KINDER- EN JEUGDPSYCHOLOGIE
Obstipatie bij uw kind KINDEREN
Obstipatie bij uw kind Verstopping bij kinderen komt vaak voor. Meestal gaat het vanzelf weer over, maar soms is het een hardnekkiger probleem. De Maag-Lever-Darmstichting heeft een brochure gemaakt over verstopping bij kinderen. Daarin vindt u veel goede informatie over de spijsvertering, de oorzaken van verstopping en wat eraan te doen is. De folder die u nu in handen hebt, is bedoeld als aanvulling op de brochure van de Maag-Lever-Darmstichting. In deze folder leggen wij vooral de nadruk op wat u als ouders/opvoeders kunt doen als uw kind last heeft van hardnekkige verstopping.
Obstipatie bij kinderen
Zindelijkheid
We spreken van obstipatie (verstopping) als het regelmatig voorkomt dat een kind dagenlang geen ontlasting heeft. De poep wordt hard en droog, het kind klaagt over buikpijn en over pijn bij het poepen. Soms heeft het kind ook ongelukjes en vieze onderbroeken. De oorzaak is meestal dat dunne poep langs de harde prop ontlasting lekt en in de onderbroek terechtkomt. Om dit te voorkomen gaan kinderen hun ontlasting ophouden, waardoor al gauw een vicieuze cirkel ontstaat.
Baby’s poepen en plassen als in een reflex: als de darmen en blaas vol zijn, krijgen de hersenen een seintje en direct volgt de ontlasting. Voordat ze naar de basisschool gaan, krijgen de meeste kinderen controle over hun sluitspieren. Ze leren om deze te spannen en daarmee de reflex even uit te stellen. Op deze manier kunnen ze de plas en poep even ophouden totdat ze die op een geschikt moment (niet tijdens het winkelen of de autorit) en op een geschikte plaats (op het potje of op de wc) kwijt kunnen.
1
Oorzaken
moet plassen, terwijl je blaas nog niet vol is. Dat is verwarrend.
Obstipatie kan verschillende oorzaken hebben, zowel lichamelijk als psychisch: • aanleg (een te trage of te snel werkende darm, kan erfelijk zijn); • vezelarme voeding (de darmen worden te weinig gestimuleerd en de ontlasting wordt hard); • weinig drinken (de ontlasting wordt droog); • weinig lichaamsbeweging (de darmen worden sloom en lui); • niet durven poepen (het kind kan bang zijn om naar de wc te gaan of bang zijn om te poepen; ook als er een klein scheurtje bij de anus zit en het poepen pijn doet, kunnen kinderen hun poep gaan ophouden); • veel onrust en weinig regelmaat in het dagelijks leven; • psychische factoren (moeilijk meekomen op school, geplaagd worden, stress, heimwee, alleen maar thuis kunnen poepen); • de zindelijkheidstraining is mogelijk wat vroeg gestart, waardoor het kind nog niet goed begrijpt wat er van hem of haar wordt verwacht.
Vermijdingsgedrag Volwassenen die pijn en onzekerheid voelen, gaan die meestal proberen te vermijden. Kinderen met obstipatieproblemen doen dat ook. Als ze aandrang krijgen, negeren ze die signalen en gaan niet naar de wc, uit angst voor pijnlijke ontlasting. Soms ook houden kinderen actief hun ontlasting op: ze voelen aandrang en houden deze tegen door hun benen te kruisen. Je ziet dat ook als kinderen last hebben van ‘overloopdiarree’; het kind heeft dan geen controle over de waterige poep die langs de harde poep in de darmen lekt.
Reactie ouders Wat begint als een lichamelijk probleem kan zo een gedragsprobleem worden. Kinderen reageren op de pijn en verwarring die ze voelen met gedrag dat de obstipatie in stand houdt. Ouders reageren op hun beurt weer op het gedrag van hun kind, bezorgd als ze zijn over de problemen die hun kind heeft met de ontlasting. Vanuit de vurige wens dat het weer goed gaat met hun kind, proberen ze van alles en nog wat om hun kind maar te laten poepen. Maar afdwingen kun je het niet; je kind is zelf de baas over zijn of haar ontlasting. Toch heb je als ouders veel mogelijkheden om je kind te helpen bij dit probleem. Hoe kun je hem of haar zover krijgen dat de ontlasting weer ‘vanzelf’ gaat? Eerst noemen we een aantal ‘niet doen’-tips, vervolgens een aantal positieve adviezen.
Lichamelijk probleem Verstopping is om te beginnen een technisch, lichamelijk probleem: de ontlasting zit te lang vast in de darmen, droogt uit en dikt in. Het kind krijgt buikpijn en het poepen lukt alleen nog maar met pijn en moeite. Daarbij komt dat de volle darmen vaak tegen de blaas aan gaan drukken. Dan kun je als kind een seintje krijgen dat je
2
Niet doen
• ze voelen zich betrapt als ze de ontlasting ophouden; • ze gaan zich verstoppen als ze aandrang voelen; • ze verstoppen vieze broeken, uit angst voor straf of afkeuring; • ze lopen een hele poos rond met een vieze broek, terwijl iedereen het ruikt en ze er zelfs mee geplaagd worden.
Wat u beter niet kunt doen is: • uw kind voortdurend aanmoedigen om naar de wc te gaan, ook als het geen aandrang heeft; • uw kind steeds naar de wc sturen als u ziet dat uw kind aandrang heeft of poep ophoudt (het is beter als uw kind zelf de aandrang leert voelen en uit zichzelf naar de wc gaat); • uw kind waarschuwen dat het moet poepen omdat het anders buikpijn of vieze broeken krijgt; • uw kind straffen voor bijvoorbeeld vieze broeken of voor ophoudgedrag (dus niet dreigen); • uw kind beloningen beloven als het gaat poepen (dus niet paaien); achteraf belonen als het iets goed gedaan heeft is juist wel weer goed, zie onder Uw kind helpen; • uw kind in plaats van de WC weer het potje aanbieden en hopen dat het poepen in de kamer op het potje dan wel lukt; • uw kind maar weer de luier aanbieden, omdat je dan geen last meer hebt van vieze broeken of omdat een luier voor een kind misschien makkelijker is dan de wc.
Zo kunnen er bij u en uw kind gemakkelijk gedragspatronen ontstaan die niet altijd helpen om het probleem op te lossen. Als alles wat u probeert niet helpt en het onderwerp ‘ontlasting’ steeds meer lading krijgt, kan het contact tussen u en uw kind er zelfs onder gaan lijden.
Uw kind helpen U kunt veel doen om uw kind te helpen. Sleutelwoorden zijn daarbij: stimuleren en voorwaarden scheppen. Hoe doet u dat? In de eerste plaats: volg de adviezen op uit de brochure van de Maag-Lever-DarmStichting over voeding, drinken, beweging en toiletgang. Vanuit het oogpunt van opvoeding willen we hier graag nog wat tips aan toe voegen: • benader uw kind altijd positief; • maak van de verstopping geen machtsstrijd en voorkom conflicten rond het poepen; • stel u als doel dat uw kind regelmatig poept op dewc of het potje; • beloon al het gedrag van uw kind wat op dit doel is gericht, bijvoorbeeld het onderbreken van zijn spel om naar de wc te gaan;
Reacties kind Kinderen reageren natuurlijk op hun beurt weer op alles wat u als ouder probeert. Bijvoorbeeld: • ze worden boos dat u als ouders ze steeds maar naar de wc willen hebben;
3
werken aan de afspraken die u met uw kind hebt gemaakt over beloningen en vraag of uw kind bij aandrang naar de WC mag gaan; maak dezelfde afspraken met eventuele (sport)clubs.
• als uw kind angst heeft voor de wc of het gaan naar de wc, pak dit dan eerst aan, eventueel met hulp; • maak een stappenplan met kleine, haalbare stapjes, die steeds beloond worden • gebruik voor de toilettraining bijvoorbeeld het volgende stappenplan: - beloon uw kind eerst voor het zitten op de pot (minimaal drie keer per dag, een half uur na de maaltijd, gedurende vijf minuten), - beloon uw kind daarna voor ontlasting op de wc, - beloon uw kind wanneer hij/zij, afhankelijk van de leeftijd, zelf de billen afveegt. • gebruik eenvoudige beloningen, bijvoorbeeld een punten- of stickersysteem, in combinatie met complimenten van de ouders; daar zijn de meeste kinderen zeer gevoelig voor; • houd een dagboekje bij, waarin gegevens rond de toiletgang en ontlasting, zoals tijd, hoeveelheid, dik/dun, makkelijk/moeizaam, spontaan/op verzoek, eten, drinken, bewegen, laxeermiddelen; dit kan u helpen om samen met uw kind aan de doelen te werken; • reageer niet of neutraal op ongelukjes, ophouden van ontlasting of het tegenhouden van aandrang; • verschoon luiers of ondergoed op een neutrale manier (dus niet mopperend), zonder aandacht te geven aan het poep-/obstipatieprobleem; • wat uw kind zelf kan, laat hem/haar dat zelf doen (ontzie of verwen uw kind niet); • overleg bij schoolgaande kinderen met de leerkracht; vraag of deze wil mee-
Meer lezen Vooral voor jonge kinderen zijn er aantrekkelijke boekjes geschreven over poepen en plassen. We geven u een paar suggesties. Er zijn drie boeken die speciaal voor ouders zijn geschreven.
Boekjes voor kinderen over zindelijkheid, poep(en) en plassen 1. Het grote billenboek- Guido van Genechten (tot 4 jaar) Alle soorten billen passen op een potje…een speels verhaal over het gaan zitten op een potje. 2. Over een kleine mol die wil weten wie er op zijn kop heeft gepoept - Werner Holzwarth en Wolf Erlbruch (vanaf 4 jaar) Prentenboek over verschillende dieren en hun eigen poep en hoe de mol erachter komt van wie de poep is op zijn koppie… 3. Het poepboek - Pernilla Stalfelt (vanaf 5 jaar) Iedereen plast en poept …wat is poep en wat zijn windjes, waar komt poep vandaan en waar gaat het naar toe? 4. Het rottige buikenboekje - Maag, Lever, Darmstichting (vanaf 8 jaar) Als je moeilijk kunt poepen en het liefst een buik zonder buikpijn zou hebben… Grappig en informatief boekje over hoe de spijsvertering werkt, wat verstopping is en wat je er aan kan doen. 4
en poepen …voor ouders en kinderen tot 5 jaar uitleg en tips in “eigen” taal. 14. Je blaas de baas - Joke Groot Informatief boekje voor kinderen vanaf 4 jaar over hoe je blaas werkt en hoe je er zelf meer de baas over kan worden … geschreven voor kinderen en ouders, met speelse uitleg.
5. Ik moet zo nodig - Sieneke Rooij (tot 4 jaar) Een meisje moet erg nodig naar poepen en vindt net op tijd het potje… 6. De eend op de pot - Nannie Kuiper (tot 6 jaar) Over hoe Marijke met hulp van de eend durft te plassen op de pot en later zelfs op de wc… 7. Liselotte op het potje - Marianne Busser en Ronn Schröder (tot 6 jaar) Voorleesverhaal in dichtvorm over hoe de koning leert plassen op het potje van prinses Liselotte 8. Hoera ik krijg een potje- Marianne Busser en Ron Schröder (tot 6 jaar) Leren plassen en poepen op het potje … dat kan op veel manieren en alle inspanningen worden beloond… 9. Potverdrie - Virginia Miller (tot 6 jaar) Mamma beer vraagt of kleine beer het potje nodig heeft…”nah”, zegt kleine beer. Bij het buitenspelen voelt hij toch ineens dat hij wel moet …hij rent en rent …; over leren voelen dat je moet…. 10. Waar is mijn potje - Tony Ross (tot 6 jaar) Over weerzin tegen het potje, natte ongelukjes en hoe je dat kan overwinnen… 11. Op het potje (jongens en meisjesversie) - Alona Frenkel (tot 4 jaar) 12. Potje! - Mylo Freeman (tot 4 jaar)
Boeken voor ouders 15. Uit de luiers. Over zindelijk worden - H. Marx, NIZW Opvoedingsreeks 16. Als zindelijk worden niet vanzelf gaat T.P.V.M. de Jong 17. Zindelijk worden - Opvoedingsreeks; St. Jeugdinfo. Nederland, Postbus 1373 3500 BJ Utrecht
Tot slot Als u na het lezen van deze folder nog vragen hebt, neem dan contact op met de behandelaar van wie u deze folder hebt gekregen of met onze poli (bel met Kindergeneeskunde en vraag naar Kinder- en Jeugdpsychologie; het nummer vindt u op de volgende pagina).
Boeken voor ouders én kinderen 13. Hillie en Billie leren poepen en plassen Liesbeth Geerdes en Francien Nijman De koeien Hillie en Billie leren van hun moeder hoe ze zindelijk kunnen worden en geen problemen krijgen met plassen 5
St. Antonius Ziekenhuis T 088 - 320 30 00 E
[email protected] www.antoniusziekenhuis.nl
Spoedeisende Hulp 088 - 320 33 00 Kindergeneeskunde 088 - 320 63 00
Locaties en bezoekadressen
Ziekenhuizen
Poliklinieken
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht Soestwetering 1, Utrecht (Leidsche Rijn)
St. Antonius Polikliniek Utrecht Overvecht Neckardreef 6, Utrecht
St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1, Nieuwegein
St. Antonius Polikliniek Houten Hofspoor 2, Houten St. Antonius Spatadercentrum Utrecht-De Meern Van Lawick van Pabstlaan 12, De Meern
6
Meer weten? Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl
KIND 15/11-’09
Dit is een uitgave van St. Antonius Ziekenhuis
