend psychiater

Overwegingen

College van Beroep voor het bedrijfsleven

van februari 1995 en daarmee eveneens van

4.7. Ingevolge artikel , eerste lid, aanhef en

Deze rubriek wordt verzorgd door mw. mr.

ruim na de datum in geding.

onder a, van de WWB – voor zover van belang

J.M.M. Bancken, auditeur bij het College en

5.3. Ten aanzien van de stelling van appellant

– is de belanghebbende vanaf de dag van

mw. mr. A. Bruining, voorheen gerechtsaudi-

dat in de vraagstelling aan de deskundige

melding als bedoeld in artikel 44, tweede lid,

teur bij het College.

ten onrechte de vraag naar de passendheid

verplicht naar vermogen algemeen geaccep-

van de voorgehouden functies is opgenomen,

teerde arbeid te verkrijgen en deze te aan-

wordt overwogen dat de rechtbank destijds

vaarden.

de conceptvraagstelling voor eventueel com-

4.8. Vaststaat dat het in de brief van 1 decem-

mentaar aan partijen had toegezonden en

ber 2011 aangeduide aantal sollicitaties een

31 januari 2014, AWB 13/244

appellant zich daarmee uitdrukkelijk

nadere concretisering inhoudt van de in arti-

(Mrs. Van Dorst-Tatomir, Winter en

akkoord heeft verklaard. Verder wordt het

kel 9, eerste lid, aanhef en onder a, van de

Vermeulen)

oordeel van de rechtbank op dit punt onder-

WWB neergelegde sollicitatieverplichting.

ECLI:NL:CBB:2014:36

schreven, dat Knepper een verzekeringsarts

Zoals de Raad eerder heeft geoordeeld (zie de

is en deze zich in beginsel ook mag uitlaten

uitspraak van 2 november 2011,

Lasten onder bestuursdwang. Keuze voor

over de medische haalbaarheid van de door

ECLI:NL:CRVB:2010:BO2800) is een dergelijke

een andere dan de wettelijk voorgeschreven

een arbeidsdeskundige geselecteerde func-

nadere concretisering gericht op zelfstandig

wijze van voederen, waarmee materieel aan

ties. Het oordeel van Knepper hierover is dan

rechtsgevolg en om die reden aan te merken

de norm wordt voldaan. Geen bijzondere

ook terecht gevolgd.

als een besluit in de zin van artikel 1:3, eer-

omstandigheid om van handhavend optre-

5.4. De vraag of de rechtbank op goede gron-

ste lid, van de Awb.

den af te zien.

den de rechtsgevolgen in stand heeft gelaten

4.9. Anders dan de rechtbank heeft geoordeeld

wordt echter, zij het op andere gronden dan

kan het besluit van 1 december 2011 niet wor-

(Gezondheids- en welzijnswet voor dieren;

aangevoerd door appellant, ontkennend

den aangemerkt als een besluit in de zin van

Varkensbesluit, artikel 11, tweede lid)

beantwoord. In dit verband wordt opgemerkt

artikel 6:3 van de Awb inzake de procedure ter

dat het rechtsgevolg van een besluit dat op

voorbereiding van het besluit van het college

Bij besluit van 10 april 2013 (het bestreden

grond van artikel 30a van de WAO is geno-

op de aanvraag om bijstand van appellant.

besluit) heeft de Staatssecretaris van Econo-

men, namelijk dat een eventuele aanspraak

Met het besluit van 1 december 2011 heeft

mische Zaken (hierna: verweerder) de bezwa-

op uitkering op grond van de WAO buiten

het college aan appellant een zogenoemde

ren van een varkenshouder tegen de aan

aanmerking wordt gelaten, wezenlijk ver-

‘zoektermijn’ opgelegd, inhoudende de ver-

hem opgelegde lasten onder bestuursdwang

schilt van het rechtsgevolg dat de rechtbank

plichting om binnen twee weken 30 sollicita-

ongegrond verklaard. De varkenshouder

blijkens de aangevallen uitspraak in stand

ties te verrichten voordat het college tot

(hierna appellante) heeft bij het College

heeft willen laten, namelijk het afwijzen van

behandeling van zijn aanvraag overgaat. Blij-

beroep ingesteld tegen het bestreden besluit,

een aanvraag. De rechtbank had op na te

kens de inhoud van dat besluit, en de

alsmede een verzoek om voorlopige voorzie-

melden wijze zelf in de zaak moeten voor-

namens het college ter zitting van de Raad

ning ingediend. Het verzoek om voorlopige

zien. De aangevallen uitspraak wordt om die

gegeven toelichting, strekt deze zoektermijn

voorziening is bij uitspraak van 18 april 2013

reden vernietigd voor zover aangevochten.

ertoe om appellant te wijzen op de verplich-

(ECLI:NL:CBB:2013:CA1015) toegewezen, voor

tingen zoals neergelegd in artikel 9, eerste

zover het maatregelen betreft die zien op de

lid, aanhef en onder a, van de WWB en hem

maatvoering van de troggen, tot het College

te activeren zelf betaald werk te zoeken,

uitspraak zal hebben gedaan in de bodem-

zodat mogelijk geen beroep op de bijstand

procedure.

18 maart 2014, nr. 12/5589 WWB

(meer) hoeft te worden gedaan. Een dergelijk

Verweerder had de onderhavige lasten onder

(mrs. Roelofs, Hoogendijk, Hink)

besluit heeft zelfstandige betekenis en kan

bestuursdwang opgelegd omdat bij controles


niet effectief worden aangevochten als de

was geconstateerd dat de troggen in het

bezwaren daartegen pas aan de orde kunnen

bedrijf van appellante niet lang genoeg

Met het besluit van 1 december 2011 heeft

komen bij een eventueel bezwaar tegen een

waren, dat deze leeg waren en dat de in groe-

het college aan appellant een zogenoemde

nadien genomen besluit op de aanvraag, te

pen gehouden varkens niet ad libitum (onbe-

“zoektermijn” opgelegd, inhoudende de ver-

minder nu onzeker is of nog wel een (nieu-

perkt) werden gevoerd. Dit was volgens ver-

plichting om binnen twee weken 30 sollici-

we) aanvraag volgt.

weerder in strijd met artikel 11, tweede lid

taties te verrichten voordat het college tot

4.10. Uit het voorgaande volgt dat het college

van het Varkensbesluit. Daarin is bepaald:

behandeling van zijn aanvraag overgaat. Een

het bezwaar van appellant tegen het besluit

“Indien varkens in een groep worden gehou-

dergelijk besluit heeft zelfstandige beteke-

van 1 december 2011 ten onrechte niet-ont-

den en niet ad libitum of via een automatisch

nis en kan niet effectief worden aangevoch-

vankelijk heeft verklaard. Dit betekent dat

individueel voedersysteem worden gevoederd,

ten als de bezwaren daartegen pas aan de

het hoger beroep slaagt, zodat de aangeval-

is de lengte van de rechte trog zodanig dat

ding heeft gemaakt. Bovendien dateert het

753

754


943

Rechtspraak

alle varkens tegelijkertijd kunnen eten. De

omstandigheden: de varkens op haar bedrijf

mogelijk anders kunnen zijn in een geval

lengte van de trog bedraagt ten minste 0,30

worden namelijk met behulp van een hoge

waarin betrokken wel materieel aan de

m per geslachtsrijp varken.”

voederfrequentie (18 keer per dag met tus-

gestelde norm voldoet, maar sprake is van

In de lasten onder bestuursdwang heeft ver-

senpozen van een half uur) gevoerd met brij-

een situatie waarin deze noodgedwongen op

weerder onder meer als maatregel opgelegd

voer, hetgeen volgens appellante op één lijn

een van de voorgeschreven wijze van voede-

dat appellante er zorg voor dient te dragen

kan worden gesteld met ad libitum voeren.

ren afwijkende manier voedert. Naar het oor-

dat indien de varkens in een groep worden

Hoewel formeel niet aan de voorgeschreven

deel van het College is daarvan niet gebleken.

gehouden en niet ad libitum of via een auto-

maatvoering van de troggen wordt voldaan,

Appellaten heeft ter zitting te kennen gege-

matisch individueel voedersysteem worden

is appellante van mening dat zij voldoet aan

ven dat zij een “voorkeur” heeft voor dit sys-

gevoederd, de lengte van de troggen zodanig

het doel van de regelgeving, namelijk het

teem van voederen. Dit betreft naar het oor-

is dat alle varkens tegelijkertijd kunnen eten.

welzijn van de varkens. De varkens zijn vol-

deel van het College veeleer een

In de onderhavige bodemprocedure spitst

gens appellante fysiek in goede conditie en

ondernemersbeslissing. Niet is komen vast te

het geschil tussen partijen zich toe op de

er zijn geen gevolgen van agressie zichtbaar.

staan dat het voor appellante onmogelijk is

vraag of verweerder terecht zijn besluiten tot

Appellante voert voorts aan dat het bedrag

om aan de norm die voortvloeit uit het Var-

oplegging van de lasten onder bestuurs-

dat zij zou moeten investeren om aan de

kensbesluit te voldoen. Appellante heeft

dwang heeft gehandhaafd. Het College over-

regelgeving te voldoen moet worden betrok-

voorts niet aannemelijk gemaakt dat zij in

weegt daartoe allereerst dat appellante de

ken bij de vraag of verweerder tot handha-

redelijkheid van haar niet te vergen investe-

constateringen van de toezichthouders niet

vend optreden zou moeten overgaan.

ringen zal moeten doen om aan deze norm

heeft betwist, zodat de overtreding van arti-

Het College is van oordeel dat de door appel-

te voldoen. Dat het onbeperkt voeren zal lei-

kel 11, tweede lid van het Varkensbesluit vast

lante ingenomen stelling dat haar wijze van

den tot een hoger spekpercentage van de var-

staat. Hieruit volgt dat verweerder in begin-

voederen materieel het doel bereikt dat de

kens, zodat appellante dan een product op de

sel de bevoegdheid toekwam om handha-

regelgever met de introductie van de norm

markt moet aanbieden waar geen vraag naar

vend op te treden. Het College overweegt

zoals neergelegd in artikel 11, tweede lid, van

is, heeft voor verweerder evenmin aanleiding

voorts dat volgens vaste jurisprudentie ver-

het Varkensbesluit heeft nagestreefd, op zich-

hoeven te vormen om van handhavend

weerder slechts indien sprake is van bijzon-

zelf niet leidt tot de conclusie dat sprake is

optreden af te zien.

dere omstandigheden gehouden is om af te

van een bijzondere omstandigheid die voor

Volgt: ongegrondverklaring van het beroep.

zien van handhavend optreden. Volgens

verweerder aanleiding had moeten zijn om

appellante is sprake van zodanige bijzondere

van handhavend optreden af te zien. Dit zou

AANWIJZINGEN VOOR AUTEURS Het verdient aanbeveling vóór het inzenden van artikelen contact op te nemen met het redactiebureau; dit kan dubbel of vergeefs werk voorkomen.

žOpinies zijn in beginsel gebonden aan de omvang van één pagina. Dit is 800 woorden. žôüàėÐðäąĭĊĊėàäėĤÛėôäýO&M omvatten maximaal 1200 woorden. žôüàėÐðäąĭĊĊėàäėĤÛėôäýReacties blijven binnen de 600 woorden

Het NJB kent verschillende soorten hoofdartikelen. Voor alle artikelen

en een naschrift binnen de 300 woorden.

geldt dat de auteur in de eerste alinea’s duidelijk maakt aan de NJBlezers waarom dit artikel interessant is om verder te lezen.

- Noten kunnen alleen bij artikelen worden geplaatst; daarin geen meningen, toelichtingen of andere uitweidingen, maar alleen

žWetenschappelijke artikelen: omvang inclusief notenapparaat 3 000 tot maximaal 5 000 woorden. Uitgebreidere versies kunnen op de NJB-site worden geplaatst. Deze artikelen voldoen aan de maatstaven van het wetenschappelijk forum. Zij vermeerderen de

vindplaatsen. - Meestal ontvangt de auteur binnen 1 maand bericht of de inzending zal worden geplaatst. - Artikelen of andere bijdragen die elders in dezelfde of vrijwel dezelf-

bestaande kennis met relevante nieuwe inzichten die methodisch

de vorm zijn of worden gepubliceerd worden niet aanvaard.

worden verantwoord.

Bij inzending dient vermeld te worden of en waar het artikel of de

Auteurs van wetenschappelijke artikelen kunnen de redactie verzoeken hun artikel aan peer review te laten onderwerpen. Meer informatie op www.njb.nl onder Voor Auteurs žLessen voor de praktijk: indicatie van de omvang inclusief notenapparaat 2 500 woorden. Dit is een analyse van een expert met als doel de praktijk te informeren over ‘best practices’. žFocus: indicatie van de omvang inclusief notenapparaat 2500 woor-

andere bijdrage eveneens ter plaatsing is aangeboden. - Auteurs die bij een zaak of onderwerp waarover zij in het NJB willen schrijven, betrokken zijn of zijn geweest, dienen dat in een voetnoot te vermelden met een korte uitleg van de aard van hun betrokkenheid. - Het al dan niet op verzoek van de redactie aanbieden van artikelen aan het NJB impliceert toestemming voor openbaarmaking en verveelvoudiging t.b.v. de elektronische ontsluiting van het NJB.

den. Deze artikelen geven een schets en ordening van interessante actuele ontwikkelingen in een deelgebied. žEssays: indicatie van de omvang 3 000 woorden. Dit is een prikkelende beschouwing over een breder onderwerp. Verwijzingen staan bij voorkeur in de tekst zelf.

944


Een uitgebreide toelichting op het bovenstaande is te lezen in de brochure Schrijven voor het NJB, te vinden op www.njb.nl onder Voor Auteurs

Boeken

Het is de bedoeling dat u in dit mediacircus blijft achterlopen Notities over journalistiek en recht Wie kijkt er nog naar de televisie, iedereen heeft toch een iPad? Waarom zijn de blote borsten van Kate Middleton nieuws? Mogen journalisten zo maar alles opschrijven of is er nog een rechter die daar een stokje voor kan steken? In ‘Het is de bedoeling dat u in dit mediacircus blijft achterlopen’ geeft Hugo Arlman een onversneden en goed onderbouwd antwoord op dergelijke vragen en verbindt hij de media met de wereld van het recht. Wat rechters zeggen is toch ook maar een mening? Waarom staan er niet altijd camera’s in de rechtzaal? De Telegraaf tegen de AIVD, ‘Jezus Redt’ tegen het recht van bestuurders, Zembla en Vrij Nederland tegen het Openbaar Ministerie. Hugo Arlman Uitsluitend als e-boek te koop bij bol.com, € 7,49 ISBN 978 94 0211 682 3

Onrechtmatige daad in groepsverband De aansprakelijkheid voor onrechtmatige daad in groepsverband is aldus steeds belangrijker geworden. Telkens zal van geval tot geval moeten worden uitgemaakt of aan de vereisten voor aansprakelijkheid is voldaan en waar de grenzen van de potentieel vergaande aansprakelijkheid liggen. Dat is bij art. 6:166 niet een eenvoudige zaak. De bepaling is op zichzelf tamelijk ingewikkeld. Een juiste toepassing in het concrete geval vergt een goed inzicht in de diverse in art. 6:166 gebruikte begrippen, hun onderlinge samenhang en de wijze waarop die praktisch in elkaar grijpen. De werking van deze bepaling wordt in dit boek duidelijk uiteengezet en aan de hand van vele voorbeelden gedemonstreerd. Daarnaast komen vele kwesties bij de praktische toepassing van art. 6:166 aan bod, waarop dit boek de gebruiker een antwoord biedt. Sinds de eerste druk in 1990, aan de vooravond van de invoering van art. 6:166 als onderdeel van het Nieuw BW, is er veel lagere jurisprudentie verschenen die zicht biedt op de contouren van

de aansprakelijkheid voor onrechtmatige daad in groepsverband zoals die in de rechtspraak worden gehanteerd. Die rechtspraak is in deze tweede druk verwerkt en waar nodig becommentarieerd. In dit boek wordt het leerstuk van de onrechtmatige daad in groepsverband integraal behandeld. De in art. 6:166 BW geregelde aansprakelijkheid voor onrechtmatige daad in groepsverband leent zich in beginsel voor toepassing in veel, uiteenlopende gevallen. Ronald Boonekamp Uitgeverij Kluwer BV 2014, 240 p., € 65,00 ISBN 978 90 1311 336 5

Mensenrechten en toezichthouders Deze bundel gaat over het spanningsveld tussen bestuursrechtelijk toezicht en mensenrechtelijke bescherming en over de vraag hoe de vrije bewijsgaring in het bestuursrecht zich verhoudt tot de beginselen die voortvloeien uit de universele mensenrechten en zijn vastgelegd in het EVRM en het EU-Handvest. Een aantal toezichthouders en ondernemingen die onder hun toezicht vallen laat in deze bundel hun licht schijnen over dit onderwerp. Hun bijdragen zijn voorzien van een wetenschappelijke beschouwing vanuit EVRM-oogpunt en vanuit het oogpunt van het toezichtrecht. Het boek schetst de huidige en recente toezichtpraktijk vanuit het perspectief van toezichthouders en onder toezicht staande bedrijven. Jan-Koen Sluijs, Anne Marie de Koning, Coosje Peterse (red.) Boom Juridische uitgevers 2014, 175 p., € 40,00 ISBN 978 90 8974 863 8

Een decennium nieuw erfrecht Deze uitgave in de serie Ars Notariatus bevat een verslag van het Landelijk Notarieel Studentencongres (LNSC) dat op donderdag 18 april 2013 in Nijmegen plaatsvond. Begin 2003 werd na een vijftig jaar durende discussie het nieuwe erfrecht geïntroduceerd. De discussie stond met name in het teken van de positie van de langstlevende echtgenoot. Onder het oude recht werd in uiterste wilsbeschikkingen veelvuldig gebruik gemaakt van de ouderlijke boedelverdeling. Bij de wetswijziging is gekozen voor de wettelijke

verdeling. Daarnaast werd onder meer de legitieme portie gedegradeerd tot een geldvordering. Tien jaar later was het een goed moment om op de ingrijpende wetswijziging terug te kijken, maar zeker ook vooruit te blikken. Het thema van het congres luidde dan ook: ‘Een decennium nieuw erfrecht’. Stichting LNSC Nijmegen (red.) Uitgeverij Kluwer BV 2014, 90 p., € 29,00 ISBN 978 90 1312 320 3

De onafhankelijke strafrechter Na een hoogleraarschap van 26 jaar, heeft prof. mr. H. (Hans) de Doelder afscheid genomen van Erasmus School of Law. Ter gelegenheid hiervan werd een groots symposium getiteld ‘Het Openbaar Ministerie na 25 jaar – nog steeds in positie?’ georganiseerd. Aansluitend hield de hoogleraar straf- en strafprocesrecht in de Aula van de Erasmus Universiteit Rotterdam zijn afscheidsrede, getiteld ‘De onafhankelijke strafrechter’. Centraal in het betoog stonden de positie en de rol van de – benoemde – strafrechter, met name in relatie tot de uitvoerende macht. Nadat De Doelder een uitgebreide reflectie op de huidige rechterlijke macht had besproken, kwam hij tot tien aanbevelingen voor een onafhankelijke maar realistische strafrechter. Samengevat zei hij dat de rechter een ambtenaar is die – zo veel mogelijk vrij van emotie en vooroordelen – onderzoekt, luistert en zich breed orienteert. Hij houdt rekening met alle partijen inclusief ‘de samenleving’. Hij durft zijn vonnis te baseren op niet alleen de wet en de jurisprudentie, maar ook op kennis van het maatschappelijk discours. Hij is bereid zijn uitspraak te duiden en staat open voor andere meningen. De rechter is geen activist, maar ook geen ‘coûte que coûte’-verdediger van het huidige systeem. Als de rechter deze uitgangspunten ter harte neemt, zal hij volgens De Doelder veel begrip en respect onder de bevolking terugwinnen. De tekst van de afscheidsrede is in deze uitgave opgenomen. H. de Doelder Boom Juridische uitgevers 2014, 24 p., € 19,00 ISBN 978 90 8974 884 3


945

755

Tijdschriften

756 Burgerlijk (proces)recht Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht Nr. 3, maart 2014 A.J. Verheij, NTBR 2014/12 De Hoge Raad en de relativiteit. Voorstel voor een hanteerbare toets – De wijze waarop de Hoge Raad het relativiteitsvereiste uitlegt, geeft geen duidelijke informatie over hoe de rechter de relativiteitstoets moet uitvoeren. Bovendien is de verhouding tussen relativiteit (art. 6:163 BW) en juridische causaliteit (art. 6:98 BW) onduidelijk. Het gevolg is dat het rechtspolitieke aspect van een uitspraak omtrent aansprakelijkheid onderbelicht blijft, waardoor uitspraken niet overtuigen en onvoorspelbaar worden. Om verbetering aan te brengen, wordt in dit artikel één en dezelfde gezichtspuntencatalogus voorgesteld voor beide leerstukken. J.L.R.A. Huydecoper, NTBR 2014/13 Huurrecht: de eigenheid van andermans goed – Het Duitse Bundesgerichtshof wees in 2012 twee arresten over huurrechtelijke vragen: de aanspraak van de verhuurder van woonruimte op ‘eigen gebruik’ van het gehuurde; en de aanspraak van de verhuurder van woonruimte op het verwezenlijken van verbeteringen – renovatie – aan het gehuurde. Beide onderwerpen hebben in de Nederlandse praktijk volop de aandacht. Interessant dus (misschien) om eens te kijken hoe de Duitse rechter daar, overigens in de voetsporen van de Duitse wetgever, mee omgaat; en hoe dat zich verhoudt tot het Nederlandse recht. Wat de schrijver betreft liggen de Duitsers vóór. Schr. gaat onder andere in op het onderwerp ‘Huurbeeïndiging in verband met eigen gebruik’, en vergelijkt de Nederlandse en Duitse regelingen. E.H. Hondius NTBR 2014/14 Kroniek Algemeen – De Kroniek Algemeen opent met de aankondiging van een viertal publicaties over fundamentele rechten. Dan volgen twee dissertaties: één over klimaatverandering en één over de overheidsonderneming. België en de Belgisch-Nederlandse

946


samenwerking staan deze maand in de schijnwerpers. Uit eigen land is er een handboek over algemene voorwaarden. Rechtsvergelijkend van opzet zijn bundels over het algemeen deel van privaatrechtelijke codificaties, massageschillen en ADRADR, rechtsfamilies uit Italië en vergelijkend contractenrecht uit Spanje. Onder het kopje Europees privaatrecht wordt aandacht besteed aan het voorstel voor een gemeenschappelijk kooprecht en aan de grondslagen van dat gemeenschappelijke recht. De kroniek wordt afgesloten met korte bijdragen over octrooirecht en smartengeld.

Nieuw Juridisch Weekblad 13e jrg. nr. 299, 26 maart 2014 T. Wuyts Wettelijke samenwoning – (België) De rechtsfiguur ‘wettelijke samenwoning’ wint aan populariteit. Niettemin onderzoekt schr. of de wettelijke samenwoning moet blijven bestaan en, zo ja, wat deze rechtsfiguur beoogt te omkaderen. Hij behandelt achtereenvolgens de ontwikkelingen van deze rechtsfiguur in het recht, de opgeworpen problemen, het maatschappelijk nut en de vraag waarin de populariteit gelegen kan zijn. Deze bijdrage beoogt niet exhaustief te zijn, maar wil enkel het debat over wettelijke samenwoning voeden. Schr. wil ook een aanzet geven tot verder wetenschappelijk onderzoek over deze rechtsfiguur.

Tijdschrift voor Privaatrecht 50e jrg. nr. 4, 2013 I. Vandevelde, C. van der Elst De redelijke opzeggingstermijn bij het beëindigen van de verkoopconcessie van onbepaalde duur: een objectieve concessieformule. Een empirisch onderzoek naar de determinanten van de opzeggingstermijn – De Alleenverkoopwet regelt de beëindiging van een concessie van onbepaalde duur door de enkele wil van één van de partijen. De opzegging moet gepaard gaan met “een redelijke” opzeggingstermijn of een “billijke” vergoeding. Uit de rechtspraak van de laatste vijftig jaar heeft de rechtsleer criteria afgeleid

die de “redelijke” opzeggingstermijn kaderen. Deze bijdrage onderzoekt empirisch welke criteria de opzeggingstermijn significant hebben beïnvloed alsook op welke wijze deze criteria een invloed uitoefenen. E. de Baere De Nederlandse class settlement: over de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade en haar internationale impact – De Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade laat toe een schaderegelingsovereenkomst die werd gesloten tussen vertegenwoordigers van slachtoffers van massaschade enerzijds en (rechts)personen die zich hebben verbonden tot het vergoeden van de schade anderzijds, algemeen verbindend te laten verklaren door het Gerechtshof te Amsterdam. De praktijk heeft inmiddels aangetoond dat de wet een succesvol mechanisme is om complexe schadegevallen op efficiënte wijze af te handelen. De internationale ambitie van het Gerechtshof te Amsterdam leidt er toe dat de impact en de relevantie van de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade over de Nederlandse landsgrenzen heen reikt. K. Byttebier, T. Wera Discriminatie in verzekeringen, m.i.v. discriminatie op basis van handicap en leeftijd – Niettegenstaande de recente(re) ontwikkelingen in de nationale en Europese wetgeving en rechtspraak, kan worden aangenomen dat de doelstellingen van segmentatie in verzekeringszaken, te weten het afhankelijk stellen van verzekeringspremies en -prestaties van een wettelijk beschermde discriminatiegrond, nog steeds als passend en noodzakelijk kan worden beschouwd en niet aan legitimiteit heeft ingeboet. F. Peeraer De verhouding tussen openbare orde en dwingend recht sensu stricto in het Belgische verbintenissenrecht – Dwingende rechtsregels worden onderverdeeld in (regels van) openbare orde en regels van (louter) dwingend recht. Aan de schending van een regel van openbare orde verbindt men de sanctie van de absolute nietigheid, terwijl aan de schending van een regel van dwingend recht de relatieve nietigheid wordt gekoppeld. Doelstelling van deze bijdrage is een

Tijdschriften

kritische reflectie over dit onderscheid, met een blik op de toekomst.

WPNR 145e jrg. nr. 7012, 29 maart 2014 Prof. mr. P. Abas Nieuw verbintenissenrecht in Zwitserland – In 2013 is in Zwitserland een conceptvoorstel tot wijziging van het algemene deel van het Wetboek van verbintenissen gepubliceerd. In deze bijdrage bespreekt schr. een aantal belangrijke bepalingen uit het voorstel, bijvoorbeeld over onvoorziene omstandigheden, (de matiging van) het boetebeding, misbruik van omstandigheden. Veel nieuws ten opzichte van het bestaande recht is er volgens schr. niet. Dat komt mede doordat Zwitserland weinig EU-regelgeving heeft overgenomen. Zo kent het wetboek geen regeling over algemene voorwaarden en oneerlijke bedingen.

757 Europees recht Advocatenblad 94e jrg. nr. 4, april 2014 P. Louwerse Europa: wat staat juristen te wachten? – Op 22 mei stemt Nederland voor het Europees Parlement. Binnenkort wordt ook het zogeheten Stockholmprogramma voor justitieel beleid uitgebreid. Welke veranderingen in Europees recht staan er op stapel?

SEW Tijdschrift voor Europees en economisch recht 62e jrg. nr. 3, maart 2014 Mr. drs. R. van der Hulle, mr. R. van der Hulle De arresten Åkerberg Fransson en Melloni gerelativeerd – Het op 26 februari 2013 gewezen arrest Åkerberg Fransson en het op dezelfde dag gewezen arrest Melloni hebben in de literatuur tot de nodige opschudding geleid. In deze bijdrage proberen schrs. beide arresten te relativeren. In

beide arresten komt de verhouding tussen het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie en de door het nationale recht geboden grondrechtenbescherming aan de orde. Het Hof heeft geoordeeld dat het lidstaten is toegestaan de nationale grondrechtenbescherming toe te passen in zaken die vallen binnen het toepassingsgebied van het Unierecht en daarmee binnen dat van het Handvest. Ingegaan wordt op de mogelijke gevolgen van deze arresten voor de verhouding tussen het Hof van Justitie en nationale constitutionele rechters. Kunnen de arresten daadwerkelijk op verzet van nationale constitutionele rechters stuiten? Schrs. beperken zich tot de constitutionele rechters van Duitsland, Frankrijk, Spanje, Tsjechië en Polen. De keuze voor de constitutionele rechters van deze lidstaten is vooral ingegeven door het feit dat dit rechters zijn die zich recentelijk nog kritisch, of op zijn minst genuanceerd, hebben uitgelaten over de doorwerking van het Unierecht in de nationale rechtsorde.

758 Fiscaal recht Weekblad Fiscaal Recht 143e jrg. nr. 7042, 27 maart 2014 Prof. dr. J.P. Boer, prof. dr. A.O. Lubbers, prof. dr. H. Vording, WFR 2014/408 De BOF-zaken: de Hoge Raad grijpt niet in bij kwalitatief ondermaatse belastingwetgeving – In dit artikel wordt aandacht besteed aan de arresten van de Hoge Raad van 22 november 2013 waarin wordt geoordeeld dat de bedrijfsopvolgingsfaciliteit in de Successiewet 1956 niet in strijd is met het gelijkheidsbeginsel. Schrs. onderschrijven het oordeel van de Hoge Raad, maar hebben begrip voor de zorg “wie in de trias politica de kwaliteit van fiscale wetgeving nog bewaakt?” Het antwoord op deze vraag is dat de wetgever zelf meer werk moet maken van de kwaliteit van fiscale wetgeving. Gelet op de door schrs. beschreven complicaties die daaraan kleven, moet de belastingrechter niet worden opgezadeld met een grotere taak op het punt van de bewaking van de

kwaliteit van fiscale wetgeving dan uit de arresten van 22 november 2013 voortvloeit. Mr. drs. M. Chin-Oldenziel, WFR 2014/418 Het Douanewetboek van de Unie: wat gaat er veranderen? – Onlangs is het Douanewetboek van de Unie (DWU) gepubliceerd. In dit artikel wordt gekeken welke veranderingen het DWU met zich brengt voor de douaneregelingen, douanewaarde en douaneschuld en douaneschuldenaar. In dat kader zijn vereenvoudigingen doorgevoerd, maar ook substantiële wijzigingen. Ook zijn er nog veranderingen te verwachten in de nog vast te stellen uitvoerings- en delegatiehandelingen.

Weekblad Fiscaal Recht 143e jrg. nr. 7043, 3 april 2014 Prof. mr. R.J. de vries, mr. G.C. van der Burgt, WFR 2014/438 Wisselwerking tussen (ruisende) juridische fusie en deelnemingsvrijstelling (deel 1) – De samenloop van (rechts)figuren binnen de vennootschapsbelasting is uitermate complex. Schrs. bespreken in een tweeluik de wisselwerking tussen een ruisende juridische fusie en (deelonderwerpen van) de deelnemingsvrijstelling. In het eerste deel wordt deze interactie besproken vanuit het perspectief van de bij de juridische fusie als verdwijnende rechtspersoonbetrokken belastingplichtige. Het tweede deel bevat een analyse van deze wisselwerking vanuit het perspectief van de verkrijgende rechtspersoon. Mede aan de hand van diverse casusposities demonstreren schrs. dat de complexiteit draconische vormen kan aannemen op het moment dat de ruisende juridische fusie en deelnemingsvrijstelling elkaar kruisen. Bovendien signaleren zij dat de wisselwerking tussen beide (rechts)figuren bij een letterlijke interpretatie in uitkomsten kan resulteren die geen recht doen aan doel en strekking van de toe te passen fiscale bepalingen. Prof. dr. mr. E.J.W. Heithuis, WFR 2014/451 Nogmaals de onzakelijke lening ‘opzij’ – In dit artikel verduidelijkt schr. zijn in WFR 2013/998 ingenomen standpunten, mede naar aanleiding van recente jurisprudentie. Tevens geeft


947

Tijdschriften

schr. aan dat het niet-aftrekbare onzakelijkeleningverlies betrekkelijk eenvoudig kan worden getransformeerd in een aftrekbaar liquidatieverlies, waardoor de discussie of een geldlening zakelijk of onzakelijk is, feitelijk irrelevant is (geworden). Drs. B. Kortenbach, WFR 2014/458 Andere oplossingen voor knelpunten pensioen eigen beheer – Een analyse van knelpunten bij pensioen in eigen beheer. De knelpunten kunnen aanzienlijk worden beperkt door beter aan te sluiten bij de geldende rechtspraak en het juist redigeren van de pensioenovereenkomst. Is de directeur-grootaandeelhouders fiscale oudedagsreserve echt de beste oplossing of zijn er betere alternatieven? Mr. R.L.M. Helsloot, WFR 2014/464 Fiscale facetten van de personeelsvereniging – De personeelsvereniging biedt werkgevers door de fondsenvrijstelling de mogelijkheid geheel onbelast de helft van uitkeringen en verstrekkingen aan werknemers te financieren. Hiervoor is echter wel vereist dat de bijdragen aan de vereniging en de uitkeringen door de vereniging op de juiste wijze worden vormgegeven.

759 Handels- & economisch recht

Bedrijfsjuridische berichten Nr. 6, 25 maart 2014 Mr. W.A.T. Thijssen, Bb 2014/15 Onbelangrijk verzuim bij te laat publiceren van de jaarrekening ziet op taakvervulling door gehele bestuur – Aan de hand van het arrest van de Hoge Raad van 1 november 2013 (Lensing q.q./Verify) wordt aandacht besteed aan het (onbelangrijk) verzuim bij te laat publiceren van de jaarrekening. Aan de orde komt onder meer: het onbelangrijk verzuim en willekeurige termijnoverschrijdingen en de verantwoordelijkheid voor het publiceren van de jaarrekening. Mr. B.I. Kraaipoel, Bb 2014/16 Kwijting is nog geen kwijtschelding: de uitleg van een finale kwijting in een (kavelruil-)overeekomst – Dit artikel gaat over de uitleg van een overeenkomst, meer specifiek een (veelvoorkomende) bepaling dat partijen elkaar finale kwijting over en weer verlenen. Door een misverstand wordt een overeengekomen koopprijs voor een stuk grond niet betaald. Als de ene partij dat ontdekt en om betaling vraagt, meent de andere partij dat de finale kwijting ertoe leidt dat de koopprijs niet (meer) verschuldigd is. De Hoge Raad oordeelt dat de overeenkomst niet zo kan worden uitgelegd. De koper, die de gekochte grond had geleverd gekregen, moet ook de koopprijs daarvoor betalen.

Advocatenblad Kronieken 94e jrg. nr. 1, april 2014 B. Visée, R. Analbers Kroniek Vennootschapsrecht – Deze kroniek staat vooral stil bij de belangrijkste vennootschapsrechtelijke jurisprudentie van het afgelopen jaar. In het bijzonder komt de rechtspraak van de Hoge Raad over bestuurdersaansprakelijkheid aan de orde. Verder wordt het Spaanse vakantievilla-arrest besproken. Andere onderwerpen die aan bod komen zijn de bevoegdheid tot het instellen van een enquêteprocedure, de responstijd bij beursvennootschappen waarover de Hoge Raad en de Ondernemingskamer zich het afgelopen jaar hebben uitgesproken en een kort overzicht van de ontwikkelingen op het gebied van de wetgeving.

948


Maandblad voor Vermogensrecht 24e jrg. nr. 3, maart 2014 Mr. C.A. Hage Telecomtoezicht door de ACM en de handhaving van het contractenrecht – De Autoriteit Consument en Markt (ACM) houdt toezicht op de geprivatiseerde en gereguleerde telecommunicatiemarkt. Dit heeft gevolgen voor het contractenrecht. In deze bijdrage wordt door schr. aan de hand van een geschil tussen Alticom en Novec (2012) ingegaan op de geschilbeslechtende bevoegdheid van de ACM (art. 12.2 Telecommunicatiewet) en de gevolgen daarvan voor het contractenrecht.

Mr. E.D. Glerum-van Aalst, mr. drs. J. Smeets, mr. L.G. Gerding Onlineverkoop in exclusieve distributiesystemen. Een verkenning van de juridische beperkingen voor het geografisch sturen van onlineverkoop – Een beperking van onlineprijzen of onlineaanbod kan de concurrentie beperken. Schrs. bespreken of het aan banden leggen van onlineverkopen mededingingsrechtelijke overtredingen oplevert. Ook bespreken zij hoe juridisch moet worden gekeken naar (informatie)technologische toepassingen om sturing te geven aan onlinebezoekers. Mr. drs. M. van Kogelenberg Verdient de naïeve bedrogene altijd bescherming? Annotatie bij Hof Amsterdam 17 september 2013, NJF 2014/12 (Pizzeria) – Anders dan in het geval van dwaling biedt de wettelijke regeling van bedrog nauwelijks ruimte met het gedrag van de bedrogene rekening te houden bij de beoordeling van de vraag of de rechtshandeling vernietigbaar is. Niettemin blijkt uit ten minste sommige literatuur dat van de bedrogene toch wel een bepaalde mate van oplettendheid mag worden verwacht, zij het in andere en (veel) mindere mate dan bij de dwaling. Deze uitspraak biedt aanleiding op dit specifieke punt nader in te gaan. Mr. J.H.C. van Hövell tot Westerflier – Mediation: een nieuwe state of mind in het recht? Gevolgen voor de commerciële rechtspraktijk De opmars van mediation zet door in de commerciële rechtspraktijk. Als het aan de regering ligt, krijgt binnenkort ook nationale mediation een plek in de wet. In dit artikel wordt besproken of het wetsvoorstel ter bevordering van mediation in het burgerlijk recht tegemoetkomt aan verschillende knelpunten bij mediation.

Ondernemingsrecht Nr. 4, maart 2014 Mr. J.D.M. Schoonbrood, mr. P. Ravensbergen, Ondernemingsrecht 2014/33 Stockdividend: getapt uit twee vaatjes – In deze bijdrage wordt het hybride karakter van stockdividend bij beursfondsen uiteengezet voor wat betreft de vennootschapsrechtelijke en effec-

Tijdschriften

tenrechtelijke aspecten. Er moeten vennootschapsrechtelijk twee regelsystemen worden doorlopen, in elk waarvan verschillende organen verschillende bevoegdheden kunnen hebben. Voor de toekenning van stockdividend is vaak een uitgifte van (nieuwe) aandelen nodig. Voor de besluitvorming wordt gekeken naar de regels omtrent uitgifte van aandelen enerzijds maar ook naar die omtrent (winst)uitkeringen anderzijds. Hierin schuilt juridisch gezien het hybridische karakter van stockdividend. Naast een technische uitwerking besteden schrs. aandacht aan de prospectusplicht, voorwetenschap en publicatie van stockdividend. Mr. M.H. Muller, Ondernemingsrecht 2014/34 Publicatieverplichtingen bij een eenzijdige voorbereiding van een mogelijk openbaar verbod – Wat zijn de publicatieverplichtingen van een partij die zonder overleg met de doelvennootschap voorbereidingen treft voor een openbaar verbod? In deze voorbereidende fase speelt een aantal bepalingen van het Besluit openbare biedingen Wft een belangrijke rol. De verhouding tussen deze verschillende bepalingen is niet in alle gevallen even helder. Aan één van deze bepalingen bestaat niet langer behoefte. Chr. de Brauw, Ondernemingsrecht 2014/35 Tijd voor herziening Nederlands toezichtsysteem op de biedplicht, met AFM als benaderbare, actieve hoofdrolspeler – Dit artikel behandelt de white list van de European Securities and Markets Authority (ESMA) over ‘acting in concert’ in de context van de biedplicht en de onduidelijkheid van dat begrip. De white list geeft slechts bescheiden houvast en gaat vooral uit van afstemming in de praktijk met de nationale toezichthouder. Het Nederlandse toezicht op de biedplicht is opgedragen aan de passieve en niet voor afstemming benaderbare Ondernemingskamer. Het artikel schetst een gewenste herziening van het toezichtsysteem met de Autoriteit Financiële markten als hoofdtoezichthouder.

SEW Tijdschrift voor Europees en economisch recht 62e jrg. nr. 3, maart 2014 A. Ortega González De moeilijke balans tussen het clementieprogramma en schadevergoedingsvorderingen: where do we come from, where do we go? – In de praktijk is de kwestie van de verhouding tussen de publiekrechtelijke en privaatrechtelijke handhaving van het Europese mededingingsrecht bijzonder controversieel gebleken. EU-rechtscolleges en de Commissie bogen zich over de vraag in welke mate kartelslachtoffers toegang mogen krijgen tot clementiegerelateerde informatie. Uit de analyse van de Europese rechtspraak en van het recente voorstel van de Commissie voor een Richtlijn betreffende schadevorderingen blijkt dat er spanningen zijn tussen de arresten van het Hof en het Gerecht enerzijds, en tussen de rechtspraak en het Commissievoorstel anderzijds. Deze bijdrage gaat dieper in op de evolutie van de interactie tussen de clementieregeling en de schadevergoedingsacties.

Tijdschrift voor Financieel Recht 16e jrg. nr. 3, maart 2014 Prof. dr. B.P.M. Joosen Inwerkingtreding can CRR en CRD IV: de voltooiing van de Bazel III implementatie – Op 1 januari 2014 werden de meeste bepalingen uit de Verordening betreffende prudentiële vereisten voor kredietinstellingen en beleggingsondernemingen (CRR) van kracht. De dag ervoor diende de Richtlijn betreffende toegang tot het bedrijf van kredietinstellingen en het prudentieel toezicht op kredietinstellingen en beleggingsondernemingen (CRD IV-Richtlijn) in de nationale wetgeving van de lidstaten van de Europese Unie te zijn omgezet. Deze implementatie deadline heeft Nederland niet gehaald. CRR en CRD IV vormen tezamen genomen de Europese omzetting van het Bazels kapitaal- en liquiditeitsakkoord van 2010 (Bazel III). Deze grootscheepse aanpassing van

de Europese en Nederlandse regelgeving voor banken en beleggingsondernemingen is een alomvattende respons op de tijdens de crisis in de financiële markten geïdentificeerde tekortkomingen in de toezichtregels en het uitgeoefende toezicht. In dit artikel wordt ingegaan op enkele aspecten van de CRR en op de Nederlandse wetgeving zoals deze na de implementatie van de CRD IV luidt. Mr. R.A. Stegeman, mr. P. Heemskerk Een introductie tot het nieuwe standaard clearingcontract voor otc-derivaten; het ISDA/FOA Client Cleared OTC Derivatives Addendum (Deel 1) – De centrale clearing-plicht uit de EMIR is volgens het laatste nieuws van de European Securities and Markets Authority (ESMA) komen te liggen tussen juli 2014 op zijn vroegst en juni 2015 op zijn laatst. Voor SwapClear, één van de clearingdiensten van de Engelse CCP LCH.Clearnet Ltd (LCH), is reeds sinds eind 2010 standaard clearingdocumentatie beschikbaar. Maar naast LCH zijn er meerdere andere CCP’s die straks, om zo veel mogelijk aftrek te krijgen van hun clearingdiensten, hun clearing members eveneens de mogelijkheid tot client clearing willen bieden. Denk hierbij aan onder meer CME Clearing Europe, Eurex Clearing en ICE Clear Europe. De documentatie voor SwapClear is echter toegespitst op de bederijfsprocessen van LCH, en daarmee niet geschikt voor de andere CCP’s. Tegen deze achtergrond is door de ISDA en de FOA het Client Cleared OTC Derivatives Addendum gepubliceerd. Het Addendum wordt namelijk geacht het standaarddocument te worden voor het documenteren van de relatie tussen klanten en hun clearing members. Hiermee wordt het een must have voor alle derivatengebruikers in de financiële sector die in de (nabije) toekomst clearingplichtige derivaten willen blijven gebruiken. In deze bijdrage bespreken schrs. de achtergrond en het doel, de architectuur en enkele kernbepalingen van het Addendum. In deel 2 bespreken zij de onderpandverstrekking onder het Addendum. Mr. A.L. Wissing, mr. E.M. Dieben Kapers op de kust van de financieel toezichthouders – In deze bijdrage bezien schrs. welke nieuwe kapers (stakeholders) op


949

Tijdschriften

de kust van de financieel toezichthouders en het financieel toezichtrecht zijn te ontdekken. Eerst wordt kort uiteengezet op welke wijze Europa de macht van De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiele Markten (AFM) beteugelt. Schrs. geven een beknopte beschrijving van de Europese toezichtstructuur en leggen daarbij de focus op de voornaamste taken en bevoegdheden van de Europese financieel toezichthouders die ingrijpen op het functioneren van DNB en de AFM. Vervolgens signaleren zij twee trends binnen het Nederlandse toezichtstelsel die een mogelijke ‘bedreiging’ zijn voor het werkterrein van DNB en de AFM. Bij de beschouwing van deze trends stellen zij de vraag centraal of de intrede van deze nationale kapers op de kust (mede) gevolgen heeft voor onder toezicht staande instellingen.

Vennootschap & Onderneming 24e jrg. nr. 3, maart 2014 Mr. R.P. Schrooten, mr. E. Shirzadi Toezicht gewaarborgd bij structuurvennootschappen met een one-tier board? – Schrs. staan stil bij het toezicht binnen vennootschappen, de one-tier board en de verschillen tussen niet-uitvoerende bestuurders en commissarissen, om vervolgens te kunnen concluderen dat het toezicht binnen structuurvennootschappen met een one-tier board minder goed is gewaarborgd. Mr. A.Q. Vis Spoedeisend belang vereist bij opheffingskorting? – In deze bijdrage beschrijft schr. dat in de jurisprudentie geen consensus bestaat ten aanzien van de vraag of spoedeisendheid vereist is voor het entameren van een opheffingskortgeding. Zij betoogt dat spoedeisendheid geen vereiste dient te zijn. Mr. C.S. van Weert Flexibele bestuursbesluitvorming in de joint venture – In deze bijdrage bespreekt de schr. welke bepalingen ten aanzien van het bestuur in de statuten van een vennootschap, joint venture, kunnen worden opgenomen om de deelnemende partijen afwisselend controle over de

950


joint venture te laten uitoefenen. Mr. H.P. Wiersema Publiek aandeelhoudersbelang? Een kijkje achter de schermen bij de aandeelhoudende overheid – In deze bijdrage worden de procedurele en beleidsmatige kaders voor overheden als aandeelhouder in een vennootschap (BV en NV) geschetst. Schr. beperkt zich daarbij hoofdzakelijk tot de publiekrechtelijke kaders voor gemeenten en provincies, nu die decentrale overheden een meerderheid van de publieke deelnemingen aangaat. De wettelijke kaders voor gemeenten en provincies zijn grotendeels gelijkluidend. Schr. behandelt achtereenvolgens onder andere de privaatrechtelijke en publiekrechtelijke hoedanigheid van de aandeelhoudende overheid, de publiekrechtelijke regeling voor deelnemingen en het goedkeuringsrecht van Gedeputeerde Staten. Mr. N. Sipkens Is substitutie bij schade door voortijdige beëindiging van huurcontracten voor banken de regenboog die wel naar de pot met goud leidt? – In deze bijdrage bespreekt schr. of hypotheekhouders op basis van art. 3:229 BW aanspraak kunnen maken op vergoedingsvorderingen ter zake van voortijdige beëindiging van de huurovereenkomst.

760 Intellectuele eigendom, mediarecht & informatierecht Berichten industriële eigendom 5e jrg. nr. 3, maart 2014 Mr. R. van der Zaal De nieuwe Anti-Piraterijverordening: krachtiger geschut tegen namaak en piraterij dan zijn voorganger? – De douaneautoriteiten spelen een belangrijke rol bij de handhaving van intellectuele eigendomsrechten. De Anti-Piraterij Verordening (APV) voorziet daarbij in de voorwaarden waaronder de douane kan optreden als een vermoeden van inbreuk op deze intellectuele eigendomsrechten bestaat. Ook geeft de APV aan hoe vervolgens door de douane dient te worden gehandeld als inbreuk is

komen vast te staan. De Europese Raad heeft in september 2008, als onderdeel van een meeromvattend Europees plan ter bestrijding van namaak en piraterij, verzocht om een evaluatie van de op dat moment geldende APV. Daarop werd door de Europese Commissie een impact assessment uitgevoerd, waaruit bleek dat er behoefte was aan herziening van deze verordening. Op 1 januari 2014 is de nieuwe APV van kracht geworden. In dit artikel wordt beknopt besproken hoe deze nieuwe APV zich verhoudt tot zijn voorganger, met als centrale vraag in hoeverre rechthebbenden er met deze nieuwe APV in hun strijd tegen namaak en piraterij op vooruit zijn gegaan.

Mediaforum 26e jrg. nr. 3, maart 2014 Mr. drs. S.B. Pack Overdaad schaadt. Afwegingen bij het recht om te worden vergeten – De privacyrichtlijn 95/46 EG kent binnen de Europese Unie verschillende interpretaties. Dit heeft geleid tot rechtsonzekerheid en verschillen in rechtsbescherming. Dit maakte een herziening van de gegevensbescherming noodzakelijk. Met het voorstel voor een dataprotectieverordening wordt een alomvattend kader voor gegevensbescherming tot stand gebracht. In het voorstel van de Europese Commissie voor een Dataprotectieverordening is een recht om te worden vergeten geformuleerd. Dit recht, dat in art. 17 van het voorstel is opgenomen, maakt het voor burgers mogelijk om bij ondernemingen en overheidsinstanties af te dwingen dat hun persoonsgegevens niet meer worden verwerkt of worden gewist. Het recht om te worden vergeten neemt de verwerking van persoonsgegevens als uitgangspunt. Schr. is van mening dat hiermee te weinig recht wordt gedaan aan het belang van de vrijheid van meningsuiting en de toegang tot informatie. Dit maakt dat naar de mening van schr. de praktische uitvoerbaarheid en juridische wenselijkheid van dit recht te wensen overlaat. Mr. N. Wolters Ruckert Reclame op Twitter bekeken door een juridische bril – Gebruikers van Twitter worden steeds vaker geconfronteerd met reclame. Voor schr. is dit een reden

Tijdschriften

om een overzicht te geven van de regels die in Nederland gelden voor de verschillende reclame-uitingen op Twitter. De hoofdregel is dat op grond van art. 11.7 Telecommunicatiewet voor ongevraagde reclame de verzender moet kunnen aantonen dat de abonnee of gebruiker voorafgaand toestemming heeft verleend. Schr. bespreekt de toepassing van dit artikel op reclame via tweets en de belangrijkste beginselen van de Reclame Code Social Media (RSA) van de branche van adverteerders Dialogue Direct Marketing Association (DDMA) die op 1 januari 2014 in werking is getreden. Volgens schr. zijn met betrekking tot de toepasselijkheid van art. 11.7 Telecommunicatiewet op reclame via Twitter enkele rechtsvragen nog niet beantwoord. Het is aan de Autoriteit Consument & Markt (ACM) om hierop met de tijd eenduidige antwoorden te geven. Daarnaast is het de verwachting dat op termijn door de ACM moet worden gehandhaafd ten aanzien van reclame op sociale media.

761 Mediation, alternatieve geschillenbeslechting & herstelrecht De Gemeentestem 164e jrg. nr. 7401, 28 maart 2014 Mr. A.G. Wennekes, Gst. 2014/27 Alternatieve geschillenbeslechting in het bestuursrecht – Deze bijdrage gaat in op de mogelijkheden die alternatieve geschillenbeslechting in het bestuursrecht biedt. Het blijkt dat de informele aanpak van bezwaarschriften en bijvoorbeeld een klacht ten aanzien van een bestuursorgaan, succesvol is en voor burgers en bedrijven als prettig wordt ervaren. De informele aanpak geeft bovendien meer vertrouwen in de overheid en voor de overheid betekent deze aanpak een aanzienlijke efficiencywinst ten opzichte van de reguliere procedure. De informele aanpak wordt extra gestimuleerd door het wetsvoorstel ‘Wet bevordering van mediation in het bestuursrecht’ die op 11 september 2013 aan de Tweede Kamer is aangeboden. Dit wetsvoorstel bepaalt dat een

bestuursorgaan, wanneer deze voorziet dat een belanghebbende bezwaar maakt tegen een besluit of wanneer een bezwaarschrift al is ingediend, zich moet inspannen om in contact te treden met belanghebbenden. Ingevolge dit wetsvoorstel stelt ook de bestuursrechter partijen in de gelegenheid deel te nemen aan mediation.

762 Omgevingsrecht Tijdschrift voor Agrarisch Recht 74e jrg. nr. 3, maart 2014 Themanummer: Preadviezen Vereniging voor Agrarisch Recht – In dit nummer van Agrarisch Recht zijn opgenomen drie preadviezen voor de jaarvergadering van de Vereniging voor Agrarisch recht. Prof. mr. D.W. Bruil Inter easdem partes de eadem re ne bis sit actio – Het ne bis in idem beginsel is sterk in onze rechtsorde verankerd. Aanleiding om dit beginsel eens aan een nadere beschouwing te onderwerpen is het verschijnsel waarbij in geval van overtreding van een beheerseis die voortvloeit uit de regelingen voor de toeslagrechten – de cross-compliance – de betrokkene twee ‘reacties’ van de overheid te verwerken krijgt: een sanctie op basis van de regeling die is overtreden en een korting op de toeslagrechten, de zogenaamde randvoorwaardenkorting. In de praktijk wordt dit als een dubbele straf gezien en dat kan dan een schending van het ne bis in idem beginsel betekenen. In 2012 heeft het Europees Hof van Justitie in de zaak Polen/ Bonda geoordeeld dat de randvoorwaardenkorting niet als een punitieve sanctie moet worden gezien, maar als een middel om fraude met Europese gelden tegen te gaan. Dat was een duidelijke conclusie. Toch wil schr. nog eens nagaan of er niet anders over kan worden gedacht. Ofwel: kan het rechtsgevoel ook een goede juridische basis krijgen? Mr. W.M.A.K. Parmet Tuchtrecht in de landbouw – Tuchtrecht speelt al sinds 1933 een rol in de landbouw. Met de Wet

tuchtrechtspraak bedrijfsorganisatie 2004 heeft het tuchtrecht van de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie voor een periode van tien jaar een belangrijke plek ingenomen bij de handhaving van agrarische regelgeving. Nu de Wet opheffing bedrijfslichamen naar verwachting eind 2014 in werking treedt, vervalt daarmee ook het tuchtrecht voor de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie. Dit betekent niet het einde voor het tuchtrecht in de landbouw. Bij het traject van de opheffing van de publiekrechtelijk bedrijfsorganisatie en de wijze waarop over de mogelijkheid van tuchtrecht in de toekomstige organisatie wordt heengestapt, bekruipt schr. soms het gevoel dat ten aanzien van tuchtrecht ‘onbekend maakt onbemind’ een rol speelt. Met deze bijdrage vraagt hij aandacht voor het tuchtrecht als waardevol handhavingsinstrument in de agrarische sector. Mr. dr. J.J.J. de Rooij Bestuursrechtelijke boetes en het EVRM – De bestuurlijke boete wordt al sinds jaar en dag beschouwd als criminal charge in de zin van art. 6 EVRM en moet voor de rechtszoekende in ieder geval waar het art. 6 EVRM betreft dezelfde waarborgen bieden. In deze bijdrage gaat schr. na, met name aan de hand van actuele rechtspraak, in hoeverre de rechtspraak van de bestuursrechter enerzijds en strafrechter anderzijds verschillen vertonen, met name als het gaat om de toepassing van een aantal waarborgen van art. 6 EVRM.

763 Rechten van de mens Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten 39e jrg. nr. 1, januari-februari 2014 Mr. dr. A.J. Nieuwenhuis Pressing social need; op zoek naar het dringende karakter van de maatschappelijke behoefte – Het EHRM leidt uit het vereiste, dat een inmenging noodzakelijk is in een democratische samenleving, af dat voor een inmenging een pressing social need dient te bestaan. Tegelijkertijd dient een inmenging propor-


951

Tijdschriften

tioneel te zijn. In deze bijdrage wordt de vraag gesteld in hoeverre het vereiste van een pressing social need een zelfstandige betekeneis toekomt. Deze vraag wordt beantwoord op grond van een analyse van onder meer alle arresten van de Grote Kamer waarin het vereiste met zoveel woorden wordt genoemd. Mr. dr. M.R.T. Pauwels Belastingen en mensenrechtenverdragen: kroniek 2011-2013 – In deze kroniek wordt verslag gedaan van de ontwikkelingen in de fiscaalrechtelijke jurisprudentie, voor zover deze wordt beïnvloed door mensenrechtelijke normen. Aan bod komt zowel de nationale jurisprudentie, hoofdzakelijk van de Hoge Raad, als de internationale jurisprudentie, vooral die van het EHRM. De periode betreft 1 juli 2011 tot 1 januari 2013.

764 Rechtspleging & procesrecht Tijdschrift voor Arbitrage Nr. 1, maart 2014 Dr. H. Verbist, TvA 2014/2 Gedisserteerd: De rechtsbescherming van partijen in privaatrechtelijke handelsarbitrage – Arbitrage kent een groeiend succes als geschillenbeslechtingsmethode. Voor verschillende sectoren van de maatschappij bestaan reeds arbitrageinstellingen die hun diensten aanbieden voor het beslechten van geschillen als een alternatief voor de overheidsrechtbanken. Verlopen arbitrages wel zo snel zoals vaak gezegd wordt en verlopen ze wel behoorlijk? Ook in Nederland werden er recent kritische vragen gesteld over rechtsbescherming in arbitrage. De vrees bestaat dat in arbitrage niet de rechtsbescherming geldt die procedures voor de gewone rechtbanken kenmerken. Is deze vrees evenwel terecht?

952


765 Sociaal Recht Advocatenblad 94e jrg. nr. 4, april 2014 T. Sillevis Smitt Zoeken naar het muizengaatje – Arbeidsrechtadvocaten staat een ingrijpende wijziging van het ontslagrecht te wachten. Wat gaat dat voor hun praktijk betekenen? Wordt het ontslagrecht, zoals de memorie van toelichting belooft, sneller, goedkoper en eerlijker? In elk geval levert het ‘ongelooflijk veel werk’ op.

Advocatenblad Kronieken 94e jrg. nr. 1, april 2014 B. Bodewes. A. Cramer, J.A. van de Hoef, W. Thijssen Kroniek Pensioenrecht – Voor de pensioenwetgeving waren in de periode 2012-2013 de highlights het aannemen van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen, de verhoging van de AOW-leeftijd in combinatie met de beperking van het fiscale Witteveenkader voor pensioenverwerving, de internetconsultatie voor het voorontwerp van de Wet invoering reële ambitieovereenkomst en Vraag & Antwoord 12-008 van de Belastingdienst inzake pensioen/stamrecht eigen beheer en terugbetalen aandelenkapitaal of uitkeren dividend. C. Oberman, K. Hillebrandt Kroniek Arbeidsrecht – Voor de arbeidsrechtjurist stond het afgelopen jaar in het teken van diverse ontwikkelingen op het gebied van wetgeving. Veel aandacht was er natuurlijk voor het wetsvoorstel Wet werk en zekerheid, dat momenteel bij de Eerste Kamer ligt. Daarnaast hebben de Wet normering topinkomens, het afschaffen van de stamrechtvrijstelling voor ontslagvergoedingen en de wijzigingen van de Ziektewet tot de nodige discussies geleid. Het afgelopen jaar is ook een aantal ontwikkelingen zichtbaar geweest in de rechtspraak, bijvoorbeeld op het gebied van payrolling. Voorts zijn belangwekkende arresten gewezen op het gebied van onder meer het garantieloon, de Ragetlieregel, werkgeversaansprakelijkheid en overgang van onderneming.

Het Verzekerings-Archief 90e jrg., 4e kwartaal 2013 Prof. dr. P.L.C. Hilbers, dr. J.K. Gorter Langlevenrisico: dragen of overdragen – De houdbaarbeid van pensioenstelsels staat internationaal ter discussie. Pensioendeelnemers worden gemiddeld steeds ouder en de stijgende levensduur is voor een belangrijk deel onvoorzien. Het risico van stijgende pensioenlasten door onverwachte stijgingen van de levensverwachting wordt langlevenrisico genoemd. Hoewel dit risico primair bij de pensioenfondsen resideert, begint een markt te ontstaan voor de overdracht van langlevenrisico. Dit artikel analyseert de markt voor langlevenrisico, de drijfveren om al dan niet tot risico-overdracht over te gaan en de risico’s die met overdracht kunnen ontstaan. Beleidsaanbevelingen worden gedaan om een goed functionerende markt voor langlevenrisico te bevorderen. Drs. ir. M.J. van den Heuvel AAG Belangrijk akkoord over Solvency II: een terugblik op de Long-Term Guarantees Assessment van EIOPA – Midden november 2013 is een akkoord bereikt over de Omnibus II richtlijn en daarmee over de Solvency II. Een essentieel onderwerp bij de recente onderhandelingen was de waardering van langetermijnverzekeringsverplichtingen en dan met name de voor de discontering te gebruiken rentetermijnstructuur. Die structuur heeft juist op de waardering van dit type verplichtingeneen groot effect. In de Long-Term Guarantees Assessment (LTGA) heeft de Europese Autoriteit voor verzekeringen- en bedrijfspensioenen (EIOPA) onderzocht hoe de invloed van kunstmatige marktvolatiliteit op de financiële positie van verzekeraars met langetermijnverplichtingen kan worden tegengegaan. Dit artikel blikt terug op deze LTGA-studie. Mr. S.C. van Dijke De overstromingsverzekering in Nederland – Het risico op watersnoodschade ligt op de loer in het laaggelegen Nederland. Afspraken tussen verzekeraars hebben het lange tijd onmogelijk gemaakt om daarvoor verzekeringsdekking te verkrijgen. Sinds 1993 zijn deze afspraken door de verbodsbepalingen van de mededin-

Tijdschriften

gingswetgeving beëindigd. Niettemin wordt op de Nederlandse verzekeringsmarkt nog steeds geen dekking aangeboden. Naar aanleiding van verschillende overstromingsincidenten is tot drie keer toe getracht om een publiek-private overstromingsverzekering in het leven te roepen. Deze pogingen zijn op niets uitgelopen. In dit artikel wordt ingegaan op het verzekeren van watersnood en wordt getracht te verklaren waarom het niet is gelukt om een publiek-private verzekering op de markt te brengen. Tevens wordt ingegaan op het recente initiatief voor het watersnoodrisico een private dekking te introduceren op de huidige brandverzekeringspolissen. Mr. J. Bjelic Het terrorismerisico en de terrorismepool – Na 9/11 heeft de Nederlandse overheid samen met verzekeraars een terrorismepool opgezet om het terrorismerisico beperkt verzekerbaar te houden. Waarom is gekozen voor de oprichting van een terrorismepool en waarom neemt de Staat deel in de pool? Hoe dient de rol van de Staat in de toekomst te zijn? Mr. drs. W.F. Muler, drs. T. Sips, mr. Th.B. Timmermans Positieve Europese ontwikkelingen op pensioengebied die bijdragen aan de mobiliteit van werknemers – Dit artikel beschrijft de stand van zaken betreffende de EU-coördinatie van regels voor aanvullende pensioenen en de informatie daarover, alsmede het ontwikkelen van een Europees pensioenzoeksysteem. Drs. C.A.M. Warmerdam Indicatoren liquidatie Nederlandse ondernemingspensioenfondsen – In dit artikel wordt onderzocht wat de belangrijkste indicatoren zijn voor de voorspelbaarheid van liquidatie van ondernemingspensioenfondsen in Nederland. Het onderzoek laat zien dat fondsen die liquideren een minder risicovolle beleggingsmix hebben, en dat kleinere fondsen en fondsen die alleen Defined Benefit-regelingen aanbieden, vaker liquideren.

766 Staats- & bestuursrecht Advocatenblad 94e jrg. nr. 4, april 2014 R. Sanders Reden voor een feestje? – Op 29 maart bestond de Grondwet tweehonderd jaar. Maar wat vierden we eigenlijk? De Grondwet van 1814 was nu niet bepaald een Bill of Rights vol burgerrechten.

Rechtskundig Weekblad 77e jrg. nr. 29, 22 maart 2014 D. van Eeckhoutte, M. Vidal Internationaal en grensoverschrijdend bestuursrecht – (België) In de klassieke Belgische handboeken bestuursrecht lijken enkele hoofdstukken te ontbreken, die schrs. in deze bijdrage als internationaal en grensoverschrijdend bestuursrecht (IGBR) bestempelen. Schrs. hebben het hierbij over onder meer het bestuursrecht van de internationale betrekkingen, over interne bestuursbeslissingen die het klassieke paradigma van de territoriale werking van het bestuursrecht doorbreken en over een Europees en een zich globaliserend bestuursrecht dat doorwerking vindt in de Belgische rechtsorde. In deze bijdrage wensen schrs. de positie van het IGBR in de Belgische rechtsorde in kaart te brengen en nodigen ze uit tot verder onderzoek.

Tijdschrift voor Praktisch Bestuursrecht Nr. 2, april 2014 J.H.I. van Dijk Woningsluiting wegens drugs op grond van de Opiumwet en de Woningwet – Op grond van art. 13b van de Opiumwet en art. 17 van de Woningwet kan de burgemeester onder meer in geval van hennepkwekerijen de maatregel last onder bestuursdwang opleggen en een woning sluiten. Over het toepassingsbereik van art. 13b Opiumwet bestond onduidelijkheid. Schr. bespreekt een aantal recente uitspraken van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State, waarin de bevoegdheid om woningen te sluiten op grond van art. 13b Opiumwet en art. 17 Woningwet en de onderlingen ver-

houding tussen beide artikelen wordt uiteengezet. Volgens deze jurisprudentie is de burgemeester op grond van art. 13b Opiumwet bevoegd een woning te sluiten als er een handelshoeveelheid drugs wordt aangetroffen. Dat woningsluiting onder bepaalde omstandigheden ook kan plaatsvinden op grond van art. 17 Woningwet doet hier niets aan af. Y. Schönfeld Is het uitvoering geven aan een handhavingsbesluit vergunningsplichtig? – Door de inwerkingtreding van het Besluit omgevingsrecht (Bor) op 1 oktober 2010 is onduidelijkheid ontstaan over de vraag of bij het voldoen aan een handhavingsbeschikking een vergunning moet worden aangevraagd. Aanleiding hiervoor is de in een passage uit de nota van toelichting suggestie gewekte indruk dat het uitvoering geven aan een handhavingsbesluit niet altijd vergunningvrij is. Voorheen gold dat echter niet. Schr. bespreekt aan de hand van recente jurisprudentie hoe met dit leerstuk moet worden omgegaan. Op grond van deze jurisprudentie kan volgens schr. worden gesteld dat wanneer een bestuursorgaan bevoegd is tot het nemen van handhavingsmaatregelen, het door dit bestuursorgaan genomen handhavingsbesluit tevens toestemming tot uitvoering omvat.

Tijdschrift voor Religie, Recht en Beleid 5e jrg. nr. 1, april 2014 K. de Wildt, R. Plum Godsdienstonderwijs in Nederland en Duitsland. Een spagaat tussen religie en staat – In deze bijdrage vergelijken schrs. het Nederlandse met het Duitse godsdienstonderwijs. De plek die godsdienst kan en mag innemen in het onderwijs, gezien de scheiding van kerk en staat, is in beide landen sinds enige tijd weer een brisant thema. Het hoofdthema van dit artikel is of het wel zo verstandig is om het Nederlandse model in te ruilen voor een model dat, zoals het Duitse, godsdienstonderwijs als een vak wil invoeren binnen het openbaar onderwijs.


953

Tijdschriften

A. Nieuwenhuis De grondrechtelijke positie van de jongensbesnijdenis – Deze bijdrage onderzoekt de grondrechtelijke positie van de jongensbesnijdenis. In dat kader wordt eerst ingegaan op de achtergrond van de jongensbesnijdenis en op de medische aspecten. Daarna volgt een analyse van de jongensbesnijdenis in het licht van het recht op lichamelijke integriteit van het kind en van het recht op vrijheid van godsdienst van de ouders – en van het kind. Bijzondere aandacht is er voor de verschillen met de meisjesbesnijdenis. Na een blik op het strafrecht worden alle aspecten samengebracht en wordt ook de vraag gesteld of er een taak voor de wetgever ligt. J. Jansen Onverdoofd slachten. Dierenwelzijnargumenten tegen en godsdienstige argumenten voor deze slachtmethode – Welke argumenten op basis van dierenwelzijn en godsdienst tegen en voor de praktijk van het onverdoofd slachten zijn naar aanleiding van het parlementaire debat en ontleend aan de literatuur naar voren gebracht? Welke redenen voeren critici uit de hoek van dierenwelzijn aan tegen deze vorm van slacht en op welke gronden beroepen gelovigen zich voor behoud van het onverdoofd slachten? Voordat aan de beantwoording van deze vragen wordt toegekomen, wordt eerst aandacht besteed aan wat ritueel slachten concreet betekent voor joden en moslims en welke plek de onverdoofde slacht binnen deze rituele context inneemt. Daarbij wordt ook stilgestaan bij de vraag hoe vaak de onverdoofde slacht in Nederland eigenlijk plaatsvindt. Vervolgens wordt aandacht besteed aan argumenten op het terrein van dierenwelzijn contra het onverdoofd slachten en het beroep op godsdienstvrijheid om de onverdoofde slacht als essentieel onderdeel van de rituele slacht te behouden. Tot slot wordt een kort pleidooi gehouden voor het in stand houden van een dialoog tussen voorvechters van dierenwelzijn en gelovigen.

954


767 Straf (proces)recht, penitentiair recht & criminologie Advocatenblad 94e jrg. nr. 4, april 2014 L. van Almelo Worstelen met DNA-bewijs – Rapportages over DNA-bewijs kunnen leesbaarder en begrijpelijker, leert onderzoek. Het Nederlands Forensisch Instituut ziet geen reden haar rapporten te herschrijven.

Sancties Nr. 1, maart 2014 P. Jacobs, Sancties 2014/2 Detentiekwesties en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens: actuele ontwikkelingen – Alhoewel het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) geen artikelen kent die zich expliciet richten tot de gedetineerde, heeft het Hof in zijn uitspraken een systeem van rechtsbescherming ontwikkeld voor degene die rechtens van zijn vrijheid is beroofd. Zo heeft art. 2 EVRM, dat het recht op leven waarborgt, een belangrijke rol gespeeld bij het formuleren van positieve verplichtingen voor lidstaten om de levens te beschermen van degene die onder zijn gezag zijn opgesloten. Art. 3 EVRM bevat verder een negatieve verplichting voor staten om zich te onthouden van foltering of onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing. In de afgelopen drie jaar hebben veel gedetineerden de weg naar Straatsburg weten te vinden, waarbij velerlei kwesties aan bod zijn gekomen, die niet alleen de artt. 2 en 3, maar evenzeer belangrijke kwesties rondom de artt. 5, 6 en 8 EVRM betroffen. Vanwege de omvang van deze bijdrage beperkt schr. zich in navolgende beschouwing tot twee kwesties die de afgelopen drie jaar de buitengewone belangstelling van het

Hof hebben gehad: detentieomstandigheden pilot judgments en het kiesrecht van gedetineerden. J.W. Fokkens, Sancties 2014/3 Tenuitvoerlegging van straffen: Openbaar Ministerie of Minister van Veiligheid en Justitie? – De rechter legt de straf op, het Openbaar Ministerie is verantwoordelijk voor de tenuitvoerlegging ervan. Dat is op dit moment het wettelijk systeem in Nederland. Er staat echter een verandering op stapel. Op 3 november 2013 heeft de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, een conceptwetsvoorstel voor een Wet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen naar verschillende instanties gestuurd voor advies. Centraal in dit conceptwetsvoorstel staat het verleggen van de verantwoordelijkheid voor de tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen en strafbeschikkingen van het Openbaar Ministerie naar de Minister van Veiligheid en Justitie. De voorgestelde herziening van de tenuitvoerlegging heeft als doel de verbetering van de tenuitvoerlegging van opgelegde straffen en maatregelen. Gestreefd wordt naar een snelle en zekere tenuitvoerlegging en een betere informatieverschaffing aan de verschillende partners die betrokken zijn bij de uitvoeringsketen. Om te voorkomen dat veroordeelden hun straf te laat of niet volledig ondergaan, of zelfs ontlopen, komt de regie over de tenuitvoerlegging in handen van de Minister van Veiligheid en Justitie in plaats van het Openbaar Ministerie. C. Kelk, Sancties 2014/4 Hongerstaking van gedetineerden, een veelzijdig vraagstuk – Enkele beschouwingen naar aanleiding van ‘Force-Feeding of Prisoners and Detainees on Hunger Strike, Right to Self-Determination versus Right to Intervention’, het proefschrift dat Pauline Jacobs in september 2012 in Tilburg heeft verdedigd. Het proefschrift behandelt de dwangvoeding aan gedetineerden en andere categorieën personen die rechtens van hun vrijheid zijn benomen, zoals bijvoorbeeld asielzoekers.

Wetgeving

Een overzicht van aanhangige wetsvoorstellen en gepubliceerde staatsbladen met links naar de integrale Kamerstukken is opgenomen op de NJB-site www.njb.nl

Staatsblad Langdurig ingezetenen met internationale bescherming Vreemdelingenwet 768 - Wet tot wijziging van de Vreemdelingenwet 2000 ter implementatie van Richtlijn 2011/51/EU van het Europees Parlement en de Raad van 11 mei 2011 tot wijziging van Richtlijn 2003/109/EG van de Raad teneinde haar werkingssfeer uit te breiden tot personen die internationale bescherming genieten (PbEU 2011, L 132) – De richtlijn langdurig ingezetenen geeft onderdanen van derde landen die minimaal gedurende vijf jaren ononderbroken legaal op het grondgebied van een lidstaat hebben verbleven, de mogelijkheid om op aanvraag en onder voorwaarden de EU-status van langdurig ingezetene toegekend te krijgen. Door middel van de wijzigingsrichtlijn is de werkingssfeer van de richtlijn langdurig ingezetenen uitgebreid tot personen die internationale bescherming genieten. Dit betreffen categorieën onderdanen van derde landen die in de Nederlandse situatie overeenkomen met de categorieën die zijn vermeld in artikel 29, eerste lid, onder a en b, van de Vw 2000. Het betreft de vreemdeling die: a. verdragsvluchteling is, dan wel b. die aannemelijk heeft gemaakt dat hij gegronde redenen heeft om aan te nemen dat hij bij uitzetting een reëel risico loopt om te worden onderworpen aan: 1. doodstraf of executie; 2. folteringen, onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen; of 3. ernstige en individuele bedreiging van het leven of de persoon van een burger als gevolg van willekeurig geweld in het kader van een internationaal of binnenlands gewapend conflict. Voortaan kunnen dus ook deze groepen vreemdelingen in aan-

merking komen voor de toekenning van de EU-status van langdurig ingezetene. Zij moeten daartoe voldoen aan dezelfde voorwaarden als de vreemdelingen die voor andere doeleinden zijn toegelaten (migratie). De wijzigingsrichtlijn voorziet verder vooral in bepalingen die veiligstellen dat uit het aan de betrokken onderdaan van een derde land af te geven verblijfsdocument kenbaar blijft welke lidstaat verantwoordelijk is voor de internationale bescherming. Ter implementatie is ervoor gekozen de EU-status voor langdurig ingezetenen op te nemen in een nieuwe afdeling in de Vw 2000. Dit heeft tevens als voordeel dat de voorwaarden voor verkrijging van de EU-status één op één in nationaal recht worden omgezet en er duidelijker dan voorheen onderscheid tussen de EU-verblijfsvergunning en de permanente nationale verblijfsvergunningen kan worden aangebracht. Inwerkingtreding 29-03-2014. Wet van 18-12-2013, Stb. 2014, 110 (Kamerstukken 33 581)

Landurig ingezetenen met internationale bescherming Vreemdelingenbesluit 769 - Besluit tot wijziging van het Vreemdelingenbesluit 2000 ter implementatie van de Richtlijn nr. 2011/51/EU van het Europees Parlement en de Raad van 11 mei 2011 tot wijziging van de Richtlijn nr. 2003/109/EG van de Raad teneinde haar werkingssfeer uit te breiden tot personen die internationale bescherming genieten (PbEU 2011, L 132) – Deze algemene maatregel van bestuur strekt tot nadere omzetting van Richtlijn nr. 2011/51/EU van 11 mei 2011 tot wijziging van de Richtlijn nr. 2003/109/EG van de Raad, teneinde haar werkingssfeer uit te breiden tot personen die internationale bescherming genieten (PbEU 2011, L 132). Bij de omzetting van de richtlijn langdurig ingezetenen is er in 2006 voor gekozen zoveel mogelijk aan te sluiten bij het bestaande vergunningenstelsel van de Vreemdelingenwet 2000 (hierna: Vw2000). Bedoelde aansluiting werd gemaakt door de permanente statussen (de Europese status voor langdurig ingezetenen en de nationale ver-

blijfsvergunning regulier voor onbepaalde tijd) met elkaar te verenigen in de reeds bestaande verblijfsvergunning regulier voor onbepaalde tijd. Dit lag voor de hand, aangezien de EU-verblijfsvergunning voor langdurig ingezetenen op grond van de richtlijn langdurig ingezetenen uitsluitend gebaseerd was op langdurig rechtmatig verblijf op reguliere toelatingsgronden. Nu de reikwijdte van de richtlijn langdurig ingezetenen door middel van de de wijzigingsrichtlijn is uitgebreid in die zin dat ook verblijf, gegrond op internationale bescherming, de basis voor de EU-status van langdurig ingezetene kan vormen, is, mede gelet op de complicaties die deze uitbreiding in de Nederlandse situatie met zich brengt wegens de scheiding tussen asiel en regulier in de Vw2000, ervoor gekozen om de aanvankelijk gemaakte keuze los te laten. Daarbij is ervoor gekozen om de bepalingen betreffende de verlening van de EU-verblijfsvergunning voor langdurig ingezetenen onder te brengen in een nieuwe afdeling 5 van hoofdstuk 3 van de Vw2000. Bij die gelegenheid zijn de bepalingen omtrent de verblijfsvergunning regulier voor onbepaalde tijd zoveel mogelijk teruggezet naar de situatie direct voorafgaand aan de datum van de oorspronkelijke omzetting van de richtlijn langdurig ingezetenen (1 december 2006). In aansluiting op de vorenbedoelde wetswijzigingen zijn de bepalingen in het Vreemdelingenbesluit 2000 (hierna: Vb2000) betreffende de EU-verblijfsvergunning voor langdurig ingezetenen thans ondergebracht in de nu ingevoegde afdeling 6 van hoofdstuk 3. Tegelijkertijd zijn ook de bepalingen in het Vb2000 met betrekking tot de verblijfsvergunning regulier voor onbepaalde tijd, die golden direct voorafgaand aan de omzetting van de richtlijn langdurig ingezetenen van 1 december 2006 teruggezet. Daarin zijn echter nog wel latere aanpassingen daarvan, die verband hielden met andere, latere regelgeving, zoals het Besluit modern migratiebeleid, verwerkt, alsmede enkele aanpassingen aangebracht van redactionele aard dan wel op wetsystematische gronden. Inwerkingtreding 29-03-2014. Besluit van 04-03-2014, Stb. 2014, 111


955

Wetgeving

Gecombineerde vergunning verblijf en arbeid

Aansprakelijkheid kernongevallen

770 - Wet tot wijziging van de Wet arbeid vreemdelingen en de Vreemdelingenwet 2000 in verband met de implementatie van Richtlijn 2011/98/EU van het Europees Parlement en de Raad van 13 december 2011 betreffende één enkele aanvraagprocedure voor een gecombineerde vergunning voor onderdanen van derde landen om te verblijven en te werken op het grondgebied van een lidstaat, alsmede inzake een gemeenschappelijk pakket rechten voor werknemers uit derde landen die legaal in een lidstaat verblijven (PbEU 2011, L 343). – De richtlijn heeft als doel de procedure voor de vreemdeling efficiënter te maken. Met deze wet wordt de richtlijn geïmplementeerd. De richtlijn verplicht dat er voor een deel van de derdelanders die met het doel om arbeid te verrichten naar een lidstaat van de Europese Unie willen komen één aanvraagprocedure wordt ingevoerd die leidt tot één gecombineerde vergunning voor zowel verblijf als arbeid, de GVVA. De GVVA wordt alleen ingevoerd voor dat deel van de derdelanders waar de richtlijn het voor verplicht. De andere derdelanders blijven onder het huidige systeem vallen. De GVVA is verplicht voor arbeid in loondienst voor zover niet uitgezonderd, stagiaires en practicanten (lerend werken), kennismigranten en houders van een Europese blauwe kaart. De GVVA is niet verplicht voor: seizoenswerkers, studenten, au-pairs, asielzoekers, asielstatushouders, ter beschikking gestelde werknemers, zeevarenden, langdurig ingezetenen, EU-burgers en hun gezinsleden, personen die op een visum komen en zelfstandigen, binnen een onderneming overplaatsbare personen. De GVVA wordt door de IND verleend na een positief advies van UWV over de toelating tot de arbeidsmarkt. Inwerkingtreding 1 april 2014. Zie ook NJB 2014/707, afl. 13 voor het uitvoeringsbesluit (Stb. 2014, 124)

771 - Wet tot wijziging van de Wet aansprakelijkheid kernongevallen in verband met de toepassing van artikel 1, onderdeel b, van het Verdrag van 29 juli 1960 inzake wettelijke aansprakelijkheid op het gebied van kernenergie – Het Verdrag van Parijs regelt de aansprakelijkheid van exploitanten van kerninstallaties voor schade uit kernongevallen en de verplichting hiervoor een verzekering of andere financiële zekerheid te hebben en in stand te houden. De definitie van de kerninstallatie in het Verdrag van Parijs is ruim. Om te voorkomen dat hierdoor installaties onder de reikwijdte van het Verdrag van Parijs zouden vallen waarvan de risico’s dit niet rechtvaardigen, is in artikel 1, onderdeel b, van het Verdrag van Parijs de mogelijkheid opgenomen om kerninstallaties van de toepassing van het Verdrag uit te sluiten. In 1990 heeft de Bestuurscommissie een dergelijk besluit genomen ten aanzien van kerninstallaties die in het proces van ontmanteling verkeren (NE/M(90)1). Hierbij is bepaald dat de radioactieve waarden van de installatie onder vastgestelde limieten moeten liggen en dat het uiteindelijk de verdragsstaat blijft die besluit of er van deze mogelijkheid gebruik wordt gemaakt. Onze nationale wetgeving dient hierin ook te voorzien en deze wet strekt daartoe. Inwerkingtreding op een bij kb te bepalen tijdstip.

Wet van 11-12-2013, Stb. 2014, 128 (Kamerstukken 33 749)

956


Wet van 01-03-2014, Stb. 2014, 129 (Kamerstukken 33 660)

Herziening kinderbeschermingsmaatregelen 772 - Wet tot wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek, het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, de Wet op de jeugdzorg en de Pleegkinderenwet in verband met herziening van de maatregelen van kinderbescherming. – Deze wet verruimt de mogelijkheden om een minderjarige onder toezicht te stellen. De rechter kan deze maatregel ook opleggen aan kinderen met minder ernstige problemen waar ingrijpen toch gewenst is. Ook

de uitvoering van de ondertoezichtstelling wordt verbeterd. De kinderrechter kan op verzoek het ouderlijk gezag op specifieke punten laten uitoefenen door het bureau jeugdzorg als een jongere uit huis is geplaatst, bijvoorbeeld bij aanmelding bij een onderwijsinstelling. Ook wordt het eenvoudiger die maatregel te kiezen die het meest aansluit bij de omstandigheden waarin de minderjarige zich bevindt. Nieuw is de maatregel van opgroeiondersteuning (MvO). Deze maatregel is een extra kinderbeschermingsmaatregel die wordt opgenomen in artikel 1:253z BW. De opvoedondersteuning is bedoeld om in een vroeg stadium hulp te kunnen bieden, zelfs voordat aan de kinderrechter wordt verzocht om een kind onder toezicht te stellen. De grond waarop de kinderrechter de opvoedondersteuning kan opleggen is nagenoeg gelijk aan de grond van de ondertoezichtstelling. Daarnaast komt er - in plaats van de huidige twee kinderbeschermingsmaatregelen - één maatregel om het ouderlijk gezag te beëindigen. Voor de nieuwe, gezagsbeëindigende maatregel is instemming van de ouders niet vereist. Wanneer het bij aanvang van het kinderbeschermingstraject al duidelijk is dat de ouders hun opvoedingsverantwoordelijkheid niet binnen een aanvaardbare termijn waarmaken (bijv. als de ouders al jarenlang aan drugs verslaafd zijn), kan direct de gezagsbeëindigende maatregel worden getroffen. Een andere wijziging is de verbetering van de rechtspositie van de pleegouders. Zij krijgen een ‘blokkaderecht’. Een pleegkind dat langer dan een jaar bij zijn pleegouders woont, mag niet door het bureau jeugdzorg uit het pleeggezin worden weggehaald zonder toestemming van de pleegouders of vervangende toestemming van de kinderrechter. Verder moet het bureau jeugdzorg zowel over de uitvoering van de ondertoezichtstelling als over de uitoefening van de voogdij aan de raad voor de kinderbescherming verantwoording afleggen. Tot slot is de gegevensuitwisseling vereenvoudigd tussen instellingen in de jeugdzorg bij een lopende ondertoezichtstelling. Bureau jeugdzorg krijgt het recht om zonder toestemming van de ouders, van wie het kind onder toezicht is gesteld, infor-

Wetgeving

matie op te vragen bij derden. Voor een goede uitvoering van de ondertoezichtstelling speelt informatieverstrekking aan het bureau jeugdzorg uit de omgeving van de minderjarige immers een cruciale rol. Deze samenvatting is grotendeels gebaseerd op de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel dat op 18 juli 2009 werd ingediend. Inwerkingtreding op een bij kb te bepalen tijdstip. Wet van 12-03-2014, Stb. 2014, 130 (Kamerstukken 32 015)

Lesbisch ouderschap Inwerkingtreding en AMvB 773 - Besluit houdende vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de wet van 25 november 2013 tot wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek in verband met het juridisch ouderschap van de vrouwelijke partner van de moeder anders dan door adoptie (Stb. 2013, 480) en tot wijziging van het Besluit bijzondere akten van de burgerlijke stand, het Besluit gezagsregisters en het Besluit burgerlijke stand 1994 in verband met het juridisch ouderschap van de vrouwelijke partner van de moeder anders dan door adoptie – De wet Lesbisch ouderschap treedt in werking op 1 april 2014. Zie voor een beschrijving van de wet: NJB 2013/2649, afl. 45. Het Besluit wijzigt tevens het Besluit gezagsregisters en het Besluit burgerlijke stand 1994 en het Besluit bijzondere akten van de burgerlijke stand op enkele punten. Deze wijzigingen zijn noodzakelijk in verband met de totstandkoming en inwerkingtreding van de Wet Lesbisch ouderschap. Dit besluit treedt tevens op 1 april 2014 in werking. Besluit van 20-03-2014, Stb. 2014, 132

Lesbisch ouderschap (Rijkswet) Inwerkingtreding 774 - Besluit houdende vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de rijkswet van 25 november 2013 tot wijziging van de Rijkswet op het Nederlanderschap in verband met de wijziging van Boek 1 van het Nederlandse Burgerlijk Wetboek

betreffende het ontstaan van het juridisch ouderschap van de vrouwelijke partner van de moeder anders dan door adoptie (Stb. 2013, 481) – Aan het juridisch ouderschap zijn rechtsgevolgen verbonden, onder meer wat betreft nationaliteit. In deze wijziging van de Rijkswet op het Nederlanderschap (RWN) wordt geregeld dat de duomoeder die het ouderschap van rechtswege door huwelijk, door erkenning of door gerechtelijke vaststelling verkrijgt het Nederlanderschap kan doorgeven aan haar kind. Het betreft uitsluitend een wijziging van het Nederlandse afstammingsrecht, het heeft geen gevolgen voor het afstammingsrecht van de andere landen van het Koninkrijk. De wijziging van de Rijkswet treedt in werking op 1 april 2014. Inwerkingtredingsbesluit van 20-03-2014, Stb. 2014, 133

huidige digitale voorzieningen. Van de gelegenheid is gebruik gemaakt om te regelen dat in het gezagsregister worden opgenomen de beslissingen op het terrein van het gezag op grond van de Uitvoeringswet internationale kinderbescherming, de gezagsbeslissingen gegeven in het Caribisch deel van het Koninkrijk voor minderjarigen die zich in Nederland willen vestigen en de buitenslands gegeven gezagsbeslissingen die van rechtswege worden erkend. Het Besluit Burgerlijke Stand 1994 is aangepast naar aanleiding van wijzigingen in de hiervoor genoemde wet en de Wet lesbisch ouderschap die samen het ouderschap tot gevolg hebben van de persoon die ten tijde van de geboorte van het kind met de moeder door een geregistreerd partnerschap is verbonden. Ook het besluit treedt op 1 april 2014 in werking. Besluit van 20-03-2014, Stb. 2014, 134

Geregistreerd partnerschap Inwerkingtreding en AMvB 775 - Besluit houdende wijziging van het Besluit gezagsregisters mede i.v.m. de uitbreiding van aantekeningen in het gezagsregister en het Besluit burgerlijke stand i.v.m. het juridisch ouderschap door geregistreerd partnerschap alsmede vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de Wet van 27 november 2013 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering mede in verband met de evaluatie van de Wet openstelling huwelijk en de Wet geregistreerd partnerschap (Stb. 2013, 486). – In die wet worden enkele verschillen tussen het geregistreerd partnerschap en het huwelijk opgeheven. Zie voor een beschrijving van de wet: NJB 2013/2653, afl. 45. Deze wet treedt in werking met ingang van 1 april 2014. In die wet is tevens opgenomen dat ouders in het gezag na hun overlijden kunnen voorzien door een aantekening in het gezagsregister. Het besluit is op dit punt aangevuld. In het Besluit gezagsregisters is rekening gehouden met het door de Raad voor de rechtspraak ontwikkelde Centraal Gezagsregister waarop alle rechtbanken zijn aangesloten. Het besluit is daarnaast aangepast aan de

Stroomlijning toelating + Verlaging rechtsbijstandvergoeding verblijfsvergunning Inwerkingtreding 776 - Besluit tot vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van enkele onderdelen van het besluit van 17 december 2013 tot wijziging van het Vreemdelingenbesluit 2000 (stroomlijning toelatingsprocedures) (Stb. 2013, 580) en van artikel I, onderdeel B, van het Besluit aanpassing vergoeding tweede of volgende aanvragen vreemdelingen (Stb. 2013, 585) – Met ingang van 1 april 2014 treden in werking: a.) artikel I, onderdelen B, L, M, N, O, W, punten 1 en 2, en Z, van het besluit van 17 december 2013 tot wijziging van het Vreemdelingenbesluit 2000 (stroomlijning toelatingsprocedures)(Stb. 2013, 580); b.) artikel I, onderdeel B, van het Besluit aanpassing vergoeding tweede of volgende aanvragen vreemdelingen (Stb. Stb. 2013, 585). – Stb. 2013, 580 (Stroomlijning toelating) is beschreven in NJB 2014/62, afl. 1. Stb. 2013, 585 (Verlaging rechtsbijstandvergoeding verblijfsvergunning) is beschreven in NJB 2014/65, afl. 1. Inwerkingtredingsesluit van 25-03-2014, Stb. 2014, 135


957

Wetgeving

Nederlands Zorginstituut Inwerkingtreding 777 - Besluit tot wijziging van het besluit van 11 februari 2014 (Stb. 2014, 93) houdende vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de Wet van 11 december 2013 tot wijziging van de Wet cliëntenrechten zorg en andere wetten in verband met de taken en bevoegdheden op het gebied van de kwaliteit van de zorg (Stb. 2013, 578). – Als gevolg van een misslag zijn in het inwerkingtredingsbesluit van 11 februari 2014 (Stb. 2014, 93) de Artikelen I tot en met VI van het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet clientenrechten zorg en andere wetten in verband met de taken en bevoegdheden op het gebied van de kwaliteit van de zorg niet uitgezonderd van het tijdstip waarop het wetsvoorstel in werking treedt. Vóór de zinsnede ‘in werking met ingang van 1 april 2014’ wordt ingevoegd: met uitzondering van de Artikelen I t/m VI. Inwerkingtredingsbesluit van 24-03-2014, Stb. 2014, 136

Implementatie consumentenrechten 778 - Wet tot wijziging van de Boeken 6 en 7 van het Burgerlijk Wetboek, de Wet handhaving consumentenbescherming en enige andere wetten in verband met de implementatie van Richtlijn 2011/83/EU van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2011 betreffende consumentenrechten, tot wijziging van Richtlijn 93/13/EEG van de Raad en van Richtlijn 1999/44/EG van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijn 85/577/ EEG en van Richtlijn 97/7/EG van het Europees Parlement en de Raad (PbEU L 304/64) (Implementatiewet richtlijn consumentenrechten) – Op 25 oktober 2011 is de richtlijn 2011/83 betreffende consumentenrechten tot stand gekomen. De richtlijn voegt twee eerdere richtlijnen, te weten richtlijn 97/7/EG betreffende de bescherming van de consument bij op afstand gesloten overeenkomsten en richtlijn 85/577/EEG betreffende de bescherming van de consument bij buiten verkoopruimten gesloten overeenkomsten samen tot één nieuwe richtlijn. De richtlijn

958


beoogt de bestaande Europese regels over overeenkomsten gesloten tussen consumenten en handelaren te actualiseren, te vereenvoudigen en te verbeteren en door de realisatie van een hoog niveau van consumentenbescherming bij te dragen aan een goede werking van de interne markt. Het toepassingsgebied van de richtlijn ziet op alle overeenkomsten die tussen handelaren en consumenten zijn gesloten a) op afstand b) buiten verkoopruimten en c) overeenkomsten anders dan op afstand en buiten verkoopruimten gesloten. Er zijn vijf belangrijke wijzigingen ten opzichte van de oude richtlijnen. Ten eerste berust de nieuwe richtlijn vooral op volledige harmonisatie, doelend op uniforme regels binnen de lidstaten, terwijl de oude en ingetrokken richtlijnen inzake colportage en koop op afstand nog berustten op minimumharmonisatie. Voorts worden de bestaande definities geactualiseerd en aangevuld, waarbij rekening is gehouden met de ontwikkelingen in de digitale wereld. Ten derde is de termijn waarbinnen, ingeval van een overeenkomst op afstand of een overeenkomst buiten de verkoopruimte, een beroep gedaan kan worden op het herroepingsrecht (de bedenktermijn) verlengd naar 14 kalenderdagen en kent de richtlijn duidelijke regels over de uitoefening van het herroepingsrecht en de gevolgen hiervan. Ten vierde voorziet de richtlijn in een uniforme regeling met betrekking tot de leveringstermijn, risico-overgang en remedies bij ontijdige levering. Ten slotte kent de richtlijn een duidelijker regime voor digitale producten. Niet alleen is een definitie van digitale inhoud opgenomen; de richtlijn bevat ook specifieke informatieplichten bij de aankoop van digitale producten, aangevuld met een specifiek regime voor de herroeping bij dergelijke aankopen. Deze wet strekt tot implementatie van de richtlijn. De belangrijkste wijzigingen betreffen het afschaffen van de regeling inzake afstandskoop (art. 7:46a e.v. BW) en verkoop op afstand financiële diensten (afd. 4.2.5 Wft); het invoeren van nieuwe regels in art. 6:230g-z BW, alsmede wijziging van de artt. 7:5, 6, 7,9,11, 13 BW, een nieuwe regeling in art. 7:19a BW en aanpassing van de Wet handhaving consumentenbescherming. Met de

wet wordt consumenteninformatie voor verkoop in de winkel, op afstand (via onder andere het internet en telefoon) en buiten verkoopruimten (bijvoorbeeld colportage) geregeld. Hierdoor worden de consumentenbescherming, de werking van de interne markt en de bestaande Europese regels over overeenkomsten tussen consumenten en handelaren verbeterd, aldus de toelichting. Ook wordt voor verkoop op afstand en buiten verkoopruimten het herroepingsrecht (bedenktijd voor de consument) geregeld. Daarnaast komen er nieuwe regels over de manier waarop een zaak wordt geleverd en het moment waarop het risico voor beschadiging en verlies van de betrokken zaak overgaat van de handelaar op de consument. Inwerkingtreding 13 juni 2014. Wet van 12-04-2014, Stb. 2014, 140 (Kamerstukken 33 520

Nieuwe wetsvoorstellen Kiesrecht niet-Nederlandse ingezetenen BES-eilanden 779 - Wetsvoorstel (31-03-2014) tot Wijziging van de Kieswet en de Wet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba, houdende aanpassing van de regeling met betrekking tot het kiesrecht van niet-Nederlanders bij eilandsraadsverkiezingen – In de wet van 3 juli 2013 tot wijziging van de Kieswet houdende maatregelen om het eenvoudiger te maken voor Nederlanders in het buitenland om hun stem uit te brengen, etc. (Stb. 2013, 289; de Kieswetwijziging) is onder meer voorzien in de toekenning van het actief en passief kiesrecht aan niet-Nederlandse ingezetenen van de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba voor de verkiezing van de leden van de eilandsraad. Het onderdeel met betrekking tot het actief kiesrecht strekt tot codificatie van een uitspraak van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van Aruba, Curaçao, Sint Maarten en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba van 10 januari 2011. In deze uitspraak bepaalde het

Wetgeving

Hof dat artikel Ya 14 van de Kieswet, waarin was vastgelegd dat het kiesrecht voor de eilandsraadverkiezingen alleen toekwam aan Nederlanders, buiten toepassing moet worden gelaten wegens strijd met de artikelen 26 van het BuPo-verdrag en 1, eerste lid, van het Twaalfde Protocol bij het EVRM. In de memorie van toelichting bij wetsvoorstel 33 268 dat leidde tot die Kieswetwijziging is opgemerkt dat indien de Grondwet zal zijn gewijzigd en aan de leden van de eilandsraad het kiesrecht voor de leden van de Eerste Kamer zal zijn toegekend, de regering zal bezien of alsdan de regeling met betrekking tot het actief en passief kiesrecht van niet-Nederlandse ingezetenen van de openbare lichamen voor de verkiezing van de leden van de eilandsraad moet worden aangepast. Het kabinet is van oordeel dat niet-Nederlanders geen invloed moeten krijgen op het op nationaal niveau gevoerde beleid, waaronder het buitenlands- en defensiebeleid. Daarom deelt het kabinet het standpunt dat nietNederlandse ingezetenen direct noch indirect invloed zouden moeten hebben op de samenstelling van de beide Kamers der Staten-Generaal. Aldus ontstaat wel een ongelijkheid tussen niet-Nederlandse ingezetenen in het Europese deel van Nederland en niet-Nederlandse ingezetenen van de openbare lichamen. De eerste groep heeft immers wel kiesrecht voor de gemeenteraden, terwijl de tweede groep geen kiesrecht heeft voor de eilandsraden. Deze ongelijkheid is naar het oordeel van het kabinet gerechtvaardigd, aangezien de leden van de gemeenteraad geen kiesrecht hebben of zullen krijgen voor de Eerste Kamer. De Afdeling advisering van de Raad van State acht deze overwegingen in haar advies van 13 december 2013 echter onvoldoende om een inbreuk op het BuPo-Verdrag en het Twaalfde Protocol bij het EVRM te rechtvaardigen. Tegelijkertijd merkt de Afdeling advisering op dat indien de hiervoor genoemde grondwetswijziging in werking treedt, het maken van een onderscheid tussen de eilandsraden en de gemeenteraden bij de toekenning van het kiesrecht voor nietNederlandse ingezetenen mogelijk kan worden gerechtvaardigd. Het kabinet volgt dan ook niet het advies

van de Afdeling advisering om artikel II van het oorspronkelijke wetsvoorstel – dat betrekking heeft op het passief kiesrecht – te schrappen en artikel V van de Kieswetwijziging zonder meer in werking te laten treden. Wel is het kabinet van oordeel dat het advies noopt tot het ongedaan maken van het onderscheid dat in het wetsvoorstel werd gemaakt tussen het actief en het passief kiesrecht voor niet-Nederlandse ingezetenen voor de eilandsraden en ook ten aanzien van het passief kiesrecht te bepalen dat dit vervalt op het tijdstip waarop een wijziging van de Grondwet die voorziet in het kiesrecht van de leden van de eilandsraden van Bonaire, Sint Eustatius en Saba voor de verkiezing van de leden van de Eerste Kamer in werking treedt. Kamerstukken II 2013/14, 33 900, nrs. 1 t/m 4

Uitzondering cookiebepaling 780 - Wetsvoorstel (31-03-2014) tot wijziging van de Telecommunicatiewet (wijziging artikel 11.7a) – In juni 2012 is art. 11.7a van de Telecommunicatiewet (Tw) geïntroduceerd. Dit artikel schrijft voor dat degene die via een elektronisch communicatienetwerk gegevens wenst op te slaan in de randapparatuur van een gebruiker of toegang wenst te verkrijgen tot opgeslagen gegevens in de randapparatuur, daarvoor vooraf toestemming van de gebruiker moet hebben verkregen, na de gebruiker duidelijk en volledig over de doeleinden te hebben geïnformeerd. Art. 11.7a vormt de implementatie van art. 5, derde lid, van richtlijn 2002/58/EG (de Bijzondere privacyrichtlijn). De gedachte hierachter is dat de gegevens op een randapparaat zoals een computer of smartphone deel uitmaken van de persoonlijke levenssfeer van de gebruiker. Art. 11.7a zorgt er dan ook in de eerste plaats voor dat het niet is toegestaan om zonder medeweten en geïnformeerde toestemming van de gebruiker persoonlijke informatie op de computer of smartphone van een gebruiker te lezen of te kopiëren. De meest voorkomende situatie waarin informatie wordt opgeslagen op en gelezen van een randapparaat van een gebruiker, is het gebruik van cookies. Cookies zijn kleine tekstbe-

standen die worden geplaatst en gelezen als een gebruiker een internetpagina bezoekt. Cookies kunnen een legitiem en nuttig hulpmiddel zijn om ervoor te zorgen dat de dienstverlening via internet naar behoren functioneert. Cookies kunnen echter ook worden gebruikt op een manier die de privacy van de gebruiker en de vertrouwelijkheid van diens communicatie raakt. Ten tijde van de totstandkoming van het Nederlandse implementatiewetsvoorstel was er in de lidstaten veel onduidelijkheid over de manier waarop aan de cookiebepaling kon worden voldaan op een gebruiksvriendelijke manier. Nu in de praktijk enige tijd ervaring is opgedaan met artikel 11.7a, zijn internetgebruikers bewuster geworden van het feit dat veel websites cookies plaatsen op hun computers. In dat opzicht heeft artikel 11.7a een positief effect. Maar er is ook veel ergernis over de effecten van de bepaling. Deze ergernis ziet op het feit dat nu voor alle cookies, behalve technisch noodzakelijke cookies, toestemming wordt gevraagd. Door de huidige opzet van de cookiebepaling, waarbij toestemming vereist is voor alle soorten cookies behalve technisch noodzakelijke cookies, is het voor de bezoeker moeilijk om de privacygevoelige cookies te onderscheiden van de cookies die nauwelijks gevolgen hebben voor de persoonlijke levenssfeer van de bezoeker, zoals sommige analytic cookies die door veel websitehouders worden gebruikt om informatie te verkrijgen over de kwaliteit en effectiviteit van hun website. Dat voor deze cookies ook toestemming moet worden verkregen is eigenlijk niet in het belang van de privacybescherming van internetgebruikers. Integendeel, het kan juist verwarrend werken en er voor zorgen dat de internetgebruiker automatisch toestemming verleent voor alle typen cookies zonder erbij stil te staan of dit gevolgen heeft voor zijn privacy. Met dit wetsvoorstel wordt beoogd om ook dit type cookies onder de uitzondering in het derde lid van artikel 11.7a Tw te brengen, mits het gebruik van dit type cookies geen of slechts geringe gevolgen heeft voor de persoonlijke levenssfeer van de internetgebruiker. Kamerstukken II 2013/14, 33 902, nrs. 1 t/m 4


959

Wetgeving

781

Vervolgstukken

de Zorgverzekeringswet (cliëntenrechten bij elektronische verwerking van gegevens). Kamerstukken II 2013/14, 33 509, nr. 10

Aanpassingen Wgr Correctief referendum Verslag van een schriftelijk overleg (02-04-2014) over het wetsvoorstel van de leden Fokke, Voortman en Schouw, houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot opneming van bepalingen inzake het correctief referendum.

Tekst van het gewijzigd wetsvoorstel (25-03-2014) tot wijziging van de Wet gemeenschappelijke regelingen en een aantal andere wetten in verband met de dualisering van het gemeente en provinciebestuur en de invoering van een bedrijfsvoeringsorganisatie met rechtspersoonlijkheid, alsmede regeling van diverse andere onderwerpen.

Kamerstukken I 2013/14, 30 174, I

Kamerstukken I 2013/14, 33 597, A

Grondwetswijziging BES

Pensioenaanvullingsregelingen

Brief van de Minister van BZK (24-032014) over het wetsvoorstel houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot het opnemen van een constitutionele basis voor de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba en het regelen van de betrokkenheid van hun algemeen vertegenwoordigende organen bij de verkiezing van de leden van de Eerste Kamer. – Brief inzake een kiescollege voor de BES-eilanden. Kamerstukken II 2013/14, 33 131, nr. 15

Huwelijksdwang Tekst van het gewijzigd wetsvoorstel (25-03-2014) tot wijziging van Boek 1 en Boek 10 van het Burgerlijk Wetboek betreffende de huwelijksleeftijd, de huwelijksbeletselen, de nietigverklaring van een huwelijk en de erkenning van in het buitenland gesloten huwelijken (Wet tegengaan huwelijksdwang).

Verslag van een schriftelijk overleg (27-03-2014) en brief van de Staatssecretaris van Financiën, mede namens de Staatssecretaris van SZW (28-032014) over de wijziging van de Wet inkomstenbelasting 2001, de Wet op de loonbelasting 1964, de Pensioenwet, de Wet verplichte beroepspensioenregeling en de Invoerings- en aanpassingswet Pensioenwet in verband met de aanpassing van het fiscale kader voor oudedagsvoorzieningen (Wet verlaging maximumopbouw- en premiepercentages pensioen en maximering pensioengevend inkomen). – Schriftelijk overleg over wijzigingsvoorstellen Witteveen-kader (K) en brief inzake Toezegging richtinggevende brief Wijziging van de Wet verlaging maximumopbouw- en premiepercentages pensioen en maximering pensioengevend inkomen en Belastingplan 2014 (L). Kamerstukken I 2013/14, 33 610, K en L

Kamerstukken I 2013/14, 33 488, A

Kwaliteit jeugdzorg Actieve donorregistratie Verslag (01-04-2014) over het voorstel van wet van het lid Pia Dijkstra tot wijziging van de Wet op de orgaandonatie in verband met het opnemen van een actief donorregistratiesysteem. Kamerstukken II 2013/14, 33 506, nr. 7

Brief van de Staatsecretaris van VWS (28-03-2014) over de aanpassingen van de Wet op de jeugdzorg en enkele andere wetten ten behoeve van de professionalisering van de jeugdzorg. – Brief ter aanbieding van het Kwaliteitskader jeugdzorg.

niet-betalen van de premie en de bestuursrechtelijke premie en enkele andere wijzigingen (verbetering wanbetalersmaatregelen). – Brief over invoering van een bestuursrechtelijke premie op basis van de nominale premie. Kamerstukken II 2013/14, 33 683, nr. 26

Digitale handhaving Nota n.a.v. het verslag (12-02-2014) bij de wijziging van de Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeervoorschriften, het Wetboek van Strafvordering en de Gemeentewet in verband met de digitalisering van de handhaving van veelvoorkomende overtredingen (Wet digitale handhaving veelvoorkomende overtredingen). Kamerstukken II 2013/14, 33 697, nr. 6 herdruk

Luchtvaartcriminaliteit Uitvoering Eindverslag van de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie (01-042014) over de uitvoering van het op 10 september 2010 te Beijing tot stand gekomen Verdrag tot bestrijding van wederrechtelijke gedragingen betreffende de burgerluchtvaart (Trb. 2013, 134) en het op 10 september 2010 te Beijing tot stand gekomen Aanvullend Protocol bij het Verdrag tot bestrijding van het wederrechtelijk in zijn macht brengen van luchtvaartuigen (Trb. 2013, 133). Kamerstukken I 2013/14, 33 759, B

Luchtvaartcriminaliteit Goedkeuring Eindverslag van de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie (01-042014) over de goedkeuring van het op 10 september 2010 te Beijing tot stand gekomen Verdrag tot bestrijding van wederrechtelijke gedragingen betreffende de burgerluchtvaart (Trb. 2013, 134) en het op 10 september 2010 te Beijing tot stand gekomen Aanvullend Protocol bij het Verdrag tot bestrijding van het wederrechtelijk in zijn macht brengen van luchtvaartuigen (Trb. 2013, 133). Kamerstukken I 2013/14, 33 760, B

Kamerstukken II 2013/14, 33 619, nr. 15

Elektronische patiëntgegevens

Wanbetalers zorgverzekering

Uitbreiding maatregelen grootstedelijke problematiek

Tweede nota van wijziging (27-032014) bij de Wet gebruik burgerservicenummer in de zorg, de Wet marktordening gezondheidszorg en

Brief van de Minister van VWS (2503-2014) over wijziging van de Zorgverzekeringswet in verband met verbetering van de maatregelen bij

Nota n.a.v. het verslag (28-03-2014) bij de wijziging van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek en de Huisvestingswet

960


Wetgeving

n.a.v. de evaluatie van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek (Wet uitbreiding Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek). Kamerstukken I 2013/14, 33 797, C

Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 Verslag van een rondetafelgesprek (31-3-2014) over de regels inzake de gemeentelijke ondersteuning op het gebied van zelfredzaamheid, participatie, beschermd wonen en opvang (Wet maatschappelijke ondersteuning 2015). Kamerstukken II 2013/14, 33 841, nr. 49

Novelle aanpassing Witteveenkader Brief van de Staatssecretaris van Financiën (28-03-2014) over de wijziging van de Wet verlaging maximumopbouw- en premiepercentages pensioen en maximering pensioengevend inkomen en het Belastingplan 2014. – Brief over onder meer het onderbrengen van de nettolijfrente in de tweede pijler. Kamerstukken II 2013/14, 33 847, nr. 25

Uitvoering Wijziging Statuut van Rome

Brief van de Staatssecretaris van VWS (24-03-2014) bij het wetsvoorstel met regels inzake de verzekering van zorg aan mensen die zijn aangewezen op langdurige zorg (Wet langdurige zorg). – Brief over onder meer de positie van de langdurige ggz, en van ZZP3 en 4.

voorkomen dat zorgverzekeraars zelf zorg verlenen of zorg laten aanbieden door zorgaanbieders waarin zij zelf zeggenschap hebben. Die nota van wijziging zal zo spoedig mogelijk worden ingediend. De afspraken komen er in de kern op neer dat zorgverzekeraars in hun polissen een mogelijkheid opnemen om voor een afgebakende doelgroep en onder toepassing van in de afspraken geformuleerde criteria een Zvw-pgb aan te bieden voor de aanspraak wijkverpleging. De afspraken dienen vooral voor de invulling van deze mogelijkheid in naturapolissen, omdat het voor die polissen een aanvulling betreft. Restitutiepolissen bieden de afgesproken mogelijkheden vanuit hun aard al.



Verslag (31-03-2014) over de uitvoering van de op 10 en 11 juni 2010 te Kampala aanvaarde wijzigingen van het Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof (Trb. 2011, 73). Kamerstukken II 2013/14, 33 866, nr. 5

Langdurige zorg

782

Nota’s, rapporten & verslagen

Erfrechtverordening Verslag (24-03-2014) over de Uitvoeringswet van de Verordening (EU) nr.650/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 4 juli 2012 betreffende de bevoegdheid, het toepasselijke recht, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen en de aanvaarding en de tenuitvoerlegging van authentieke akten op het gebied van erfopvolging, alsmede betreffende de instelling van een Europese erfrechtverklaring (PbEU 2012, L 201) . Kamerstukken II 2013/14, 33 851, nr. 5

Disciplinaire maatregelen rechterlijke macht Verslag (31-03-2014) over de wijziging van de Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren en enige andere wetten in verband met de uitbreiding van de mogelijkheden om ten aanzien van voor het leven benoemde rechterlijke ambtenaren disciplinaire maatregelen op te leggen en tevens andere maatregelen te treffen. Kamerstukken II 2013/14, 33 861, nr. 5

PGB’s Brief van de Minister en Staatssecretaris van VWS (25-03-2014) over de verankering van het persoonsgebonden budget in de Zorgverzekeringswet. – Eind vorig jaar zijn verschillende debatten gevoerd over het persoonsgebonden budget (pgb) en de hervorming van de langdurige zorg. In die debatten kwam de vraag aan de orde of, en zo ja in welke vorm, het instrument van het pgb een plek kan krijgen in de Zorgverzekeringswet (Zvw). De regering is in overleg gegaan met Zorgverzekeraars Nederland (ZN) en Per Saldo over de manier waarop de bouwstenen van het pgb in de Zvw verankerd worden. het overleg heeft geleid tot afspraken over de inzet van een pgb in de Zvw. Afgesproken is een voorstel voor te leggen om het Zvw-pgb een wettelijke basis te geven. Het voornemen is een nota van wijziging in te dienen op het wetsvoorstel Wijziging van de Wet marktordening gezondheidszorg en enkele andere wetten, teneinde te

Risico’s in de vleesketen Brief van de Staatssecretaris van EZ (26-03-2014) bij het aanbieden van het rapport ‘Risico’s in de Vleesketen’ van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV). – Het onderzoek is gedaan vanwege de omvang en de maatschappelijke en economische impact van een aantal incidenten in de vleessector, waaronder rundvlees vermengd met paardenvlees terwijl dat niet op het etiket stond en met aflatoxine besmet maïs in veevoer. Het rapport is als bijlage bij deze brief te vinden. Kamerstukken II 2013/14, 26 991, nr. 413

Jaarverslag ACM Brief van de minsiter van EZ (21-032014) met een reactie op het Jaarverslag van de Autoriteit Consument en Markt 2013. – Het jaarverslag is te vinden op http://jaarverslag.acm.nl/ en is het eerste jaarverslag van de ACM, want opgericht 1 april 2013. Op die datum zijn de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa), de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit (OPTA) en de Consumentenautoriteit (CA) opgegaan in de ACM. De resultaten van de ACM in 2013 laten zien dat synergievoordelen die met de oprichting van de ACM – en de daaruit voortvloeiende bundeling van expertise op het gebied van mededinging, sectorspecifiek markttoezicht en consumentenbescherming – waren beoogd ook daadwerkelijk worden gerealiseerd. Het


961

Wetgeving

effectieve optreden van de ACM blijkt ook uit de cijfers. De ACM publiceert jaarlijks een schatting van de directe effecten van haar optreden voor de consumentenwelvaart. Hierin worden dit jaar voor het eerst de economische effecten van het optreden op alle toezichtsterreinen meegenomen en per toezichtterrein apart vermeld. De positieve economische effecten worden geschat op € 1,85 miljard in 2013, waarvan € 860 miljoen voortvloeit uit activiteiten in 2013 en € 990 miljoen uit eerdere activiteiten in 2011 en 2012 waarvan het effect langer doorloopt dan een jaar. Tegelijkertijd heeft het optreden van de ACM in 2013 ook de komende twee jaren nog economische effecten. Die worden meegenomen in de schattingen over 2014 en 2015. Het CPB concludeert dat de berekening zorgvuldig is uitgevoerd. De doorlooptijden blijven voor de minister een belangrijk punt van aandacht. Uit het jaarverslag is niet af te leiden of de ACM de wettelijke of interne normen gehaald heeft. In de komende periode wordt met twee wetsvoorstellen beoogd een bijdrage te leveren aan de verdere verbetering van de slagkracht van het markttoezicht van de ACM: het wetsvoorstel Stroomlijningswet ACM en een wetsvoorstel verhoging boetemaxima ACM. De afschrikkende werking van het markttoezicht van de ACM wordt vergroot door het verhogen van de wettelijke maxima van de bestuurlijke boetes die de ACM kan opleggen. Kamerstukken II 2013/14, 27 879, nr. 47

Inkomensafhankelijk huren Brief van de Minister voor WenR (2103-2014) waarbij hij een aantal rapporten over scheefwonen en inkomensafhankelijk verhuren toestuurt. – De volgende rapporten zijn als bijlage bij deze brief te vinden: Hierbij doe ik u het volgende toekomen: 1) Analyse ‘dure scheefwoners’; 2) Informatie over experimenten met inkomensafhankelijk verhuren; 3) Het rapport ‘Sturen op inkomen’; 4) Het rapport ‘De laagste inkomens in de huursector’. Kamerstukken II 2013/14, 27 926, nr. 216

EU-herziening auteursrechtelijk kader Brief van de Staatssecretaris van VenJ (26-03-2014) met het antwoord van

962


het kabinet op de consultatie van de Commissie inzake de EU-herziening van het auteursrechtelijk kader. – Bijna twintig jaar na de totstandkoming van de/het WCT en WPPT en ruim tien jaar na het van toepassing worden van de auteursrechtrichtlijn is het Europese kader voor verdere vernieuwing en verbetering vatbaar. Het huidige kader kan leiden tot rechtsonzekerheid en de mogelijkheden om gebruik te maken van beschermd materiaal sluiten niet meer aan bij de huidige digitale en welhaast grenzeloze omgeving, waarin technologische ontwikkelingen elkaar in hoog tempo opvolgen. Nederland meent daarom dat het huidige kader aan (gedegen onderzoek naar) herziening toe is, en acht daarbij in elk geval deze zeven punten van belang: 1. Rechthebbenden verdienen het dat hun creatieve prestaties worden beschermd, maar de balans moet behouden blijven: voor de bevordering van innovatie is ook aandacht nodig voor de gerechtvaardigde belangen van gebruikers van beschermde prestaties en de aanbieders van nieuwe producten en diensten. 2. In het belang van de rechtszekerheid en voor een blijvende bruikbaarheid van het regelgevend kader is het noodzakelijk na te denken over een Europese auteursrechttitel, aangezien gebruik van auteursrechtelijk materiaal allang niet meer aan landsgrenzen is gebonden. 3. Het huidige systeem van uitzonderingen en beperkingen op het auteursrecht voldoet niet meer. Het is teveel nationaal gefragmenteerd, te weinig ingesteld op nieuwe ontwikkelingen en leidt tot rechtsonzekerheid. Voortdurend aanpassen is moeilijk en tijdrovend. Een flexibeler en toekomstbestendiger systeem van excepties dat meer rechtszekerheid biedt en algemene gelding heeft in de EU is gewenst en kan worden bereikt door: A. De invoering van één algemene exceptie of van meerdere bijzondere excepties aan de hand waarvan het gebruik van beschermde prestaties zonder voorafgaande toestemming van rechthebbenden kan worden beoordeeld op basis van open normen, met inachtneming van de driestappen-toets; B. Ruimere mogelijkheden te schep-

pen voor de interpretatie van bestaande excepties door meer open formulering daarvan, met inachtneming van de drie-stappen-toets en C. Het creëren van een Europese ondergrens van een aantal verplichte excepties, waarbij de toepassing van door fundamentele rechten ingegeven excepties niet contractueel kan worden beperkt of verhinderd. Dat bevordert de rechtszekerheid en de bescherming van de gebruikers en is gunstig voor de interne markt. 4. De thuiskopie-exceptie moet door de EU wetgever zo spoedig mogelijk worden herzien. Harmonisatie verdient daarbij de voorkeur boven de huidige interpretatie door de rechter. 5. Toestemming voor mededeling aan het publiek impliceert toestemming voor reproductie. 6. Een goed vormgegeven systeem van vrijwillige registratie kan bijdragen aan betrouwbare, openbaar toegankelijke informatie over rechtenbeheer, vergemakkelijkt licentiëren en zorgt ervoor dat eenvoudig is na te gaan wanneer werken in het publieke domein vallen. 7. Verbreding en aanscherping van de handhavingsrichtlijn is niet nodig: in combinatie met de via het nationale recht beschikbare middelen biedt zij rechthebbenden voldoende mogelijkheden zich te beschermen. Verdere verlenging van de beschermingsduur van auteurs- en naburige rechten is niet aangewezen. Kamerstukken II 2013/14, 29 838, nr. 71

Wederverkopen tv diensten Brief van de Minister van EZ (26-032014) waarin hij aangeeft een wetsvoorstel voor te bereiden waarin gewraakte bepalingen uit de Telecommunicatiewet respectievelijk de Mediawet worden gehaald. – Bij de behandeling van het wetsvoorstel tot wijziging van de Telecommunicatiewet ter implementatie van de herziene telecommunicatierichtlijnen in 2011 zijn bij amendement bepalingen in de Telecommunicatiewet en de Mediawet 2008 opgenomen. Deze amendementen hebben tot doel de kabelmaatschappijen te verplichten hun televisiedienst (inclusief de aansluiting) te laten wederverkopen door concurrenten. Vanaf het begin af aan is het de vraag geweest of de bepalingen (art. 6a.21a van de Telecommunica-

Wetgeving

tiewet, resp. art. 6.14a van de Mediawet 2008) in lijn waren met het Europese recht, in het bijzonder met richtlijn 2002/21/EG (de Kaderrichtlijn) en de daarmee verbandhoudende richtlijnen. Na het van kracht worden van beide bepalingen is door de Europese Commissie een infractieprocedure tegen Nederland gestart. De Commissie is van oordeel dat beide bepalingen strijdig zijn met het Europese recht en dat de wederverkoopverplichting waar beide artikelen op zien slechts door de nationale regelgevende instantie, in Nederland de ACM, kunnen worden opgelegd als die instantie het op grond van een analyse van de relevante markt passend vindt om een zodanige verplichting op te leggen. Op dit moment is deze infractieprocedure in een stadium beland waarop de Europese Commissie moet beslissen of zij de zaak aan het Europese Hof van Justitie voorlegt. Indien de Nederlandse Staat bij zijn opvatting blijft dat de beide bepalingen niet strijdig zijn met het Europese recht zal de Europese Commissie dit vrijwel zeker doen. De kabelmaatschappijen hebben een civiele procedure aangespannen waarin zij Rechtbank Den Haag hebben gevraagd de beide bepalingen onverbindend te verklaren wegens strijd met het Europese recht (verklaring voor recht). De Nederlandse Staat heeft in deze procedure verweer gevoerd. Het belangrijkste verweer van de Staat was daarbij dat er geen strijdigheid met de telecommunicatierichtlijnen is omdat het bij de wederverkoop niet gaat om elektronische communicatiediensten waar de richtlijnen op zien, maar om televisiediensten die buiten het bestek van die richtlijnen vallen. Op 29 januari j.l. heeft Rechtbank Den Haag de vordering van de kabelmaatschappijen toegewezen en beide bepalingen onverbindend verklaard wegens strijd met het Europese recht. De rechtbank heeft haar oordeel gebaseerd op een uitspraak van het Europese Hof in een geschil tussen de gemeente Hilversum en kabelmaatschappij UPC waarin de toepasselijkheid van het Europese kader op de televisiediensten van de kabelmaatschappijen ter discussie stond. Het Europese Hof komt daarbij tot de conclusie dat televisiediensten zoals die

door de kabel worden geboden onder het Europese telecommunicatiekader vallen. Kort gezegd is het gevolg van die conclusie van het Europese Hof dat de wederverkoopverplichting, waar beide bepalingen op zien, alleen kan worden opgelegd door ACM na een marktanalyse waarbij ACM tot de conclusie komt dat een dergelijke verplichting passend is gezien de marktomstandigheden. Opleggen bij wet (zoals is gedaan met art. 6.14a van de Mediawet 2008) of voorschrijven aan ACM dat zij een dergelijke verplichting op moet leggen (zoals is gedaan in art. 6a.21a van de Telecommunicatiewet) is gelet op deze uitspraak van het Hof dus niet mogelijk. Gezien de uitspraak van het Europese Hof van Justitie in de zaak UPC Hilversum is het dan ook zeer onwaarschijnlijk dat het Hof Den Haag in een eventueel hoger beroep tegen de uitspraak van de Rechtbank Den Haag tot een ander oordeel zal komen en de Staat alsnog in het gelijk zal stellen. De minister heeft daarop besloten besloten van hoger beroep af te zien en een wetsvoorstel voor te bereiden waarin bedoelde bepalingen uit de Telecommunicatiewet respectievelijk de Mediawet worden gehaald. Hierdoor zal ook de Commissie afzien van het vervolg van de infractieprocedure en wordt een langdurige rechtszaak zonder reële kans op succes voor Nederland vermeden. Kamerstukken II 2013/14, 32 459, nr. 50

Passend onderwijs Brief van de Staatssecretaris van OCW (27-03-2014) waarin hij de voortgang van de voorbereidingen op ‘passend onderwijs’ schetst. - Op 1 augustus 2014 wordt de Wet passend onderwijs van kracht. Daarmee wordt meer maatwerk voor leerlingen mogelijk. Passend onderwijs maakt samenwerking tussen het regulier en speciaal onderwijs gemakkelijker en scholen en samenwerkingsverbanden krijgen meer mogelijkheden om hun eigen keuzes te maken. De voortgang in de samenwerkingsverbanden is in kaart gebracht. Samengevat kan gesteld worden dat de samenwerkingsverbanden op koers liggen om op 1 augustus 2014 te starten. De conceptplannen van de samenwerkingsverbanden zijn afgerond en daaruit

blijkt dat er komend schooljaar geen grote veranderingen optreden. Dat geeft scholen de kans om passend onderwijs in de komende jaren samen met leraren, ouders en leerlingen zorgvuldig en geleidelijk vorm en inhoud te geven. Ouders en leraren voelen zich nu echter nog onvoldoende geïnformeerd. Nu de plannen zijn afgerond zijn schoolleiders in staat om leraren en ouders duidelijkheid te geven over hoe passend onderwijs er in het nieuwe schooljaar uit zal zien. De staatssecretaris wil dat ouders en leraren voor 1 mei a.s. geïnformeerd zijn. Kamerstukken I 2013/14, 33 106, nr. T

Europees Openbaar Ministerie žėôäíĭÐąàäĤėĊĔäěäĊĄĄôěěôä (13-03-2014) met een reactie op het advies van de Tweede Kamer over het voorstel tot instelling van het Europees Openbaar Ministerie. – Deze brief betreft de argumenten van de Tweede Kamer die volgens de Commissie geen verband houden met het subsidiariteitsbeginsel en derhalve buiten het toepassingsgebied van het subsidiariteitscontrolemechanisme vallen. 1) De Tweede Kamer heeft aangegeven van mening te zijn dat het strafrecht primair een nationale bevoegdheid is en dat opsporing en vervolging derhalve primair een taak zijn van de nationale autoriteiten. Hoewel het strafrecht in de eerste plaats een bevoegdheid van de lidstaten blijft, is de Commissie van oordeel dat zowel de lidstaten als de Unie de plicht hebben misdrijven die de financiële belangen van de Unie schaden, te bestrijden. Het voorgestelde gedecentraliseerde en geïntegreerde model is gebaseerd op de eerbiediging van de nationale rechts-tradities en rechtsstelsels van de lidstaten. 2) De Tweede Kamer is verder van mening dat de aan het Europees Openbaar Ministerie toegekende bevoegdheden te ver reiken en aan de nationale autoriteiten moeten worden voorbehouden. De meerwaarde van het Europees Openbaar Ministerie ligt erin een consistente en efficiënte bescherming van de EUbegrofing in de hele Unie te waarborgen. Hiertoe moet het Europees Openbaar Ministerie alle bevoegdhe-


963

Wetgeving

den kunnen uitoefenen die nodig zijn voor de daadwerkelijke uitvoering van zijn taken. Het moet kunnen beslissen een zaak voor de rechter te brengen, om consequente vervolging te garanderen. Voorts ĄĊäġäąàäðäàäÿäðääėàäĤėĊĔäěä aanklagers gebruik kunnen maken van alle onderzoeksmaatregelen die nodig zijn om de strafbare feiten die onder hun bevoegdheid vallen, te onderzoeken. ƣƁäTĮääàä1ÐĄäėôěÛäĳĊėðààÐġ àäôąěġäÿÿôąðĭÐąóäġĤėĊĔääě >ĔäąÛÐÐė8ôąôěġäėôäääąÛäĔäėýôąð zou betekenen van het voorrecht van de nationale autoriteiten om onderzoek en vervolging in hun eigen strafrechtstelsels te prioriteren. De Commissie wenst te benadrukken dat een van de voornaamste doelstellingen van het voorstel erin bestaat het aantal onderzoeken naar en vervolgingen van misdrijven die de financiële belangen van de Unie schaden, te verhogen. Kamerstukken II 2013/14, 33 709, nr. 5

žėôäíĭÐąàä8ôąôěġäėĭÐą`äą/ƀƢƦź ƠƣźƢƠơƤƁôąĭäėĭĊÿðĊĔóäġĭäėěÿÐð ĭÐąàä/fźKÐÐàĭÐąƣäąƤĄÐÐėġ ƢƠơƤƀKamerstukƣƢƣơƧŧąėŪƢƢƢŧĳôä ook NJBƢƠơƤŶƧơƢŧÐïŪơƣƁĄäġääą voorstel van het Griekse Voorzitterschap over de oprichting van het ĤėĊĔääě>ĔäąÛÐÐė8ôąôěġäėôä - Het voorstel bevat voorstellen over de taken, onafhankelijkheid, strucġĤĤėäąÛäĭĊäðàóäàäąĭÐąóäġĤėĊĔääě>ĔäąÛÐÐė8ôąôěġäėôäŪ&äġôěääą eerste uitwerking door het Voorzitterschap van de collegiale structuur ĮÐÐėĭĊĊėġôüàäąěàäÿÐÐġěġä/fźKÐÐà door de meerderheid van lidstaten ěġäĤąôěĤôġðäěĔėĊýäąŪ>ĄàÐġàä ġäýěġąôäġġôüàäąěàäÿÐÐġěġä/fźKÐÐà is aangekondigd, heeft de minister geen zicht op de mate waarin het voorstel draagvlak onder de lidstaten zal hebben. De door het Voorzitterschap opgestelde tekst gaat weliswaar uit van een collegestructuur, maar de uitwerking ervan bevat ook ÜäąġėÐÿôěġôěÜóääÿäĄäąġäąŪTôüàäąěàä ÿÐÐġěġä/fźKÐÐàěġäĤąàäąÐÜóġġôäą ÿôàěġÐġäąàäĊĔėôÜóġôąðĭÐąóäġ>8 op basis van een collegiale structuur. De concrete invulling van de collegiale structuur is toen niet uitvoerig besproken. Duidelijk was wel dat er binnen de Raad verschil van mening bestaat over de vraag of een college

964


de centrale structuur van het Commissievoorstel moet vervangen of daaraan juist moet worden toegevoegd. De opvattingen over een college lopen tussen de voorstanders daarvan dus sterk uiteen. Kamerstukken II 2013/14, 33 709, nr. 6

Voorwaardelijke invrijheidstelling Volkert van der G. Brief van de Staatssecretaris van `äą/ƀƢƦźƠƣźƢƠơƤƁĊĭäėàäĭĊĊėĮÐÐėdelijke invrijheidstelling van Volkert van der G. – De voorwaardelijke invrijheidstelling heeft tot doel de samenleving te beschermen door het verminderen van de kans op recidive. De voorwaaràäÿôüýäôąĭėôüóäôàěġäÿÿôąðƀĭŪôŪƁýÐą alleen worden uitgesteld of afgesteld als sprake is van één van de gronden die limitatief opgenomen zijn in art. ơƥàÿôàơOėŪäėäÜóġäėÛäěÿôěġĊĭäė het uit- of afstel, op vordering van óäġ>ĔäąÛÐÐė8ôąôěġäėôäƀ>8ƁŪ`ĊÿýäėġĭÐąàäė#ŪôěĊĔƢÐĤðĤěġĤěƢƠƠƣ onherroepelijk veroordeeld tot een gevangenisstraf van achttien jaar. Hij komt, conform de regeling voorwaardelijke invrijheidstelling, met ingang ĭÐąƢĄäôƢƠơƤôąÐÐąĄäėýôąðĭĊĊė voorwaardelijke invrijheidstelling. &äġ>8àôäąàäàÐÐėĊĄġäġĊäġěäąĊí één van de gronden voor uitstel of afstel van de voorwaardelijke invrijheidstelling in het geval van Van der G. van toepassing was. Bij de voorbeėäôàôąðĭÐąóäġÛäěÿĤôġĭÐąóäġ>8 over de voorwaardelijke invrijheiděġäÿÿôąðóääíġóäġ>8ĭäėěÜóôÿÿäąàä adviezen ingewonnen. Deze adviezen hebben geresulteerd in de conclusie dat bij Van der G. thans sprake is van een laag recidiverisico. Door aan de voorwaardelijke invrijheidstelling zowel algemene als bijzondere voorwaarden te verbinden, wordt dit, weliswaar lage, risico op recidive zoveel ÐÿěĄĊðäÿôüýÛäĔäėýġŪ&äġ>8ĳôäġ geen reden om een vordering tot uitstel of afstel van de voorwaardelijke invrijheidstelling van Van der G. in te àôäąäąÛôüàäėäÜóġäėŪ&äġ>8ôěĭĊĊėnemens aan Van der G. voorwaardelijke invrijheidstelling te verlenen onder de verplichte algemene en de hieronder genoemde bijzondere ĭĊĊėĮÐÐėàäąĔäėƢĄäôƢƠơƤŪä algemene voorwaarde is dat Van der G. zich voor het einde van de proeftijd niet schuldig maakt aan een strafbaar feit. De proeftijd betreft in

deze zaak zes jaar. De bijzondere voorwaarden dienen ter bescherming van de samenleving door voorkoming van recidive door Van der G., een risico dat op zichzelf al laag is, en ook om het risico op problemen die opdoemen na de terugkeer in de samenleving zo veel mogelijk te beperken. Deze bijzondere voorwaarden houden in: žäąĮäýäÿôüýěäĄäÿàĔÿôÜóġÛôüàä reclassering. žäąÿĊÜÐġôäĭäėÛĊàŪ`Ðąàäė#ŪĮĊėàġ verboden om zich gedurende de periode van voorwaardelijke invrijheidstelling binnen de gemeente Rotterdam, Hilversum, Den Haag en de woonplaats van nabestaanden en slachtoffer te bevinden, zolang de reclassering dit in overleg met de `ĭôąĊĊàĳÐýäÿôüýÐÜóġŪÿäýġėĊąôěÜó toezicht hierop zal plaatsvinden middels GPS. žäąÜĊąġÐÜġĭäėÛĊàŪ>ĄġäĭĊĊėýĊmen dat de nabestaanden onverwacht en ongewenst door Van der G. worden benaderd mag deze geen contact met hen opnemen. žäąĄäàôÐĭäėÛĊàŪ`Ðąàäė#ŪĮĊėàġ verplicht geen contact te hebben met de media, zolang de reclassering dit in overleg met de CVvi noodzakelijk acht. žäąðäàėÐðěĭĊĊėĮÐÐėàäôąóĊĤàäąde verplichte begeleiding door een psycholoog of psychiater. äÜĊąÜÿĤěôäĭÐąóäġ>8ôěðäàäðäą voorbereid en de staatssecretaris verwacht van alle betrokken instanties een optimale samenwerking. Reclassering Nederland heeft laten weten de uitvoering van het toezicht nauwgezet ter hand te zullen nemen. Kamerstukken II 2013/14, 33 750 VI, nr. 115

Rolodex-onderzoek ėôäíĭÐąàä8ôąôěġäėĭÐą`äą/ƀƢƧź ƠƣźƢƠơƤƁĮÐÐėôąóôüääąġĊäÿôÜóġôąð geeft op de Rolodex-zaak en het daarin al dan niet voorkomen van de naam van een oud-secretaris-geneėÐÐÿĭÐąóäġ8ôąôěġäėôäĭÐą`äą/Ū – Het Rolodex-onderzoek is in augusġĤěơƩƩƨðäěġÐėġąÐÐėÐÐąÿäôàôąðĭÐą een verklaring die door een verdachte van zedenmisdrijven in een ander strafrechtelijk onderzoek was afgelegd. Deze verklaring had geen betrekking op de oud-secretarisðäąäėÐÐÿŪ>ĊýôąàäěġÐėġôąíĊėĄÐġôä die destijds betrokken is in het Rolodex-onderzoek, kwam de naam van

Wetgeving

de oud-secretaris-generaal niet voor. De minister benadrukt dat er over twee hoofdofficieren van justitie die in het Rolodex-onderzoek wel zijn genoemd, geen informatie naar voren is gekomen op grond waarvan een strafrechtelijk (vervolg)onderzoek gerechtvaardigd zou zijn. Beiden zijn dan ook niet als verdachte aangemerkt. Zoals gebruikelijk bij vertrouwensfuncties is met regelmaat door de AIVD ten aanzien van betrokkene onderzoek gedaan naar de vraag of er bezwaren bestaan tegen de vervulling van zijn functie. Dit is een dynamisch proces. Zo’n onderzoek door de AIVD is bij uitstek geschikt om eventuele aantijgingen te onderzoeken. Ten aanzien van de oud-secretaris-generaal wordt opgemerkt dat alle informatie waarover de AIVD beschikte, ook als opvolger van de Binnenlandse veiligheidsdienst, altijd is betrokken en gewogen in de onderzoeken. De AIVD heeft nimmer aanleiding gevonden om een verklaring van geen bezwaar te weigeren of deze te heroverwegen. Kamerstukken II 2013/14, 33 750 VI, nr. 116

Burgemeesters Brief van de Minister van BZK (27-032014) ter aanbieding van het rapport ‘Majesteitelijk en magistratelijk, de Nederlandse burgemeester en de staat van het ambt’. – Het onderzoek gaat in op de staat van het burgemeestersambt anno 2013 en is te vinden als bijlage bij dit kamerstuk. Kamerstukken II 2013/14, 33 750 VII, nr. 52

Integriteit van bestuur Brief van de Minister van BZK (25-032014) met een overzicht van de weten regelgeving op het gebied van integriteit van het bestuur in Nederland. – In Nederland is het integriteitsbeleid van het openbaar bestuur in belangrijke mate gericht op het bevorderen van een klimaat waarin ethisch wordt gehandeld en men respectvol met elkaar omgaat. De centrale weten regelgeving met verbods- en gebodsbepalingen is

beperkt en bestaat voornamelijk uit verplichtingen voor overheden en bestuurders om een samenhangend integriteitsbeleid te voeren dat dient te voldoen aan de algemene normen die gesteld zijn. Dit behelst naast het stellen van gedragsregels diverse activiteiten, zoals het bevorderen van bewustwording van integriteitsrisico’s, het vaststellen van kwetsbare plekken binnen de overheidorganisatie en het kunnen omgaan met integriteitsaantastingen. De verplichting voor de overheid om een samenhangend integriteitsbeleid te voeren is een aantal jaren geleden ingevoerd. Daarbij is het uitgangspunt dat de verantwoordelijkheid voor integer handelen tot op zekere hoogte bij de bestuurder of de ambtenaar zelf wordt gelaten. De minister gaat vervolgens afzonàäėÿôüýôąĊĔũžàäÛÐěôěąĊėĄäąŨ žàä8ĊàäÿðäàėÐðěÜĊàäĳĊÐÿěĊĔðäąĊmen in de ‘Handreiking integriteit van politiek ambtsdragers bij gemeente, provincies en waterschapĔäąŭŨžôąġäðėôġäôġěĮäġðäĭôąðŶźėäðäÿôąðäąĄäġÛäġėäýýôąðġĊġóäġÛäěġĤĤėŨ žôąġäðėôġäôġěĮäġðäĭôąðŶźėäðäÿôąðäą ĄäġÛäġėäýýôąðġĊġÐĄÛġäąÐėäąŨź integriteitsregelingen met betrekking tot de overheden in Caribisch Nederland. Staten-Generaal 2013/14, 33 845, nr. 2/B

Jaarverslag Nationale Ombudsman Brief van de Nationale Ombudsman (26-03-2014) waarbij hij zijn jaarverslag over 2013 aanbiedt. - De overheidsdienstverlening bevindt zich in een transitiefase. Door digitalisering, bezuinigingen en decentralisatie is veel in beweging. De Nationale ombudsman wil goede dienstverlening door de overheid bevorderen. In dit jaarverslag geeft hij een visie op de kwaliteit van de overheidsdienstverlening die hierbij kan helpen. Belangrijk is dat de overheidsdienstverlening goed aansluit op de behoeften van burgers. De overheid moet investeren in zaken die burgers prettig vinden in het contact met de overheid. Zoals in het

vorige jaarverslag is vermeld, is de organisatie van de Nationale ombudsman in de loop van 2012 overgegaan op een andere werkwijze: ‘direct aanpakken’. Burgers die bellen naar de ombudsman komen nu direct terecht bij deskundige onderzoekers. Gebleken is dat de burger deze snelle wijze van werken waardeert. Deze werkwijze heeft ook gevolgen voor de registratie van zaken nu er een ontwikkeling plaatsvindt van minder schriftelijke naar steeds meer mondelinge klachtafdoening. Het totaal aantal (mondelinge en schriftelijke) klachten bedroeg in 2013 ruim 38.000 tegen ongeveer 40.000 in 2012. Bij vrijwel alle beleidsterreinen zien we een afname van het aantal klachten. Alleen bij het Ministerie van Veiligheid en Justitie en de instanties die daaronder vallen, is sprake van een forse toename van het aantal klachten. De top vijftien van overheidsinstanties geeft nog steeds eenzelfde beeld. De volgorde van de eerste vier is ongewijzigd (Belastingdienst, gemeenten, politie en UWV), maar het aantal klachten over deze instanties is afgenomen (variërend van 5% tot 12% per organisatie). Het aantal klachten over het CJIB (nr. 5) blijft met de jaren toenemen en steeg het afgelopen jaar met 12%. De klachten over gerechtsdeurwaarders maken een enorme sprong omhoog (toename van 115%). Ook voor de nieuwe taken van de Nationale ombudsman weet de burger de ombudsman steeds beter te vinden. Over Caribisch Nederland ontving de ombudsman in 2013 95 klachten. In de nieuwe hoedanigheid van Veteranen-ombudsman werden er 69 klachten ontvangen. Inmiddels heeft de Tweede Kamer het initiatief-wetsvoorstel aangenomen waarin de Nationale ombudsman nog een nieuwe taak wordt toebedeeld: het Huis voor Klokkenluiders. In afwachting van de besluitvorming in de Eerste Kamer wordt intern vast begonnen met de voorbereiding op die nieuwe taak. Kamerstukken II 2013/14, 33 876, nr. 1 en 2


965

Nieuws

783

Jaarverslag Raad van State 2013 Verwevenheid en afhankelijkheid bepalen handelingsvermogen van de overheid Besluitvorming door onderhandelen bepaalde in hoge mate het beeld in 2013. Het kabinet sloot akkoorden met sociale partners en maatschappelijke groeperingen en met oppositiepartijen over de invulling van de binnenlandse hervormingen. Ook in Europees verband werd het beeld bepaald door overleg en onderhandeling over begrotingsdiscipline en bankentoezicht. Onderhandelingen en akkoorden vormen vanouds een kenmerkend aspect van regeren in Nederland. Beslissen onder druk van internationale politieke, economische of monetaire ontwikkelingen is ook niet nieuw. Maar de toename, omvattendheid en indringendheid van deze ontwikkelingen en het heterogene karakter van de afspraken en de akkoorden zijn symptomen van het veranderend handelingsvermogen van de nationale overheid. Internationale verwevenheid maakt dat internationale en Europese afspraken en regels steeds meer nodig zijn. Maar daarmee worden ook grenzen gesteld aan nationale besluitvorming. Politieke verscheidenheid en uiteenlopende belangen leiden tegelijkertijd tot verzwakking van de besluitvaardigheid bij bestuursorganen.

D

it is te lezen in de inleidende beschouwing in het jaarverslag van de Raad van State over 2013. Hierin laat de Raad van State zijn licht schijnen over de veranderende politiek-bestuurlijke omgeving waarin hij zijn taken en functie uitoefent. Wat oogt als vermindering van de betekenis van nationale staten en de beperking van handelingsvermogen van centrale bestuursorganen, is echter ook een uitbreiding van overheidsmacht. Die overheidsmacht wordt steeds meer in onderlinge

966


samenwerking tussen overheden uitgeoefend. Niet alleen internationaal en Europees, maar ook in het binnenland, op verschillende bestuursniveaus. Overheden zijn almaar meer acteurs in een systeem geworden in plaats van quasi-autonome entiteiten. Het is uitdrukking van een werkelijkheid waarin verwevenheid en afhankelijkheid toenemen. De veranderingen in de wijze waarop overheidsmacht wordt uitgeoefend, verklaren veel van de onvrede over het functioneren van overheden. Besluitvorming door meerzijdige onderhandeling zal bijvoorbeeld minder slagvaardig en daadkrachtig zijn en openbaarheid bij deze besluitvorming is moeilijk. Men wil zich niet op voorhand in de kaarten laten kijken. Eenvoudige oplossingen hiervoor zijn er niet. Gesuggereerde oplossingen berusten vaak op herstel van één verantwoordelijke persoon of instantie of herstel van nationale autonomie. Ontwikkelingen terugdraaien is niet realistisch, omdat oude problemen dan juist herleven. In de praktijk van de nationale democratische besluitvorming moeten antwoorden worden gevonden voor de beperkingen van deze wijze van besluitvorming en de onvrede daarover. In januari 2013 heeft de Afdeling advisering van de Raad van State voorlichting aan de Eerste Kamer uitgebracht over de implicaties van de Europese regels van begrotingsdiscipline. Daarin heeft ze een aantal richtingen gegeven waarin oplossingen zouden kunnen liggen. Zo zouden het publieke debat en de democratische verantwoording naar een eerder moment in het proces van besluitvorming verschoven kunnen worden. Debat en verantwoording moeten zich daarbij richten op de inbreng in de besluitvorming en niet op de uitkomst daarvan. Bovendien

is bij dit soort besluitvorming voorbereiding essentieel.

Legitimatie In het bijzonder is aandacht nodig voor de legitimering van de wijze van bestuurlijke uitoefening van overheidsmacht. Naarmate de uitoefening van overheidsmacht minder aanspreekbaar en controleerbaar is, zal de legitimering daarvan sterker afhankelijk zijn van het rechterlijk toezicht. Daarmee wordt de legitimering van het rechterlijk optreden belangrijker. Het lijkt op voorhand een Europees en internationaal vraagstuk. Maar met de decentralisatie van de verantwoordelijkheid voor zorg en sociale zekerheid naar gemeenten en met de nadruk op beleid op maat, is er een ontwikkeling in de binnenlandse rechtsorde waar rechter en bestuur in conflict zouden kunnen komen over de verhouding tussen verscheidenheid en eenheid. Ook nationaal is dus aandacht nodig voor de verhouding tussen de rechtsvormende rol van rechter, bestuur en wetgever en de legitimering van de rechtsvormende rol van rechters bij het stellen van grenzen aan de verscheidenheid.

De Raad als institutie In essentie zijn advisering en bestuursrechtspraak vanouds nauw verweven, wat samenhangt met de eigen aard van het bestuursrecht. De combinatie van wetgevingsadvisering en bestuursrechtspraak biedt vruchtbare mogelijkheden om de rechtsvorming te versterken. In essentie gaat het bij beide taken om één functie: door middel van advisering en bestuursrechtspraak waarborgen dat overheidsmacht rechtmatig en doelmatig wordt uitgeoefend om te bevorderen dat macht rechtmatig is en recht machtig. De verwevenheid van beide taken

Nieuws

maakt dat er in het functioneren van beide Afdelingen gelijke vragen spelen. Adviezen en uitspraken die in 2013 zijn vastgesteld en gedaan, laten dit zien. Wetsvoorstellen en bestuursbesluiten werden aan gelijke uitgangspunten en beginselen getoetst. In het jaarverslag zijn voorbeelden opgenomen van concrete adviezen en uitspraken in dit verband. De verankering van de taken van de Raad in afzonderlijke Afdelingen binnen één institutie biedt waarborgen voor de gescheiden uitoefening van wetgevingsadvisering en bestuursrechtspraak, zonder de voordelen van de synergie van de kennis en ervaring op verschillende terreinen van het recht te verliezen.

De Raad als adviseur De advisering is erop gericht de waarborgende, ordenende en rechtsvormende functie van wetgeving tot haar recht te laten komen. Advisering in cijfers In 2013 legden regering en parlement in totaal 474 zaken ter advisering voor aan de Afdeling advisering. Dat is minder dan in voorgaande jaren. In 2013 heeft de Afdeling advisering 442 wetgevingsadviezen uitgebracht. Dat is ook minder dan in 2012, toen 566 adviezen werden vastgesteld. De gemiddelde adviesduur is in 2013 aanzienlijk bekort tot 28 dagen, tegen 39 dagen in het jaar daarvoor. Bijna 90% van alle adviesaanvragen werd binnen twee maanden afgedaan; meer dan 63% binnen één maand. 32 van de in totaal 442 adviezen die de Afdeling advisering in 2013 heeft vastgesteld, mondden uit in een ‘zwaar dictum’. Dit komt neer op 7,5% van het geheel. Voor het dictum wordt gebruik gemaakt van zes standaardformuleringen die de ‘zwaarte’ van het advies aangeven. Is er ingrijpende kritiek op het voorstel, dan zal dit tot een ‘zwaar dictum’ leiden. Advisering naar inhoud De herverdeling van overheidstaken door decentralisatie en de verhoudingen tussen bestuursorganen kwamen in de adviserende taak van de Raad van State in 2013 regelmatig aan de orde. In de derde periodieke beschouwing over de interbestuurlijke verhoudingen die in 2013 open-

baar werd, ging de Afdeling advisering in op het voornemen van de regering om op een breed terrein van overheidstaken de verantwoordelijkheid daarvoor naar gemeenten te decentraliseren. Zij formuleerde een aantal cruciale voorwaarden: ž'ąġäðėÐÿäĊĭäėàėÐÜóġĭÐąĭäėÐąġwoordelijkheden en bevoegdheden op brede terreinen die met elkaar samenhangen. Het is essentieel om hernieuwde verkokering van de beleidsterreinen te vermijden en budgetten te ontschotten. ž8ÐÐġĮäėýĭäėäôěġàÐġÐÿÿääąàä opdracht om taken uit te voeren wordt gedecentraliseerd (de ‘watvraag’), niet de wijze waarop die taken worden uitgevoerd (de ‘hoe-vraag’). žäÜäąġėÐÿäĭäėěÜóôÿÿäąĄĊäġäąĮĊėden aanvaard. De decentralisatieoperatie kan ertoe leiden dat bepaalde overheidstaken niet meer of niet meer geheel kunnen worden uitgevoerd. De samenleving moet duidelijkheid worden verschaft over wat de overheid wel en wat zij niet meer kan uitvoeren. In 2013 kreeg de Afdeling advisering wetsvoorstellen in het ‘sociale domein’ ter advies voorgelegd die moeten zorgen dat de integrale uitvoering van wetten dichter bij de burger plaatsvindt: de Jeugdwet, de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 en de Participatiewet. Doel van deze decentralisatie is dat gemeenten een regiefunctie en financiële verantwoordelijkheid krijgen op een aantal belangrijke beleidsterreinen. De Afdeling advisering wees in haar adviezen op verschillende aspecten die een risico vormen voor het slagen van die doelen, waaronder het hoge tempo waarin de regering de decentralisaties wil uitvoeren.

Wetten als wegwerpartikel Burgers, bedrijven en overheden moeten op de wet kunnen rekenen. 8äàäàĊĊėàäĔĊÿôġôäýäàİąÐĄôäý van de afgelopen jaren krijgt wetgeving een onevenwichtig karakter en worden budgettaire overwegingen gebruikt als primaire motivering voor ingrijpende voorstellen. Bovendien worden bevoegdheden gecreeerd zonder dat aannemelijk is gemaakt dat de bestaande bevoegdheden onvoldoende zijn om de gestelde problemen aan te pakken. Noodzakelijke stappen in het wetge-

vingsproces worden niet altijd volgtijdelijk gezet, waardoor het proces onder druk komt te staan. Achtereenvolgende en soms aan elkaar tegengestelde wijzigingen volgen elkaar in snel tempo op. Wetgeving krijgt hierdoor soms het karakter van een wegwerpartikel. Onbestendigheid van wetgeving heeft gevolgen voor de doeltreffendheid ervan en leidt tot een fragmentarische aanpak. In tijden van economische recessie of beperkte economische groei, spelen budgettaire overwegingen uiteraard ääąÛäÿÐąðėôüýäėĊÿŪ8ÐÐėĤôġóäġĊĊðpunt van de democratische rechtsstaat kunnen bepaalde beslissingen niet alléén uit budgettaire overwegingen worden gemotiveerd. Daarnaast moet de regering terughoudend omgaan met het creëren van nieuwe regels en bevoegdheden. Het heeft alleen zin om een nieuwe regel te introduceren als vaststaat dat de bestaande regeling een leemte of een gebrek vertoont. In het jaarverslag zijn wetgevingsadviezen uit 2013 opgesomd waarin deze aspecten aan de orde komen. In het bestuursrecht en het strafrecht lijkt een trend waarneembaar om strengere verplichtingen te introduceren en die bij overtreding hard te bestraffen, naast het creëren van meer bevoegdheden voor het bestuur. In 2013 bracht de Afdeling adviezen uit over voorgestelde verhogingen van de strafmaat, over verzwaringen van boetes en maatregelen en over het toenemend aantal bevoegdheden in wetten om zonder toestemming van de bewoner binnen te treden in een woning. De hervormingen op het terrein van de zorg en de sociale zekerheid gaan gepaard met grootschalige gegevensverwerking en -uitwisseling door diverse instanties. In het kader van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer wees de Afdeling advisering erop dat het internationale en nationale juridische kader voor gegevensverwerking nauwgezet moet worden nagekomen.

De Raad als bestuursrechter Bestuursrechtspraak in cijfers De Afdeling bestuursrechtspraak deed in 2013 ruim 14.200 zaken af. Dat zijn er 600 meer dan in 2012. Zij heeft ruim 13.200 nieuwe procedures


967

Nieuws

ontvangen. Dat is vergelijkbaar met het jaar daarvoor. In de Ruimtelijkeordeningskamer was er in 2013 een fors hogere instroom van zaken. De instroom in de Vreemdelingenkamer bleef op een hoog niveau, maar was lager dan voorgaande jaren. In de Vreemdelingenkamer was de uitstroom flink hoger dan in 2012. Mede hierdoor kon de voorraad aan vreemdelingenzaken met ongeveer 1.350 zaken worden teruggebracht. In 2013 is de gemiddelde doorlooptijd stabiel gebleven. De gemiddelde doorlooptijd van het totaal was 27 weken. Uitgesplitst over de drie kamers van de Afdeling bestuursrechtspraak is het beeld: gemiddeld 28 weken in de Ruimtelijke-ordeningskamer, 24 weken in de Vreemdelingenkamer en 33 weken in de Algemene kamer. Bestuursrechtspraak naar inhoud Als hoogste algemene bestuursrechter van Nederland heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State twee hoofdfuncties: žàäîąôġôäĭäðäěÜóôÿÛäěÿäÜóġôąðĊĔ het niveau van de individuele zaak žÛäĭĊėàäėôąðĭÐąàäėäÜóġěĊąġĮôýýäling en het bewaken van de rechtseenheid In 2013 hebben zich hierin belangrijke ontwikkelingen voorgedaan. Sinds begin 2013 bestaat ten behoeve van het bewaken van de rechtseenheid het instrument van de grote

kamer van vijf leden en de mogelijkheid om een conclusie te vragen aan een staatsraad advocaat-generaal. Een conclusie biedt meer gelegenheid om een rechtsvraag in een breder verband te plaatsen dan de rechterlijke uitspraak zelf. In 2013 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak drie keer gebruik gemaakt van deze mogelijkheid: in een zaak over de redelijke termijn voor de duur van een bestuursrechtelijke procedure, in een zaak over de bescherming van getuigen voor het Internationaal Strafhof en in een zaak over het besloten clubcriterium en ingezetenencriterium voor coffeeshops. Deze conclusies zijn in het jaarverslag beschreven. Voor de zaak over de redelijke termijn heeft de Afdeling bestuursrechtspraak een grote kamer samengesteld, bestaande uit leden van de Afdeling, de twee andere bestuursrechtelijke appelcolleges en de Hoge Raad. In de uitspraak van 29 januari 2014 over de redelijke termijn is bepaald dat de totale duur van de behandeling in beroep en twee instanties binnen vier jaar moet zijn afgerond wil zij nog als redelijk zijn aan te merken. äÛäóĊäíġäÐÐąàäîąôġôäĭäðäěÜóôÿbeslechting heeft ook in 2013 veel aandacht gekregen in de praktijk van de Afdeling bestuursrechtspraak. Hiervoor kan zij diverse instrumenten gebruiken, zoals de bestuurlijke lus, de judiciële lus of door ‘de rechts-

gevolgen in stand te laten’. Ook het relativiteitsvereiste is een instrument dat vanaf 1 januari 2013 kan worden toegepast in het algemeen bestuursrecht. Buiten het kader van de Crisisen herstelwet, paste de Afdeling bestuursrechtspraak het relativiteitsvereiste voor het eerst toe in de bekende onteigeningszaak van SNS REAAL en SNS Bank in februari 2013.

Europees recht Het recht van de Europese Unie en het mensenrechtenverdrag EVRM spelen een grote rol in de rechtspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak. Zo nodig stelt de Afdeling bestuursrechtspraak prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie in Luxemburg over de uitleg van het recht van de Europese Unie. In 2013 deed ze dat tien keer. De Afdeling bestuursrechtspraak oordeelde in december 2013 op basis van een arrest van het Hof bijvoorbeeld dat de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie asielaanvragen van homoseksuele vreemdelingen anders moet gaan beoordelen. Het Europese recht speelde in 2013 in veel uitspraken een rol, zoals in de onteigeningszaak van SNS REAAL en SNS Bank, in de zaak over het opleggen van een alcoholslotprogramma aan vrachtwagenchauffeurs en in zaken over intensieve veehouderijen in Noord-Brabant. raadvanstate.nl

784

Nieuwe prejudiciële vragen ABRvS Over Tamiltijgers op Europese terrorismelijst en ‘integratievoorwaarden’ in gezinsherenigingsregels De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft op 31 maart 2014 in twee zaken prejudiciele vragen gesteld aan het Hof van Justitie in Luxemburg. De procedures hebben betrekking op de weigering door de staatssecretaris om een

968


Azerbeidzjaanse en een Nigeriaanse vrouw tot Nederland toe te laten, omdat zij het Nederlandse inburgeringsexamen in het buitenland niet hadden gehaald. De vrouwen moeten het inburgeringsexamen afleggen, omdat zij bij hun echtgenoten

in Nederland willen wonen. De Afdeling stelde op 2 april 2014 in vier zaken prejudiciële vragen. De Afdeling wil met deze vragen van het Hof uitleg over Europese terrorismebegrippen.

Nieuws

Gezinshereninging De Raad van State wil in deze twee zaken uitleg van het Hof over de Europese gezinsherenigingsrichtlijn waarin is geregeld dat lidstaten van de Europese Unie van vreemdelingen mogen verlangen dat zij aan zogenoemde integratievoorwaarden voldoen, vóórdat zij tot Nederland worden toegelaten. De Raad van State constateert dat uit de richtlijn niet blijkt hoe ver de staatssecretaris mag gaan bij het stellen van integratievoorwaarden. De Raad van State wil daarom van het Hof weten of het toelaatbaar is dat de staatssecretaris van vreemdelingen verlangt dat zij over een bepaald kennisniveau beschikken van de Nederlandse taal en van de samenleving vóórdat zij tot Nederland worden toegelaten. Daarnaast wil de Raad van State uitleg over de vraag onder welke omstandigheden de toegang van vreemdelingen tot Nederland mag worden geweigerd als zij stellen niet in staat te zijn om het inburgeringsexamen af te leggen. Ten slotte wil de Raad van State van het Hof weten of het toelaatbaar is

dat een examenkandidaat € 350 moet betalen voor iedere keer dat hij het inburgeringsexamen aflegt en dat de eenmalige kosten voor het pakket om het examen voor te bereiden € 110 bedragen.

Terrorisme In deze zaken heeft de minister van Buitenlandse Zaken de financiële tegoeden van vier mannen bevroren. De mannen zouden zich volgens de minister bezighouden met fondsenwerving voor de Liberation Tigers of Tamil Eelam (LTTE), beter bekend als de Tamiltijgers. De minister heeft de besluiten genomen op grond van de Nederlandse Sanctieregeling terrorisme 2007-II. De Nederlandse besluiten vloeien voort uit internationale en Europese antiterrorismeregels. Deze besluiten zijn onder meer gebaseerd op het besluit van de Raad van de Europese Unie om de LTTE op de Europese terrorismelijst te plaatsen. De Raad van State ziet zich in deze zaken voor de vraag gesteld of de Raad van de Europese Unie de LTTE

terecht op de Europese terrorismelijst heeft geplaatst. De Raad van State betwijfelt dat, omdat onzeker is of handelingen van strijdkrachten in een gewapend conflict als terroristische daden kunnen worden beschouwd. Omdat alleen het Hof van Justitie uitsluitsel kan geven over de geldigheid van Europese besluiten, stelt de Raad van State prejudiciële vragen aan het Hof. Allereerst wil hij weten of de mannen zelf de geldigheid van het Europese besluit tot plaatsing van de LTTE op de Europese terrorismelijst hadden kunnen aanvechten in Luxemburg. Mocht dat het geval zijn, dan moet de Raad van State – omdat de mannen het Europese besluit niet aangevochten hebben ervan uitgaan dat de LTTE terecht op de terrorismelijst is geplaatst. Als dat niet het geval is, dan vraagt de Raad van State het Hof te oordelen over de geldigheid van het Europese besluit. Van belang daarbij is de uitleg van het Hof over enkele Europese terrorismebegrippen. raadvanstate.nl

785

RSJ tegen eigen bijdrage gedetineerden De Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming is tegen de plannen zoals neergelegd in het concept-wetsvoorstel ‘Wijziging van de Penitentiaire beginselenwet, de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen en enige andere wetten in verband met de eigen bijdrage voor verblijf in een justitiële inrichting’ dat voorstelt een bijdrage te vragen van gedetineerden voor hun verblijf in een inrichting. Op 7 maart bracht de RSJ een daartoe strekkend advies uit.

H

et conceptwetsvoorstel ‘Eigen bijdrage verblijf gedetineerden’ maakt het mogelijk om een eigen bijdrage van €16 per dag te vragen van gedetineerden en tbs-gestelden voor hun verblijf in een justitiële inrichting en van elektronisch gedetineerden voor de huur

van een enkelband. Daarnaast wordt een ouderbijdrage geïntroduceerd voor ouders van jeugdigen die in een justitiële jeugdinrichting verblijven. De Raad acht het conceptwetsvoorstel contraproductief en adviseert het niet in te dienen. Er is geen onderbouwing noch aanleiding om het huidige principe los te laten dat de Staat de kosten van detentie draagt. De wetgever heeft eerder bewust ervoor gekozen om in plaats van een eigen bijdrage te heffen, eventuele uitkeringen van gedetineerden stop te zetten. De Raad acht het conceptwetsvoorstel, gezien de kenmerken van de doelgroepen en gezien de zeer geringe mogelijkheden om in detentie inkomen te genereren, in strijd met het beginsel van resocialisatie. De voorgestelde eigen bijdrage bedraagt € 112 per week, terwijl gedetineerden

geen uitkering ontvangen en afgerond € 15 per week kunnen verdienen (tbs-gestelden ontvangen € 33 inclusief zaken kleedgeld). Per saldo betekent dit dat schulden worden opgebouwd of dat reeds bestaande schulden worden verhoogd. Dit terwijl het hebben van schulden een criminogene factor is. Het feit dat vaak sprake zal zijn van het opbouwen (of vergroten van) schulden die nog vele jaren terugbetaald moeten en verhaald kunnen worden, zal als een bijkomende straf (leedtoevoeging) worden ervaren die jaren kan doorlopen nadat aan de vrijheidsstraf zelf een einde is gekomen. In het conceptwetsvoorstel lijkt voorts als rechtsgrond de schuld ofwel de verwijtbaarheid te worden verondersteld met betrekking tot de kosten die de samenleving moet maken om de straf ten uitvoer te leg-


969

Nieuws

gen. De verwijtbaarheid vormt echter grond voor de straf als zodanig en heeft betrekking op het gepleegde delict. Voor tbs-gestelden geldt dat de verwijtbaarheid zich slecht verhoudt tot het feit dat zij door de rechter geheel of gedeeltelijk ontoerekeningsvatbaar zijn verklaard.

€1.570 per zaak hanteert. Jaarlijks gaat het naar verwachting minstens om circa 29.000 zaken. Mede gelet op het verhoogde risico op recidive is het daarom zeer twijfelachtig of de beoogde netto-opbrengst van €60 mln gerealiseerd kan worden.

Ouderbijdrage Uitvoeringskosten Te verwachten valt dat de uitvoeringskosten hoog zijn. In 2008 liet de toenmalige staatssecretaris van Justitie nog weten dat het CJIB in verband met de inning een kostprijs van

Het conceptwetsvoorstel beoogt met een ouderbijdrage voor jeugdigen die in een justitiële jeugdinrichting verblijven aan te sluiten op de Wet op de jeugdzorg, maar wijkt hier op belangrijke onderdelen (zoals de leef-

tijdsgrens, uitzonderingsbepalingen en de voorgestelde omvang van de bijdrage) van af. De Raad acht het daarnaast in verband met een succesvolle terugkeer van de jeugdige in de maatschappij wenselijk om de ouders bij de tenuitvoerlegging van de straf te betrekken en, mede gelet op de hiermee gepaard gaande reiskosten in verband met bezoek, voor hen niet nog meer (financiële) drempels op te werpen.

rsj.nl

786

20.000 Nederlandse zelfstandige vrouwen hebben recht op zwangerschapsverlof uitkering Het Comité dat gaat over de naleving van het VN Vrouwenverdrag (CEDAW) dat Nederland in 1991 ondertekende heeft uitgesproken dat de Nederlandse Staat zwangere zelfstandige vrouwen zonder uitkering moet compenseren. Nederland heeft zwangere zelfstandigen benadeeld door in 2004 de arbeidsongeschiktheidsverzekering voor vrouwelijke zelfstandigen (WAZ) af te schaffen zonder een nieuwe regeling te treffen. Toen in 2008 een nieuwe wettelijke regeling voor zwangere zelfstandigen tot stand kwam, heeft de Staat daaraan geen terugwerkende kracht toegekend en de circa 20.000 zelfstandig ondernemende vrouwen die in de tussenliggende tijd een kind kregen niet gecompenseerd.

H

et Proefprocessenfonds Clara Wichmann is daarom tot bij de Hoge Raad blijven strijden voor een zorgplicht van de overheid voor een zwangerschapsuitkering voor zelfstandigen. En dus ook voor een uitkering met terugwerkende kracht voor die vrouwen die tussen 2004 en 2008 zwanger waren en zich niet particulier konden verzekeren. De Hoge Raad oordeelde begin 2011 dat op de Staat geen zorgverplichting rust om voor zwangere zelfstandigen betaald zwangerschapsverlof te regelen. Het Proefpro-

970


cessenfonds heeft een individuele klachtprocedure bij het CEDAW geëntameerd. Het CEDAW Comité beveelt de Nederlandse Staat nu alle klaagsters en ook andere vrouwen die geen uitkering hebben gehad, schadeloos te stellen. Artikel 11 van het Vrouwenverdrag geeft niet alleen werkneem-

sters maar ook zwangere zelfstandigen het recht op een uitkering tijdens het zwangerschaps- en bevallingsverlof. De Staat dient binnen zes maanden aan het CEDAW te rapporteren welke actie zij heeft ondernomen. www.clara-wichmann.nl

787

Bezinning op drugsbeleid De Stichting Maatschappij en Veiligheid (SMV) heeft een oriënterende achtergrondstudie verricht naar het Nederlandse drugsbeleid.

D

at wordt sinds de jaren zestig gekenmerkt door repressie. Geconcludeerd moet worden dat dit beleid níet heeft geleid tot een vermindering van het gebruik. Integendeel. De SMV pleit voor een discussie over alternatieven, gericht op het verminderen van het gebruik van drugs én het verminderen van de negatieve bijwerkingen van de huidige sterk strafrechtelijk gedomineerde aanpak. De SMV stelt voor de discussie in eerste instantie toe te spitsen op het cannabis- en coffeeshopbeleid. Dit beleid is niet uit te leggen: aan de

voordeur wordt de verkoop van cannabis gedoogd, terwijl aan de achterdeur de aanvoer wordt bestreden. Het voorstel van de SMV is om serieus te kijken naar een beleid rondom regulering, zoals ook wordt bepleit in het Manifest Joint Regulation dat op 31 januari 2014 door een veertigtal gemeenten is opgesteld In het manifest wordt gepleit voor: - Het vooropstellen van de volksgezondheid, - legaliseren van gecertificeerde coffeeshops, door het certificeren en reguleren van de teelt, - repressief aanpakken van niet gecertificeerde en gereguleerde cannabisteelt, en - een strengere aanpak van de georganiseerde criminaliteit achter de illegale teelt. maatschappijenveiligheid.nl

Universitair Nieuws

Wilt u dat uw (juridische) proefschrift of dat van iemand die u kent aangekondigd wordt in deze rubriek dan kunt u het proefschrift en een samenvatting sturen naar het redactiebureau; zie colofon.

Promoties Ontwikkelingsgeschiedenis van de Nederlandse kapitaalvennootschap Aandeelhouders vervullen een centrale rol in kapitaalvennootschappen. In dit proefschrift geeft Matthijs de Jongh een ontwikkelingsgeschiedenis van de Nederlandse kapitaalvennootschap. Hij gaat terug naar de wortels van het vennootschapsrecht en onderzoekt hoe de kapitaalvennootschap, in het bijzonder de beursvennootschap, in de loop van eeuwen is geëvolueerd. De positie van aandeelhouders in de vennootschap staat daarbij centraal. Twee Romeinsrechtelijke rechtsvormen spelen in het boek een belangrijke rol: societas (maatschap) en universitas (corporatie). Deze rechtsvormen zijn in veel opzichten elkaars tegenpool. De societas was privaatrechtelijk van aard, berustte op contractuele grondslag en was winstgericht. Het Romeinse recht behandelde voornamelijk de verhoudingen tussen de vennoten onderling. Het contractuele karakter van de societas bracht mee dat groot gewicht toekwam aan de belangen van de individuele vennoten. Bij de universitas stond daarentegen eerder het collectieve belang van de organisatie voorop. De universitas had een publiekrechtelijke oorsprong en was niet (in de eerste plaats) winstgericht. Het Romeinse recht behandelde vooral de verhouding tussen de universitas en derden. De Jongh laat zien hoe in de loop van eeuwen binnen het rechtspersonenen vennootschapsrecht telkens is teruggegrepen op de beide rechtsvormen. Hij gebruikt societas en universitas bovendien in overdrachtelijke zin voor een problematiek die telkens in andere gedaante naar voren

komt: de belangentegenstelling tussen (individuele) aandeelhouders en de vennootschap. Dergelijke belangenconflicten speelden bijvoorbeeld in 1622 tijdens het conflict tussen VOC en bewindhebbers, bij de invoering van een beschermingsconstructie door Koninklijke Olie in 1898 en toen aandeelhoudersactivisten in 2007 aandrongen op de splitsing van Stork. De Jongh betoogt dat aan het einde van de jaren ’80 behoefte bestond aan herstel van het machtsevenwicht. Beschermingsconstructies en het structuurregime hadden de macht van aandeelhouders ver uitgehold. In de jaren ’90 en 2000 bewoog de slinger de andere kant op, niet alleen door wetswijzigingen en door de corporate governance code, maar vooral door niet-juridische oorzaken. Vanaf 2007 valt een tegenbeweging waar te nemen: het discours is minder gericht op de versterking van de zeggenschap van aandeelhouders, maar meer op de verbetering van de kwaliteit van hun betrokkenheid. In zijn studie onderwerpt De Jongh de invloedrijke agency-theorie aan een kritische analyse en doet hij voorstellen om kortetermijngedrag van aandeelhouders tegen te gaan. In het slothoofdstuk behandelt hij de belangentegenstelling tussen individuele aandeelhouders en het vennootschapsbelang vanuit eigentijds perspectief. Weliswaar kunnen aandeelhouders het initiatief nemen dankzij het agenderings- en convocatierecht en het benoemings- en ontslagrecht, deze rechten doen niet af aan de autonomie van het bestuur. In de regel ligt het initiatief bij het bestuur en keuren aandeelhouders voorstellen van het bestuur goed of af. Met een voornamelijk reactieve uitoefening van zeggenschap door beursaandeelhouders wordt een evenwicht bereikt tussen de legitieme belangen van aandeelhouders en het belang van de beurs-NV bij een slagvaardig bestuur. In geval van conflict vervullen de redelijkheid en billijkheid, in te vullen aan de hand van het evenredigheidsbeginsel, een belangrijke rol bij het vinden van een oplossing die recht doet aan alle betrokken belangen. J.M. de Jongh ‘Tussen societas en universitas. De beursvennootschap en haar aandeel-

houders in historisch perspectief’ Kluwer 2014, 712 p., € 98,00 ISBN 978 90 1312 042 4

Intergenerationele overdracht van geweldsdelinquentie De afgelopen decennia hebben diverse grootschalige, prospectieve, multigenerationele studies aangetoond dat crimineel gedrag wordt overgedragen van ouder op kind. De respondenten van deze studies werden echter vaak maar over een beperkte tijdspanne gevolgd waardoor er voor de jongste generatie vaak geen informatie over crimineel gedrag tijdens de volwassenheid beschikbaar is. Daarnaast volgen veel van deze multigenerationale studies slechts twee opeenvolgende generaties waardoor er geen informatie beschikbaar is over familieleden buiten het gezin. Ook richtten deze eerdere studies zich voornamelijk op de algehele criminaliteit waartoe zeer diverse delicten behoren en waardoor verschillende mechanismen verantwoordelijk kunnen zijn voor de overdracht van verschillende delicten. Dit proefschrift van Steve van de Weijer onderzoekt de mate van intergenerationele overdracht en de achterliggende mechanismen van een meer homogene groep delicten, namelijk geweldsdelinquentie. In het proefschrift is gebruik gemaakt van data van de Transfive studie. Het startpunt van deze studie zijn 198 jongens die, tussen 1911 en 1914, in een Nederlandse tuchtschool werden geplaatst vanwege probleemgedrag of omdat hun ouders niet in staat waren om goed voor hen te zorgen. De ouders en alle afstammelingen van deze 198 jongens zijn opgezocht in Nederlandse genealogische en gemeentelijke administraties, wat resulteerde in een steekproef met vijf opeenvolgende generaties. In het proefschrift is alleen het crimineel gedrag van de jongste drie generaties onderzocht omdat zij gedurende het gehele leven prospectief gevolgd zijn. Daarnaast komen de justitiële gegevens over het crimineel gedrag van de oudste twee generaties uit andere, waarschijnlijk minder complete, bronnen.


971

788

Universitair Nieuws

Het onderzoek richt zich verder met name op de mannelijke familieleden omdat veroordelingen voor geweldsdelicten slechts zelden voorkomen onder de vrouwelijke familieleden. De resultaten van het promotieonderzoek tonen aan dat er een grote concentratie van geweldsdelicten binnen gezinnen bestaat: vijf procent van de gezinnen is verantwoordelijk voor meer dan de helft van alle geweldsdelicten gepleegd door de personen in de steekproef en alle geweldsdelicten zijn gepleegd door een kwart van de gezinnen. Ook is er empirisch bewijs gevonden voor intergenerationele overdracht van geweld. Zonen uit de vierde generatie met een gewelddadige vader hebben 2,3 keer zoveel risico om veroordeeld te worden voor een geweldsdelict, in vergelijking met zonen zonder gewelddadige vader. Voor de zonen uit de vijfde generatie is dit risico zelfs 3,4 keer zo groot. Ook een specifiek soort geweldsdelinquentie, namelijk zedendelinquentie, blijkt te worden overgedragen tussen familieleden en te concentreren binnen families. De resultaten tonen verder aan dat de timing van het geweld van de vader van invloed is op de mate van overdracht. Er is namelijk alleen sprake van intergenerationele overdracht van geweld wanneer de

789

vader geweldsdelicten pleegde tijdens de jeugd van zijn zoon, en niet wanneer hij deze pleegde voor de geboorte of tijdens de volwassenheid van de zoon. Echtscheiding van de ouders blijkt ook van invloed: alleen wanneer de ouders gedurende de gehele jeugd van het kind getrouwd blijven vindt er intergenerationele overdracht van geweld plaats. Ten slotte heeft ook de lage hartslag van de zoon (een belangrijke biologische risicofactor) een modererende invloed op de overdracht van geweld aangezien deze overdracht alleen blijkt plaats te vinden bij mannen met een lage hartslag en niet bij mannen met een hoge hartslag. Concluderend kan gesteld worden dat er een aanzienlijke intergenerationele overdracht van geweldsdelinquentie bestaat. Het is daarbij opvallend dat deze overdracht lijkt toe te nemen onder meer recentere generaties. Verder lijkt blootstelling aan het gewelddadig gedrag van de vader een belangrijke rol te spelen, wat het meest in lijn is met social learning theorieën die stellen dat (gewelddadig) gedrag wordt aangeleerd in interactie met anderen. Genetische mechanismen kunnen echter niet helemaal uitgesloten worden.

S.G.A. van de Weijer The intergenerational transmission of violent offending Uitgave in eigen beheer

Scripties De redactie biedt aan studenten de mogelijkheid om met een korte samenvatting van hun masterscriptie in dit tijdschrift te komen. Hiernaast wordt de gehele versie van het document op het blog van het NJB geplaatst (www.njblog.nl). De redactie wil graag een podium bieden voor de vele mooie juridische teksten en innovatieve opvattingen van studenten die tot nu toe nog te weinig onder de aandacht komen van de vele juristen die in ons land werkzaam zijn. Heb je belangstelling om te worden geselecteerd voor opname van een samenvatting van je masterscriptie in het NJB? Stuur dan je scriptie, voorzien van een samenvatting van maximaal 200 woorden, het eindcijfer (minimaal een acht) dat je voor de scriptie hebt ontvangen en ook je afstudeerrichting en de naam van je scriptiebegeleider, naar het redactiebureau van het NJB, postbus 30104, 2500 GC Den Haag of e-mail: [email protected].

Personalia

Hoogleraar Mr. Job Cohen is benoemd tot bijzonder hoogleraar van de ThorbeckeLeerstoel, gevestigd aan de Leidse Faculteit der Rechtsgeleerdheid. De benoeming ging in per 1 april 2014. Cohen volgt prof. mr. J.W.M. (Hans) Engels op, die de leerstoel sinds 2002 bekleedde. De Thorbecke-leerstoel is in 1988 opgericht ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). De leeropdracht betreft de leer van de gemeente als bestuurlijk, politiek

972


en juridisch systeem. Deze opdracht is onlangs uitgebreid naar de provincie, waarmee het centrale thema is verbreed naar lokaal en midden bestuur. Cohen houdt zich als leerstoelhouder bezig met wetenschappelijk onderzoek en onderwijs. Hij zal daarbij de dialoog tussen onderzoekers en vertegenwoordigers van het Rijk, decentrale overheden en maatschappelijke groeperingen stimuleren, faciliteren en van nieuwe gezichtspunten voorzien. Remco Nehmelman is per 1 januari 2014 benoemd als hoogleraar Publiek organisatierecht, in het bij-

Voor het plaatsen van berichten in deze rubriek kunt u uw tips en informatie sturen naar [email protected].

zonder op het gebied van het waterbeheer aan de Universiteit Utrecht. De leerstoel wordt mede gefinancierd door de stichting het Schilthuisfonds. De leerstoelopdracht omvat het onderzoeken en onderwijzen op uiteenlopende terreinen van het publiek organisatierecht

Personalia

waarbij vraagstukken met betrekking tot staatsrechtelijke instituties zoals de organen en bevoegdheden van centrale en decentrale overheden tot de kernopdracht behoren. Bijzondere aandacht wordt daarbij besteed aan de bestudering van het waterbeheer. Nehmelman was onder meer werkzaam bij de Universiteit van Amsterdam, het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de Vrije Universiteit van Amsterdam. Sinds 2013 is hij tevens lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur.

European Law Moot Court Competition Voor de zesde keer schreef een team rechtenstudenten van de Universiteit Maastricht een prestigieuze Europese pleitwedstrijd op haar naam. De European Law Moot Court Competition (ELMC), georganiseerd door het Europese Hof van Justitie in Luxemburg, vond vrijdag 28 maart plaats in Straatsburg. Het thema was de erkenning van het homohuwelijk en de erkenning van een adoptie door personen van hetzelfde geslacht in de Europese Unie. De pleidooien werden gehouden voor hoge Europese rechters. Geen enkele andere Nederlandse universiteit behaalde zo vaak een overwinning binnen de ELMC. Het team, bestaande uit studenten Eva van Ooij, Pauline Melin, Myriam Douo en Vilma Imahaki, streed tegen de winnaars van de andere regionale finales; Lund, Leuven en Michigan. De studenten bevochten een fictieve casus over twee mannen (één met en

één zonder de nationaliteit van een EU-land) die van EU-lidstaat A samen waren verhuisd naar EU-lidstaat B. In dat land besloten de mannen te trouwen. De niet EU-partner besloot bovendien het kind te adopteren dat de andere man al had uit zijn eerder huwelijk met een vrouw in land A. Toen zij samen wilden terugkeren naar land A weigerde land A dit homohuwelijk en de adoptie te erkennen aangezien de nationale identiteit van het land zich tegen het homohuwelijk zou verzetten. Na een maandenlange, intensieve voorbereiding en een overtuigende overwinning in de regionale finale in Portugal, wist het team in de finale hun tegenstanders weer uit te schakelen.

Advocatuur Internationaal arbeidsrechtadvocate Mariëlle Daudt sluit zich per 1 mei aan als partner arbeidsrecht bij de Amsterdamse vestiging van Jones Day. Daudt heeft veel ervaring in het vertegenwoordigen van onder meer ondernemingen, aandeelhouders en raden van commissarissen in verschillende arbeidgerelateerde en corporate governance zaken en adviseert en procedeert op het gebied van onder andere collectieve ontslagen, grote fraudezaken, herstructureringen en reorganisaties en internationale compliance-programma’s.

Grondwetstrijd In het kader van de recente festiviteiten over de Grondwet heeft het Comité 200 jaar Koninkrijk in de

zomer van 2013 tezamen met de Academie voor wetgeving de Grondwetstrijd uitgeschreven. Het idee achter de wedstrijd was burgers meer bewust maken van het belang van de Grondwet en wat er komt kijken bij het schrijven van een wet. Op 28 maart koos de jury, onder voorzitterschap van oud-PvdA senator Joop van den Berg, voor het gecombineerde team van de Universiteit van Utrecht en de Universiteit van Amsterdam. Het winnende team bestaat uit: Mathilde de Boer, Karin Haan, Max Vetzo, Remco Nehmelman, Jan Willem van Rossem en Rik Dekker. Hun voorstel beoogt de wijzigingsprocedure van de Grondwet zodanig te veranderen dat alleen in geval van een wijziging in de identiteit van het Nederlandse constitutionele bestel een tweede lezing nodig is. In ‘eerste lezing’ is dan wel een tweederde meerderheid vereist. De tweede lezing, die ook via een burger-initiatief met handtekeningen van minimaal 2,5% van de kiesgerechtigden is af te dwingen, wordt behandeld in een speciale Grondwetskamer bestaande uit de Staten Generaal en een zelfde aantal door loting aan te wijzen burgers. De jury koos voor dit voorstel, omdat het belang van een versoepeling van de herzieningsprocedure met ruime betrokkenheid van burgers werd verenigd. De winnaars kregen de gelegenheid op 29 maart hun voorstel te presenteren aan Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De hoofdprijs is een reis naar Philadelphia, de bakermat van de Amerikaanse Grondwet.

Agenda

15 04 2014 Studiemiddag uitspraak AFM vs. Meeùs De uitspraakvan het College van Beroep voor het Bedrijfsleven inzake AFM versus Meeùs, is voor pensioen-

adviseurs van eminent belang. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) heeft hierbij stelling genomen met betrekking tot haar uitleg van de Wft en de daarop gebaseerde Leidraden en haar gelijk gekregen. Tijdens deze

studiemiddag wordt deze uitspraak uitvoerig besproken, toegelicht en gekoppeld aan de werkzaamheden als pensioenadviseur. Tijd: dinsdag 15 april van 14.00 tot 17.00 uur Plaats: Van der Valk Houten, Hoofdveste 25 te Houten


973

790

Agenda

Inlichtingen en aanmelding: via: www.gommeradvoca-

Tijd: donderdag 24 april van 12.00 tot 17.15 uur

ten.nl/onze-diensten/studiemiddag-afm-meeus, tel: 013

Plaats: Forum, Kanaalweg 86 te Utrecht

507 07 40. Deelname kost € 75.

Inlichtingen en aanmelding: Aanmelding tot 17 april 2014 via: www.forum.nl/wrvcursussen. Deelname kost

15 t/m 19 04 2014 Congres International Association of Democratic Lawyers Het centrale thema van het 18e IADL congres luidt: ‘De rechten van het volk verdedigen’. De vereniging is een wereldwijde organisatie van progressieve juristen en heeft de ambitie via dit congres juridische activisten uit verscheidene werelddelen de kans te bieden tot ontmoeting, netwerken en uitwisseling. Tijdens het congres worden tien commissies georganiseerd die de deelnemers de kans bieden tot ervaringsuitwisseling op het gebied van hun juridische activiteiten rond onder meer de volgende thema’s: het recht op vrede en crisis van het internationaal recht; een democratische justitie voor het volk, de onafhankelijkheid van het gerecht en de bescherming van de advocaten; de rechten van migranten en de strijd tegen het racisme; straffeloosheid en de internationale gerechtshoven; het mensenrecht op een zuivere en gezonde leefomgeving. Tijd: dinsdag 15 t/m zaterdag 19 april Plaats: Brussel, België Inlichtingen en aanmelding: via: www.iadllaw.org, e-mail: [email protected]

24 04 2014 WRV werkcursus Kinderen in het migratierecht De bijzondere positie van kinderen en het VN-Kinderverdrag (IVRK) krijgt steeds meer aandacht en dringt via het EU-recht, met name artikel 24 Handvest voor de Grondrechten, en het EVRM binnen in het Nederlandse vreemdelingenrecht. Het kan ook van groot nut zijn om over de grenzen van het vreemdelingenrecht een blik te werpen naar het familierecht. Ouderlijk gezag en de mate waarin het kind ten laste komt van de ouder(s) kunnen bepalende factoren zijn voor het verblijfsrecht, zo laat bijvoorbeeld de Zambranojurisprudentie zien. Welke gronden kan men het beste aanvoeren in verblijfsprocedures om de belangen van het kind zo sterk mogelijk te bepleiten? Naast een (inter)nationaal rechtelijk kader biedt deze cursus praktische handvatten.

974


€ 365,- voor WRV leden, € 425,- voor niet-WRV leden. 4 PO punten

24 04 2014 NJCM seminar: Europeanizing human rights advocacy Advocating for human rights in the Netherlands can no longer be focused just on Dutch law and policy makers. Nowadays, the origin of many Dutch laws and policies that affect human rights lies in the European Union. Take, for instance, the European Arrest Warrant or the right to access to a lawyer in criminal proceedings. Protecting human rights in the Netherlands requires that NJCM exercises its influence not just in The Hague but also in Brussels. It is time for NJCM to ‘Europeanize human rights advocacy’. With this seminar, NJCM will explore the various avenues for human rights advocacy at the EU level. After all, the EU has its own particular decision-making processes, which present new challenges for the way NJCM conducts human rights advocacy. Speakers from the European institutions, NGOs and academia will speak about how best to engage in this process. Speakers are: Róisín Pillay (Director of the Europe Regional Programme, International Commission of Jurists), Wouter van Ballegooij (Advisor on civil liberties, justice and home affairs, European Parliament), Balazs Denes (Project Director European Civil Liberties Project, The Open Society). Tijdens het aansluitende seminar vindt de uitreiking van de vijfde Thoolen NJCMScriptieprijs plaats. Tijd: Donderdag 24 april van 19.00 tot 21.00 Plaats: Het Nutshuis, Commissarissenzaal, Riviervismarkt 5 te Den Haag Inlichtingen en aanmelding: via: www.njcm.nl/site/ events/show/154. Deelname is gratis

25 04 2014 Seminar internationaal financieel recht On Friday 25 April, Omar Salah, lawyer at De Brauw Blackstone Westbroek and PhD Candidate at Tilburg University, will defend his dissertation on Islamic finance titled: “Sukuk

Structures: Legal Engineering under Dutch Law”. On the same day, Tilburg University and De Brauw Blackstone Westbroek will be holding a conference on International Finance Law. Internationally renowned academics and practitioners in the field of finance law will present lectures on different topics with a common denominator: international aspects of finance law. The speakers will cover areas of securities law, aviation finance law, enforcement of financial law and proprietary aspects of banking law. After the conference, Omar Salah will defend his dissertation on Islamic finance law in an academic session in the auditorium of Tilburg University. Tijd: vrijdag 25 april van 9.30 tot 15.30 uur Plaats: Tilburg University Inlichtingen en aanmelding: via: www.debrauw.com, e-mail: [email protected], tel: 020 577 1465

25 09 2014 Jaarcongres Independent Legal Professional 2014 Independent Legal Professional (ILP) is een jaarcongres voor zelfstandige juristen en advocaten die zich focussen op de zakelijke markt. Vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven en overheden en veelbelovende ‘challengers’ in de juridische markt gaan in plenaire sessies in op hoe de markt voor solo juridisch ondernemers er op dit moment uitziet, welke kansen er zijn en wat dit van hen vraagt in termen van ondernemerschap nu steeds duidelijker wordt dat inhoudelijke deskundigheid alleen niet voldoende is. Verder worden zogeheten break out-sessies georganiseerd over onderwerpen als juridisch projectmanagement, sales voor juristen, de wensen van het MKB en ICToplossingen. Tijdens ILP 2014 wordt ook de ‘Dutch Independent Legal Award’ uitgereikt. Een onderscheiding die wordt toegekend aan de zelfstandig juridische professional die zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor zijn opdrachtgevers en de professionalisering van het juridisch ondernemerschap in het bijzonder. Tijd: donderdag 25 september van 13.00 tot 20.30 uur Plaats: Slot Zeist, Zinzendorflaan 1 te Zeist Inlichtingen en aanmelding: via: www.ILP2014.nl. Deelname kost € 245.

Een uitgebreide versie van deze agenda is te raadplegen op www.njb.nl

Aan wiens kant staat het recht als beide partijen gelijk hebben?

Het gerechtshof Amsterdam zoekt voor de teams handelsrecht (afdeling civiel recht en belastingrecht) meerdere

Raadsheren m/v

Het gerechtshof Amsterdam heeft

voering. De afdelingen bestaan uit

Solliciteren: U kunt tot 25 april 2014

de ambitie toonaangevend te zijn in

verschillende teams met ieder een

een sollicitatiebrief met vermelding van

de appelrechtspraak in Nederland.

omvang van ongeveer 25 medewerkers.

drie referenten sturen naar de president

Zoekt u inhoudelijke verdieping, ruimte

Centraal in de ontwikkeling van de

van het gerechtshof Amsterdam, mr.

voor kwaliteit en meervoudige recht-

cultuur van het gerechtshof staat de

H.T. van der Meer, Postbus 1312, 1000

spraak met zeer ervaren collega's?

ruimte om verantwoordelijkheid te

BH Amsterdam of per email via:

Bent u bereid hard te werken aan

nemen voor de kwaliteit en de effecti-

[email protected].

kwalitatief hoogwaardige arresten? Wij

viteit van het hof. Dit veronderstelt

Een eerste gesprek zal naar ver-

bieden een plezierige werkomgeving,

ondermeer een open houding en

wachting plaatsvinden op 22 of 28 mei

een goede collegiale werksfeer en

nieuwsgierigheid

2014.

uitstekende arbeidsomstandigheden.

mogelijke verbeteringen.

ten

aanzien

van

De tweede gespreksronde zal naar

Wegens uitbreiding en pensionering

Het landelijke profiel van raadsheer

zijn wij op zoek naar nieuwe raads-

en meer informatie over het gerechts-

heren voor de afdeling civiel recht en

hof Amsterdam kunt u vinden op

belastingrecht, teams handelsrecht.

www. Rechtspraak.nl.

Organisatie. Vanaf half april 2013 is

Inlichtingen Voor nadere inlichtingen

het gerechtshof Amsterdam gevestigd

over de vacatures kunt u telefonisch

in het nieuwe Paleis van Justitie aan

contact opnemen met mr. H.T. van der

het IJ. Het gerechtshof Amsterdam

Meer, president, tel. nr. 088 – 361 3632

kent drie afdelingen: de afdeling

of mr. C. Hummel, voorzitter afdeling

strafrecht, de afdeling civiel recht en

civiel recht en belastingrecht, tel. nr.

Acquisitie naar aanleiding van deze

belastingrecht en de afdeling bedrijfs-

088 – 361 3802.

advertentie wordt niet op prijs gesteld.

verwachting plaatsvinden in de 2e helft van de maand juni 2014.

“De loonbelasting wordt misbruikt als politiek speelgoed” Mr. Gerard van Westen A D V O C A A T- B E L A S T I N G K U N D I G E E N R A A D S H E E R - P LV. BIJ HET GERECHTSHOF ‘S-HERTOGENBOSCH EN DE CRVB, TEVENS OF COUNSEL BIJ STIBBE ADVOCATEN

Lees meer op verderdenken.nl

Verder denken over arbeidsrecht

Mr. Gerard van Westen verzorgt in het voorjaar voor het CPO de volgende cursus: “Fiscale actualiteiten” voor arbeidsrechtadvocaten en -juristen Kijk voor meer informatie op www.cpo.nl Voor scherpe denkers.

EUROPESE UNIE: DEMOCRATISCH EXPERIMENT

Recommend Documents