DE EUROPESE UNIE Economische fundamenten
FRANK NAERT SARAH VANDEN BUSSCHE HANS GEEROMS
Vierde herwerkte editie
intersentia Antwerpen - Oxford
INHOUD WOORD VOORAF LIJST VAN AFKORTINGEN
v xvii
DEEL 1. HISTORISCH EN INSTITUTIONEEL KADER VAN DE ECONOMISCHE INTEGRATIE IN EUROPA
1
HOOFDSTUK 1. DE HISTORIEK VAN DE EUROPESE EENWORDING
3
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Voorgeschiedenis De jaren veertig: de naweeën van de Tweede Wereldoorlog De jaren vijftig: de eerste integratiestappen De jaren zestig De jaren zeventig De jaren tachtig De jaren negentig 7.1. Het Verdrag van Maastricht 7.2. Uitbreidingen 7.3. Het Verdrag van Amsterdam 8. Het begin van de 21e eeuw 8.1. Institutionele moeilijkheden 8.2. Uitbreiding Geraadpleegde literatuur
3 5 6 8 10 12 14 14 18 19 20 20 22 23
HOOFDSTUK 2. INSTITUTIONELE CONTEXT
25
1. 2. 3.
25 27 29
De pijlerstructuur De doelstellingen van de EU De instellingen
Intersentia
vii
Inhoud
3.1. De Raad van de Europese Unie 3.2. De Europese Raad 3.3. De Commissie 3.4. Het Europees Parlement 3.5. Het Hof van Justitie 3.6. De Europese Rekenkamer 3.7. Het Economisch en Sociaal Comité 3.8.. Comité van de Regio's 3.9. De Europese Investeringsbank 3.10. De Europese Centrale Bank 4. Beleidsinstrumenten 5. De besluitvormingsprocedures 5.1. Het politieke kader 5.2. De communautaire methode 5.3. De intergouvernementele methode 5.4. De open coördinatiemethode 6. De minder zichtbare kant van de besluitvorming: Coreper, comitologie, 'civil society', democratisch deficit Geraadpleegde literatuur
HOOFDSTUK 3. DEEU-BEGROTING 1.
Kenmerken en evolutie van de EU-begroting 1.1. Kenmerken 1.2. Procedure tot goedkeuren van de begroting 2. De evolutie van de EU-begroting 2.1. Omvang 2.2. Ontvangsten 2.3. De correctie van het Verenigd Koninkrijk en de bijdragen per lidstaat 2.4. Uitgaven 3. De financiële vooruitzichten 2007-2013 3.1. Het voorstel van de Commissie 3.2. Het Akkoord van de Europese Raad, december 2005 3.3. Het Interinstitutioneel Akkoord van mei 2006 Geraadpleegde literatuur
VUl
30 32 32 33 36 38 38 39 39 39 40 41 41 42 45 46 47 49
51 51 51 53 54 54 56 58 61 63 63 66 .68 68
Intersentia
Inhoud
DEEL 2. DE STADIA IN DE EUROPESE INTEGRATIE
HOOFDSTUK 4. INLEIDENDE BEGRIPPEN BETREFFENDE ECONOMISCHE INTEGRATIE 1.
69
71
Wat is integratie? LI. Politieke benaderingen van integratie 1.2. Economische benadering van integratie 1.2.1. De verschillende stappen in economische integratie 1.2.2. De economische theorie van een club 2. Integratie in de context van het multilateralisme 3. Integratie in de wereld . Geraadpleegde literatuur
72 72 74 74 77 78 79 82
HOOFDSTUK 5. DEEENHEIDSMARKT
85
1.
2.
De theoretische effecten van de vorming van een eenheidsmarkt 1.1. De economische effecten van de vorming van een douane-unie . . . 1.1.1. De directe effecten 1.1.2. De indirecte effecten 1.2. De economische effecten van de vorming van een eenheidsmarkt.. 1.2.1. De eenheidsmarkt: vrij verkeer van productiefactoren 1.2.1.1. Welvaartseconomische analyse 1.2.1.2. Wisselwerking tussen vrij goederen- en dienstenverkeer en vrij factorverkeer 1.2.1.3. Een douane-unie bij reeds vrijgemaakt factorverkeer 1.2.2. De eenheidsmarkt: de afschaffing van de niet-tarifaire belemmeringen 1.2.3. De eenheidsmarkt: de langetermijneffecten van een grotere markt en meer concurrentie De Europese praktijk ' 2.1. De Europese douane-unie 2.2. De Europese eenheidsmarkt 2.2.1. Inleiding
Intersentia
85 85 86 90 91 91 92 94 94 96 97 98 98 99 99
IX
Inhoud
2.2.2. De obstakels voor de eenheidmarkt volgens het Witboek 2.2.2.1. De materiële obstakels 2.2.2.2. De technische obstakels 2.2.2.3. De fiscale obstakels 2.2.3. Stand van zaken anno 2006 2.2.3.1. Algemeen 2.2.3.2. Goederen 2.2.3.3. Overheidsopdrachten 2.2.3.4. Personen 2.2.3.5. Het vrije verkeer van diensten 2.2.3.6. Financiële diensten 2.2.3.7. Fiscale obstakels 2.2.3.8. Overige facetten 3. De economische effecten van de Europese eenheidsmarkt v 3.1. De economische effecten van de Europese douane-unie 3.2. De economische effecten van de Europese eenheidsmarkt 3.2.1. Het Cecchini-rapport 3.2.2. Het Commissierapport van 1996 3.2.3. De evaluatie door de Commissie na tien jaar 4. De interne markt ingebed in de Lissabonstrategie Geraadpleegde literatuur
100 101 101 103 104 104 106 106 107 107 109 110 112 113 113 116 116 117 119 119 120
HOOFDSTUK 6. HET IN STAND HOUDEN VAN DE EENHEIDSMARKT: CONCURRENTIEBELEID
123
1.
Economische analyse van het mededingingsbeleid 1.1. Het concept concurrentie 1.2. Theorieën over mededingingsbeleid 2. Het Europese mededingingsbeleid 3. Het EU-mededingingsbeleid ten opzichte van ondernemingen 3.1. De relevante markt 3.2. Concurrentiebeperkend gedrag 3.3. Misbruik van machtsposities 3.4. Concentraties 4. Het EU-mededingingsbeleid t.o.v. de overheid 4.1. Overheidssteun 4.2. Overheidsbedrijven en de liberalisering van de markt 5. Evaluatie Geraadpleegde literatuur \
123 123 125 127 130 130 131 135 136 138 138 140 142 143
X
Intersentia
Inhoud
HOOFDSTUK 7. DE MONETAIRE UNIE 1.
De economische en monetaire unie: theoretische benadering 1.1. Begripsomschrijving 1.2. Voor- en nadelen van een muntunie afgewogen: de theorie van de optimale muntzones 1.3. De voordelen van een monetaire unie 1.3.1. Voordelen van onherroepelijk vaste wisselkoersen 1.3.2. Extra voordelen van een eenheidsmunt 1.4. De kost van een monetaire unie 1.5. De confrontatie van voor- en nadelen van een monetaire unie . . . 1.6. Europa als optimale muntzone? 2. Recente geschiedenis van de monetaire integratie in Europa 2.1. Het rapport-Werner en de Slangovereenkomst 2.2. Het Europees Monetair Stelsel 2.3. De Europese Economische en Monetaire Unie 2.3.1. De Maastrichtcriteria en ERM II 2.3.2. Het Europees Stelsel van Centrale Banken (ESCB) 3. Het monetaire en begrotingsbeleid in de eurozone 3.1. Inleiding 3.2. Monetair beleid: inflatiebestrijding 3.2.1. Institutionele aspecten van de inflatiebestrijding 3.2.2. Het monetair beleid van de ECB 3.2.2.1. De inflatiedoelstelling 3.2.2.2. Het beleid van de ECB om de inflatiedoelstelling te halen 3.2.3. Evaluatie 3.3. Het begrotingsbeleid: tekorten vermijden 3.3.1. Begrotingsbeleid in een monetaire unie 3.3.2. Het Stabiliteits- en Groeipact 3.3.3. Evaluatie van het begrotingsbeleid in de EMU 4. De rol van de euro op wereldvlak Geraadpleegde literatuur
Intersentia
145 145 145 146 146 147 148 150 153 154 157 157 158 160 160 163 163 163 164 164 165 166 167 170 172 172 174 176 178 180
XI
Inhoud
DEEL 3. SPECIFIEKE BELEIDSDOMEINEN
183
HOOFDSTUK 8. HET REGIONAAL EN SOCIAAL BELEID
185
1.
Gevolgen van integratie: convergentie versus divergentie 1.1. Wat kunnen we leren uit de theorie? 1.2. Empirisch bewijs over convergentie en divergentie in Europa . . . . 2. De strategie van Lissabon voor groei en werkgelegenheid 3. Het regionale beleid 3.1. Waarom een Europees regionaal beleid? 3.2. De ontwikkeling van het Europees regionaal beleid 3.3. Het huidige regionale beleid van de Europese Unie .,. 3.4. Evaluatie 4. Het sociaal beleid 4.1. Wat is sociaal beleid? 4.2. Sociaal Europa als superwelvaartsstaat? 4.3. De ontwikkeling van het Europees sociaal beleid 4.4. Het huidige sociaal beleid 4.5. Evaluatie Geraadpleegde literatuur
186 186 188 190 191 191 193 195 198 199 200 201 202 204 209 210
HOOFDSTUK 9. HET LANDBOUW- EN VISSERIJBELEID
213
1.
Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid 213 1.1. De specificiteit van de landbouwsector 213 1.2. De doelstellingen van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid ..214 1.3. De evolutie van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid 215 1.4. Het huidige Gemeenschappelijk Landbouwbeleid 217 1.4.1. Pijler 1: markt-, prijs- en inkomensbeleid 217 1.4.1.1. Directe inkomenstoeslagen (voor landbouwers) .." 217 1.4.1.2. Marktmaatregelen (voor handel en verwerkers) 218 1.4.2. Pijler 2: plattelandsontwikkeling 222 1.5. De financiering van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en van het landbouwstructuurbeleid 224
Xli
Intersentia
Inhoud
1.6. 1.7.
Voedselveiligheid Evaluatie van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid 1.7.1. De productiviteit van de landbouw doen toenemen 1.7.2. De landbouwbevolking een redelijke levensstandaard verzekeren 1.7.3. De markten stabiliseren 1.7.4. De voedselvoorziening veilig stellen 1.7.5. Redelijke prijzen voor de consumenten 1.7.6. Verstoring van de internationale handel 1.7.7. Voedselveilighied en diervriendelijkheid 1.8. Conclusie en politieke economie van het GLB 2. Het Europese visserijbeleid -. 2.1. De uitgangspunten 2.2. Vrije toegang 2.3. Vangst- en vlootbeperkingen 2.4. De marktorganisatie 2.5. Structurele problemen 2.6. Externe relaties Geraadpleegde literatuur
227 229 229 230 230 233 233 234 235 235 236 237 238 238 238
HOOFDSTUK 10. DE ECONOMISCHE RELATIES VAN DE EU
241
1. 2. 3.
4.
5.
Waarom een gemeenschappelijk handelsbeleid? De grote lijnen van het beleid De instrumenten van het handelsbeleid 3.1. Het gemeenschappelijke buitentarief 3.2. Kwantitatieve beperkingen 3.3. Compenserende heffingen en vrijwaringsmaatregelen 3.4. Antidumpingmaatregelen 3.5. Technische, sanitaire en fytosanitaire maatregelen 3.6. Instrumenten voor toegang tot derde markten Multilateralisme en regionalisme in de EU 4.1. Het belang van de WHO in de Unie 4.2. Preferentiële handelsovereenkomsten Relaties met de voornaamste handelspartners 5.1. De buurlanden 5.2. Bilaterale relaties met de VS en China
Intersentia
226 226 226
242 244 245 245 246 247 247 248 249 250 250 251 255 255 259
Xlii
Inhoud
6.
Het ontwikkelingsbeleid 6.1. Grote lijnen van het beleid 6.1.1. Vóór het Verdrag van Maastricht 6.1.2. Na het Verdrag van Maastricht 6.2. Steun 6.3. Handel 7. Evaluatie Geraadpleegde literatuur
HOOFDSTUK 11. ACTUELE TOPICS: EEN DYNAMISCHE, CONCURRENTIËLE EN DUURZAME ECONOMIE 1.
2.
3. 4.
5. 6. 7.
XIV
Transport 1.1. Achtergrond 1.2. Liberalisering van de vervoerssector 1.3. Trans-Europese netwerken (TEN's) 1.4. Uitdagingen van het Europese Vervoersbeleid Energiebeleid 2.1. Algemeen 2.2. De sectoren 2.2.1. Kolen 2.2.2. Olie 2.2.3. Aardgas 2.2.4. Elektriciteit 2.2.5. Kernenergie 2.2.6. Hernieuwbare energie 2.2.7. TEN-E 2.3. Conclusie De informatiemaatschappij Onderzoek en technologische ontwikkeling 4.1. Achtergrond 4.2. Kaderprogramma's 4.3. Evaluatie Kleine en middelgrote ondernemingen (KMO's) Onderwijs en opleiding Milieu 7.1. De beginselen van het EU-milieubeleid
260 260 260 261 261 .262 266 266
269 270 270 272 273 274 274 275 277 277 277 278 279 280 281 281 281 282 283 283 284 286 286 288 290 290
Intersentia
Inhoud
7.2. De instrumenten van het beleid 7.3. Evaluatie Geraadpleegde literatuur
293 295 295
BIBLIOGRAFIE
297
TREFWOORDENREGISTER
311
Intersentia
XV
